MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

PROGRAM NAUCZANIA

GÓRNIK EKSPLOATACJI PODZIEMNEJ 711[02]

Zatwierdzam

Minister Edukacji Narodowej

Warszawa 2009

711[02]/MEN/2009.

2

Autorzy: mgr inŜ. Jerzy Honysz mgr inŜ. Dariusz Kowalik mgr inŜ. Jacek Witkowski Recenzenci: dr inŜ. Józef Parchański mgr inŜ. Marian Straś Opracowanie redakcyjne: mgr inŜ. Janina Dretkiewicz- Więch Opracowanie techniczne: mgr Magdalena Mrozkowiak

3

SPIS TREŚCI I. Plany nauczania 4

II. Programy nauczania przedmiotów zawodowych 6

1. Budowa i eksploatacja maszyn górniczych 6

2. Elektrotechnika i automatyka 22

3. Eksploatacja złóŜ 32

4. Zajęcia praktyczne 51

5. Praktyka zawodowa 62

4

I. PLANY NAUCZANIA PLAN NAUCZANIA Zasadnicza szkoła zawodowa Zawód: górnik eksploatacji podziemnej 711[02] Podbudowa programowa: gimnazjum

Lp. Przedmioty nauczania

Dla młodzieŜy Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo w trzyletnim

okresie nauczania

Liczba godzin tygodniowo w trzyletnim

okresie nauczania

Liczba godzin

w trzyletnim okresie

nauczania

Klasy I-III Semestry I-VI

Forma stacjonarna

Forma zaoczna

1. Budowa i eksploatacja maszyn górniczych 7 6 100

2. Elektrotechnika i automatyka 3 2 50 3. Eksploatacja złóŜ 10 8 140 4. Zajęcia praktyczne 21 16 290 5. Specjalizacja * 10 7 122

Razem 51 39 702 * Program nauczania wybranej specjalizacji w zawodzie opracowany

przez nauczyciela powinien uzyskać pozytywną opinię szkolnego zespołu przedmiotowego właściwego dla danego zawodu

5

PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: górnik eksploatacji podziemnej 711[02] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie

Lp. Przedmioty nauczania

Dla młodzieŜy Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo

w jednorocznym

okresie nauczania

Liczba godzin tygodniowo

w jednorocznym

okresie nauczania

Liczba godzin w

jednorocznym okresie

nauczania

Semestry I-II Semestry I-II

Forma stacjonarna Forma zaoczna

1. Budowa i eksploatacja maszyn górniczych

3 3 38

2. Elektrotechnika i automatyka 2 2 24 3. Eksploatacja złóŜ 5 3 60 4. Zajęcia praktyczne 11 7 160 5. Specjalizacja * 4 3 50

Razem 25 18 332 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie

* Program nauczania wybranej specjalizacji w zawodzie opracowany

przez nauczyciela powinien uzyskać pozytywną opinię szkolnego zespołu przedmiotowego właściwego dla danego zawodu

6

PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH BUDOWA I EKSPLOATACJA MASZYN GÓRNICZYCH Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: −−−− wykonać rysunki części maszyn zgodnie z normami rysunku

technicznego, −−−− wykonać szkice figur płaskich oraz brył geometrycznych w rzutach

prostokątnych i aksonometrycznych, −−−− wykonać szkice typowych części maszyn, −−−− zastosować zasady rysowania widoków, przekrojów, kładów, −−−− zwymiarować szkice części maszyn, −−−− zastosować uproszczenia i symbole rysunkowe na schematach

i rysunkach technicznych, −−−− odczytać informacje z rysunku wykonawczego, złoŜeniowego,

schematycznego, −−−− wykorzystać technikę komputerową do sporządzania dokumentacji

technicznej, −−−− określić właściwości oraz zastosowanie metali i ich stopów, −−−− wyjaśnić zasady obróbki cieplnej oraz cieplno-chemicznej metali, −−−− sklasyfikować stopy metali nieŜelaznych, −−−− określić właściwości i zastosowanie metali nieŜelaznych i ich stopów, −−−− scharakteryzować rodzaje korozji oraz metody ochrony

antykorozyjnej, −−−− scharakteryzować materiały niemetalowe i określić ich zastosowanie

w górnictwie, −−−− zastosować zasady mechaniki technicznej, −−−− obliczyć prędkość obrotową, pracę mechaniczną, moc, energię

i sprawność, −−−− rozróŜnić rodzaje odkształceń i napręŜeń, −−−− wykonać podstawowe obliczenia wytrzymałościowe elementów

maszyn, −−−− scharakteryzować połączenia rozłączne i nierozłączne, −−−− rozróŜnić konstrukcje osi, wałów, łoŜysk, przekładni mechanicznych,

sprzęgieł, hamulców i mechanizmów, −−−− scharakteryzować pompy, spręŜarki i wentylatory oraz określać ich

zastosowanie w górnictwie podziemnym,

7

−−−− wyjaśnić budowę, zasadę działania silników, urządzeń hydraulicznych i pneumatycznych oraz określić ich zastosowanie w górnictwie podziemnym,

−−−− wyjaśnić budowę i zasadę pracy maszyn i urządzeń do eksploatacji podziemnej złóŜ,

−−−− dobrać do warunków eksploatacji maszynę urabiającą i ładującą, −−−− określić zasady doboru rodzaju obudowy w zaleŜności od warunków

eksploatacji złoŜa, −−−− wyjaśnić budowę i zasadę pracy obudowy zmechanizowanej, −−−− dobrać maszyny i urządzenia odstawy, przewozu i ciągnienia

w układach transportu do przewozu ludzi, materiałów, maszyn i eksploatowanego złoŜa,

−−−− określić zasady eksploatacji maszyn i urządzeń wykorzystywanych w procesach technologicznych,

−−−− rozróŜnić rodzaje zuŜycia materiałów konstrukcyjnych, metalowych oraz metody zapobiegania zuŜyciu maszyn i urządzeń,

−−−− rozpoznać i ocenić stan techniczny maszyn i urządzeń uŜytkowanych w procesach technologicznych,

−−−− określić zakres prac wykonywanych podczas przeglądu technicznego i naprawy,

−−−− skorzystać z dokumentacji technicznej, norm, poradników i katalogów, −−−− zastosować zalecenia Urzędu Dozoru Technicznego, dotyczące

bezpiecznego funkcjonowania maszyn i urządzeń, −−−− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska podczas eksploatacji maszyn i urządzeń górniczych.

Materiał nauczania 1. Zasady szkicowania Rodzaje rysunków. Linie rysunkowe. Formaty arkuszy rysunkowych. Tabliczki rysunkowe. Podziałki. Cechy i wymagania dobrego szkicu. Zasady szkicowania linii poziomych, pionowych, ukośnych, okręgów, elips i łuków. Szkicowanie figur płaskich. Ćwiczenia: • RozróŜnianie rodzajów rysunków. • Dobieranie materiałów i przyborów do sporządzania rysunków. • Dobieranie, zgodnie z PN, linii rysunkowych do wykreślania konturów,

osi i przekrojów przedmiotów oraz linii wymiarowych. • Szkicowanie płaskich figur geometrycznych.

8

2. Rzutowanie prostok ątne i aksonometryczne Zasady rzutowania prostokątnego. Rzutowanie prostokątne punktu, obiektu płaskiego, obiektu przestrzennego. Rzutowanie prostokątne części maszyn. Rzutowanie aksonometryczne. Ćwiczenia: • Wykonywanie rzutów prostokątnych figur płaskich, prostych brył

geometrycznych oraz części maszyn. • Szkicowanie bryły złoŜonej w rzucie aksonometrycznym dimetrii

ukośnej na podstawie szkicu w układzie na trzy rzutnie.

3. Widoki i przekroje rysunkowe Rodzaje przekrojów. Kłady. Oznaczanie widoków, przekrojów i kładów. Widoki i przekroje pomocnicze oraz cząstkowe. Zasady przedstawiania i rysowania widoków, przekrojów, kładów. Zasady czytania rysunków. Ćwiczenia: • Rysowanie przekroju i kładu przedmiotu. • Rysowanie części maszyny z przekrojem pomocniczym

i cząstkowym. • Rysowanie części maszyny w półwidoku i półprzekroju. • Szkicowanie części maszyny z zastosowaniem kładów. 4. Wymiarowanie Elementy wymiarowania: linie wymiarowe, pomocnicze linie wymiarów, liczby i znaki wymiarowe. Rozmieszczenie elementów wymiarowych. Wymiarowanie elementów geometrycznych. Wymiarowanie części maszyn. Zasady oznaczania: wymiarów tolerowanych, pasowania, tolerancji kształtu i połoŜenia chropowatości powierzchni, sposobu obróbki, powłok ochronnych. Ćwiczenia: • Wymiarowanie szkiców części maszyn. • Wymiarowanie rysunków części maszyn z oznaczaniem tolerancji,

pasowania, chropowatości powierzchni i sposobu obróbki. • Wymiarowanie gwintów wewnętrznych i zewnętrznych. • Wymiarowanie połączeń spawanych, zgrzewanych, klejonych. • Rozpoznawanie na rysunkach wymiarów tolerowanych. • Odczytywanie na rysunkach oznaczenia chropowatości powierzchni

i sposobu obróbki.

9

5. Uproszczenia rysunkowe Uproszczenia rysunkowe i zakres ich stosowania. Uproszczenia rysunkowe róŜnych elementów maszyn. Uproszczenia rysunkowe róŜnych rodzajów połączeń rozłącznych i nierozłącznych. Symbole graficzne stosowane w uproszczeniach rysunkowych. Rysunki schematyczne. Ćwiczenia: • Szkicowanie typowych części maszyn w uproszczeniu. • Umieszczanie symboli na uproszczeniach rysunkowych. • RozróŜnianie na schematach symboli graficznych. • Czytanie schematów mechanicznych, pneumatycznych

i hydraulicznych. • Wyjaśnianie zasady działania układów hydraulicznych na podstawie

schematu. 6. Rysunki zło Ŝeniowe, wykonawcze, monta Ŝowe Rodzaje rysunków złoŜeniowych. Funkcje i cechy rysunków złoŜeniowych. Numeracja części. Tabliczki rysunkowe. Zasady wykonywania rysunków wykonawczych. Czytanie rysunków złoŜeniowych, wykonawczych, montaŜowych. Ćwiczenia: • Czytanie rysunków złoŜeniowych urządzeń. • Czytanie rysunków wykonawczych części maszyn. • Czytanie rysunków montaŜowych. • Sporządzanie wykazu części maszyn do wykonania rysunku

podzespołu. 7. Komputerowe wspomaganie rysowania Menu programu CAD. Komputerowe wspomaganie rysowania figur geometrycznych. Komputerowe wspomaganie opracowywania rysunków wykonawczych.

Ćwiczenia: • Konfigurowanie obszaru rysunku. • Rysowanie figur płaskich z wykorzystaniem róŜnych układów

współrzędnych. • Wykonywanie rysunków wykonawczych osi, wałów, połączeń.

10

8. Materiały stosowane w budowie maszyn Właściwości metali i ich stopów: fizyczne, chemiczne, mechaniczne i technologiczne. Rodzaje i właściwości surówki. Stopy techniczne. Podział stopów Ŝelaza, właściwości, zastosowanie (Ŝeliwo, staliwo, stal). Stale niestopowe (węglowe): podział, znakowanie, gatunki. Stale stopowe: podział, znakowanie, gatunki. Staliwo i Ŝeliwo. Metale nieŜelazne i ich stopy. Klasyfikacja stopów metali nieŜelaznych. Aluminium i jego stopy. Miedź i jej stopy. Cynk, cyna, ołów – właściwości, zastosowanie. Materiały z proszków spiekanych. Kompozyty. Klasyfikacja procesów obróbki cieplnej stali. Przemiany zachodzące stali podczas nagrzewania, wygrzewania i chłodzenia. WyŜarzanie: rodzaje, cele, przeprowadzanie, zastosowanie. Hartowanie (na wskroś i powierzchniowe): cele, przeprowadzanie, zastosowanie, napręŜenia hartownicze. Odpuszczanie. Ulepszanie cieplne. Obróbka cieplno-chemiczna. Bhp podczas obróbki cieplnej i cieplno-chemicznej. Rodzaje korozji i zniszczeń korozyjnych. Ochrona przed korozją. Rodzaje powłok ochronnych. Materiały niemetalowe. Tworzywa sztuczne: właściwości, skład, klasyfikacja, zastosowanie. Drewno: właściwości, wyroby, trwałość i konserwacja drewna. Farby, lakiery i emalie: właściwości, rodzaje, przeznaczenie, zasady przechowywania. Guma: właściwości skład i podział według PN. Materiały uszczelniające i izolacyjne. Ćwiczenia: • Rozpoznawanie stopów Ŝelaza na podstawie próbek oraz określanie

ich zastosowania. • Dobieranie materiałów na typowe części maszyn. • Określanie gatunku stali oraz stopów metali nieŜelaznych na

podstawie oznaczenia. • Porównywanie róŜnych materiałów konstrukcyjnych. • Określanie rodzaju i zakresu stosowania wybranych materiałów

niemetalowych w górnictwie. • Określanie temperatur przemian fazowych na podstawie wykresu Ŝelazo-węgiel.

• Wyznaczanie temperatury hartowania dla stali niestopowej na podstawie wykresu Ŝelazo – węgiel.

• Dobieranie temperatury wyŜarzania dla róŜnych gatunków stali. • Rozpoznawanie korozji chemicznej i elektrochemicznej na próbkach

metali. • Rozpoznawanie rodzajów powłok antykorozyjnych.

11

9. Podstawy mechaniki i wytrzymało ści materiałów Pojęcie, właściwości i rodzaje sił. Układ sił. Działania na wektorach. Rodzaje więzów i ich reakcje. Moment siły względem punktu. Płaski układ sił zbieŜnych – warunki równowagi. Tarcie ślizgowe i toczne. Zasady dynamiki. Siła bezwładności. Praca. Energia. Moc i sprawność. Odkształcenia i napręŜenia. Prawo Hooke`a. Wytrzymałość na rozciąganie i ściskanie. Wytrzymałość na zginanie i skręcanie. Ćwiczenia: • Wyznaczanie warunków równowagi dowolnego płaskiego układu sił. • Wyznaczanie reakcji w podporach dowolnie obciąŜonej belki

dwupodporowej. • Obliczanie pracy, mocy, energii, sprawności. • Obliczanie prędkości obwodowej, prędkości obrotowej. • Wykonywanie obliczeń wytrzymałościowych elementów ściskanych

i rozciąganych. • Określanie napręŜeń dopuszczalnych materiałów konstrukcyjnych na

podstawie norm. 10. Połączenia elementów maszyn Klasyfikacja i cechy uŜytkowe części maszyn. Normalizacja części maszyn. Połączenia nitowe. Połączenia kształtowe. Połączenia gwintowe. Połączenia rurowe i zawory. Połączenia spajane (spawane, zgrzewane, lutowane i klejone).

Ćwiczenia: • Identyfikowanie połączeń rozłącznych i nierozłącznych • Rozpoznawanie rodzajów połączeń na podstawie dokumentacji

konstrukcyjnej maszyny.

11. Osie, wały, ło Ŝyska Charakterystyka oraz klasyfikacja osi i wałów. ObciąŜenia osi i wałów. Konstrukcja osi i wałów. Zastosowanie osi i wałów. Klasyfikacja łoŜysk. ŁoŜyska ślizgowe: konstrukcja łoŜyska, zastosowanie. ŁoŜyska toczne: podział, budowa, ich oznaczanie, zastosowanie. Normalizacja łoŜysk tocznych Uszczelnianie łoŜysk. Smarowanie łoŜysk.

Ćwiczenia: • Identyfikowanie osi, wałów i łoŜysk.

12

• Rozpoznawanie osi, wałów i łoŜysk na podstawie dokumentacji konstrukcyjnej zespołu maszyny.

• Dobieranie z katalogu łoŜyska tocznego do określonych warunków pracy.

12. Przekładnie mechaniczne i mechanizmy Przekładnie cierne. Przekładnie pasowe. Przekładnie łańcuchowe. Przekładnie zębate proste i złoŜone. Koła zębate i ich parametry. Mechanizmy: krzywkowy, korbowy i śrubowy.

Ćwiczenia: • Obliczanie przełoŜenia przekładni zębatej, pasowej, łańcuchowej. • RozróŜnianie róŜnego rodzaju kół zębatych. • Rozpoznawanie elementów przekładni na rysunkach. • Rozpoznawanie mechanizmów zastosowanych w konstrukcji

wybranego urządzenia górniczego. 13. Sprzęgła i hamulce Rodzaje i budowa sprzęgieł. Zasady dobierania sprzęgieł. Rodzaje i budowa hamulców. Zasady dobierania hamulców.

Ćwiczenia: • Dobieranie z katalogu sprzęgła do określonych warunków pracy

urządzenia. • Dobieranie typu hamulca do określonych warunków pracy urządzenia.

14. Pompy, spr ęŜarki, wentylatory Budowa i zasada działania pomp odwadniających. Klasyfikacja i zastosowanie spręŜarek w górnictwie. Budowa i zasada działania spręŜarek wyporowych i osiowych. Klasyfikacja i zastosowanie wentylatorów w górnictwie. Budowa i zasada działania wentylatorów odśrodkowych i osiowych. Urządzenia chłodnicze i klimatyzacyjne stosowane w górnictwie.

Ćwiczenia: • Obliczanie wydajności instalacji odwadniającej. • Określanie parametrów technicznych wentylatorów stosowanych

w górnictwie. • Dobieranie z katalogu wentylatora do określonych warunków pracy. • Analizowanie działania urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych na

podstawie schematu.

13

15. Napędy pneumatyczne i hydrauliczne Napędy pneumatyczne: urządzenia wykonawcze, elementy do sterowania spręŜonego powietrza, urządzenia pomocnicze. Zastosowanie napędów pneumatycznych w górnictwie. Struktura napędu hydraulicznego. Źródła ciśnienia hydraulicznego: czynnik roboczy, pompy, akumulatory. Urządzenia wykonawcze. Zawory i rozdzielacze hydrauliczne. Urządzenia pomocnicze napędów hydraulicznych. Schematy napędów hydraulicznych. Napędy hydrauliczne stosowane w maszynach i urządzeniach górniczych.

Ćwiczenia: • Analizowanie działania napędu pneumatycznego na podstawie

schematu. • Rozpoznawanie elementów napędu hydraulicznego na podstawie

oznaczenia. • Analizowanie działania napędu hydraulicznego na podstawie

schematu. • Dobieranie pomp hydraulicznych na podstawie danych technicznych

zawartych w Dokumentacji Techniczno - Ruchowej.

16. Maszyny do urabiania skał Urabialność i urabianie skał. Współczynnik urabialności skał oraz jego wpływ na dobór sposobu urabiania. Podział maszyn do urabiania i ładowania skał. Ćwiczenia: • Obliczanie współczynnika urabialności. • Dobieranie maszyn do urabiania i ładowania urobku. 17. Młotki i wiertarki Budowa, zastosowanie młotków mechanicznych i hydraulicznych. Budowa i zastosowanie wiertarek ręcznych pneumatycznych i elektrycznych. Wady i zalety napędów pneumatycznych i elektrycznych. Wiertnice. Ćwiczenia: • Porównywanie wad i zalet wiertarek pneumatycznych

i elektrycznych. • Rozpoznawanie wierteł do wiercenia w węglu i w kamieniu. 18. Kombajny chodnikowe Podział kombajnów ze względu na sposób urabiania. Budowa i zasada działania kombajnu chodnikowego. Współpraca kombajnu

14

chodnikowego z urządzeniami odstawy. Przepisy bhp obowiązujące podczas eksploatacji kombajnów chodnikowych. Ćwiczenia: • Dobieranie sposobu współpracy kombajnu ze środkami odstawy. • Analizowanie przepisów bhp obowiązujących podczas uŜytkowania

kombajnu chodnikowego. 19. Kombajny ścianowe i strugi Budowa i zasada pracy kombajnu ścianowego i struga. Rodzaje kombajnów ścianowych. Sposoby prowadzenia kombajnu ścianowego i struga po przenośniku ścianowym. Sterowanie kombajnem i strugiem. System zraszania. Przepisy bhp obowiązujące podczas eksploatacji kombajnu ścianowego i struga. Ćwiczenia: • Obliczanie masy urobionego węgla kombajnem ścianowym

w ciągu jednej zmiany roboczej. • Porównywanie zalet i wad kombajnów ścianowych i strugów. • Analizowanie przepisów bhp obowiązujących podczas eksploatacji

kombajnu ścianowego i struga. 20. Maszyny do ładowania urobku Mechanizacja ładowania urobku. Podział ładowarek, typy ładowarek. Ładowarki szybowe. Ładowarki o pracy ciągłej i cyklicznej. Zasady bhp podczas ładowania urobku. Ćwiczenia: • Porównywanie zalet i wad ładowarek o pracy ciągłej i cyklicznej. • Dobieranie ładowarki do drąŜenia chodnika w róŜnych warunkach

górniczych. • Analizowanie przepisów bhp obowiązujących podczas ładowania

urobku. 21. Obudowa indywidualna wyrobisk Podział obudów. Charakterystyki podpornościowe stojaków indywidualnych. Budowa, zastosowanie, części składowe i zasady pracy obudowy stalowo-członowej. Stojaki cierne i hydrauliczne – zasada pracy. Dane techniczne obudowy stalowo-członowej. Zasady bhp podczas stawiania obudowy indywidualnej.

15

Ćwiczenia: • Analizowanie normy PN-G-15532:1966 „Górnicza obudowa

indywidualna-stojaki hydrauliczne centralnie zasilane, wymagania”. • Odczytywanie podporności stojaka indywidualnego z Dokumentacji

Techniczno-Ruchowej. • Analizowanie przepisów bhp obowiązujących podczas stawiania

obudowy indywidualnej. 22. Obudowa zmechanizowana Podział obudów zmechanizowanych. Ogólna budowa i zasada pracy obudowy zmechanizowanej. Budowa i zasada pracy obudowy zmechanizowanej w systemie zawałowym i z podsadzką hydrauliczną. Napęd i sterowanie hydrauliczne obudowy zmechanizowanej. Współpraca obudowy zmechanizowanej z środkami odstawy przodkowej oraz maszynami urabiającymi. Cykl pracy obudowy zmechanizowanej. Organizacja pracy w ścianie z obudową zmechanizowaną. Zmechanizowana obudowa - skrzyŜowanie ściana-chodnik przyścianowy. Zasady bhp podczas obsługi obudowy zmechanizowanej. Ćwiczenia: • Dobieranie maszyn i urządzeń odstawy, przewozu i ciągnienia

urobku. • Dobieranie maszyn i urządzeń do transportu materiałów do przodka. • Analizowanie zasad bhp obowiązujących podczas obsługi obudowy

zmechanizowanej. 23. Odstawa, przewóz, ci ągnienie Podział i znaczenie transportu kopalnianego. Klasyfikacja maszyn transportowych. Odstawa przenośnikami. Podział przenośników. Zasada pracy przenośników, współpraca przenośników, sygnalizacja i sterowanie przenośnikami. Transport szynowy i wozami oponowymi. Budowa toru kopalnianego. Rodzaje wozów kopalnianych. Transport pionowy, wyciągi szybowe. Transport linowo-kołowrotowy. Przepisy bhp dotyczące transportu kopalnianego. Ćwiczenia: • Porównywanie zalet i wad przenośników zgrzebłowych

i taśmowych. • Porównywanie zalet i wad transportu kołowego i taśmowego. • Analizowanie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujących

podczas eksploatacji urządzeń transportowych.

16

24. Eksploatacja maszyn i urz ądzeń górniczych Podstawowe pojęcia dotyczące eksploatacji maszyn i urządzeń. Rodzaje zuŜycia. Niezawodność i trwałość maszyn i urządzeń. Przyczyny uszkodzeń maszyn i urządzeń górniczych. UŜytkowanie, przegląd techniczny i konserwacja maszyn i urządzeń górniczych. Planowe naprawy. Technika smarowania. Gospodarka smarownicza. Ćwiczenia: • Opracowywanie planu remontów agregatu hydraulicznego ścianowego na podstawie Dokumentacji Techniczno-Ruchowej.

• Planowanie dobowej konserwacji kombajnu chodnikowego na podstawie Dokumentacji Techniczno-Ruchowej.

Środki dydaktyczne Komplet materiałów rysunkowych. Komplet przyborów kreślarskich. Wzory pisma znormalizowanego. Przykładowe rysunki: wykonawcze, złoŜeniowe, montaŜowe i schematyczne. Model rzutni prostokątnej. Bryły geometryczne. Modele części maszyn z przekrojami. Modele i eksponaty połączeń rozłącznych i nierozłącznych. Modele i eksponaty łoŜysk tocznych i ślizgowych. Modele i eksponaty osi i wałów. Modele zaworów. Modele sprzęgieł i hamulców. Modele i eksponaty kół zębatych. Modele róŜnych typów przekładni mechanicznych. Modele mechanizmów. Modele pomp i silników hydraulicznych. Modele akumulatorów hydraulicznych. Modele siłowników hydraulicznych. Model sprzęgła hydraulicznego. Modele maszyn i urządzeń górniczych. Eksponaty uszczelnień. Kolekcja stopów Fe - C, metali nieŜelaznych i ich stopów. Kolekcja gatunków drewna, tworzyw sztucznych, gumy. Wykres Ŝelazo-węgiel. Foliogramy i fazogramy oraz prezentacje komputerowe z zakresu rysunku technicznego, materiałoznawstwa, mechaniki technicznej, części maszyn, maszyn i urządzeń górniczych. Filmy dydaktyczne dotyczące maszyn i urządzeń górniczych.

17

Program do wspomagania projektowania typu CAD. Schematy napędów hydraulicznych maszyn i urządzeń górniczych. Schematy kinematyczne maszyn górniczych. Katalogi elementów maszyn. Katalogi maszyn górniczych. Polskie Normy. Tablice wytrzymałościowe. Dokumentacja konstrukcyjna. Dokumentacja Techniczno-Ruchowa maszyn i urządzeń górniczych. Poradnik mechanika. Uwagi o realizacji

Przedmiot „Budowa i eksploatacja maszyn górniczych” obejmuje zintegrowane treści z zakresu: rysunku technicznego, materiałoznawstwa, mechaniki technicznej, części maszyn oraz maszyn i urządzeń górniczych.

Podstawowym celem realizacji programu nauczania przedmiotu jest kształtowanie umiejętności rozpoznawania elementów i mechanizmów występujących w maszynach i urządzeniach górniczych oraz posługiwania się dokumentacją techniczną. Stanowi on podbudowę do realizacji treści przedmiotu eksploatacja złóŜ oraz zajęcia praktyczne.

W procesie nauczania-uczenia się naleŜy wiązać teorię z praktyką poprzez odpowiedni dobór ćwiczeń obliczeniowych i konstrukcyjnych oraz rozwijać u uczniów umiejętność samokształcenia i korzystania z róŜnych źródeł informacji.

Program nauczania proponuje się realizować metodą pokazu z objaśnieniem, pokazu z instruktaŜem, dyskusji dydaktycznej, ćwiczeń praktycznych oraz metodą projektów.

W procesie dydaktycznym zaleca się stosowanie filmów dydaktycznych oraz prezentacji multimedialnych. NaleŜy pamiętać, aby przed projekcją filmu ukierunkować obserwację uczniów, a po obejrzeniu filmu przeprowadzić dyskusję i podsumowanie.

Nauczyciel powinien przygotować materiały potrzebne do wykonania pokazów i ćwiczeń: katalogi, normy techniczne, poradniki, dokumentację techniczną oraz zgromadzić w pracowni niezbędne środki dydaktyczne.

Realizację treści z zakresu rysunku technicznego naleŜy rozpocząć od zapoznania uczniów z organizacją miejsca pracy oraz zwrócić uwagę na właściwe oświetlenie i rozmieszczenie materiałów, przyborów rysunkowych oraz postawę ucznia podczas pracy. Uczniowie powinni samodzielnie wykonywać szkice (rysunki) części maszyn, zgodnie z zasadami rysunku technicznego, wymiarować wykonane szkice (rysunki), oznaczać tolerancję i chropowatość powierzchni. Proponuje się, aby ćwiczenia z zakresu szkicowania i wymiarowania części maszyn

18

uczniowie wykonywali indywidualnie, zaś ćwiczenia z zakresu czytania rysunków i schematów w zespołach 2-3 osobowych. Podczas ćwiczeń w zakresie komputerowego wspomagania kreślenia technicznego (edytor graficzny typu CAD), naleŜy zwrócić uwagę na edycję i reedycje wygenerowanego pliku rysunkowego, odczytanie potrzebnych informacji zamieszczonych na rysunku oraz wydruk pliku rysunkowego przy uŜyciu plotera lub drukarki. Komputerowe wspomaganie kreślenia technicznego wymaga prowadzenia zajęć w pracowni komputerowej wyposaŜonej w 10 – 15 stanowisk z oprogramowaniem typu CAD.

Podczas realizacji treści z zakresu mechaniki i wytrzymałości naleŜy odwoływać się do wiadomości i umiejętności uczniów nabytych na lekcjach fizyki. Polecane są ćwiczenia obliczeniowe o odpowiednio dobranej treści i zróŜnicowanym stopniu trudności, które powinny być wykonywane indywidualnie.

Dla ułatwienia zrozumienia realizowanych treści kształcenia wskazane jest wykonywanie pokazów z objaśnieniem. Objaśnienie moŜna wspomóc filmem dydaktycznym, foliogramami, schematami, planszami, a takŜe programami komputerowymi symulującymi pracę urządzeń.

Budowę i zasadę działania oraz zastosowanie maszyn i urządzeń w górnictwie naleŜy wyjaśniać na rzeczywistych maszynach i urządzeniach lub modelach dydaktycznych.

Treści programowe powinny być realizowane w róŜnych formach organizacyjnych. Zajęcia teoretyczne naleŜy uzupełniać ćwiczeniami wykonywanymi w grupach 2-3 osobowych lub indywidualnie. Praca w grupie pozwoli na kształtowanie umiejętności komunikowania się, dyskusji, podejmowania decyzji oraz prezentacji wyników.

Przykładowe ćwiczenia zamieszczone w programie nauczania stanowią propozycję do wykorzystania przez nauczyciela. Zakres ćwiczeń moŜe być rozszerzany w miarę potrzeb edukacyjnych.

Zajęcia edukacyjne powinny odbywać się w pracowni maszyn i urządzeń górniczych wyposaŜonej w stanowiska kreślarskie (jedno stanowisko dla jednego ucznia), minimum dwa stanowiska komputerowe z oprogramowaniem biurowym i dostępem do Internetu oraz zestawy środków dydaktycznych.

Dla potrzeb własnych i uczniów nauczyciel powinien dysponować podręczną biblioteką zaopatrzoną w literaturę techniczną, zbiory norm, dokumentację techniczną, DTR, katalogi i czasopisma techniczne.

19

Na realizację poszczególnych działów tematycznych proponuje się następujący podział godzin:

Lp. Działy tematyczne

Orientacyjna liczba godzin

1. Zasady szkicowania 4 2. Rzutowanie prostokątne i aksonometryczne 6 3. Widoki i przekroje rysunkowe 7 4. Wymiarowanie 6 5. Uproszczenia rysunkowe 4 6. Rysunki złoŜeniowe, wykonawcze, montaŜowe 6 7. Komputerowe wspomaganie rysowania 10 8. Materiały stosowane w budowie maszyn 30 9. Podstawy mechaniki i wytrzymałości materiałów 12 10. Połączenia elementów maszyn 12 11. Osie, wały, łoŜyska 9 12. Przekładnie mechaniczne i mechanizmy 6 13. Sprzęgła i hamulce 12 14. Pompy, spręŜarki, wentylatory 12 15. Napędy pneumatyczne i hydrauliczne 18 16. Maszyny do urabiania skał 6 17. Młotki i wiertarki 6 18. Kombajny chodnikowe 12 19. Kombajny ścianowe i strugi 12 20. Maszyny do ładowania urobku 12 21. Obudowa indywidualna wyrobisk 9 22. Obudowa zmechanizowana 15 23. Odstawa, przewóz, ciągnienie 12 24. Eksploatacja maszyn górniczych 26

Razem 264

Podział godzin dotyczy realizacji programu w zasadniczej szkole zawodowej dla młodzieŜy.

Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych mają charakter orientacyjny. Nauczyciel moŜe wprowadzić pewne zmiany, mając na celu dostosowanie programu do potrzeb edukacyjnych.

Propozycja metod sprawdzania i oceny osi ągnięć edukacyjnych ucznia

W wyniku procesu sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów uzyskuje się informacje dotyczące poziomu i zakresu opanowania

20

umiejętności określonych w szczegółowych celach kształcenia. Sprawdzanie postępów uczniów powinno odbywać się systematycznie przez cały czas realizacji programu nauczania przedmiotu, na podstawie wymagań przedstawionych na początku zajęć.

Osiągnięcia uczniów moŜna oceniać na podstawie: − ustnych i pisemnych sprawdzianów, − testów osiągnięć szkolnych, − obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń, − prezentowanych projektów.

Dokonując oceny w formie ustnej naleŜy wziąć pod uwagę merytoryczną jakość wypowiedzi, poprawne stosowanie terminologii technicznej, umiejętność wnioskowania i analizowania.

Do oceny wykonywanych ćwiczeń zaleca się opracować kartę obserwacji, która powinna uwzględniać: −−−− aktywność ucznia podczas wykonywania ćwiczenia, −−−− korzystanie z róŜnych źródeł informacji, −−−− pracę w zespole, −−−− poprawność merytoryczną wykonywanego ćwiczenia.

Podczas sprawdzania projektów naleŜy zwracać uwagę na: −−−− planowanie pracy, −−−− korzystanie z róŜnych źródeł informacji, −−−− współpracę w zespole, −−−− poprawność merytoryczną, −−−− prezentację projektu, −−−− systematyczność i terminowość.

Ogólna ocena projektu powinna składać się z ocen cząstkowych dotyczących poszczególnych faz jego wykonania oraz prezentacji. Wskazane jest, aby uczniowie przed wykonaniem projektu zostali poinformowani o kryteriach jego oceny.

Po zakończeniu realizacji programu poszczególnych działów tematycznych proponuje się zastosowanie testu pisemnego dwustopniowego z zadaniami zamkniętymi i otwartymi.

W ocenie końcowej osiągnięć ucznia, po zakończeniu realizacji programu przedmiotu, naleŜy uwzględniać wyniki wszystkich zastosowanych przez nauczyciela metod sprawdzania. Literatura Antoniak J., Opolski T.: Maszyny i urządzenia górnicze. Cz. II, Maszyny do eksploatacji podziemnej. Wyd. Śląsk, Katowice 1995 BoŜeno L.: Maszynoznawstwo dla Zasadniczych Szkół Zawodowych. WSiP, Warszawa 1998

21

Górecki A., Grzegórski Z.: MontaŜ, naprawa i eksploatacja maszyn i urządzeń przemysłowych. WSiP, Warszawa 1998 Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy. WSiP, Warszawa 2004 Jaskulski A.: AutoCAD 2004 / LT 2004. Wydawnictwo Informatyczne MIKOM, Warszawa 2003 Mały poradnik mechanika. Praca Zbiorowa: WNT, Warszawa 1999 Kozak B.: Mechanika techniczna. WSiP, Warszawa 2004 Korecki Z.: Urządzenia hydrauliczne maszyn górniczych. Wyd. Śląsk, Katowice 1988 Rutkowski A.: Części maszyn. WSiP, Warszawa 2003 Waszkiewicz E., Waszkiewicz S.: Rysunek zawodowy. WSiP, Warszawa 1996 Broen A.: kombajny chodnikowe. Wyd. Śląsk, Katowice 1992 Warachim W., Maciejczyk J.: Ścianowe kombajny węglowe. Wyd. Śląsk, Katowice 1992

Wykaz literatury naleŜy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

22

ELEKTROTECHNIKA I AUTOMATYKA Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − scharakteryzować podstawowe wielkości określające energię

elektryczną oraz określić ich podstawowe jednostki, − rozpoznać elementy obwodu elektrycznego prądu stałego

i przemiennego na podstawie schematu, − zastosować prawo Ohma i prawa Kirchhoffa do obliczania prostych

obwodów prądu stałego, − scharakteryzować materiały: przewodzące, półprzewodzące,

izolacyjne, magnetyczne, konstrukcyjne, − dobrać przyrządy pomiarowe do pomiaru podstawowych wielkości

elektrycznych, − dokonać pomiaru napięcia, natęŜenia i mocy prądu elektrycznego

w obwodach prądu stałego oraz przemiennego jednofazowego i trójfazowego,

− rozróŜnić połączenie odbiorników szeregowo, równolegle, w gwiazdę i w trójkąt,

− wyjaśnić zasadę działania transformatora, prądnicy, silnika elektrycznego,

− określić parametry maszyn i urządzeń elektrycznych na podstawie tabliczki znamionowej,

− rozróŜnić podstawowe elementy elektroniczne, − odczytać schematy podstawowych układów elektronicznych, − rozróŜnić podstawowe elementy układu sterowania, − rozróŜnić elementy układów automatycznej regulacji, − odczytać podstawowe schematy układów automatycznej regulacji, − określić zasady doboru maszyn i urządzeń elektrycznych

stosowanych w górnictwie, − scharakteryzować zasady rozdziału energii elektrycznej na terenie zakładu górniczego, − rozróŜnić rodzaje napięć stosowanych w zakładzie górniczym,

scharakteryzować urządzenia i maszyny elektryczne stosowane w przewozie kopalnianym,

− zaplanować rozmieszczenie urządzeń sygnalizacji i łączności w kopalni podziemnej,

− scharakteryzować łączność ogólnokopalnianą i dyspozytorską, − rozróŜnić systemy metanometryczne stosowane w górnictwie,

23

− skorzystać z katalogów, norm technicznych, poradników, − zastosować przepisy bhp, ochrony od poraŜeń prądem elektrycznym,

ochrony ppoŜ. podczas wykonywania pracy. Materiał nauczania 1. Obwody elektryczne pr ądu stałego Podstawowe jednostki w układzie SI. Budowa materii. Ładunek elektryczny. Zjawisko prądu elektrycznego. Podział ciał ze względu na właściwości elektryczne. NatęŜenie prądu elektrycznego. Rezystancja i konduktancja przewodników. Pojęcie obwodu elektrycznego. Warunki przepływu prądu. Elementy obwodu elektrycznego – źródła energii i odbiorniki. Siła elektromotoryczna i napięcie. Prawo Ohma. Prawa Kirchhoffa. Moc i energia prądu elektrycznego. Prawo Joulea-Lenza. Szeregowe i równoległe połączenie rezystorów i źródeł napięć. Obwód nierozgałęziony z rzeczywistym źródłem napięcia. Straty mocy i sprawność źródła. Ćwiczenia: • Przeliczanie jednostek układu SI z wykorzystaniem ich wielokrotności

i podwielokrotności. • Obliczanie natęŜenia prądu elektrycznego. • Obliczanie rezystancji przewodnika. • Obliczanie rezystancji zastępczej dla połączeń szeregowych

i równoległych. • Obliczanie parametrów źródła zastępczego dla połączeń

szeregowych i równoległych. • Obliczanie wartości prądu, napięcia i mocy w obwodach prądu

stałego. • Rysowanie schematów obwodów szeregowych i równoległych. • Wykonywanie pomiaru napięcia, natęŜenia i mocy prądu

elektrycznego. 2. Pole elektryczne Obraz graficzny pola elektrycznego. Prawo Coulomba. Dielektryki. Pojemność elektryczna. Kondensatory. Układy połączeń kondensatorów. Ćwiczenia: • Rysowanie obrazu graficznego pola elektrycznego. • Obliczanie ładunku elektrycznego kondensatorów. • Obliczanie pojemności zastępczej układu kondensatorów.

24

3. Pole magnetyczne i elektromagnetyzm Obraz graficzny pola magnetycznego. Podstawowe wielkości charakteryzujące pole magnetyczne – indukcja magnetyczna, strumień magnetyczny. Siła elektromagnetyczna. Właściwości magnetyczne materii. Indukcyjność własna i wzajemna cewek. Zjawisko indukcji elektromagnetycznej. Siła elektromotoryczna indykcji własnej i wzajemnej. Siła elektromotoryczna indukowana w przewodniku poruszającym się w polu magnetycznym. Ćwiczenia: • Rysowanie obrazu graficznego pola magnetycznego wytworzonego

przez magnez i przewodnik z prądem. • Wyznaczanie zwrotu linii sił pola magnetycznego. • Wyznaczanie kierunku działania i wartości siły elektrodynamicznej. • Obliczanie wartości napięcia indukcji własnej i wzajemnej. • Obliczanie wartości napięcia indukowanego w przewodniku

poruszającym się w polu magnetycznym. 4. Obwody elektryczne pr ądu przemiennego Wytwarzanie napięcia sinusoidalnie zmiennego. Wielkości charakteryzujące przebiegi sinusoidalne: częstotliwość, okres, amplituda, wartość skuteczna, wartość średnia. Elementy RLC w obwodzie prądu przemiennego – reaktancja. Szeregowe połączenie elementów RLC – impedancja. Moce w obwodzie prądu przemiennego. Kompensacja mocy biernej. Ćwiczenia: • Obliczanie podstawowych wielkości charakteryzujących przebiegi

sinusoidalne. • Obliczanie parametrów obwodu szeregowego, zawierającego

elementy RLC. • Obliczanie mocy w obwodzie prądu przemiennego. • Obliczanie pojemności kondensatorów do kompensacji mocy biernej. 5. Elementy półprzewodnikowe i podstawowe układy el ektroniczne Podstawowe elementy elektroniczne, właściwości, budowa, zastosowanie, symbole graficzne – dioda, tranzystor, tyrystor. Układy prostownicze i wzmacniające. Właściwości półprzewodników. Ćwiczenia: • Rozpoznawanie elementów elektronicznych na podstawie wyglądu

i oznaczenia.

25

• Wyznaczanie charakterystyk elementów przy pomocy oscyloskopu. • Identyfikowanie elementów elektronicznych na schemacie układu. • Łączenie elementów układu elektronicznego według schematu

ideowego i montaŜowego. 6. Automatyka i sterowanie Układy automatycznego sterowania i regulacji. Elementy układów automatycznego sterowania i regulacji oraz ich przeznaczenie. Styczniki i przekaźniki, budowa i zastosowanie w układach sterowania. Układy automatycznej regulacji stosowane w górnictwie. Ćwiczenia: • Rozpoznawanie elementów układów automatycznej regulacji. • Analizowanie działania układów automatycznej regulacji. • Porównywanie na podstawie schematów blokowych automatycznego

sterowania z automatyczną regulacją. • Wyjaśnianie przeznaczenia poszczególnych członów układów

automatycznej regulacji na podstawie schematu blokowego. • Rozpoznawanie elementów sterowania na schemacie i układzie

rzeczywistym. 7. Elektryfikacja górnictwa Warunki środowiskowe pracy maszyn i urządzeń elektrycznych. Badania atestacyjne elektrycznych maszyn i urządzeń górniczych. Zasady dopuszczania maszyn i urządzeń do stosowania w podziemiach kopalń. Cechy dopuszczeniowe maszyn i urządzeń elektrycznych oraz ich obudów. Obwody iskrobezpieczne. Elektryczne urządzenia przeciwwybuchowe.

Ćwiczenia: • RozróŜnianie maszyn i urządzeń elektrycznych dopuszczonych do

stosowania w górnictwie. • RozróŜnianie obwodów iskrobezpiecznych i ich elementów. • Rozpoznawanie urządzeń przeciwwybuchowych. 8. Maszyny elektryczne stosowane w górnictwie Budowa transformatorów, maszyn komutatorowych, maszyn synchronicznych, silników asynchronicznych. Zasady uŜytkowania maszyn i urządzeń elektrycznych stosowanych w górnictwie. Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas uŜytkowania maszyn i urządzeń elektrycznych. Sterowanie maszynami górniczymi.

26

Ćwiczenia: • RozróŜnianie transformatorów wykorzystywanych w górnictwie. • Obliczanie przekładni transformatora. • RozróŜnianie silników i prądnic stosowanych w górnictwie. • Określanie zasad uŜytkowania maszyn elektrycznych stosownych

w górnictwie podziemnym. • Analizowanie schematów układów sterowania maszynami górniczymi. 9. Urządzenia i sieci na napi ęcie powy Ŝej 1 kV stosowane

w podziemiach kopal ń Pojęcie systemu energetycznego. Zasilanie kopalń. Układy wysokiego napięcia na terenie zakładu górniczego. Kable i przewody wysokich napięć. Wyłączniki i odłączniki. Rozdzielnie wysokich napięć. Stacje transformatorowe i prostownikowe. System uziemiających przewodów ochronnych. Ćwiczenia: • Analizowanie schematu zasilania zakładu górniczego w energię

elektryczną. • RozróŜnianie kabli i przewodów wysokich napięć. • Rozpoznawanie rozdzielni i pól rozdzielczych wysokich napięć. • Charakteryzowanie pojazdowych stacji transformatorowych

i prostownikowych zwykłych i ognioszczelnych. • Analizowanie systemu zabezpieczeń przed poraŜeniem prądem

elektrycznym. • RozróŜnianie elementów systemu uziemiających przewodów

ochronnych. 10. Urządzenia i sieci na napi ęcie do 1 kV stosowane

w podziemiach kopal ń Kablowa sieć niskiego napięcia. Rodzaje zabezpieczeń w sieci niskiego napięcia. Wyłączniki i zespoły transformatorowe niskiego napięcia. Oświetlenie wyrobisk górniczych. Ćwiczenia: • Analizowanie układów zasilania niskiego napięcia. • RozróŜnianie kabli i przewodów niskiego napięcia. • RozróŜnianie wyłączników i zespołów transformatorowych. • Analizowanie schematów górniczej instalacji oświetleniowej.

27

11. Trakcja elektryczna w podziemiach kopal ń Sieć trakcyjna. Ochrona przed poraŜeniem prądem elektrycznym. Lokomotywy kopalniane. Oddziałowe stacje załadowcze. Sygnalizacja i łączność w przewozie kopalnianym.

Ćwiczenia: • Analizowanie schematu układu elektrycznego lokomotywy

kopalnianej. • Określanie zasad ochrony przed poraŜeniem prądem elektrycznym

w trakcji kopalnianej. • Analizowanie zasad rozmieszczenia urządzeń sygnalizacji i łączności

w przewozie kopalnianym. 12. Łączność kopalniana i dyspozytorska Systemy łączności ogólnokopalnianej. Aparaty telefoniczne. Łączność dyspozytorska.

Ćwiczenia: • RozróŜnianie systemów łączności ogólnokopalnianej. • Charakteryzowanie łączności dyspozytorskiej. • RozróŜnianie typów aparatów telefonicznych wykorzystywanych

w kopalniach. • Planowanie rozmieszczenia urządzeń łączności i alarmowania na

planie kopalni. 13. Metanometria kopalniana Systemy metanometrii ciągłej. Systemy metanometrii cyklicznej. Czujniki tam, wentylatorów i ciągów technologicznych. Ćwiczenia: • Określanie rozmieszczenia czujników metanometrii w podziemiach

kopalń. • RozróŜnianie systemów metanometrii stosowanych w górnictwie. • Wyjaśnianie zasady działania czujników stosowanych w metanometrii

kopalnianej. Środki dydaktyczne Elementy elektryczne i elektroniczne. Elementy układów automatyki przemysłowej. Elementy instalacji elektrycznej. Oscyloskop. Przyrządy pomiarowe analogowe i cyfrowe.

28

Zasilacze, generatory, prostowniki. Silniki, prądnice, transformatory. Rozruszniki, nastawniki wzbudzenia. Kable i przewody elektryczne. Telefony, metanomierze. Zestaw do pokazów i ćwiczeń z zakresu: łączenia i uruchamiania typowych obwodów elektrycznych prądu stałego, pomiaru podstawowych wielkości elektrycznych. Schematy układów elektrycznych i elektronicznych. Schematy układów automatycznego sterowania i regulacji. Programy komputerowe do symulacji zjawisk zachodzących w obwodach prądu stałego i przemiennego, działania maszyn i urządzeń elektrycznych oraz układów elektronicznych i automatycznego sterowania. Materiały dydaktyczne dotyczące: materiałów stosowanych w elektrotechnice, elementów elektrycznych i elektronicznych, układów elektrycznych, elektronicznych, sterowania i automatycznej regulacji, maszyn, urządzeń i sieci elektrycznych stosowanych w podziemiach kopalń oraz łączności i metanometrii kopalnianej. Dokumentacje techniczne. Polskie Normy. Katalogi elementów elektrycznych i elektronicznych. Katalogi maszyn i urządzeń elektrycznych. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące urządzeń elektrycznych. Zestaw komputerowy z oprogramowaniem biurowym i dostępem do Internetu. Uwagi o realizacji

Program przedmiotu obejmuje podstawową wiedzę dotyczącą maszyn, urządzeń i sieci elektrycznych stosowanych w podziemiach kopalń.

W trakcie jego realizacji naleŜy łączyć teorię z praktyką poprzez odpowiedni dobór ćwiczeń, wykorzystywać wiadomości i umiejętności uczniów z zakresu elektrotechniki i elektroniki nabyte na lekcjach fizyki, a takŜe kształtować umiejętność korzystania z róŜnych źródeł informacji.

Kształtowanie umiejętności wynikających ze szczegółowych celów kształcenia wymaga stosowania róŜnych metod i form nauczania, oraz właściwego doboru rodzaju środków dydaktycznych. Efektywna realizacja programu nauczania wymaga zastosowania metod podających, problemowych, eksponujących i praktycznych. Zaleca się metodę projektów, pogadankę dydaktyczną, pokaz z objaśnieniem oraz ćwiczenia. Wykonywanie ćwiczeń ułatwi uczniom zrozumienie

29

i utrwalenie wiedzy oraz opanowanie zaplanowanych w programie umiejętności. Uzupełnieniem ćwiczeń mogą być wycieczki do działów elektrycznych w zakładach górniczych.

Przykładowe ćwiczenia zamieszczone w programie stanowią propozycję, która moŜe być wykorzystana w czasie zajęć. Wskazane jest, aby nauczyciel opracował zestaw innych ćwiczeń wspomagających realizację programu przedmiotu.

Zainteresowanie uczniów tematyką przedmiotu zwiększy wykorzystanie komputerowych programów symulacyjnych oraz informacji zawartych na nośnikach elektronicznych i w Internecie.

W procesie kształcenia szczególną uwagę naleŜy zwrócić na kształtowanie nawyku prawidłowego zachowania się podczas pracy z urządzeniami elektrycznymi, przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, a takŜe ochrony od poraŜeń prądem elektrycznym, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska.

Zajęcia powinny odbywać się w pracowni elektrotechniki, elektroniki i automatyki wyposaŜonej w środki dydaktyczne określone w programie nauczania. Zaleca się, aby ćwiczenia były wykonywane indywidualnie lub w zespołach 2-3 osobowych, co pozwoli na kształtowanie umiejętności ponadzawodowych jak: komunikowanie się, zespołowe podejmowanie decyzji, prezentowanie wykonanych prac.

Na pierwszych zajęciach nauczyciel powinien przedstawić organizacje zajęć oraz zapoznać uczniów z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi w pracowni. NaleŜy równieŜ uświadomić uczniom zagroŜenia związane z prądem elektrycznym, wskazać zastosowanie środków ochrony od poraŜeń prądem elektrycznym i sprzętu ochrony przeciwpoŜarowej, zademonstrować awaryjne wyłączenie zasilania oraz wyjaśnić sposób postępowania w przypadku poraŜenia prądem.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych:

Lp. Działy tematyczne

Orientacyjna liczba godzin

1. Obwody elektryczne prądu stałego 12 2. Pole elektryczne 6 3. Pole magnetyczne i elektromagnetyzm 7 4. Obwody elektryczne prądu przemiennego 10 5. Elementy półprzewodnikowe i podstawowe układy

elektroniczne 7

6. Automatyka i sterowanie 7 7. Elektryfikacja górnictwa 7 8. Maszyny elektryczne stosowane w górnictwie 19

30

9. Urządzenia i sieci na napięcie powyŜej 1 kV stosowane w podziemiach kopalń 7

10. Urządzenia i sieci na napięcie do 1 kV stosowane w podziemiach kopalń 7

11. Trakcja elektryczna w podziemiach kopalń 7 12. Łączność kopalniana i dyspozytorska 6 13. Metanometria kopalniana 6

Razem 108

Podział godzin dotyczy realizacji programu w zasadniczej szkole zawodowej dla młodzieŜy.

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów ma charakter orientacyjny. Nauczyciel moŜe dokonywać zmian w zaleŜności od aktualnych potrzeb edukacyjnych. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi ągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów naleŜy przeprowadzać systematycznie przez cały czas realizacji programu nauczania według ustalonych wymagań przedstawionych na początku zajęć. Podstawą określenia wymagań powinny być szczegółowe cele kształcenia zamieszczone w programie nauczania.

Realizując program nauczania, osiągnięcia uczniów moŜna oceniać na podstawie: – sprawdzianów ustnych i pisemnych, – testów osiągnięć szkolnych, – obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń

i projektów, – wykonanego projektu.

Dokonując kontroli i oceny w formie ustnej naleŜy zwracać uwagę na operowanie zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwe stosowanie pojęć technicznych, poprawność wnioskowania.

Umiejętności praktyczne uczniów proponuje się sprawdzać przez obserwację czynności podczas wykonywania ćwiczeń i projektów.

Podczas obserwacji naleŜy zwracać uwagę na: − rozróŜnianie elementów elektrycznych i elektronicznych, − obliczanie podstawowych wielkości elektrycznych, − czytanie schematów układów elektrycznych, elektronicznych

i automatycznej regulacji, − łączenie układów elektrycznych i elektronicznych na podstawie

schematów, − wykonywanie pomiarów podstawowych wielkości elektrycznych,

31

− rozróŜnianie maszyn i urządzeń elektrycznych stosowanych w podziemiach kopalń,

− rozróŜnianie kabli i przewodów wysokich i niskich napięć, − dobieranie zabezpieczeń przed przeciąŜeniami i zwarciami, − przestrzeganie przepisów bhp, ochrony od poraŜeń prądem

elektrycznym, ochrony ppoŜ. i ochrony środowiska, − korzystanie z róŜnych źródeł informacji, − pracę w zespole.

Po zakończeniu realizacji programu poszczególnych działów tematycznych, proponuje się zastosowanie testu pisemnego, zawierającego zadania zamknięte lub otwarte.

Ocena końcowa powinna uwzględniać wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela sposobów sprawdzania osiągnięć ucznia.

Literatura Antoniak J., Opolski T.: Maszyny i urządzenia górnicze – Maszyny do eksploatacji podziemnej, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1979 Chochowski A. : Podstawy elektrotechniki i elektroniki dla elektryków cz. I, II WSiP, Warszawa 2003 Jabłoński W., Płoszajski G. : Elektronika z automatyką, WSiP, Warszawa 1996 Kurdziel R. Elektrotechnika dla ZSZ cz. I, II WSiP Warszawa 1994 Pióro B. i M.: Podstawy elektroniki. WSiP, Warszawa 1996 Utikal J.: Elektronika i automatyka w górnictwie. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1981 Karty katalogowe i dokumentacja typowych maszyn i urządzeń stosowanych w górnictwie.

Wykaz literatury naleŜy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

32

EKSPLOATACJA ZŁÓ ś Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − opisać historię, tradycje i stan współczesnego górnictwa polskiego, − wyjaśnić budowę geologiczną skorupy ziemskiej, − rozróŜnić podstawowe minerały oraz grupy i rodzaje skał, − scharakteryzować formy, cechy i wielkości złóŜ kopalin uŜytecznych, − obliczyć ciśnienie górotworu w stanie nienaruszonym i w trakcie robót

górniczych, − zinterpretować prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy

dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, − dobrać środki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy, − zastosować przepisy prawa geologicznego i górniczego, przepisy

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska,

− naszkicować i odwzorować przekroje wyrobisk górniczych, − skorzystać z map górniczych oraz przekrojów geologicznych, − dobrać rodzaj obudowy do warunków górniczo-geologicznych

i przeznaczenia wyrobiska, − rozróŜnić rodzaje środków strzałowych, − wyjaśnić zasady bezpiecznego i racjonalnego posługiwania się środkami strzałowymi,

− scharakteryzować podstawowe operacje drąŜenia wyrobisk górniczych,

− rozróŜnić sposoby urabiania i wybierania złóŜ, − wyjaśnić zasady głębienia szybów górniczych, − scharakteryzować podstawowe systemy eksploatacji złóŜ węgla, rud

i soli, − określić zasady eksploatacji złóŜ w warunkach zagroŜeń naturalnych, − rozróŜnić sposoby likwidacji przestrzeni wybranej, − określić wpływ zanieczyszczeń powstających w kopalniach

podziemnych na człowieka i środowisko, − określić skład powietrza kopalnianego oraz granice dopuszczalnej

zawartości gazów szkodliwych, − określić kierunki przepływu powietrza w kopalniach oraz zasady

przewietrzania wyrobisk, − określić źródła powstawania oraz sposoby zapobiegania i zwalczania

zagroŜeń naturalnych w kopalni podziemnej, − wyjaśnić zadania oraz organizację słuŜb ratownictwa górniczego, − scharakteryzować procesy mechanicznej przeróbki kopalin,

33

− skorzystać z komputerowych programów dotyczących dokumentowania wielkości wydobycia, aktualizacji robót górniczych i prognozowania zagroŜeń,

− skorzystać z dokumentacji technicznej, Polskich Norm, poradników, katalogów.

Materiał nauczania 1. Wiadomo ści wst ępne Cele i zadania górnictwa. Rozwój górnictwa na ziemiach polskich. Stan górniczy i jego tradycje. Współczesne górnictwo w Polsce. Ćwiczenia: • Analizowanie faktów historycznych związanych z rozwojem górnictwa

w Polsce. • Określanie tradycji stanu górniczego. • Analizowanie danych dotyczących współczesnego górnictwa

polskiego. 2. Podstawowe wiadomo ści z geologii i petrografii Ziemia w układzie słonecznym. Budowa geologiczna Ziemi. Ruchy skorupy ziemskiej i ich skutki. Deformacje ciągłe i nieciągłe warstw skalnych. Pojęcie minerałów i kryształów. Powstanie minerałów. Właściwości fizyczne minerałów. Systematyka i opis minerałów. Powstanie skał i ich budowa – skały magmowe, osadowe i przeobraŜone. Węgle kopalne – powstanie, podział, właściwości, typy. Bituminy. Ćwiczenia: • Analizowanie budowy geologicznej Ziemi. • Analizowanie skutków ruchów skorupy ziemskiej. • Wykonywanie rysunków wybranych typów fałd i uskoków. • Wyznaczanie twardości minerałów według skali Mohsa. • Rozpoznawanie minerałów ze względu na skład chemiczny. • Rozpoznawanie na podstawie właściwości i próbek rodzajów skał

magmowych, osadowych i przeobraŜonych. • Rozpoznawanie rodzajów węgli kopalnych oraz określanie ich

właściwości. 3. ZłoŜa kopalin u Ŝytecznych w Polsce Podstawowe pojęcia dotyczące złoŜa, kopaliny, surowca mineralnego i skalnego. Rozmieszczenie złóŜ surowców energetycznych,

34

metalicznych, chemicznych i skalnych na terenie Polski. Polskie Zagłębia Węglowe. Cele i sposoby poszukiwania złóŜ. Poszukiwania geofizyczne, górnicze i wiercenia poszukiwawcze. Formy występowania złóŜ – podział pokładów. Wielkości charakteryzujące złoŜe pokładowe. Zasoby złóŜ kopalin uŜytecznych. Ćwiczenia: • Analizowanie rozmieszczenia złóŜ kopalin węgla, rud, ropy i gazu na

podstawie mapy. • Rozpoznawanie elementów szkicu tektonicznego Zagłębia

Górnośląskiego. • RozróŜnianie rodzaju wierceń ze względu na średnicę i głębokość

wiercenia. • RozróŜnianie złóŜ pod względem kształtu. • Wykonywanie rysunków wielkości charakteryzujących złoŜe

pokładowe. • Obliczanie ilości zasobów kopaliny uŜytecznej w złoŜu. 4. Mapy górnicze Rodzaje i charakterystyka map górniczych. Znaki, symbole i oznaczenia stosowane na mapach. Sporządzanie map i ich aktualizacja. Przechowywanie map. Ćwiczenia: • Rozpoznawanie rodzaju mapy ze względu na jej treść. • Rozpoznawanie znaków i symboli na mapach zgodnie

z obowiązującymi normami. • Odczytywanie map geologicznych i górniczych. • Określanie zasad sporządzania i aktualizacji map górniczych. 5. NapręŜenia w górotworze Właściwości fizyczne i mechaniczne skał tworzących górotwór. NapręŜenia w górotworze nienaruszonym. NapręŜenia w obrębie wyrobisk korytarzowych – rozkład napręŜeń, strefa odpręŜona, ciśnienia działające na obudowę. Ciśnienia, rozkład napręŜeń w wyrobiskach wybierkowych. Deformacje górotworu i powierzchni.

Ćwiczenia: • RozróŜnianie właściwości fizycznych i mechanicznych skał. • Obliczanie napręŜeń w górotworze nienaruszonym i po wykonaniu

wyrobiska.

35

• Analizowanie rozkładu napręŜeń i ciśnień działających na obudowę wyrobiska.

• Porównywanie wielkości ciśnień w poszczególnych strefach wyrobiska ścianowego.

• Analizowanie deformacji pozostałych w górotworze i na powierzchni ziemi w wyniku eksploatacji górniczej.

6. Przepisy prawa geologicznego i górniczego, bezpi eczeństwa

i higieny pracy oraz ochrony środowiska Prawo geologiczne i górnicze. Prawna ochrona pracy. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciąŜliwe i niebezpieczne występujące w procesie pracy. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej. Ryzyko zawodowe w kopalni podziemnej. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy. Źródła zanieczyszczenia środowiska powstające w wyniku działalności zakładów wydobywczych. ZuŜycie materiałów, energii, wody w procesie produkcji. Sposoby ograniczania ilości powstawania odpadów. Szkody górnicze. Ćwiczenia: • Analizowanie wybranych przepisów prawa geologicznego

i górniczego. • Określanie podstawowych praw i obowiązków pracownika na

podstawie wybranych przepisów Kodeksu pracy. • Dobieranie środków ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej

pracy. • Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego na stanowisku pracy. • Planowanie wykorzystania, neutralizacji i ograniczenia ilości odpadów

poeksploatacyjnych. • Dokonywanie oceny wpływu zuŜycia materiałów, energii i wody

w procesie wydobywczym na środowisko przyrodnicze.

7. Charakterystyka i podział wyrobisk górniczych Obszar górniczy, teren przedsiębiorstwa górniczego i jego granice. Typy kopalni podziemnej. Charakterystyka i podział wyrobisk górniczych. Modele przestrzenne kopalni węgla kamiennego.

36

Ćwiczenia: • RozróŜnianie typów kopalni podziemnej na podstawie schematów. • Rozpoznawanie wyrobisk górniczych na podstawie przekroju

poprzecznego i wymiarów. • RozróŜnianie modelu kopalni ze względu na sposób udostępniania

złoŜa. 8. Obudowa wyrobisk górniczych Materiały stosowane na obudowy. Obudowa wyrobisk korytarzowych – rodzaje, zasady doboru i sposób wykonania. Obudowa kotwowa, odrzwiowa, powłokowa, sklepieniowa, kombinowana. Obudowa połączeń wyrobisk korytarzowych. Współpraca obudowy z górotworem. Utrzymanie i przebudowa wyrobisk korytarzowych. Wzmacnianie istniejącej obudowy i usuwanie zawałów. Obudowa wyrobisk wybierkowych i połączeń wyrobisk wybierkowych z przygotowawczymi. Obudowy wyrobisk w kopalniach rud i soli. Rabowanie obudowy w wyrobiskach wybierkowych. Ćwiczenia: • Dobieranie rodzaju obudowy do warunków górniczo – geologicznych

wyrobiska korytarzowego. • RozróŜnianie obudów wyrobisk korytarzowych. • RozróŜnianie na rysunkach elementów obudowy odrzwiowej. • Określanie zasad wykonywania obudowy połączeń wyrobisk

korytarzowych. • Analizowanie zasad utrzymania, przebudowy i wzmacniania obudowy

w wyrobiskach korytarzowych. • Dobieranie rodzaju i typu obudowy do warunków górniczo-

geologicznych wyrobiska wybierkowego. • Identyfikowanie rodzajów obudowy stosowanej w kopalniach rud i soli. 9. Górnicze środki strzałowe Podstawowe wiadomości o urabianiu i urabialności skał. Charakterystyka materiałów wybuchowych – definicje i właściwości. Rodzaje rozkładu M.W. Klasyfikacje M.W. Górnicze materiały wybuchowe – wymagania, oznaczenia. Środki inicjujące i zapalające. Sprzęt strzałowy – zapalarki, przewody, przyrządy pomiarowe. Podziemne składy materiałów wybuchowych. Gospodarka środkami strzałowymi. Ćwiczenia: • RozróŜnianie skał ze względu na urabialność. • Określanie zasad urabiania skał materiałami wybuchowymi.

37

• Analizowanie wymagań dotyczących materiałów wybuchowych stosowanych w górnictwie.

• RozróŜnianie środków inicjujących, zapalających i sprzętu strzałowego.

• Dobieranie środków strzałowych do określonego etapu robót strzałowych i wyrobiska.

• Określanie zasad przechowywania i gospodarowania środkami strzałowymi.

10. Technika strzałowa Zasady urabiania skał materiałami wybuchowymi. Zabiór, rozmieszczenie i rodzaje otworów strzałowych. Sposoby włomowania. Kwalifikacje, zakres obowiązków osób uprawnionych do wykonywania robót strzałowych. Technika prowadzenia robót strzałowych - wykonanie naboju udarowego, nabijanie otworów, przybitka, łączenie zapalników, sprawdzanie obwodu strzałowego, odpalanie, usuwanie niewypałów, dokumentacja robót strzałowych. Przykłady robót strzałowych w róŜnych wyrobiskach kopalni węgla, rud i soli. Strzelania specjalne. Metody specjalne urabiania skał wybuchem. Bezpieczeństwo pracy podczas wykonywania robót strzałowych. Ćwiczenia: • Charakteryzowanie rodzajów rozkładu M.W. w górotworze pod

względem prędkości reakcji chemicznej. • RozróŜnianie rodzajów ładunków M.W. • Ustalanie kolejności czynności podczas wykonywania otworu

strzałowego. • Wykorzystywanie informacji zawartych w metryce strzałowej. • Przewidywanie zagroŜeń związanych z robotami strzałowymi. • Określanie zasad usuwania niewypałów. • Dobieranie robót strzałowych do rodzaju wyrobiska i sposobu

eksploatacji. • Dobieranie metod specjalnych urabiania skał ze względu na warunki

geologiczno – górnicze wyrobiska. • Określanie zasad bezpiecznej pracy podczas wykonywania robót

strzałowych. 11. Głębienie szybów Przygotowanie powierzchni przed głębieniem szybu. Sprzęt i urządzenia do głębienia. Przekroje i wymiary szybów. Technologia głębienia szybów w skałach zwięzłych robotami strzałowymi. Roboty przygotowawcze. Urabianie, ładowanie i wyciąganie urobku. Odwadnianie i przewietrzanie.

38

Obudowa, zbrojenie i wyposaŜenie szybu. Głębienie szybów metodami specjalnymi. Metoda zamraŜania zawodnionych skał. Metoda cementacji skał. Pogłębianie szybów. Przepisy prawa geologicznego i górniczego, przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące głębienia szybów. Ćwiczenia: • Klasyfikowanie szybów ze względu na przekrój i wymiary. • Dobieranie metody głębienia szybu w zaleŜności od warunków

geologicznych. • Ustalanie etapów procesu głębienia szybu w skałach zwięzłych. • Porównywanie metody cementacji górotworu z metodą zamraŜania

skał pod względem wykonywanych czynności. • Określanie procesu pogłębiania czynnych szybów. • Analizowanie przepisów prawa geologicznego i górniczego oraz

dokumentacji techniczno – ruchowej dotyczących głębienia szybów. 12. DrąŜenie wyrobisk udost ępniaj ących Cel, zadania i podział wyrobisk udostępniających. Wykonywanie poziomych wyrobisk korytarzowych w kamieniu. Czynności główne i pomocnicze, organizacja pracy, mechanizacja robót. Ustalanie kształtów i wymiarów przekroju poprzecznego wyrobisk udostępniających. DrąŜenie wyrobisk komorowych i podszybi. DrąŜenie pochyłych wyrobisk korytarzowych w kamieniu. Organizacja pracy i robót w wyrobiskach udostępniających dla róŜnych warunków geologiczno-górniczych. Dokumentacja techniczno – ruchowa maszyn i urządzeń górniczych. Przepisy prawa geologicznego i górniczego, przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące drąŜenia wyrobisk udostępniających. Ćwiczenia: • Opracowywanie algorytmów wykonywania czynności podczas

drąŜeniu wyrobisk w kamieniu. • Ustalanie wymiarów przekroju poprzecznego przecznicy i przekopu. • Dobieranie sposobu drąŜenia wyrobiska komorowego. • Planowanie organizacji pracy i robót dla wyrobisk udostępniających

w zaleŜności od warunków geologiczno-górniczych. • Analizowanie przepisów prawa geologicznego i górniczego oraz

dokumentacji techniczno – ruchowej dotyczących drąŜenia wyrobisk udostępniających.

39

13. DrąŜenie wyrobisk przygotowawczych Cel i zadania wyrobisk przygotowawczych. Zasady rozcięcia złoŜa. Podział wyrobisk przygotowawczych. Kształt, przekrój, wymiary wyrobisk przygotowawczych dla róŜnych systemów wybierania i róŜnych złóŜ. Czynności główne i pomocnicze przy drąŜeniu poziomych wyrobisk przygotowawczych. Sposoby drąŜenia wyrobisk przygotowawczych ze względu na mechanizację i szerokość przodków. DrąŜenie za pomocą materiałów wybuchowych i przy uŜyciu kombajnów chodnikowych. DrąŜenie nachylonych wyrobisk przygotowawczych. Organizacja pracy i robót w wyrobiskach przygotowawczych drąŜonych w róŜnych warunkach geologicznych i dla róŜnych złóŜ. Dokumentacja techniczno – ruchowa maszyn i urządzeń górniczych. Przepisy prawa geologicznego i górniczego, przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące drąŜenia wyrobisk przygotowawczych. Ćwiczenia: • RozróŜnianie wyrobisk przygotowawczych na podstawie modelu

kopalni. • Dobieranie kształtu i wymiarów wyrobisk przygotowawczych dla

danego systemu wybierania. • Planowanie czynności głównych przy drąŜeniu wyrobisk w węglu. • Porównywanie sposobów drąŜenia chodników ze względu na

mechanizację czynności. • Dobieranie sposobu drąŜenia nachylonych wyrobisk

przygotowawczych. • Planowanie organizacji pracy oraz dobieranie maszyn i urządzeń dla

danego wyrobiska przygotowawczego. • Analizowanie przepisów prawa geologicznego i górniczego

dotyczących drąŜenia wyrobisk przygotowawczych. 14. Utrzymanie i przebudowa wyrobisk DrąŜenie wyrobisk korytarzowych w górotworze niezwięzłym lub przez zroby i zawały – zasady utrzymania wyrobisk, wzmacnianie obudowy. Przebudowa wyrobisk korytarzowych – przybierka skał, pobieranie spągu, przebudowa zawałów. Dokumentacja techniczno – ruchowa maszyn i urządzeń górniczych. Przepisy prawa geologicznego i górniczego, przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące przebudowy wyrobisk.

40

Ćwiczenia: • Ustalanie kolejności wykonywania operacji podczas drąŜenia

wyrobiska w górotworze niezwięzłym. • Określanie zasad i sposobów utrzymania wyrobisk. • Dobieranie technologii przebudowy wyrobiska do charakteru skał

i zagroŜenia w wyrobisku. • Analizowanie przepisów prawa geologicznego i górniczego oraz

dokumentacji techniczno-ruchowej podczas utrzymania i przebudowy wyrobisk.

15. Zasady eksploatacji złó Ŝ kopalin u Ŝytecznych Podstawowe pojęcia dotyczące eksploatacji złóŜ. Ogólne zasady i metody eksploatacji złóŜ. Klasyfikacja skał stropowych i spągowych. Właściwości skał – sposób kierowania stropem. Czynniki naturalne i techniczne wpływające na wybór systemu eksploatacji. Wybieranie od pola i do pola. Ćwiczenia: • RozróŜnianie metod eksploatacji podziemnej i naziemnej złóŜ kopalin

uŜytecznych. • Dobieranie sposobu kierowania stropem według klasyfikacji skał

stropowych. 16. Systemy eksploatacji pokładów w ęgla kamiennego Podział systemów eksploatacji podziemnej węgla kamiennego. Zasadnicze cechy ścianowego systemu eksploatacji. Systemy ścianowe podłuŜne z zawałem stropu – roboty przygotowawcze, urabianie i ładowanie urobku, odstawa urobku, obudowa pola ścianowego i skrzyŜowań chodników, likwidacja przestrzeni wybranej, rozruch ściany, przewietrzanie, dostawa i transport materiałów, organizacja pracy, likwidacja ściany, dokumentacja techniczna. System ścianowy poprzeczny z zawałem stropu. System ścianowy z częściowym zawałem stropu. System ścianowy z podsadzką suchą pasami. System ścianowy z pełną podsadzką suchą. Systemy ścianowe z podsadzką hydrauliczną – warunki stosowania i odmiany, organizacja pracy, obudowa, ściany zmechanizowane. Systemy zabierkowe – odmiany, zabierki z zawałem stropu, zabierki z podsadzką hydrauliczną, długie zabierki, systemy filarowo – zabierkowe i systemy komorowe. Systemy pośrednie ubierkowo-zabierkowe, system miechowicki, jankowicko – knurowski. Wybieranie pokładów grubych warstwami z zawałem i podsadzką hydrauliczną. Podziemne zgazowanie pokładów węgla. Przepisy prawa geologicznego i górniczego, przepisy bhp oraz dokumentacja techniczno – ruchowa dotycząca eksploatacji pokładów węgla kamiennego.

41

Ćwiczenia: • RozróŜnianie systemów eksploatacji podziemnej węgla kamiennego

na podstawie opisów i rysunków. • Ustalanie kolejności wykonywania podstawowych czynności

roboczych w ścianach podłuŜnych z zawałem stropu. • Dobieranie maszyn, urządzeń i sprzętu do cyklu pracy w ścianach

zawałowych. • Dobieranie maszyn, urządzeń i sprzętu do cyklu pracy w ścianach

podsadzkowych. • Planowanie organizacji pracy w systemach ścianowych. • RozróŜniane wyposaŜenia ścian kompleksowo zmechanizowanych. • Określanie warunków stosowania systemów zabierkowych. • Planowanie kolejności wykonywania czynności roboczych przy

wybieraniu zabierki. • Określanie zasad wybierania pokładów grubych z podziałem na

warstwy. • Objaśnianie technologii procesu podziemnego zgazowania pokładów

węgla. • Analizowanie przepisów prawa geologicznego i górniczego oraz

dokumentacji techniczno-ruchowej dotyczącej eksploatacji pokładów węgla kamiennego.

17. Systemy eksploatacji złó Ŝ rud i soli Klasyfikacja systemów eksploatacji rud. Systemy eksploatacji rud miedzi – warunki i sposoby eksploatacji. Systemy ścianowe z podsadzką hydrauliczną. System ścianowy podłuŜny z zawałem stropu. Systemy komorowo-filarowe. System jednoetapowy i dwuetapowy z zawałem. System dwuetapowy z podsadzką hydrauliczną. Systemy eksploatacji rud cynku i ołowiu. Systemy eksploatacji rud Ŝelaza. Systemy eksploatacji złóŜ soli – warunki i metody eksploatacji. Eksploatacja złóŜ soli metodą podziemną suchą. Eksploatacja złóŜ soli podziemną metodą mokrą. Przepisy prawa geologicznego i górniczego, przepisy bhp oraz dokumentacja techniczno – ruchowa dotycząca eksploatacji złóŜ rud i soli. Ćwiczenia: • Dobieranie systemów eksploatacji rud na podstawie rodzaju

eksploatowanego złoŜa i warunków zalegania. • Określanie warunków i sposobów eksploatacji rud miedzi. • Ustalanie kolejności wykonywania podstawowych czynności

roboczych w systemach ścianowych oraz komorowo-filarowych wybierania rud miedzi.

42

• Dobieranie maszyn, urządzeń i sprzętu do cyklu roboczego systemu eksploatacji rud miedzi.

• Określanie cech systemów eksploatacji rud cynku i ołowiu oraz rud Ŝelaza.

• Dobieranie do określonych warunków metody eksploatacji złoŜa soli. • Analizowanie przepisów prawa geologicznego i górniczego oraz

dokumentacji techniczno-ruchowej podczas eksploatacji złóŜ rud i soli.

18. Eksploatacja złó Ŝ w warunkach zagro Ŝeń naturalnych Eksploatacja złóŜ w warunkach zagroŜenia tąpaniami i koncentracji napręŜeń. Zasady eksploatacji złóŜ w warunkach zagroŜenia metanowego. Eksploatacja złóŜ w warunkach zagroŜenia samozapaleniem. Zasady eksploatacji złóŜ w warunkach zagroŜenia wodnego. Eksploatacja złóŜ w warunkach zagroŜenia wyrzutami gazów i skał. Eksploatacja pod obiektami chronionymi. Przepisy prawa geologicznego i górniczego, przepisy bhp oraz dokumentacja techniczno – ruchowa dotycząca eksploatacji złóŜ w warunkach zagroŜeń naturalnych. Ćwiczenia: • Określanie warunków eksploatacji w górotworze skłonnym do

koncentracji napręŜeń. • Dobieranie systemu eksploatacji złoŜa w warunkach zagroŜenia

metanowego. • Dobieranie systemu eksploatacji pokładów skłonnych do

samozapalenia się. • Dobieranie systemu eksploatacji pokładów zagroŜonych wyrzutami

gazów i skał. • Określanie zasad eksploatacji złóŜ pod obiektami chronionymi. • Analizowanie przepisów prawa geologicznego i górniczego

dotyczących eksploatacji złóŜ w warunkach zagroŜeń naturalnych. 19. Ochrona powierzchni przed skutkami eksploatacji złoŜa Podsadzanie wyrobisk i jego znaczenie w eksploatacji złoŜa. Podsadzka hydrauliczna: materiały podsadzkowe, podsadzkownie, rurociągi i tamy podsadzkowe, wykonywanie podsadzania, oczyszczanie wód podsadzkowych. Podsadzka sucha – rodzaje, sposoby wykonywania podsadzania. Nowe metody podsadzania – doszczelnianie zrobów. Zachowanie się górotworu w czasie eksploatacji złoŜa. Rodzaje deformacji górotworu i powierzchni, pojęcie szkód górniczych. Niecka osiadania, jej kształt i zasięg. Deformacje nieciągłe powierzchni ziemi.

43

Filary ochronne i oporowe. MoŜliwości zmniejszenia wpływów eksploatacji górniczej na powierzchnię ziemi. Metody ochrony środowiska. Ćwiczenia: • Ustalanie kolejności wykonywania czynności podczas procesu

podsadzania wyrobiska górniczego podsadzką hydrauliczną. • Dobieranie sposobu wykonywania podsadzki suchej do warunków

stropowych i systemu wybierania. • Analizowanie korzyści płynących z nowych sposobów podsadzania

wyrobisk w tym doszczelniania zrobów. • Analizowanie wpływu eksploatacji złóŜ kopalnianych na proces

powstawania niecki osiadania. • Dobieranie sposobów ograniczania niekorzystnych wpływów

eksploatacji górniczej na powierzchnię ziemi i środowisko. 20. Przewietrzanie kopal ń Cel i znaczenie przewietrzania kopalni. Podstawowe wiadomości o atmosferze kopalnianej. Gazy szkodliwe występujące w kopalniach węgla. Kontrola składu powietrza kopalnianego. Pyły szkodliwe dla zdrowia i pyły wybuchowe w powietrzu kopalnianym. Klimatyczne warunki pracy w kopalni. Przepływ powietrza w kopalni – sieć wentylacyjna, wentylatory, rozprowadzanie powietrza, schematy wentylacyjne, urządzenia wentylacyjne. Przewietrzanie wyrobisk ślepych. Nowe rozwiązania w zakresie poprawy klimatycznych warunków pracy w kopalni. Ćwiczenia: • Określanie składu powietrza kopalnianego pod względem zawartości

gazów szkodliwych. • Pobieranie próbek powietrza i gazów kopalnianych. • Określanie klimatycznych warunków pracy. • RozróŜnianie elementów sieci wentylacyjnej. • Wykonywanie schematów sieci wentylacyjnej. • Rozpoznawanie urządzeń wentylacyjnych na podstawie opisu

i rysunku. • Określanie zasad przewietrzania wyrobisk ślepych. • Analizowanie nowych rozwiązań w zakresie poprawy klimatycznych

warunków pracy w kopalni.

44

21. Zagro Ŝenie tąpaniami, wyrzuty gazów i skał Rodzaje tąpań, ich przyczyny i występowanie. ZagroŜenie tąpaniami – charakterystyka, zapobieganie i zwalczanie tąpań. Wyrzuty gazów i skał – charakterystyka, prognozowanie, metody zapobiegania. Ograniczenie zasięgu wyrzutów. Ćwiczenia: • Analizowanie skutków tąpnięcia dla kopalni podziemnej. • RozróŜnianie metod zwalczania i zapobiegania tąpaniom. • RozróŜnianie metod zwalczania i zapobiegania wyrzutom gazów

i skał. 22. Zagro Ŝenie wybuchem pyłu w ęglowego Podział pokładów i wyrobisk pod względem zagroŜenia wybuchem pyłu węglowego. Charakterystyka niebezpiecznego pyłu węglowego. Zwalczanie niebezpieczeństwa wybuchu, sposoby zabezpieczenia przed przenoszeniem się wybuchu. Strefy zabezpieczające, zapory przeciwwybuchowe i ich rozmieszczenie. Ćwiczenia: • Analizowanie przyczyn powstawania pyłu węglowego. • Analizowanie właściwości niebezpiecznego pyłu węglowego. • RozróŜnianie metod zwalczania niebezpieczeństwa wybuchu pyłu

węglowego. • Analizowanie działania zapór przeciwwybuchowych. 23. Zagro Ŝenie metanowe ZagroŜenie metanowe – zapalność i wybuchowość metanu, wydzielanie się metanu w kopalniach węgla. Podział pokładów i wyrobisk pod względem zagroŜenia metanowego, wykrywanie i pomiar metanu. Zwalczanie i kontrola zagroŜenia metanowego. Zabezpieczenie metanometryczne kopalń. Ćwiczenia: • Określanie właściwości fizykochemicznych metanu. • Wykonywanie pomiarów metanomierzem indywidualnym. • RozróŜnianie metod zwalczania i kontroli zagroŜenia metanowego. 24. PoŜary podziemne Przyczyny i podział poŜarów podziemnych. PoŜary egzogeniczne i endogeniczne. Gazy poŜarowe. Zapobieganie poŜarom podziemnym. Zachowanie się załogi w czasie poŜaru. Sprzęt oczyszczający

45

ucieczkowy i sprzęt izolujący układ oddechowy. Zwalczanie poŜarów. Akcja przeciwpoŜarowa – sposoby gaszenia poŜarów. Zadania oraz organizacja ratownictwa górniczego w Polsce i w kopalni podziemnej. Ćwiczenia: • RozróŜnianie rodzajów poŜarów podziemnych. • RozróŜnianie technicznych, technologicznych i organizacyjnych środków zapobiegania poŜarom.

• Opracowywanie procedur postępowania w razie wystąpienia poŜaru podziemnego.

• Dobieranie sprzętu oczyszczającego lub izolującego zaleŜnie od rodzaju wyrobiska i sposobu przewietrzania.

• Dobieranie sposobu gaszenia poŜaru w zaleŜności od warunków jego powstania i stadium rozwoju.

• Określanie zadań i roli ratownictwa kopalnianego. 25. Odwadnianie kopal ń i zagro Ŝenie wodne Źródła przypływu wody do kopalni. System odwadniania kopalni – system ścieków, zbiorniki wodne, komora pomp. ZagroŜenia wodne kopalń. Tamy wodne, ich rodzaje i zastosowanie. Ćwiczenia: • Określanie źródeł przypływu wody do kopalni. • RozróŜnianie elementów systemu odwadniania kopalni. • Określanie sposobów zapobiegania wdarcia się wody lub kurzawki do

wyrobisk górniczych. • RozróŜnianie tam wodnych w zaleŜności od zastosowania. 26. Podstawowe wiadomo ści dotycz ące przeróbki kopalin

uŜytecznych Cel i zadania przeróbki kopalin uŜytecznych. Podstawowe procesy przeróbcze – klasyfikacja: mechaniczna, hydrauliczna i aerodynamiczna, rozdrabnianie, wzbogacanie: ręczne mechaniczne, magnetyczne i elektrostatyczne, flotacja. Sposoby uŜytkowania węgla kamiennego. Ćwiczenia: • Charakteryzowanie podstawowych procesów zachodzących podczas

przeróbki kopalin uŜytecznych. • RozróŜnianie maszyn i urządzeń stosowanych w procesach przeróbki

kopalin uŜytecznych.

46

Środki dydaktyczne Zbiory minerałów i skał. Okazy skamieniałości przewodnich. Przekroje geologiczne jednostek geologicznych Polski. Zestawy map górniczych. Przekroje i mapy geologiczne złóŜ surowców mineralnych. Wybrane przepisy prawa geologicznego i górniczego. Kodeks pracy. Polskie Normy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. Rozporządzenia dotyczące bhp oraz ochrony środowiska. Zestaw odzieŜy roboczej, ochronnej. Ilustracje i fotografie obrazujące zagroŜenia na stanowisku pracy. Modele przestrzenne kopalń. Modele przekroju szybu. Modele wyrobisk górniczych. Modele obudów górniczych stosowanych w eksploatacji podziemnej. Plansze dotyczące rodzajów materiałów wybuchowych i środków strzałowych. Dokumentacja robót strzałowych. Modele podstawowych systemów wybierania w eksploatacji podziemnej. Modele wyposaŜenia wyrobisk ścianowych. Mapy i schematy wentylacyjne. Modele urządzeń wentylacyjnych. Przyrządy kontrolno – pomiarowe. Modele urządzeń i tam wentylacyjnych, poŜarowych i wodnych. Schemat technologiczny wzbogacania kopalin. Schemat zakładu przeróbczego. Foliogramy, plansze, prezentacje komputerowe, filmy dydaktyczne z zakresu eksploatacji złóŜ. Dokumentacja techniczna, czasopisma zawodowe, katalogi handlowe maszyn i urządzeń, prospekty. Zestaw komputerowy z oprogramowaniem biurowym i dostępem do Internetu. Uwagi o realizacji

Program nauczania przedmiotu „Eksploatacja złóŜ” obejmuje zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, geologii i petrografii, poszukiwania złóŜ, mechaniki górotworu, urabiania skał, drąŜenia i obudowy wyrobisk, systemów eksploatacji złóŜ, zagroŜeń występujących w kopalni podziemnej oraz przeróbki kopalin uŜytecznych.

47

Podczas planowania i realizacji procesu kształcenia szczególną uwagę naleŜy zwrócić na kształtowanie umiejętności: − stosowania terminologii z zakresu górnictwa, − opracowywania harmonogramu wykonywania robót w wyrobiskach

górniczych, − posługiwania się dokumentacją techniczną, − twórczego myślenia oraz poszukiwania nowatorskich rozwiązań.

Program nauczania powinien być realizowany w ścisłej korelacji z pozostałymi przedmiotami zawodowymi w taki sposób, by treści programowe nie powtarzały się, ale były uzupełniane w celu ich utrwalenia.

Kształtowanie umiejętności wynikających ze szczegółowych celów kształcenia, wymaga stosowania róŜnych metod i form nauczania oraz właściwego doboru środków dydaktycznych. Przede wszystkim zaleca się stosować metodę pokazu z objaśnieniem, metodę przypadków, pogadanki dydaktycznej, ćwiczeń oraz dyskusji dydaktycznej. Ćwiczenia stanowią propozycję, która moŜe być wykorzystana

podczas zajęć. Nauczyciel powinien przygotować inne ćwiczenia, które moŜe zrealizować w warunkach swojej szkoły. Wskazane jest, aby podczas ćwiczeń uczniowie posługiwali się dokumentacją techniczną, przepisami prawa geologicznego i górniczego, poradnikami, katalogami, oraz korzystali z zasobów Internetu.

W celu zapoznania uczniów ze specyfiką pracy w kopalni podziemnej zaleca się prezentowanie filmów dydaktycznych dostępnych w działach szkoleniowych kopalń oraz u wytwórców maszyn i urządzeń górniczych, a takŜe organizowanie wycieczek dydaktycznych, np. do Kopalni Doświadczalnej Barbara, Skansenu GUIDO, na Targi Górnictwa. NaleŜy pamiętać, aby przed projekcją filmu ukierunkować obserwację uczniów, zaś po obejrzeniu przeprowadzić dyskusję. Natomiast przed wycieczką naleŜy zapoznać uczniów z zasadami bezpieczeństwa obowiązującymi podczas jej trwania. Wskazane jest, aby podczas wycieczki uczniowie prowadzili obserwacje w zespołach 2-3 osobowych według arkuszy przygotowanych przez nauczyciela. Po odbyciu wycieczki naleŜy podsumować wyniki obserwacji uczniów.

Zajęcia dydaktyczne powinny odbywać się w pracowni techniki eksploatacji złóŜ wyposaŜonej w techniczne środki kształcenia, jak: zestaw do prezentacji (komputer, rzutnik multimedialny), rzutnik pisma, zestaw do pokazu filmów dydaktycznych oraz podręczną bibliotekę zaopatrzoną w literaturę naukową i popularnonaukową, normy, katalogi maszyn i urządzeń, dokumentacje techniczne i czasopisma zawodowe. Zaleca się wykonywanie ćwiczeń indywidualnie oraz w zespołach 2-3 osobowych. Praca w grupie pozwoli na kształtowanie umiejętności ponadzawodowych, takich jak: komunikowanie się, zespołowe

48

podejmowanie decyzji, kierowanie zespołami ludzkimi i prezentowanie wykonywanych prac.

Na realizację poszczególnych działów tematycznych proponuje się następujący podział godzin:

Lp. Działy tematyczne

Orientacyjna liczba godzin

1. Wiadomości wstępne 6 2. Podstawowe wiadomości z geologii i petrografii 24 3. ZłoŜa kopalin uŜytecznych w Polsce 12 4. Mapy górnicze 6 5. NapręŜenia w górotworze 10 6. Przepisy prawa geologicznego i górniczego,

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska

10

7. Charakterystyka i podział wyrobisk górniczych 8 8. Obudowa wyrobisk górniczych 20 9. Górnicze środki strzałowe 16 10. Technika strzałowa 20 11. Głębienie szybów 20 12. DrąŜenie wyrobisk udostępniających 22 13. DrąŜenie wyrobisk przygotowawczych 26 14. Utrzymanie i przebudowa wyrobisk 8 15. Zasady eksploatacji złóŜ kopalin uŜytecznych 10 16. Systemy eksploatacji pokładów węgla kamiennego 30 (10)* 17. Systemy eksploatacji złóŜ rud i soli 10 (30)* 18. Eksploatacja złóŜ w warunkach zagroŜeń

naturalnych 8

19. Ochrona powierzchni przed skutkami eksploatacji złoŜa

14

20. Przewietrzanie kopalń 20 21. ZagroŜenie tąpaniami, wyrzuty gazów i skał 8 22. ZagroŜenie wybuchem pyłu węglowego 10 (6)* 23. ZagroŜenie metanowe 10 (6)* 24. PoŜary podziemne 14 25. Odwadnianie kopalń i zagroŜenie wodne 10 26. Podstawowe wiadomości dotyczące przeróbki

kopalin uŜytecznych 8(16)*

Razem 360 * liczba godzin dotyczy innych specjalizacji niŜ węgiel kamienny

49

Podział godzin dotyczy realizacji programu w zasadniczej szkole zawodowej dla młodzieŜy.

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów ma charakter orientacyjny. Nauczyciel moŜe dokonywać zmian w zaleŜności od aktualnych potrzeb edukacyjnych. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi ągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć edukacyjnych uczniów powinno odbywać się systematycznie przez cały czas realizacji programu przedmiotu, na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Kryteria oceniania powinny uwzględniać poziom wiadomości oraz zakres opanowania przez uczniów umiejętności załoŜonych w szczegółowych celach kształcenia.

Osiągnięcia uczniów naleŜy oceniać w zakresie zaplanowanych celów kształcenia na podstawie: −−−− sprawdzianów ustnych i pisemnych, −−−− testów osiągnięć szkolnych, −−−− obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń.

Podczas oceniania naleŜy zwrócić uwagę na: − stosowanie terminologii z zakresu eksploatacji złóŜ, − posługiwanie się dokumentacją technologiczną, − posługiwanie się mapami górniczymi, − korzystanie z róŜnych źródeł informacji, − poprawność i staranność wykonania zadania, − aktywność na zajęciach.

Po zakończeniu realizacji działu tematycznego proponuje się zastosowanie testu pisemnego. Zadania w teście mogą być zamknięte (wielokrotnego wyboru, na dobieranie, typu prawda fałsz) lub otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką).

W ocenie końcowej osiągnięć ucznia, po zakończeniu realizacji programu nauczania przedmiotu, naleŜy uwzględniać wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela sposobów sprawdzania oraz poziom wykonania ćwiczeń.

50

Literatura Bielewicz T., Prus B., Honysz J.: Górnictwo cz. I i II. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1994 Bonarek J., Goc S., Kula J., Siemianowski J.: Górnik strzałowy. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1999 Chudek M., Pach A.: Obudowa wyrobisk eksploatacyjnych w kopalniach węgla kamiennego Cz. II. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2002 Gabzdyl W.: Geologia złóŜ. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 1999 (Wyd. III) Jaszczuk M.: Ścianowe systemy mechanizacyjne. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 2007 Krauze K.: Urabianie skał kombajnami ścianowymi. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 2000 Labus W., Krzeszowska E.: Praktyczne podstawy geologii ogólnej i paleontologii. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2006 Łuska P., Nawrat S.: Klimatyzacja kopalń podziemnych. Wydawnictwo Akademii Górniczo-Hutniczej, Kraków 2008 Piechota S.: Technika podziemnej eksploatacji złóŜ i likwidacji kopalń. Wydawnictwo Akademii Górniczo-Hutniczej, Kraków 2008 Probierz K., Strzałkowski P.: Zarys podziemnego górnictwa węgla kamiennego. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2007 Przybyła H., Chmiela A.: Organizacja i ekonomika w projektowaniu wybierania węgla. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2007 Strzałkowski P.: Ochrona środowiska na terenach górniczych. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2007 Strzałkowski P.: Zarys rozwoju technologii górnictwa podziemnego. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2005 Szlązak J., Szlązak N.: Ratownictwo górnicze. Wydawnictwo Akademii Górniczo-Hutniczej, Kraków 2007 Trembecki A: Zarządzanie jakością produkcji w górnictwie. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 2003 Poradnik Górnika. Praca zbiorowa T. I-V. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1982 Przepisy wykonawcze do ustawy „Prawo geologiczne i górnicze” Zeszyty naukowe Politechniki Śląskiej, seria Górnictwo i Geologia Wykaz literatury naleŜy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

51

ZAJĘCIA PRAKTYCZNE

Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: −−−− zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii

oraz przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, −−−− dobrać środki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy, −−−− wykonać pomiary warsztatowe, −−−− wykonać połączenia obudowy drewnianej, −−−− oprawić narzędzia górnicze, −−−− wykonać prace ślusarskie, −−−− wykonać operacje z zakresu maszynowej obróbki skrawaniem, −−−− wykonać połączenia spawane i lutowane, −−−− dokonać montaŜu i demontaŜu urządzenia elektrycznego na

podstawie schematu, −−−− dokonać pomiaru rezystancji uzwojeń maszyny i izolacji przewodów, −−−− dokonać pomiaru napięcia, natęŜenia i mocy w obwodach prądu

stałego i przemiennego jedno – i trójfazowego, −−−− wykonać określone rodzaje obudowy chodnikowej, −−−− przetransportować elementy maszyn, części zamienne i materiały do

przodka, −−−− wykonać montaŜ i konserwację rurociągów wodnych, ochrony

przeciwpoŜarowej i spręŜonego powietrza, −−−− wykonać prace związane z urabianiem złoŜa młotkami

mechanicznymi oraz mechanicznym załadunkiem urobku, −−−− wykonać zapory przeciwwybuchowe pyłowe, tamy wentylacyjne

i podsadzkowe, −−−− wykonać otwory strzałowe oraz prace związane z urabianiem złoŜa

materiałami wybuchowymi, −−−− dokonać konserwacji maszyn stosowanych do urobku i załadunku

oraz urządzeń transportu dołowego, −−−− zastosować zasady uŜytkowania obudów zmechanizowanych

i maszyn górniczych, −−−− wykonać montaŜ i demontaŜ górniczych urządzeń odstawy, −−−− zabudować urządzenia wentylacyjne i urządzenia wentylacji lutniowej, −−−− ułoŜyć tory kopalniane, −−−− dobrać materiały, narzędzia, przyrządy, maszyny i urządzenia do

drąŜenia wyrobisk przygotowawczych i eksploatacyjnych, −−−− posłuŜyć się przyrządami do pomiarów wentylacyjnych

i klimatycznych,

52

−−−− obsłuŜyć urządzenia sygnalizacji, łączności i zabezpieczeń elektrycznych w maszynach i urządzeniach górniczych,

−−−− dokonać konserwacji urządzeń transportu dołowego, −−−− wydać, przyjąć i dokonać ewidencji materiałów narzędzi i przyrządów, −−−− posłuŜyć się dokumentacją techniczno – ruchową maszyn i urządzeń, −−−− sporządzić raporty produkcyjne, −−−− ocenić jakość wykonanej pracy, −−−− ocenić ryzyko zawodowe na stanowisku pracy, −−−− udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy, −−−− skorzystać z dokumentacji technicznej, norm technicznych,

katalogów, poradników, −−−− zastosować zalecenia UDT, dotyczące bezpiecznego funkcjonowania

maszyn i urządzeń, −−−− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska podczas wykonywania pracy. Materiał nauczania 1. Zajęcia wprowadzaj ące Zapoznanie z organizacją zajęć, regulaminem warsztatów szkolnych i harmonogramem zajęć praktycznych. Przestrzeganie zasad bezpiecznej pracy w warsztatach szkolnych. Zapoznanie z wykazem prac wzbronionych młodocianym. Zgłaszanie wypadków przy pracy zgodnie z obowiązującymi procedurami. UŜytkowanie podręcznego sprzętu przeciwpoŜarowego. Postępowanie w przypadku poŜaru. Stosowanie zasad postępowania z urządzeniami elektrycznymi. Udzielanie pierwszej pomocy. 2. Prace ślusarskie Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania prac ślusarskich. Wykonywanie pomiarów przyrządami suwmiarkowymi i mikrometrycznymi. Wykonywanie pomiarów kątomierzem. Trasowanie na płaszczyźnie. Ścinanie, przecinanie i wycinanie. Cięcie blach noŜycami ręcznymi i dźwigniowymi. Cięcie piłką do metalu. Piłowanie zgrubne i wykańczające powierzchni płaskich i kształtowych. Wiercenie, rozwiercanie, pogłębianie. Wykonywanie gwintów wewnętrznych i zewnętrznych. Ocena jakości wykonanej pracy. 3. Prace w warsztacie elektrycznym Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania prac w warsztacie elektrycznym. Ochrona przed poraŜeniem prądem elektrycznym. Pomiar napięcia, natęŜenia prądu

53

i rezystancji izolacji przewodów. Przygotowywanie przewodów oponowych górniczych, kabli i przewodów elektrycznych i teletechnicznych do łączenia róŜnymi technikami. Lutowanie miękkie. MontaŜ obwodów oświetlenia, sygnalizacji oraz sterowania silnika. MontaŜ i konserwacja maszyn elektrycznych. Ocena jakości wykonanej pracy. 4. Maszynowa obróbka skrawaniem Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania obróbki mechanicznej skrawaniem. Korzystanie z instrukcji obsługi obrabiarek. Dobieranie materiałów, narzędzi, przyrządów pomiarowych i obrabiarek do metalu. Obsługa tokarek, frezarek, wiertarek i szlifierek. Mocowanie przedmiotów obrabianych i narzędzi. Toczenie powierzchni zewnętrznych i wewnętrznych. Frezowanie powierzchni płaskich. Szlifowanie powierzchni płaskich. Ocena jakości wykonanej pracy. 5. Ciesielstwo Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania prac ciesielskich. Dobieranie narzędzi do ręcznej obróbki drewna. Odmierzanie, zaznaczanie, przecinanie, łupanie i ociosywanie drewna. Ręczne struganie, dłutowanie i wiercenie drewna. Wykonywanie prostych połączeń drewna. Oprawianie trzonków narzędzi górniczych. Ocena jakości wykonanej pracy. 6. Zajęcia na powierzchni kopalni Zapoznanie z przepisami bhp obowiązującymi w zakładzie górniczym oraz na powierzchniowych stanowiskach szkoleniowych kopalni (sztolni ćwiczebnej, szkolnym ośrodku mechanizacji). Przeszkolenie wstępne dotyczące ochrony ppoŜ. Przeszkolenie w Kopalnianej Stacji Ratownictwa Górniczego. Pobranie sortów ubraniowych i sprzętu ochrony indywidualnej. Zapoznanie z drogami dojścia do powierzchniowych stanowisk szkoleniowych. Zapoznanie ze schematem organizacyjnym kopalni. Zapoznanie z podstawowym obiektami powierzchniowymi kopalni (szyby, maszyna wyciągowa, zakład przeróbki kopalin). Zapoznanie z zakresem działania i rolą dyspozytora kopalni. Zapoznanie z zasadami rozprowadzania powietrza w kopalni i szybami wentylacyjnymi. Zapoznanie z powierzchniowymi urządzeniami do podsadzania wyrobisk.

54

7. Obróbka cieplna i plastyczna Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoŜarowej podczas wykonywania obróbki cieplnej i plastycznej. WyposaŜenie stanowiska do kucia ręcznego. Nagrzewanie materiału w ognisku kowalskim, określanie temperatury materiału na podstawie barwy Ŝaru. Wykonywanie operacji kowalskich: przecinanie, wydłuŜanie, zginanie, przebijanie otworów. Wykonywanie zabiegów obróbki cieplnej: wyŜarzanie hartowanie, odpuszczanie. Ocena jakości wykonanej pracy. 8. Spawanie i lutowanie Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoŜarowej na stanowisku do spawania. WyposaŜenie stanowiska do spawania elektrycznego, ochrona indywidualna spawacza. Dobieranie elektrod do spawania elektrycznego. Wykonywanie spawania elektrycznego pod nadzorem. WyposaŜenie stanowiska do spawania gazowego. Dobór odzieŜy roboczej oraz środków ochrony indywidualnej spawacza. Wykonywanie spawania i cięcia gazowego pod nadzorem. Lutowanie miękkie i twarde. Ocena jakości wykonanej pracy. 9. Remont maszyn górniczych Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas remontu maszyn górniczych. Wykonywanie prac pomocniczych podczas naprawy reduktorów do przenośników, bębnów wysypowych, krąŜników. Czytanie schematów hydraulicznych maszyn górniczych. Wykonywanie prac pomocniczych podczas przeglądów i naprawy urządzeń hydrauliki siłowej: węŜy, zaworów, rozdzielaczy, siłowników, agregatów ciśnieniowych. Wykonywanie prac pomocniczych podczas przygotowywania podzespołów maszyn górniczych do transportu na dół kopalni. Załadunek materiałów i sprzętu do wozów. 10. Sterowanie, automatyka i ł ączność kopalniana Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas instalowania i eksploatacji urządzeń elektrycznych. Sterowanie maszynami górniczymi. Wykonywanie przeglądu i konserwacji ognioszczelnych wyłączników kopalnianych, transformatorowych zespołów wiertarkowych. Sprawdzanie stanu izolacji maszyn elektrycznych. Montowanie i demontowanie tablic do układów automatyzacji odstawy, sterowania pompami kopalnianymi, urządzeń sygnalizacji i łączności. Przygotowywanie do transportu maszyn i urządzeń elektrycznych. Udzielanie pierwszej pomocy poraŜonemu prądem elektrycznym.

55

11. Szkolenie w zakresie bhp przed rozpocz ęciem zaj ęć pod ziemi ą

Przeszkolenie wstępne w zakresie bhp w kopalni węgla kamiennego. Pobranie sortów odzieŜowych. Przeszkolenie w Kopalnianej Stacji Ratownictwa Górniczego dotyczące sprzętu ochrony dróg oddechowych. Stosowanie procedur zachowania się w czasie poŜaru oraz korzystanie podręcznego sprzętu ppoŜ.. Stosowanie zasad zachowania się na nadszybiu, podczas jazdy szybem, na podszybiu, dworcu osobowym, w czasie jazdy pociągiem. Stosowanie sygnałów alarmowych i ucieczkowych zgodnie z obowiązującymi procedurami. 12. Wentylacja wyrobisk Zapoznanie z przepisami dotyczącymi wentylacji wyrobisk. Wykonywanie tamy wentylacyjnej na stanowisku szkoleniowym. Budowanie zapory przeciwwybuchowej pyłowej na stanowisku szkoleniowym. Zabudowa wentylatora lutniowego i lutniociągu na stanowisku szkoleniowym. Posługiwanie się przyrządami do wykrywania gazów w powietrzu kopalnianym oraz pomiaru prędkości i wilgotności powietrza. Ocena jakości wykonanej pracy. 13. Urabianie skał Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas urabiania skał. Wiercenie otworów strzałowych w węglu i kamieniu na stanowisku szkoleniowym. Obserwacja pracy wozu wiertniczego w przodku. Zapoznanie z metryką strzałową i dzienniczkiem strzałowym. Zapoznanie z rodzajami MW, ich pobieraniem, transportowaniem i przechowywaniem. Wykonywanie ćwiczeń ładowania otworów strzałowych atrapami MW. Przestrzeganie zasad łączenia i kontroli sieci strzałowej. Zapoznanie z zasadami zabezpieczania dróg dojścia do miejsca wykonywania robót strzałowych. Zapoznanie z zasadami wykonywania obrywki skał w przodku. Zabezpieczanie tymczasowe obudową - czoła i stropu przodka. Obserwacja obrywki przodka. 14. Ładowanie urobku Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa w trakcie ręcznego i mechanicznego ładowania urobku. Obserwacja pracy ładowarki. Ręczne ładowanie urobku na przenośnik i do wozów. 15. Urządzenia odstawcze Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji urządzeń odstawy urobku. Wykonywanie prac pomocniczych przy montaŜu, demontaŜu i przebudowie przenośnika zgrzebłowego. Wykonywanie montaŜu, demontaŜu i przebudowy

56

przenośnika taśmowego. Zabudowywanie przejścia nad taśmociągiem. Obsługiwanie przenośników pod nadzorem. Ocena jakości wykonanej pracy. 16. Urządzenia transportowe Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa podczas poruszania się po drogach transportowych oraz wykonywania prac pod trakcją elektryczną. Zapoznanie z lokomotywami i wozami kopalnianymi. Wykonywanie prac pomocniczych przy budowie i przebudowie torów kopalnianych, rozjazdów, skrzyŜowań, zwrotnic. Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas transportu materiałów kołowrotami i wozami kopalnianymi oraz kolejkami podwieszanymi. Zapoznanie się ze stacjami materiałowymi, postojowymi i osobowymi. Przestrzeganie przepisów bhp podczas korzystania z pociągów osobowych. 17. Roboty przygotowawcze Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót przygotowawczych. Transport materiałów, części maszyn, narzędzi do przodka. Stawianie wybranych rodzajów obudowy chodnikowej, wykonywanie opinki, wykładki stropu i ociosów. Sprawdzanie i wyznaczanie kierunku i nachylenia wyrobiska. Wykonywaniu prac związanych z obudową wyrobisk korytarzowych zgodnie z przepisami bhp i ochrony ppoŜ. Zapoznanie z ksiąŜką obudowy stosowaną na kopalni. Stawianie obudowy drewnianej. Stawianie obudowy stalowej łukowej. Stawianie stalowej obudowy indywidualnej. Zapoznanie z konstrukcją, zasadą działania, obsługą i konserwacją kombajnu chodnikowego. Zapoznanie z zasadami pracy kombajnu chodnikowego. Ocena jakości wykonanej pracy. 18. Roboty wybierkowe Stosowanie przepisów bhp obowiązujących przy wybieraniu złóŜ oraz stosowaniu obudowy zmechanizowanej. Zapoznanie z obudową zmechanizowaną, częściami składowymi, sposobem zasilania. Sterowanie obudową zmechanizowaną. Układanie kasztów. Ocena jakości wykonanej pracy. 19. Podsadzanie wyrobisk Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas podsadzania wyrobisk. Stawianie tamy podsadzkowej bocznej i czołowej. Ocena jakości wykonanej pracy.

57

Środki dydaktyczne Instrukcje oraz przewodnie teksty do ćwiczeń. Stoły ślusarskie, imadła. Przyrządy pomiarowe. Narzędzia do trasowania. Narzędzia do obróbki ręcznej, elektronarzędzia. Obrabiarki, przyrządy, narzędzia do maszynowej obróbki skrawaniem. Przyrządy, narzędzia, urządzenia do obróbki plastycznej i cieplnej. Przyrządy, narzędzia, urządzenia do spawania. Przyrządy, narzędzia do lutowania. Stoły monterskie elektryczne o róŜnym napięciu zasilania. Przyrządy do montaŜu elektrycznego. Schematy urządzeń elektrycznych. Schematy układów sygnalizacji i zabezpieczeń. Przyrządy, narzędzia do montaŜu i demontaŜu maszyn i urządzeń. Przyrządy, narzędzia do konserwacji i naprawy części oraz maszyn i urządzeń. Przekroje pomp, silników, przekładni. Elementy sterowania hydraulicznego i układów hydraulicznych. Schematy kinematyczne maszyn górniczych. Schematy układów hydraulicznych. Siekiery, piły ręczne, młoty, łopaty i kilofy górnicze. Materiały do wykonania tamy drewnianej. Materiały do wykonania tamy podsadzkowej. Chodnik w obudowie łukowej podatnej. Stojaki indywidualne cierne i hydrauliczne, podciągarka do stojaków. Ścianowa obudowa zmechanizowana, agregat hydrauliczny, osprzęt hydrauliczny. Materiały do wykonania tamy wentylacyjnej i zapory przeciwwybuchowej pyłowej. Wentylator lutniowy, lutnie stalowe i parciane. Wykrywacz gazów kopalnianych, przyrządy do pomiaru parametrów powietrza. Wiertarki elektryczne i udarowe. Metryka strzałowa, atrapy materiałów strzałowych, sprzęt strzelniczy. Kombajn chodnikowy, kombajn ścianowy, kopalniane wyłączniki stycznikowe. Przenośnik zgrzebłowy, przenośnik taśmowy, osprzęt do przenośników. Chodnik z torem kopalnianym i trakcją elektryczną. Wozy kopalniane, rozjazdy i skrzyŜowania, kołowrót elektryczny. Urządzenia sygnalizacji i łączności. Foliogramy dotyczące maszyn i urządzeń górniczych. Filmy dydaktyczne, z zakresu mechanicznych technik wytwarzania oraz eksploatacji węgla kamiennego.

58

Dokumentacja techniczna. Poradniki: ślusarza, spawacza, górnika. Instrukcje w zakresie bhp i ochrony ppoŜ. Instrukcje stanowiskowe. Uwagi o realizacji

Zajęcia praktyczne pełnią podstawową rolę w procesie nauczania -uczenia się, umoŜliwiają łączenie teorii z praktyką oraz kształtowanie umiejętności praktycznych niezbędnych do wykonywania zadań zawodowych. W trakcie realizacji programu nauczania naleŜy wykorzystać wiadomości i umiejętności uczniów dotyczące budowy i eksploatacji maszyn górniczych, elektrotechniki i automatyki oraz eksploatacji złóŜ. Korelacja pomiędzy zajęciami praktycznymi i przedmiotami zawodowymi to warunek konieczny do osiągnięcia załoŜonych celów kształcenia.

Istotne znaczenie w procesie kształcenia praktycznego ma szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska. Przed przystąpieniem do realizacji kaŜdego zadania praktycznego, niezaleŜnie od wstępnego przeszkolenia dotyczącego bezpieczeństwa i higieny pracy, naleŜy szczegółowo zapoznać uczniów z zasadami bezpieczeństwa na stanowisku pracy oraz zasadami postępowania w przypadku poŜaru oraz przestrzegania wymagań dotyczących ochrony środowiska.

Podczas procesu nauczania – uczenia się naleŜy tak dobierać pracę i ćwiczenia wykonywane przez uczniów, aby umoŜliwiły one realizację celów kształcenia.

Zajęcia praktyczne powinny być realizowane w warsztatach szkolnych, Centrach Kształcenia Praktycznego, Sztolniach, Polach Szkoleniowych na wydzielonych i odpowiednio wyposaŜonych stanowiskach szkoleniowych.

W zaleŜności od miejsca realizacji zajęć, moŜliwości organizacyjno-technicznych oraz bazy dydaktycznej, zajęcia praktyczne powinny być prowadzone metodą ćwiczeń praktycznych oraz metodą przewodniego tekstu w grupach 3 do 10 osób. Ćwiczenia związane ze sterowaniem obudową zmechanizowaną, obsługą maszyn i urządzeń transportowych, urabiających i ładujących powinny być wykonywane w stanie postoju lub bezruchu maszyn i urządzeń albo z właściwymi zabezpieczeniami.

W zajęciach na dole kopalni mogą brać udział uczniowie, którzy ukończyli 18 lat, a jeden instruktor praktycznej nauki zawodu powinien sprawować opiekę maksymalnie nad trzema uczniami.

Dla osiągnięcia załoŜonych celów kształcenia istotnym czynnikiem jest prowadzenie prawidłowego instruktaŜu wstępnego, bieŜącego i końcowego.

59

InstruktaŜ wstępny dotyczy wszystkich czynności, które będzie wykonywał uczeń w czasie samodzielnej pracy.

InstruktaŜ bieŜący jest związany z obserwacją pracy ucznia, wskazywaniem popełnianych błędów oraz naprowadzaniem na właściwy tok pracy.

Po zakończonej pracy naleŜy przeprowadzić instruktaŜ końcowy, którego celem jest analiza i ocena wykonanej pracy.

Uzyskanie przez uczniów odpowiedniego poziomu przygotowania zawodowego wymaga kształtowania właściwych postaw zawodowych, umiejętności pracy w zespole, korzystania z róŜnych źródeł informacji, oraz wdraŜania do doskonalenia zawodowego.

NaleŜy kształtować takie cechy osobowości, jak: rzetelność i odpowiedzialność za powierzoną pracę, dbałość o jej jakość, o porządek na stanowisku pracy, poszanowanie dla pracy innych osób dbałość o racjonalne wykorzystanie materiałów.

Na realizację poszczególnych działów tematycznych proponuje się następujący podział godzin:

Lp. Działy tematyczne Orientacyjna

liczba godzin 1. Zajęcia wprowadzające 10 2. Prace ślusarskie 60 3. Prace w warsztacie elektrycznym 60 4. Maszynowa obróbka skrawaniem 60 5. Ciesielstwo 60 6. Zajęcia na powierzchni kopalni 60 7. Obróbka cieplna i plastyczna 60 8. Spawanie i lutowanie 60 9. Remont maszyn górniczych 80

10. Sterowanie, automatyka i łączność kopalniana 60 11. Szkolenie w zakresie bhp przed rozpoczęciem

zajęć pod ziemią 12

12. Wentylacja wyrobisk 24 13. Urabianie skał 30 14. Ładowanie urobku 24 15. Urządzenia odstawcze 30 16. Urządzenia transportowe 24 17. Roboty przygotowawcze 30 18. Roboty wybierkowe 30 19. Podsadzanie wyrobisk 24 Razem 798

60

Podział godzin dotyczy realizacji programu w zasadniczej szkole zawodowej dla młodzieŜy.

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów ma charakter orientacyjny. Nauczyciel moŜe dokonywać zmian w zaleŜności od aktualnych moŜliwości i potrzeb edukacyjnych.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osi ągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć ucznia powinno być prowadzone systematycznie w trakcie realizacji procesu nauczania-uczenia się, co pozwoli na uzyskanie informacji o postępach ucznia w nauce, rozpoznawanie i bieŜące korygowanie pojawiających się trudności dydaktycznych. Systematyczne sprawdzanie i ocenianie mobilizuje ucznia do nauki, motywuje do zdobywania wiedzy, wpływa na kształtowanie świadomej dyscypliny, pracowitości, dokładności i sumienności oraz odpowiedzialności za wyniki pracy. Ocenianie powinno być przeprowadzone według sprecyzowanych kryteriów i wymagań, przedstawionych uczniom na początku zajęć.

Kontrola i ocena osiągnięć uczniów w zakresie zaplanowanych celów kształcenia moŜe być dokonywana za pomocą: −−−− sprawdzianów ustnych, −−−− obserwacji czynności ucznia w trakcie wykonywania ćwiczeń, −−−− testów praktycznych.

Kryteria słuŜące do oceny poziomu opanowania umiejętności praktycznych powinny uwzględniać: −−−− planowanie zadania, −−−− organizowanie stanowiska pracy, −−−− dobór odpowiednich narzędzi, przyrządów, urządzeń i materiałów do

wykonywanej pracy, −−−− zachowanie porządku na stanowisku pracy, −−−− zachowanie kolejności wykonywania czynności według obowiązującej

technologii, −−−− posługiwanie się dokumentacją techniczną, −−−− jakość wykonania, −−−− przestrzeganie przepisów bhp, ochrony ppoŜ. i ochrony środowiska.

Po zakończeniu realizacji programu działu tematycznego, zaleca się przeprowadzić test praktyczny z zadaniem typu próba pracy. Zadanie powinno być zaopatrzone w kryteria oceny i schemat punktowania.

W ocenie końcowej naleŜy uwzględnić wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela sposobów sprawdzania osiągnięć ucznia.

61

Literatura Broen A.: Kombajny chodnikowe. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1980 Dąbrowski S.: Zajęcia praktyczne dla uczniów szkół górniczych – Zajęcia na dole kopalni. Śl.W.T. Katowice 1993 Gluziński W.: Elektryfikacja podziemi kopalń węgla. Cz. 2 Urządzenia i sieci niskiego napięcia. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1985 Kokot W.: Zajęcia praktyczne dla uczniów szkół górniczych, cz. III. Wyd. Śląsk, Katowice 1979 Korecki Z.: Urządzenia hydrauliczne maszyn górniczych. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1988 Krauze K.: Urabianie skał kombajnami ścianowymi. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 2000 Kwaśniak W.: Zajęcia praktyczne dla uczniów szkół górniczych, cz. II Wyd. Śląsk, Katowice 1978 Parka Z.: Zajęcia praktyczne dla uczniów technikum górniczego, cz. I. Wyd. Śląsk, Katowice 1972 Wykaz literatury naleŜy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

62

PRAKTYKA ZAWODOWA Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: −−−− określić strukturę organizacyjną zakładu górniczego ze szczególnym

uwzględnieniem oddziałów górniczych przygotowawczych, wydobywczych i pomocniczych,

−−−− dobrać metody drąŜenia wyrobisk korytarzowych i komorowych oraz stosowane systemy eksploatacji w zakładzie górniczym,

−−−− rozpoznać stosowane rodzaje obudów wyrobisk korytarzowych, wybierkowych i komorowych,

−−−− zorganizować własne stanowisko pracy, −−−− dobrać środki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy

i występującego zagroŜenia, −−−− zastosować zasady uŜytkowania wybranych maszyn, urządzeń,

narzędzi i przyrządów na stanowiskach pracy, −−−− wykonać zaporę przeciwwybuchową pyłową, −−−− wykonać tamę wentylacyjną, wodną, podsadzkową, −−−− załadować materiały na środki transportu oddziałowego, −−−− wyznaczyć kierunek i nachylenie wyrobiska, −−−− wykonać przebudowę toru kopalnianego, −−−− zaznaczyć na mapie oddziału drogi ewakuacyjne załogi w przypadku

wystąpienia zagroŜenia, −−−− rozróŜnić cykle pracy w przodkach chodnikowych i wybierkowych, −−−− zastosować profilaktykę wobec zagroŜeń występujących w zakładzie

górniczym, −−−− dostosować się do wymagań organizacji pracy w zespole, −−−− skorzystać z map górniczych, dokumentacji technicznej

i dokumentacji Techniczno-Ruchowej obowiązującej w zakładzie górniczym,

−−−− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska podczas wykonywania pracy.

Materiał nauczania 1. Organizacja praktyki zawodowej Szkolenie wstępne w zakresie przestrzegania zakładowego regulaminu pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony ppoŜ. oraz ochrony środowiska. Zapoznanie z harmonogramem praktyki oraz stanowiskami pracy, na których będzie się odbywała praktyka.

63

Poznanie praw i obowiązków ucznia odbywającego praktykę zawodową. Dokumentowanie oraz procedura zaliczania praktyki. 2. Organizacja zakładu górniczego Zapoznanie się ze strukturą organizacyjną zakładu górniczego, cyklem technologicznym, rodzajami produkcji. Zapoznanie się z zakresem kompetencji i odpowiedzialności osób dozoru ruchu. 3. Praca w oddziałach przygotowawczych Zapoznanie się z zasadami transportu materiałów do przodka i odstawą z przodka. Wiercenie otworów strzałowych. Dokonywanie obrywki przodka po strzelaniu. Zabezpieczanie stropu obudową tymczasową. Stawianie obudowy ostatecznej. Wykonywanie opinki, wykładki stropu i ociosów. Kontrola kierunku i nachylenia przodka. Kotwienie stropu. Odwadnianie przodka, czyszczenie i przebudowa ścieku. Wykonywanie tam, zapór pyłowych. Przebudowa toru kopalnianego. PrzedłuŜanie lutniociągu. Wykonywanie prac pomocniczych w wyrobiskach przygotowawczych drąŜonych kombajnami. 4. Praca w oddziałach eksploatacyjnych Sterowanie obudową zmechanizowaną. Urabianie kombajnem ścianowym, przekładka przenośnika podścianowego. Obsługa i konserwacja przenośników zgrzebłowych i taśmowych. Wykonywanie prac pomocniczych w ścianowych wyrobiskach eksploatacyjnych. 5. Zakończenie praktyki Ocena i zakończenie praktyki na podstawie opinii i oceny instruktorów praktycznej nauki zawodu. Uwagi o realizacji

Zadaniem praktyki zawodowej jest zapoznanie ucznia z przyszłą pracą zawodową. Praktykę zawodową naleŜy tak zorganizować, aby umoŜliwić uczniom doskonalenie i pogłębienie juŜ zdobytych wiadomości i umiejętności zawodowych oraz poznanie organizacji i działalności zakładu górniczego. Powinna ona odbywać się w realnych warunkach produkcyjnych. W czasie praktyki uczeń powinien uczestniczyć w wykonywaniu zadań zawodowych na stanowiskach, na których pracuje górnik eksploatacji podziemnej.

Stanowiska pracy dołowe, na których będzie realizowana praktyka zawodowa naleŜy wydzielić komisyjnie. Nie moŜe na nich występować duŜe zagroŜenie wypadkowe. Wykonywana praca na tych stanowiskach nie powinna wymagać Ŝadnych uprawnień i specjalnego przeszkolenia.

64

Prace związane ze sterowaniem obudową zmechanizowaną, obsługą maszyn i urządzeń transportowych, urabiających, ładujących naleŜy zrealizować w formie ćwiczeń, które powinny być wykonywane w stanie postoju lub bezruchu maszyn i urządzeń albo z właściwymi zabezpieczeniami.

Zaleca się, aby podczas realizacji praktyki jeden instruktor praktycznej nauki zawodu sprawował opiekę maksymalnie nad trzema uczniami. Codzienne czynności i spostrzeŜenia z wykonywanej pracy uczeń ma obowiązek zapisywać w dzienniczku praktyki.

W czasie praktyki oprócz udziału uczniów w procesie pracy zaleca się stosować inne formy organizacyjne, takie jak spotkania i zajęcia szkoleniowe prowadzone przez branŜowych specjalistów, w tym pokazy, obserwacje, instruktaŜe i wycieczki. Udział w tych formach organizacyjnych praktyki zawodowej powinien być opisany przez ucznia w formie sprawozdania w dzienniczku praktyki.

Program praktyki zawodowej naleŜy traktować w sposób elastyczny i we współpracy z kierownikiem zajęć praktycznych ze szkoły, moŜe być modyfikowany stosownie do moŜliwości realizacji w zakładzie górniczym. NaleŜy jednak dąŜyć do tego, aby uczniowie zapoznali się organizacją i funkcjonowaniem zakładu górniczego oraz stosowanymi w nim rozwiązaniami technicznymi i technologicznymi.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych:

Lp. Działy tematyczne

Orientacyjna liczba godzin

1. Organizacja praktyki zawodowej 7,5 2. Organizacja zakładu górniczego 22,5 3. Praca w oddziałach przygotowawczych 52,5 4. Praca w oddziałach eksploatacyjnych 60 5. Zakończenie praktyki 7,5

Razem 150

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów ma charakter orientacyjny. Opiekun praktyk, wspólnie ze szkołą moŜe wprowadzać zmiany mające na celu lepsze dostosowanie programu praktyki zawodowej do moŜliwości i specyfiki zakładu górniczego.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osi ągnięć edukacyjnych ucznia

Opiekun praktyk (instruktor praktycznej nauki zawodu), przed dopuszczeniem ucznia do prac ujętych w szczegółowym

65

harmonogramie, powinien sprawdzić znajomość przepisów związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy na danym stanowisku pracy.

Ocena końcowa osiągnięć ucznia powinna uwzględniać: – poziom i zakres opanowania umiejętności i wiadomości określonych

w szczegółowych celach kształcenia, – oceny cząstkowe, wystawiane przez instruktorów praktycznej nauki

zawodu, po realizacji poszczególnych działów tematycznych, – przestrzeganie dyscypliny pracy, – przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów

ochrony ppoŜ., ochrony środowiska, – umiejętność pracy w zespole, – samodzielność w wykonywaniu zadań, – jakość wykonanej pracy.

Na zakończenie praktyki zawodowej (w ostatnim dniu praktyki) opiekun praktyk dokonuje jej zaliczenia i w dzienniczku praktyki wpisuje opinię o pracy i postępach ucznia oraz ocenę końcową.