futbolda görsel kimlik ö esi olarak kulüp armaları · İletişim kuram ve araştırma dergisi...

İletişim kuram ve araştırma dergisi Sayı 26 Kış-Bahar 2008, s.135-168

Futbolda görsel kimlik öğesi olarak kulüp armaları

Mete Çamdereli1

Mert Gürer2 Öz: Futbolda görsel anlatımın öne çıkaran en temel öğe, kuşkusuz, yoğun bir simgesel değere sahip olan kulüp armalarıdır. Armalar da, doğal olarak, çeşitli özgün çizim, betim ve renksel bezemelerden oluşmuş estetik biçemleriyle, kurumsal öyküleri de özümsemiş olarak bakış öznesine sunulur. Derin yapıya yöneltilmiş derinliğine bir bakış işlemi için, armaları öncel ve sıradan bir bakış taramasından uzaklaştırıp, özgül ve etkin bir bakış odaklanması altına doğru seçilip derlendikten sonra Türkiye Süper Ligi’nde yer alan 18 futbol kuruluşunun arması, görsel gösterge olarak incelendi. Çıkış-metin işlevi gören armaların okumasında, bütünü oluşturan tasarımların yapıbirimlerinin biçimsel özellikleri ve içerik düzlemi açklandı. Çözümlemeler, en sık kullanılan renkbirimlerin beyaz ve kırmızı olduğunu, ulusal ve kent görselleriyle kentlerin ve/ya da kentsel değerlerin vurgunlandığını gösterdi. Anahtar sözcükler: Futbol, arma, logo, görüntü gösterge. Emblems of soccer clubs as visual identity component Abstract: The most essential component which highlights the visual narrative in soccer are, without a doubt, emblems of soccer clubs which have intense symbolic value. Emblems with their aesthetic style, which is formed by their authentic design, description and color ornaments, are also presented to the subject of view that assimilates the corporate stories. 18 Turkish Super League clubs’ emblems were studied. The structural units of formal qualities and the content level were analyzed. The findings showed that white and red were the mostly used color units and national city values and city landmark visuals were reflected in the designs of the emblems. Keywords: Soccer, emblems, logo/type, visual sign.

1 Doç. Dr., Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi; e-posta: [email protected] 2 Arş. Gör., Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi; e-posta: [email protected]

Makale

M. Çamderelei – Mert Gürer 136

GİRİŞ

Futbol kulüpleri, varoluş alanlarında diğer kurumsal yapılar gibi, kendilerini türdeşlerinden farklılaştıran ve kendilerine kolay tanınırlık/ bilinirlik sağlayan kurumsal kimlik tasarımlarını önemserler. Ayırıcı işlev olgusunu üstü kapalı biçimde üstlenen kimlik tasarımları, değişik görsel araçlarca -kartvizitler, zarflar, çıkartmalar, levhalar, alınlıklar gibi- yaygın kitlelere ulaşır ve alımlayıcılarına kulübün bütüncül bilgisini iletirler.

Futbolda görsel kimliği öne çıkaran en başat öğe, kuşkusuz, yoğun bir simgesel değer içeren kulüp armalarıdır. Kulüpler, ölçülü ve ölçünlü olarak kurgulanmış armalarda boy verir, kendilerini armalarıyla ifade ederler. Armalar da, doğal olarak, çeşitli özgün çizim, beti, betim ve renksel bezemelerden oluşmuş estetik biçemleriyle, kurumsal öyküleri de içkinleştirmiş olarak bakış öznesinin görsel belleğine sunulur.

Her biri âdeta bir görsel şölen ve imge dağarı olan kulüp armaları, görsel belleğe kaydedilmeye ve gerektiğinde sahibi için belleğin dolambaçlı yollarından geri çağrılmaya elverişli donanımlarıyla armalar dünyasında ayrıcalıklı yer edinirler. Kendi dizisel bağlamında bile karşıtlık ilişkileri kurabileceği öteki kulüp armaları arasından seçilebilirlik yetenekleri yüksektir; ve her düzeyden görsel uyarı ve kışkırtıyla alımlayıcı belleğini güncellemeye yatkındırlar. Değişik toplumsal yaşam alanlarında yandaşlarınca baş tacı edilebilecek denli öncelenen kulüp armaları, neredeyse bayraklaştırılan, hatta daha ileri giderek, deyim yerindeyse kutsallaştırılan görüntübirimlerdir; ilk bakışta yalın bir yapıda oldukları düşünülse bile, bakış derinleştikçe girişik ve karmaşık bir bütünlük sundukları öngörülebilirdir.

Derin yapıya yöneltilmiş derinliğine bir bakış işlemi için, armaları öncel ve sıradan bir bakış taramasından uzaklaştırıp, özgül ve etkin bir bakış odaklanması altına doğru itmek gerekir. Seçilerek derlenmiş bir bütüncenin çözümleyici bir okuma edimine tabi tutulması amaca uygun sonul bulgular elde etmek için kaçınılmazdır. İnceleme, Türkiye Süper Ligi’ndeki kulüp armalarıyla sınırlandı. Süper Lig’de yer alan futbol kuruluşlarının kimliğini gündelik iletişim ortamına taşıyan, kimliğin öyküsünü alımlayıcıyla buluşturan ve öykülerin anlatı evrenini diri tutan 18 arma, okuma edimi için birer görsel gösterge olarak incelemede kullanıldı. İncelemede, önce futbol ve marka olgusuyla ilgili genel bir gerşplan ve kuramsal tartışma sunuldu ve ardından kulüp armalarının söylemi açıklandı.

Takım armaları 137

TARİHSEL GERİPLAN VE KURAMSAL ÇERÇEVE

Futbol olgusu: Eğlensel oyundan tecimsel söyleme

Gündelik yaşamın vazgeçilmezleri arasında yerini alan ve kitleleri derinden etkileyen futbolun nerede ve ne zaman başladığı konusunda, yazık ki, elde kesin veriler yok. Günümüze ulaşabilen tarihi buluntulardan, top oyununun Sümerlere dek uzandığı anlaşılıyor. İ.Ö. 2500’lerde ise Çin’de, İmparator Huang - Ti’nin askerlerinin, toprağa dikilen iki direk arasından bir topu geçirerek yarıştıkları kayıtlara geçiyor3. Öte yandan, eski Türklerin de futbola çok benzeyen ve adına “tepük” dedikleri bir top oyunu oynadıkları konusunda sağlıklı bilgi ve verilere (Arıpınar, 1992) ulaşmak mümkün.

Yönümüzü Akdeniz ile Avrupa’ya doğru çevirecek olursak, çeşitli duvar resimlerindeki ‘top oynayan insan’ figürlerinden, futbolun Mısır Uygarlığı’nda da oynandığı anlaşılıyor. Ayrıca, Sezar döneminde Romalıların, Harun Reşit döneminde de Arapların topla oynadıkları, Yunanlı şair Homeros’un Odissea’sında, ifade ediliyor (Arıpınar, 1992).

Futbolun belirli kurallar eşliğinde oynanması, ilk kez İ.Ö. 100’de Sparta’da görülüyor. Günümüzdeki kuralların temeli ise ‘harpastum’ ile atılıyor. Ayakla olduğu gibi elle de oynanabilen bir futbol olarak Harpastum, önce topu kapmak, sonra da el ve ayak vuruşları ile rakip savunma alanına taşımaktan ibaretmiş; sert kurallarıyla Romalı askerlere savaş taktiklerini ve manevra yeteneklerini geliştirme imkânı sağlayan bir oyun olarak biliniyor. Ortaçağda Romalı askerler ve Fransızlar tarafından oynanan ‘La Soule’ de, ayrıca, futbola son derece yakın bir oyun olarak görülüyor (Arık, 2004).

Bütün bunlarla birlikte, futbol, bugünkü kurallara en yakın durumuna 17. yüzyıl İngiltere’sinde kavuşuyor. Kuralların şekillenmesinde İtalya’dan gelen ‘Calcio’nun da önemli etkisi bulunmaktadır. II. Charles ile İngiliz soylularının İtalya’da görüp beğendikleri ve kendi ülkelerine götürdükleri Calcio, belirli kurallarıyla günümüz futboluna çok benzeyen bir oyun; iki eşit parçaya ayrılmış geniş bir alanda ve 27’şer kişilik takımlar arasında oynanır ve kural

3 Çin kaynaklarına göre, futbol İ.Ö. 2697 civarında, efsanevi ‘beş imparator’dan biri olan

Huang-ti zamanında oynamaya başlamıştır. Çinliler bu oyunun adını ts’u kü demekte haklıydılar: ‘top(kü), ayakla oynamak(ts’u)’. Yaklaşık onar kişiden oluşan iki takım dört köşeli bir oyun sahasında başlangıçta içi tüy dolu masif bir topu, bambu direklerinden yapılmış ve fileyle örülmüş olan yaklaşık beş metre yüksekliğindeki bir kaleye sokmaya çalışırdı. Bkz: Stemmer (2000: 13).


olarak ayakla vurularak götürülen topun rakip kaleye sokulabilmesine dayanır (Arıpınar, 1992). Modern futbol İngiltere'den dünyaya yayılırken, ülkemize, belli başlı liman kentlerine yerleşen İngilizler tarafından getirilmiştir. Osmanlı topraklarında ilk futbol maçının 1875'te Selanik'te oynandığı ve daha sonra 1877’de İzmir'in Bornova düzlüklerinde futbol maçları yapıldığı da biliniyor.4

Tarihçesinden daha çok eğlensel bir işlev okunan futbol olgusu, bugün tecimselleşmiş bir serbest zaman etkinliği olarak dünyaya yayılmış FIFA gibi uluslararası bir federasyon çatısı altında örgütlenmiştir. Ulusal federasyonlar, konfederasyonlar ve kulüpler hep FIFA’nın denetim ve yönetimi altındadır. Günümüzde ulusal federasyonlar, kendi maçlarını düzenlerler. Uluslararası müsabakalardan Olimpiyat Oyunlarındaki Futbol Turnuvası’na ve Dünya Kupası’na dek tüm resmi karşılaşmalar FIFA’nın bilgisi altında gerçekleşir.

Her geçen gün kendini fiziki ve kültürel olarak yenileyen ve seyirci-tüketicinin ihtiyaçlarını önceleyen modern futbol, artık, oldukça devingen bir oyun olarak izleme hazzını diri tutan bir sektör durumuna gelmiştir. 19. yüzyıldan sonra on birer kişilik iki takım ve dört hakem ile 90m x 45m boyutundaki iki yarı alanlı bir çim sahada oynanır olmuş; uluslararası organizasyonlar, farklı statülerde gerçekleştirilen turnuvalar ve her ülkenin oluşturduğu ligler ile kolaylıkla geniş kitlelere yayılabilmiştir.5

Bugün, hemen hiçbir spor dalı futbolla boy ölçüşebilecek durumda değildir. Özellikle gelir getirmeyen spor dalları serbest zamanların değerlendirilmesinde popülerliği olmayan etkinlikler konumundadır. Futbolun beşiği olarak nitelendirilen İngiltere ile başlayan uzmanlaşma süreci, sanayi devrimi ile beraber kurumsallaşmış ve kendi işleyişini sağlamlaştıracak bir organizasyon şemasına ulaşmıştır. Kitlelerin eğlenmeye ve yarışmaya olan açlığını araçsallaşarak doyurmaya girişen futbol da böylece bir serbest zaman hobisi olarak giderek profesyonelleşmiş, kültür endüstrisinin de yardımıyla artı kazanç sağlamaya yönelik bir spora dönüşmüştür. Bu dönüşüm

4 Doğrudan futbol ile ilişkili olmasa da, maç, karşılaşma ve ezeli rekabet denince spor

tarihimizde önemli yer tutan Bamyacılar ile Lahanacıları burada anmamak olmaz. Bamyacılar ile Lahanacılar, Osmanlı devrinin en büyük ve köklü iki kulübüydü. Saray merkezli spor-savaş oyunu karşılaşmaları çoğu kez günümüzün kulüp maçlarını andırırcasına bu ikili arasında yapılırdı Bkz: Sakaoğlu (2002: 48–51).

5 Ülkemizde de farklı statülerde kademeli olarak mücadele veren birçok futbol kulübü bulunmaktadır. Kulüpler, 7 farklı lig -Turkcell Süper Lig, Bank Asya 1. ligi, TFF 2. ligi, TFF 3. ligi, Amatör Ligler, PAF ligi, Bayanlar Ligi- çatısı altında bulunmaktadır. Bkz: http://www.tff.org/Default.aspx?pageID=119. 20.03.2008.


sonucunda, tarihsel serüveni eğlensel bir stratejik oyun olarak başlayan ve bireyin kendisiyle birlikte rakibinin de zihinsel ve fiziksel gelişimine katkı sağlayan futbol, doğal olarak, kapitalist süreçte tecimselleşerek metalaştı; değişim ile kendine bir pazar ortamı oluşturdu. Yaşanan değişim, öncelikle futbolcu transferlerinde kendini gösterdi. Piyasa kurallarıyla oyun olgusundan koparak birer tecimsel meta haline gelen oyuncular, ekonomik değere indirgenmiş oyunlarda kendileriyle birlikte kulüplerin de tecimsel çıkarlarını gözeten tüketim nesnelerine dönüştüler; zevk ve hazzı kara dönüştüren aktörler olmak rolünü üstlendiler. Değişim rüzgarı, kuşkusuz, kulüpleri de önüne kattı; yeni tecimsel açılımlara (borsa, sportif ürün üretimi, transfer gibi) zorladı. Kulüpler de, doğal olarak, futbolcular gibi sıkı ekonomik rekabet koşulları altında kaldılar. Herkesin kolaylıkla anlayabileceği türden tecimsel kurallar manzumesiyle beslenen bu yeni ya da yeniden üretilmiş futbol anlayışı, ürünlerin (forma, şapka, rozet, atkı vb.) satılabilmesi için futbol tüketicisinin hizmetine yeni rol modeller üretti. Futbol için kurgulanan tüketim çevrimi, kitle iletişim araçlarının yoğun desteğini yanına alarak ve gündem belirleme gücünü kuşanarak, ünlendirdiği oyuncuları takımların tecimsel kaygılarına karşılık gelebilecek kıvamda durmaksızın güncelledi. Futbol, böylece, kitlelerin ve gelecek nesillerin yönlendirilmesinde araçsal bir işlev yüklenerek toplumsal, siyasal, ekonomik bunalımları perdeleme ya da küresel insanlık sorunlarını gündem dışı tutabilme gibi görevleri ustalıkla yürütür duruma geldi.

Tarihsel birikiminden koparak küresel sermaye içerisinde kendini ideolojik ve ekonomik söylem alanında sürekli yeniden üreten futbolun, tam da bu noktada, kitlelere yepyeni bir yaşam kültürü aşıladığı ve değişik bir inanç ortamı oluşturduğu kolaylıkla söylenebilir; hatta kendi tasarladığı çeşitli ritüelleri -uygun giyinme, uyumlu söz üretimi, bağımlı cemaat davranışı gibi- tüketici kitlesine dayattığı da. Dahası, bir endüstri kolu olarak, artık neredeyse dinsel bir işlev yerine getirdiği ve dinsel bir dil kullandığı da saklı değildir.6 Futbol, icat ettiği, ardından hızla dolaşıma, tüketime ve kullanıma soktuğu ikonlar, idoller, yıldızlar, deyim yerindeyse, yeni tanrılar aracılığıyla din dışı kutsallar üretmekten geri durmaz (Arık, 2004:185).

Sonuçta, sıradan futbol olgusu, kapitalizmin kültürel, siyasal ve ekonomik değer üretim sürecinde kendini birden sıra dışı bir konumda bulur ve

6 Sahanın kiliseye, taraftarın cemaate benzetildiği çalışmalar için bkz: Berger (1996).


üzerinden umut tacirliği yapılan bahisler ile reklam paylarının oyuncağı durumundaki bir söylem alanını belirler. İşlevleri söylemleri korumak ya da üretmek olan bir söylem cemaatinin (Foucault, 2003) istençli ya da istençdışı isterleri doğrultusunda, doğal olarak, markalaşmanın çileli yollarını kat eder ve marka imparatorluğunun dehlizlerinde yönünü ve konumunu yitirmemek için yoğun çaba harcar.

Futbolda markalaşma ve görsel kimlik

Markalaşma ve marka iletişimi için gerekli konumlandırma, tutundurma ve sadakat oluşturma çabasında görsel kimlik çalışmaları vazgeçilmezdir. Görsel kimliğin vazgeçilmezi ise kurumsal algı ve kültürü her yönüyle betimleyen logo tasarımlarıdır. Kurumsal hedefler açısından yeterince zengin ve yetkin bir imge yüküyle donatılan logolar kurumsal kimliğin dışa açık yüzü ya da kuruluşların muhataplarına gösterdikleri kartvizitleridir.

Yukarıda gelişimini izlediğimiz futbol kulüpleri de, markalar deryasına yelken açarken genelde görsel kimliğin özelde logonun güncel öneminin ve ekonomik değerinin farkına vardılar. Bu anlayış değişikliği, iletişim etkinliklerinin markalaşmanın isterleri doğrultusunda harekete geçirilmesine yol açtı. Futbolun oyun ve eğlenceden sektörel söyleme doğru kayması, beraberinde armaların da yalın biçimde yürüttükleri temsili işlev ve yeteneklerinin yitmesini getirdi. Takım armaları, bu durumda, yerlerini kar maksimizasyonu ve tecimsel kimlik inşası gibi amaçları meşru kılan bir dizi ekonomik değere evrildi ve eğlensel hazzın peşinde gözü dönmüş bir tutum geliştiren yeni tüketici kültüründe tıpkı diğer armalar gibi buharlaşarak logolaştı. Artık sıradan bir takım işareti ya da öbürünü berikinden ayıran simgesel düzeyli yalın bir araç değil, bir kuruluşun marka serüveninde öne çıkan tecimsel iletişim öğeleriydiler.

İnceleme ve çözümleme süresince “logo” terimi yerine “arma” kavramını, tekil ve içkin bir okuma işlemi gerçekleştirme kaygısıyla kullanıldı. Çünkü içkin bir incelemede ön koşul, inceleme nesnesinin olabildiğince artıkbilgi yükünden arındırılmış olarak kendi içinde ve kendisi için incelenme olanağı bulmasıyla yerine gelir. Armalar marka kimliğinin vazgeçilmezi olarak değil de takım ya da kulüplerin yalın ve hesapsız bir göstergesi, görsel temsilcisi olarak ele alındı, ama öte yandan, amblematik bezemelerle dolu takım armalarının, tecimsel karakterli karşılığı kuşkusuz göz ardı edilmedi.

Arma ile logonun terimsel kaygılarını bir yana bırakacak ve yöntemsel tutumu da izleyen başlıklara öteleyecek olursak, iyi tasarlanmış logoların,


aşağıdaki çizimde de görselleştirilmeye çalışıldığı üzere, ayırt edici birer işaret ya da alamet olmanın ötesine geçmiş, daha çok ekonomik değer çerçevesinde kaliteyi, güvenirliliği ve özgünlüğü açık ya da gizli biçimde imgeleyen bir sürü bilginin onaylayıcıları haline gelmiş olduklarını (Knapp, 2003: 90) söyleyebiliriz, hatta sadece görüneni değil görünmeyeni anlattıklarını da. Öyle ki, logolar barındırdıkları amblematik simgeler, şekiller, beti, betim ve çizimler ile çağrışımlar yaratarak kurumsal kültüre karşılık gelen kavramsal bir bütüne ulaşılmasına yardımcı olur ve arkalarındaki kurumlar ile o kurumların sahip olduğu imajı betimler; kuruluşların yokluğunda, varolan değerinin zihinlerde görselleşmesini sağlarlar (Çamdereli ve diğerleri, 2006).

Kulüp logoları kentsel uzamlar ile kitle iletişim araçlarında sıkça görünürlük sağlamak ve görünürlüğünü artırmak amacıyla çeşitli uzamlara konumlanırlar. Geniş bir yayılım alanına sahip bu konumlandırma konusunda bir fikir edinebilmek ve iletişimsel etkisini alımlayabilmek için konumlandırılma uzamlarını kısaca göz atmakta yarar var:

• ana uzam olarak takım ya da oyuncu formalarında, • genel uzam olarak stadlarda, otobüslerde, çıkartmalarda, basın

toplantıları yapılan yerlerde, • ardıl uzamlar olarak basketbol, voleybol, izcilik gibi takımlarda ve bu

takımların yayılım yerlerinde, • bir endüstri uzamı olarak bizzat kulüp ürünlerinde -kaşkol, şapka,

çorap, t-shirt vd., • ekonomik değer üretmede paslaşma uzamı olarak başkaca kuruluşların

ürünlerinde -banka kartları, telefon kartları vb. gibi hizmetler ile yalama şekerler gibi kimi gıda ürünleri ya da promosyon ürünler.

• kurumsal (görsel) kimlik uzamlarında -kartvizitler, antetli kağıtlar, internet ortamları gibi araçlar.

Logoları konumlandırılma uzamlarında bulundurmak, kulüpleri kolaylıkla anlatan temel aracın alıcının her an yanında ve yakınında tutmak demektir. Sıradan bir iletişimsel durum ya da olay logoların konumlanması ve alımlanmasıyla kolaylıkla eğretilenir. Örneğin, karşılaşmalar tamamlandıktan sonra medyaya görsel haber olarak geçilen takımlar, çoğu kez logolarıyla birlikte verilir. Böylelikle, oyun içinde takımlar arasında tamamlanmış rekabet medya uzamında sanki logoların mücadelesi olarak sürmektedir. Rekabet, karşılaşma ya da oyunun, öncesinde ve sonrasında ya da saatler önce ve sonra, logolarda ve logolarla soyutlanarak eğretilendiği pekâlâ ileri sürülebilir.


YÖNTEM

Çözümleme modeli kurgulama arayışında örneksediğimiz Hjelmslev, bize, Saussure’ün gösterge kuramındaki iki düzlemin (gösteren ve gösterilen) dönüşümlü ve eşbiçimli açılımını sunar. Hjelmslev, ayrıca, daha sonra Barthes başta olmak üzere, birçok göstergebilimcinin de kullandığı yananlam ve düzanlam olgu ve kavramlarını, göstergenin iki değişik değeri olarak ortaya atar. Bilgin’e göre, herhangi bir sözce ilk anlamının dışında (düzanlam), daha başka anlamlar da taşıyabilir. Sözgelimi, bir konuşucunun sözleri, belli bir anlam taşırken (düzanlam), konuşma biçimi de hangi yöreden olduğunu gösterebilir (yan anlam) (Rifat, 1998:123). İçeriğin biçiminde böyle güncellenen anlamlama kodu, aynı zamanda, bağlamsal olarak üretilmiş gösterge dizgesidir. (Çamdereli v.d., 2006).

Kulüp armalarına nüfuz etmeye girişirken, futbolda arma ve logo söyleminin, kulüplerin ürettikleri söz ya da sözlerin göndergeleriyle biçimlendiğini öngörmek gerekir. Arma temelindeki bireysel düzeyli sözün, kendinden çok daha geniş bir kültürel anlamlama dizgesine gönderme yaptığını da. Çünkü, sözün üretken ve çoğul niteliği, aynı zamanda, armanın ya da herhangi bir göstergenin söylem alanının oylumlu kaplamını betimleyicidir. Arma gibi çok üretken bir sözün söylem alanını bulgulama girişimi, çözümlemeci için kuşkusuz tümleşik ve durağan bir alanın kimi zaman kımıltı ve salınımlarına tanıklık etmek demektir. Söylemin çalkantılı belirsizliklerinde yitip kaybolmadan, her düzey ve düzlemde önceden sözcelenmiş bütüncül bir yapıyı, yani söylemi bulgulamak yöntemsel tutamaklara sıkıca yapışmakla mümkündür.

Kulüp armalarının sözünü okumaya ve irdelemeye girişince, bütünceyi oluşturan tasarımların belirgin, ayırıcı birimlerine, bir başka deyişle bakışı nesneleştiren kurucu yapıbirimlerine odaklanmak gerekeceği açıktır. Bu yapılırken, bir yandan biçimsel özellikler betimlenmeli diğer yandan yüzeyde öne çıkan yapısal birimlerin içerik düzlemine nüfuz edilmelidir. Öyleyse, anlatımın biçiminde tanıklık edilen üst düzeyli görüntüsel birimlerin anlamlama yapısı, içeriğin biçimindeki alt düzeyli konumları hesaba katılarak ayrı ayrı incelenmeli ve sonul bir bireşime ulaşma çabası gösterilmelidir. Ancak, okuma ve çözümleme işlemlerinin bütüncedeki inceleme nesnelerinin niceliği ile doğrudan ilişkili olduğu ve azlık ya da çokluk olgusunun çözümlemecinin ayrıntılandırma konusundaki yöntemsel tutumunu doğrudan etkileyici olduğu da gözden ırak tutulmamalıdır.


Ayrıca burada önerilen yöntemsel kesit, Hjemslev’in dil cebirini (glosematik) (Hjelmslev, 1971) kurgularken kuramsallaştırdığı eşbiçimli göstergesel düzenektir. Eşbiçimli düzende çözümlemeci, birinci eklemleme düzeyindeki anlamlı birimlerin sesbirimleri oluşturması (Martinet, 1970) gibi, çift eklemli bir yapı karşısında anlam evrenini öncelikle bütüncül biçimde algılar, ardından bir töz ve biçimden oluşan iki düzlemli -anlatım ve içerik- ve eşbiçimli -anlatımın biçimi ve tözü ile içeriğin biçimi ve tözü- yapıdaki iletinin söylemini biçimler -anlatımın ve içeriğin biçimi- üzerinden bulgulamaya çabalar. Biz de, bu tutumdan yola çıkarak, iki düzlemli yapıdaki göstergesel birimlerden oluşan inceleme nesnemizi yalın ve ayrıntısız bir çözümleme işleminden geçirmeyi uygun gördük ve anlamsal yapıyı, anlatımın biçiminden okunan ‘içeriğin biçimi’nde aradık; bunu yapabilmek için, çözümleme işlemi sırasında atılacak adımları, dildışı gerçeklik dizgesinde kalan tözsel düzeyleri -anlatımın tözü ile içeriğin tözünü- öteleyerek yalnızca ‘biçim’ düzlemlerini üç düzeyde belirledik:

Anlatımın biçimi ya da sözcelem düzeyi: Sınırlar: anlatımın tözünden biçimlendirilmiş ve kurgu-içlemi tekil bir

yapısal değer olarak öne çıkarabilen tasarımsal çerçeve. Yüzey: anlatım tözünden biçimlendirilmiş ve tasarımın anlamlama

düzeyine gönderme yapan biçimsel göndergeler bütünü ya da anlatımın indirgenmiş biçim düzeyi, sınırlanmış görünürlük içlemi.

Renksel örüntü: renk tözünden biçimlendirilmiş ve türlü dönüşüm ve değişkelerle (içlemsel) bağlama uygunlaştırılmış renksel anlatı birimleri.

İçeriğin biçimi ya da anlamlama düzeyi: Sınırlar: anlatımın biçiminden alımlanmış ve içeriğin tözünden

biçimlenmiş değerler bütünü ya da kavramsal alanı çevreleyen işlevsel içerikbirimler.

Yüzey: anlatımın biçiminden alımlanmış ve içeriğin tözünden seçilerek biçimlenmiş değerler bütünü ya da görünürlükten yoksun kurgu-içleme özgü tekil anlamsal yapı.

Renksel örüntü: anlatımın biçiminden alımlanmış ve renksel içeriğin tözünden seçilerek biçimlenmiş yüzeye katışmış kavramsal göndergeler bütünü ya da renksel içerikbirimler.


ANALİZ

Çözümleme işlemini yöntemsel tutuma koşut biçimde gerçekleştirirken, bir karışıklığa meydan vermemek ve izlenme kolaylığı sağlayabilmek için rastlantısal seçim ölçütü bir yana bırakılarak yeterince yalın bir abecesel sıralama yeğlenmiş; bütünceyi oluşturan armalar yalın biçimde çözümlenirken, doğal olarak, yeterince kısa bir okuma ve açımlama süzgecinden geçirilmiştir.

MKE Ankaragücü

Anlatımın biçimi ya da sözcelem düzeyi: Sınırlar: ince sarı bir çizgiyle sınırlandırılmış ve alttan sivrilerek

yuvarlanmış taçlı bir kalkan görünümündedir. Yüzey: sınırların tasarım ritmine tümüyle uyumlu on bir ayrı dikey satır,

yazıbirimler, sayıbirimler ve bir arma bezemesiyle bezenmiştir. Renksel örüntü: ayrıksı ve geçişimli bir görünüm arz eden renkbirim

konumlanması, karmaşık bir yapı çizmemek kaydıyla birbirine bağımlı ve koşut olarak düzenlenmiş dikey kalın çizgisel biçimdedir. Renksel örüntüye sarı ve lacivert renkbirimler egemendir.

İçeriğin biçimi ya da anlamlama düzeyi: Sınırlar: Tasarımda belirlenen sınırlar, yumuşak hatlarıyla imge derleyici

bir görünüm sunmakla birlikte sözcelem düzeyindeki çizimsel birimleri de toparlayıcı bir anlamlama düzlemi ortaya çıkarmaktadır. Çerçeveyi belirleyen taçlı kalkan görünümü ise bir korunma silahı olması bakımından uç çağrışımlara kapı aralamaktadır. Bu soydan tasarımların, -rastlantısallık olasılığı göz önünde bulundurulmak koşuluyla- daha çok Avrupa savunma silahı olan kalkanı anıştırma yetenekleri bulunmaktadır.7

Yüzey: Bir iç-logoyu amblemli bir alınlık gibi öne çıkaran üst-yüzeydeki taçlandırma kurgusu, ikincil düzeyden göndergeleri içkinleştiren bir erk ve önem imgesini üstü kapalı biçimde içselleştirir. Üst-yüzeyde tacı biçimlendiren yazısal ve çizimsel birimler, yüzeye yukarıdan bir egemenlik kurarak alıcıdaki görsel dikkati kendileri lehine uyarırlar. ‘Gücü’ yazıbirimlerinin tasarım sınırlarına koşut biçimde daraltılarak dikey satırlara

7 Taçlı kalkanı anıştıran haçlı bir kalkan ile zambak çiçeğiyle temsil edilen Fransa krallık

arması bu biçimsel durumun çoklu yapısına örneklik edebilir.


yedirilmesi ve görsel bir dalgalanmaya neden olacak biçimde orta-yüzeye yerleştirilmesi, dilsel okuma edimindeki ‘MKE Ankara’ ile birleştirme işlevini örselememekte, tam tersine kimliğin açınımı işlevini üstlenmektedir.

Renksel örüntü: lacivert ile birlikte kolay seçilebilir bir renkbirim olarak sarı sıcaklık ve yakınlık duygusunu tasarımda ayrıcalıklı duruma getirirken belirgin ikinci renkbirim olarak lacivertin olgunluk ve ciddiyet göndergelerini de içselleştirdiğini göz ardı etmemekle birlikte, arma bağlamında daha çok güç ve büyüklük imgesine gönderme yaptıklarını ileri sürmek mümkündür.

Ankaraspor

Anlatımın biçimi ya da sözcelem düzeyi: Sınırlar: ince mavi çizgi ile sınırlandırılmış, alttan yuvarlanmış üstü düz

bir rozet görünümündedir. Yüzey: sınırların tasarım ritmine tikel olarak uyumlu yazıbirimler, leopar

illüstrasyonu ve sayıbirimlerle bezenmiştir. Renksel örüntü: yüzeye yayılan leopar görünümü tekil bir renksel

karşıtlıkla belirginleştirilmiştir. Renksel örüntüye mavi ve beyaz renkbirimler egemendir.

İçeriğin biçimi ya da anlamlama düzeyi: Sınırlar: ince bir çizgiyle anlamlama alanını belirleyen sınır tasarımı,

tekdüze bir sıradanlık ve abartısız bir söz ediminin duyurucusu niteliği taşıyor. Yüzey birimleriyle bütünleşik ya da ayrık yapısı sözcelemin sınırlarına esneklik kazandırıyor; anlamlama düzeyinin daralıp genişleyebileceğini sezdiriyor.

Yüzey: görüntüsel gösterge yüzeyindeki yazısal, sayısal birimler tanımsal bir sözceyi üretme ve kurumsal kimliği betimleme olanağı verir. Tasarımda üst ve alt yüzeye yayılmalarına karşın kolaylıkla bütünleşebilen ve bütüncül bir okumayı kolaylaştıran adlandırma ve tarihlendirme iletileri kuruma aidiyet geliştirme, geçerlilik ve bilinirlik gibi değerler katma çabasını durmaksızın güncelleme işlevi üstlenirler. Ayrıca, ‘ankara’ ile ‘spor’ yazıbirimlerinin ayrı satırlara yerleştirilmesi kulübün kentsel aidiyeti ile etkinlik alanını da betimlemektedir. Öte yandan, soyu tükenmekte olan ‘Anadolu panteri’ illüstrasyonu kentsel ve kurumsal kimliğin ilişkilendirme edimi üzerinden anlatımıdır. Panter’in derisindeki bezemelerin futbol topunu doğrudan çağrışıtırıcı niteliği ardıl bir ayrıntı olarak dikkati çekmektedir.

Renksel örüntü: yüzeyi büyük oranda kaplayan ‘mavi’, genel anlamda, sakinlik, edilginlik, erkeksilik gibi imgeleri içselleştirirken ‘beyaz’ da doğal


olarak temizlik, erdem, seçkinlik, yenilik gibi bir kavram alanına gönderme yapmaktadır. Renksel tasarımdaki yalın örüntü, kullanılan renkbirimlerin bütün bildik göndergelerini içlemine alır; ama bilen bakış için daha çok alışıldığın dışında yeni bir kulüp imgesi çağrıştırır. Tarihsellik ve geleneksellik kimliğini üzerinde taşıyan rakipler karşısında verilen bilinirlik mücadelesi, seyrek karşılaşılan bir hayvan illüstrasyonuyla betimlenmektedir. Yoğun beyaz bir alana yayılarak olarak yüzeye sokulan illüstrasyon, temsil edilen hayvanın seyrekliği sayesinde ortaya çıkan değerlilik imgesini kulübe giydirir. Mavi renkbirim ise, emin adımlarla ilerleyen ‘Anadolu panteri’nin yırtıcılığını edilgenleştirerek durağan ve dingin bir iklim yaratır.

Beşiktaş

Anlatımın biçimi ya da sözcelem düzeyi: Sınırlar: ince siyah bir çizgiyle sınırlandırılmış, üstten kavisli ya da beli

daraltılmış aralıklar ve alttan sivriliği yeterince belirgin bir yuvarlaklık ile bir dizi nesneyi anıştırmaya yeteneklidir.

Yüzey: sınırların tasarım ritmine tümüyle uyumlu beş ayrı dikey satır, yazıbirimler, sayıbirimler ve sınırlara özdeş biçimde ortaya yerleştirilen Türk Bayrağı biçemlemesiyle bezenmiştir.

Renksel örüntü: odakta faklılaşan değişik renkbirimler geçişli bir yapıya uygun olarak sırasıyla yinelenerek konumlanmaktadır. Renksel örüntüye siyah, beyaz ve kırmızı renkbirimler egemendir.

İçeriğin biçimi ya da anlamlama düzeyi : Sınırlar: ince bir çizgiyle sınırlanan ve çoklu sivriliklere doğru esnetilen

sınırlar, yüzeyde yinelenerek bir iç-sınır izdüşümü oluştururken sıra dışı bir çağrışım zenginliğine de kapı aralar; bir boğanın yüzü ya da lale kıvamında bir çiçek bile bu çağrışımın halkaları arasındadır.

Yüzey: üst ve alt yüzeye ‘BJK’ ve ‘1903’ biçiminde yerleştirilen sayı ve yazı birimler kulübün kimliğini görsel düzeye yayar ve ‘Beşiktaş Jimnastik Kulübü’ ile kuruluş yılının açıkça okunmasını sağlar. Tarihin eskiliği kulübün tarihselliğini üstü kapalı biçimde vurgularken kulüp adını niteleyen kısaltma da kendini kolaylıkla ifade edebilen bir anlatımsallık, kolay ve yaygın bir bilinirlik içerir. Yüzeyi ortalayan Türk bayrağı betisi kulübe diğerlerinden ayrı bir özellik katar; ilk tescil edilen kulüp imgesini günceller.8

8 Bkz: http://www.bjk.com.tr/tr/haberler.php?xl=yazi&h_no=2913


Renksel örüntü: yüzeyde kullanılan siyah ve beyaz renkbirimler kulübü bütüncül olarak anıştırma yeteneğine sahiptir. Tüm ürün ve etkinliklerde kulübü eğretileyen siyah-beyaz, kulübü arması gibi her durumda ifade eden eş düzeyli bir söz edimi olarak işlev görür.9 Beyaza göre daha yoğun biçimde kullanılan siyah renkbirim ‘güç’, ‘yetke, ‘soyluluk’ gibi imgeleri öne çıkarmaktadır. Kulübün mevcut itibarı ile köklü geçmişi ve bu geçmişin yüklenmiş olduğu ayrıcalıklı geleneksellik imge yelpazesinin basamaklarını sağlamlaştırır. Beyaz ise, bildik imgelere gönderme yapar; temizlik, erdemlilik ve seçkinlik kavram alanını siyahın yanına katar. Öte yandan, siyah ile beyaz’ın dikey yollarda kesişmesi görüntüsel bir karşıtsallık ortaya çıkarırken görsel algıya belirgin bir farkındalık sağlar. Bunu yaparken, Türk Bayrağını simgeleyen kırmızı ve beyazı da bütünüyle kucaklamayı ihmal etmez; onun gizlediği ulusal değerleri kulübün imge evrenine eklemler.

Bursaspor 10

Anlatımın biçimi ya da sözcelem düzeyi: Sınırlar: ince yeşil bir çizgiyle sınırlandırılmış, altta ve üstte bırakılan

sivrilikler, üstten basılı derin kavisli bir kenar ve yanlarda iki eğimli uzun kenar ile üçgenimsi bir kalkanı anıştırmaktadır.

Yüzey: sağ üst yandan sol orta kısma kadar verev biçimde yayılan yazıbirimler üstten Türk bayrağı betimi, alttan yıldız çizimleri ve içine sayıbirimler gizlenmiş dikey satırlarla çevrelenmiştir.

Renksel örüntü: birbirine koşut biçimde sıralanan yeşil ve beyaz renkbirimler ile birlikte sol üstteki kırmızı ve yıldız çizimlerini dolduran beş değişik renkbirim renksel örüntüyü belirlemektedir.

İçeriğin biçimi ya da anlamlama düzeyi: Sınırlar: Kurumsal kimliğin öyküsünü yüzeyde tutma işlevi gören sınırlar

önceki yöndeş tasarımlara göre daha üçgen boyutlu bir görünüm taşısa da, korunma ve direnme imgesini dışlaştırmaz; tasarımsal bağlamda sıra dışılık içermez ve çetrefil olmayan bir sözcelemin kavram alanına gönderme yapar.

9 Armadaki siyahın savaşın acılarını yansıtmak bakımından kırmızının yerine kullanıldığını,

Beşiktaş renklerinin kökensel olarak kırmızı ve beyaz olduğunu ardıl bir bilgi olarak dağarımıza aktarmakta yarar var. Bkz: http://www.bjk.com.tr/tr/haberler.php?xl=tarihce &l=h&h_no=3275, 25.02.2008

10 Bkz: http://www.bursaspor.org.tr/kurulus.asp.


Yüzey: Yüzeye yeterince yayılan ‘bursaspor’ biçimindeki büyük yazıbirimler ile ‘1963’ sayıbirimleri kulübün adını ve kuruluş tarihini betimleyen başat anlamlama birimleridir. Ama aynı zamanda tasarım içerisine verev biçimdeki dağılımları görsel tekdüzeliği bozundurarak ritmik dikey kalın çizgilere eğimli bir devingenlik katar ve bu sayede farkındalığı artırma işlevi görürler. ‘Bursaspor’un soldan sağa doğru yükselen yolunda sıralanan beş yıldız tasarımı, doğuş sürecinde kulübü oluşturan beş yerel takımı eğretilemekte, tarihsel bir gerçekliği ickinleştirmektedir. Sol üste konumlandırılan Türk Bayrağı betimi de ulusal aidiyet göndergesidir.

Renksel örüntü: renksel örüntü çeşitlilik içerse de kentsel aidiyete gönderme yapan renkbirimlerin tasarıma baskın geldiği açıktır. Kenti temsil eden topografik ve coğrafi nitelikler kulübü temsil eden renk niteliği kazanmış; böylece, yeşil (ova) ve beyaz (kar) kulübü kent ile özdeş duruma getirmiştir. Küçük yıldızların siyah, kırımızı, sarı, yeşil ve lacivert biçimimdeki renk dolguları kulübü oluşturan beş ortağın renklerini ayrı ayrı simgesel gönderge alanına alır ve bu durum, yeşilin umuda, doğaya gönderme yapmasını engellemez; özellikle temsil edilen kent göz önüne alındığında, ferahlık, dinginlik, güven, çalışkanlık gibi imgelemden ırak değildir.

Çaykur Rizespor

Anlatımın biçimi ya da sözcelem düzeyi: Sınırlar: yeterince belirgin turkuaz bir çizgi ile sınırlandırılmış bir daire

görünümündedir. Yüzey: yazı ve sayıbirimlerin sınırlara koşut biçimde sarmaladığı bir iç

daire ve odak dairenin içine yerleştirilmiş bir yaprak betisi ile bezenmiştir. Renksel örüntü: tramdaki beyazlık yoksanırsa, çizgisel görünüm itibariyle

birbirine yöndeş konumlandırılmış üç renkbirim yüzeyi betimlemektedir. Renksel örüntüye yeşil, kırmızı ve turkuvaz renkbirimleri egemendir.

İçeriğin biçimi ya da anlamlama düzeyi: Sınırlar: görsel alanı yeterince odaklayıcı bir işlevi üstlenen dairesel

yuvarlaklık içlemine aldığı beti, bezek, betim gibi tüm görüntü birimleri bağlamsal bir kurguda belirginleştirir, tasarımı çevreden merkeze merkezden çevreye doğru daralıp genişleyen bir noktasal algı ortamına sunar ve başı ve sonu olmayan her çembersel etkide olduğu gibi burada da, betimlediği kavramsal imgelemin doğrudan belirleyicisi olur.

Yüzey: sınırlar ile odak daire arasında yüzeyi bir çember gibi çevreleyen ‘çaykur rizespor kulübü’ yazıbirimleri ile ‘1953’ sayıbirimleri kulübün


kendiliğini ve tarihselliğini betimler. Orta yüzeye konumlandırılan ikincil ama görsel dikkati yoğunlaştırması bakımından başat nitelikli odak yüzey bir ‘çay yaprağı’ betisi kulübün kentsel aidiyetine gönderme yapmaktadır. Yalın çizgilerle görselleştirilmiş odak-beti, kulübün bulunduğu kentin temsil ve bilinirlik yetisini güçlendirmekle birlikte, toplumsal sorumluluğunun bilincinde bir kuruluş imgesini üzerinde toplayan ve kentin tanınmış ünlü bitkisini işleyen ‘çaykur’ ile de doğal bir bağlılaşım kurmaktadır –tasarım biçemi Çaykur’un logosuna özdeştir!. Tasarımda çoklu bir gönderge dağarını belirleyen ‘çay’ imgesi, doğrudan, destekleyici kuruluşu, kulübü ve kenti temsil yeteneğine içkin bir anlamlamayı betimlemektedir.

Renksel örüntü: yazısal ve sayısal birimler kırmızı renk kesitlenerek kurgulanmıştır. Kırmızı, kulübün heyecanı, gücü, enerjisini temsil etmektedir. Kulübü tanımlayan bir öğe olarak sunulan ‘çay yaprağı’ ise, kendi doğal rengini içkinleştiren yeşil ile bezenmiştir. Yeşil, içerdiği verimlilik, doğa ve tazelik imgesi ile hem kulübün hem de kulübün destekleyici kuruluşun görece yeniliğine gönderme yapmaktadır. Sınırları belirleyen turkuvaz, dinlendirici ve sakinleştirici bir renkbirim olmakla birlikte firüze soyundan bir değerlilik imgesini de içselleştirmektedir.

Denizlispor

Anlatımın biçimi ya da sözcelem düzeyi: Sınırlar: ince kırmızı bir çizgi sınırlandırılmış, üstten aşağı doğru

derinleşen iki kavis ve yanlarda iki eğimli uzun kenar ile üçgenimsi bir kalkanı anıştırmaktadır.

Yüzey: sınırların dikey biçimde ortadan böldüğü iki geniş düzlemden oluşan yüzey tasarımı, yazıbirimler, sayıbirimler ve orta yüzeyde ‘horoz’u andıran bir betim ile bezenmiştir.

Renksel örüntü: yazısal ve sayısal birimler kırmızı dolguludur, tram ise yüzeyi tam ortadan ikiye ayıran yeşil ile siyahın buluşmasıyla tasarımlanmıştır. Renksel örüntüye kırmızı, siyah ve yeşil olmak üzere üç başat renkbirim egemendir.

İçeriğin biçimi ya da anlamlama düzeyi: Sınırlar: önceki tasarımlara yöndeş olarak sunduğu üçgenimsi görünüm

korunma ve direnme imgesini ikincilleştirmemekle birlikte üstten eşdüzeyli iki kavis yüzeye iki kanat çağrışımıyla eklemlenmektedir.

Yüzey: yüzeyin alt ve üst bölümlerini çizgisel biçimde kaplayan sayısıl ve yazısal birimler kulübün kendiliği ile tarihsel kimliğini yeterince betimler.


‘denizlispor’ ile ‘1966’ birimleriyle betimlenen yüzey anlatımı, yaklaşık yarım yüzyıllık bir öyküyü ve öykünün kentsel düzeye aidiyetini kesinler. Yüzeyin tam da ortasına konumlandırılan “horoz” dolgusu, kentin bilinirlik ve tanınırlık öğesi olarak temsil göstergesine yalın biçimde görselleştirir. Kentsel aidiyet ve kentsel anılma bağlılaşımında öne çıkan ‘horoz’ imgesi canlılığın, diriliğin, gururun ve uzun solukluluğun imgesi olarak katılır yüzey kurgusuna.

Renksel örüntü: yüzeyi kaplayan üç başat renkbirim kulübün kendini başat ifade aracı: yeşil, siyah ve kırmızı. Yazısal, sayısal ve görüntüsel birimler kırmızı dolguları ile enerji, dinamiklik, heyecan iletileri aktarırken kazanma olgusunu güçlü biçimde çevreler ve, kuşkusuz, kulüp ile ilişkilendirilirler. Yüzeyin tramını oluşturan yeşil ve siyah, başkaca göndergeleri11 bilen bakıştan sakınmaksızın, kentin doğasal topografyası ile verimliliğine gönderme yapar. Siyah renk, tasarım bağlamında gücü ve kararlığı simgeler. ‘horoz’ görüngüsü ile bütünleşince, renk kurgusunun örtük önceli kazanma coşkusu olarak görünür.

Fenerbahçe

Anlatımın biçimi ya da sözcelem düzeyi: Sınırlar: yeterince belirgin siyah bir çizgi ile sınırlandırılmış kapsayıcı bir

daire görünümündedir. Yüzey: yazısal ve sayısal birimlerin sınırlara koşut biçimde sarmaladığı bir

iç daire ve odak dairenin içine yerleştirilmiş kalkanımsı bir çizim ile bezelidir. Odaksal çizim alttan yükselen bir yapraklı dal betisini kucaklar.

Renksel örüntü: çizgisel seyir bakımından birbirine yöndeş konumlandırılmış iki dairenin sınırları ile yazısal-sayısal birimler siyah, dış dairenin tramı beyaz, iç daireninki kırmızı, odak-yüzeyinki ise sarı ve lacivert, yapraklı-dal betisi yeşildir. Renksel örüntüyü beyaz, siyah, kırmızı, lacivert, sarı ve yeşil olmak üzere çeşitli renkbirimlerce kuşatılmıştır.

İçeriğin biçimi ya da anlamlama düzeyi: Sınırlar: Çevresi siyah bir çizgi ile belirlenmiş yüzey, geniş sınır-halkaya

koşut biçimde konumlanmış ikincil bir daireyi de kapsayıcıdır. Odak-yüzeyi belirleyen ikincil daire görsel alanı da yeterince odaklayıcıdır. dairesel yuvarlaklık içlemine aldığı anlamlı birimleri tasarımsal bir kurguda belirginleştirir. 11 Armadaki renklerin, kulübün kurucu üyelerinden birinin okuduğu lisenin renklerinden

geldiği bilgisine sahibiz. Bkz: http://www.denizlispor.org.tr/tr/detail_content.asp?sec=1


Yüzey: sınırlar ile odak daire arasında yüzeyi bir çember gibi çevreleyen ve yıldız bezekleriyle ayrımlanan ‘fenerbahçe spor kulübü’ yazıbirimleri ile ‘1907’ sayıbirimleri kulübün kendiliğini ve yüzyıllık imgesiyle bütünleşen tarihselliğini yeterince betimler. Görsel akışın dayatmasıyla iç içe geçmiş iki dairenin odağına doğru süzülürken, orta yüzeye konumlandırılan bir ‘dal-yaprak’ betisi ‘palamut’un görkemini anıştırarak doğrudan ‘güç’ ve ‘kudret’e gönderme yapmaktadır.12 Palamut dal-yaprağının ‘1907’nin üzerinden yükselmesi kulübün köklü geçmişini anımsatmakta; ağaç gibi köklü bir kulüp imgesini güçlendirmektedir. Yoğun renk ve çizimle sarmalanmış odak-beti, kulübün toplumsal bilinme ve anılma dizimi niteliğindeki sarı ve lacivert renkbirimlere yaslanır; iç yüzey kurgusuna güvenilirlik ve koruyuculuk imgesi eklemleyen kalkanımsı sınırlara tutunur.

Renksel örüntü: kulübün kendiliğini niteleyen sarı ve lacivert de dahil olmak üzere altı değişik renkbirim sınırlar ile kaplamındaki yüzeyi kurgular. Temizlik, berraklık ve açık yürekliliği ifade eden beyaz üzerine dairesel olarak yayılan yazısal ve sayısal birimler ciddiyet ve resmiyet gösteren siyah ile tasarımlanmıştır. İç yüzeydeki kırmızı tram, kulüp ile taraftar arasındaki bağlılık nedenini de betimleyen Türk Bayrağı göndergesini içkinleştirir. Odak yüzeyi belirleyen sarı, neşe ve umut iletileri aktarırken, lacivert renkbirim soyluluğa gönderme yapmaktadır. Kulübün köklerine dönük bir kavram alanı oluşturan palamut dalının yeşili ise doğallık, büyüklük ve verimlilik imgeleriyle kulübün imgelem dağarını genişletmektedir.

Galatasaray

Anlatımın biçimi ya da sözcelem düzeyi: Sınırlar: yeterince kalın bir sarı ve kırmızı çizgi ile sınırlandırılmış, üstten

yılankavi bir geliş ve altta yuvarlak bir toplanmayla değişik bir imgelemi anıştırmaya yeteneklidir.

Yüzey: yazısal birimlerden oluşan sınırları dairesel olarak kaplamına alır. İç yüzey tasarımı, yalnızca sayıbirimler ile bezenmiştir. Öte yandan, sınırları oluşturan ‘g’ ve ‘s’ yazıbirimleri yüzeyde ‘1905’ ile girişiktir.

Renksel örüntü: yazısal ve sayısal birimler sarı, kırmızı ve siyah dolguludur; yüzey tramı beyaz bırakılmıştır. Renksel örüntüye sarı ve kırmızı egemendir.

12 Bkz: http://www.fenerbahce.org/kurumsaldetay.asp?ContentID=7, 25.02.2008


İçeriğin biçimi ya da anlamlama düzeyi: Sınırlar: abartısız yüzeyi yalın ve kalın çizgilerle çevreleyen sınırlar

kesinlik ve kararlılık imgesini içselleştirmekle birlikte sınır tasarımının sıradanlığı sıra dışı ve çoğul çağrışım halkalarını azaltmaz -bir askı ya da bir armut görünümü bu çağrışımın halkaları arasındadır.

Yüzey: biniştirilmiş sınırları açımlayıcı bir işlev üstlenen odak yüzeydeki sayıbirimler kulübün tarihsellik bağlamında değerlilik göndergesini pekiştirir. Sınırlarla birlikte yüzeyi de belirleyen çizimsel tasarımın serüveni13 en az kulüp kadar eskillik vurgusu yapar. Eski yazıdaki ‘gayin’ ve ‘sin’in yeni yazıya uyarlanmasıyla biçemselleşen arma tarihsellik göndergesinin kaplamına Galatasaray Lisesi’ni de alır. Armayı yapılandıran ‘G’ galata’yı ‘S’ ise saray’ı temsil etmektedir. Yüzeye tekil biçimde konumlandırılan ‘1905’ de kulübün eskilliğinin olumlanması ve kesinlenmesidir.

Renksel örüntü: tasarımın serüveninde yüzey ve sınırlarla birlikte renksel yapı da başkalaşmıştır. Kırmızı ve beyaz olan ilk renkler sarı ve kırmızıya dönüşmüştür. Tasarıma egemen renkbirim olarak ‘sarı’ canlılığı, parlaklılığı ve dikkat çekiciliği duyumsatırken, kırmızı da enerji, sıcaklık ve heyecan gibi sarıyı tamamlayıcı bir imge dağarı sunmaktadır.14 Alev göndergesiyle bütünleşik bir bağlılaşım kuran sarı ve kırmızı kulübün başarıya ve hedeflere ulaşma kararlılığının göstergesi niteliğindedir. Ardıl önem düzeyindeki beyazlık doğal bir zemin imgesiyle karşımıza çıkarken, siyahlık da sıradan bir noktasal belirleyicilik işlevi görür.

Gaziantepspor

Anlatımın biçimi ya da sözcelem düzeyi: Sınırlar: kalın kırmızı bir çizgi ile sınırlandırılmış; üstte iki girintinin

oluşturduğu sivrilikler, ince siyah çizgiyle belirlenmiş yatay kurdele uçları ve altta sivriliği belirgin bir yuvarlarlık dikdörtgenimsi bir görünüm sunmaktadır.

13 Cumhuriyetin ilk yıllarında Galatasaray Liseli gençlerin çıkardıkları bir dergide kullandıkları

ve daha sonra da kulübün kendini ifade ettiği bir simgeye dönüşen kulüp arması “gayin-sin” harflerinden oluşmaktadır. 1930’lı yıllardan sonra “gayin-sin” yerini “GS” ye bırakmıştır. Bkz: http://www.galatasaray.org/kurumsal/tarihce/ amblem.asp, 25.02.2008

14 Kulüp kuruluşundaki kırmızı –beyaz olarak belirlenmiş simge renkler, dönemin siyasal ve sosyal yapısının getirdikleri, kulübün bayrağının ülke bayrağına benzemesi renklerde değişime gidilmesine yol açmış ve kırmızı-beyaz olan renkler sarı-kırmızı olarak değişerek günümüze dek gelmiştir. Bkz: http://www. galatasaray.org/kurumsal/tarihce/kurulus.asp,


Yüzey: ‘gaziantepspor’ yazıbirimleri ile ‘1969’ sayıbirimleri arasına bir kartal betisi ve baklava desenli bir bezeme yerleştirilmiş, üst yüzeye renksel çizgilerle tasarlanmış kentsel bir simge konumlandırılmıştır.

Renksel örüntü: çizgisel seyir bakımından birbirine yöndeş konumlandırılmış çerçevelerin sınırları ile yazısal-sayısal birimler kırmızı, siyah ve beyaz dolguludur; iç yüzey tramı da aynı renkbirimlerle bezenmiştir. Renksel örüntüye, doğal olarak, beyaz, siyah, kırmızı egemendir.

İçeriğin biçimi ya da anlamlama düzeyi: Sınırlar: önceki türdeş tasarımlardaki çizimsel çağrışımların tersine olarak

dikdörtgenimsi görünüm üstteki iki girintiye kale ya da sur burçları imgesi giydirirken, tasarımın alınlığında ek sınırlar oluşturan kurdelemsi şerit, ayrıcalıklı bir övgüyü hak eden bir başarıyı dışa vuracak yetenektedir.

Yüzey: üst yüzeyde kale burçlarına çağrışım yaratan girintiler, sivriltilmiş alt yüzeye doğru uzanarak kalkanımsı görünümü güçlendirirler; savunma ve koruyuculuk imgesini içselleştirirler. Sınırlardan üst yüzeye yayılan kurdelemsi şerit ise, üzerine konumlandırılan ‘gaziantep’ yazıbirimleri sayesinde kurumsal aidiyeti açığa çıkarma işini üstlenir, ama aynı zamanda bulunduğu kentin kahramanlığına ardıl bir gönderme yapar. Alınlık ile tarihselliği imleyen kale burçları arasında yukarıya doğru sivrilerek yükselen belirsiz illüstrasyon olası bir kentsel simge göndergesini içleminde saklar. Bir başka kentsel simge de iç yüzeyin tabanına döşenmiş ‘baklava’ betisidir. Bu tasarımsal tercih, baklavanın sunduğu kentsel tanınırlık imgesinin kentten kulübe doğru yönelmesini sağlamıştır. Kulübün kente aidiyetini güçlendiren simgesel göndermelerin odağına ‘uçan kartal’ illüstrasyonunun yerleştirilmesi ise yüzey tasarımına güçlülük ve ululuk gibi imgeler eklemlemektedir.

Renksel örüntü: kulübün kurumsal kimlik renklerini oluşturan kırmızı ve siyahın yanısıra yeğlenen ve belirgin bir görsel seçicilik olanağı veren beyaz renkbirim hem ötekilerle renksel bir karşıtlık oluşturmakta hem de kentsel göstergeleri betimlemekte; kulübün bilinirliğini destekleyen simgesel göndergeleri de görselleştirmektedir. Kulübün gücü ve büyüklüğü siyah renkbirim ile belirlenirken sporun verdiği sıcaklık, heyecan ve dinamizm kırmızı ile imlenmektedir. Beyazın erdem ve seçkinlik gibi imgeleri de ardıl imgeler olarak ayrıca eklemlenir renksel örüntüye.


Gençlerbirliği

Anlatımın biçimi ya da sözcelem düzeyi: Sınırlar: yeterince belirgin siyah bir çizgi ile sınırlandırılmış kuşatıcı bir

daire görünümündedir. Yüzey: İç içe geçmiş üç daireden kurulu yüzey tasarımında, her daire,

değişik görsel bileşenlerle bezeli olan bir diğerine basamak oluşturur. İç yüzeye yayılan yıldız ve futbol topu çizimleri ile birlikte iki dairenin yukarı bir noktada buluşması sonucu ortaya çıkmış ‘hilal’ biçimi yüzeyi betimlemektedir. ‘gençlerbirliği spor kulübü’, ‘Ankara’ yazıbirimleri ile ‘1923’ sayıbirimleri ise üst sınırlara dayanışık biçimde dizilmiştir.

Renksel örüntü: çizgisel özdeşlik taşıyan dairesel çizimler ile odak yüzey ve yazısal-sayısal birimler siyah, dış dairenin tramı beyaz, odak yüzeyi sarmalayan ‘hilal’ betimi kırmızıdır. Renksel örüntüyü beyaz, siyah, kırmızı egemendir.

İçeriğin biçimi ya da anlamlama düzeyi: Sınırlar: çevreden iç yüzeye doğru daralıp değişik biçemsel kurgulara

uğratılan dairesel yuvarlaklık, önceki amblematik türdeşlerinde olduğu gibi, içlemine aldığı anlamlı birimleri birbirine dayanışık bir tasarımda bütünleştirir; çembersel kuşatıcılığa bırakılmış görüntübirimlere odaklanan noktasal bir bakış üretir.

Yüzey: iç yüzeydeki dairelerin belirgin biçimde görselleştirdiği ‘hilal’ betisi, üst bölüme doğru konumlanan ‘yıldız’ simgesi ile bütünlenerek doğrudan dikey tasarımlanmış ay yıldızlı bir ‘Türk Bayrağı’na gönderme yapmaktadır. Hilal simgesinden bağımsız olarak ‘yıldız’ görüntübirimi, çevreye yaydığı çizgilerle güneşin ışıklarını anıştırmakta ve gerek futbolun gerekse bizzat kulübün parlayan yıldızı olarak Gençlerbirliği Spor Kulübü’nün büyüklük ve görkemlilik imgesini ortaya çıkarmaktadır. Ulusallık değerleriyle tarihsellik göndergelerini de içkinleştiren yüzey tasarımı kulübün alansal kimliğini, odağa aldığı eskil görünümlü bir top çizimiyle belirginleştirmektedir. Kurumsal aidiyet iç yüzeyi sarmalayan yazısal birimler ile betimlenirken hilalin alt bölümüne yerleşen ‘1923’ sayıbirimi de Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yıllarıyla özdeş bir dönemselliği imlemektedir. Ayrıca, iki yıldızcık noktalamasıyla ayrıcalıklaştırılmış ‘ankara’ ile taçlandırılan dış halka kulübün kentsel aidiyetini dışa vurur ve bu aidiyetin -başkent, cumhuriyet, ulus, bayrak gibi- ardıl açılımları, kentin göndergeleriyle


kulübün temsil ettiği tasarımsal yeğlemelerin örtüşme eğiliminde olduklarını gösterir.

Renksel örüntü: Kulübün renksel örüntüsü ekonomik koşulların çetinliğiyle ilişkilendirildiğinden bilinçli bir tercihten çok kuruluş yıllarındaki meşakkati simgeler.15 Siyah ve beyaz renkbirimler, kulübün kendiliğini betimleyen yazıbirimlere kolay alımlanabilinirlik olanağı sağlar. İç yüzeyde belirgin biçimde kullanılan kırmızı renkbirim ise ‘hilal’ ve ‘yıldız’ simgeleri ile betimlenmeye çalışılan Türk Bayrağı’nı eğretilemektedir. Siyah, ayrıca, tarihsel süreçte kararlılıkla edinilen yetke ve gücü, beyaz renk ise seçkinliği ve erdemliliği ifade etmektedir. Kırmızı ise, Türk Bayrağı ile birlikte futboldaki zorlu mücadeleye de anıştırma yapmaktadır.

Gençlerbirliği Oftaş

Anlatımın biçimi ya da sözcelem düzeyi: Sınırlar: ince siyah bir çizgi sınırlandırılmış, üstten alta doğru giderek

yuvarlaklaşan ve üstte yukarı doğru bir kavisle birlikte tikel olarak sivrilen üçgenimsi bir kalkan görünümü sunmaktadır.

Yüzey: sınırların üçgenimsi görünümüne karşıtlık oluşturan karelerle bezeli tabana sayısal ve yazısal birimler enlemesine yerleşmekte ve yüzeyin üst bölümündeki dikey kalın çizgiler arasında bir top betisi yer almaktadır.

Renksel örüntü: siyah ve kırmızı renkbirimlerin girişik yapısı, odaktaki ve üstteki beyaz karşıtlığıyla desteklenmektedir. Renksel örüntüye siyah, kırmızı ve beyaz renkbirimler egemendir.

İçeriğin biçimi ya da anlamlama düzeyi: Sınırlar: önceki yöndeş tasarımlara göre yeterince üçgen boyutlu bir

görünüm taşısa da, korunma ve direnme imgesini üstü kapalı biçimde saklar; değişik bir biçemsellemeye uğratılmış tasarımsal görünümü yalın bir söylem alanına gönderme yapar.

Yüzey: yüzeyin alt bölümüne konumlanmış sayısal birimler kulübün yenilik imgesiyle içkin bir kuruluş geçmişine gönderme yapar. Üst bölümdeki güncel top betisi, çeşitli dallarda etkinlik gösteren diğer kulüplerden ayrı olarak alansal göndergeyi belirginleştirme ve kurumsal kimlikle bağlılaşım 15 Gençlerbirliği renklerini, kıtlığa, darlığa, müşkülâta borçludur buna göre; Halin yanında yer

alan Karaoğlan Çarşısındaki o dükkânda, kırmızı-siyahtan başka forma (veya başka anlatımlara göre öğrencilerin evde diktirecekleri kırmızı-siyah basmadan başka uygun malzeme) bulunmamasına. Bkz: http://www.genclerbirligi. org.tr/kurulus.asp, 25.02.2008.


kurma işlevi görür. Top betisinin görünürlük yeteneği yüksek olan ‘GB’ ile bütünleşik (renksel) yapısı ve yüzeyde diğer tasarım birimlerine oranla birlikte kapladıkları alan, yine birlikte hatırlanırlık niteliğini güçlendirici türdendir. Hem tabandaki girişiklik hem de ‘GB’deki binişme kulübün kenetlenmiş bir bütünlük kimliği oluşturduğunu sezdirir. Kulübün tanımlamasını üstlenen alınlık ‘gençlerbirliği’ yazıbirimlerinden kuruludur. Resmi adlandırmada yer alan ‘oftaş’ın tasarıma çıkarılmaması ise ‘tecimsel kazanımları ötelemiş’ bir kurum imgesini ortaya çıkarma çabası olarak değerlendirilebilir.

Renksel örüntü: destek etkinlikleri sonucu değişime uğrayan kulüp renkleri kırmızı-siyah olarak belirlenmiş16 ve yeğlenen renksel örüntüyle, birbirleriyle aynı renk ve adlandırmaya sahip iki rakip kulüp ortaya çıkmıştır. Özdeş renksel seçim, aynı kentsel göndergeleri paylaşma ve kenti temsil yeteneğini elde bulundurma bağlamında bir rekabet ya da mücadele imgesinin ipuçlarını taşımaktadır. Tasarımda yeğlenen beyaz renkbirimler, imgesel düzlemde saflık ve temizliği içkinleştirirken tabandaki yazısal ve sayısal birimlerin ayrımsanarak okunabilirliğini artırmaktan da geri kalmaz ve yapılandırılacak olası bir algıda, bilinirliğin desteklenmesi işini üstlenir. Öte yandan, siyah, genel anlamda güç ve yetkeyi imlerken, kırmızı da yeni oluşan kulübün heyecanını, tazelik ve dinamizmini betimlemektedir.

İstanbul Büyükşehir Belediyespor

Anlatımın biçimi ya da sözcelem düzeyi: Sınırlar: yeterince belirgin kalın bir çizgi ile sınırlandırılmış tam bir daire

görünümündedir. Yüzey: ‘İstanbul Büyükşehir Belediyesi Spor Kulübü’ ile ‘1990’ biçimindeki yazısal ve sayısal birimlerden oluşan çevresel yüzey, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin logosu olarak bilinen tasarımı sınırlayıcı bir işlevle odak-yüzeyde kuşatır.

Renksel örüntü: tasarımın iç yüzeyine İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin bildik logosu mavi ve beyaz olarak yerleştirilmiştir. Odak yüzeydeki logo yine mavi yazıbirimlerce çevrelenmektedir. Yazı ve sayı birimlerin konumlandığı taban halka ise yoğun biçimde turuncu renkbirimiyle tasarımlanmıştır. Renksel örüntüye mavi ve turuncu egemendir.

16 Gençlerbirliği gibi kırmızı-siyah renklere sahiptir. Gençlerbirliği, kulübü satın almadan önce

Mavi-Beyaz renklere sahipti. Bkz: http://www.gboftas.org.tr/kulup_ hakkinda.asp


İçeriğin biçimi ya da anlamlama düzeyi : Sınırlar: Çevresi turuncu kalın bir çizgi ve büyük oranda yazıbirimler ile

belirlenmiş yüzey görselliği, yeterince belirgin bu bütünleşik sınır-halkanın odaklayıcı işleviyle daha da değerlilik kazanmıştır. Çünkü, kalın çember bezemi, içlemine aldığı tüm görsel öğeleri öne çıkaracak yetenektedir.

Yüzey: yüzeyi belirleyen kentsel simge kulübün kurumsal aidiyetini açıklıkla betimlemekte ve tarihlendirme işlevi gören sayısal birimlerle desteklenmiş çevresel yazıbirimler de aidiyet kimliğini olumlamaktadır. Bu yapılırken, kulüp ile birlikte aidiyet göndergesini elinde bulunduran kurum -İstanbul Büyükşehir Belediyesi- da doğrudan ve kendiliğinden güncellenerek betimlenme olanağı bulur. Kulübün amblematik göstergesiyle kentsel yönetimin logosunun özdeş ya da türdeş bir tasarıma sahip olması, yüzey tasarımını doğal olarak ikili bir gönderge düzenine sürüklüyor. Bir yanda İstanbul Büyükşehir Belediyesi betimlenir öbür yandan kulüp tanımlanır, ama kentsel logonun İstanbul’u temsil yeteneği gelişkinken kulüp için de yeğlenmesi yalnızca kulüp ve kurumsal aidiyeti temsil etmekle sınırlanmış oluyor. Böylelikle, yüzey tasarımı doğrudan eski kale-kentin topografik yapısını betimleyen yedi tepeyi yedi üçgen eğretilemesiyle içselleştirir; minareler, kubbeler doğrudan tarihselliğe gönderme yapar; ayrıca, tarihi yarımadayı koruyan eski surları ve/ya da kentin sur içi bölümü betimler.17

Renksel örüntü: kulüp kendini mavi, beyaz ve turuncu ile ifade etmektedir. Mavi ve beyaz renkbirimler, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin kurumsal renkleri ile örtüşmektedir. Mavi ile beyazın temizlik, dinginlik ve seçkinlik gibi göndermeler gerek kulübün gerekse kentsel yönetimin kurumsal kimliğini betimler. İstanbul kentinin doğal ve doğasal kazanımlarından deniz de mavi renk ile betimlenince tasarımı renksel düzeyde kentsel yönetimden ayrı ve ayrıcalıklı kılan biricik renkbirim turuncudur. Turuncu, kulübün heyecanını, sıcaklığını ve aktifliğini imleyen göndergeler içermektedir.

Kasımpaşa

Anlatımın biçimi ya da sözcelem düzeyi: Sınırlar: yeterince belirgin siyah bir çizgi ile sınırlandırılmış, üstte bir

yükseklikle, kalın mavi bir bandın iki yanlı çıkıntısını birleştiren bir daire görünümündedir.

17 İlgili çözümlemeler için Bkz: Çamdereli, M. (2006) VE Çamdereli, M. ve diğerleri, (2006).


Yüzey: ‘kasımpaşa’ yazıbirimi, ‘1921’ sayıbirimi, Türk Bayrağı’ndan kalkanımsı bir kesit ve iç yüzeyi ikiye bölen bir iç daire ile bezenmiştir.

Renksel örüntü: yüzeyin üst kısmını sınırları aşan yoğun bir kırmızı doldurmaktadır. İç yüzey ve sınırlardaki iç içe geçmiş görünümlü daireler ile tasarımı ortadan ayıran kalın bant dişil beyazlar dışında mavi ile biçimlenmiştir. Renksel örüntüye mavi ve kırmızı egemendir.

İçeriğin biçimi ya da anlamlama düzeyi: Sınırlar: mavi bir çizgi ile belirlenen sınırlar, biri üstten diğeri de ortadan

olmak üzere iç yüzeyden başlayan tasarım ritmine uygun aralıklar bırakmıştır. Yüzey, geniş sınır-halkaya koşut biçimde konumlanmış ikincil ama tikel olarak odaklayıcı işlev gören bir daireyi de kapsayıcıdır.

Yüzey: yüzeyin alınlığına karşılık gelen bölüme konumlandırılan kalkanımsı ay yıldızlı Türk bayrağı brövesi, kulübün ait olduğu yerleşim alanında simgesel önemi bulunan bir uzama gönderme yapabilecek yetenekte olmakla birlikte, kulüp lehine ulusal değerlerle bütünleşmiş bir kurum kimliğini de dışa vurmaktadır. Sınırlar ile iç yüzeyin buluşmasıyla ortaya çıkmış iç içe geçmiş iki daire görünümü, duyusal olarak kurtarıcı imgesini içkinleştiren can simidi eğretilemesine neden olmaktadır. Kulübün bulunduğu semtin deniz kenarı olması bu eğretilemeyi olumlar niteliktedir. Tanımsal işleviyle öne çıkan ve iç yüzeyi tam ortadan bölen ‘Kasımpaşa’nın kazındığı kalın bant alınlıktaki bayraktan sonra tasarımda dikkat çekici olan ikincil alandır. ‘1921’ ise kulübün tarihselliğini belirgin biçimde betimlemektedir.

Renksel örüntü: beyaz taban üzerine mavinin tek renk olarak öne çıktığı tasarımda tamamlayıcı olmakla birlikte dikkat çekiciliği yüzünden başatlık niteliği kazanan kırmızı renksel örüntüyü oluşturmakta. Mavi ferahlık, berraklık, güven ve temizlik gibi gönderme yaparken, kırmızı, kulübe ulusal bir kimlik katan bayrak imgesinin dışında yalnızca seçiciliği belirleme işlevi görür; ayrıca, kulübün sahip olduğu cesaret, tutku, heyecan ve kuvvet hislerini ifade eder.

Konyaspor

Anlatımın biçimi ya da sözcelem düzeyi: Sınırlar: yeterince belirgin yeşil bir çizgi ile sınırlandırılmış sarmalayıcı

bir daire görünümündedir. Yüzey: yüzeyin üst bölümünü yay biçiminde taçlandıran ‘konyaspor”

yazıbirimi ile alt yüzeyi kucaklayan başak betimi odak-yüzeyde


konumlandırılmış çift başlı kartal betisini çevreliyor. Ayrıca, ‘1981’ sayıbirimi de çift başlı kartal bezemesinin altına konumlandırılmış.

Renksel örüntü: ince bir çizgiyle belirlenen sınırlar ile iç çemberi oluşturan alt ve üst yüzey yeşil dolu bir renk seçimini yansıtırken, odak yüzeydeki kartal betisi siyah renkbirim ile bezenmiştir. Renksel örüntüye yeşil ve siyah egemendir.

İçeriğin biçimi ya da anlamlama düzeyi: Sınırlar: Çevresi yeşil bir çizgi ile sınırlanmış yüzey, iç yüzeydeki

görüntübirimlerle desteklenerek daha kapsayıcı bir görünün kazanmaktadır. Bütünleşik sınırların böylelikle oluşan kalın görünümü, odak-yüzeydeki başat görüntübirimi tek ve tekil bir görsel değer olarak öne çıkarma eğilimindedir.

Yüzey: kentsel kimliğin öğeleri arasında yer alan odak-yüzeydeki çift başlı kartal betisi, kentin kimliğini ve kulübün kentsel aidiyetini betimlemekle birlikte, kentin uzamsal ve zamansal olarak Anadolu Selçuklu Devleti’iyle bağlılaşım kuran tarihsellik imgesini de ortaya çıkarır. Çevresel ve örtücü nitelikli ‘konyaspor’ yazıbirimleri odak görüntübirimi kentsel aidiyetten uzaklaştırıp kulüp kimliği düzlemine çekiyor.18 Kartalın kuyruğuna yakın bir bölümde konumlanmış 1981 sayıbirimi kulübün yeniliğine gönderme yaparken çift başlı kartal betisinin tarihsellik göndergesiyle çelişik bir imgelem düzeni oluşturmaktadır. Yüzeyin alt bölümünde tasarımlanmış buğday başağı illüstrasyonu ise bir diğer kentsel simge işleviyle Konya uzamının bitki örtüsünü ve ardıl olarak da bereket imgesini anıştırmaktadır.

Renksel örüntü: odak görüntübirim dışında tasarımı genel olarak kaplayan yeşil renkbirim, bereketi, doğayı, verimliliği ve tazeliği imlemektedir. Çift başlı kartal betisinin siyah olması ise tasarımsal kurgunun bütünleşik yapısı içerisinde karşıtsallık oluşturması ve doğal olarak da bakışı üzerine yöneltebilecek gücü elinde bulundurmasıdır. Siyahın ayrıca, kendi özgül değer evreninden getirdiği ciddiyet, vakar ve resmilik gibi imgeler de odak yüzeye içkindir.

18 Konyaspor, 1981 yılında şehrin diğer köklü kulübü İdmanyurdu ile birleşerek ‘yeşil beyaz’

renkleri ve ‘çift başlı kartal’ amblemini kullanmaya başlamıştır. Bkz: http://www.konyaspor.org.tr/menu.php?id=12, 25.02.2008.


Sivasspor

Anlatımın biçimi ya da sözcelem düzeyi: Sınırlar: ince kırmızı bir çizgi ile sınırlandırılmış, altta sivriliği yeterince

belirgin ve köşeleri yuvarlanmış bir yapı, üstte iki kavisin oluşturduğu sivrilikler ile dikdörtgenimsi bir görünüm sunmaktadır.

Yüzey: yüzey ‘sivasspor’, ‘SS’ ve ‘1967’ gibi sayısal ve yazısal birimlerle kaplı olmakla birlikte üç adet yıldız illüstrasyonu ile bezeli görünmektedir.

Renksel örüntü: tasarımın sınırları ile yüzeydeki sayısal ve yazısal birimler karşıt iki renkbirimden oluşuyor. Renksel örüntüye, doğal olarak, beyaz ve kırmızı egemendir.

İçeriğin biçimi ya da anlamlama düzeyi: Sınırlar: türdeş tasarımlardaki çizimsel düzenekten ayrı olarak üstten iki

kavisli dikdörtgenimsi görünüm kalkandan rozete dek çeşitli göstergesel biçimlere gönderme yaparken sınırları belirleyen ince çizgi de, yalınlık, sıradanlık, abartısızlık gibi imgeleri içkinleştiriyor; yüzeye yayılan anlamlama düzeyinin daha da esnetilebileceğini sezdiriyor.

Yüzey: yüzeyin üst sınırlarını oluşturan yan yana iki kavis dişil ‘yıldız’ görüntübirimlerini bütünlemekte ve üst bölümde bir taç algısının ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Üç yıldız imgesi kurumsal oluşum ve gelişim serüvenini19 dillendirirken, kulübün kendiliğini ifade eden ve bilinirliliğini sağlayan sayısal ve yazısal birimler odak yüzeyde sarmalanmış tamamlayıcı bir resimyazı olarak yeniden biçemlenmiş; kent ile kulübün birbirine kenetlenmiş, ayrılmaz bir bütün olduğu göndergesini bunu yapmakla içselleştirmiştir.

Renksel örüntü: Kırmızı ile beyazın bütünselleştiği belirgin bir imgelem renksel örüntüyü belirlemektedir. Kulübün bilinirliğini ve okunabilirliğini sağlamak amacıyla iki rengin karşıtlık olanaklarından yararlanılmış ve Türk bayrağı ile özdeş bir gönderge alanı kurgulanmıştır. Ulusallık ile kentsel kimlik aynı renkbirimler üzerinden betimlenirken, kırmızının spor ile uyumlu heyecan, dinamizm, devingenlik gibi göndergeleri ve beyazınsa kulübün yeniliğine ilişkin temizlik, saflık imgesi de dışa vurulmaktadır.

19 Üç yıldız, kulübün temellerindeki Sivas Gençlik Kulübü, Yolspor gençlik Kulübü ve

Kızılırmak Gençlik Kulüplerine gönderme yapmaktadır. Bkz: http://www. sivasspor.org.tr/kulup.asp, 25.02.2008


Vestel Manisaspor

Anatımın biçimi ya da sözcelem düzeyi: Sınırlar: yeterince belirgin ince siyah bir çizgi ile sınırlandırılmış, sağ ve

sol üstte bakışımlı kavislerden aşağı süzülen eğimli kenarlar ile üçgenimsi bir kalkan görünümündedir.

Yüzey: oldukça zengin bir görsel içerik ile donatılmış yüzey ‘Vestel’, ‘Manisaspor’ yazıbirimleriyle birlikte bir resimyazı, iki ‘üzüm’ betisi, bir top ve ayyıldız illüstrasyonu kaplamına almıştır.

Renksel örüntü: sınırlar, resimyazı ve alınlıktaki bant ile siyahın yeterince gelişkin bir kullanım alanı bulduğu renksel kurgu sarı, kırmızı, yeşil ve beyazın da katılımıyla biçimleniyor.

İçeriğin biçimi ya da anlamlama düzeyi: Sınırlar: Kurumsal kimliğin kentsel kimlikle bütünleşik yapısını yüzeye

sığdırma işlevi gören sınırlar, üçgen boyutlu görünümüyle korunma, direnme ve karşı koyuş imgesini içkinleştirirler. Ayrıca, çerçeveyi alınlığın üstünde değişik bir biçemlemeyle belirginleştiren iki kavis siperlikteki değerlilik imgesini öne çıkarır.

Yüzey: kulübün temsilini üstlenen yüzeydeki görüntübirimler, kurumsal aidiyet ve iyeliği de betimlemektedir. Destekleyici kuruluş nitelemesinin siperlikteki Türk bayrağı illüstrayonuyla bütünleşik biçimde ve açımlayıcı işlevle sunulması, hem kentsel hem de ulusal değerleri olumlayan ve perçinleyen, bu nedenle de ‘toplumsal sorumluluğunu yerine getiren kurum’ kimliğini besleyen bir imge dağarına katkı sağlamaktadır. Aynı zamanda kentsel aidiyetin ürettiği uzamsal bilinirlik öğelerinden üzüm, salkım biçemlemesiyle, betimleyici bir bezek olarak yazısal birimleri yineleyen odak yüzeydeki resimyazının iki yanına tutturulur. Kuruluşun alansal edimini belirginleştirme işini ise top illüstrasyonu üstlenir.

Renksel örüntü: tasarımsal kurgu, yeğlenen beş değişik renkbirim karmasıyla görselleşmektedir. Türk Bayrağı ile destekleyici kuruluşu belirleyen kırmızı ve beyaz hem ulusal değerlere hem de destekleyicinin kurumsal kimlik renklerine bütünleşik bir gönderme yapmaktadır. Öte yandan, renkbirimlerin birbirleri ile karşıtlık oluşturacak biçimde konumlandırılması yazısal birimleri farkındalık olgusuyla öne çıkarmıştır. Ayrıca, kulübün kentsel aidiyeti, önemli bir kentsel ürün olarak üzümün renklerinin tasarıma yansıması sonucunu doğurmuş; doğallık, dinginlik gibi imgelere gönderme yapan yeşil ve sarı, yalnızca kentsel bir simgeyi


betimleyici bir işlevle tasarımlanmıştır. Alansal edim göndergesi top ile kulüp tanımlamasının bulunduğu alınlık yeterince seçilebilir bir siyahlıkla bezenirken odak yüzeydeki resimyazıya da doğrudan siyah ile belirginlik kazandırılmıştır. Durum bu olunca, kırmızı, siyah ve beyaz renkbirimler kurumsal kendilik ve iyelik belirtkesi olarak yeğlenirken, sarı ve yeşil yalnızca kentsel simgeleri öne çıkarma işlevi görür.

Kayserispor

Anlatımın biçimi ya da sözcelem düzeyi: Sınırlar: yeterince belirgin kalınlıkta gri tonlu bir çizgiyle sınırlandırılmış,

aşağıda birleşen iki eğimli kenar ile doğrudan üçgenimsi bir kalkanı anıştırmaktadır.

Yüzey: görsel bir çeşitlilik içeren yüzey kurgusu alınlıktaki ve alt yüzeyden odak yüzeye doğru yayılan yazısal birimler ya da resimyazılardan oluşmaktadır. Odak yüzeyin üst bölümüne bir dağ betisi yerleştirilmiştir.

Renksel örüntü: yüzeyde öncelikle görülen sarı ve kırmızı renkbirimler üzerinde dişil beyazın bulunduğu bir taban döşemesini belirlemektedir. İç yüzeyin üst bölümü birbirine karşıtlık oluşturan siyah, beyaz, mavi ve grinin tonlarıyla biçimlenmiştir. oluşturacak şekilde mavi, beyaz ve gri tonlarından oluşmaktadır. Renksel örüntüye sarı ile kırmızı egemen görünmektedir.

İçeriğin biçimi ya da anlamlama düzeyi : Sınırlar: Kurumsal kimliğin değerlerinden bir kesiti sunma çabasını

yüzeye yansıtan sınırlar kalkanımsı görünümün içkinleştirdiği korunma, direnme, karşı koyma ve/ya da mücadele imgesini yumuşak çizgileri arasına yerleştirir.

Yüzey: yüzeyin üst bölümünü belirleyen yazısal birimler ile karlı bir yüce dağ illüstrasyonu kulübün doğrudan kentsel aidiyetini ve topografik niteliğini betimliyor. Kalkanımsı sınırlar dağ imgesiyle bütünlenince kulübün tasarımladığı kentsel kimlik ‘geçilmezlik’, ‘savaşçılık’, ‘yenilmezlik’, ‘yıkılmazlık’, ‘ataklık gibi imgeleri de içlemine alıyor. Yazısal birimleri eğretileyen resimyazı ise odak-yüzeyi belirginleştirici işleviyle renksel örüntünün uzantılarıbiçiminde beliriyor.

Renksel örüntü: yüzeyin üst ve alt bölümünde yeğlenen renkbirimler renksel örüntünün de iki renk kümesini içselleştiriyor. ‘dağ’ illüstrasyonuyla ‘kayserispor’ yazıbiriminin konumlandığı üst

bölüm, mavi, gri ve beyaz gibi soğuk renkler bölgenin topografik ve iklimsel özelliğini güçlendirme ve kesinleme işlevi görürken, büyük ölçüde


odaksallaştırılmış alt bölümde yeğlenen kırmızı ve sarı renkkbirimleri tasarımda algısal seçiciliği sağlayan sıcak renkler olarak öne çıkarlar. Hiç kuşkusuz, sarı, parlaklık, aydınlık ve canlılığı imlerken, kırmızı, kuvvet, cesaret, savaş ve tutku duyularını devindirir.

Trabzonspor

Anlatımın biçimi ya da sözcelem düzeyi: Sınırlar: altta dolgun bir yuvarlık, üstte dalgalı bir kıvrım ile

sınırlandırılmış, aşağı dikey olarak inen iki kenara takılmış tikel renk kesişmeleri ile yalın bir rozet görünümündedir.

Yüzey: ‘T’ ile ‘S’ yazıbirimlerinin resimsel biçemlemesiyle tasarımlanmış iç yüzey kurgusu bir eskil bir top illüstrasyonuyla bütünlenmiştir.

Renksel örüntü: taban renkbirimi olarak yeğlenen bordo ile birlikte mavi renkbirim tasarımın renksel örüntüsünü betimlemektedir.

İçeriğin biçimi ya da anlamlama düzeyi: Sınırlar: önceki tasarımlardan ayrı olarak herhangi bir çizgiyle yüzeyi

sınırlandırılmamış tasarım, çerçevesizliğin sunduğu sınırsızlık, sonsuzluk, enginlik gibi bir imgelemi anlamlama alanına getirir; yüzeydeki anlamsal alanı esnetir, genişletir, yayar ve öbürleriyle karşıtlık kuran bu özeliğiyle sıradışılık imgesini de içlemine alır. Sınırların yokluğu, aynı zamanda, yüzeyle özdeş bir (görsel) dildışı gerçeklik düzleminin gönderge sınırsızlığını betimler.

Yüzey: kuruluşun alansal etkinliğini belirleyecek biçimde bezenen yüzey tasarımı, devingen resimyazının üst bölümüne koşut biçimde dalgalanan bir alınlıkla belirlenmektedir. Futbol için erken dönem oyun aracı olarak kullanılan top betimi kulübün tikel tarihselliğini ve alansal etkinliğini kolaylıkla betimlemektedir. Sınırların yokluğuyla diğerlerinden ayrılan tasarımsal kurgu yüzeye yansıtılmayan yazıbirlerle de kendini göstermekte; yalnızca ‘T’ ve ‘S’nin resimyazısal eğretilemesiyle yetinilmektedir. Akarsu gibi kıvrılarak yayılan amblematik seçim kulüp tanımlamasını içselleştirmiş, ama öte yandan, kulübün bilinirliğini sağlama işleminde artıkbilginin üretilmesini engellemiştir. Kurgusal enginlikte söz uzatımından kaçınma kulübü -ve kentsel aidiyetini- tanınırlık konusunda eksiltisizliği, bir başka deyişle kendine güven ve büyüklük imgesini tanıtlayıcıdır.

Renksel örüntü: bordo ve maviden oluşan iki renkbirim tasarımın renksel örüntüsünü belirlemektedir. Yeğlenen renkbirimler kulübün kuruluş öyküsüne gönderme yapmakta ve kurucu kimliği betimlemektedir. Kurucu iki takımın


renkleri güncel kulübün renksel değerlerini belirler.20 Kentsel aidiyet ve kentin topografik göndergeleri dinginlik, sonsuzluk gibi imgeleri içkinleştiren ‘mavi’nin, doğrudan ‘deniz’ imgesine gönderme yaptığını üstü örtük biçimde duyumsatmaktadır. Mavinin yaslandığı bordo ise, saldırı, rekabet, mücadele, kararlılık soyundan bir imgelemi anıştırmaktadır.

SONUÇ VE TARTIŞMA

Bütünce kapsamına alarak yüzeysel ve olabildiğince ayrıntısız bir okuma işleminden geçirdiğimiz kulüp armaları futbol uzamında görsel kimliği belirleyen ve betimleyen başlıca öğeler olarak öne çıkarlar. Çözümleme boyunca inceleme nesnesini oluşturan Turkcell Super Lig’deki onsekiz kulüp arması, çevreledikleri söylemsel ve anlamsal alan bulgulanmak amacıyla ve kurumsal kimliğin alımlanmasını sağlayan öncel veriler ötelenmeksizin mercek altına alındı; birer görsel kimlik öğesi olarak temsil ettikleri kurumsal kültürlerin çeşitli biçim ve biçemlerdeki tasarımlarla desteklendiği görgül içerikten kolaylıkla anlaşıldı.

Muhatabının bakışını yeterince yakalama ve kurumsal göndergeleri anımsanabilir düzeyde tutma becerisini elinde bulunduran kulüp armalarının gönderge evrenini tikel de olsa açımlama çabamız, inceleme nesnesinin kavramsal yapısını ortaya koyacak yetkinlikte olmakla birlikte, elde ettiğimiz nitel bulguların da armaların kimlik tasarımında vazgeçilmez bir görsel iletişim aracı olduklarını ve marka değeri yaratmada başat işlev üstlendiklerini tanıtlamaya yeter. Bununla birlikte, futbol kulüplerini simgeleyen, öykülendirilmiş marka değerlerini giyinen ve kurumsal kimlik göndergelerinin alımlanmasını sağlayan armaların anlamlama evrenini betimleyebilmek ve gönderge sınırlarını belirgin biçimde çizebilmek için üç alt basamaklı -sınırlar, yüzey ve renksel örüntü- çözümleme işlemi süresince içeriğin biçiminden edinilen bulgusal çıkarımların derlenmesi -ve gerekirse, sayısal verilerle desteklenmesi- kuşkusuz gereklidir:

20 İdmanocağı ve İdmangücü kulüpleri bu kurucu kimliğin başat aktörleridir. Bkz:

http://www.trabzonspor.org.tr/bolum.asp?MainID=448&PID=481&HaberID=27645, 25.02.2008; ama, öte yandan, renklerin oluşması konusunda başkaca deyişler de vardır: Trabzonspor (Bordo-Mavi), renklerini Karadeniz'in simgesi olan hamsiden almıştır. Hamsinin gümüş mavi pulları ile bordo rengi gözleri, kulübün renkleri olarak belirlenmiştir. Bkz: http://www.futbol.gen.tr/haber/haber.php?id=90, 4.4.2008.


Armalar, öncelikle, kulüplerde içkinleşen tarihsel, söylensel ve/ya da öyküsel anlatımı alımlayıcısına doğru dışlaştırma becerisini gösterebilecek bir marka kurgusu ile tasarlanmaktadırlar. Doğrudan kulübe ilişkin olarak biçimlenen kurgu-anlamlama alanları, yeğlenen kurumsal kimlik öğeleriyle belirlenmekte ve marka değeri böylelikle yeterli ve anlaşılır düzeyde betimlenmektedir. Neredeyse sıradanlaşmış ve kanıksanmış biçimde bütün armalara işlenen yazısal ve sayısal birimler de, bu noktada, derin yapıda kurgulanmış marka kimliğinin iyelik belirtkeleriyle yüzeyde görselleştirilmesi ya da yüzeyde olumlanması işlevi görürler.

Kulüp armaları kulüplerin -varsa- tarihsel ve geleneksel değerlerini öne çıkarmakla birlikte daha çok bulundukları kenti görselleştirme ve kentsel değerleri vurgulama eğilimi göstermektedirler. Kenti temsil etme sorumluluğunu futbol yoluyla üstlenme işlevi, armalara kentsel simgelerle bütünleşme gereğini dayatmış ve neredeyse her arma, kenti bilinir kılan tüm simgesel öğelere -Ankara için ‘leopar’ ya da Kayseri için ‘Erciyes dağı’ gibi ilişkilendirici görsellere- tasarımlarında yer vermiştir. Armalar, temsil ettikleri kente özgü göndergeleri tanıtımsal ve açıklayıcı bir işlevle yerine getirdiklerinden, kentler de kulüpleri yoluyla anılırlık ve bilinirliklerini güncellemişler ve güçlendirmişlerdir; ama aynı zamanda, kentine ve/ya da kulübüne sahip çıkarak toplumsal sorumluluklarını yerine getirmiş kimi kuruluşların da kentsel değerlerle -çay (Rize), üzüm (Manisa)- bütünleşmelerini sağlamış ve kenti temsilde pay sahipliklerini vurgulamıştır.

Kentsel temsilde ayrışma ve yarış görünümlerini dışlaştıran kimi kulüpler -Gençlerbirliği ve Gençlerbirliği Oftaş-, görsellik kurguları neredeyse özdeş seçimlerle kurulu tasarımlarıyla seyrek de olsa özgül iletişim durumları ortaya çıkarabilmektedir. Ortaklaşa yeğledikleri kentsel ya da kurumsal renkler, kulüplerin aynı kenti temsil yetileriyle kimlik benzerliklerini dışlaştırırken, rekabetin tersine dayanışma ya da güçbirliği iletisini içkinleştirmektedir.

Biçimsel düzlemde yalnızca armaları sınırlayan çerçeveleme edimi göz önüne alınacak olursa, üç logonun yalnızca tam yuvarlak tasarlandığı, tasarımların daha çok alttan yuvarlanan ve kimi kez sivriltilen ya da çekiştirilen dikdörtgen konumunda olduğu kolaylıkla görülebilir. Yuvarlak logoların odaklanmayı kolaylaştırdığı bilinmekle birlikte çözümleme süresince kalkana nispet edilen dikey oranların ısrarla yeğlendiğini gözlemlemek ilginçtir. Ayrıca, alttan sivrilerek yuvarlanan armaların başkaca bir kült ve/ya da kültürün verilerini içselleştirebildiğini de ardıl bir çıkarsama olarak belirtmek gerekir.


Aidiyet sürecinde varoluşsal bir kimlik tasarımı olarak öne çıkan yerel değerlerle birlikte biricik olma niteliğini içkinleştiren ulusal değerlerin de arma tasarımlarına simgesel çağrışımlar yoluyla baskın çıkma yarışına kolaylıkla tanıklık edilir. Manisaspor, Kasımpaşaspor, Beşiktaş ve Bursaspor da olduğu gibi, ay yıldızlı bayrak görüntübirimlerini arma tasarımlarının başlıca öğesi yapma edimi bu eğilime örneklik oluşturur. Markasal rekabet ve ayrılıklar, ulusal değerler söz konusu olunca başkalaşır ve ayrışıklığı öteleyen özdeş bir değerin iyeliğini elde etme ve ululaştırma yarışına dönüşür.

Armaların renksel örüntülerinde kulüpler arasında çeşitli düzey ve oranlarda ayrılıklar olsa da, kullanım sıklığı en yüksek olan renkbirimlerin beyaz ve kırmızı olduğu görülür.

Kırmızı ile beyazın birlikte bulunduğu tasarımlardan, kuşkusuz, Türk Bayrağı’nın armalarda yalın biçimde eğretilendiği ve, doğal olarak, ulusallık imgesine son derece önem ve değer verildiği kolaylıkla okunabilir. Kırmızının tek başına yaygın biçimde yeğlenmesi ise tasarımların görsel yakalayıcılık ve belirgin görünürlük sağlama işlevini öne çıkarırken, diğer renk düzenlemelerinin de etkin tasarım düzenekleriyle en az kırmızı kadar işlevsel nitelik taşıdıkları göz ardı edilmemelidir. Ama öte yandan, renkler hatırlanabilirlik düzeyinde öylesine etkilidir ki, deneyimlenmiş gözlemler doğrultusunda armalarla özdeş işlev gördükleri ve armaların bulunmadığı durumlarda armalar gibi kulübü ya da takımı hatırlatıcı işlevi tek başlarına üstlendikleri görülür: ‘siyah beyaz’ denilince ya da sarı kırmızı’ dizimi işitilince her hangi bir yardımcı öğeye gereksinim duyulmaksızın belleklerde saklı duran Beşiktaş ya da Galatasaray’ın birden gün yüzüne çıktığına çoğu kez tanık olunmuştur. Hatta öylesine ki bir köpeğin renklerinin siyahlı ve beyazlı olması bile onun Beşiktaşlı diye ünlenmesi için yeterli görüleceğinden armaların kulüplerin renkleriyle bezenmesine özen gösterilmiştir.

Simgesel düzeydeki yeğlemelerin imge düzlemine genellikle ‘canlılık’, ‘güçlülük’, ‘büyüklük’, ‘tarihsellik’, ‘geleneksellik’, ‘değerlilik’, ‘kentsel aidiyet’, ‘erk’, ‘ulusallık’, ‘geleneksellik’, ‘devingenlik’, ‘başarı’, ‘soyluluk’, ‘kararlılık’, ‘kahramanlık’, ‘kendine güven’, ‘yıkılmazlık’, ‘toplumsal sorumluluk’ gibi göndergeleri sızdırması, armaların oluşturduğu ve genel bir birlikteliği gösteren imge haritasının, -ayırıcı bir imgelemin yine de bulunduğunu sezdirmekle birlikte- markalaşma ve rekabet olgusunu içselleştirdiğini tanıtlar.

Armaları kurgulayan kurucu görüntübirimler bütüncül bir bakışla derlendiğinde, yukarıdaki bulgular kolaylıkla olumlanır ve kulüplerin,


tasarımlarında bilinirliklerini sağlamak niyetiyle kendiliklerini ve kuruluş zamanlarını içeren yazısal ve sayısal birimlere ağırlık verdikleri tüm açıklığıyla görülür. Kulüplerin tanınırlıklarını pekiştiren bu tutumun, bozundurulmuş ya da biçemlemeye uğratılmış kimi yazısal birimler -Trabzonspor da dahil olmak üzere, Galatasaray ya da Beşiktaş gibi- göz önüne alınırsa bütüncül ve tümükapsayıcı nitelikli olduğu da ortaya çıkar. Ayrıca, armaların kentsel aidiyetlerini yerellerindeki değişik değerlere -bitki, havyan,…- yaslanarak görselleştirdikleri ve onları tasarımlarında destekleyici kuruluşlarla -MKE, Çaykur, Vestel gibi- özdeşleştirmeye özen gösterdikleri göze çarpar; bunlar yapılmakla, doğal olarak, kent, kulüp ve destekleyici kuruluş birlikteliği tanıtlanmış ve dayanışmanın gücüne yapılan vurgu, marka kimliğinin öyküsü bağlamında burada, bir kez daha kanıtlanmış olur.

Çözümlemeler sonucunda elde edilen bulgusal veriler doğrultusunda, burada, sonul bir değerlendirme işleminden geçirdiğimiz armalardan söz etmek kulüplerden ya da kulüp kimliklerinden de söz etmekle eşdüzeyli kabul edilebileceğinden, armaların bir araya gelmesi demenin de, kuşkusuz kulüplerin bir araya gelmesi demek olacağı açıktır. Armaların takımlara ya da takım formalarına konumlandırıldığı anımsanacak olursa, karşılaşmalar da görsellik ortamlarında doğal olarak takımlar arasında değil de onu eğretileyen armalar arasında gerçekleşiyormuşçasına verilebilecektir. Takımlar ya da kulüpler değil armalar yarışır ya da rekabetin şiddetini muhatabına yansıtır -karşılaşmaların öncesinde ya da sonrasında ya da oyun esnasında her görsel anıştırma ilgili kulüplerin armalarından bağımsız yapılmamaktadır. Böylelikle, çözümlemeye geçmeden önce yukarıda belirtildiği üzere, karşılaşmalar, özellikle medya uzamında takımların mücadelesinden çok armaların mücadelesine dönüşmekte; olası rekabet, karşılaşma ya da oyun doğrudan armalar ile eğretilenmektedir.Son çözümlemede, birer kurumsal ve kentsel kimlik görseli olarak öne çıkan kulüp armalarının temsil ettikleri kulübün eskilliği oranında geleneksellik, tarihsellik ve kültürellik imgelerini içselleştirdikleri ve kulüplerle birlikte temsil ettikleri kentleri, ayrıcı özgül kentsel simge tasarımlarıyla bezenerek diğerlerinden ayrıştırdıkları söylenebilir. Kulüp armalarının kulüpler için kurumsal marka kimliği oluşturmada diğer görsel marka kimliği öğelerinin yanında, hiç kuşkusuz, öncül yer tuttukları ve yüksek ölçekte bir marka değerini içkinleştirerek logolaştıkları, yapılan çözümleme ve çıkarımlardan kolaylıkla anlaşılmaktadır.


KAYNAKÇA

Arık, B. (2004). Top ekranda. İstanbul: Salyangoz. Arık, B. (2004). Top ekranda. İstanbul: Salyangoz. Arıpinar, E. (Ed.) (1992). Türk futbol tarihi. (Cilt 1). İstanbul: TFF. Barthes, R. (1993). Göstergebilimsel serüven (çev. M. Rifat, S. Rifat). İstanbul: Yapı

Kredi. Berger A. A. (1996). Kitle iletişiminde çözümleme yöntemleri (ed: N. Ulutak & A.

Tunç). (2. baskı). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi. Çamdereli, M. (2006). İBB logosu nasıl okunmalı? Reklam arası. Konya: Tablet. Çamdereli, M. ve diğerleri. (2006). Kentsel kimlik göstergeleri olarak kent logoları.

II. Ulusal halkla ilişkiler sempozyumu. Kocaeli. (Basımda). Foucault, M. (2003). Ders özetleri (çev. S. Hilav). İstanbul: Yapı Kredi. Hjelmslev, L. (1971). Prolégomènes a une théorie du langage. Paris: les editions de

minuit. Http://tr.wikipedia.org/wiki/Horoz. (Erişim : 25.3.2008). Http://www.bjk.com.tr/tr/haberler.php?xl=tarihce&l=h&hno=3275.(Erişim:25.2.2008 Http://www.bursaspor.org.tr/kurulus.asp. Erişim Tarihi: (Erişim : 25.2.2008) Http://www.caykur.gov.tr. Erişim Tarihi: (Erişim : 25.2.2008) Http://www.denizlispor.org.tr/tr/detail_content.asp?sec=1. (Erişim : 25.2.2008) Http://www.fenerbahce.org/kurumsaldetay.asp?ContentID=7. (Erişim: 25.2.2008) Http://www.futbol.gen.tr/haber/haber.php?id=90. (Erişim : 4.4.2008). Http://www.galatasaray.org/kurumsal/tarihce/amblem.asp. (Erişim: 25.2.2008). Http://www.galatasaray.org/kurumsal/tarihce/kurulus.asp. (Erişim: 25.2.2008). Http://www.gboftas.org.tr/kulup_hakkinda.asp. (Erişim: 25.2.2008). Http://www.genclerbirligi.org.tr/kurulus.asp. (Erişim: 25.2.2008). Http://www.konyaspor.org.tr/menu.php?id=12. (Erişim: 25.2.2008). Http://www.sivasspor.org.tr/kulup.asp. (Erişim: 25.2.2008). Http://www.tff.org/Default.aspx?pageID=119. (Erişim : 20.3.2008). Http://www.trabzonspor.org.tr/bolum.asp?MainID=448&PID=481&HaberID=2764.

(Erişim: 25.2.2008). Knapp, D. E. (2003). Marka aklı (çev. A. Akartuna). İstanbul: MediaCat. Martinet, A. (1970). Eléments de linguistique générale. Paris: Armand Colin. Rifat, M. (1998). XX. yüzyılda dilbilim ve göstergebilim kuramları. Cilt 1. İstanbul:

Yapı Kredi. Sakaoğlu, N. (2002). Osmanlı sarayında spor müsabakaları: Lahanacılar-bamyacılar.

Toplumsal tarih, 102. İstanbul: Tarih Vakfı. Stemmer, T. (2000). Futbolun kısa tarihi (çev. N. Aça). Ankara: Dost. Uçar, T. F. (2004). Görsel iletişim ve grafik tasarım. İstanbul: İnkılap.

Http://www.bjk.com.tr/tr/haberler.php?xl=yazi&h_no=2913. (Erişim: 25.2.2008)

futbolda görsel kimlik ö esi olarak kulüp armaları · İletişim kuram ve araştırma dergisi...

Documents