การพฒนากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในผปวยเบาหวานรายบคคล โรงพยาบาลหนองแซง จงหวดสระบร

โดย นางสาวชนษฎา สรเดชาวธ

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาเภสชศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการคมครองผบรโภคดานสาธารณสข

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2553

ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

การพฒนากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในผปวยเบาหวานรายบคคล โรงพยาบาลหนองแซง จงหวดสระบร

โดย นางสาวชนษฎา สรเดชาวธ

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาเภสชศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการคมครองผบรโภคดานสาธารณสข

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2553

ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

DEVELOPMENT OF EMPOWERMENT PROCESS FOR INDIVIDUAL DIABETIC PATIENTS IN NONGSAENG COMMUNITY HOSPITAL, SARABURI PROVINCE

By Chanissada Suradechawut

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree MASTER OF PHARMACY

Program of Consumer Protection in Public Health Graduate School

SILPAKORN UNIVERSITY 2010

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหวทยานพนธเรอง “ การพฒนากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในผปวยเบาหวานรายบคคล โรงพยาบาลหนองแซง จงหวดสระบร ” เสนอโดย นางสาวชนษฎา สรเดชาวธ เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาเภสชศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการคมครองผบรโภคดานสาธารณสข

……........................................................... (ผชวยศาสตราจารย ดร.ปานใจ ธารทศนวงศ) คณบดบณฑตวทยาลย

วนท..........เดอน.................... พ.ศ........... อาจารยทปรกษาวทยานพนธ 1. เภสชกรหญง อาจารย ดร.เยาวลกษณ อ าร าไพ 2. เภสชกร ผชวยศาสตราจารย ดร.เจรญ ตรศกด คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ .................................................... ประธานกรรมการ (เภสชกรหญง ผชวยศาสตราจารย ดร. ผกามาศ ไมตรมตร) ............/......................../.............. .................................................... กรรมการ (อาจารย ดร. อทตยา พรชยเกต โอว ยอง) ............/......................../.............. .................................................... กรรมการ (เภสชกรหญง อาจารย ดร.เยาวลกษณ อ าร าไพ) ............/......................../.............. .................................................... กรรมการ (เภสชกร ผชวยศาสตราจารย ดร.เจรญ ตรศกด) ............/......................../..............

ง

52352308 : สาขาวชาการคมครองผบรโภคดานสาธารณสข ค าส าคญ : เสรมสรางพลงอ านาจ/พฒนากระบวนการ/ผปวยเบาหวาน ชนษฎา สรเดชาวธ : การพฒนากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจผปวยเบาหวานแบบรายบคคล โรงพยาบาลหนองแซง จงหวดสระบร. อาจารยทปรกษาวทยานพนธ : ภญ.อ.ดร.เยาวลกษณ อ าร าไพ และ ภก.ผศ.ดร.เจรญ ตรศกด. 157 หนา.

วตถประสงคของการศกษาเชงคณภาพครงน คอ เพอศกษาการพฒนากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในผปวยเบาหวานทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดไดแบบรายบคคล ตามแนวทางการเสรมสรางพลงอ านาจ ผปวยเบาหวานแบบรายบคคลทผวจยพฒนาขนจากแนวคดของกบสน ระยะเวลาในการเกบขอมล 3 เดอน ตงแตเดอนธนวาคม พ.ศ. 2553 ถงกมภาพนธ พ.ศ. 2554 กลมตวอยางเปนผปวยเบาหวานทรบการรกษาตอเนองในคลนกเบาหวาน หรอในเขตรบผดชอบของโรงพยาบาลหนองแซงทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได (ระดบฮโมโกลบนเอวนซมากกวา 6.5 %) หรอมปญหาดานการใชยา หรอดานการควบคมอาหาร ใชวธการเลอกแบบเจาะจงตามเกณฑทก าหนดไว ไดผปวยเขารวมการวจยจ านวน 10 ราย สมภาษณผปวยแบบไมเปนทางการตามแนวทางการเสรมสรางพลงอ านาจ สปดาหท 1-12 ขนกบขนตอนของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทเกดขนกบผปวยแตละราย เกบรวบรวมขอมลจากการสมภาษณแบบไมเปนทางการ และการสงเกตแบบมสวนรวม ขอมลเชงคณภาพทไดน ามาวเคราะหเนอหา ขอมลเชงปรมาณใชสถตเชงพรรณา ผลการศกษาพบวา ขนตอนทส าคญในการท ากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ คอ การท าใหผปวยเบาหวานตระหนกและยอมรบปญหาสขภาพวาเปนปญหาทตนตองท าการปรบปรงแกไข วธทใชคอ การใชหลกฐานเชงประจกษ การใหขอมลทเหมาะสมเฉพาะราย และการศกษาทบทวนขอมลผปวยแตละรายอยางตอเนองกอนสมภาษณ ในกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจผวจย ไมควรเรงรดใหผปวยตระหนกถงปญหาภาวะสขภาพของตน ควรใหผปวยไดเลอกแนวทางในการปฏบตทเหมาะสมตามความคดของตนเอง และควรเปดโอกาสใหผปวยไดเลาประสบการณตางๆโดยผวจยตองสนใจรบฟง รวมกบการใชเทคนคการฟงแบบไมตดสน เพอสามารถสนบสนนผปวยไดอยางเหมาะสม จากการศกษาแสดงใหเหนวา กระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจเปนความสมพนธรวมกนระหวางผวจยและผปวย เมอผวจยสามารถสนบสนนใหผปวยตระหนกและยอมรบปญหา ผปวยจะเกดกระบวนการเรยนร และมความมนใจในการแกปญหาสขภาพดวยตนเอง ขอเสนอแนะจากงานวจยควรมการประยกตใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในงานประจ าทงในสวนพฒนาทกษะบคลากรสาธารณสขและการพฒนาคณภาพการใหบรการในคลนกโรคเบาหวาน รวมทงมการเปดบทบาทของเภสชกรในการดแลผปวยโรคเบาหวานโดยใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ สาขาวชาการคมครองผบรโภคดานสาธารณสข บณทตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2553 ลายมอชอนกศกษา.......................................................... ลายมอชออาจารยทปรกษาวทยานพนธ 1. .................................................. 2. ..........................................

จ

52352308 : MAJOR : CONSUMER PROTECTION IN PUBLIC HEALTH KEY WORDS : EMPOWERMENT/DEVELOPMENT PROCESS/DIABETIC PATIENT CHANISSADA SURADECHAWUT : DEVELOPMENT OF EMPOWERMENT PROCESS FOR INDIVIDUAL DIABETIC PATIENTS IN NONGSAENG COMMUNITY HOSPITAL, SARABURI PROVINCE. THESIS ADVISOR : YAOWALAK AMRUMPAI, Ph.D. ,AND CHAROEN TREESAK, Ph.D. 157 pp.

This qualitative research aimed to develop empowerment process in individual diabetic patients with poor glycemic control based on Gibson’s empowerment concept. Data were collected between December 2010-February 2011. Purposive sampling was used to enrolle 10 diabetic patients with hemoglobin A1c of 6.5 % or higher who had been receiving care at diabetic clinic of Nongsaeng community hospital. Follow-up interview visits were scheduled within 1-12 weeks in accordance with individual patients’ empowerment stage. The data were collected by individual interviews and participant observation, then analyzed by content analysis. The results showed that the most important process to reinforce empowerment was facilitating patients to realize their own health problems which needed their responsibility to alleviate. Means to solve such problems included evidence based approach, providing individualized information, and reviewing patient information before visit. Attitudes and communication styles contributing to the process of empowerment such as active listening of patients life-experience and non-judgmental responsiveness, allowed patients to take the necessary time to make decisions or practice tasks. In conclusions, empowering needs good provider-patient relationship. Provider facilitates patients to identify their own concerns, gain the skills and confidence to act upon them. Empowerment process should be applied to routine work especially in strengthening health professionals’ skills and service quality of diabetic clinic. Pharmacists could also create new role by using empowerment in their works. Program of Consumer Protection in Public Health Graduate School, Silpakorn University Academic Year 2010 Student’s signature.......................................................... Thesis Advisors’ signature 1 ........................................................................ 2. .......................................................................................

ฉ

กตตกรรมประกาศ

การศกษาวจยครงนส าเรจลลวงไปไดดวยดตามทไดวาดฝนไว เพราะความกรณา ความหวงใย ก าลงใจ ค าแนะน า และมตรภาพอนมากมายทไดรบ มากกวามากของค าขอบคณหลายลานค าทผสมผสานกนอยภายในใจ ทายทสดแลวขาพเจาขอเลอกทจะเอยกลาวค าวา “ขอบคณ” อยางจรงใจดวยเสยงทออกมาจากหวใจของขาพเจา ขอบคณ ภญ.อ.ดร.เยาวลกษณ อ าร าไพ (อาจารยทปรกษาทอานวาคชวต) ผให ส าหรบ

ทกวนาททใชชวตอยรวมกน ขอบคณทกค าปรกษาทงในการเรยนและการใชชวต ขอบคณทกรอยยมทมใหเวลาเจอกน และขอบคณทกออมกอดทคอยประคบประคองจตวญญาณ

ขอบคณ ภก.ผศ.ดร.เจรญ ตรศกด (ผสรางสรรค) ส าหรบค าแนะน าทเพมพนความมคณคาในงานทท า ขอบคณทชวยขดเกลาใหงานทสรางทวคณคามากยงขน

ขอบคณ อาจารย ดร.อทตยา พรชยเกต โอว ยอง และ ภญ.ผศ.ดร.ผกามาศ ไมตรมตร ทไดกรณาใหขอแนะน าแกไขท าใหงานวจยมความสมบรณและส าเรจลลวงไดดวยด ขอบคณ ภญ.ผศ.ดร.นยดา เกยรตยงองศล ในการจดประเดนค าถามเพอพฒนาการสรางงานวจยทมคณคา ขอบคณแผนงานสรางกลไกเฝาระวงและพฒนาระบบยา (กพย.) ทใหการสนบสนนทนในการวจย ภายใตการสนบสนนจาก ส านกงานกองทนสนบสนนการเสรมสรางสขภาพ (สสส.) ขอบคณอาจารยผทรงคณวฒ และผทเกยวของทกทานทไดใหความชวยเหลอ ค าแนะน า ค าปรกษาและขอคดเหนตางๆในการวจยตลอดมาซงท าใหการศกษาวจยครงนส าเรจอยางดยง ขอบคณครอบครว เพอนรวมงานทโรงพยาบาลหนองแซง และเพอนๆ นกศกษาในหลกสตรการคมครองผบรโภคดานสาธารณสขทใหการสนบสนน ชวยเหลอหวงใยและใหก าลงใจดวยดเสมอมา ทายทสดจะไมลมขอบคณตวเองเดดขาด ขอบคณรางกายทเหนอยลามาดวยกนเสมอ ขอบคณจตวญญาณทเขาใจและกาวยางไปดวยกนตลอด

ช

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย................................................................................................................... .... ง บทคดยอภาษาองกฤษ................................................................................................................ .. จ

กตตกรรมประกาศ........................................................................................................................ ฉ

สารบญตาราง............................................................................................................................... ฌ

บทท 1 บทน า................................................................................................................................. 1

ความเปนมาและความส าคญของปญหา................................................................... 1

วตถประสงคของการวจย......................................................................................... 6

ขอบเขตการวจย........................................................................................................ 6

ประโยคทคาดวาจะไดรบจากงานวจย....................................................................... 7

นยามศพท................................................................................................................ 7

กรอบแนวคดในการวจย.......................................................................................... 10

2 วรรณกรรมทเกยวของ..................................................................................................... 11 แนวคดการสงเสรมสขภาพ..................................................................................... 11

แนวคดการเสรมสรางพลงอ านาจ........................................................................... 15

ทฤษฎพฤตกรรมศาสตรตางๆทเกยวของกบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ.......19 งานวจยและวรรณกรรมทเกยวของ........................................................................... 28

3 วธการด าเนนการวจย..................................................................................................... 41

รปแบบการวจย..................................................................................................... 41

ประชากร............................................................................................................... 41

กลมตวอยาง.......................................................................................................... 41

เครองมอทใชในการวจย...................................................................................... 42

การเกบรวบรวมขอมล......................................................................................... 46 การวเคราะหขอมล.............................................................................................. 49

4 ผลการวเคราะหขอมล................................................................................................. 50

คณลกษณะของกลมตวอยาง.................................................................................. 50 ขอมลจากการสมภาษณในขนการคนพบสถานการณจรง....................................... 52

ปจจยทเกยวของกบการเสรมสรางพลงอ านาจ........................................................ 66

ซ

บทท หนา ลกษณะพฤตกรรมทพบในผปวยเบาหวานระหวางการใชกระบวนการ เสรมสรางพลงอ านาจ............................................................................................ 82

รปแบบการเกดพลงอ านาจ..................................................................................... 96 วธการปฏบตของผวจยในระหวางกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ................. 112

5 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ.............................................................................. 125

สรปผลการศกษา.................................................................................................... 125

อภปรายผล............................................................................................................ 127 ขอจ ากดของการวจย............................................................................................... 130 ขอเสนอแนะส าหรบน าผลการวจยไปใช........................................................... .... 131

ขอเสนอแนะในการท าวจยครงตอไป..................................................................... 131 บรรณานกรม............................................................................................................................... 132 ภาคผนวก.................................................................................................................................... 137

ภาคผนวก ก แนวทางการเสรมสรางพลงอ านาจผปวยเบาหวานแบบรายบคคล............ 138

ภาคผนวก ข เอกสารรบรองโดยคณะกรรมการวจยในมนษย คณะเภสชสาสตร

มหาวทยาลยศลปากร............................................................................... 148

ภาคผนวก ค เอกสารขอความอนเคราะหเกบขอมลวทยานพนธ................................... 150

ภาคผนวก ง เอกสารชแจงผเขารวมวจย........................................................................ 152

ภาคผนวก จ หนงสอแสดงความยนยอมเขารวมโครงการวจย...................................... 155 ประวตผวจย.............................................................................................................................. 157

ฌ

สารบญตาราง ตารางท หนา 1 ทฤษฎทใชในแตละขนตอนของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ............................. 28

2 ขอมลคณลกษณะของผปวยเบาหวานทท าการศกษา..................................................... 51

3 ขอมลเกยวกบภาวะโรคเบาหวานของผปวยเบาหวานทท าการศกษา............................. 52

4 ระยะเวลาทใชในกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ..................................................... 82

5 กระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทเกดขนกบผปวยรายบคคล..................................... 83

6 การจดแบงผปวยตามรปแบบการเกดพลงอ านาจ............................................................ 97 7 การเปลยนกลมการเกดพลงอ านาจในผปวยรายท 4....................................................... 101

8 การเปลยนกลมการเกดพลงอ านาจในผปวยรายท 2....................................................... 104

9 การเปลยนกลมการเกดพลงอ านาจในผปวยรายท 5....................................................... 110

1

บทท 1

บทน า

1. ความเปนมาและความส าคญของปญหา สถานการณโรคเบาหวานทวโลกมแนวโนมรนแรงมากขน ทงจากทมการตรวจพบผปวยเบาหวานทมอายนอยลงเรอยๆ และจ านวนผปวยเบาหวานทวโลกทมจ านวนเพมมากขน

โดยขอมลจากองคการอนามยโลกพบวาเมอป พ.ศ. 2543 พบผปวยเบาหวานทวโลก 171 ลานคนและคาดวาในป พ.ศ. 2573 จะมผปวยเบาหวานทวโลกถง 366 ลานคน (WHO 2009) ส าหรบในประเทศไทย พบวามผปวยเบาหวานรายใหมเพมมากขนเชนกน จากรายงานเฝาระวงโรคไมตดตอเรอรง รวบรวมรายงานจาก 44 จงหวดไมรวมกรงเทพมหานคร พบวาในป พ.ศ. 2551 มจ านวนผปวยเบาหวาน 645,620 ราย ในจ านวนนเปนผปวยรายใหม 183,604 ราย (รอยละ 28.4) ถงแมวาผปวยสวนใหญรอยละ 85.34 ไมมภาวะแทรกซอนเบาหวานรวมดวย แตจากขอมลพบวาผปวยครงหนง (รอยละ 49.35) เปนผทมอายตงแต 60 ปขนไปซงดวยการท างานของสภาพรางกายทเสอมถอยลงตามวย จงอาจมแนวโนมการเกดภาวะแทรกซอนไดงายในอนาคต (ส านกระบาดวทยา, กองควบคมโรค 2553 : 1-2 ) โรคเบาหวานเปนโรคเรอรงทลดทอนสขภาพและคณภาพชวตของผปวย จากการรวบรวมรายงานโรงพยาบาลสงกดกระทรวงสาธารณสขทกแหงในป พ.ศ. 2552 พบวา กลมสาเหตโรคเกยวกบตอมไรทอ โภชนาการ และเมตะบอลซม จดเปนล าดบ 5 ของการมารบบรการทแผนกผปวยนอก เมอแยกตามกลมสาเหตการปวย 10 กลมแรกทงประเทศ (ไมรวมกรงเทพฯ) รองมาจากโรคระบบหายใจ โรคระบบไหลเวยนเลอด โรคระบบกลามเนอ และโรคระบบยอยอาหารตามล าดบ นอกจากนโรคเบาหวานจดเปนล าดบ 6 ของอตราผปวยในตามกลมสาเหตการปวย 10 กลมแรกทงประเทศ (ไมรวมกรงเทพฯ) (ส านกนโยบายและยทธศาสตร 2553) ขอมลดงกลาวยงเปนขอมลทต ากวาความเปนจรง เพราะยงมผปวยบางสวนทเขารบการรกษาทโรงพยาบาลเอกชน

อกทงยงไมไดรวมขอมลของกรงเทพฯ ซงพบความชกโรคเบาหวานสงทสดเมอเทยบกบขอมลระดบภาคของประเทศไทย (เยาวรตน ปรปกษขาม 2549 : 3-6)

2

พฤตกรรมการรบประทานยาและพฤตกรรมการควบคมอาหารเปนปจจยทมผลตอภาวการณควบคมโรคเบาหวาน จากการส ารวจการวจยทางการพยาบาลแบบไมทดลองทศกษาเกยวกบผปวยเบาหวานในประเทศไทย ซงรวบรวมงานวจยชวงป พ.ศ. 2539-2548 พบวาพฤตกรรมการใชยามความสมพนธกบการควบคมโรค โดยการทผปวยใหความรวมมอในการรบประทานยาทงการรบประทานยาถกเวลา และรบประทานยาครบตามแพทยสง จะมการควบคมระดบน าตาล

ในเลอดไดดกวากลมควบคมระดบน าตาลในเลอดไมได การทผปวยรบประทานยาเพมเปนสองเทา เมอนกไดวาลมรบประทานยา การรบประทานยาสมนไพรรวมดวย การลดขนาดยาหรอหยดยาเองเมออาการดขน มความเสยงทท าใหควบคมระดบน าตาลในเลอดไมไดเพมขนในดานพฤตกรรมการ

ควบคมอาหาร พบวากลมทควบคมระดบน าตาลในเลอดไดมพฤตกรรมการควบคมอาหารดกวา กลมทควบคมระดบน าตาลในเลอดไมได โดยมการควบคมปรมาณอาหาร เชน การควบคมอาหารแปง ไขมน การรบประทานอาหารตรงเวลา การปฏบตตวเมอรสกหว การควบคมการรบประทานอาหารจกจก การรบประทานผก การงดเครองดมรสหวาน ขนมหวาน ผลไมหวาน งดการใสน าตาล

ในอาหาร (พมลรตน อนแสน 2551 : 121-124) โรงพยาบาลหนองแซงมจ านวนผปวยเบาหวานทมารบการรกษาทแผนกผปวยนอกสง

เปนอนดบ 2 รองจากโรคความดนโลหตสง และมจ านวนผปวยเบาหวานเพมมากขนทกป โดยพบวาจากป พ.ศ. 2549 ถง 2552 มผปวยในคลนกเบาหวาน 329, 364, 431 และ 441 รายตามล าดบ และจากขอมลภาวะโรคของผปวยเบาหวานในคลนกเบาหวาน พบวาในชวงเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2552 ถงมกราคม พ.ศ. 2553 ผปวยเบาหวาน 378 ราย (คดเปนรอยละ 95.5 จากผปวยเบาหวานทงหมด 396 รายทเขารบการรกษาในคลนกเบาหวาน) มระดบน าตาลในเลอดครงลาสดอยในเกณฑ การควบคมระดบน าตาลไดด คอ 80-140 mg% รอยละ 51.9 แตผปวยขาดความตอเนองของการควบคมระดบน าตาลในเลอดโดยพบวาผปวยเบาหวานทมระดบน าตาลในเลอดยอนหลงตดตอกน 3 ครง อยในชวง 80-140 mg% มเพยงรอยละ 22.5 ผปวยเบาหวานมระดบฮโมโกลบนเอวนซอยในเกณฑทด คอ นอยกวา 6.5 % เพยงรอยละ 14.3 และพบผปวยทมระดบฮโมโกลบนเอวนซตงแต 8 % ขนไปซงถอวาอยในเกณฑทมความเสยงตอการเกดภาวะแทรกซอนสงถงรอยละ 55 ของผปวยในคลนกเบาหวาน นอกจากนเมอพจารณาตามเกณฑแนวทางเวชปฏบตส าหรบโรคเบาหวาน พ.ศ. 2551 ผปวยเบาหวานทมภาวะโรคเบาหวานทดตองมระดบน าตาลในเลอดอยในเกณฑควบคม

ระดบน าตาลในเลอดไดด มระดบความดนโลหตนอยกวาหรอเทากบ 130/80 มลลเมตรปรอท มความเสยงในการเกดแผลทเทาต า มระดบไขมนในเลอดอยในเกณฑปกต และไมมภาวะแทรกซอน

3

ทไต พบวาผปวยเบาหวานในคลนกเบาหวานโรงพยาบาลหนองแซงทอยในเกณฑดงกลาวมเพยง 19 รายจากผปวยเบาหวาน 378 ราย คดเปนรอยละ 5 เทานน (ชนษฎา สรเดชาวธ 2553) โรงพยาบาลหนองแซงไดด าเนนการจดกจกรรมการใหค าแนะน าโดยทมสหสาขาวชาชพในชวงเชากอนพบแพทยและการท ากลมใหค าแนะน าในผปวยเบาหวานทกครงทมารบบรการ นอกจากนยงมการเยยมบานผปวยเบาหวานตามเกณฑของทมน าดแลผปวย ในป พ.ศ. 2551 ไดมการจดกจกรรมคายผปวยเบาหวาน พบวาผปวยเบาหวานทผานกจกรรมการท ากลมใหค าแนะน าในกรณทมระดบน าตาลในเลอดสง หรอผานกจกรรมคายผปวยเบาหวานแลวแตยงคง

มระดบน าตาลในเลอดเพมสงขน คดเปนรอยละ 44.4 ผปวยมระดบน าตาลในเลอดขนลงไม สม าเสมอ รอยละ 30.1 และมผปวยทมระดบน าตาลในเลอดลดลงเพยงรอยละ 25.5 ของผทผานกจกรรมดงกลาว (รายงานสถตแผนกผปวยนอกโรงพยาบาลหนองแซง ป 2552) จากขอมลภาวะโรคของผปวยเบาหวานขางตนแสดงใหเหนวา บรการตางๆ ทจดเสรมใหแกผปวยเบาหวานในคลนกเบาหวานของโรงพยาบาลหนองแซงอาจไมสามารถท าใหผปวยเบาหวานมภาวะโรคทดอยางยงยนได

แมผปวยเบาหวานจะเปนโรคเบาหวานเหมอนกนกตาม แตความแตกตางของวถชวต สงแวดลอม ความเชอ และทศนคตลวนมผลท าใหผปวยเบาหวานแตละรายมความแตกตางกน การทบคลากรสาธารณสขไมไดตระหนกถงความจ าเปนในมมมองของผปวย วถชวตและบรบทรอบตวของผปวยยงท าใหเกดชองวางระหวางการรกษามากยงขน (เพญจนทร ประดบมข และ ลอชย ศรเงนยวง 2537 : 272-280) ในความเปนจรงผปวยเบาหวานมการอธบายโรคเบาหวานทตนเองเปนอยแตกตางจากบคลากรสาธารณสข การแกไขปญหาความไมรวมมอในการรกษา อาจไมใชอยทการพยายามเพมความรวมมอของผปวย แตอาจตองเรมจากการทบคลากรสาธารณสขยอมรบและเปดโอกาสใหเกดกระบวนการเรยนรเพอท าความเขาใจเกยวกบความหมายของความเจบปวยในมมของผปวยดวยและผปวยกตองท าความเขาใจในมมมองของบคลากรสาธารณสขเชนเดยวกน (องกร ภาวสทธไพศฐ และคณะ 2552 : 28-42) ดงนนการดแลผปวยโดยการยดผปวยเปนศนยกลาง ใหผปวยบอกถงปญหาในมมมองของผปวย ซงอาจตางจากปญหาทบคลากรสาธารณสขระบใหผปวย รวมทงการใหผปวยมสวนรวมในการตดสนใจวางเปาหมายในการดแลสขภาพของตนมสวนท าใหภาวะโรคของผปวยดขน (อรวรรณ ตะเวทพงศ 2552 : 57-61) กระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจมหลกการ คอการใหบคคลสามารถคนพบและตอบสนองความตองการของตน ใหบคคลสามารถแกปญหาดวยตนเอง โดยมกระบวนการทางสงคมชวยสนบสนน จนบคคลเกดความเชอมนในตนเอง รสกวาตนมพลงอ านาจสามารถควบคมวถชวตของตนเองได กระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจประกอบดวย 4 ขนตอน คอ 1. การคนพบ

4

สถานการณจรง 2. การสะทอนความคดอยางมวจารณญาณ 3. การตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม และ 4. การคงไวซงการปฏบตทมประสทธภาพ ซงการทบคคลตระหนกถงปญหาดวยตนเองจะท าใหเกดการพฒนาตนเองในการแกไข และสะทอนคดหาแนวทางปฏบตทเหมาะสมกบตน เมอปฏบตจนเกดความมนใจ บคคลจะคงไวซงการปฏบตตอไปและสามารถพฒนากระบวนการดงกลาวในการแกไขสถานการณอนๆ ได (Gibson 1995 : 1201-1210) การใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจสามารถน ามาใชกบงานวจยทางสาธารณสขไดหลากหลาย เมอแบงตามประเภทของงานวจย พบวามการใชในงานวจยเชงคณภาพ เชน การ

ศกษาการปองกนการเกดโรคเบาหวานในกลมเสยงชาวไทใหญ บานผาบอง อ าเภอเมองแมฮองสอน พบวากลมเสยงเบาหวานมการรบรวาตนเองตองเปนผดแลสขภาพของตน รวมทงมการปรบพฤตกรรมดานการออกก าลงกายเพมขน และการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคอาหารหลงจากท ากจกรรม (ราศ คนธสาร 2548) ในการวจยกงทดลองแบบกลมเดยววดผลกอนหลงนน มการใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจรวมกบกจกรรมตดตามเยยมบานรายบคคล เชน การศกษาผลของโปรแกรมการเสรมสรางพลงอ านาจตอพฤตกรรมสขภาพของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง พบวาผปวยมการแลกเปลยนความเขาใจในเรองโรคหอบหด เรองการปฏบตตวเมอเกดอาการหอบเฉยบพลน มการเลอกวธปฏบตเพอปองกนอาการหอบตามวธทคดวาเหมาะสมกบตนเอง และมการดแลสขภาพของตนเองดขน (เมธณ จนตยะ 2547) การใชโปรแกรมเสรมสรางพลงอ านาจรวมกบกจกรรมรปแบบกลม เชน การศกษาผลของโปรแกรมเสรมสรางพลงอ านาจในผดแลผปวยจตเภท ทมารบบรการแผนกผปวยนอก โรงพยาบาลสวนปรง พบวาผดแลผปวยจตเภทมการแลกเปลยนประสบการณการดแลผปวยระหวางกน และชวยเสนอแนะแนวทางแกไขส าหรบปญหาการดแลของสมาชกรายอนๆ ในกลม เพอใหผดแลแตละรายเลอกวธปฏบตส าหรบปญหาในการดแลทเหมาะกบตน (วรศรา ใจค าปน 2550) การใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจรปแบบกลมรวมกบกจกรรมเยยมบานรายบคคล เชน การศกษาการเสรมสรางพลงอ านาจในครอบครวผปวยเบาหวานตอการเขารบการรกษาซ าในโรงพยาบาลบานไผ ในผปวยเบาหวานและผดแลผปวยเบาหวาน พบวา จ านวนครงของการกลบมารกษาซ าในโรงพยาบาลลดลง (ภศราพร เจรญศกดขจร 2550) ส าหรบในการวจยกงทดลองทมทงกลมทดลองและกลมเปรยบเทยบ มการวดผลกอนและหลงท ากจกรรม มการน าโปรแกรมเสรมสรางพลงอ านาจทก าหนดไวมาใชในรปแบบกจกรรมกลม จากนนศกษาความส าเรจของโปรแกรมดงกลาว เชน การศกษาผลของโปรแกรมการเสรมสรางพลงอ านาจตอการตงเปาหมายเพอปรบเปลยนพฤตกรรมในผปวยเบาหวาน พบวาหลงท ากจกรรมผปวยมคะแนนความรเรองโรค คะแนนพฤตกรรมการดแลสขภาพ และคะแนนการรบรความสามารถแหงตนเพมขนกวากอนท ากจกรรม และมากกวากลมเปรยบเทยบ และระดบน าตาลในเลอดของกลม

5

ทดลองหลงท ากจกรรมลดลงกวากอนท ากจกรรม และนอยกวากลมเปรยบเทยบ (ธดา ศร 2551) การใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจรวมกบกจกรรมตดตามเยยมบานรายบคคล เชน การศกษาการเสรมสรางพลงอ านาจผปวยเบาหวานโดยใชกระบวนการกลมและแรงสนบสนนจากครอบครวและชมชน ศกษาผปวยเบาหวานทมสมาชกคอยดแลชวยเหลอ พบวาหลงท ากจกรรมกลมทดลอง มคะแนนความรเรองโรคเบาหวาน คะแนนความเชอดานสขภาพ คะแนนการดแลตนเอง และคะแนนการควบคมโรคเพมขนกวากอนท ากจกรรมและกลมเปรยบเทยบ (สระเชษฐ เกตสวสด 2552) และการใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจมาปรบใชใหเขากบผปวยในแตละรายในหอผปวย เชน การศกษาผลของการเสรมสรางพลงอ านาจในผปวยเบาหวานทมภาวะแทรกซอนทเขารบการรกษาในตกศลยกรรมและอายรกรรม โรงพยาบาลศนยอดรธาน พบวาหลงท ากจกรรม กลมทดลองมคะแนนความรเรองโรคเบาหวาน และคะแนนพฤตกรรมการดแลตนเองเพมขนกวากอนท ากจกรรมและกลมเปรยบเทยบ และระดบน าตาลในเลอดของกลมทดลองหลงท ากจกรรมลดลงกวากอนท า กจกรรมและกลมเปรยบเทยบ (สพร มหาวรากร 2551) มการน ากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจมาใชกบผปวยเบาหวานอยางตอเนอง โดยขอมลจากการศกษาการส ารวจงานวจยทางการพยาบาลแบบทดลองและแบบกงทดลองทศกษาเกยวกบผปวยเบาหวานในประเทศไทย ซงไดรวบรวมผลของงานวจยทมเนอหาเกยวกบผปวยเบาหวานทมการจดกระท ากบกลมตวอยางตงแต พ.ศ. 2525- 2548 พบวาจากงานวจย 141 เรอง มการน ากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจมาประยกตใช 36 เรอง (รอยละ 25.5) ซงสวนใหญมการน ากระบวนการสรางพลงอ านาจมาใชแบบผสมผสานรวมกบกจกรรมอนๆ เชน กจกรรมกลม กจกรรมใหความร กจกรรมใหค าปรกษา (สภาพร พลายระหาร 2551) การใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจสามารถประยกตใชในกลมผปวยเบาหวานหลายกลม เชน ผปวยเบาหวานทคมระดบน าตาลในเลอดไมได (นตยา ทาวปราบภย 2550 ; ธดา ศร 2551) ผปวยเบาหวานสงอาย (นภาพร บญยน 2550 ; ศศรญจ ไพรเขยว 2552) ผปวยเบาหวานทมภาวะแทรกซอน ทเขารบการรกษาในโรงพยาบาล (สรอร ขอยน 2550 ; สพร มหาวรากร 2551) ผปวยเบาหวานและผดแลผปวยเบาหวาน (ภศราพร เจรญศกดขจร 2550 ; สระเชษฐ เกตสวสด 2552) และกลมเสยงเบาหวาน (ราศ คนธสาร 2548) ซงสงผลตอภาวะโรคทดขน คอมการเขารบการรกษาซ าในโรงพยาบาลลดลง (ภศราพร เจรญศกดขจร 2550) การปรบพฤตกรรมดานการบรโภคอาหารและการออกก าลงกายของกลมเสยงเบาหวานใหดขน (ราศ คนธสาร 2548) สามารถลดระดบน าตาลในเลอดผปวยได (ธดา ศร 2551 ; สพร มหาวรากร 2551) และสามารถลดระดบฮโมโกลบนเอวนซของผปวยเบาหวาน (นภาพร บญยน 2550 ; ภศราพร เจรญศกดขจร 2550) ดงนนการใช

6

กระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในผปวยเบาหวานสามารถท าใหพฤตกรรมสขภาพและภาวะโรคทดขนได พบวามความคลาดเคลอนของการปฏบตกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ ไมวาจะเปนการเนนผลลพธสวนปลาย ละเลยหลกการของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทแทจรง การขาดความเขาใจทชดเจนในกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ และไมสามารถปรบกระบวนการใหเขากบผปวยได (Anderson and Funnell 2010 : 277-282) ดงนนการท าความเขาใจอยางชดเจนในการพฒนากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจเปนสงทจ าเปนตองใหความสนใจยงขน การใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจรายบคคลในผปวยเบาหวานจงควรเปนการปรบวธการใหเขากบความตองการและบรบทของผปวยเบาหวานได ซงเมอมการใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจผปวยเบาหวานรายบคคลโดยเนนศกษาเกยวกบเรองการใชยาและควบคมอาหารซงเปนปจจยทส าคญในการควบคมภาวะโรคของผปวย โดยใหผปวยคนพบปญหาของตวผปวยเอง ใหมความตองการทจะแกไขปญหาดานสขภาพดวยตวเอง จากนนผปวยจะมการรบรไดวาการดแลสขภาพของตนนนบคคลทส าคญทสดคอตนเอง และทายทสดจะเกดความตอเนองของการแกไขปญหาสขภาพของตนเอง ซงกอใหเกดผลลพธทดแกทงตวผปวยและสงคมรอบขาง

การน ากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจผปวยเบาหวานรายบคคลในกรณทผปวย

คมระดบน าตาลในเลอดไมได (ระดบฮโมโกลบนเอวนซมากกวา 6.5 %) เนองจากปญหาการบรหารยา หรอการควบคมอาหาร ในเขตอ าเภอหนองแซงนนอาจจ าเปนตองมการปรบรปแบบการด าเนนการใหสอดคลองกบบรบทของทงผปวยและผเกยวของในพนท ไมวาจะเปนครอบครวผปวย บคลากรสาธารณสข อาสาสมครประจ าหมบาน และชมชนทผปวยอาศย การวจยนจงมการน ากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจมาใชในผปวยเบาหวานแบบรายบคคลโดยศกษาในลกษณะการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Research: PAR) เนนการพฒนากระบวนการท างานทงในสวนของผวจยและผปวยโดยใชหลกการเสรมสรางพลงอ านาจ ขอคนพบจากการศกษาในครงนจะท าใหไดแนวทางการพฒนากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในผปวยแบบรายบคคลเพอประยกตใชตอไป

7

2.วตถประสงคการวจย

เพอศกษาการพฒนากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในผปวยเบาหวานแบบรายบคคล

3.ขอบเขตการวจย

ศกษาผปวยเบาหวานในเขตรบผดชอบของโรงพยาบาลหนองแซง ตวอยางทเลอกมาเปนกรณศกษาคดเลอกแบบเจาะจงจากผปวยเบาหวานทคมระดบน าตาลในเลอดไมได (ระดบฮโมโกลบนเอวนซมากกวา 6.5 %) เนองจากปญหาการบรหารยา หรอการควบคมอาหาร โดยใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทบานของผปวยหรอสถานทนดพบกบผปวยเบาหวานทคดเลอกมาศกษา ระยะเวลาในการศกษา 3 เดอน ระหวางเดอนธนวาคม พ.ศ. 2553-กมภาพนธ พ.ศ. 2554

4. ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากงานวจย มแนวทางการดแลผปวยเบาหวานแบบรายบคคลโดยใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในผปวยแตละราย

5. นยามศพท

กระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ (Empowerment) หมายถง กระบวนการทพฒนาศกยภาพ เสรมสรางการรบรความมคณคา ความสามารถของตนเอง และใหมการแสดงออกถงความสามารถในการจดการหรอควบคมสถานการณปญหาความเจบปวยของตนเองใหส าเรจตามความคาดหมายและสอดคลองกบการด าเนนชวตดวยตนเอง โดยประยกตจากแนวคดการเสรมสรางพลงอ านาจของกบสน ประกอบดวย 4 ขน (Gibson 1995 : 1201-1210) ดงน 1. การคนพบสถานการณจรง (Discovering reality) 2. การสะทอนคดอยางมวจารณญาณ (Critical reflection) 3. การตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม (Taking charge) 4. การคงไวซงการปฏบตทมประสทธภาพ (Holding on) การคนพบสถานการณจรง (Discovering reality) หมายถง การทผปวยเบาหวานยอมรบสภาพการณเจบปวยทเกดขนกบตนตามสภาพทเปนจรง ซงบคคลมการตอบสนอง 3 ดาน ซงไดประยกตจาก Gibson (1995) คอ

8

1. ดานอารมณ: ผปวยเบาหวานมความคบของใจในภาวะโรคเบาหวานทเกดขนของตน รบรและตระหนกถงปญหาทเกยวของกบโรคเบาหวาน พยายามคนหาปญหา และหาสาเหตตามสภาพทเปนจรง 2. ดานสตปญญาการรบร: ผปวยเบาหวานพยายามแสวงหาขอมลทตนตองการ หรอความชวยเหลอจากบคคลรอบขาง 3. ดานพฤตกรรม: ผปวยเบาหวานมความตระหนกถงความส าคญของการดแลภาวะสขภาพของตน และมความคดเชงบวกในการทจะพยายามปรบตวเพอท าใหภาวะสขภาพของตนดขน การสะทอนคดอยางมวจารณญาณ (Critical reflection) หมายถง การทผปวยเบาหวานพยายามทบทวนสาเหตของปญหาทเกดขนอยางครอบคลมทกดาน เพอสามารถตดสนใจและจดการกบปญหาไดอยางเหมาะสม โดยผปวยเบาหวานท าความเขาใจกบสถานการณปญหาทเปนอย มการแสวงหาทางเลอกในการแกไขปญหา และประเมนทางเลอกอยางมวจารณญาณเพอใหเกดมมมองใหม การตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม (Taking charge) หมายถง การทผปวยเบาหวานตดสนใจเลอกแนวทางปฏบตทตนคดวาเหมาะสมและดทสดส าหรบตน โดยผปวยเบาหวานอาจจะมพนธะสญญากบตนเอง เชน 1. ผปวยเบาหวานคดวาการดแลสขภาพของตนเปนหนาท และความรบผดชอบของตนเอง ไมมบคคลอนทสามารถท าการดแลไดดกวาตนเอง ดงนนสงทผปวยคดวากระท าแลวเปนผลดกบตนเองกจะกระท า 2. ผปวยเบาหวานมการเรยนรในการแกปญหา โดยการใชประสบการณเดมของตน และเกดกระบวนการเรยนรรวมกบผอน 3. ผปวยเบาหวานพยายามตงใจดสขภาพตนเอง และพยายามกระท าสงทดทสดแกตนเอง 4. ผปวยเบาหวานสามารถตอรองการปฏบตในการดแลตนเองกบทมสขภาพ เพราะบคคลเชอวาตนเองเปนสวนหนงในการดแลภาวะสขภาพ และเปนผทอยกบภาวะโรคยอมมความเขาใจในการดแลตนเองด 5. ผปวยเบาหวานมการแสวงหาขอมลททนสมย มสวนรวมในการอภปรายปญหากบทมสขภาพ ท าใหเกดการท างานเปนทมชวยใหมการตดสนแกปญหาอยางมประสทธภาพ การคงไวซงการปฏบตทมประสทธภาพ (Holding on) หมายถง การทผปวยเบาหวานคงไวซงการดแลตนเองอนจะน าไปสพฤตกรรมทกอใหเกดการดแลสขภาพทดอยางตอเนอง มการ

9

ประเมนการปฏบตในการดแลสขภาพของตนเอง รบรและมความพงพอใจในผลของการกระท านน ซงจะมความสามารถจดการกบสถานการณทเกดขนใหมๆ ในครงตอไปได ความมงมนทมเท (Commitment) หมายถง การทผปวยเบาหวานใหความส าคญในปญหาสขภาพทคนพบ มความพยายามและตงใจทจะแกไขเพอใหมภาวะสขภาพทดขน ความผกพน (Bond) หมายถง การทผปวยเบาหวานใหความหวงใยในสงทตนเองใหความส าคญในการใชชวต รวมทงยดถอความสมพนธนนเปนแรงผลกดนใหตองการมภาวะสขภาพทดขน ความรก (Love) หมายถง การทผปวยเบาหวานใหความรกและความส าคญตอบคคลใดบคคลหนง และพยายามปฏบตตนเพอทจะสามารถมชวงเวลาทดกบบคคลทตนเองรกยาวนานยงขน ความเชอ (Beliefs) หมายถง การทผปวยเบาหวานมความเชอในเรองใดเรองหนง ซงสงผลตอการดแลภาวะสขภาพของตน และแสดงออกถงพฤตกรรมสขภาพตามความเชอนน คานยม (Value) หมายถง การทผปวยเบาหวานมสงทยดถอเปนเครองชวยตดสนใจและก าหนดการแสดงออกถงพฤตกรรมสขภาพตามนน เปาหมายในชวต (Determination) หมายถง การทผปวยเบาหวานระบถงสงทเปนแรงผลกดนใหตนเองตองการมภาวะสขภาพทดขน หรอระบถงความคาดหวงในสภาวะโรคของตนเองในอนาคต ประสบการณ (Experience) หมายถง การทผปวยเบาหวานกลาวถงสงทตนเคยปฏบตในชวงทผานมาเกยวกบการดแลภาวะสขภาพของตน การสนบสนนทางสงคม (Social support) หมายถง การทผปวยเบาหวานกลาวถงการไดรบความชวยเหลอรปแบบใดรปแบบหนงทไดรบจากบคคลอน ความคบของใจ (Frustration) หมายถง การทผปวยเบาหวานรสกอดอดใจในเรองภาวะสขภาพของตนทไมเปนอยางทตนเองคาดหวงไว และพยายามเปลยนแปลงไปสภาวะสขภาพทดขน

10

6. กรอบแนวคดในการวจย

กระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทง 4 ขนตามแนวคดกบสน (วงกลมสวนในสด) กระบวนการของผปวย (วงแหวนดานใน) ปจจยสงเสรมกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ (กลองสเหลยมระหวางวงแหวน) กระบวนของการผวจย (วงแหวนสวนนอกสด)

ภาพท 1 กรอบแนวคดในการวจย

11

บทท 2

วรรณกรรมทเกยวของ

ในการวจยการพฒนากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจผปวยเบาหวานแบบรายบคคล มการทบทวนวรรณกรรม และการศกษางานวจยตางๆ ทเกยวของกบการเสรมสรางพลงอ านาจ ซงประกอบดวยเนอหาดงน 1. แนวคดการสงเสรมสขภาพ 2. แนวคดการเสรมสรางพลงอ านาจ 3. ทฤษฎทางพฤตกรรมศาสตรตางๆทเกยวของกบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ 4. งานวจยทเกยวของกบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ 1. แนวคดการสงเสรมสขภาพ แนวคดของการสงเสรมสขภาพนน มจดเรมตนมาจากการประชมทเมองออตตาวา ประเทศแคนาดา เปนการประชมระหวางประเทศเกยวกบการสงเสรมสขภาพทจดขนเปนครงแรก ระหวางวนท 17-21 พฤศจกายน ค.ศ. 1986 โดยมชอการประชมวา “The First International Conference on Health Promotion” และทประชมไดออกกฎบตรในการด าเนนงานเพอบรรลสขภาพดถวนหนา ในป พ.ศ. 2543 ท าใหแนวคดและการด าเนนงานดานสงเสรมสขภาพขยายไปสประเทศตางๆ ทวไป ในกฎบตรนยงไดเสนอแนะกจกรรมทส าคญในการด าเนนการสงเสรมสขภาพ (Naidoo and Wills 2009 : 55-56) คอ 1. การสรางนโยบายสาธารณะทเออตอสขภาพ (Build healthy public policy) การสรางเสรมสขภาพไมใชเปนความรบผดชอบของหนวยงานสาธารณสขเทานน การมนโยบายเฉพาะกระทรวงสาธารณสขจงไมเพยงพอ จ าเปนตองมนโยบายสาธารณะททกหนวยงานทงภาครฐและเอกชนมสวนรวมในการปฏบตอยางจรงจง 2. การสรางสงแวดลอมทเออตอสขภาพ (Create supportive environment) การอนรกษทรพยากรธรรมชาตทมอยในชมชน และการจดสงแวดลอมใหสอดคลองกบการเปลยนแปลงของการด าเนนชวต การท างาน โดยการสรางสงคมทมสขภาพด (Healthy society) การจดทท างานทเออตอสขภาพ (Healthy workplace) การสรางเมองทสขภาพด (Healthy city) เปนตน 3. การเพมความสามารถของชมชน (Strengthen community action) การสราง

12

พลงอ านาจใหกบชมชน ใหชมชนสามารถควบคมการปฏบตงานและเปาหมายของชมชนเองได 4. การพฒนาทกษะสวนบคคล (Develop personal skills) ชวยใหบคคลและสงคมเกดการพฒนา มความรและทกษะในการด ารงชวต ซงเปนทางเลอกหนงส าหรบประชาชนทจะควบคมสขภาพของตนและควบคมสงแวดลอมซงสงผลตอสขภาพ 5. การปรบระบบบรการสาธารณสข (Reorient health services) การปรบระบบบรการใหมกจกรรมสงเสรมสขภาพมากขน และใหประชาชนสามารถเขาถงไดงาย เนองจากบคลากรทางดานสขภาพเปนสวนหนงของกระบวนการสงเสรมสขภาพ ฉะนนบคลากรสาธารณสขตองท าความเขาใจในความคด วถชวตของผปวยใหมากกวามตทางดานรางกาย โดยความเชอและฐานคดทแตกตางกนอาจท าใหการใหค าจ ากดความมความแตกตางกนออกไป เชน ในการตดสนภาวะสขภาพของบคคล ดานการแพทยอธบายวาบคคลไมสบายหรอเปนโรคนน ตองมาจากการตรวจวนจฉยโดยแพทยหรอการตรวจทางหองปฏบตการเพอคนหาความผดปกตของการท างานของรางกาย จงจะระบไดวาบคคลนนปวย (disease) ในขณะทตวบคคลเองอาจรสกวาตนมภาวะเจบปวยและไมสบาย ทแสดงออกมาในรปแบบของอาการ หรอการทตนไมสามารถท ากจกรรมเหมอนดงเดมได ซงการทบคคลรสกวาตนเองไมสบาย (illness) นนอาจไมสอดคลองกบทางการแพทยเสมอไป ท าใหในปจจบนมการเรยกวาภาวะทงสองอยางรวมกนวาภาวะความเจบปวย (ill health) (Naidoo and Wills 2009 : 5-7) ภาวะความเจบปวยสามารถอธบายตามฐานคดทแตกตางกนได เชน แพทยศาสตร มฐานคดทวาเชอโรคท าใหเกดภาวะเจบปวย ในขณะทสาธารณสขศาสตรมฐานคดวาสงแวดลอม ท าใหบคคลเกดภาวะเจบปวย มานษยวทยามฐานคดวาวฒนธรรมท าใหเกดภาวะเจบปวย ในขณะทสงคมศาสตรการแพทยมฐานคดวาโครงสรางทางสงคมท าใหเกดการเจบปวยขน (สพจน เดนดวง 2552) สงคมศาสตรการแพทย (social determinants of health) วาดวยการกระจายอยางไมเปนธรรมของอ านาจ เงน และทรพยากร ท าใหเกดภาวะเจบปวย ความไมเทาเทยมกนตงแตปจจยทตดตวบคคลมาตงแตแรกเกดไมวาจะเปนพนธกรรม เพศ อาย ปจจยของการใชชวตของแตละบคคล ปจจยทางดานสงคมการตดตอกบบคคลไมเหมอนกนอาจท าใหเกดภาวะเจบปวยทตางกน ปจจยทางดานทอยอาศยและหนาทการงาน การไดมาซงอาหารทตองรบประทาน สถานทท างาน การท างานทสจรต บรการสขภาพทไดรบ ปจจยทางดานวฒนธรรม สงคมและสภาพแวดลอม ทงหมดลวนอาจเกดความไมเทาเทยมกนขนซงน ามาสภาวะเจบปวยทแตกตางไมเทาเทยมกน ฉะนนทาง ดานสงคมศาสตรการแพทยจงมงเนนแกไขภาวะเจบปวยโดยตองท าใหมการเรมตนอยางเทาเทยมกนของคนในสงคม ไมวาจะเปนสวสดการสงคม สทธทางสขภาพ การศกษาทครอบคลม การม

13

บานทอยอาศยทปลอดภย มชมชนทเขมแขง มอาชพทด ปลอดภยและจายคาแรงทเปนธรรม (สพจน เดนดวง 2552) ดวยความตางกนของฐานคดท าใหแนวทางในการด าเนนงานในประเดนการแกไขปญหาภาวะความเจบปวยระหวางแพทยศาสตร และสงคมศาสตรการแพทยมความแตกตางกน โดยในทางแพทยศาสตรมงเนนวา สขภาพทดคอการไมมโรค ตองพงพาบคลากรทางการแพทยเปนหลก บคลากรทางการแพทยเปนผมอ านาจในการวนจฉยและรกษาโรค มมมองของโรคมงเนนในการคนหาพยาธสภาพทผดปกต ในขณะทสงคมศาสตรการแพทยมงเนนวา สขภาพเปนผลมาจากสงคม และปจจยทางสงแวดลอม ใหความสนใจในเรองการดแลเอาใจใสในตนเอง รวมกบการมสวนรวมของชมชน เชอวาบคคลสามารถทจะควบคมดแลสขภาพของตนเองได มมมองเนนการท าความเขาใจใหบคคลสามารถมสขภาพทด ดงนนจงเกดแนวคดของการสงเสรมสขภาพขน (สพจน เดนดวง 2552) ภาวะสขภาพทดนนมความหมายครอบคลมมากกวาความสมบรณแขงแรงทางรางกาย ค าวา “Health” นนมรากศพทมาจาก hael ซงมความหมายตรงกบค าวา whole ทแปลวาทงหมด ดงนนภาวะสขภาพ (Health) จงมความเปนองครวมและมความสมพนธของหลายมตทเกยวของตงแตสวนของโลกภายนอก สงแวดลอมรอบตว สงคมทอย และมตภายในตวบคคลซงมตทางสขภาพแบงออกเปน 6 ดาน (Naidoo and Wills 2009 : 3-4) ดงน 1. Physical health หมายถง ความแขงแรงทางดานรางกาย การไมมอาการ เจบปวยไมสบาย 2. Mental health หมายถง การรบรภาวะสขภาพภายใตความเชอของตนเอง เชน รสกวาตนมสขภาพด สามารถรบมอกบสถานการณตางๆ ได 3. Emotional health หมายถง ความสามารถในการเตมเตมความรสกนกคด การยอมรบและการใหเพอการพฒนา สนบสนนสมพนธภาพระหวางบคคล

4. Social health หมายถง การรบรถงการไดรบความสนบสนนจาก ครอบครว และเพอน เชน การรบฟงความเหน การรวมมกจกรรมกบบคคลอน 5. Spiritual health หมายถง การรบรและความรสกวาตนมเปาหมายการ ด าเนนชวต 6. Sexual health หมายถง การบรรลความพงพอใจในการแสดงออกเรอง เพศ

14

การด าเนนงานดานสงเสรมสขภาพนนมการควบคและซอนทบกนระหวางการสงเสรมสขภาพ(Health promotion) และการใหความรดานสขภาพ (Health education) (Naidoo and Wills 2009 : 56-66) โดยการสงเสรมสขภาพ (Health promotion) จะเนนใหบคคลรบรและท าความ เขาใจกบปญหาของแตละบคคลซงอาจตางจากปญหาทบคลากรดานสขภาพเปนผระบให และกระบวนการปฏบตเปนการเสรมสรางพลงอ านาจของบคคลหรอกลมคน ทงในเรองการแสดงความตองการ การแลกเปลยนประเมนคาประสบการณของแตละคน การสนบสนนตวบคคลใหสามารถพฒนาทกษะ รวมกบการมสวนรวมของการสนบสนนทางสงคม การใหความรดานสขภาพ (Health education) เปนการทใหขอมลและความรแกบคคล เพอทบคคลแตละคนไดใชในการน าไปสการตดสนใจในการเลอกท าพฤตกรรม อาจใชหลกการในการชกจงและการเหนยวน าเพอใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรมรวมดวย การด าเนนการสงเสรมสขภาพนนอาจแบงรปแบบทมงสการสงเสรมสขภาพได 5 รปแบบ (Naidoo and Wills 2009 : 67-83) คอ 1. วธทางการแพทย (Medical approach) เปาหมายอยทการลดอตราการ ปวยและอตราการตายทไมสมควร โดยการสงเสรมสขภาพในวธนแบงเปน 3 ระดบไดแก 1.1 primary prevention เปนการปองกนกอนการเกดของโรค โดยผานการก าจดปจจยเสยงทไดมการศกษาวาเกยวของกบโรคนนๆ เชน การใหวคซน การเลกสบบหร 1.2 secondary prevention เปนการปองกนการด าเนนไปของโรค เชน การตรวจคดกรองภาวะโรคแตเนนๆเพอสามารถรกษาโรคไดอยางทนทวงท 1.3 tertiary prevention เปนการลดความเจบปวยทอาจเกดขนในอนาคต หรอการปองกนการกลบเปนซ าของโรค เชน การฟนฟสภาพ การบรรเทาอาการ การให สขศกษาโดยกจกรรมปองกนดานการแพทยทงหมดนนเปนวธการสงการจากบนลงลาง หรอจากบคลากรทางการแพทยสบคคลทวไป โดยเปนการทใหผปวยท าตามบคลากรสาธารณสข 2. การปรบเปลยนพฤตกรรม (Behaviour change) เปาหมายคอการกระตนใหแตละบคคลไปสพฤตกรรมทกอใหเกดภาวะสขภาพทด ซงเปนวธการสงการจากบนลงลางเนองจากพฤตกรรมทตองการปรบเปลยนนนเปนพฤตกรรมทบคลากรสาธารณสขทมความรความเชยวชาญดานสขภาพไดท าการศกษาแลววามสวนส าคญกบการสงเสรมภาวะสขภาพใหดขน 3. การใหสขศกษา (Education approach) เปาหมายคอการใหขอมลความร และการพฒนาทกษะทจ าเปนใหกบบคคลเพอใหบคคลสามารถเลอกพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสมไดดวยตนเอง การใหสขศกษานนอยภายใตสมมตฐานเกยวกบความสมพนธระหวางความรและพฤตกรรม โดยการเพมความรสงผลใหเกดการเปลยนทศนคต ซงน ามาสการเปลยนพฤตกรรมได

15

4. การเสรมสรางพลงอ านาจ (Empowerment) เปาหมายคอการท าใหบคคลสามารถทจะระบสงทตนเองกงวลและการท าใหบคคลเกดทกษะและความมนใจในการท าสงนนดวยตนเอง เปนการเสนอความตองการจากสวนลางแลวบคลากรดานอนๆ ชวยสนบสนน โดยบคลากรดานสขภาพเปนเพยงผประสานงาน สนบสนนใหบคคลเกดพลงขนจากภายในตนเองเพอทจะสามารถจดการกบสถานการณทบคคลกงวล 5. การปรบเปลยนทางสงคม (Social change) เปนการสงเสรมสขภาพจากมมของนโยบายและสงแวดลอมเพอใหเกดการปรบเปลยนสงแวดลอมทางกายภาพ สภาพสงคม สภาพเศรษฐกจ ซงเปนผลใหบคคลในสงคมสามารถเลอกการสงเสรมสขภาพไดงายขน กระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ (Empowerment) เปนสวนหนงของรปแบบการสงเสรมสขภาพสามารถน ากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจไปใชเพอใหผปวยสามารถดแลสขภาพจากความตองการของตวเอง 2. แนวคดการเสรมสรางพลงอ านาจ

พลงอ านาจเปนคณลกษณะทแสดงถงความสามารถ ความมอทธพลหรอมอ านาจในการควบคมและตดสนใจในเรองตางๆ พลงอ านาจทบคคลมแตละระดบแตกตางกนไปตามการรบรถงพลงอ านาจของแตละบคคล ความหมายของการเสรมสรางพลงอ านาจไดมการใหค าจ ากดความตางกนไป ขนกบการน าไปใช ดงน

แรพพาพอรท ไดใหค าจ ากดความของการเสรมสรางพลงอ านาจวา เปนกระบวนการทบคคล องคกร และชมชน สามารถพฒนาการควบคมชวตตนเองได (Rappaport 1984 : 1-7)

คฟเฟอร กลาววา การสรางพลงอ านาจเปนกระบวนการชวยเหลอบคคลทมความสญเสยอ านาจใหเกดการรบรถงปญหาทแทจรงและพรอมทจะแกไขปญหาของตนไดเอง (Kieffer 1984 : 9-36)

กบสน ไดใหค าจ ากดความของการเสรมสรางพลงอ านาจวา เปนกระบวนการทางสงคมทสงเสรมใหบคคลคนพบปญหา ความตองการของตนเอง และใหบคคลสามารถจดการแกไขปญหาของเขาดวยตวเขาเอง โดยใชทรพยากรทจ าเปน เพอใหบคคลเกดความเชอมนในตนเอง รสกวาตนมพลงอ านาจสามารถควบคมชวตของตนเองได (Gibson 1991 : 354-361)

สรปไดวาการเสรมสรางพลงอ านาจนนเปนการสรางพลงอ านาจจากภายในตวของบคคลเอง โดยการท าใหบคคลคนพบความตองการของเขาเอง ใหบคคลสามารถพฒนาทกษะและเพมความมนใจในการจดการแกไขปญหาของเขาดวยตวเขาเอง โดยบคลากรทางสขภาพเปนเพยงผประสานงานหรอใหสงสนบสนนทจ าเปน

16

นอกจากนกบสนยงกลาวถงความเชอพนฐานกอนทเรมใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ (Gibson 1991 : 354-361) ดงน “1. บคคลเปนเจาของสขภาพ สขภาพเปนเรองของบคคลทตองรบผดชอบดวยตนเอง แมวาบคลากรทางสขภาพจะมหนาทในการสงเสรมสขภาพแตไมไดมอ านาจเหนอบคคลนน บคลากรทางสขภาพตองเคารพในสทธของบคคลตอการเลอกภาวะสขภาพ 2. บคคลควรไดรบการเคารพนบถอตอศกยภาพของบคคลทจะเลอกพฒนาและตอบสนองความตองการตอเปาหมายของตวเขาเอง บคคลมความสามารถในการตดสนใจ ในเรองใดๆของตนถงแมวาอาจตองอาศยขอมลและความชวยเหลอจากคนอนบาง 3. บคลากรทางสขภาพไมมความสามารถทจะเสรมสรางพลงอ านาจใหกบบคคลได บคคลเทานนทจะเสรมสรางพลงอ านาจดวยตวของเขาเอง แตบคลากรทางสขภาพสามารถชวยสนบสนนใหบคคลพฒนาทกษะ ใหเกดความคงทนของพฤตกรรมสขภาพทดและรจกใชทรพยากรใหเกดประโยชน เพอใหบคคลเกดความรสกวาสามารถควบคมและเชอมนในความสามารถของตน 4. บคลากรทางสขภาพตองยอมรบความส าคญของการใหความรวมมอของชมชน บคลากรทางสขภาพตองระลกวาบคคลมอสระสามารถตดสนใจเลอกสงตางๆ ดวยตนเอง จงอาจตดสนใจเลอกหนทางทตางจากทบคคลกรทางสขภาพแนะน า รวมทงบคลากรทางสขภาพตองพรอมทจะยอมรบการปฏเสธไมรบความชวยเหลอทใหกบบคคล 5. กระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจสามารถเกดไดตองมความนบถอซงกนและกนระหวางบคลากรทางสขภาพและผปวย ไมมฝายหนงฝายใดไดเปรยบหรอเหนอกวา ทงสองฝายควรท างานแบบเกอกลผลประโยชนซงกนและกน 6. ตองมความเชอใจซงกนและกน” ตามแนวคดของกบสน ปจจยทจะท าใหบคคลมกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจกคอ ความมงมนทมเท (Commitment) ความผกพน (Bond) และความรก (Love) ของบคคลทมตอเรองนนๆ สวนปจจยทเกยวของตอกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ ไดแก ความเชอ (Beliefs) คานยม (Value) ประสบการณ (Experience) การสนบสนนทางสงคม (Social support) และเปาหมายในชวต (Determination) โดยมความคบของใจ (Frustration) เปนปจจยทท าใหบคคลเขาสขนตอนตางๆ ของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ ซงอาจแบงปจจยทเกยวของไดดงน (Gibson 1995 : 1201-1210) 1. ปจจยภายในบคคล ไดแก 1.1 คานยม (Value) เปนคานยมของตนเอง ตองมความรกในตนเองซงเปนปจจยพนฐานของความรบผดชอบในการดแลตนเอง

17

1.2 ความเชอ (Beliefs) ความเชอชวยใหบคคลสามารถจดการกบปญหา อปสรรคได โดยการมความเชอทดตอการดแลหรอเชอวาการใหการพยาบาลทมประสทธภาพจะชวยใหอาการเจบปวยของตนดขน ความเชอดงกลาวสงผลใหผปวยเกดความหวง (A Hopeful future) และเมอมองเหตการณในแงดจะเปนสวนชวยเสรมใหบคคลเกดความเชอในความสามารถของตนวาสามารถดแลตนเองได (Abilities to care) ซงจะท าใหบคคลมความรสกเกดพลงในการทจะแสวงหาวธตางๆเพอใหไดรบการดแลทด 1.3 เปาหมายในชวต (Determination) การทบคคลมความเขมแขงและแรงจงใจ (Strong and Motivation) ทจะกระท าพฤตกรรมตางๆเพอไปสเปาหมาย 1.4 ประสบการณสวนบคคล (Experience) ประสบการณตางๆทผานมาทสวนส าคญใหบคคลมแนวทางส าหรบการจดการควบคมสถานการณ 2. ปจจยระหวางบคคล ไดแก 2.1 การสนบสนนทางสงคม (Social support) จากหลายแหลงไมวาจะเปน คสมรส สมาชกในครอบครว บคคลส าคญในชวต บคลากรทมสขภาพ และชมชน ลวนมสวนชวยในการใหก าลงใจ การประคบประคองความมนใจในการดแลตนเอง การใหขอมลขาวสารหรอสงสนบสนน การพดคยแลกเปลยนประสบการณระหวางผปวยดวยกน การไดเรยนรจากคนอน การไดรบบรการดแลตอในชมชน และการไดรบสงสนบสนนจากแหลงตางๆ เปนสงชวยใหบคคลมการเสรมสรางพลงอ านาจไดผลดยงขน กระบวนการเสรมสรางพลงม 4 ขนตอน (Gibson 1995 : 1201-1210) คอ “1. การคนพบสถานการณจรง (Discovering Reality) เปนขนตอนแรกของกระบวนการสรางเสรมพลงอ านาจ เปนการพยายามท าใหบคคลยอมรบเหตการณและสภาพการณทเกดขนกบตนตามสภาพทเปนจรง โดยมการตอบสนอง 3 ดานคอ 1.1 การตอบสนองดานอารมณ (Emotional responses) เมอบคคลรบรและตระหนกถงปญหาทเกดขน บคคลจะเกดความรสกคบของใจ (Frustration) ในเรองทเกดขน ความคบของใจจะเปนแรงขบเคลอนใหบคคลมความรสกวาตนเองสามารถท าไดดกวานหรอมโอกาสทจะมอาการทดขน ท าใหบคคลมก าลงใจขน และพยายามคนหาปญหา สาเหตทเกดขนตามสภาพทเปนจรง เพอทจะสามารถดแลตนเองไดอยางเหมาะสม 1.2 การตอบสนองทางสตปญญาการรบร (Cognitive responses) เมอบคคลรสกสญเสยความสามารถ หรอไมมนใจในการดแลตนเอง บคคลจะแสวงหาความชวยเหลอจากสงรอบขางโดยการหาขอมลใหไดมากทสดไมวาจะเปนขอมลจากบคลากรทางสขภาพ หรอผทเคยมประสบการณการเจบปวยคลายคลงกน เพอใหเกดความเขาใจสถานการณทเกดขน บคคลจะใช

18

ขอมลความรทไดจากแหลงขอมลตางๆมาประกอบการตดสนใจในการแกไขปญหา และสถานการณตางๆ 1.3 การตอบสนองทางพฤตกรรม (Behavioural responses) บคคลจะรบรและตระหนกวา การดแลสขภาพของตนเปนหนาทและความรบผดชอบของตนเอง บคคลจะมองปญหาในแงบวก และจะพยายามท าความเขาใจกบปญหาและสถานการณทเกดขนจนสามารถรชดเจนวาสงทตนเองตองการอยางแทจรงคออะไร เกดความชดเจนในการดแล และตระหนกถงความส าคญของการดแลตนเอง รวมกบการใชประสบการณในการแกปญหาทผานมาประยกตกบสถานการณใหม เมอบคคลมความคดในแงบวก ปญหาทกอยางจะสามารถแกไขไดดขน บคคลจะพยายามปรบตวโดยคดในแงด และจะกระท าการเพอใหการดแลตนเองเปนไปอยางมประสทธภาพ 2. การสะทอนคดอยางมวจารณญาณ (Critical reflection) เปนการพยายามทบทวนเหตการณอยางรอบคอบ เพอตดสนใจและจดการกบปญหาไดอยางเหมาะสม เปนการฝกทกษะในการท าความเขาใจกบสถานการณปญหา แสวงหาทางเลอก การพจารณาอยางมวจารณญาณเพอใหเกดมมมองใหม เมอบคคลสามารถคนพบปญหาตามสภาพการณจรง และเกดความคบของใจในการดแลจะสงผลใหบคคลพฒนาตนเองขน ชวยใหกลบมามองปญหา ประเมน และพจารณาถงสถานการณทเกดขนทงหมดในแงมมตางๆ ท าใหเกดความเขาใจชดเจนเพอน าไปสการแกปญหาและการเปลยนแปลงทดขน ขนตอนนชวยใหเกดการพฒนาความรสกมพลงอ านาจในการควบคมตนเอง จะคดไดวาจากเดมทตนเองมความคดวาตนไมสามารถดแลตนเองได ทจรงแลวตนเองไมไดไรความสามารถ และสงทตนไดกระท านนเปนสงทมความส าคญทจะชวยใหตนมอาการดขน บคคลจะตระหนกถงความเขมแขงความสามารถของตนเอง จะเกดความรสกมนใจในความร ความสามารถ ขนตอนนน าไปสการตดสนเลอกวธการปฏบตทเหมาะสม และชวยใหบคคลรบรถงพลงอ านาจในตนเอง เมอผานขนตอนนบคคลจะรสกเขมแขงมความสามารถและมพลงมากขน 3. การตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม (Taking charge) บคคลจะตดสนใจเลอกวธปฏบตทตนคดวาเหมาะสมและดทสด จะพฒนาความสามารถและมความมนใจในการมพลงอ านาจ ขนตอนนบคคลจะมพนธะสญญากบตน โดยมกระบวนการยอยเกดขนดงน 3.1 การปกปอง (Advocating for him/herself) โดยบคคลคดวาการดแลเปนการปกปองตนเอง เปนหนาท และความรบผดชอบของตน ไมมบคคลอนทสามารถท าการดแลไดดตนเอง ดงนนสงทท าแลวเปนผลดกบตนเองกจะท า 3.2 การเรยนรในการแกปญหา (Learning the ropes) เปนการเรยนรการแกปญหา มการใชประสบการณเดมของตน และการเรยนรรวมกบทมสขภาพ

19

3.3 การเรยนรการคงไวซงพฤตกรรม (Learning to persist) เปนความพยายามตงใจดแลตนเอง และพยายามกระท าสงทดทสดใหแกตนเอง 3.4 การเจรจาตอรองเกยวกบการรกษา (Driving negotiation in health caring) เมอบคคลคดวาตนเปนมความส าคญและเปนสวนหนงในการดแลรกษาตนเอง จงเกดการน าความเขาใจของตนมาผสมผสานกบความรทมอยเพอใชในการดแล มการน าปญหาในการดแลมาแลกเปลยนความเหนกบทมสขภาพ บคคลจะสามารถตอรองการปฏบตในการดแลตนเองกบทมสขภาพ เพราะบคคลเชอวาตนเองเปนผอยกบภาวะโรคยอมมความเขาใจในการดแลตนเองด 3.5 การสรางความรสกของการมสวนรวม (Establishing partnerships) เปนการทบคคลตองการมสวนรวมอยางจรงจงในการดแลรกษา และการตดสนใจในการรกษา จะท าใหบคคลแสวงหาขอมลททนสมย มสวนรวมในการอภปรายปญหากบทมสขภาพ ท าใหเกดการท างานเปนทม ชวยใหมการตดสนแกปญหาอยางมประสทธภาพ ท าใหบคคลเกดความเชอมนในตนเองมากขน 4. การคงไวซงการปฏบตอยางมประสทธภาพ (Holding on) เมอมการพบปญหาในการปฏบตตามทางทบคคลไดเลอกไป ทมสขภาพและผปวยจะรวมมอกนในการแกไขปญหา เมอน าวธการแกไขปญหาไปปฏบตแลวเกดประสทธภาพ หรอประสบความส าเรจ บคคลจะรสกมนใจ รสกมพลงอ านาจ มความสามารถและจะคงไวซงพฤตกรรมการแกปญหานนในครงตอไป”

ขอควรระวงในการน ากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจมาปฏบต คอ ยดหลกการของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทแทจรง โดยบคลากรดานสขภาพเปนเพยงผประสานงาน และสนบสนนใหผปวยไดสะทอนคดการแกไขปญหาสขภาพโดยใชประสบการณการดแลตนเองทผานมา กระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจไมใชการมงเนนทจะปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพของผปวย กระบวนการสามารถปรบใหเขากบผปวยได และในการด าเนนงานไมควรมงเนนผลลพธสวนปลาย เชน ผลระดบน าตาลในเลอด มากเกนไปจนขาดความเขาใจทชดเจนในกระบวนการเสรม

สรางพลงอ านาจ (Anderson and Funnell 2010 : 277-282)

3. ทฤษฎทางพฤตกรรมศาสตรตางๆทเกยวของกบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ

การเสรมสรางพลงอ านาจนนเปนการสรางพลงอ านาจจากภายในตวของบคคลเอง โดยการท าใหบคคลคนพบความตองการของตนเอง ใหบคคลสามารถพฒนาทกษะและเพมความมนใจในการจดการแกไขปญหาของเขาดวยตวเอง โดยบคลากรทางสขภาพเปนเพยงผประสานงานหรอใหสงสนบสนนทจ าเปน กระบวนการเสรมสรางพลงม 4 ขนตอน คอการคนพบสถานการณจรง (Discovering reality) การสะทอนคดอยางมวจารณญาณ (Critical reflection) การตดสนใจเลอกวธ

20

ปฏบตทเหมาะสม (Taking charge) และการคงไวซงการปฏบตอยางมประสทธภาพ (Holding on) จากแนวคดของการเสรมสรางพลงอ านาจ และกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจสามารถอธบายดวยทฤษฎตางๆทเกยวของ ไดแก ทฤษฎเกยวกบตน ทฤษฎการน าตนเอง ทฤษฎการเรยนร ทฤษฎการรบร ทฤษฎการจงใจ ทฤษฎเกยวกบอารมณ ทฤษฎความไมลงรอย การสนบสนนทางสงคม ความเชออ านาจหรอศนยการควบคม ทฤษฎพฒนาการ ทฤษฎสงคมจตวทยา และรปแบบความเชอดานสขภาพ ดงน 1. ทฤษฎแนวคดเกยวกบตน (Self-concept theory) W. Beatty กลาวถงการจดการของมโนภาพเกยวกบตนทบคคลรบรจากการประเมนของบคคลหรอขอมลปอนกลบจากบคคลอน ซงตน (Self) ในทนหมายถง สงทบคคลรบรเกยวกบตนเองในดานเกยวกบลกษณะเฉพาะของตนเอง คณคา ศรทธา ประสทธผล และเกยวกบความร การปฏบต ความส าเรจ สงทเปนอย ประสบการณ การแปลความหมายของประสบการณ การพฒนาเปาหมายทมความแนนอน และการมองตนเองวามลกษณะเฉพาะอยางทแตกตางจากบคคลอนๆ โดยเมอ “ตน” ทบคคลนนรบร ไมเทากบ “ตน” ทบคคลนนเชอ บคคลจะมการแกไขความแตกตางระหวาง “ตน” โดยมการพฒนาความคดไปส “ตน” ใหมทเปนผลของการผสมผสาน (ประภาเพญ สวรรณ และ สวง สวรรณ 2534 : 34-35) จากการวเคราะหความเชอมโยงของทฤษฎเกยวกบตนกบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในผปวยเบาหวาน พบวาเมอผปวยเบาหวานรสกวาตนไรพลงอ านาจในการดแลสขภาพตนเองแสดงวา “ตน” ทผปวยเบาหวานเชอนนอยในระดบต า เมอบคลากรทางสขภาพพยายามท าใหผปวยเบาหวานรบรถง “ตน” ทมระดบสงขนโดยการท าใหผปวยเบาหวานรบรถงความสามารถของตนเอง จากนนเมอผปวยเบาหวานประเมนขอมลทไดรบจากบคลากรดานสขภาพ และเหนถงความแตกตางของ “ตน” จะมความรสกคบของใจและพยายามปรบการรบรความ สามารถของตนเองใหสงขน สงทเกดขนเหลานอยในขนการคนพบสถานการณจรงของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ สามารถประยกตใชองคประกอบของประสบการณและการเรยนรไดมาใชปรบความแตกตางของ “ตน” โดยมวธการ ดงน 1.1 การใหผปวยเบาหวานไดมประสบการณ เปนการท าใหเกดความรสกมสวนรวม ผปวยเบาหวานจะเกดความรสกวาตนเองมคณคา ซงสอดคลองกบกจกรรมของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทใหผปวยเบาหวานเลาประสบการณของตนเอง 1.2 การใหผปวยเบาหวานไดเรยนรถงวธการด าเนนงานทผปวยเบาหวานไมสามารถท าไดมากอน ท าใหมความรสกวาตนเองสามารถจะปฏบต หรอด าเนนงานไดอยางมประสทธภาพ สอดคลองกบกจกรรมของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในการฝกทกษะให

21

ผปวยเบาหวานปฏบตในสงทไมเคยท า เชน การใชจดเมนอาหาร การฝกนงสมาธ การฝกการออกก าลงกาย

1.3 การท าใหผปวยเบาหวานเกดความรสก ทศนคตหรอคานยม(ทงบวกและลบ) เปนการใหผปวยเบาหวานแสดงออกดานความคดอยางเปนอสระ ซงจะชวยลดความเครยดและความกงวลใจ สอดคลองกบกจกรรมของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทมการใชค าถามเพอใหผปวยเบาหวานเกดการสะทอนคดโดยการใหผปวยเลาถงพฤตกรรมการดแลตนเองทผานมา การใชตวแบบดานบวก เชน ผปวยทคมระดบน าตาลไดดมาพดคยในกลม เพอสรางทศนคตทดตอ พฤตกรรมสขภาพทคาดหวง รวมถงการมตวแบบดานลบ เชน ผปวยเบาหวานทคมน าตาลไมได และเกดภาวะแทรกซอนรนแรง เพอใหบคคลในกลมรวมแสดงความคดเหนทงดานบวกและลบอยางเปนอสระหลงจากไดพบตวแบบ 1.4 การใหผปวยเบาหวานไดตดสนใจเลอกเปาหมายดวยตนเอง ผปวยเบาหวานจะรสกวาตนสามารถควบคมอนาคตของตนเองไดจากการเลอกในสงทตนเองเหนวาเหมาะสม สอดคลองกบกจกรรมของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ ทใหผปวยตดสนใจเลอกปญหาสขภาพของตน เปาหมายของการดแลสขภาพ และแนวทางปฏบตทตนเองตองการ ซงเปนการท าใหผปวยเบาหวานเกดความมนใจในตนเอง และท าใหรสกถงความสามารถในการควบคมและเลอกอนาคตของตนเองได 2. ทฤษฎการน าตนเอง (Self Determinism) เชอวามนษยมลกษณะเฉพาะในการแสดงปฏกรยาตอบสนอง มนษยมความแตกตางในดานพฤตกรรมการแสดงออก ทศนคต ความเชอ และคานยม สงเหลานเกดขนจากองคประกอบภายในตวบคคล ทฤษฎนเชอวามนษยมความเปนอสระในการก าหนดสงตางๆ ส าหรบตนเอง มความคดเปนของตนเอง และมความรสกวาตนเองมคณคา Rogers เชอวา บคลกภาพพฒนาขนมาจากประสบการณ ซง “ประสบการณ” หมายถง ทกสงทกอยางทบคคลไดรบนนทผานประสาทสมผส และยงเชอวาบคคลมแนวโนมทจะพฒนาตนเอง เมอบคคลประสบกบสถานการณทเปนปญหา และเมอบคคลนนเขาใจสถานการณอยางชดเจนกจะเลอกแนวทางทจะน าไปสความคงอยของตนเอง มการเพมพนประสบการณ ความรตางๆ และการพฒนาตนเองใหเจรญกาวหนา (ประภาเพญ สวรรณ และ สวง สวรรณ 2534 : 35-37) จากการวเคราะหความเชอมโยงทฤษฎการน าตนเอง กบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ พบวาเมอผปวยเบาหวานไดรบประสบการณ การเรยนร ความรใหม ผปวยจะน าประสบการณใหมทไดมารวมในการตดสนใจ เลอกทจะแสดงออกทางพฤตกรรมเพอการดแลภาวะสขภาพดวยตวเอง ซงสอดคลองกบการใหผปวยไดเลาประสบการณ รวมทงการพดคยแลกเปลยนประสบการณระหวางกน

22

3. ทฤษฎการเรยนร (Learning Theory) การเรยนรเปนกระบวนการของการไดรบความร ความเขาใจ หรอทกษะ โดยผานการมประสบการณ หรอจากการไดศกษาในสงนนๆ กระบวนการเรยนร (Learning Process) ตามแนวคดของ Coleman(1969) เกดจากองคประกอบทส าคญ 4 องคประกอบคอ ผเรยน สงทจะเรยน กระบวนการ และสงแวดลอม โดยการเรยนรจะเกดขนมากหรอนอยขนอยกบการเรยนรเดมของผเรยน ประสบการณของผเรยน วฒภาวะและความสามารถปรบตวของผเรยน แรงจงใจพนฐานของผเรยน โดยบคคลจะสนใจสงทตรงกบเปาหมายของตน และเกดความรสกพงพอใจในการเรยนซงเปนรางวลทางใจทเกดขน (ประภาเพญ สวรรณ และ สวง สวรรณ 2534 : 49-51) ทงนกระบวนการเรยนรแบบมประสบการณจรงนน เปนวงจรทประกอบดวย การไดรบประสบการณตรง การสะทอนความคดทไดจากการมประสบการณตรง การเกดแนวความคดทเปนนามธรรม และการน าไปใชในสภาพจรง (ประภาเพญ สวรรณ และ สวง สวรรณ 2534 : 49-51) จากการวเคราะหความเชอมโยงทฤษฎการเรยนรกบกระบวนการเสรมสรางพลง อ านาจ พบวากระบวนการเรยนรสามารถน ามาประยกตใหเขากบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจไดโดยการสรางบรรยากาศของการเรยนรทด การหาสถานทเหมาะสมใหมสงรบกวนนอยทสด การใหผปวยเบาหวานไดมสวนรวมในการเสนอสงทตนสนใจ การจดกจกรรมการเรยนรใหสอดคลองกบความตองการของผปวยเบาหวานเพอใหเกดแรงจงใจทด การใหผปวยเบาหวานไดรบประสบการณจรงในการปฏบตสงใหมทไมเคยท า เชน การใหจดเมนมออาหารจากแบบจ าลองโภชนาการ การฝกนงสมาธคลายเครยด การฝกออกก าลงกาย จากนนใหผปวยเบาหวานเลาความ รสกทเกดขนจากการไดท ากจกรรมนน ซงเปนการสะทอนความคดทเกดขนตอกจกรรมทไดปฏบต โดยผลลพธของกระบวนการเรยนรทเกดขนคาดหวงใหผปวยเบาหวานน าประสบการณทไดไปปฏบตจรงจนเกดเปนพฤตกรรมสขภาพทดในอนาคต 4. ทฤษฎการรบร (Perception Theory) ตามแนวคดของ Lindzey, Hall, and Thomson(1975) การ “รบร” ถอเปนกระบวนการจตวทยาพนฐานของบคคล การรบรน ามาซง “ความจ า” “ความคด” และ “การเรยนร” การรบรเกยวกบเหตการณตางๆ มขนตอนดงน บคคลรบพลงงานจากสงเราซงจะเราประสาทสมผส ประสาทสมผสจะสงขอมลผานมาทางเสนประสาทเขาสสมอง และเกดการรบรตอสงเรานน ในกระบวนการน ความสนใจ (attention) ของบคคลจะแสดงถงความรส านกทพงไปทสงของทเปนสงเราประสาทสมผส การรบรขนกบการเลอกรบของบคคล (selective perception) ซงจะเปนตวก าหนดวาขาวสารใดบคคลจะยอมรบหรอไมยอมรบ เพราะกระบวนการศกษาจะไมเกดขนเลย ถาหากวาขาวสารทสงไปนนไมถกรบรจากบคคลตงแตแรก

23

โดยบคคลจะมแนวโนมกลนกรองขาวสาร หรอไมยอมรบขาวสารทจะท าใหตนเองไมมความสข หรอขาวสารนนไมมความหมายตอตนเอง นอกจากนขาวสารทบคคลรบไวนนอาจถกบดเบอน (distorted) เพราะเหตทวาบคคลจะสนใจเฉพาะสงทตนตองการ และจะรบรเฉพาะขาวสารหรอสวนของสงเราทตรงกบความตองการ ความสนใจ หรอความคาดหวงของเขา (ประภาเพญ สวรรณ และ สวง สวรรณ 2534 : 41-42) จากการวเคราะหความเชอมโยงทฤษฎการรบร กบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ พบวาการประเมนวาผปวยเบาหวานสามารถรบรขอมลขาวสารทตองการสอสารหรอไม เปนประเดนส าคญในกระบวนการเรยนรทใหเกดขน โดยสามารถท าไดดวยการสอบถามความยนยอมในการเขากจกรรม การสรางบรรยากาศการเรยนรทนาสนใจ การสรางแรงจงใจ การสงเกตสหนาทาทางของผปวยเบาหวานระหวางทสอสาร 5. ทฤษฎการจงใจ (Motivation Theory) การจงใจจะมความส าคญเมอการรบรไดเกดขน การจงใจเปนกระบวนการทใชวธการหลายๆ อยางเพอท าใหเกดปฏกรยาอยางใดอยางหนงในตวบคคล เชน ใชสงจงใจ (motives) ท าหนาทเปนแรงขบ (drive) และสงลอใจ (incentive) เพอกระตนพฤตกรรมทมเปาหมายในการตอบสนองความตองการพนฐานของตวบคคลในทฤษฎการ จงใจนน แรงขบ (drive) ทเกยวของ คอ แรงขบทเกดจากการเรยนร เชน ความส าเรจ การเปนทยอมรบ สวนสงลอใจ (incentive) มทงสงอ านวยความสะดวก (facilitative) ซงเปนสงทชวยใหบคคลเกดความพอใจและตระหนกถงศกยภาพของตนเอง และสงขเขญ (coercive) เปนสงทขดขวางหรอยบยงไมใหบคคลท าพฤตกรรมทจะตอบสนองความตองการของบคคลอยางไรกตาม สงทถอวาเปนสงอ านวยความสะดวกของบคคลหนงอาจเปนสงขเขญส าหรบอกบคคลหนงกได หรอบางครงในบคคลเดยวกนสงอ านวยความสะดวกกลายเปนสงขเขญไดในสถานการณทตางกน (ประภาเพญ สวรรณ และ สวง สวรรณ 2534 : 42-43) จากการวเคราะหความเชอมโยงทฤษฎการจงใจ กบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ พบวาการใชการจงใจโดยการชนชมในสงทผปวยเบาหวานกระท า การท าใหผปวยเบาหวานรบรถงการเปนทยอมรบ จะเปนแรงขบทเกดขน และท าใหผปวยเบาหวานตองการทจะท าพฤตกรรมนนตอไปได การใหสงลอใจทเปนสงอ านวยความสะดวกแกผปวยเบาหวานจะสงเสรมสนบสนนใหผปวยท าพฤตกรรมทตองการ เชน การใหคมอการดแลรกษาตนเองเพอใหผปวยสามารถศกษาไดดวยตนเองตามความตองการ การใหสมดบนทกพฤตกรรมการบรโภคอาหาร และพฤตกรรมการออกก าลงกาย 6. ทฤษฎเกยวกบอารมณ (Emotion Theory) Lindzey, Hall, and Thomson (1975) เชอวาอารมณทกชนดยกเวนอารมณซมเศรา (depression) เปนสภาวะของการเราทางจตวทยา ทงสภาพ

24

ความไมสบายใจและความตนเตนทเกดขนจากสงเราทงภายในและภายนอก อารมณสามารถกระตนใหเกดพฤตกรรม นอกจากนยงเปนแรงจงใจ (motives) ดวย (ประภาเพญ สวรรณ และ สวง สวรรณ 2534 : 47-48) จากการวเคราะหความเชอมโยงทฤษฎเกยวกบอารมณ กบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ พบวาการใชอารมณกลวเปนเทคนควธเราเพอใหผปวยปฏบตตามค าแนะน าในการรกษา โดยการใชตวแบบดานลบ เชน ผปวยเบาหวานทไมดแลภาวะโรคเบาหวานจนเปนแผลเบาหวานลกลามและถกตดขา ผปวยเบาหวานทไดรบการฟอกไต เพอท าใหผปวยรสกกลวและสะทอนคดถงการปรบเปลยนพฤตกรรมทจะไมท าใหตนเองมประสบการณเชนเดยวกบตวแบบดานลบ 7. ทฤษฎความไมลงรอย (Dissonance Theory) Festinger เชอวากระบวนการของบคคลในการเลอกขอมลหลายขอมลทขดแยงกนจะกอใหเกดความไมลงรอยกนทางจตวทยา บคคลจะพยายามลดความไมลงรอยน เพราะเมอมความไมลงรอยเกดขนกจะสรางความรสกไมสบายใจ ซงกระบวนการลดความไมลงรอยนอาจท าไดโดย การเปลยนความเชอ ความรสก หรอทศนคตทบคคลมอยเพอลดความขดแยง (ประภาเพญ สวรรณ และ สวง สวรรณ 2534 : 47) จากการวเคราะหความเชอมโยงทฤษฎความไมลงรอย กบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ พบวาเมอท าใหผปวยเบาหวานตระหนกและยอมรบปญหาในสถานการณตามจรง ผปวยเบาหวานจะเกดความคบของใจ มความขดแยงจากความเชอและทศนคตเดมทเคยม เมอเกดความไมลงรอยกนของขอมลทผปวยเบาหวานไดรบโดยการเปลยนความเชอ หรอทศนคต ของตนเองแตหากผปวยเบาหวานรสกวาขอมลทไดขดแยงกบสงทเขาใจอาจมการแสวงหาขอมลเพมเตม หรออาจเกดการไมยอมรบขาวสารกได 8. การสนบสนนทางสงคม (Social Support) Becker และ Maiman(1980) ไดเสนอความคดเหนวา การสนบสนนทางสงคม โดยเฉพาะอยางยงจากครอบครวของผปวย เปนปจจยทส าคญตอพฤตกรรมการปฏบตตามค าแนะน าในการรกษา (ประภาเพญ สวรรณ และ สวง สวรรณ 2534 : 174-176) House ไดใหค าจ ากดความของการสนบสนนทางสงคมวา หมายถง พฤตกรรมการ สนบสนนดานตางๆ ตอไปน (ประภาเพญ สวรรณ และ สวง สวรรณ 2534 : 177) 8.1 การสนบสนนดานอารมณ (Emotional support) หมายถง ความรสกเหนอกเหนใจ การดแลเอาใจใส การใหก าลงใจ การแสดงความรกความผกพนตอกน การยอมรบนบถอและเหนคณคาระหวางบคคลทเกยวของ

25

8.2 การสนบสนนดานการประเมน เปรยบเทยบ (Appraisal support) หมายถง การไดรบขอมลปอนกลบ (feedback) การเหนพองและการใหการยอมรบพฤตกรรมผอน (affirmation) เพอน าไปใชประเมนตนเอง ซงท าใหเกดความมนใจ

8.3 การสนบสนนดานขอมลขาวสาร (Information support) หมายถง การใหขอมล การตกเตอน การใหค าปรกษาทสามารถน าไปใชแกปญหาทเกดขน

8.4 การสนบสนนดานสงของ หรอบรการ (Instrumental support) หมายถง พฤตกรรมชวยเหลอในรปแบบวตถ หรอสงของ เวลา เงน หรอแรงงาน เพอชวยแกปญหาสขภาพของบคคล

จากการวเคราะหความเชอมโยงการสนบสนนทางสงคมกบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ พบวาการสนบสนนทางสงคมสามารถแทรกอยในทกขนตอนของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ เชน การชนชม หรอใหก าลงใจ จดเปนการสนบสนนดานอารมณ การยนยนสนบสนนถงพฤตกรรมปฏบตทบคคลไดกระท ามา เพอท าใหเขามนใจ จดเปนการสนบสนนดานการประเมน การใหความรในการปฏบตตนทถกตองเหมาะสมกบผปวย หรอการใหค าปรกษาเมอพบอปสรรคในการปรบเปลยนพฤตกรรม จดเปนการสนบสนนดานขอมลขาวสาร การใหคมอการดแลตนเอง การลงเยยมบานผปวย จดเปนการสนบสนนดานสงของ หรอบรการ ดงนนอาจกลาวไดวาการสนบสนนทางสงคมนนสามารถด าเนนการควบคไปกบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ

9. ความเชอในอ านาจหรอศนยการควบคม (locus of control) ศกยภาพของบคคลในการแสดงพฤตกรรม เปนผลรวมระหวางความคาดหวงของบคคลทวา พฤตกรรมจะน าไปสผลลพธเฉพาะอยาง กบคานยมของบคคลทมตอผลลพธนน ความเชอในอ านาจ (locus of control) เปนองคประกอบทางจตวทยาอยางหนง การทจะเขาใจเกยวกบความเชอของบคคลเกยวกบประสทธภาพของบรการสขภาพ จ าเปนตองท าความเขาใจเกยวกบความคาดหวงโดยสวนรวมทวไป ซงความคาดหวงนจะประกอบดวยความคาดหวงทวาการเสรมแรงอยภายใตการควบคมของบคคล ซงเรยกวาความเชออ านาจภายในตน (internal locus of control) หรอในทางตรงขามความคาดหวงทวาการเสรมแรงอยภายใตอ านาจภายนอก ซงเรยกวาความเชออ านาจภายนอกตน (external locus of control) ซงไดแก บญ-กรรม โอกาส บคคลอน (ประภาเพญ สวรรณ และ สวง สวรรณ 2534 : 120-123)

จากการวเคราะหความเชอมโยงความเชออ านาจหรอศนยการควบคมกบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ พบวาในกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจนนตองท าใหผปวยเบาหวานเชออ านาจภายในตนเอง เพอใหมความมนใจในความสามารถของตนเองทจะจดการแกไขปญหาดวยตวเองได

26

10. ทฤษฎพฒนาการ (Developmental theory) มแนวคดส าคญ 2 แนวคดทอธบายพฒนาการของบคคลในดานความเปนตวของตวเอง (identity) คอ นกจตวทยากลมโครงสราง (structuralists) เชอวาองคประกอบภายในของบคคลจะเปนตวบงการพฤตกรรมทงหมด องคประกอบภายในดงกลาวนจะเปลยนแปลงเมอบคคลพฒนาการเปนตวของตวเอง ซงเปนผลรวมระหวางวฒภาวะ (maturation) และประสบการณ สวนนกจตวทยากลมพฤตกรรมนยม (behaviorists) สนใจในการเปลยนแปลงพฤตกรรม ซงไดเสนอกลวธเพอใหเกดการเปลยนแปลง เชน Bandura และคณะ เชอวาบคคลจะเปลยนพฤตกรรมการปฏบตเพอตองการทจะเลยนแบบ พฤตกรรมของตวแบบ ซงจะไดรบผลหรอรางวลตอบแทนจากการกระท าพฤตกรรมนนๆ B.F. Skinner และคณะ เชอวาพฤตกรรมปฏบตทสงเกตได (observable behavior) สามารถท าใหเกดการเปลยนแปลงไดโดยการใหรางวล กลาวคอ บคคลจะปฏบตในสงทน าความพอใจมาใหตน หรอไดรบรางวล และจะหยดท าพฤตกรรมทเมอท าไปแลวไมเหนผลในดานด หรอไมไดรบรางวลจากการกระท านน (ประภาเพญ สวรรณ และ สวง สวรรณ 2534 : 37-38)

จากการวเคราะหความเชอมโยงทฤษฎพฒนาการ กบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ พบวา กระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ มการใชตวแบบดานบวก เชน ผปวยเบาหวานทสามารถควบคมระดบน าตาลไดด เพอท าใหผปวยเบาหวานเกดความตองการทจะเลยนแบบตวแบบดานบวก ซงผลลพธทเขาจะไดรบนนคอความรสกภมใจในตนเองทสามารถท าพฤตกรรมนนได 12.ทฤษฎสงคมจตวทยา (Social psychology theory) ประกอบดวย ความเชอ (beliefs) ทศนคต (attitude) และการปฏบต (behavior) โดยทศนคตมองคประกอบ คอ ดานความร (cognitive component) และดานความรสก (affective component) โดยการทบคคลทจะแสดงพฤตกรรมออกมาทศนคตจะเปนตวกระตนใหบคคลมพฤตกรรม นอกจากน Stang and Wrightsman(1981) เชอวา ทศนคตเปนสงทไปกระตนพฤตกรรมการปฏบตของบคคล และทศคต สามารถเรยนรได สามารถปรบเปลยนได ขณะเดยวกนกสามารถคงอยภายในชวงระยะเวลาหนง (ประภาเพญ สวรรณ และ สวง สวรรณ 2534 : 94-96) จากการวเคราะหความเชอมโยงทฤษฎสงคมจตวทยากบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ พบวาการใหความรในการท ากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจกเพอใหผปวยเบาหวานเกดการปรบเปลยนทศนคต ซงทายทสดจะเกดการปรบเปลยนพฤตกรรม

13. รปแบบความเชอดานสขภาพ (Health Belief Model) เปนแนวคดของ Rosenstock(1966) ในเวลาตอมา Becker(1974) ไดขยายองคประกอบและรายละเอยดเพมมากขน ซงประกอบดวยการรบรโอกาสเสยงตอการเปนโรค (Perceived susceptibility) การรบรความ

27

รนแรงของโรค (Perceived severity) การรบรประโยชนทจะไดรบ (Perceived benefits) การรบรอปสรรคของการปฏบต (Perceived barrier) และสงชกน าใหเกดการปฏบต (Cues to action) (ประภาเพญ สวรรณ และ สวง สวรรณ 2534 : 109-120) จากการวเคราะหความเชอมโยงรปแบบความเชอดานสขภาพ กบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ พบวาสวนใหญในขนตอนการคนพบสถานการณจรงมการท าใหผปวยเบาหวานตระหนกและยอมรบถงปญหาสขภาพของตนเอง ท าใหผปวยเบาหวานเกดการรบรถงโอกาสเสยงทจะเกดภาวะแทรกซอน ความรนแรงของภาวะแทรกซอนทจะเกดขน ท าใหผปวยเบาหวานรบรถงประโยชนทจะไดรบจากการดแลสขภาพของตนเอง

กจกรรมในแตละขนตอนของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจมไวเพอใหผปวยเบาหวานสามารถเสรมสรางพลงอ านาจไดดวยตนเอง ซงจากทฤษฎทกลาวมาขางตนพบวาสามารถน ามาประยกตกบขนตอนตางๆ ในกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจสรปไดดงตารางท 1

28

ตารางท 1 ทฤษฎทน ามาประยกตใชในแตละขนตอนของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ

ทฤษฎ

ขนตอนในกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ

คนพบสถานการณ

จรง

สะทอนคด อยางม

วจารณญาณ

ตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม

คงไว ซงการปฏบต

ทมประสทธภาพ

ทฤษฎการน าตนเอง √ √ √ ทฤษฎการเรยนร √ √ √ ทฤษฎการรบร √ ทฤษฎการจงใจ √ √ √ ทฤษฎเกยวกบอารมณ √ √ √ ทฤษฎความไมลงรอย √ √ การสนบสนนทางสงคม √ √ √ √ ความเชออ านาจหรอศนยการควบคม

√ √ √ √

ทฤษฎพฒนาการ √ ทฤษฎสงคมจตวทยา √ √ รปแบบความเชอดานสขภาพ √ 4. งานวจยทเกยวของกบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ จากการทบทวนงานวจยทใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ พบวาผลของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจสามารถชวยสงเสรมความสามารถในการดแลภาวะสขภาพของผปวย ผดแล และชมชน โดยงานวจยทเกยวของกบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจไดท าการจดแบงตามรปแบบการศกษา และการวจยทเกยวของกบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในผปวยเบาหวานไดท าการจดแบงตามลกษณะกลมผปวยเบาหวาน สถานทท าการศกษา ลกษณะกจกรรม และการประเมนผลกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ เพองายตอการท าความเขาใจในการน าไปประยกตใชตอไป งานวจยทเกยวของกบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจสามารถแบงตามรปแบบการศกษา ไดเปน การวจยเชงคณภาพ และการวจยกงทดลอง 1. การวจยเชงคณภาพ (Qualitative research)

29

ศกษาการปองกนการเกดโรคเบาหวานในกลมเสยง ราศ คนธสาร (2548) ศกษาการปองกนการเกดโรคเบาหวานในกลมเสยงชาวไทใหญ บานผาบอง อ าเภอเมองแมฮองสอน โดยไดท าการศกษาสภาพชมชน และส ารวจขอมลเบองตนของชมชน ไดแก บรบทของชมชนวถชวต การด าเนนชวตทมผลตอการเกดโรคเบาหวาน ใชการสมภาษณอยางไมเปนทางการ และการสงเกตแบบไมมสวนรวม กลมตวอยางเปนกลมเสยงเบาหวาน 20 ราย ใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจโดยใชกจกรรมสนทนากลมรวมกน 45-90 นาท กลมละ 5-8 ราย ผวจยใชการตงค าถามเพอใหเกดการคนพบปญหาและการสะทอนคดอยางมวจารณญาณ หลงการท ากจกรรมกลมพบวาตวอยางทกคนรวาตนเองเสยงตอโรคเบาหวาน และรบรวาตนเองตองเปนผดแลสขภาพรวมทงการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภค หรอการออกก าลงกายดวยตนเอง หลงจากท ากจกรรม 2 สปดาหกลมตวอยางมการออกก าลงกายเพมขน และมการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคอาหาร ศกษากระบวนการทเกดขนระหวางการสรางพลงอ านาจ Mcwilliam and others (1977 : 111-123) ไดศกษาเกยวกบการเสรมสรางพลงอ านาจในผปวยโรคเรอรงสงอายชาวแคนาดา 13 ราย เปนผปวยทมประวตเขารบการรกษาแบบคางคนทโรงพยาบาลมากกวา 2 ครงในรอบ 1 ป และแพทยใหกลบมาดแลทบานภายใน 1 สปดาหทผานมา โดยท าการสมภาษณผปวยทบาน 10-16 ครง ในระยะเวลา 3 เดอน พบวากระบวนการทสนบสนนใหเกดการสงเสรมสขภาพ ไดแก 1) การสรางความไววางใจระหวางผวจยและผปวย โดยในขณะทผปวยเลาประสบการณทเกดขนใหฟง ผวจยตองสนใจรบฟงประสบการณของผปวย ขนตอนนมกพบในชวง 2-3 ครงแรกของการสมภาษณ 2) การสรางความสมพนธระหวางกน 3) การใหความหวงใยดแล ขนตอนท 2 และ 3 น โดยผปวยจะระบายความยากล าบากในการใชชวตและการดแลสขภาพใหฟง ในขณะทผวจยสนใจรบฟงความคบของใจทเกดของผปวย และใหความส าคญกบผปวย 4) การเรยนรรวมกน ผปวยและผวจยมการแลกเปลยนประสบการณ ความร เมอมสมพนธภาพทดมากขน จะท าใหผวจยทราบถงลกษณะนสย จดเดน ของผปวย ซงท าใหสามารถน ามาใชสนบสนนการวางแผนสขภาพรวมกบผปวยได และ 5) การสรางการดแลสขภาพทเหมาะสมรวมกน เมอมการแลกเปลยนประสบการณการเรยนรรวมกนจะท าใหสามารถสรางแนวทางในการดแลสขภาพทเหมาะสมในรายบคคลได ศกษาการเสรมสรางพลงอ านาจของครอบครว นตยา นาโสก (2552) ศกษาการเสรมสรางพลงอ านาจของครอบครวในการปองกนการสบบหร ใชการสมภาษณเชงลกเกยวกบประสบการณการเสรมสรางอ านาจจากครอบครวในการปองกนการสบบหร ตวอยาง 30 ราย จาก 20 ครอบครว และใชการสนทนากลม 1 ครงเปนเวลา 2 ชวโมง เพอน าองคความรทไดมาแลก เปลยน และรวมก าหนดแนวทางปฏบตเพอปองกนการสบบหรจากครอบครวสชมชน โดยมการรวมวางแนวทางระหวางครอบครวและสมาชกในชมชน ในการรวมก าหนดมาตรการ ไมวาจะเปน

30

การสรางความรความเขาใจในการปองกนการสบบหรระหวางครอบครว วด ชมชน โรงเรยน โดยจดใหมมาตรการสอดรบจากทกภาคสวนในชมชน มการจดตงชมรมปองกนการสบบหร แตงตงตวแทนชมชนส ารวจพฤตกรรมการสบบหร ยกยองผทเลกสบบหรส าเรจในชมชนมมาตรการประกาศ “เขตปลอดบหร” บรเวณหนารานขายของช าในชมชน 2. การวจยกงทดลอง (Quasi Experimental research)

เปนการศกษาผลของโปรแกรมการเสรมสรางพลงอ านาจในกลมผปวยเบาหวาน 2.1 กลมทดลองเดยววดผลกอนหลง 2.1.1 ใชกจกรรมตดตามเยยมบานรายบคคล ศกษาผลของโปรแกรมการเสรมสรางพลงอ านาจ เมธณ จนตยะ (2547) ศกษาผลของโปรแกรมการเสรมสรางพลงอ านาจตอพฤตกรรมสขภาพของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ตวอยางเปนผปวยโรคปอดอดกนเรอรงจ านวน 15 รายในอ าเภอเวยงปาเปา จงหวดเชยงราย กระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจใชระยะเวลา 8 สปดาห ท ากจกรรมทงหมด 6 ครง ใชระยะเวลาครงละ 45-60 นาทโดยเปนกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจรายบคคลทบานของผปวยเอง ผวจยใชการสอสารภาษาถนเพอเพมความเปนกนเอง ในกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจผวจยกระตนใหผปวยเลาประสบการณของตน พรอมท าการแลกเปลยนความเขาใจกบผวจย รวมกบการใหคมอปฏบตตวในการดแลตนเอง ใหความรและแนะน าตามแตปญหาของผปวยแตละราย พบวาหลงกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจผปวยโรคปอดอดกนเรอรงมคะแนนเฉลยพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองเพมขนกวากอนท ากจกรรม 2.1.2 ใชกจกรรมรปแบบกลม ศกษาผลของโปรแกรมการเสรมสรางพลงอ านาจ วรศรา ใจค าปน (2550) ศกษาผลของโปรแกรมการเสรมสรางพลงอ านาจแบบกลมตอการรบรสมรรถนะแหงตนของผดแลผปวยจตเภททมารบบรการทแผนกผปวยนอก โรงพยาบาลสวนปรง จงหวดเชยงใหม กลมตวอยางเปนผดแลผปวยจตเภท 10 ราย ระยะเวลาของโปรแกรม 2 สปดาห ท ากจกรรมกลมทงหมด 6 ครง ใชระยะเวลาครงละ 60-90 นาท โดยใหผดแลสามารถคนพบปญหาในสถานการณจรง และสะทอนคดอยางมวจารณญาณ ในกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจมการแลกเปลยนประสบการณในการดแลผปวยจตเภทระหวางกน รวมทงใหสมาชกกลมชวยกนเสนอแนวทางแกไขเพอใหผดแลสามารถเลอกวธทคดวาเหมาะสมกบตนไปปฏบตจรง ผลการศกษาพบวา หลงการท ากจกรรม 2 สปดาหผดแลผปวยจตเภทมคะแนนเฉลยการรบรสมรรถนะแหงตนสงกวากอนท ากจกรรม 2.1.3 ใชกจกรรมกลมรวมกบกจกรรมตดตามเยยมบานรายบคคล

31

ศกษาผลของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ นภาพร บญยน (2550) ศกษาผลของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจตอพฤตกรรมการดแลตนเองในผสงอายโรคเบาหวาน ศกษาในศนยสขภาพชมชนทงทราย จงหวดก าแพงเพชร ตวอยางเปนผปวยเบาหวานทอาย 60-69 ป และทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได จ านวน 30 ราย โดยระยะเวลาในการท ากจกรรมทงหมด 12 สปดาห ท ากจกรรมกลมทงหมด 4 ครงโดยใชระยะเวลาครงละ 120 นาท ในการท ากลมยอยระบสมาชกกลมละ 10 รายโดยใหผปวยสมครใจเลอกเอง แตใหอยกลมเดมตลอด กระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจท าโดยใหมการแลกเปลยนประสบการณ เพอใหผปวยสามารถคนพบปญหาของตนเอง และสะทอนคด รวมกบการใชตวแบบดานบวกทเปนผปวยเบาหวานทสามารถควบคมน าตาลได เพอกระตนใหผปวยตองการเลยนแบบตวแบบดานบวก รวมทงมการใหเขยนพนธะสญญาเกยวกบพฤตกรรมทผปวยเลอกทจะปรบเปลยน รวมกบการใหคมอบนทกพฤตกรรมปฏบตเพอเปนสงลอใจใหปฏบตพฤตกรรม จากนนนดท ากลมรวมกบอกครงใน 4 สปดาห เพอเลาประสบการณของตนเองทงความส าเรจ ปญหา อปสรรค โดยในระหวางนนผวจยท าการเยยมบานรายบคคลเพอแกไขปญหาของผปวยเฉพาะราย จากนนโทรศพทตดตามผลรวมดวยอกครงหนง ผลของการศกษาพบวาหลงท ากจกรรมคะแนนเฉลยของพฤตกรรมการดแลตนเองเพมขนกวากอนท ากจกรรม และระดบฮโมโกลบนเอวนซหลงท ากจกรรมลดลงกวากอนท ากจกรรม ผลของการเสรมสรางพลงอ านาจในครอบครว ภศราพร เจรญศกดขจร (2550) ศกษาผลของการเสรมสรางพลงอ านาจในครอบครวตอระดบฮโมโกลบนเอวนซ การเขารบการรกษาซ าของผปวยเบาหวาน การสญเสยพลงอ านาจและ พฤตกรรมการดแลของผดแล ท าการศกษาในผปวยเบาหวานทเขารบการรกษาซ าทโรงพยาบาล บานไผ 10 ราย ใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทงในกลมผปวยและผดแลผปวยเบาหวาน ระยะเวลาในการท ากจกรรมทงหมด 6 สปดาหมกจกรรมกลมทงหมด 3 ครงโดยเปนกจกรรมกลมรวมกนระหวางผปวยและผดแล เพอใหคนพบปญหาจากสถานการณจรง เกดการสะทอนคดรวมกน โดยการแลกเปลยนประสบการณรวมกน จากนนแตละครอบครวตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสมกบตน นดท ากจกรรมครงตอไปอก 4 สปดาห เพอแลกเปลยนประสบการณความส าเรจ ปญหา อปสรรค และรวมหาแนวทางแกไข ในระหวางนนมการเยยมบานรายบคคลพรอมพยาบาลเพอท าการสนบสนนผปวยรวมทงแกไขปญหาใหกบผปวยรายบคคล ผลการศกษาพบวาเมอสนสดกจกรรมของพฤตกรรมการดแลของผดแลเพมขนกวากอนท ากจกรรม ฮโมโกลบนเอวนซของผปวยเบาหวานหลงท ากจกรรมลดลงกวากอนท ากจกรรม หลงจากท ากจกรรม 4 สปดาหพบวาผลของการกลบมารกษาซ าทโรงพยาบาลลดลง

32

2.2 กลมทดลองและกลมเปรยบเทยบวดผลกอน หลง 2.2.1 ใชกจกรรมรปแบบกลม ศกษาผลของโปรแกรมการเสรมสรางพลงอ านาจแบบกลม เพญนภา สดตาค า (2550) ศกษาผลของโปรแกรมการเสรมสรางพลงอ านาจแบบกลมตอพฤตกรรมการดมแอลกอฮอลของผดมแอลกอฮอลแบบเสยง ท าการศกษาในกลมนกเรยน นกศกษาอาย 15-20 ป ทมคะแนนพฤตกรรมการดมแอลกอฮอลแบบเสยง 15 ราย แบงเปนกลมเปรยบเทยบ 5 ราย และกลมทดลอง 10 ราย กลมทดลองใหโปรแกรมการเสรมสรางพลงอ านาจทงหมด 6 ครง ใชระยะเวลาครงละ 90 นาท เปนกจกรรมกลมละ 7-8 ราย มระยะเวลาของโปรแกรมการเสรมอ านาจทงหมด 3 สปดาห กระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจใหตวอยางเลาประสบการณ รวมกบการสอบถามปญหาและอปสรรค เพอจดกจกรรมการเรยนรตอบสนองใหตรงกบความตองการ ผวจยไดจดกจกรรมฝกทกษะการปฏเสธ รวมทงมการฝกปฏบตจรงดวยการเลนละคร “เมอเพอนชวนดม” มกจกรรมใหเรยนรทกษะการจดการกบอารมณ และใหชนชมตนเองทสามารถควบคมอารมณไดด ผลการศกษาหลงกจกรรม 2 สปดาห พบวากลมตวอยางมคะแนนพฤตกรรมการดมแอลกอฮอลดขนจากกอนท ากจกรรม ในขณะทกลมเปรยบเทยบมคะแนนพฤตกรรมการดมแอลกอฮอลแยลงจากกอนท ากจกรรม ศกษาผลของโปรแกรมการเสรมสรางพลงอ านาจ ธดา ศร (2551) ศกษาผลของโปรแกรมการเสรมสรางพลงอ านาจรวมกบการตงเปาหมายเพอปรบเปลยนพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยเบาหวานชนดท 2 ท าการศกษาในผปวยเบาหวานทไมมภาวะแทรกซอน รบการรกษาดวยยาลดน าตาลชนดรบประทาน และไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได จ านวน 80 ราย แบงเปนกลมเปรยบเทยบ 40 รายและกลมทดลอง 40 ราย ซงกลมทดลองไดรบโปรแกรมการเสรมสรางพลงอ านาจ โดยใชระยะเวลาทงหมด 4 เดอน มกจกรรมเดอนละ 1 ครง กจกรรมกลมยอยกลมละ 5 รายใชระยะเวลาครงละ 60-90 นาท ในแตละครงของกจกรรมใหกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจตงแต การคนพบสถานการณจรง การสะทอนคดอยางมวจารณญาณ การเลอกวธปฏบตทเหมาะสม โดยมการใชตวแบบดานบวกทเปนผปวยเบาหวานทสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได เพอกระตนใหเกดการเลยนแบบบพฤตกรรมดานบวก มกจกรรมการฝกปฏบตจรงเพอใหเกดการเรยนรแบบมประสบการณจรง เชน การจดมออาหาร การเลอกอาหาร การฝกออกก าลงกาย รวมกบการใหเลาประสบการณ และผลของการลงมอปฏบตในแตละเดอนทผานมา เพอแลกเปลยนเรยนร รวมกนหาแนวทางแกไข โดยใหผปวยเปนผตดสนใจเลอกดวยตนเอง พรอมกบการชนชมใหก าลงใจ เพอเปนการสรางแรงจงใจ พบวาหลงการท า

33

กจกรรมกลมทดลองมคะแนนความรเรองโรค คะแนนการรบรความสามารถแหงตน คะแนนพฤตกรรมการดแลสขภาพ เพมขนกวากอนท ากจกรรมและกลมเปรยบเทยบ และระดบน าตาล ในเลอดหลงท ากจกรรมลดลงกวากอนท ากจกรรมและกลมเปรยบเทยบ 2.2.2 ใชกจกรรมรายบคคลกอนแลวจงใชกจกรรมกลม ศกษาผลของการเสรมสรางพลงอ านาจ สพร มหาวรากร (2551) ศกษาผลของการเสรมสรางพลงอ านาจตอพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยเบาหวานทมภาวะแทรกซอน การศกษาแบงเปนกลมเปรยบเทยบ 35 รายและกลมทดลอง 35 ราย เปนผปวยเบาหวานทเขารบการรกษาพยาบาลทตกศลยกรรมและอายรกรรม โรงพยาบาลศนยอดรธาน มภาวะแทรกซอนตงแต 1 อยางขนไป เชน อมพาตแขนขา ถกตดนวหรอเทา จอประสาทตาเสอม รวมกบมภาวะควบคมระดบน าตาลในเลอดไมได มการใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในขน การคนพบสถานการณจรงและการสะทอนคดอยางมวจารณญาณ โดยด าเนนการรายบคคลทขางเตยงผปวยระหวางทผปวยรบการรกษาทโรงพยาบาลทกวน วนละ 2-3 ชวโมงตอคนตอวน ขนอยกบสภาพปญหาของแตละบคคล สปดาหตอมานดท ากจกรรมกลม 1 ครงใชระยะเวลาท ากลม 2 ชวโมง มการใชตวแบบดานบวกทเปนผปวยทสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได เพอกระตน ใหผปวยตองการเลยนแบบ และใชตวแบบดานลบเพอใหเกดอารมณกลวและตองการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพใหเหมาะสม พรอมกบใหกลมตวอยางท าพนธะสญญาถงพฤตกรรมทตนตองการปรบเปลยน ใหสมดบนทกเพอผปวยจะไดลงบนทกการรบประทานอาหาร ออกก าลงกาย รวมกบการใหคมอความรเรองเบาหวานและการดแลตนเอง วซดการออกก าลงกาย เพอเปนสงสนบสนนใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรม จากนนอก 4 สปดาห นดท ากลมเปนเวลา 2 ชวโมง ใหผปวยเลาประสบการณของตนทท ามาในชวงเวลา 1 เดอนทงความส าเรจ ปญหาและอปสรรค สมาชกในกลมรวมกนเสนอแนวทางแกไข พรอมทงใหค าชนชมและก าลงใจ เปนแรงกระตนใหผปวยคงพฤตกรรมตอไป รวมระยะเวลากระบวนการสรางเสรมพลงอ านาจ 12 สปดาห เปนการเสรมสรางพลงอ านาจรายบคคลทขางเตยงผปวยกอน จากนนท ากจกรรมกลม 3 ครง ผลการศกษาพบวาในกลมทดลองหลงท ากจกรรมมคาเฉลยของคะแนนความรเกยวกบโรคเบาหวาน คาเฉลยคะแนนพฤตกรรมดแลตนเอง เพมขนกวากอนท ากจกรรมและกลมเปรยบเทยบ และระดบน าตาลในเลอด ของกลมทดลองหลงท ากจกรรมลดลงกวากอนท ากจกรรมและกลมเปรยบเทยบ 2.2.3 ใชกจกรรมกลมรวมกบการตดตามเยยมบานรายบคคล การเสรมสรางพลงอ านาจโดยใชกระบวนการกลม

34

สระเชษฐ เกตสวสด (2552) ศกษาการเสรมสรางพลงอ านาจโดยใชกระบวนการกลมและแรงสนบสนนทางสงคมจากครอบครวและชมชน ท าการศกษาผปวยเบาหวานทมภมล าเนาในพนทต าบลนนๆ ทศนยสขภาพชมชนในอ าเภอบางไทร รกษาโรคเบาหวานดวยยาลดระดบน าตาลใน เลอดชนดรบประทาน ผปวยไมสามารถควบคมระดบน าตาลได และตองมสมาชกในครอบครว คอยดแลชวยเหลอในการควบคมโรค โดยแบงกลมเปรยบเทยบ 33 รายทมารบบรการทศนยสขภาพชมชนราชคราม และกลมทดลอง 33 รายทมารบบรการทศนยสขภาพชมชนกระแชง ในกลมทดลองใหกระบวนการสรางเสรมพลงอ านาจในรปแบบกจกรรมกลม มระยะเวลาทงหมด 3 เดอน โดยจดกจกรรมกลมส าหรบผปวยเบาหวาน 3 ครงใชระยะเวลาครงละ 2 ชวโมง ผปวยเบาหวานท ากลมครงละ 16-17 ราย ควบคกบกจกรรมกลมของผดแลผปวยและอาสาสมครชมชนทผปวยระบชอวาใหความเกรงใจและไวใจ 3 ครงใชระยะเวลาครงละ 2 ชวโมง ชวงหางของกจกรรมแตละครงในแตละกลมเปน 4 สปดาห ซงในระหวางนนมกจกรรมเยยมบานผปวยรายบคคลพรอมอาสาสมครชมชนท าการวดระดบน าตาลในเลอดรวมกบการสอบถามเพอสนบสนนและแกปญหาใหผปวย รายบคคล ผลของการศกษาพบวาในกลมทดลองหลงท ากจกรรมมคาเฉลยคะแนนความรเรองโรคเบาหวาน คะแนนเฉลยความเชอดานสขภาพ คะแนนเฉลยการดแลตนเอง และคะแนนเฉลยการควบคมโรคเพมขนกวากอนท ากจกรรมและกลมเปรยบเทยบ นอกจากนยงมการศกษาของ Aujoulat, Hoore and Deccache (2007 : 13-20) ทท าการรวบรวมงานวจยทเกยวของกบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ ระหวางป ค.ศ. 1995-2005 โดยเปนงานวจยทใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจจดกระท ากบผปวยโรคเรอรง สบคนงานวจยจากฐานขอมล Medline, Current Content และ PsycInfo โดยใชค าส าคญในการคนหา 2 ค า คอ “patient education” และ “empowerment” จากนนน างานทไดมาคดเลอกตอตามเกณฑทก าหนด พบวาไดงานวจย 55 เรอง สรปผลการศกษานแบงเนอหาเปน 5 สวน คอ 1) นยามของการเสรมสรางพลงอ านาจในผปวย 2) วตถประสงคในการศกษากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ 3) กระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทน าไปใชศกษาในผปวย 4) ลกษณะของการสอสารของผวจยทสงเสรมกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ และ 5) การประเมนและการวดผลความส าเรจของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ พบวาขณะด าเนนกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจผปวยมลกษณะของพฤตกรรมทแสดงออกได 11 ลกษณะ ไดแก 1) ระบความตองการหรอปญหาในความคดของตนได (identify needs and psychosocial problems) 2) สามารถก าหนดเปาหมายของตนเอง (determine personal goals) 3) ระบแนวทางทจะปฏบตเพอบรรลเปาหมาย (define strategies to achieve the self-selected goals) 4) สามารถจดการแกไขปญหาได (solve problems) 5) สามารถ

35

จดการความเครยดหรอควบคมอารมณได (manage stress and cope with emotions) 6) แสวงหาและท าใหไดมาซงสงสนบสนนตางๆ (seek and attain appropriate) 7) สามารถสรางแรงจงใจใหคงอย (get and stay motivated) 8) มการแสวงหาขอมลทจ าเปนเพมเตม (seek information) 9) มการเจรจาตอรองกบผดแลสขภาพ (negotiate) 10) มการตงค าถามและรวมแสดงความคดเหน (ask questions and express preferences) และ 11) มความสนใจในการรวมสนทนา (communicate) ในสวนของผวจยลกษณะการวางตวและการสอสารสามารถสงเสรมกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ มดวยกน 7 ลกษณะคอ 1) การสรางบรรยากาศทดในการสนทนา และมการตอบสนองแบบไมตดสน 2) การใหความสนใจฟงประสบการณของผปวย 3) การสนบสนนใหผปวยเลอกแนวทางสขภาพของตนดวยตวของตวเอง 4) การใหขอมลค าแนะน าเฉพาะรายบคคล 5) การปลอยใหผปวยแสดงอารมณและคอยใหการสนบสนนทางดานอารมณใหกบผปวย 6) การใหระยะเวลาในการตดสนใจเลอกแนวทางปฏบต 7) การประเมนการปฏบต ส าหรบงานวจยในโรคเบาหวานนนการใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในโรคเบาหวาน สามารถประยกตใชใหเขากบสถานการณปญหาของแตละพนทได โดยในงานวจยเกยวกบผปวยเบาหวานทใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทไดทบทวนในครงน สามารถจดแบงไดดงน 1. จดแบงตามลกษณะของกลมตวอยางทใชในการศกษา 1.1 ศกษาในกลมเสยงเบาหวาน ใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ เพอใหกลมตวอยางคนพบปญหา สะทอนคด และปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพดวยตนเองเพอปองกนการเกดโรคเบาหวาน พบวาหลงการเสรมสรางพลงอ านาจกลมเสยงมพฤตกรรมดานการบรโภคอาหาร และการออกก าลงกายดขน (ราศ คนธสาร 2548) 1.2 ศกษาในกลมผปวยเบาหวาน สามารถแบงไดเปน 1.2.1 ผปวยเบาหวานทไมมภาวะแทรกซอน การศกษาสวนใหญจะมงทกลมผปวยเบาหวานทไมมภาวะแทรกซอนเนองมาจากสามารถกระตนใหเหนถงเปาหมายของการมชวตไดงายกวากลมทมภาวะแทรกซอนรนแรง สามารถปรบเปลยนทศนคตได และผปวยเบาหวานทไมมภาวะแทรกซอนเปนผปวยเบาหวานสวนใหญทพบ จากกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจท าใหการดแลตนเองของผปวยดขน รวมทงสามารถลดระดบฮโมโกลบนเอวนซไดอกดวย (นภาพร บญยน 2550 ; ภศราพร เจรญศกดขจร 2550 ; ธดา ศร 2551 ; สระเชษฐ เกตสวสด 2552) 1.2.2 ผปวยเบาหวานทมภาวะแทรกซอน เปนการศกษาในกลมผปวยในทเขารบการรกษาทตกศลยกรรม และอายรกรรม รวมกบมภาวะแทรกซอนมากกวา 1 อยาง เชน อมพาตแขนขา ถกตดนวหรอเทา จอประสาทตาเสอม โรคระบบหวใจหลอดเลอด พบวา

36

กระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจสามารถน ามาใชในผปวยกลมดงกลาวได ตองปรบใชในเหมาะกบกลมตวอยางรวมทงตองใชเวลาในการท ากจกรรมคอนขางมากกวากลมตวอยางอน ซงในการศกษาไดท ากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทขางเตยงผปวยระหวางผปวยเขารบการรกษาพยาบาลทกวน ใชเวลาวนละ 2-3 ชวโมงตอคนตอครง พบวากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจสามารถท าใหมความร และพฤตกรรมการดแลตนเองทดขน รวมทงระดบน าตาลในเลอด ลดลง (สพร มหาวรากร 2551) 1.3 กลมผดแลผปวยเบาหวาน การศกษาทพบในกลมผดแลผปวยมกใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจรวมกบกลมผปวย สามารถท ากจกรรมรวมกนเพอคนหาปญหารวมกน (ภศราพร เจรญศกดขจร 2550) หรอสามารถแยกท ากจกรรมในกลมผปวยเบาหวานกบผดแลผปวยเพอพฒนาทกษะในแตละดานทมตองการตางกน (สระเชษฐ เกตสวสด 2552) ซงกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจสงผลใหความรสกสญเสยอ านาจลดลง และพฤตกรรมการดแลผปวยของผดแลดขน 1.4 ชมชน เปนการศกษาทใชแรงสนบสนนจากชมชนรวมดวย เนองจากเนนการสรางชมชนเขมแขง สามารถดแลสขภาพของคนในชมชนเองได และเพอความยงยนในการสรางกจกรรมสนบสนนสขภาพของชนชนดวยคนในชมชนเอง จากกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจท าใหเกดกจกรรมในชมชน ชมชนมสวนรวมในการดแลผปวยเบาหวานในชมชนตนเอง (สระเชษฐ เกตสวสด 2552) 2. จดแบงตามสถานททท าการศกษาวจย 2.1 ในชมชน เปนการวจยเชงคณภาพ ท าการศกษาในกลมผเสยงเบาหวานในชมชน ใชการสมภาษณแบบไมเปนทางการ และการสงเกตแบบไมมสวนรวม (ราศ คนธสาร 2548) 2.2 ศนยสขภาพชมชน เปนการวจยกงทดลองใชกจกรรมกลม และการตดตามเยยมบานรายบคคลในกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ (นภาพร บญยน 2550 ; สระเชษฐ เกตสวสด 2552) 2.3 โรงพยาบาลชมชน เปนการวจยกงทดลองใชกจกรรมกลม และการตดตามเยยมบานรายบคคลในกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ (ภศราพร เจรญศกดขจร 2550) 2.4 โรงพยาบาลศนย โรงพยาบาลทวไป เปนการวจยกงทดลองใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจรายบคคลขางเตยงผปวยกอนจากนนท ากจกรรมกลม(สพร มหาวรากร 2551 ) หรอการท ากจกรรมกลมโดยใชโปรแกรมเสรมสรางพลงอ านาจ (ธดา ศร 2551) 3. จดแบงตามลกษณะกจกรรม 3.1 การใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจรายบคคลเพยงอยางเดยว

37

ไมพบในงานวจยเกยวกบโรคเบาหวานทไดยกตวอยาง แตพบรปแบบกจกรรมดงกลาวสามารถท าการศกษาในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงโดยการเยยมบานรายบคคลพรอมประยกตกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจรวมดวย (เมธณ จนตยะ 2547) คาดวาสามารถน าไปประยกตใชในกลมผปวยเบาหวานใหเหมาะกบบรบทของชมชนบางแหงได 3.2 การใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจโดยใชกจกรรมกลม เปนรปแบบของการจดโปรแกรมการเสรมสรางพลงอ านาจ ทไดคดเลอกกจกรรมทสามารถท าใหเกดการเรยนรและคนพบการเสรมสรางพลงอ านาจ (ธดา ศร 2551) ส าหรบกจกรรมกลมนนพบจ านวนสมาชกในกลมนอยสด 5 ราย มากทสด 17 ราย ในขณะทพบการใชกจกรรมกลมทมสมาชก 5 รายบอยทสด ซงจ านวนสมาชกขนกบวากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในครงนนสามารถท าใหสมาชกในกลมแลกเปลยนประสบการณ เรยนรรวมกน และการมสวนรวมของสมาชกทกคน 3.3 การใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจโดยใชกจกรรมกลม รวมกบการตดตามเยยมบานรายบคคล เปนการใชกจกรรมหลายรปแบบรวมกน เนนทความแตกตางของแตละบคคลท าใหสถานการณชวต หรอการเขาสกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจมความแตกตางกน ฉะนนเพอสอดรบกบความตองการและสภาพปญหาทแตกตางในแตละบคคลจงตองมกจกรรมเยยมบานเพอสนบสนนรายบคคลเขามาในรปแบบของการด าเนนงาน(นภาพร บญยน 2550 ; ภศราพร เจรญศกดขจร 2550 ; สระเชษฐ เกตสวสด 2552) 3.4 การใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจรายบคคลรวมกบกจกรรมกลม ดวยความแตกตางของแตละบคคลทงดานสภาพปญหาและสถานการณตางๆ จงใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจรายบคคลกอนจนกวาตวอยางแตละรายจะเกดการคนพบปญหาตามสถานการณจรง และการสะทอนคดอยางมวจารณญาณ ซงแตละรายอาจใชเวลาไมเทากน จากนนเมอตวอยางมองคความรในระดบหนง จงใชกจกรรมกลมในกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจตอไป (ราศ คนธสาร 2548 ; สพร มหาวรากร 2551) 4. จดแบงตามการประเมนผลกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ พบวางานวจยผปวยเบาหวานทใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ มการประเมนผลของการเสรมสรางพลงอ านาจทเกดขนกบกลมตวอยาง ตงแตใชการสงเกต การประเมนดวยแบบสอบถาม และการวดผลทางหองปฏบตการ ดงน 4.1 การสงเกต เปนงานวจยเชงคณภาพ ผวจยประเมนผลการปรบเปลยนพฤตกรรมการออกก าลงกายจากการสงเกต (ราศ คนธสาร 2548) 4.2 แบบสอบถาม 4.2.1 แบบสอบถามความรเรองโรคเบาหวาน เปนการวดความร

38

ขอค าถามครอบคลมในเรอง การวนจฉย สาเหตของโรคเบาหวาน อาการ ภาวะแทรกซอน ระดบน าตาลในเลอดปกต และการรกษา เปนตน (ธดา ศร 2551 ; สพร มหาวรากร 2551 ; สระเชษฐ เกตสวสด 2552) 4.2.2 แบบสอบถามพฤตกรรมการดแลตนเอง เปนคะแนนสอบถามโดยมกสอบถามเปนชวงความถของการปฏบตตนในพฤตกรรมนน เชน ปฏบตสม าเสมอ ปฏบตเปนสวน มาก ไมเคยปฏบต มตงแต 3-5 ระดบ พฤตกรรมทใชในการสอบถามจะเปนพฤตกรรมดานการควบคมอาหาร พฤตกรรมดานการออกก าลงกาย พฤตกรรมดานการรบประทานยา พฤตกรรมดานปองกนภาวะแทรกซอน และพฤตกรรมการดแลเทาเปนตน (นภาพร บญยน 2550 ; ภศราพร เจรญศกดขจร 2550 ; ธดา ศร 2551 ; สระเชษฐ เกตสวสด 2552) 4.2.3 แบบสอบถามความเชอดานสขภาพ เปนแบบสอบถามเกยวกบความเชอตอโอกาสเสยงการเกดภาวะแทรกซอนของโรคเบาหวาน ความเชอตอความรนแรงของโรค ความเชอตอผลดของการปฏบตตามค าแนะน าของเจาหนาท แรงจงใจทจะปฏบตตามค าแนะน าของเจาหนาท และความพงพอใจทจะปฏบตตามค าแนะน าของเจาหนาท (สระเชษฐ เกตสวสด 2552) 4.2.4 แบบสอบถามการรบรความสามารถแหงตน เปนแบบสอบถามเกยวกบการรบรความสามารถในการดแลตนเองดานการควบคมอาหาร การรบประทานยา และการออกก าลงกาย (ธดา ศร 2551) 4.2.5 แบบสอบถามความรสกสญเสยอ านาจ เนองจากเปนการศกษาการเสรมสรางพลงอ านาจในผดแลผปวยเบาหวานจงไดท าการประเมนความรสกสญเสยอ านาจใน 3 ดาน คอความไววางใจจากครอบครว การมองและคณคาของตนเอง และการท าประโยชนของตนเอง (ภศราพร เจรญศกดขจร 2550) 4.3 ผลทางหองปฏบตการ 4.3.1 ระดบน าตาลในเลอด เปนการตรวจวดระดบน าตาลในเลอดหลงจาก เสรจสนกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ ระยะเวลาโดยประมาณตงแต 12 สปดาหขนไปนบจากวนเรมกจกรรมขนอยกบโปรแกรมการเสรมสรางพลงอ านาจ (ธดา ศร 2551 ; สพร มหาวรากร 2551) 4.3.2 ระดบฮโมโกลบนเอวนซ เปนการตรวจวดหลงจากเสรจสนกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ ระยะเวลาโดยประมาณควรมากกวา 12 สปดาหขนไปนบจากวนเรมกจกรรม จากงานวจยพบวามการตรวจวดระดบฮโมโกลบนเอวนซทสปดาหท 7 (ภศราพร เจรญศกดขจร 2550) และสปดาหท 12 (นภาพร บญยน 2550) ขนอยกบโปรแกรมการเสรมสรางพลงอ านาจ

39

4.4 ภาวะโรค เชน จ านวนครงการกลบมารกษาซ าในโรงพยาบาล เนองจากเปน การศกษาการกลบมารบการรกษาซ าทโรงพยาบาลของผปวยเบาหวานดวยภาวะ hyperglycemia และ hypoglycemia จงท าการวดจ านวนครงของการกลบมารกษาซ าในโรงพยาบาลโดยนบไปอก 4 สปดาหหลงจากเสรจสนกจกรรมของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจครงสดทาย (ภศราพร เจรญศกดขจร 2550) ในการศกษาการบรณาการแบบจ าลองการอธบายโรคส าหรบดแลผปวยเบาหวานโดยเภสชกรคลนก (องกร ภาวสทธไพศฐ และคณะ 2552 : 28-42) พบวา ในการดแลรกษาผปวยเบาหวานนนบคลากรดานสาธารณสขตองใหการยอมรบในมมมองของผปวยดวย เนองจากการอธบายภาวะโรคของผปวยเบาหวานมความแตกตางจากบคลากรดานสขภาพ เนองมาจากความตางของความเชอ ทศนคต ความร และประสบการณ ท าใหเกดความแตกตางของพฤตกรรมการดแลสขภาพ ดงนนการแกไขปญหาความไมรวมมอในการรกษา ไมใชการเพมความรวมมอในการรกษาของผปวยแตตองเรมจากการปรบเปลยนกระบวนทศนของบคลากรสาธารณสขใหเปดโอกาสทจะเรยนรในมมมองของผปวยบาง การศกษาของ Anderson and Funnell (2005 : 153-157) กลาวถงการปรบเปลยนกระบวนทศนของบคลากรดานสขภาพในการใหการดแลผปวยเบาหวาน เชน บคลากรดานสขภาพควรใหผปวยเลอกทจะจดการปญหาสขภาพดวยตวผปวยเอง ไมใชการชน าใหเกดปรบเปลยนพฤตกรรมตามบคลากรดานสขภาพตองการ ควรใหความสนใจในประสบการณการดแลภาวะโรคของผปวยเบาหวานมากกวาการสนใจคาระดบน าตาลในเลอดของผปวย บคลากร ดานสขภาพไมสมควรทจะแสดงความไมพอใจทผปวยไมปฏบตตามสงทบคลากรดานสขภาพแนะน า และไมควรกลาวโทษผปวยวาไมใหความรวมมอในการรกษาหากผปวยไมสามารถดแลภาวะโรคเบาหวานไดด กระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจเปนกระบวนการระหวางบคลากรดานสขภาพ

กบผปวย บคลากรดานสขภาพมองคความรในการดแลรกษาภาวะสขภาพในขณะทผปวยเปนผทมความช านาญในการใชชวตอยรวมกบภาวะโรคทเปนอย ดงนนบคลากรดานสขภาพตองใหความเชอถอในตวผปวยดวยในการศกษากระบวนการเสรมสรางพลงอาจและการเลอกตดสนใจดวยตนเองของผปวยเบาหวาน (Funnell and others 2004 : 123-127) พบวาขนตอนทเกดขนในกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ ม 5 ขนตอน ไดแก 1) ท าใหผปวยคนพบปญหาของตนเอง โดยทผวจยใชขอค าถามเพอใหผปวยอธบายเกยวกบการดแลภาวะโรคเบาหวานของตนทผานมา 2) ท าใหผปวยรสกถงความตองการตอภาวะโรคในปจจบน โดยการใชขอค าถามเพอใหผปวยอธบายเกยวกบการใหความหมายและความรสกทมตอปญหาดานสขภาพ 3) ใหผปวยวางแนวทางทจะแกไขปญหาทเกดขนของตน โดยการใชขอค าถามเพอใหผปวยเลาถงเปาหมาย แนวทางทจะ

40

ปฏบต การสนบสนนทผปวยตองการ 4) การลงมอปฏบต ผวจยใชค าถามเพอใหผปวยบอกถงชวงเวลาทตองการเรมปฏบต วธการปฏบต และการประเมนความส าเรจของตนเองจากการปฏบตทเกดขน 5) การประเมนประสบการณรวมกน เมอผปวยปฏบตตามแนวทางทตนเองไดเลอกไว ผวจยใชค าถามใหผปวยอธบายถงปญหาอปสรรค หรอความส าเรจทเกดขน ใหเลาประสบการณในการปฏบตทผานมา และความเปลยนแปลงทเกดขนกบผปวยภายหลงจากการมกระบวนการเรยนร

การศกษาการพฒนาการเสรมสรางพลงอ านาจในการใหค าแนะน าดานสขภาพ Kettunen and others (2006 : 159-166) พบวาปจจยในสวนของผวจยทสามารถสงเสรมกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจใหเกดขนคอ การสรางบรรยากาศของการสนทนาทด การเลอกทางเลอกในการปฏบตหรอการใหค าแนะน าทเหมาะสมกบผปวยเฉพาะราย ผวจยมลกษณะเปดเผยเปนกนเอง ผวจยยอมรบในความสามารถของผปวย การก าหนดเปาหมายของการสนทนา และการสงเสรมเพอใหผปวยเกดการสะทอนคด พฤตกรรมของผปวยทแสดงวามการเสรมสรางพลงอ านาจเกดขนคอการทผปวยถามค าถาม และมการเสนอความคดเหนแทรกในระหวางการสนทนา

ในการศกษาการพฒนากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจผปวยเบาหวานแบบรายบคคลครงนใชกรอบแนวคดกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจของกบสน ทง 4 ขนตอน คอ การคนพบสถานการณจรง การสะทอนคดอยางมวจารณญาณ การตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม และการคงไวซงการปฏบตอยางมประสทธภาพ เปนการศกษาผปวยแบบรายบคคล โดยท าการศกษาขนตอนและกระบวนการตางๆทเกดขนในการด าเนนกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทงในสวนของผปวยและผวจย

41

บทท 3

วธด าเนนงานวจย

1. รปแบบการวจย

การวจยนเปนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory action research: PAR) เพอศกษาการพฒนากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในผปวยเบาหวานแบบรายบคคล

2.ประชากร

ประชากรทใชในการศกษาวจยครงน เปนผปวยเบาหวานทรบการรกษาอยางตอเนองในคลนกเบาหวาน หรอในเขตรบผดชอบของโรงพยาบาลหนองแซง โดยตองรบการรกษาตดตอกนมาแลวมากกวา 6 เดอน และตองไดรบการวนจฉยวาเปนเบาหวานนานกวา 6 เดอน (ตงแตเดอนมนาคม 2553)

3.กลมตวอยาง

การคดเลอกกลมตวอยางใชการคดเลอกแบบเจาะจง (Purposive sampling) 10 รายโดยใชเกณฑในการคดเลอกผปวยเบาหวาน เปนกลมตวอยางในการวจยครงนคอ

1. เปนผปวยเบาหวานทรบการรกษาตอเนองในคลนกเบาหวาน หรอในเขต

รบผดชอบของโรงพยาบาลหนองแซง โดยตองรบการรกษาตดตอกนมาแลวมากกวา 6 เดอน และตองไดรบการวนจฉยวาเปนเบาหวานนานกวา 6 เดอน (ตงแตเดอนมนาคม 2553) 2. เปนผปวยเบาหวานทคมระดบน าตาลในเลอดไมได (ระดบฮโมโกลบนเอวนซ มากกวา 6.5 %) หรอเปนผปวยเบาหวานทมปญหาดานการใชยา เชน รบประทานยาไมสม าเสมอ บรหารยาฉดไมถกตอง หรอมปญหาดานการควบคมอาหาร

3. เปนผปวยเบาหวานทไมมภาวะแทรกซอนตางๆ ปรากฏชด คอ ภาวะไตวาย อมพาต ความจ าเสอม ถกตดแขนขา มอาการของกลามเนอหวใจขาดเลอด ตามวจนมองเหนผดปกต 4. ไมอยในระหวางตงครรภ 5. มภมล าเนาอยในเขตอ าเภอหนองแซง

6. สามารถเขาใจ สนทนาโตตอบรเรอง และสอสารภาษาไทยได 7. ไมมความผดปกตเกยวกบการไดยน การพด หรอการมองเหน

42

8. ยนดเขารวมการวจย

4. เครองมอทใชในการวจย

เครองมอทใชในการวจยครงนเปนแนวทางการเสรมสรางพลงอ านาจผปวยเบาหวานแบบรายบคคลทผวจยพฒนาขนตามแนวคดของกบสน และงานวจยทเกยวของ

4.1 การสรางและตรวจสอบเครองมอทใชในการวจย

ขนตอนการสรางเครองมอในการวจย

4.1.1 ผวจยศกษา คนควา เนอหาจากเอกสาร และงานวจยทเกยวของกบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ

4.1.2 ผวจยวเคราะหเอกสาร ก าหนดประเดน ขอบเขต และโครงรางเนอหาของแนวทางการเสรมสรางพลงอ านาจผปวยเบาหวานแบบรายบคคล ทงในสวนของแนวทางในการเสรมสรางพลงอ านาจและประเดนค าถามในแตละขนของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ เพอใหครอบคลมวตถประสงคและเนอหาของการวจย

4.1.3 ตรวจสอบคณภาพเครองมอ โดยน าแนวทางในการเสรมสรางพลงอ านาจและประเดนค าถามทใชในการเกบขอมล ใหอาจารยทปรกษาตรวจสอบความตรงดานเนอหา ความครอบคลมตามวตถประสงค และความเหมาะสมของภาษา

4.1.4 ปรบปรงแกไขแนวทางในการเสรมสรางพลงอ านาจและประเดนค าถามตามขอเสนอแนะของอาจารยทปรกษา

4.1.5 น าประเดนค าถามในแตละขนของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจไปท าการสอบถามกบผปวยเบาหวานของโรงพยาบาลหนองแซง 2 ราย เพอตรวจสอบความเขาใจในเนอหาของแตละประเดนค าถามของผปวยเบาหวาน ใหตรงกบวตถประสงคของการศกษา

4.1.6 แกไขแนวทางในการเสรมสรางพลงอ านาจและประเดนค าถามกอนน าไปใชจรง

4.2 การปรบแกไขประเดนค าถามเพอความเหมาะสมดานภาษากอนน าไปใชจรง

ผวจยไดปรบปรงแกไขประเดนค าถามในแตละขนของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจตามทอาจารยทปรกษาไดตรวจสอบความเทยงตรงดานเนอหา ความครอบคลมตามวตถประสงค และความเหมาะสมของภาษา จากนนไดน าประเดนค าถามดงกลาวไปท าการสอบถามกบผปวยเบาหวานในพนทอ าเภอหนองแซง 2 ราย (ผปวยเบาหวานผชายอาย 60 ป และผหญงอาย 45 ป) ในวนท 30 พฤศจกายน พ.ศ. 2553 เพอตรวจสอบความเขาใจในเนอหาของแตละประเดน

43

ค าถามใหตรงกบวตถประสงคของการศกษา และท าการแกไขประเดนค าถามกอนน าไปใชจรง โดยมการปรบแกเพอความเหมาะสมดานภาษา ดงน 4.2.1 (ค าถาม) ตอนททราบวาเปนเบาหวานครงแรกรสกอยางไร

ปรบแกเปน ตอนททราบวาเปนเบาหวานครงแรกรสกทางใจอยางไร

4.2.2 (ค าถาม) โรคเบาหวานท าใหรางกายและการด าเนนชวตของทานเปลยนแปลงจากเดมไหม หากมการเปลยนแปลงการเปลยนแปลงทเกดขนเปนอยางไร

ไมมการปรบแก 4.2.3 (ค าถาม) ทานรสกอยางไรกบภาวะโรคเบาหวานทเปนอยในปจจบน ปรบแกเปน ทานรสกเชนไรกบอาการโรคเบาหวานททานเปนอยในขณะน 4.2.4 (ค าถาม) ทานมความคาดหวงอยางไรตอภาวะโรคเบาหวานทเปนอย และท าไมทานถงมความคาดหวงเชนนน ปรบแกเปน ทานมความคาดหวงอะไรตอภาวะโรคเบาหวานทเปนอย และท าไมทานถงคดเชนนน 4.2.5 (ค าถาม) การททานจะมภาวะโรคเบาหวานดอยางททานคาดหวง ทานคดวาตองท าอยางไรบาง

ไมมการปรบแก 4.2.6 (ค าถาม) อะไรเปนเปาหมายในชวตทท าใหทานพยายามควบคมภาวะโรคเบาหวาน

ปรบแกเปน อะไรเปนเปาหมายในชวตของทาน

4.2.7 (ค าถาม) ทานทราบหรอไมวาโรคเบาหวานททานเปนอยมสาเหตมาจากอะไร และท าไมทานถงคดเชนนน

ไมมการปรบแก 4.2.8 (ค าถาม) ทานทราบหรอไมวา ถาควบคมเบาหวานไมไดจะเกดอะไรขน และทานเคยรบทราบตวอยางดงกลาวบางหรอไม ปรบแกเปน ทานทราบหรอไมวา ถาควบคมเบาหวานไมไดจะเกดอะไรขน ทานเคยพบเหนคนทเปนตามททานกลาวไหม และเปนใคร

4.2.9 (ค าถาม) ทานไดรบรขาวสารเกยวกบโรคเบาหวานจากแหลงใดบาง ขอมลทไดรบคออะไร ทานคดวาขอมลททานไดรบมความนาเชอถอหรอไม และอยางไร

ปรบแกเปน ทานเคยไดรบขอมลโรคเบาหวานจากทใดบาง ขอมลทไดรบคออะไร และท าไมทานถงคดวาขอมลนนนาเชอถอ

44

4.2.10 (ค าถาม) ทานพดคยปรกษาเรองโรคเบาหวานกบใครบาง และเพราะอะไรถงเลอกคนนน

ไมมการปรบแก 4.2.11 (ค าถาม) ทานดแลตนเองเรองเบาหวานอยางไรบาง เชน เรองยา เรองอาหาร เรองการออกก าลงกาย และอนๆ

ไมมการปรบแก 4.2.12 (ค าถาม) ทผานมาในการดแลตนเองของทาน มปญหาเรองใดบาง ทานท าอยางไรกบปญหานน ผลเปนอยางไร และในการเกดปญหาเชนเดมครงตอไปทานด าเนนการอยางไร

ปรบแกเปน ทผานมาในการดแลตนเองของทาน มปญหาเรองใดบาง ทานท าอยางไรกบปญหานน ผลเปนอยางไร และเมอมปญหาเดมเกดขนแลวทานท าอยางไร

4.3 เนอหาส าคญในค าถามแตละขนของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ ประเดนค าถามในแตละขนของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ เปนประเดนค าถามทใชถามผปวยเบาหวานทเปนกลมตวอยาง เพอใหผปวยไดพฒนากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจของตนเองโดยผานการสะทอนคด การตอบค าถามและรวมสนทนากบผวจย ประเดนค าถามทใชเปนดงตอไปน 4.3.1 ประเดนค าถามในขนการคนพบสถานการณจรง แบงการตอบสนอง

ออกเปน 3 ดาน ไดแก การตอบสนองดานอารมณ การตอบสนองดานสตปญญาการรบร และการตอบสนองดานพฤตกรรม 4.3.1.1 การตอบสนองดานอารมณ 4.3.1.1.1 ใหเลาความรสกเหตการณ หลงจากทตนทราบวาเปนโรคเบาหวาน

4.3.1.1.2 ใหระบถงความรสกเกยวกบภาวะโรคเบาหวานในปจจบน

4.3.1.1.3 ใหผปวยรบรขอจ ากดทเกดขนจากการมภาวะโรคเบาหวาน

4.3.1.1.4 ใหผปวยส ารวจความคาดหวงตนเองตอความเจบปวย

4.3.1.1.5 ใหผปวยส ารวจแนวทางในการจดการกบภาวะโรคเบาหวาน 4.3.1.1.6 ใหผปวยส ารวจเปาหมายของการใชชวต

4.3.1.2 การตอบสนองทางสตปญญาการรบร 4.3.1.2.1 ใหผปวยอธบายถงสาเหตของการเกดโรคเบาหวานตามความเขาใจของตนเอง

45

4.3.1.2.2 ใหผปวยรบรถงความรนแรงของโรคเบาหวาน 4.3.1.2.3 ใหผปวยระบไดถงแหลงขอมลเกยวกบโรคเบาหวาน ขอมลทผปวยไดรบ และประเมนความนาเชอถอของขอมลทไดรบ 4.3.1.2.4 ใหผปวยระบถงกลมคนทใหค าปรกษาเรองโรคเบาหวานได 4.3.1.3 การตอบสนองดานพฤตกรรม

4.3.1.3.1 ใหผปวยอธบายถงพฤตกรรมการดแลตนเองเกยวกบโรคเบาหวาน 4.3.1.3.2 ใหผปวยน าประสบการณในอดตมาปรบใช 4.3.2 ประเดนค าถามในขนการสะทอนคดอยางมวจารณญาณ

4.3.2.1 ใหผปวยรบรอปสรรค และประเมนศกยภาพของตนเองในเรองการรบประทานยา/ฉดยา และการควบคมอาหาร

4.3.2.2 ใหผปวยประเมนความรสกของตนเองตอปญหาการรบประทานยา/ฉดยา และการควบคมอาหาร

4.3.2.3 ใหผปวยแสวงหาทางเลอก และประเมนทางเลอกในการแกไขปญหา

4.3.2.4ใหผปวยพจารณาปจจยสนบสนน และใหผปวยเกดมมมองใหมในการแกไขปญหา 4.3.3 ประเดนค าถามในขนตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม

4.3.3.1 ใหผปวยเสนอวธตางๆทตนคดวาสามารถท าใหเกดการบรหารยาทดขนได 4.3.3.2 ใหผปวยมแนวทางในการแกไขปญหาทเหมาะสมกบตนเอง

4.3.3.3 ใหผปวยตงเปาหมายทงระยะสน และระยะยาวของการปฏบตตามแนวทางทตดสนใจเลอกได 4.3.3.4 ใหผปวยวางแนวทางปฏบตทตนเพอไปสเปาหมายทตนคาดหวง 4.3.4 ประเดนค าถามในขนการคงไวซงการปฏบตอยางมประสทธภาพ

4.3.4.1 ใหผปวยเลาประสบการณในการปฏบตในชวงทผานมา 4.3.4.2 ใหผปวยเลาถงสงทสนบสนนใหเกดความส าเรจ (ถาม)

4.3.4.3 ใหผปวยเลาถงปญหา อปสรรคทเกดขนระหวางนน (ถาม) 4.3.4.4 ใหผปวยระบสาเหตทชดเจนของการไมประสบความส าเรจ

4.3.4.5 ใหผปวยบอกแนวทางในการปฏบตเพอใหถงเปาหมายทไดตงไว

46

4.3.4.6 ใหผปวยเกดความมนใจในการปฏบต และหาแนวทางทจะคงการปฏบตเพอใหถงเปาหมายของตนทตงไว โดยรายละเอยดแนวทางการเสรมสรางพลงอ านาจไดแสดงใน ภาคผนวก ก

5. การเกบรวบวมขอมล

5.1 ขนตอนการเตรยมความพรอมของผวจย

5.1.1 เตรยมความรระเบยบวธวจยเชงคณภาพโดยศกษาจากเอกสาร หนงสอระเบยบวธวจยทเกยวกบระเบยบวธวจยเชงคณภาพ ทบทวนวรรณกรรมทเกยวกบเรองทวจย รวมกบขอค าแนะน าจากผเชยวชาญเพอใหการวจยด าเนนไปตามขนตอนทถกตอง

5.1.2 เตรยมความพรอมของตนเองเกยวกบความรสกนกคดตามกรอบการวจย กอนรบฟงขอมลจากการสมภาษณผปวย ค านงถงการลดอคตโดยไมท าตวเปนผรแลว ผเขาใจแลว เพอใหไดขอมลทเปนจรง

5.1.3 จดเตรยมตวดานทกษะในการรวบรวมขอมล ในเรองเทคนคการสมภาษณ ทกษะการฟง การสรางสมพนธภาพ ทกษะการบนทกขอมลในภาคสนาม การสงเกตปฏกรยาผใหขอมลขณะสมภาษณเพอการรวบรวมขอมลทมประสทธภาพมากขน

5.1.4 ค านง และตระหนกถงสทธของผใหขอมลและจรยธรรมในการวจย โดยเคารพในความเปนผมประสบการณ ใหเกยรตและยอมรบขอมลทไดรบมา

5.2 ขนตอนการเตรยมการวจย

5.2.1 ทบทวนวรรณกรรม โดยการสบคนขอมลจากแหลงขอมลตางๆ

5.2.2 เสนอโครงการวทยานพนธตอคณะกรรมการจรยธรรมการวจยในมนษย ของคณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยศลปากรเพอขอความเหนชอบ

5.2.3 หลงจากไดรบความเหนชอบจากคณะกรรมการจรยธรรมการวจยในมนษยแลว เมอวนท 28 พฤศจกายน พ.ศ. 2553 รายละเอยดดงภาคผนวก ข ผวจยท าหนงสอถงผอ านวยการโรงพยาบาลหนองแซง จงหวดสระบร เพอขอเกบขอมลโดยการสมภาษณและการสงเกตแบบมสวนรวมในผปวยเบาหวานทยนยอมทจะเขารวมงานวจย และขออนญาตใชขอมลจากเวชระเบยนผปวยเฉพาะในรายทศกษา โดยขอมลทไดดงกลาวจะใชเฉพาะในการวจยครงนเทานนและจะเกบเปนความลบโดยผวจย และไมสามารถระบถงตวผใหขอมลได โดยไดรบการอนญาตเมอวนท 29 พฤศจกายน พ.ศ. 2553 รายละเอยดดงภาคผนวก ค

47

5.2.4 ผวจย ทมดแลผปวยโรงพยาบาลหนองแซง และเจาหนาทสถานอนามย รวมกนคดเลอกผปวยเบาหวานทเปนกรณศกษา 10 ราย โดยใชเกณฑในการคดเลอกผปวยเบาหวานตามทก าหนด 5.2.5 ขอความยนยอมจากผปวยเบาหวานในการเขารวมการวจย และใหผปวยลงนามในหนงสอแสดงความยนยอมดวยตนเอง โดยใชชองทางการตดตอผปวย ดงน หากผปวยมารบบรการทโรงพยาบาลท าการตดตอโดยตรงกบผปวย หรอเจาหนาทสถานอนามยประจ าต าบลพาผวจยไปตดตอผปวยโดยตรงทบาน

5.2.6 เมอไปพบผปวยเบาหวานตามขอ 5.2.5 ผวจยไดสอบถามความสมครใจและแจงรายละเอยดเกยวกบ วตถประสงคของการวจย การด าเนนการวจย การปกปดความลบและพทกษสทธ และเปดโอกาสใหผปวยตดสนใจอยางอสระ (ตวอยางเอกสารชแจงผเขารวมโครงการวจย รายละเอยดดงภาคผนวก ง) เมอผปวยยนยอมเขารวมการวจย จงใหผปวยลงนามในหนงสอแสดงความยนยอมดวยตนเอง (ตวอยางหนงสอแสดงความยนยอมเขารวมโครงการวจย รายละเอยดดงภาคผนวก จ) 5.3 ขนตอนการเกบขอมล

5.3.1 ด าเนนการเกบขอมล โดยการสมภาษณแบบไมเปนทางการ โดยเรมการสรางสมพนธภาพ พดคยในเรองทวไปกอน เมอประเมนวาผปวยมความพรอมทจะใหขอมล ผวจยขออนญาตบนทกเสยง และเรมสมภาษณแบบไมเปนทางการโดยไมใชค าถามน า แตใชค าถามปรบตามบรบท และสงทสงเกตจากลกษณะสหนา ทาทาง และการแสดงออกของผใหสมภาษณ รวมทงมการจดบนทกรวมดวย

5.3.2 กอนจบการสมภาษณ ผวจยกลาวสรปสงทไดจากการสมภาษณ อธบายถงการเกบขอมลเปนความลบ และขอบคณผปวย โดยสมภาษณผปวย 4 ครงเปนอยางนอย ใชเวลาประมาณครงละ 30 นาท ถง 60 นาท 5.3.3 ภายหลงการสมภาษณยต ผวจยเปดโอกาสใหปวยซกถามในเรองทผใหขอมลสนใจ หรอสงทปวยตองการกลาวกบผวจย เพอแสดงถงความตองการใชความชวยเหลออยางเตมใจ และสรางความไววางใจ 5.4 ขนตอนการด าเนนกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจผปวยเบาหวานรายบคคล

แนวทางการเสรมสรางพลงอ านาจใชระยะเวลา 1-12 สปดาห โดยการนดหมายตดตามสมภาษณขนกบขนของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทเกดขนในผปวยเบาหวานแตละราย โดยมการสมภาษณนอยสด 4 ครงและมากสด 6 ครง ท าการศกษาทบานหรอทท างานของผปวยเบาหวาน และทโรงพยาบาลใชการสมภาษณแบบไมเปนทางการ และการสงเกตอยางมสวนรวม ทงนอาจม

48

การปรบเปลยนวธการ หรอรายละเอยดบางประการ ตามสถานการณทเกดขนจรงโดยยงคงยดหลกการตามแนวทางทไดก าหนดไว เชนในบางรายเมอผวจยพบผปวยโดยบงเอญ เชน ทตลาด โรงพยาบาล หรอสถานอนามย ผวจยไดเขาไปเกบขอมลแลวแตสถานการณ 5.4.1 ขนการคนพบสถานการณจรง ใชเวลาประมาณ 30-60 นาท ผวจยใหผปวยเลาถงสถานการณโรคเบาหวานของผปวยตามสภาพทเปนจรง นดพบผปวยครงตอไปในอก 7 วน หรอแลวแตความสะดวกของผปวย 5.4.2 ขนการสะทอนคดอยางมวจารณญาณ ใชเวลาประมาณ 30-60 นาท ผวจยจะท าการนดพบผปวยไดมากกวา 1 ครง แลวแตกรณ โดยใหหางประมาณ 7 วน หรอแลวแตความสะดวกของผปวย จนกวาผปวยจะสามารถคนพบปญหาและอปสรรคในการดแลสขภาพของตนเองในเรองการใชยา หรอการควบคมอาหารได 5.4.3 ขนการตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม ใชเวลาประมาณ 30-60 นาท ใหผปวยสามารถหาแนวทางในการปฏบตทเหมาะสมกบตนในเรองการใชยา หรอการควบคมอาหาร เพอน าไปสเปาหมายทผปวยคาดหวงและตงเปาหมายไว ผวจยอาจท าการนดพบผปวยไดมากกวา 1 ครง แลวแตกรณ ในกรณทผปวยไมสามารถตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสมกบตนเองได โดยผวจยจะยอนกลบไปด าเนนการในกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจขนคนพบสถานการณจรง และขนการสะทอนคดอยางมวจารณญาณใหม เพอใหผปวยคนหาสาเหตของปญหาการใชยา หรอการควบคมอาหารของตนเอง รวมทงอปสรรคในการด าเนนการ ผวจยอาจท าการนดพบผปวยไดมากกวา 1 ครง โดยใหหางประมาณ 7 วน หรอแลวแตความสะดวกของผปวยเมอผปวยสามารถเลอกวธปฏบตทเหมาะสมกบตนเองได ผวจยท าการนดพบผปวยในครงตอไป ใหหางจากกระบวนการขนการตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม ประมาณ 2 สปดาหหรอแลวแตความสะดวกของผปวย

5.4.4 ขนการคงไวซงการปฏบตทมประสทธภาพ ใชเวลาประมาณ 30-60 นาท ใหผปวยประเมนการปฏบตตามแนวทางทตงไวในชวงทผานมาเปนการทบทวนความส าเรจ และปญหาจากการด าเนนการรวมกบผปวย และใหผปวยสามารถคดวเคราะหวธการจดการกบปญหาไดอยางเหมาะสม มความใสใจในปญหาสขภาพของตนเอง จากนนนดพบตวอยางในครงตอไป ประมาณ 4 สปดาห เพอดความตอเนองของการปฏบต 5.4.5 สรปกจกรรมโดยใหผปวยประเมนและสรปผลกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ

5.4.6 เกบขอมลการท ากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจอยางตอเนองตลอด

49

ระยะเวลาการศกษาโดยการสงเกตอยางมสวนรวมทงในสงทเกดขนกบตวผปวย สงแวดลอม ผทเกยวของ ตลอดจนตวผวจยเอง

5.4.7 น าขอมลทไดในสวนของผปวย รวมทงขอมลผลการตรวจทางหอง

ปฏบตการของผปวยเมอผปวยมารบบรการทโรงพยาบาล หรอสถานอนามยในชวงระยะทท าการศกษา มารวมปรกษากบทมดแลผปวย เจาหนาทสถานอนามย อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน เพอรวมหาแนวทางแกไขปญหา หรอใหการสนบสนนดานตางๆ ไมวาจะเปนบคลากรสาธารณสขทมความเกยวของกบปญหาสขภาพดานอนของผปวย ขอมล อปกรณ และอนๆ ตามความจ าเปนแลวแตกรณ 5.4.8 ในการสมภาษณครงท 2 ผวจยไดสนบสนนหนงสอเกยวกบความรเรองโรคเบาหวาน การปองกนภาวะแทรกซอนโรคเบาหวาน การใชสมนไพรพนบาน การควบคมอาหาร หรอการลดน าหนก ตามความเหมาะสม และความตองการของผปวยแตละราย 5.5 ขนตอนการประเมนขอมล

5.5.1 ภายหลงการสมภาษณผใหขอมลแตละครง ผวจยท าการวเคราะหขอมลเบองตน โดยถอดเทปบนทกเสยงออกเปนบทสนทนาทเปนตวอกษร ตรวจสอบความถกตอง ชดเจน ครบถวนของขอมล สรปประเดนปญหาทขอมลไมชดเจน ไมครอบคลม หรอประเดนทตองการคนเพม

5.5.2 ท าการประเมนความถกตองของขอมลทไดโดยวธ Triangulation ไดแก การตรวจสอบความสอดคลองกนของขอมลจากหลายแหลงขอมล (ตางบคคลทใหขอมล ตางแหลงขอมล ตางเวลา ตางสถานท ) โดยไมปกใจเชอแหลงขอมลเพยงแหลงใดแหลงหนง 5.5.3 ท าการตรวจสอบความถกตองในการแปลความหมายของขอมลทไดโดยใชผทมประสบการณในเรองกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ และคมอการแปลความหมาย (ซงผวจยจะท าคขนานไประหวางการเกบขอมล) เปนวธการทใชในการท าวจยเชงคณภาพ 5.5.4 ในกรณทไมสามารถตดตามตวอยางได หรอตวอยางออกจากการศกษา จะน าขอมลเทาทรวบรวมขอมลไดมาท าการวเคราะหในภาพรวมตอไป

6. การวเคราะหขอมล

น าขอมลเชงคณภาพทไดจากการสมภาษณแบบไมเปนทางการ และการสงเกตแบบมสวนรวมมาวเคราะหเชงคณภาพ โดยใชวธการวเคราะหเนอหา (Content Analysis)

ขอมลเชงปรมาณใชสถตเชงพรรณนา (Description Statistics) ความถ คาเฉลย รอยละ

50

บทท 4

ผลการวเคราะหขอมล

การศกษาเชงคณภาพครงน เพอศกษาการพฒนากระบวนการเสรมสรางพลงอานาจในผปวยเบาหวานทไมสามารถควบคมระดบนาตาลในเลอดได แบบรายบคคล โดยใชการ

สมภาษณแบบไมเปนทางการทบานหรอททางานของผปวยตามขนตอนของกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจทง 4 ขนตอน ไดแก การคนพบสถานการณจรง การสะทอนคดอยางมวจารณญาณ การตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม และการคงไวซงการปฏบตอยางมประสทธภาพ ระยะเวลาในการเกบขอมล 3 เดอน ตงแตเดอนธนวาคม พ.ศ. 2553 ถงเดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2554 โดยกลมตวอยางเปนผปวยเบาหวานทรบการรกษาตอเนองในคลนกเบาหวาน หรอในเขตรบผดชอบของโรงพยาบาลหนองแซงทไมสามารถควบคมระดบนาตาลในเลอดได (ระดบฮโมโกลบนเอวนซมากกวา 6.5 %) หรอมปญหาดานการใชยา หรอดานการควบคมอาหาร ผวจยและทมสขภาพรวมกนคดเลอกผปวยไดจานวน 10 ราย จากนนทาการสมภาษณแบบไมเปนทางการตามแนวทางการเสรมสรางพลงอานาจผปวยเบาหวานแบบรายบคคลทผวจยพฒนาขนจากแนวคดของกบสนโดยจานวนครงในการสมภาษณแบบเจาะลกตอผปวยแตละรายมจานวนนอยทสด 4 ครง และมากทสด 6 ครง วเคราะหขอมลเชงคณภาพดวยการวเคราะหเชงเนอหา ขอมลเชงปรมาณโดยใชสถตเชงพรรณนา ความถ คาเฉลย รอยละ การนาเสนอผลการวจยแบงเปน 6 สวน ดงน

1. คณลกษณะของกลมตวอยาง

2. ขอมลจากการสมภาษณในขนการคนพบสถานการณจรง 3. ปจจยทเกยวของกบการเสรมสรางพลงอานาจ

4. ลกษณะพฤตกรรมทพบในผปวยเบาหวานระหวางการใชกระบวนการ เสรมสรางพลงอานาจ 5. รปแบบการเกดพลงอานาจ

6. วธการปฏบตของผวจยในระหวางกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ

1. คณลกษณะของกลมตวอยาง

ผปวยเบาหวานจานวน 10 ราย เปนเพศหญง 8 ราย เพศชาย 2 ราย อายเฉลย 53 ป อยในชวงระหวาง 30-63 ป สถานภาพค 7 ราย หมาย 2 ราย และโสด 1 ราย มอาชพทานา 3 ราย

51

นอกนนอาชพ รบจางเยบผา รบจางทวไป ยาม ขบมอเตอรไซดรบจาง คาขาย พยาบาล และแมบานม 7 ราย ทใชสทธหลกประกนสขภาพถวนหนา และ 3 ราย ใชสทธเบกจายจากตนสงกด รายละเอยดดงตารางท 2

ตารางท 2 ขอมลคณลกษณะของผปวยเบาหวานททาการศกษา

รายท เพศ อาย (ป) สถานภาพสมรส อาชพ สทธในการรกษา

1 หญง 30 ค รบจางเยบผา บตรทอง 2 หญง 38 ค ทานา บตรทอง

3 หญง 45 หมาย (แยกทาง) รบจางทวไป บตรทอง

4 หญง 50 ค พยาบาล เบกตนสงกด

5 หญง 60 หมาย แมบาน เบกตนสงกด

6 หญง 60 ค ทานา บตรทอง

7 ชาย 60 ค ยาม เบกตนสงกด

8 ชาย 61 ค ขบมอเตอรไซดรบจาง บตรทอง

9 หญง 61 ค ทานา และทาสวนกระเพรา บตรทอง

10 หญง 63 โสด เปดรานขายของ บตรทอง

ผปวยเบาหวานจานวน 10 ราย มระดบฮโมโกลบนเอวนซ (ผลเมอเดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2553 กอนหนาเรมเกบขอมล 9 เดอน) เฉลย 8.7 % อยในชวงระหวาง 6.9-11.5 % ระยะเวลาทเปนเบาหวานเฉลย 10 ป อยระหวาง 2-20 ป มผปวย 8 ราย รบการรกษาอยางตอเนองทคลนกเบาหวานโรงพยาบาลหนองแซง ม 1 ราย รบการรกษาทสถานอนามยมวงหวาน และม 1 ราย รบการรกษาทสถานอนามยหนองควายโซ ซงมทมแพทยจากโรงพยาบาลหนองแซงทาการตรวจรกษาผปวยทสถานอนามยทกเดอน เฉลยจานวนรายการยาทผปวยไดรบยาตอเนอง 4 รายการ โดยมรายการยาทผปวยใชอยางตอเนองอยระหวาง 1-7 รายการ ม 4 ราย ทรบการรกษาเบาหวานดวยยาลดระดบ นาตาลในเลอดชนดรบประทาน 2 รายการ ม 3 ราย ทใชยาลดระดบนาตาลในเลอดชนด รบประทานเพยง 1 รายการ ม 2 ราย ทรบการรกษาเบาหวานดวยการฉดอนซลนเพยงอยางเดยว และม 1 ราย ทฉดอนซลนรวมกบการใชยาลดระดบนาตาลชนดรบประทาน ม 7 ราย ทมภาวะแทรกซอนความดนโลหตสงรวมดวย ทมดแลผปวยคดเลอกกลมตวอยางเขารวมการวจยเนองจากปญหาพฤตกรรมดานการบรโภคอาหาร 7 ราย นอกนนเปนปญหาดานการใชยา

รายละเอยดดงตารางท 3

52

ตารางท 3 ขอมลเกยวกบภาวะโรคเบาหวานของผปวยเบาหวานททาการศกษา

รายท

HbA1c (%)

BMI (m2/kg)

ระยะ เวลา ทเปน

เบาหวาน (ป)

รบการ

รกษา ท

ยา เบาหวาน

ทใช*

จานวนยา

ทงหมด ทใช

(รายการ)

โรครวม ปญหา ท

คดเลอกเขาศกษา

1 ไมมขอมล

37.8 2 สอ. G 1x1 ac M 2x2 pc

3 ความดนโลหตสง อาหาร

2 7.1 25.8 5 รพ. M 2-0-1 pc 4 ความดนโลหตสง อาหาร 3 11.0 18.6 14 รพ. Insulin 6-0-4 1 ไมม ยา 4 11.2 22.1 6 รพ. G 2x2 ac

M 1x3 pc 4 ไขมนในเลอดสง อาหาร

5 7.8 24.8 12 รพ. Insulin 30-0-12

4 ความดนโลหตสง ไขมนในเลอดสง

อาหาร

6 6.9 22.2 17 สอ.

G 1x2 ac M 2x2 pc

5 ความดนโลหตสง อาหาร

7 7.1 25.6 6 รพ. M 1x2 pc 7 ความดนโลหตสง หอบหด

อาหาร

8 8.4 27 7 รพ. Insulin 24-0-12 G 2x2 ac M 2x3 pc

7 ความดนโลหตสง ไขมนในเลอดสง

ยา

9 11.5 28.2 14 รพ. G 2x2 ac M 2x2 pc

6 ความดนโลหตสง ไขมนในเลอดสง

อาหาร

10 7.7 18.3 20 รพ. G 1*2 3 ไขมนในเลอดสง ยา เฉลย 8.7 25.0 10.3 4.4

*ยาเบาหวานทใช G= Glibenclamide 5 mg tab, M= Metformin 500 mg tab, Insulin= Insulin 70/30

2. ขอมลจากการสมภาษณในขนการคนพบสถานการณจรง ในครงแรกของการสมภาษณ ผวจยสรางบรรยากาศของความคนเคย และสมภาษณกลมตวอยางในประเดนของขนตอนการคนพบสถานการณจรงในกระบวนการเสรมสรางพลง

53

อานาจ เพอใหเกดการตระหนกถงปญหาและรบรสภาพการณการเจบปวยสาหรบภาวะโรคเบาหวานทตนเปนอยในปจจบน การสมภาษณเนนการใชคาถามปลายเปดเพอเปดโอกาสใหผปวยเลาถงประสบการณ ความเขาใจ และมมมองของตนเองทเกยวของกบโรคเบาหวาน รายละเอยดทไดจากการสมภาษณครงแรกเมอแยกตามประเดนยอยตามการคนพบสถานการณจรง พบวากลมตวอยางมการตอบสนองทง 3 ดาน คอ การตอบสนองดานอารมณ การตอบสนองดานสตปญญาการรบร และการตอบสนองดานพฤตกรรม โดยการตอบสนองดานอารมณเกยวกบภาวะเบาหวานทตนเปนอยนนไดมาจากการทใหเลาความรสก หรอเหตการณ หลงจากทตนทราบวาเปนโรคเบาหวาน ใหระบถงความรสกเกยวกบภาวะโรคเบาหวานในปจจบน ความเปลยนแปลงของรางกาย หรอการดาเนนชวตเมอมภาวะโรคเบาหวานเกดขน ความคาดหวงตอความเจบปวย

แนวทางในการจดการกบภาวะโรคเบาหวานเพอไปสภาวะเบาหวานตามทตนคาดหวงเอาไว และเปาหมายของการใชชวต จากนนมการตอบสนองทางสตปญญาการรบรโดยใหอธบายถงสาเหตของการเกดโรคเบาหวานตามความเขาใจของตนเอง การรบรความรนแรงของโรคเบาหวานตามทตนเขาใจ ใหระบถงแหลงขอมลเกยวกบโรคเบาหวาน ขอมลทไดรบ รวมทงการประเมนความนาเชอถอของขอมลทไดรบ และกลมคนทใหคาปรกษาเรองโรคเบาหวาน สวนการตอบสนอง

ดานพฤตกรรมเกยวกบภาวะเบาหวานทตนเปนอยมาจากการทใหอธบายถงพฤตกรรมการดแลตนเองเกยวกบโรคเบาหวาน และการนาประสบการณในอดตมาปรบใช ขอมลทไดจากการสมภาษณกลมตวอยางในประเดนคาถามดงกลาว ไดแก

2.1 การตอบสนองดานอารมณ 2.1.1 ความรสกเมอรบทราบการวนจฉยจากแพทยครงแรกวาตนเปนเบาหวาน

เมอสอบถามกลมตวอยางเกยวกบความรสกครงแรกเมอทราบวาตนเปนโรคเบาหวาน พบวามอารมณทแสดงออกแตกตางกนไป เชน รสกเฉยๆ รสกเสยใจ รสกกลว รสกโกรธตวเอง รสกตกใจ และเปนทกข รายละเอยดดงตอไปน ม 3 ใน 10 ราย รสกเฉยๆ เนองมาจากผปวยตระหนกอยแลววาตองเปนเบาหวานเหมอนบดามารดา หรอมความรสกวาโรคเบาหวานเปนโรคเรอรงทพบไดทวไป ม 2 ใน 10 ราย รสกเสยใจ เพราะรสกวาชวตหลงจากทเปนโรคเบาหวานตองพบความยากลาบากมากขน ในเรองการควบคมอาหาร การรบประทานยาตอเนอง และการรบการรกษาดวยการฉดอนซลน ม 2 ใน 10 ราย มความรสกกลว เพราะทราบวาโรคเบาหวานเปนโรคทรกษาไมหายตองรบการรกษาตลอดชวต และโรคเบาหวานจะทาใหเปนโรคอนตามมา โดยเฉพาะโรคไตทมการรบรอยแลววาเปนโรคทกอใหเกดอนตรายตอชวต

54

ม 1 ใน 10 ราย แสดงความรสกโกรธตวเองทตองมาเปนโรคเบาหวาน ทาใหตองมโรคเรอรงเพมขน ทงๆทยงไมทราบวาโรคเบาหวานคออะไร ดงคากลาวทวา

“ความรสกทางใจก ไอหาเอย เรามโรคอะไรเพมอกแลว ทงๆ ทตอนนนยงไมรวา ผลของโรคเบาหวานจะเปนอยางไร” (รายท 8)

ม 1 ใน 10 ราย เลาวาตกใจเมอทราบวาเปนเบาหวานครงแรกเพราะเปนโรคทตนเองไมเคยรจกมากอน ม 1 ใน 10 ราย กลาวสนๆ วาทกข ทงๆ ทตนเองเผอใจมาแลววาอาจตอง เปนโรคเบาหวานเหมอนบดามารดา 2.1.2 เหตการณครงแรกทไดรบการวนจฉยวาเปนเบาหวาน ผปวยทกรายสามารถจาเหตการณทไดรบการวนจฉยวาเปนเบาหวานไดด รวมทงสามารถเลาใหผวจยฟงอยางไดอยางชดเจนถงรายละเอยดตางๆ ไมวาจะเปนระดบนาตาล ในเลอด หรอรายละเอยดปลกยอยของเหตการณ สามารถแบงเหตการณทไดรบการวนจฉยวาเปนเบาหวานไดเปน ผปวยมาโรงพยาบาลดวยภาวะโรคอน มาพบแพทยดวยอาการทสงสยวาเปนเบาหวาน มาพบแพทยเพราะนาหนกลด และไดรบการคดกรองจงพบวาเปนเบาหวาน รายละเอยด

ดงตอไปน ม 4 ใน 10 ราย ไมไดเตรยมใจรบสภาพการเปนโรคเบาหวาน เนองจากมา โรงพยาบาลดวยสาเหตของโรคอน ไดแก หอบหด ความดนโลหตสง ฝ และลมชกกอนแลวจงไดรบการวนจฉยวาเปนเบาหวาน ดงคาพดทวา

“(เปน) หอบมาท ER เขาเจาะเลอด กเลยเปนเบาหวานเลย” (รายท 7) “มนเปนฝทหลง พอไปผากนอนโรงพยาบาลอาทตยนง หมอเขากมาตรวจ (ระดบนาตาลในเลอด) มนกขน 250 หรอวา 300 นแหละจาไมได อยโรงพยาบาลอาทตย นง กลบมากกนยาเบาหวานเรอยเลยละ” (รายท 9)

ม 2 ใน 10 ราย มอาการทตนสงสยวานาจะเปนโรคเบาหวาน เชน หวบอย หวนาบอย ปสสาวะบอย ไมมแรง และปวดเมอยรางกาย มากอนทจะมาพบแพทยทโรงพยาบาล ม 2 ใน 10 ราย นาหนกลดอยางชดเจนจงมาพบแพทย แตไมไดคดวาเปนอาการของโรคเบาหวาน ม 2 ใน 10 ราย ทราบวาเปนเบาหวานเพราะไดรบการคดกรองภาวะเบาหวานในชมชน และในระหวางตงครรภ

55

2.1.3 ความรสกกบภาวะโรคเบาหวานในปจจบน เมอสอบถามผปวยเบาหวานเกยวกบความรสกตอโรคเบาหวานทตนเองเปนอยในขณะน มทงแสดงความรสกเฉยๆ รสกไมสบายใจกบภาวะโรคในปจจบนโดยอยากแขงแรงกวาน และรสกทอใจกบภาวะโรคเบาหวานในปจจบน รายละเอยดดงตอไปน ม 8 ใน 10 ราย รสกเฉยๆ กบภาวะโรคเบาหวานทเปนอาจเนองมาจากมาเปนโรคเบาหวานมานานจนเกดความเคยชน ทงในเรองพฤตกรรมบรโภคอาหารทตองเปลยนไป การทตองบรหารยาอยางตอเนอง รวมทงไมมอาการแสดงของโรคเบาหวานทกอใหเกดความยงยากในการใชชวต เชนการลกเขาหองนาตอนกลางคนหลายรอบ และไมมภาวะแทรกซอน เบาหวานทรนแรง ม 1 ใน 10 ราย รสกไมสบายใจเพราะอยากแขงแรงกวาทเปนอยในขณะนเมอเปรยบเทยบคนอายใกลเคยงกนทไมไดเปนโรคเบาหวาน ม 1 ใน 10 ราย รสกทอใจและคดวาอาการของโรคเบาหวานจะยงแยหากอายเพมมากขน

2.1.4 ความเปลยนแปลงทางรางกายและการดาเนนชวตภายหลงจากเปน โรคเบาหวาน ภายหลงจากทราบวาเปนเบาหวานทงสภาพรางกายและการดาเนนชวตของผปวยเบาหวานมความเปลยนแปลงในหลายดานดวยกน ไมวาจะเปนการปรบเปลยนพฤตกรรมดานการบรโภคอาหาร มความรสกออนเพลยงายกวาเดม เมอเกดบาดแผลรสกวาแผลหายยากขน มเสยงทแหบแหง ความตองการทางเพศลดลง และไมรสกถงการเปลยนแปลงใดใด รายละเอยดดงตอไปน ม 5 ใน 10 ราย มการปรบเปลยนพฤตกรรมดานการรบประทานอาหาร โดยเลาวาตองระมดระวงการรบประทานอาหารมากขน ตองปรบเปลยนทงรปแบบและวธการรบประทาน เชน ลดการรบประทานอาหารทมรสหวาน ลดปรมาณขาว ลดปรมาณอาหาร ลดอาหารทมรสเคม และงดการดมนาอดลมจ นทาใหรสกถงความแตกตางจากวถชวตทเคยทามาอยางสนเชงจนบางครงไมสามารถปฏบตตอเนองยงยนได ม 4 ใน 10 ราย กลาววา รสกรางกายเพลยและเหนอยงายขนกวากอนททราบวาเปนเบาหวาน เชน อาการเพลย งวงซม ออกกาลงกายไมนานเทาเดม ไมมแรงในการขดดน ม 2 ใน 10 ราย เลาวาเมอเกดบาดแผลพบวาแผลหายยากขน กวากอนทเปน เบาหวาน ม 1 ใน 10 ราย อธบายถงอาการอาการเสยงแหงงายทเกดขนภายหลงจากทราบวาเปนเบาหวาน ซงยงสงผลดานสงคมททาใหมงานตดตอไปเปนพธกรลดลง

56

ม 1 ใน 10 ราย เลาใหฟงวาหลงจากเปนโรคเบาหวานทาใหตนม ความตองการทางเพศลดลง ทาใหความเปลยนแปลงตอการใชชวตครอบครว ม 2 ใน 10 ราย บอกวาไมมความเปลยนแปลงเกดขนภายหลงการเปน เบาหวาน ประเมนจากการทสามารถทางานไดตามปกตดงเดม 2.1.5 ความคาดหวงเกยวกบภาวะโรคเบาหวานของตน เมอถามถงความคาดหวงเกยวกบภาวะโรคเบาหวานมผปวยเลาวา ไมตองการมภาวะ แทรกซอนจากโรคเบาหวานทรนแรง ตองการหายจากโรคเบาหวานทเปนอย ตองการมภาวะโรคเบาหวานทดกวาปจจบน และไมตองการหมดสตดวยภาวะนาตาลในเลอดตา รายละเอยดดงตอไปน ม 5 ใน 10 ราย เลาวาไมอยากมภาวะแทรกซอนรนแรงเนองมาจากการเปน เบาหวานไมวาจะเปน โรคไต การถกตดเทา อมพฤกษอมพาต และตาบอด ม 2 ใน 10 ราย บอกวาอยากหายจากโรคเบาหวาน ซงผปวยรบทราบอยแลววาเบาหวานเปนโรคเรอรงไมสามารถรกษาใหหายขาดได จงทาใหมรสกทอใจ และลดความคาดหวงของตวเองลงเหลอการไมมภาวะแทรกซอน ม 2 ใน 10 ราย กลาววาอยากมภาวะโรคเบาหวานทดกวาในปจจบน โดยกลาววาอยากสดชนแขงแรงกวาน ดงคาพดทวา

“...อยากใหอาการดกวาน สดชนกวาน มนไมคอยมแรงมนเมอยๆ” (รายท 5) “บางครงกรสกไมสบายใจ เราอาย 60 กวาๆ นาจะแขงแรงนาจะทาอะไร ไดอยางบางคนทเขาไมมโรค...” (รายท 8)

ม 1 ใน 10 ราย เลาวาไมอยากเกดภาวะนาตาลในเลอดตา เพราะทาใหการวาจางงานลดลงและขาดรายได 2.1.6 การทมภาวะโรคเบาหวานอยางทตนคาดหวง เมอสอบถามผปวยเบาหวานถงแนวทางในการปฏบตเพอใหมภาวะโรคเบาหวานอยางทตนเองคาดหวงนน ผปวยทง 10 ราย เลาวาตองควบคมอาหาร เชน หลกเลยงการรบประทานอาหารทมรสหวาน ลดการรบประทานอาหารประเภทแปง เพมการรบประทานผก งดการดมนาอดลม จากดปรมาณอาหารทรบประทาน ลดการเตมนาตาลลงในอาหารและเครองดม และใชหลกการอาหารแลกเปลยน 2.1.7 เปาหมายในชวต

57

สาหรบเปาหมายในชวตนนในกรณผปวยเบาหวานทมครอบครวแลวทงหมด (9 ใน 10 ราย) กลาววา การอยดลกหลานกาวหนากนตอไป คอเปาหมายในชวต สวนผปวยเบาหวานทเปนโสดกลาววา ตองดแลสขภาพเพอตนเอง 2.2 การตอบสนองทางดานสตปญญาการรบร 2.2.1 สาเหตของโรคเบาหวาน เมอถามถงสาเหตของโรคเบาหวาน ผปวยตอบวา มาจากการรบประทานอาหารทมรสหวาน กรรมพนธ มาจากโรคอนเหนยวนาใหเปนเบาหวาน ตบออนไมทางาน หลายสาเหตรวมกน และมบางรายทตอบวาไมทราบ รายละเอยดดงตอไปน ม 3 ใน 10 ราย เลาวาสาเหตของเบาหวานมาจากการรบประทานอาหารทม รสหวาน ในปรมาณมากเปนประจา

ม 2 ใน 10 ราย กลาววานาจะมาจากกรรมพนธ เพราะมบดา มารดาเปน โรคเบาหวานมากอน ม 2 ใน 10 ราย บอกวานาจะมาจากโรคอนทเปนอยเหนยวนาใหเกดเบาหวาน เนองจากไมมญาตทเปนโรคเบาหวาน และผปวยมโรคประจาตวอยกอนแลว เชน โรคหอบหดดงคาพดทวา

“กคดวาสาเหตมนมาจากหอบ หรอมาจากอะไรกไมรบอกไมถก เปนโรคแทรกๆ กนมาเรอยๆ กไมรจะคดอะไรน พอกไมเปน (เบาหวาน) แมกไมเปน (เบาหวาน) ฉน กสงสยอย งง เพราะวาคอสวนมากเขาบอกวามาจากกรรมพนธ เรากไมเชอ” (รายท 7)

ม 1 ใน 10 ราย กลาววาฟงจากแพทยมาวาการเปนเบาหวานเกดจากตบออนไมทางาน และผปวยกเชอตามนนทงๆ ทไมทราบวาตบออนคออะไร หรอทาหนาทอะไร

ม 1 ใน 10 ราย อธบายวาสาเหตของการเกดเบาหวานนนมาจากหลาย สาเหตรวมสงเสรมกน ไมวาจะเปน ความเสยงทางกรรมพนธ อายมากกวา 35 ป ขาดการดแลสขภาพทงเรองการออกกาลงกาย และการควบคมอาหาร ม 1 ใน 10 ราย ตอบวา ไมร 2.2.2 ความรนแรงหากไมสามารถควบคมภาวะโรคเบาหวานได ผปวยเบาหวานรบทราบความรนแรงของภาวะโรคเบาหวานวาเมอไมสามารถควบคมภาวะโรคเบาหวานไดด จะทาใหเกดโรคไต แผลทเทา ภาวะนอค หวใจขาดเลอด และมะเรง รายละเอยดดงตอไปน

58

ม 7 ใน 10 ราย กลาววาโรคไตเปนภาวะแทรกซอนของเบาหวาน โดยบางรายไมทราบวาโรคไตเปนอยางไร ทราบแตเพยงวาแพทยบอกวาเปนเบาหวานอาจทาใหเปนโรคไตไดถาควบคมระดบนาตาลในเลอดไมด เมอทาการสอบถามตอถงวธการตรวจภาวะทางไต พบวาม 4 ราย ททราบวาการตรวจภาวะทางไตคอการเจาะเลอดทขอพบแขนไปตรวจ สวนอก 3 ราย ตอบวาการตรวจภาวะทางไต คอ การ X-ray และการตรวจคลนหวใจ ดงคาบอกเลาทวา

“ปาไมรสปาไมเคยตรวจ เขานาจะตองมาดขางใน (ปาชบรเวณไตตวเอง) แตพอ เอาเลอดไป ปาไมรวาตรวจอะไรรเปลา ปาไมร” (รายท 6) “(การตรวจไต ) กตรวจ X-ray ตามปกตของเขานนแหละ” (รายท 7)

ม 4 ใน 10 ราย กลาวถงการเกดแผลทเทาซงทกคนมความรสกวาถงแมตนเองเปนแผลแลวหายยากกวากอนทราบวาเปนโรคเบาหวาน แตแผลทเกดขนหายไดงายกวาผปวยเบาหวานทเปนแผลเบาหวานลกลาม ม 2 ใน 10 ราย บอกวาภาวะแทรกซอนทางตา ไมวาจะเปนจอประสาทตาเสอม และตาบอด ม 1 ใน 10 ราย อธบายถงภาวะแทรกซอนหลายดาน ไมวาจะเปน ภาวะแทรกซอนทางระบบปลายประสาทททาใหเกดบาดแผลไดงาย แผลหายชา อาจตองตดอวยวะ คนในชองคลอด ภาวะทางไต ตาบอด ระบบหวใจและหลอดเลอด ภาวะตดเชองาย ม 1 ใน 10 ราย เลาวาหากควบคมระดบนาตาลในเลอดไมไดจะเกดภาวะหมดสต ม 1 ใน 10 ราย กลาววามะเรงเปนโรคแทรกซอนภาวะเบาหวาน เนองจากพบเหนมารดาทเปนโรคเบาหวานเสยชวตดวยโรคมะเรง

โดยตวอยางทพบเหนวามภาวะแทรกซอนอยางทกลาวขางตน ไดแก บดามารดา ญาตใกลชด คนรจก เพอนบาน โดยม 1 รายกลาววา พบเหนจากผมารบบรการทโรงพยาบาลและในชมชนทตนตองใหบรการ

2.2.3 แหลงขอมลขาวสารเกยวกบโรคเบาหวานทไดรบ เมอสอบถามถงขอมลทวไปเกยวกบโรคเบาหวาน พบวาผปวยรบทราบขอมลมาจาก โรงพยาบาลหรอสถานอนามย การสนทนากบเพอนผปวยเบาหวานดวยกน สอวทยโทรทศน และเอกสารวชาการ รายละเอยดดงตอไปน

59

ม 4 ใน 10 ราย เลาวาไดรบขอมลมาจากโรงพยาบาล หรอสถานอนามย ทงจากการใหขอมลคาแนะนาของบคลากรดานสขภาพ การไดรบแผนพบความร และการทากจกรรมกลมผปวยเบาหวาน ม 4 ใน 10 ราย กลาววาไดรบขอมลโรคเบาหวานจากการสนทนาพดคยกบเพอนผปวยเบาหวานดวยกนซงมกเปนการเปรยบเทยบขอมลเกยวกบผลระดบนาตาลในเลอดของ วนนน การรบประทานอาหารในชวงทผานมา การใชสมนไพรควบคในการลดระดบนาตาลในเลอด และอาการทวๆ ไป ม 3 ใน 10 ราย บอกวารบทราบขอมลเรองโรคเบาหวานจากสอตางๆ ไมวาจะเปน วทย โทรทศน หรอหนงสอพมพ

ม 1 ใน 10 รายทอธบายวา ขอมลเรองโรคเบาหวานนนเปนความรเดมท ไดมาจากการศกษาเลาเรยน การเขารบการอบรมวชาการและไดรบขอมลเพมเตมจากเอกสารวชาการ 2.2.4 การประเมนความนาเชอถอของขอมลทไดรบ ผปวยเบาหวานมการประเมนความนาเชอถอของขอมลจากการทดลองแลวเหนผลดทเกดขนกบตนเอง ประเมนจากผใหขอมล มหลกฐานทสามารถยนยนไดจรง และเชอทกขอมล รายละเอยดดงตอไปน ม 5 ใน 10 ราย ประเมนความนาเชอถอของขอมลจากการไดทาการทดลองแลวเหนผลดทเกดขนกบตนเอง เชน ระดบนาตาลในเลอดลดลง สามารถรบประทานอาหาร รสหวานไดมากขนในขณะทระดบนาตาลในเลอดไมเพม ม 3 ใน 10 ราย เลาวาประเมนความนาเชอถอจากผใหขอมล โดยเชอวาบคลากรสาธารณสข หรอสถาบนทมชอเสยงในการ รกษาโรคเบาหวานมความนาเชอถอ เชน แพทยแผนปจจบน แพทยแผนไทย โรงพยาบาลทมชอเสยงในการรกษาโรคเบาหวาน ม 1 ใน 10 ราย กลาววาประเมนความนาเชอถอขอมลจากการทตองมหลกฐานยนยนชดเจน วาผทใหขอมลสามารถปฏบตจนเกดผลดไดจรง ม 1 ใน 10 ราย บอกวาไมไดประเมนความนาเชอถอขอมล โดยเชอทกขอมลทไดรบเพราะกลวตาย 2.2.5 บคคลทใหคาปรกษาเกยวกบโรคเบาหวาน ผปวยเบาหวานสวนใหญไมมบคคลทใหคาปรกษาเฉพาะเกยวกบภาวะโรคเบาหวานจะเปนการสนทนากนเองระหวางผปวยเบาหวานทมาพบกนโดยขอมลทพดคยกนสวนใหญจะเปนเกยวกบระดบนาตาลในเลอด รายละเอยดดงตอไปน

60

ม 9 ใน 10 ราย เลาวาไมมคนใหคาปรกษาแบบเฉพาะเจาะจงหากเจอใครกจะคยดวยแตสวนใหญเปนผปวยเบาหวานทเจอกนระหวางมารบ ม 1 ใน 10 ราย ทกลาววาปรกษาบคคลหลากหลาย เชน แพทย พยาบาล ผปวยเบาหวาน ดงคากลาวทวา

“มแพทยเฉพาะไหม ไมมหรอกนะ ถาเจอปญหากหมอนนแหละ ถามหมอเอา... กบเพอนทเปนเบาหวานกคยนะ กบเพอนทรบผดชอบผปวยเบาหวานทเปนพยาบาล (กคยแต) จะตางกนเยอะ...” (รายท 4)

2.3 การตอบสนองดานพฤตกรรม 2.3.1 การดแลตนเองเกยวกบโรคเบาหวาน

ผปวยเบาหวานอธบายการดแลตนเองเกยวกบโรคเบาหวาน ไมวาจะเปน การควบคมปรมาณอาหาร การออกกาลงกาย การตรวจดแลเทาตนเอง การรบประทานยาสมาเสมอ และการควบคมอารมณไมใหเครยด รายละเอยดดงตอไปน ม 5 ใน 10 ราย เลาถงการควบคมอาหาร ไมวาจะเปน การลดการรบประทานอาหารจาพวกแปง การลดปรมาณอาหาร ลดอาหารทมรสหวาน เพมการรบประทานผก เลอกประเภทอาหารทรบประทาน และการใชอาหารแลกเปลยน ม 5 ใน 10 ราย กลาววาดแลตนเองโดยการออกกาลงกาย ไมวาจะเปนการออกกาลงกายเบาๆโดยการบดตว ชกลม โยคะ ไทเกก การเดนเรว และการวง ม 3 ใน 10 ราย บอกวาการทางานในแตละวนถอวาเปนการออกกาลงกายอยแลว เนองจากตองเดนไปกลบนาทกเชาเยน ตกนา ขดดน และทาสวนจงไมไดออกกาลงกาย เพมเตมอก ม 4 ใน 10 ราย อธบายถงการดแลเทาตนเอง โดยการตรวจเทาตอนอาบนา สงเกตอาการชาหรอความผดปกตของเทา และการสวมรองเทาเสมอเวลาออกจากบาน ม 2 ใน 10 ราย เลาวาตองดแลตนเองเรองการรบประทานยา โดยตองรบประทานยาสมาเสมอ หากไปไหนไมไดพกยาทตองรบประทานไปดวยกจะไปหาซอจากรานขายยามารบประทานเพอทจะไมไดขาดยา ม 1 ใน 10 ราย กลาววาตองดแลเรองอารมณใหผอนคลายอยเสมอเพราะ ระดบนาตาลในเลอดจะสงขนถามความเครยด 2.3.2 พฤตกรรมการควบคมอาหาร

61

ม 8 ใน 10 ราย รบรถงความสาคญของการควบคมอาหาร วาการควบคมอาหารสามารถลดระดบนาตาลในเลอดและทาใหภาวะโรคเบาหวานดขนได แตทงหมดควบคม อาหารไมสมาเสมอ มการรบประทานขนมหวาน การเพมปรมาณขาว การเพมมออาหาร การ รบประทานอาหารวาง รบประทานผลไมรสหวานเปนประจา เชน กลวย ฝรง มะมวง มะละกอ ม 3 ใน 10 ราย เลาวาจะควบคมอาหารในชวงระยะเวลาใกลพบหมอ โดยการลดปรมาณอาหาร งดอาหารทมรสหวาน งดการรบประทานผลไม ในชวงเวลา 3 -5 วน เนองจากไมตองการเพมยา และกลวแพทยตาหนหากนาตาลในเลอดสง ม 2 ใน 10 ราย ทไมรบรถงความสาคญของการควบคมอาหารโดยผปวยหนงรายใหเหตผลวาในความรสกของตวเองการควบคมอาหารเปนการทรมานตนเองมากเกนไป ดงคาพด

“เรองคมอาหาร ไมเอาๆๆ บอกวาไมเอาเดดขาด เรองอะไรจะไปทรมานตนเอง คดงายๆ อยางตอนกลางวนเขาอยทงวน กลางคนเขาพกผอน อยางเรานมาทางานกลางคน (ผปวยมอาชพเปนยาม) แลวกลางวนไดนอนบางไมนอนบางจะใหไปอดอยทาไมนะ... คนเรานะ มนเหนอย ถากนไมอมมนกหวอยอยางนนแหละ แลวใครจะไปทรมาน ยง อดหลบอดนอนกยงหวอย (หว)โซอยอยางนน...ไมอยากคมอาหาร ไมยอมหวนะบอก แคนน ไมอยากทรมานสงขารตวเอง” (รายท 7)

2.3.3 ความรเกยวกบการควบคมอาหาร ผปวยเบาหวานมความรความเขาใจในการควบคมอาหาร เชน อาหารจาพวกแปงจะกลายเปนนาตาลเมอรบประทานเขาไป การลดปรมาณอาหารทรบประทานสามารถควบคม ระดบนาตาลในเลอดได เรองอาหารแลกเปลยน และผกบางชนดมความหวานปนอย รายละเอยด ดงตอไปน ม 4 ใน 10 ราย มความรวาอาหารจาพวกแปงจะกลายเปนนาตาลเมอรบประทานเขาไป ไมวาจะเปน เผอก มน ขาวโพด ขาวเหนยว ขาว ม 3 ใน 10 ราย ทราบวาการลดปรมาณอาหารทรบประทานสามารถควบคมระดบนาตาลในเลอดได ม 3 ใน 10 ราย ทราบเรองอาหารแลกเปลยน เชน หากรบประทานกวยเตยวในมออาหารนนไมควรรบประทานขาวอก วนเสนสามารถแทนขาวได ขาวโพดครงฝกแทนขาวทพพอาหารจาพวกแปงทดแทนขาวได และหากรบประทานขนมหวานตองลดการรบประทานอาหารอยางอนลง ดงขอความทวา

62

“เพอนพยาบาลมาเหนพ เชนวนนเขากนขนมกนพกตกมาคานงมนวาเลยนะ

เปนเบาหวานกนหวานไดยงไง อาว กฉนกนคาเดยว แกจะใหฉนอยากไปตลอดชวต

โดยทไมสามารถแตะตองอนนไดเลยรไง แตขณะทหมอทดแลเรา หรอหมอทสระบร

เขากจะบอกวา กนไดบาง มนกเหมอนคนธรรมดาแหละตองหาอาหารแลกเปลยน ไมใชวาคณแหมกนขนมจนแลวคณกอยากกนกวยเตยว คณกกนกวยเตยว ไมใชทงกน

ขาวและขาวเหนยว ตองรวาเรากนไดเทาไหร เชน ขาวทพพนงเนย ถาเรากนขาวตมก จะไดสองทพพใชไหม มนกจะมสวนแลกเปลยนกนอะไรอยางน มนกแลกเปลยนเอา อยางขนมพอกนขนมนแลวฉนกรวาฉนกตองงดขาวลงหนอยนง ไมใชฉนกนไมไดเลย ไมงนฉนกอยากแยส พอคนอนเผลอฉนกขโมยกนมนจะมประโยชนอะไรใชไหม”

(รายท 4)

ม 2 ใน 10 รายทราบวาผกบางชนดมความหวานปนอย โดย 1 รายใชความรจากการศกษาอบรมอธบายถงการจดประเภทของผกทรบประทานไดไมจากด และผกทตองควบคมปรมาณ สวนอก 1 รายใชประสบการณจากการเรยนรดวยตนเองวารบประทานผกบางชนดแลวระดบนาตาลในเลอดสง

2.3.4 การรบทราบขอมลเกยวกบยาสมนไพร หรอผลตภณฑเสรมอาหาร ขอมลเรองสมนไพรผปวยเบาหวานรบทราบมาจากหลายทาง ไมวาจะเปน คนรจก คนทเปนทนบถอของชมชน การเดนขายสมนไพรแบบเคาะประตบาน ไดยนจากวทย รายละเอยดดงตอไปน ม 3 ราย รบทราบขอมลจากคนรจกแนะนาใหลองรบประทานสมนไพรทเคยลองแลวไดผลด เชน ฟาทะลายโจร ยอดมะยม ลกมะยม รงมดแดงบนตนสะเดา ใบมะนาว ใบเตย มะรม ม 2 ราย เลาวา การพดคยเรองสมนไพรเปนเรองของกลมผปวยเบาหวานทมความสนใจดานสมนไพรดวยกน โดยคนทสนใจขอมลกมกจะเขาไปสอบถามเรองสมนไพรตอ และหากกลมทสนใจเรองสมนไพรทราบวาผปวยรายไหนไมเคยใชยาสมนไพรกจะไมเขาไปพดคยในเรองดงกลาวทวา

“เขาไมคอยแนะนาฉนหรอก เขารวาฉนอยโรงพยาบาล กคงรๆ วาโรคนเปนยงไง กไมเหนมาจจอะไร กคงร โตๆ แลว ประเดนคอเขารอยแลววาเรากนยาตลอดไมขาดยา ไมใชอยๆ กหายไปกนยาหมอ สกพกกกลบมากนยาหลวง ซงแบบนเขามกนเยอะ เรา ไมเคย เรากนยาหลวงตลอด” (รายท 7)

63

“เคยไดยนเหมอนกน แตไมสนใจ...ไมเคยกน กนแตยาหลวง...เราไมไดถาม เขากไมไดเลา เราตองถามเขากอน นไมเคยถามเขา คนทสนใจเขากมนจะคยกน” (รายท 9)

ม 4 ราย อธบายถงการเดนขายสมนไพรแบบเคาะประตบาน วาจะมคนตางพนทเขามาขายยาสมนไพรตามบาน โดยเขามาสอบถามประวตการเปนโรคเรอรงถงบาน กอนจะเสนอขายยาสมนไพรให โดยราคาอยท 100-500 บาท มทงสมนไพรทเปน แกนไมรากไม และยาลกกลอน มาเสนอขายตามบานเดอนละประมาณ 1-2 ครง โดยผปวยเบาหวานมทงทซอมาทดลองใชและไมซออยางเดดขาด ม 1 ราย เลาถงการโฆษณาขายผลตภณฑเสรมอาหารทางวทย ซงเปดฟงเปนประจาจนรสกตดห รวมทงเหนชอบรษทดงกลาวตามรายการชกมวยตางๆ จงไดลองสงมารบประทาน ราคาประมาณ 1000-2000 บาท แตไมสามารถหายขาดจากโรคเบาหวานตามทโฆษณาไวจงเลกใชและไมเชอถออาหารเสรมอกเลย ม 1 ราย กลาววาฟงรายการวทยเกยวกบสมนไพร เมอรบฟงรายการวทยชมชนแลวรสกวานาเชอถอเพราะผจดรายการเปนแพทยแผนไทย โดยทาตามคาแนะนาในการใชสมนไพรพนบานแตไมไดซอยาสมนไพรทโฆษณาขาย

ม 1 ราย แสดงความคดเหนตอรายการโฆษณาขายอาหารเสรมในเคเบลทว โดยเปดรายการในเคเบลทวใหผวจยดและกลาววาทางราชการขาดการควบคมดแลทจรงจงทาใหมการนาขอมลทหลอกลวงมาใหประชาชน ดงคากลาวทวา

“(เสยงในรายการเคเบลทว โฆษณา เครองดม เอนไซม มการนาผปวยมาเลาวา

กนแลวดขน พธกรเปนดาราทคนหนา ผรวมรายการเปนประธานบรษท โดยรวมกน

กลาววาใหกนผลตภณฑเพมเขาไปควบคกบการรกษาโรคทเปนอยแลว) อยางรายการ

พวกน...พวกอาหารเสรมเอนไซมอะไรทโฆษณาวารกษาโนนรกษานมนเปนจดท เภสชกรตองตรวจสอบไหม มนหลอกลวงไหม หรอเปนจรงไหม มากนอยแคไหน วามนเปนพวกโฆษณาเกนจรง...อยากรวาทาไมสาธารณสขหละหลวมกนจง ทาให คนพวกเนยมาหลอกลวงชาวบานไดงายขน เพราะวามนไมถกตอง อยางคนเปนโรค

เขาอยากหาย อยางเราเรายงอยากหายจง ไอเงนแคนมนไมไดมากมายนะ แตพอเรากน

แลวมนไมใช พอไมใชกชางหวมน ไมมใครใสใจ อยางนมนไมใช มนเหมอนความ

บกพรองของกระทรวงดวย เนยตอนนมแตคนหาเงน เพราะวาพอคณกนเขาไปดปบ

คณกหาเงนตอคณกเปนตวแทนจาหนาย มนขยายเหมอนแชรลกโซ มนทาใหลาบาก

64

สาหรบคนทไมเขาใจวามนตองกนอะไร ตองทาอะไร มองวามนเหมอนกบยาวเศษถา

ยงขาดความรยงโดนหลอกงายเลย” (รายท 10)

ม 2 ราย เลาวารบทราบขอมลสมนไพรจากคนทเปนทนบถอของชมชน เชน แพทยแนะนาอาหารเสรมควบคมภาวะเบาหวาน พยาบาลแนะนากาแฟลดนาหนก ผนาชมชน แนะนาชาชงลดระดบนาตาลในเลอด 2.3.5 พฤตกรรมการใชสมนไพร

พฤตกรรมการใชสมนไพรของผปวยเบาหวาน ไดแก การใชสมนไพรควบคกบยาลดระดบนาตาลในเลอด ทดลองใชสมนไพรเมอไมไดผลกเลกใชสมนไพร และไมทดลองใชสมนไพรเดดขาด รายละเอยดดงตอไปน ม 4 รายเลาวาใชสมนไพรควบคกบยาลดระดบนาตาลในเลอด ดงคาบอกเลาทวา

“กนยาหลวงแลวตองกนยาสมนไพรถงอยได... ถากนฟาทะลายโจรชงกบนารอน ตมกได ไมงนถาเรากนของหวานมน (ระดบนาตาลในเลอด) จะขนไวมากไง...มนอย ไดนะหมอ เปนเบาหวานแลวมนกกนได กนของหวานเพมไดหนอย กนยาหลวงอยาง เดยวไมไหวมนจะขนอยางเดยว” (รายท 6)

ซงผปวยทใชสมนไพรทกรายกลาววา “ถาลองสมนไพรแลวไมดขนกเลก” สมนไพรทเคยทดลองใชไดแก ใบเตย ฟาทะลายโจร ลกใตใบ ใบโพธ ยอดมะยม ยอดมะนาว ลกมะยม ลกมะดน ยอดมะรม เมลดมะรม มเพยง 2 ราย ทกลาววา “ไมทดลองใชสมนไพรเดดขาด” 2.3.6 พฤตกรรมการบรหารยา พฤตกรรมการบรหารยาของผปวย มทง การปรบยาเอง ฉดอนซลนแลวไมไดทานอาหารตาม การลมทานยา รายละเอยดดงตอไปน ม 2 ราย เลาถงการปรบยาของตนเองตามสภาพรางกาย ดงประโยคทวา

“ไปตรวจ (เบาหวาน ) ทโรงพยาบาลนแหละ เจอครงแรก (ระดบนาตาลในเลอด) รสกจะเปน 203 หมอกใหพกนยา เมดแตง (glibenclamide) เมดนง แตพกพยายาม

เรมตนจะไมกน พยายามจะปฏบตตวเอง (ควบคมอาหาร) ไดสกประมาณเกอบปมง

เหลอแตซโครงคอผอมมาก เรากระลา (ระมดระวง ควบคม ) ของ กเลยตอง กลบมา

กน (ยา) แตไมไดกนเมดนง กนครงเมด คอคนดอไง กนครงเมดประมาณ 2-3 ปกจะ

ไมไหว กเลยตองกลบมากนเมดนง ...มนสาคญอยทตวเรา ถาตวเราไมตรวจสอบ

65

ตวเองวากนเขาไปแลวมอาการโตกลบมาเปนไง มนกจะตองกน (ยา) เพมเรอย...กถา

สมมตวามนคมเราไมอย อาการมนจะบอก มนจะโหย ไมโหยกตงคอ ตงคอมาก แลว หนกหวจงเนย ฉบอย แสดงวาคมไมอยแลว ตองเพมยา (เรา) เกงกวาหมออกนะ” (รายท 10)

ม 2 ราย กลาววาเมอฉดอนซลนแลวไมไดรบประทานอาหารภายใน 30 นาท เพราะทางานเพลนจนลมเวลา และตองรบออกมาทางานแตเชามดทาใหไมสามารถรบประทานอาหารหลงจากฉดอนซลนได ม 1 รายเลาวาเคยลมทานยา เนองจากความเรงรบในการทางาน

สรป

ผปวยมการตอบสนองทงดานอารมณ สตปญญาการรบร และพฤตกรรมเมอทราบวาเปนเบาหวานโดยสรปดงน

การตอบสนองดานอารมณของผปวย ไดแก ผปวยมความรสกเมอทราบวาเปนเบาหวาน

ครงแรกวา เชน รสกเสยใจ กลว ตกใจ โกรธ และเฉยๆ ผปวยมความคาดหวงเกยวกบภาวะโรคเบาหวาน คอ ไมตองการมภาวะแทรกซอนทรนแรง เปาหมายในชวตททาใหผปวยตองการมชวตทยนยาว คอ การอยดแลความสาเรจของลก พบวาผปวยสวนใหญไมมความคบของใจในภาวะโรคเบาหวาน โดยตอบวารสกเฉยๆเมอสอบถามถงความรสกเกยวกบภาวะโรคเบาหวานในปจจบน

การตอบสนองดานสตปญญาการรบรของผปวย ไดแก สาเหตของการเกดโรคเบาหวานของตนวามาจากหลายสาเหต เชน การรบประทานอาหารทมรสหวาน กรรมพนธ เบาหวานเปนโรคแทรกซอนจากโรคทผปวยเปนอย ผปวยทราบถงความรนแรงเมอควบคมภาวะโรคไมไดวาทาใหเกด โรคไต แผลทเทา และจอประสาทตาเสอม ผปวยไดรบขอมลเกยวกบโรคเบาหวานจากโรงพยาบาลและสถานอนามย สวนใหญไมมผทใหคาปรกษาเรองโรคเบาหวานโดยเฉพาะ ผปวยจะทาการแลกเปลยนประสบการณกบผปวยเบาหวานรายอนเมอมารบบรการทคลนกเบาหวาน ซงจะประเมนความนาเชอถอของขอมลจากการทไดลองปฏบตแลวเกดผลลพธทดตามทตนคาดหวง

การตอบสนองดานพฤตกรรมของผปวย ไดแก ในชวงแรกททราบวาเปนเบาหวานผปวยเบาหวานทไมไดเตรยมใจรบสภาพการเปนเบาหวาน ทาใหไมพรอมในการดแลภาวะโรคเบาหวาน ทาใหมการแสวงหาการรกษาตางๆ เชน สมนไพร อาหารเสรม ทกลาวอางวาสามารถทาใหหายขาดจากการเปนเบาหวานได ผปวยทกรายทราบวาการทจะมภาวะโรคเบาหวานทดอยางทตนไดคาดหวงตองควบคมอาหาร แตผปวยเลอกทจะควบคมอาหารไมสมาเสมอ หรอควบคม

อาหารในชวงใกลพบแพทยเทานน

66

3 ปจจยทเกยวของกบการเสรมสรางพลงอานาจ

ตามแนวคดของกบสน ปจจยทจะทาใหบคคลมกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจกคอ ความมงมนทมเท (Commitment) ความผกพน (Bond) และความรก (Love) ของบคคลทมตอเรองนนๆ สวนปจจยทเกยวของตอกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ ไดแก ความเชอ (Beliefs) คานยม (Value) ประสบการณสวนบคคล (Experience) การสนบสนนทางสงคม (Social support) และเปาหมายในชวต (Determination) โดยมความคบของใจ (Frustration) ปญหา หรออปสรรค เปนปจจยสงเสรมททาใหบคคลเขาสขนตอนตางๆ ของกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ จากประเดนขอคาถามตางๆ ทใชสมภาษณ ทาใหทราบถงปจจยทสามารถสงเสรมกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจในผปวยแตละราย แบงประเดนไดดงน 3.1 ความมงมนทมเท (Commitment) ความมงมนทมเทเปนปจจยสาคญในการสงเสรมใหบคคลมกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจอานาจ ทาใหบคคลตองการปรบเปลยนภาวะสขภาพของตนเองใหดขน เปนแรงกระตนจากภายในตนเองทจะทาการพฒนาตนเองอยางตอเนอง ม 4 ใน 10 ราย ทมความมงมนทมเทอยางชดเจน คอการลงมอปฏบตทนททพบปญหาและทง 4 รายสามารถผานทง 4 ขนตอนของกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ ทงการคนพบสถานการณจรง การสะทอนคดอยางมวจารณญาณ การตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม และการคงไวซงการปฏบตอยางมประสทธภาพ โดยความมงมนทมเทดงกลาวไดแสดงออกมาทงจากคาพดและพฤตกรรมทพรอมพฒนาตนเองเมอประสบกบปญหาภาวะสขภาพของตน เชน รายท 1 มความมงมนทมเทอยกอนแลว สงเกตไดจากเมอสมภาษณ แลวผปวยเลาวาไดลองพยายามควบคมอาหารมาตลอดระยะเวลา 2 ปทเปนเบาหวาน เมอเกดความลมเหลวถงแมวาจะทอแทแตเมอเวลาผานไปจะสามารถกลบมาพยายามควบคมอาหารไดใหม และผปวยเลาวากาลงหาชวงเวลาเรมตนการควบคมอาหารอกครง เมอผวจยเสนอทางเลอกใหควบคมอาหารหลงชวงปใหม ผปวยแสดงความมงมนโดยการเรมการควบคมอาหารทนทไมรอถงปใหม

รายท 4 มความมงมนทมเทอยางชดเจน เนองจากเมอผวจยใหประเมนการ ดแลสขภาพของตนเอง ผปวยกลาววาในความรสกของตนเองนน ตนเองนาจะตองดแลสขภาพไดดกวาน ตองมวนยกบการควบคมอาหาร การออกกาลงกายใหมากขน และในการสมภาษณครงท 2 ผปวยพบความผดปกตของผลการตรวจคลนหวใจ ทาใหผปวยรสกกลวและเพมความมงมนในการดแลภาวะโรคเบาหวานใหดมากยงขน รายท 10 มพฤตกรรมทสนใจดแลสขภาพของตนเองอยางตอเนองเสมอ

67

มากอนหนาทจะทาการศกษา สงเกตจากประวตการรกษาทโรงพยาบาลหนองแซง พบวาผปวยมาปรกษาแพทยทนททมความผดปกตเกยวกบสภาพรางกายทเกดขน เชน พบบาดแผลเพยงเลกนอย อาจเนองมาจากพอของผปวยเปนแผลเบาหวานลกลาม ทาใหผปวยรสกกลวและมพฤตกรรมการตรวจดแลเทาเปนประจาในตอนอาบนาและกอนนอน ในการสมภาษณครงแรก ผปวยแสดงถง ความมงมนโดยกลาวอยางชดเจนวาตนเองตองเปนผทดแลสขภาพของตนเองใหด ผปวยพรอมทจะปฏบตตามคาแนะนาเมอไดทาความเขาใจวาการกระทาดงกลาวสามารถทาใหภาวะสขภาพของตนเองดขนได เชน การรบประทานยาลดไขมนในเลอดตามแพทยสง การออกกาลงกายสมาเสมอ

รายท 6 มความมงมนทมเทชดเจน โดยมการปรบเปลยนพฤตกรรมการดแลสขภาพอยางทนทเมอทราบวาตนเองไมสามารถควบคมระดบนาตาลใหอยในเกณฑมาตรฐาน (นอยกวา 130 mg%) เนองจากตองการใหภาวะโรคเบาหวานของตนเองอยในระดบด เมอสามารถควบคมอาหารไดแลว ผปวย ยงแสดงถงความมงมนทมเททจะควบคมอาหารอยางตอเนองเพอภาวะโรคเบาหวานทดตอไป โดยกลาววาตวเองตองดแลสขภาพของตนเองไมควรละเลยจนทาใหระดบนาตาลในเลอดสงขนมาอก ม 3 ใน 10 ราย ทแสดงถงความมงมนทมเทพอประมาณ คอไมมความตอเนองของการปฏบต ทาการแกไขปญหาเฉพาะชวงทตนเองใหความสนใจ เชน รายท 2 มความตองการไมใหระดบนาตาลในเลอดสงเกนเกณฑมาตรฐาน (130 mg%) เพราะไมตองการรบประทานยาลดระดบนาตาลในเลอดเพม เนองจากมความเชอวา การรบประทานยาปรมาณมากและตอเนองเปนระยะเวลานานจะทาใหเกดความผดปกตกบไตได แตผปวยควบคมอาหารไมตอเนอง และมความคงอยในการปฏบตเกยวกบการควบคมอาหาร และการออกกาลงกายในระยะสน รายท 9 ผปวยมระดบนาตาลในเลอดไมสมาเสมอถงแมจะไดรบการ แนะนาจากบคลากรสาธารณสขทกครงทไปรบบรการ จากประวตในเวชระเบยน พบวาผปวยมพฤตกรรมบรโภคผลไมและอาหารรสหวานเปนบางชวงของป จากการสมภาษณผปวยมความตองการไมใหระดบนาตาลในเลอดสงเกนเกณฑมาตรฐาน (130 mg%) เพราะกลวเปนโรคไต เนองจากไดรบขอมลจากรายการโทรทศนเรองการฟอกไตผปวยเบาหวานทบานและแพทยทโรงพยาบาลบอกวาถาเปนโรคเบาหวานแลวไมสามารถควบคมระดบนาตาลใหอยในเกณฑ มาตรฐาน (นอยกวา 130 mg%) ไดอยางตอเนองจะทาใหเกดภาวะทางไตไดงาย จงทาใหผปวยรสกกลวและมความตองการทจะลดระดบนาตาลในเลอด รายท 5 ครงแรกทสมภาษณพบวาผปวยไมมความมงมนทมเททจะดแลสขภาพของตนเนองจากมความเชอวาภาวะโรคเบาหวานของตนนนแยลงตามอายทมากขน และ

68

ภาวะโรคเบาหวานเปนสงทไมสามารถเปลยนแปลงได เมอผวจยไดใหขอมลวาสภาพโรคเบาหวานเกยวของกบพฤตกรรมการปฏบตตวมากกวาปจจยเรองอาย ทาใหผปวยเรมมความมงมนทมเททจะดแลสขภาพของตนเองใหดขน แตในระหวาง 3 เดอนททาการศกษาผปวยไมสามารถทาใหความมงมนทมเทนนคงอยไดตอเนอง สงเกตไดจากเมอผปวยมปญหาปวดไหลเกดขนทาใหผปวยหนไปใหความสนใจในปญหาดงกลาวมากกวา เพราะปญหาปวดไหลเปนปญหาทชดเจนเนองจากอาการปวดทาใหเครยด และนอนไมหลบ ผปวยแสดงออกถงการใหความสาคญของปญหาปวดไหลโดยการแสวงหาการรกษาหลายโรงพยาบาลทงแพทยแผนปจจบน และแพทยทางเลอก เมอปญหาการปวดไหลกลายเปนปญหาสาคญของผปวยถงแมผวจยมการใชหลกฐานเชงประจกษโดยการเจาะระดบนาตาลในเลอดแลวพบวาระดบนาตาลในเลอดสง ผปวยกไมไดแสดงทาทสนใจในผลเลอด ซงตางจากครงทผานมาทมความตองการพฒนาตนเองเพอใหเกดภาวะโรคทด ม 3 ใน 10 ราย ทมความมงมนทมเทไมชดเจน คอ ถงแมผปวยจะรบทราบปญหาดานสขภาพ หรอวธการปองกนแกไขปญหาดงกลาว แตผปวยไมเลอกทจะแกไข ผปวยทง 3 รายไมสามารถผานขนการสะทอนคดอยางมวจารณญาณ ไปถงขนการตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม ได เชน รายท 3 เนองจากความจาเปนทางเศรษฐกจทาใหความตองการรายไดในการยงชพมมากกวาความมงมนทมเทในการดแลสขภาพของตนเอง สงเกตจากผปวยละเลยการไปพบแพทยเมอไดรบการสงตวไปตรวจจอประสาทตาทโรงพยาบาลสระบรเมอ 1 ปทแลว (พ.ศ. 2552) โดยใหเหตผลวาสภาพการมองเหนยงเปนปกต ผปวยยงอธบายเพมเตมอกวาถงแมไมตองเสยคาใชจายในการรกษาแตในการไปตรวจจอประสาทตาทโรงพยาบาลสระบรแตตองมคาใชจายอนๆ ไมวาจะเปนคาโดยสาร คาอาหาร การเสยรายไดในวนนน รวมถงความยงยากในการทตองหาผตดตามไปดวย ทาใหผปวยเลอกทจะไมไปรบการตรวจรกษาตาอยางตอเนองทโรงพยาบาลสระบร สวนภาวะโรคเบาหวานนนผปวยใหความสาคญกบปญหาการเกดบาดแผลแตละเลยทจะตรวจดแลสภาพเทาของตนเองทกวน ผปวยเลาวากวาจะรตววาเปนแผลกตอเมอรสกปวดและแผลไดลกลามไปมากแลว เมอมาลางแผลทโรงพยาบาลกจะถกแพทยตาหนเรองการดแลเทาทกครง นอกจากนผปวยเลาตอวาตนใหความสาคญกบปญหาภาวะนาตาลในเลอดตา แตตามประวต การรกษาทโรงพยาบาลพบวาผปวยมระดบนาตาลในเลอดสง (มากกวา 200 mg%) บอยครง สลบกบการทมระดบนาตาลในเลอดตา (นอยกวา 60 mg%) ผปวยกลาวถงสาเหตวาเนองจากตนมอาชพรบจางทวไป ทาใหไมมเวลาทานอาหารในชวงเชาและไมไดฉดยาชวงเยนขนอยกบลกษณะงานในแตละวน ถงแมเกดภาวะนาตาลในเลอดตาบอยครงแตผปวยไมไดสะทอนคดถงการปรบเปลยน

69

พฤตกรรมตนเองในการบรหารยา เพยงแคทาการแกไขเมอเกดภาวะนาตาลในเลอดตาโดยการ รบประทานนาหวาน รายท 7 มความมงมนทมเทไมชดเจนในการดแลภาวะโรคเบาหวานของตนเอง ผปวยรบทราบปญหาการไมควบคมอาหารอยางตอเนองของตนเอง โดยผปวยเลอกทจะควบคมอาหารในชวงทใกลจะพบแพทยเพอใหระดบนาตาลอยในเกณฑปกต (นอยกวา 130 mg%) เนองจากไมตองการเพมยาโรคเบาหวาน และผปวยยงคงพงพอใจกบการรบประทานอาหารทกอยางตามความตองการของตนเอง แมวาผวจยใชหลกฐานเชงประจกษโดยการเจาะระดบนาตาล ในเลอดหลงอาหารไดผลเปน 188 mg% ผปวยกไมแสดงทาทกงวลใดๆ โดยกลาววาในความคดของตนเองระดบนาตาลในเลอดครงนไมสง ดงนนจงไมตองทาการปรบปรงใดๆ ผปวยเลาถง พฤตกรรมการดมสราวามสวนทาใหไมสามารถควบคมอาหารได เนองจากการรวมดมสราเปนการแสดงถงการเขาสงคมกบเพอนบานดงนนจงไมสามารถปฏเสธได รายท 8 มความมงมนทมเทไมชดเจนในการดแลภาวะโรคเบาหวาน เทาทควรสงเกตจากการทผปวยทราบปญหาในการดแลภาวะเบาหวานวามาจากการทไมสามารถควบคมอาหารได รวมทงไมสามารถรบประทานอาหารหลงจากฉดยามอเชาไดเนองจากตองรบมาทางาน แตผปวยกไมไดทาการแกไขหรอปรบเปลยนพฤตกรรมแตอยางใด เมอทาการสอบถามกบลกสาวของผปวยพบวาไมสามารถหามเรองการรบประทานอาหารของผปวยได ไมวาจะเปนการรบประทานขาวและขนมหวานในปรมาณมาก ผปวยยงมพฤตกรรมการดมสราเปนประจาและไมสามารถทกทวงไดเชนกน

3.2 ความผกพน (Bond) และความรก (Love) ความผกพนและความรกของบคคลทมตอเรองนนๆ เปนแรงกระตนใหเกดกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ นอกจากความผกพนและความรกในตวเอง ยงรวมถงความผกพนและความรกในบคคลทตนรก ลวนแตเปนแรงกระตนใหบคคลตองการพฒนาตวเอง ตองการมภาวะสขภาพทดเพออยกบบคคลอนเปนทรก และการมภาวะสขภาพทดนนยอมทาใหบคคลทตนเองรกมความสขไปดวย จากการสมภาษณพบวาความผกพนและความรกของผปวยมใหกบ ลกหลาน ตนเอง และเพอน รายละเอยดดงตอไปน ม 8 ใน 10 ราย มลก หลาน เปนบคคลทตนเองรก และตองการมชวตทยนยาวอยาง มสขภาพดเพอพวกเขา เชน รายท 1 มความชดเจนในเรองความผกพนและความรก ตองการมภาวะโรคเบาหวานทด มลกชายคนเดยว ลกอาย 9 ขวบ รกในตวลกชายมากสงเกตจากสหนาทาทางการพดถงทแสดงถงความสขและความสนทสนมหวงใยทกครง และตวผปวยเองกอายไมมาก (อาย 30

70

ป) จงมความตองการทจะอยกบลกตอไป ผปวยแสดงพฤตกรรมทพรอมจะเปลยนแปลงเพอภาวะสขภาพทดขนของตนทาใหเขาใจวาถาตนเองมภาวะโรคทไมดนน นอกจากจะมผลตอตนเองโดยแลว ยงมผลตอการใชชวตอยกบลกซงเปนบคคลทตนเองรกและผกพน ดงนนความผกพนและความรกทมตอลกนนจงเปนแรงกระตนใหมความตองการทจะพฒนาตนเองใหมภาวะโรคทดดวย รายท 4 ผปวยเลาวาลกชายและลกสาวเปนแรงกระตนใหพยายามดแลสขภาพตนเองเสมอมา เมอพบความผดปกตจากการตรวจคลนหวใจทาใหผปวยรสกกลวการเสยชวตอยางเฉยบพลนจากภาวะหวใจขาดเลอด ดวยความรกความผกพนทมตอลกจงเปนแรงกระตนใหมความตองการทจะมภาวะโรคเบาหวานทด รายท 6 และรายท 9 ถงแมลกจะมงานทาและหาเลยงตวเองไดหมดแลว แตความรสกผกพนและความรกทมตอลกนนกไมไดนอยลงไป ผปวยเลาวาอยากอยดแลลกและหลานตอไป รวมทงไมตองการใหลกและสามตองลาบากในการดแลตนเองหากมภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวาน ทงหมดลวนเปนแรงกระตนทาใหพยายามควบคมระดบนาตาลในเลอดใหได ตามเกณฑการควบคมระดบนาตาลในเลอดทด (นอยกวา 130 mg%) รายท2 ผปวยเลาวามลกชายคนเดยวอาย 5 ขวบ การทตนเองพยายามควบคมระดบนาตาลในเลอดนนกเพราะกลวภาวะแทรกซอนทางไต กลวตายแลวไมมคนดแลลก รายท 5 ความผกพนและความรกทมตอลกนน แสดงออกมาอยางชดเจน วาไมตองการใหลกชายเปนเบาหวานเหมอนกบตนเอง โดยเมอผวจยทาการคดกรองภาวะเบาหวานใหลกชาย แลวพบวามความเสยงทจะเปนเบาหวาน ผปวยแสดงออกทงนาเสยงและทาทางใน ความรสกเปนหวงลกชายมาก เมอผวจยเสนอใหทาการงดอาหาร 8 ชวโมงเพอไปเจาะวดระดบนาตาลในเลอดยนยนผลทสถานอนามยใกลบาน ผปวยชวยกระตนและสนบสนนลกชายทนท ผวจยคาดวาการทผปวยพยายามควบคมระดบนาตาลในเลอดใหดในเรองการไมรบประทาน ลกอมทตนเคยมพฤตกรรมอมลกอมตลอดทงวนเพราะตองการทาตวเปนตนแบบใหลกชาย เนองจากลกชายมพฤตกรรมการรบประทานลกอมตลอดวนเชนกน รายท 3 เนองจากผปวยอยกบหลานสาวเพยงลาพง 2 คน ความผกพนและความรกมใหกบหลานสาวทตนดแลอยนนมมากกวาความรกในการดแลสขภาพของตนเอง สงเกตจากในครงแรกทสมภาษณผวจยพดใหสะทอนคดถงการดแลตนเองเปนประจาเรองการไปตรวจ จอประสาทตาทโรงพยาบาลสระบรกอนทจะเกดความรนแรงจนถงขนมความผดปกตกบการมองเหน ผปวยไมไดแสดงททาใหความสนใจเทาทควร เพยงแคกลาววาการเสยเวลาไป 1 วนอาจทาใหตนเองขาดรายไดในการจายคาเชาบานและคาอาหาร แตเมอสมภาษณในครงท 3 ผวจยไดหยบยกเรองหลานสาวขนมาเปนประเดนวา การทผปวยไมดแลภาวะโรคเบาหวานของตนเองทงเรอง

71

การฉดยาและการควบคมอาหารนนจะทาใหมภาวะโรคเบาหวานทแยไปกวาน อกทงเรองความผดปกตของการมองเหนทผปวยละเลยทจะไปตรวจรกษาอยางตอเนองทโรงพยาบาลสระบร หากมความรนแรงของโรคเบาหวานเกดขนนอกจากตวผปวยเองแลวยงจะทาใหหลานสาวทตนเองดแลอยขาดทพง ผปวยถงกบรองไหและกลาววาจะพยายามดแลสขภาพเพอหลานทตนรก รายท 7 ผปวยเลาวาตองการมชวตอยตอไปอยดแลลกหลานกนตอไป แตผปวยยงเลอกพฤตกรรมการควบคมอาหารในชวงใกลมาพบแพทยเทานน เพราะผปวยไมอยากควบคมอาหารเปนระยะเวลานาน ผปวยเลาวาการควบคมอาหารเหมอนกบการทรมานตนเอง เพราะตนเองทางานทงกลางวนและกลางคน(ยาม) จงตองการทจะกนอาหารอยางเตมท ดงคากลาว

“กไมอยากจะอด กนเรอยนะ (หวเราะ)...มนหวแลวมนหงดหงด ...(อาหาร) ไมเลอก จะกนซะอยาง...(คมอาหาร) ทรมานตวเอง คลายๆมนขาด มนหงด มนหงด ไปเรอยเวลาอด เราเลยถอตารา อมตายดกวาอดตาย” (รายท 7)

ม 1 ใน 10 ราย อาจเนองมาจากการทมสถานะภาพโสดผปวยจงบอกอยางชดเจน วา การดแลสขภาพตองทาเพอตนเอง รายท 10 มความผกพนและความรกในตวเองอยางชดเจน โดยกลาววา ตวเองตองรกในตวเอง การดแลสขภาพททามานนกเพอตวเอง และเนองจากไมมลกยงตองดแลสขภาพของเราใหด พรอมทงยาวา ตองรกตวเราเองเสมอ ดงคาบอกเลาทวา

“สาหรบพการดแลตนเองเพอตวเราเอง เพราะพไมมคนดแล พตองใสใจตนเอง

ถาเปนมากเราจะลาบากมาก ใชไหม เราตองทาเพอตวเราเองไงละ เรารกตวเราเอง

เราตองทา เรองพวกน (การดแลสขภาพ) เพราะเราไมมหวง (ลกหลาน) อะไร เราตองรก

ตวเองใหมากๆ พพดกบทกคนวาคนทเปนเบาหวานตองรกตวเองใหมากๆ อยาไปหวง

พงลก เพราะลกกมชวตของเขา เรากตองดแลชวตของเราใหดด เรากตองไมทาใหชวตของเรา

และของลกลาบาก” (รายท 10)

ม 1 ใน 10 รายมความผกพนกบเพอน รายท 8 มความผกพนกบเพอนในททางาน (วนมอเตอรไซด)

มากกวาความผกพนในครอบครวโดยออกจากบานตงแตต 5 กวาจะกลบกเกอบ 2 ทม ซงในกลมสงคมทผปวยผกพนนนมความสนใจเนองการดแลสขภาพนอยสงเกตจากทกครงทผวจยผานไปท วนมอเตอรไซดจะพบผปวยรายท 8 และเพอนรวมวงดมสราทกครง อกทงลกสาวซงผปวยใหความเกรงใจมากทสดแมจะพยายามหามเรองการดมสราบอยครงแคไหนกไมเปนผลสาเรจ

72

3.3 ความเชอ (Beliefs) และคานยม (Value) ความเชอมผลตอพฤตกรรมทเกดขน โดยการมความเชอทดตอการดแลสขภาพหรอเชอวาการใหการพยาบาลทมประสทธภาพจะชวยใหอาการเจบปวยของตนดขน สามารถชวยใหบคคลสามารถจดการกบปญหา อปสรรคได นอกจากนความเชอยงเปนปจจยพนฐานสงเสรมใหเกดคานยมของความรบผดชอบในการดแลสขภาพตามความเชอของตน ความเชอทพบในการวจยน ไดแก ความเชอเกยวกบภาวะโรคเบาหวาน เชน การรบประทานยาในปรมาณมากจะทาใหไตทางานหนก ภาวะโรคเบาหวานจะแยลงตามอายทเพมมากขน และระดบนาตาลในเลอดไมได แสดงถงภาวะโรคเบาหวานทเปนอย ความเชอเกยวกบพฤตกรรมการควบคมโรคเบาหวาน เชน การใชสมนไพรควบคกบการรกษาดวยยาแผนปจจบน การฉดอนซลนเปนเรองสวนตวทตองปกปด และการควบคมอาหารสามารถควบคมระดบนาตาลในเลอดได รายละเอยดดงตอไปน ม 2 ใน 10 ราย มความเชอวาการรบประทานยาในปรมาณมากจะทาใหไตทางาน

หนก ทาใหผปวยมคานยมในการปรบลดขนาดยาทตองรบประทานลงเอง โดยเชอวาการกระทาดงกลาวจะสงผลใหภาวการณทางานของไตดขน ไดแก รายท 2 และรายท 10 ม 1 ใน 10 ราย มความเชอวาภาวะโรคเบาหวานจะแยลงตามอายทเพมมากขน

ทาใหผปวยมคานยมทจะละเลยการดแลสขภาพ ไดแก รายท 5

ม 1 ใน 10 ราย มความเชอวาระดบนาตาลในเลอดไมไดแสดงถงภาวะโรค เบาหวานทเปนอย เนองจากผปวยคมอาหารกอนมาพบแพทยเพยง 3 วน ผลระดบนาตาลในเลอด จงเปนผลทไมนาใหความเชอถอ ทาใหผปวยมคานยมทจะไมใสใจถงความสาคญของผลระดบนาตาลในเลอด ไดแก รายท 7

ม 1 ใน 10 ราย มความเชอวาตองใชสมนไพรควบคกบการรกษาดวยยาแผน ปจจบนในการควบคมภาวะโรคเบาหวาน ทาใหผปวยมคานยมในการใชสมนไพรรวมดวย ไมวาจะเปนชาชงฟาทะลายโจร ยอดมะยมสด นาตมรากเตยใบเตย เพอควบคมระดบนาตาลในเลอด ไดแก รายท 6 ม 1 ใน 10 ราย มความเชอวาการฉดอนซลนเปนเรองสวนตวทตองปกปด ทาใหผปวยมคานยมทจะฉดอนซลนเฉพาะเมออยทบาน เมอผปวยตองมาทางานในตอนเชามดจงไมสามารถรบประทานอาหารหลงจากฉดอนซลนไดเพราะตองฉดอนซลนใหเรยบรอยกอนออกจากบาน เพราะไมตองการใหคนภายนอกพบเหนเมอตองฉดอนซลน ไดแก รายท 8 ม 1 ใน 10 ราย มความเชอวาการควบคมอาหารสามารถควบคมระดบนาตาล ในเลอดได ทาใหผปวยมคานยมในการดแลภาวะโรคเบาหวานโดยการควบคมอาหาร ไดแก รายท 1

73

3.4 เปาหมายในชวต (Determination) การทบคลมเปาหมายในชวตนนจะทาใหบคคลมความเขมแขงและมแรงจงใจทจะพยายามทาพฤตกรรมตางๆเพอนาไปสเปาหมาย จากการสมภาษณพบวาเปาหมายในชวตของผปวยไดแก ลกหลาน การไมมภาวะแทรกซอนทอนตราย รายละเอยดดงตอไปน ม 7 ใน 10 ราย กลาววา ลกหลาน เปนเปาหมายทอยากมสขภาพด ไดแก รายท 1-7

ม 3 ใน 10 ราย ไมตองการมภาวะแทรกซอนทอนตราย เชน โรคไต อมพฤกษอมพาต เปนเปาหมายในชวต ไดแก รายท 8-10

3.5 ประสบการณสวนบคคล (Experience) ประสบการณตางๆทผานมามสวนใหบคคลมแนวทางในการจดการควบคมสถานการณทเกดขน เชน ประสบการณในการแกไขปญหาในครงทผานมา เชน การควบคมอาหาร การออกกาลงกาย การปรบขนาดยาเอง การใชสมนไพรและการแกไขอาการนาตาลตก ประสบการณตรงในความสาเรจของการควบคมระดบนาตาลในเลอด ทงจากการควบคมอาหาร การใชสมนไพรรวมกบยาแผนปจจบน และการควบคมอาหารเฉพาะในชวงใกลพบแพทย ประสบการณจากการพบเหนตวแบบดานบวก และประสบการณจากการพบเหนตวแบบดานลบ รายละเอยดดงตอไปน ม 5 ใน 10 ราย มประสบการณในการแกไขปญหาระดบนาตาลในเลอดสง ในครงทผานมาโดยการควบคมอาหาร เพอลดระดบนาตาลในเลอด เชน รายท 1 มประสบการณตรงในการควบคมระดบนาตาลในเลอดโดยการ ควบคมอาหาร และการออกกาลงกายโดยเลนฮลาฮกในชวงเวลาทผานมา รายท 7 ผปวยเลาประสบการณตรงของการควบคมอาหารทมรสหวาน

วาสามารถลดระดบนาตาลในเลอดได รายท 4 ผปวยมประสบการณในการควบคมปรมาณอาหาร การใชหลกการอาหารแลกเปลยน การเลอกรบประทานผกประเภททรบประทานไดไมจากด การลดการเตมนาตาลในอาหารและเครองดมทรบประทาน รายท 2 ผปวยมประสบการณตรงในการไมรบประทานอาหารวางใน ระหวางเขารบการอบรมได โดยผปวยมความกลาทจะปฏเสธการบประทานอาหารวางโดยการอธบายใหผอนไดรบทราบถงภาวะโรคเบาหวานของตนททาใหตองควบคมอาหาร ม 1 ใน 10 รายมประสบการณตรงในการควบคมอาหารวาไมสามารถลดปรมาณ

ขาวทตนเองทานไดเนองจาก ทาใหตนรสกไมมแรงในการทางาน รายท 9 ผปวยเลาวาเนองจากการตองตนมาทานาและทาสวนผกทกเชา

74

โดยตองตนมาตดตนกระเพรา ลางและมดแยกเปนกาเพอรอผรบซอในชวงบายทกวน ทาใหไมสามารถลดปรมาณขาวทตองรบประทานไดเพราะจะทาใหไมมแรงในการทางาน

ม 1 ใน 10 ราย มประสบการณในการแกไขปญหาระดบนาตาลในเลอดสง ในครงทผานมาโดยการออกกาลงกาย

รายท 4 ผปวยเลาประสบการณการออกกาลงกายของตนดวยการโยคะ รามวยจน ยดเหยยดกลามเนอ ม 1 ใน 10 ราย มประสบการณในการแกไขปญหาในครงทผานมาโดยการปรบขนาดยาเอง เชน รายท 10 มประสบการณตรงในการปรบขนาดยาทตนเองรบประทาน

รวมกบการสงเกตอาการแสดงของตนเองเพอใชในการปรบขนาดยาตลอดระยะเวลาทเปนเบาหวาน ม 2ใน 10 ราย มประสบการณตรงในความสาเรจของการควบคมระดบนาตาล ในเลอดโดยการใชสมนไพรควบคกบการใชยาแผนปจจบน เชน รายท 6 มประสบการณตรงในความสาเรจการของใชสมนไพร เชน ดมชาชงฟาทะลายโจร ทานยอดมะยมสดจมนาพรก ดมนาตมใบเตยรากเตย ควบคกบการ

รบประทานยาแผนปจจบนในการลดระดบนาตาลในเลอด รายท 7 มประสบการณตรงในความสาเรจของการใชสมนไพร เชน ดมนา

ตมตนฟาทะลายโจร รบประทานลกมะยมหลงมออาหารควบคกบการรบประทานยาแผนปจจบน เพอลดระดบนาตาลในเลอด

ม 1ใน 10 ราย มประสบการณในการใชสมนไพรควบคกบการใชยาแผนปจจบนในชวงแรกททราบวาเปนเบาหวาน แตไมสามารถหายจากเบาหวานตามทคาดหวงทาใหเลกใชสมนไพร และใชเฉพาะยาแผนปจจบน เชน

รายท 8 ผปวยไมเชอถอการใชสมนไพรและอาหารเสรม เพราะม ประสบการณตรงในการลองใชยาสมนไพรและอาหารเสรม ในชวง 2 ปแรกหลงจากททราบวาตนเปนเบาหวาน ซงผลจากการทดลองใชยาสมนไพรและอาหารเสรมดงกลาว ไมสามารถทาใหหายจากโรคเบาหวานอยางทคาดหวงได ทาใหผปวยไมเชอถอการใชยาสมนไพรและอาหารเสรม โดยในปจจบนรบการรกษาดวยยาแผนปจจบนอยางเดยว ม 1 ใน 10 ราย มประสบการณในการแกไขปญหาในครงทผานมาโดยการ รบประทานนาหวานเพอแกไขอาการระดบนาตาลในเลอดตา เชน รายท 3 ผปวยมประสบการณตรงในการแกไขอาการระดบนาตาลในเลอด ตาทเกดขนกบตนเอง โดยเมอมอาการระดบนาตาลในเลอดตา เชน เหงอออกมาก ผปวยจะ

75

รบประทานนาหวานไปทนทซงสามารถทาใหอาการดขนไดจงเลอกใชวธนในการแกปญหาเรอยมา

ม 1 ใน 10 ราย มประสบการณในการแกไขปญหาในครงทผานมาโดยการ รบประทานอาหารเพมขนเมอมอาการระดบนาตาลในเลอดตา เชน รายท 4 ผปวยสงเกตตนเองจนพบความสมพนธของการเพมยาและอาการ

นาตาลในเลอดตา โดยผปวยเลาวาเมอแพทยเพมยาลดระดบนาตาลในเลอดใหตนเองจะมอาการ

ระดบนาตาลในเลอดตาและไดแกไขปญหาดงกลาวดวยการรบประทานอาหารเพม เมอตองเขา

รบการตรวจรกษาในครงตอมาทาใหผลระดบนาตาลในเลอดสงขนแพทยจงปรบเพมยาขน และเมอ

รบประทานยาเพมผปวยมอาการระดบนาตาลในเลอดตาเชนเดม ผปวยแกปญหาโดยการ

รบประทานปรมาณอาหารเพมขนและเพมมออาหารวาง เมอมาพบแพทยครงตอมาระดบนาตาล ในเลอดเพมสงขน แพทยจงเพมขนาดยาขนเรอยๆ ม 1 ใน 10 ราย มประสบการณตรงทาใหทราบวาการอมลกอมเพยงเมดเดยวทาใหระดบนาตาลในเลอดสงได เชน รายท 5 ผปวยไดรบประสบการณตรงจากการทผวจยเจาะระดบนาตาล

ในเลอดหลงอาหารแลวพบวาระดบนาตาลในเลอดสง โดยผปวยแสดงอาการตกใจกบผลระดบ

นาตาลในเลอด ดงคาพดทวา

“กนคก (กนมาก) 251 เนอะ เออเฮอ กกนนากนลกอมไปกอนหนานมนกขนส ... 251 โอโห เกอบ 300 แลว ธรรมดากไมไดเปนเยอะเนย นมนไมใชปกต เปนเยอะ เปนจนตานพราอยเนย” (รายท 5)

ในผปวยรายเดยวกนมประสบการณตรงในความสาเรจเมอเลกอมลกอมบอยๆ ตลอดวน (เฉลยวนละ 4 เมด) แลวพบวาระดบนาตาลในเลอดลดลง ดงคากลาวทวา

“172 ลงดเนอะ แตกยงแย เปนมาก...ทาดกไดดกบตวเราเนอะ คอยสบายหนอย ไมงนนาตาลขน” (รายท 5)

ม 1 ใน 10 ราย มประสบการณตรงในความสาเรจของการควบคมระดบนาตาล ในเลอดจากการควบคมอาหาร เชน

รายท 1 ผปวยมประสบการณของความสาเรจในการควบคมอาหารของ ตนดวยการลดปรมาณขาวทรบประทาน การเพมการรบประทานผก รบประทานวนเสนแทนขาว ม 1 ใน 10 ราย มประสบการณตรงในความสาเรจของการควบคมระดบนาตาล ในเลอดจากการออกกาลงกาย เชน

76

รายท 4 ผปวยมประสบการณความสาเรจจากการออกกาลงกายโดยการ

แอโรบก ไทเกก รามวยจน โยคะ วาสามารถลดระดบไขมนในเลอด และระดบนาตาลในเลอดได ม 1 ใน 10 ราย มประสบการณในการออกกาลงกายแตมความรสกวาตนไม ประสบความสาเรจจากการออกกาลงกายเพอควบคมระดบนาตาลในเลอด เชน

รายท 2 ผปวยมประสบการณในการออกกาลงกายโดยการเดนและวง 10 นาททกเชา แตไมสามารถทาใหระดบนาตาลในเลอดลดตามทตนคาดหวงได ผปวยจงรสกวา การออกกาลงกายไมสามารถทาใหระดบนาตาลในเลอดลดลงได ม 1 ใน 10 ราย มประสบการณตรงในความสาเรจของการควบคมระดบนาตาล ในเลอดในชวงใกลพบแพทย เชน รายท 7 ผปวยมประสบการณตรงทประสบความสาเรจในการควบคม อาหารกอนมาพบแพทย 3 วน ระดบนาตาลในเลอดอยในเกณฑควบคมระดบนาตาลในเลอดไดด ทาใหไมตองไดรบการเพมขนาดยา และยงสามารถรบประทานอาหารตามทตนตองการไดมาก ผปวยจงมความพงพอใจทจะปฏบตเชนนเรอยมา

ม 1 ใน 10 ราย มประสบการณจากการพบเหนตวแบบดานบวกทสามารถควบคม ภาวะโรคเบาหวานไดด เชน

รายท 1 ผปวยยงมประสบการณในการพบเหนตวแบบดานบวกซงเปน ยายของผปวยเองทเปนผปวยเบาหวานและสามารถควบคมอาหารจนไมตองรบประทานยาเพยงแคไปตรวจวดระดบนาตาลในเลอดทกเดอน ทาใหผปวยมแรงกระตนทตองการปฏบตไดเหมอน ตวแบบทตนชนชอบ ม 4 ใน 10 ราย มประสบการณจากการพบเหนตวแบบดานลบทเปนผปวย เบาหวานทมภาวะแทรกซอน ตางๆ เชน ถกตดนวเทา ฟอกไต หมดสตดวยอาการนาตาลสง อาการหวใจขาดเลอดเฉยบพลน ทาใหผปวยเกดความกลวและพยายามดแลภาวะเบาหวานของตน เชน

รายท 10 ผปวยมประสบการณจากการพบเหนบดาเปนแผลเบาหวานลกลาม ทาใหตนเองใสใจในการดแลบาดแผลโดยมการตรวจดแลเทาตนเองตอนอาบนาทกครง และไปรบการรกษาทโรงพยาบาลทนทเมอพบบาดแผลเพยงเลกนอย

รายท 6 ผปวยมประสบการณจากการพบเหนตวแบบดานลบทเปนผปวยเปนเบาหวานขางบานทหมดสตไปดวยภาวะนาตาลในเลอดสง และพบเหนผปวยเบาหวานท เสยชวตดวยอาการเสนเลอดในสมองแตกทาใหผปวยรสกกลวและพยายามควบคมระดบนาตาล

ในเลอด

77

รายท 4 เนองมาจากการทางานเปนพยาบาลทาใหมประสบการณพบเจอ

ผปวยเบาหวานทมภาวะแทรกซอนหลายราย ไมวาจะเปน ผปวยเบาหวานถกตดมอ ตดเทา ตาบอด แผลเบาหวานลกลาม รวมทงพบเหนคนรจกทปวยเปนเบาหวานและตอมาเสยชวตดวยอาการหวใจขาดเลอดเฉยบพลน ลวนเปนตวแบบดานลบทาใหผไมตองการมภาวะแทรกซอนดงกลาวจงมความตงใจทจะควบคมระดบนาตาลในเลอดใหอยในเกณฑควบคมระดบนาตาลในเลอดไดด รายท 9 ผปวยมประสบการณในการพดคยและเหนตวอยางดานลบของ

เพอนผปวยเบาหวานทตองฟอกไตซงเปนเพอนบานทตนเองพดคยดวยบอยทสด และการไดรบขอมลจากโทรทศนเรองการฟอกไตผปวยเบาหวาน ทาใหกลวเปนโรคไต และผปวยมประสบการณทพบเหนผปวยเบาหวานถกตดนวเทา ทาใหผปวยสวมรองเทาเวลาลงไปทางานในสวนผก และตรวจดแลเทาตนเองตอนอาบนาทกวน

3.6 การสนบสนนทางสงคม (Social support) การสนบสนนทางสงคมทง 4 ดานไมวาจะเปน การสนบสนนดานอารมณ

(Emotional support) การสนบสนนดานการประเมนเปรยบเทยบ (Appraisal support) การสนบสนนดานขอมลขาวสาร (Information support) และการสนบสนนดานสงของหรอบรการ (Instrumental support) ลวนแตสงเสรมใหบคคลเกดกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ

ม 2 ใน 10 ราย ทไดรบการสนบสนนทางสงคมครบทง 4 ดาน และผปวย 2 ราย สามารถผานกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจครบทง 4 ขน ไดแก

รายท 1 ผปวยมครอบครวทอบอนมความรกความหวงใยระหวางกนไมวา จะเปนแม ยาย ลก และสาม ผปวยไดรบกาลงใจจากแมและลกชาย โดยแมมความหวงใยในตวของผปวยมาก แมจะคอยกระตนใหผปวยควบคมอาหารและออกกาลงกายเสมอ ในขณะทลกชายกเปนเพอนในการออกกาลงกายกบผปวยในชวงเยน และเนองจากผปวยเปนอาสาสมครสาธารณสขประจาหมบานทมบานอยใกลกบสถานอนามย และการทางานทคลองตวของผปวยทาใหผปวยไดรบความไววางใจในการชวยเหลองาน และความหวงใยจากเจาหนาทสถานอนามยเปนอยางมาก

- การสนบสนนดานอารมณ ผปวยไดรบความหวงใย และใหกาลงใจอยาง มากจากบคคลในครอบครวโดยเฉพาะแม แมแสดงความหวงใยผปวยตลอดเวลา และจากการสงเกตพบวาผปวยมความสนทสนมกบแมมาก และปรกษาพดคยเรองภาวะโรคเบาหวานกบแมบอยครง

- การสนบสนนดานการประเมน เปรยบเทยบ เนองจากความสนทสนม กบแม ทาใหแมเปนผคอยใหการประเมนการปฏบตตวของผปวยในการดแลภาวะโรคเบาหวาน ไมวาจะเปนการยนยนและสนบสนนในการออกกาลงกายอยางตอเนองหรอการควบคมอาหารวาเปน

78

สงทเหมาะสม และเจาหนาทสถานอนามยทคนเคยกบผปวยมสวนชวยในการประเมนการปฏบตของผปวยเชนกน

- การสนบสนนดานขอมลขาวสาร ผปวยไดรบขอมลขาวสารเกยวกบ โรคเบาหวานจากเจาหนาทสถานอนามย จากการเขารวมประชมวชาการของอาสามครสาธารณสขประจาหมบาน และจากแมของผปวยทมกจะใหขอมลเกยวกบอาหารและการเลอกรบประทานอาหารทเหมาะสมกบผปวยเบาหวาน

- การสนบสนนดานสงของ หรอบรการ เนองจากความคนเคยกบ เจาหนาทสถานอนามย และการทผปวยสามารถตรวจวดระดบนาตาลในเลอดดวยตนเองได ทาใหเจาหนาทสถานอนามยใหการสนบสนนเครองเจาะวดระดบนาตาลในเลอดทกครงทผปวย ตองการ รายท 4 เนองจากผปวยทางานทโรงพยาบาลทาใหไดรบการสนบสนนทางสงคมมากกวาผปวยรายอน อกทงผปวยยงเปนทรจกนบถอจากเจาหนาทในโรงพยาบาลทาใหเจาหนาทแตละรายเตมใจและใหการสนบสนนผปวยเสมอมา สามารถแบงการสนบสนนทางสงคมทผปวยไดรบดงรายละเอยดดงน

- การสนบสนนดานอารมณ ในททางานผปวยมเพอนรวมงานทสนท หลายคนทคอยใหความชวยเหลอและใหกาลงใจ เนองจากความเปนกนเองของผปวยและลกษณะนสยในการใหความชวยเหลอผอนตลอดทาใหผปวยเปนทยอมรบและไววางใจ สาหรบครอบครวของผปวยนนจากการสงเกตพบวาทงสามและลกๆมอบความรกและความหวงใยใหผปวยเสมอ

- การสนบสนนดานการประเมน เปรยบเทยบ เนองจากผปวยทางานใน โรงพยาบาลทาสามารถปรกษาแพทยในเรองภาวะโรคไดโดยสะดวก รวมทงผปวยยงมเพอนรวมงานททางานเกยวกบการดแลผปวยเบาหวานโดยเฉพาะทาใหผปวยสามารถไดรบการสนบสนนดานการประเมนเปรยบเทยบเปนอยางด

- การสนบสนนดานขอมลขาวสาร ผปวยไดรบขอมลขาวสารเกยว โรคเบาหวานทงจากการเขารบการอบรมวชาการพยาบาลทเกยวของ เอกสารวชาการตางๆ รวมทงการแจงขาวสารเรองการดแลจากเพอนรวมงานททางานเกยวกบผปวยเบาหวานอยางสมาเสมอ

- การสนบสนนดานสงของ หรอบรการ ผปวยไดรบการสนบสนนในการ เจาะระดบนาตาลในเลอดไดตามความตองการของผปวย และไดรบความสะดวกในการใหบรการ ของโรงพยาบาลเปนอยางด

79

ม 9 ใน 10 ราย ทไดรบการสนบสนนดานอารมณจากครอบครว ไมวาจะเปน แม สาม ภรรยา ลกหลาน และเพอน โดยทง 9 รายไดรบการสนบสนนดานอารมณจากครอบครว และม 2 ใน 10 รายทไดรบการสนบสนนดานอารมณจากเพอนสนทรวมดวย ม 1 ใน 10 ราย ทไมไดรบการสนบสนนดานอารมณ อาจเนองมาจากผปวยมสถานภาพโสด และจากการสงเกตผปวยไมมเพอนพดคยทสนท หรอเพอนบานทไปมาหาสกนเปนประจา ทาใหผปวยมลกษณะนสยในการพงพาตนเองมากอนอนดบแรก และผปวยยงเลาวาผปวยพยายามจะไมใหเกดความเครยดเพราะเมอมภาวะเครยดตนเองไมสามารถทจะระบายความเครยดใหคนอนฟงได ม 10 ใน 10 ราย ทไดรบ การสนบสนนดานขอมลขาวสารจากบคลาการดานสขภาพเมอผปวยเขารบการรกษาอยางตอเนองทคลนกเบาหวานทงทโรงพยาบาลและสถานอนามย เนองจากในการเขารบการบรการในคลนกเบาหวานมการใหความรเกยวกบเรองภาวะโรคเบาหวานตลอดทงการใหความรแบบกลม และการใหความรแบบรายบคคล

3.7 ความคบของใจ (Frustration) ความคบของใจเปนปจจยทผลกดนใหบคคลผานขนตอนตางๆของกระบวนการ

เสรมสรางพลงอานาจ พบวาผปวยมความคบของใจเกยวกบภาวะโรคทตนเปนอย มความคบของใจดานเศรษฐกจ

ม 7 ใน 10 ราย ทผปวยรสกคบของใจเกยวกบภาวะโรคทตนเปนอย และมความตองการใหภาวะโรคเบาหวานของตนดกวาในปจจบน เชน

รายท 1 ผปวยมความคบของใจตองการใหภาวะโรคเบาหวานของตนดกวาน มความรสกวาตนเองอายยงนอยควรจะมภาวะสขภาพทแขงแรง รสกคบของใจวาแตเดมตนเองเคยสามารถควบคมระดบนาตาลไดแตปจจบนควบคมไมได ผปวยรสกวาแมของผปวยเปนหวง

ตนเองมากจนพยายามหาซออาหารเสรมตางๆ มาใหเพอชวยใหภาวะโรคเบาหวานของตนดขน ผปวยไมตองการใหแมสญเสยทรพยสนเพอตนเองมากแตตนเองกลบไมสามารถปฏบตตวในการควบคมภาวะโรคเบาหวานได รวมทงคบของใจวายายทเปนตนแบบดานบวกสามารถยงควบคมภาวะโรคเบาหวานได แตตนเองอายนอยกวาและแขงแรงกวาไมสามารถควบคมภาวะโรคได

รายท 2 ผปวยคบของใจในการปฏบตการควบคมภาวะเบาหวานของตนโดยมความรสกคบของใจวาตนเองสามารถออกกาลงกาย ควบคมอาหาร รบประทานยาสมาเสมอ แตผลการปฏบตกลบไมเปนอยางทตนเองคาดหวง ยงเมอเปรยบเทยบกบผปวยเบาหวานรายอนทมอายมากกวา มารบยาทโรงพยาบาลแตไมไดทานยาสมาเสมอ ไมออกกาลง และทานอาหารตามท ตองการแลวพบวาระดบนาตาลในเลอดของตวผปวยอยในระดบทแยกวา

80

รายท 4 ผปวยคบของใจในเรองการดแลภาวะโรคเบาหวานของตนเองเนองจากตนเองคดวานาจะสามารถควบคมการปฏบตในดานตางๆไมวาจะเปนเรองอาหาร การออกกาลงกายใหดกวาน และยงมความตองการใหภาวะโรคเบาหวานทแสดงออกมาดกวาทเปนในปจจบน ตอมาเมอตรวจพบความผดปกตของผลการตรวจคลนหวใจทาใหผปวยคบของใจในการดแลตนเองมากกวาเดมโดยผปวยรสกกลวตายจากสาเหตหวใจขาดเลอดเฉยบพลนจงยงจะมความตองการใหภาวะโรคเบาหวานของตนเองดกวาเดม

รายท 5 ผปวยคดวาตนเองมภาวะโรคเบาหวานทดจากผลระดบนาตาล

ในเลอดในแตละเดอนทพบแพทย เมอทาการเจาะระดบนาตาลในเลอดโดยทตนเองไมไดทราบ

ลวงหนาทาใหผลระดบนาตาลในเลอดสงมาก ผปวยจงมความคบของใจตองการใหระดบนาตาลใน

เลอดของตนลดนอยลงมา ยงเมอผปวยไดเปรยบเทยบระดบนาตาลในเลอดของตนเองกบของ

ผปวยเบาหวานใกลบานทตนรจก เมอทราบวาผปวยเบาหวานรายอนๆมระดบนาตาลในเลอดอย ในเกณฑปกตผปวยยงรสกคบของใจในภาวะระดบนาตาลในเลอดสงของตน

รายท 6 ผปวยรสกคบของใจเมอพบวาระดบนาตาลในเลอดสงทงๆ ทในครงทผานๆมาระดบนาตาลในเลอดของตนไมสงมากทาใหผปวยพยายามคนหาสาเหตและทาการ

ปรบปรง รายท 9 ผปวยมความคบของใจในการดแลภาวะสขภาพของตนโดยผปวย

ไมตองการเกดภาวะแทรกซอนทางไตจนตองไดรบการฟอกไตเหมอนกบเพอนผปวยเบาหวานใกลบานทตนคนเคย ผปวยจงพยายามควบคมระดบนาตาลในเลอดในลดลง

รายท 10 ผปวยรสกคบของใจในการดแลภาวะโรคเบาหวานของตนโดยมความตองการทจะมภาวะโรคเบาหวานทด ผปวยมกจะสอบถามเพอทาการเปรยบเทยบภาวะโรคเบาหวานของตนกบผปวยเบาหวานรายอนๆทมระยะเวลาการเปนเบาหวานใกลเคยงกน

เมอผปวยรบรขอมลภาวะโรคเบาหวานของตนผปวยแสดงความคบของใจออกมาโดยแสดงถงความตองการทจะมภาวะโรคเบาหวานทดกวาปจจบน

ม 2 ใน 10 รายทผปวยมความคบของใจในเรองสขภาพไมมาก เชน

รายท 7 ผปวยทราบถงภาวะโรคเบาหวานของตนวามาจากการปฏบตทควบคมอาหารเฉพาะชวงใกลพบแพทย ดงนนผลระดบนาตาลในเลอดทผปวยรบทราบผปวยก ไมไดรสกคบของใจมากมายนกเพราะผปวยทราบวาตนเองไมไดควบคมอาหารอยางตอเนองนนเอง

รายท 8 ผปวยรบทราบวาภาวะโรคเบาหวานของตนนนสามารถดขนไดจากการควบคมอาหาร ผปวยมความสนใจเกยวกบภาวะแทรกซอนเบาหวาน สงเกตจากการทสอบถามผวจยเกยวกบภาวะความดนโลหตสงทสงผลใหเกดภาวะเสนเลอดในสมองแตก แตกลมเพอนท

81

ผปวยผกพนนนเปนสงคมทไมสงเสรมดานสขภาพ ทาใหผปวยละเลยพฤตกรรมดานสขภาพทดโดยผปวยมพฤตกรรมการรบประทานอาหารและรวมกลมดมสราตลอดทงวน ม 1 ใน 10 ราย ทผปวยมความคบของใจเรองภาวะเศรษฐกจมากกวาภาวะสขภาพ รายท 3 ผปวยมความคบของใจในเรองภาวะเศรษฐกจของครอบครวมากกวา สงเกตจากความคบของใจเรองภาวะโรคเบาหวานของผปวยนนจะเชอมโยงเขากบเรองรายไดเสมอไมวาจะเปนการทผปวยคบของใจเรองการเกดภาวะระดบนาตาลในเลอดตาของตนวา

อาการดงกลาวจะมผลทาใหตนเองไมสามารถทางานรบจางในแตละวนได การทเกดภาวะระดบนาตาลในเลอดสงจนตองเขารบการรกษาทโรงพยาบาลกทาใหตนเองขาดรายไดเชนกน รวมทงการ

เกดบาดแผลผปวยรสกคบของใจวาตนนาจะรตวกอนทบาดแผลจะลกลามเปนหนองจนตองไปรบการลางแผลทโรงพยาบาลอยางตอเนองทาใหไมสะดวกตออาชพรบจางของตน ผปวยจงเลอกทจะแกไขความคบของใจในเรองรายไดทตองใชเพอยงชพของตนเองและหลานมากกวาภาวะสขภาพ สรป

ความมงมนทมเทของผปวยเบาหวานตอการดแลภาวะโรคเบาหวานของตนใหดขนเปนปจจยหนงทสามารถผลกดนใหผปวยเบาหวานผานกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจไดจรง

โดยผปวยทมความมงมนทมเทอยางชดเจน สามารถผานกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจทง 4

ขนตอนได ความผกพน ความรกทผปวยมตอบคคลทรก และเปาหมายในการใชชวตของผปวยคอการมภาวะโรคเบาหวานทดเพออยดแลลกหลาน เปนแรงกระตนทาใหพยายามดแลสขภาพตนเอง

ประสบการณทประสบความสาเรจในพฤตกรรมการดแลสขภาพและตวแบบทสามารถพบเหนไดจรง เปนสงสนบสนนใหผปวยการเลอกวธปฏบตทเหมาะสมในกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ ความเชอยงเปนปจจยสงเสรมใหเกดคานยมในการดแลสขภาพตามความเชอของตน ซงการมความเชอทดตอการดแลสขภาพทาใหบคคลสามารถจดการกบปญหา อปสรรคได การสนบสนนทางสงคม มสวนสงเสรมกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ ผปวยสวนใหญไดรบการสนบสนนดานอารมณจากบคคลในครอบครว การสนบสนนดานขอมลขาวสารนนไดรบในระหวางการมารบบรการอยางตอเนองทคลนกเบาหวาน

ความคบของใจเปนปจจยทผลกดนใหผปวยผานขนตอนตางๆของกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ ผปวยทรสกคบของใจเกยวกบภาวะโรคทตนเปนอยมแนวโนนทจะตองการมภาวะโรคทดขนและอาจทาการปรบเปลยนพฤตกรรมเพอแกไขปญหาสขภาพของตน

82

4. ลกษณะพฤตกรรมทพบในผปวยเบาหวานระหวางการใชกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ

ในการดาเนนงานตามแนวทางการเสรมสรางพลงอานาจผปวยเบาหวานแบบรายบคคลระยะเวลาทใชเฉลยท 77 วน อยในชวงระหวาง 54-90 วน ผวจยทาการสมภาษณผปวยเฉลย 5 ครง นอยทสด 4 ครง และมากทสด 6 ครง มผปวยทสามารถผานขนการตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม 7 ราย จากทงหมด 10 ราย โดยระยะเวลาทผปวยสามารถตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสมเฉลยท 18 วน โดยมชวงระหวาง 0-44 วน โดยผปวยสามารถตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสมในระหวางการสมภาษณครงท 1-3 รายละเอยดดงตารางท 4 ตารางท 4 ระยะเวลาทใชในกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ รายละเอยด รายท ตาสด-

สงสด คาเฉลย

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ระยะเวลาท

ใช (วน) 78 86 54 90 88 76 84 64 80 66 54-90 76.6

จานวนการสมภาษณ

(ครง)

6 6 4 6 6 5 6 4 4 5 4-6 5.4

ระยะเวลาทผานถง EM

3 (วน)

1 28 - 1 8 40 - - 44 6 0-44

(7/10) 18

(7/10)

ผาน EM 3 ในครงท

(ครง)

1 3 - 1 2 3 - - 3 2 1-3

(7/10) 2.1

(7/10)

ในการดาเนนงานตามแนวทางการเสรมสรางพลงอานาจผปวยเบาหวานแบบรายบคคลสามารถสรปรายละเอยดแตละครงของการสมภาษณถงการคนพบปญหาของผปวย เปาหมายทผปวยเลอก ขนตอนของกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ และภาวะโรคเบาหวานของผปวย

รายละเอยดดงตารางท 5

83

ตารางท 5 กระบวนการเสรมสรางพลงอานาจทเกดขนกบผปวยรายบคคล รายท

ครงท 1 2 3 4 5 6

1 EM 123 เปาหมาย ลดFBS (FBS 186)

EM 4 เปาหมาย ลดFBS (FBS 180)

EM 3 เปาหมาย ลดนาหนก (FBS 171) (W 94 kg)

EM 4 เปาหมาย ลดนาหนก (FBS 168) (W 93 kg) เจรจาตอรองกบแพทยไมเพมยา

EM 4 เปาหมาย ลดนาหนก

EM 4 เปาหมาย ลดนาหนก (FBS 134) (W 92 kg)

2 EM 1 เปาหมาย ลด FBS (FBS 145)

EM 1 เปาหมาย ลด FBS

EM 123 เปาหมาย ลด FBS ผปวยเลอก แนวทางเองควบคมอาหาร (FBS 149)

EM 4 เปาหมาย ลด FBS ประเมนตนเอง คมอาหารไมไดเพราะ ลดขาวไมได

EM 3 เปาหมาย ลด FBS เลอกแนวทางการออกกาลง (FBS 143)

EM 4 เปาหมาย ลด FBS (FBS 154) เจรจาตอรองกบแพทยไมเพมยา

3 EM 1 ปญหา แผล นาตาลตา ไมแกไข (FBS 220)

EM 1 ปญหา แผล นาตาลตา ไมแกไข

EM 1 ปญหา แผล นาตาลตา ไมแกไข (FBS 216)

EM 1 ปญหา แผล นาตาลตา ไมแกไข (DTX 269)

4 EM 123 เปาหมาย คมอาหาร ออกกาลง

EM 4 เปาหมาย คมอาหาร ออกกาลง กงวลผล EKG ทผดปกต (FBS 225) เจรจาตอรองกบแพทยไมเพมยา

EM 34 เปาหมาย คมอาหาร ออกกาลง ลด FBS (HbA1c11.2) (FBS 147)

EM 34 ไมสามารถ คมอาหารไมไดชวงปใหม ออกกาลง 30 นาทตอวน (FBS 128)

EM 4 เปาหมาย คมอาหาร ออกกาลง

EM 4 เปาหมาย คมอาหาร ออกกาลง

5 ยงไมพบปญหา

EM 123 เปาหมาย ลด FBS แนวทาง เลกลกอม (DTX 251)

EM 4 เปาหมาย ลด FBS แนวทาง เลกลกอม (DTX 172)

EM 3 เปาหมาย ลด FBS เพอเขารบการขดหนปน พบปญหาไหลตด

ไมสนใจ ลด FBS (DTX 213) ปญหาไหลตดสาคญกวา

ไมสนใจ ลด FBS (DTX 254) ปญหาไหลตดสาคญกวา

84

ตารางท 5 (ตอ)

รายท

ครงท 1 2 3 4 5 6

6 ยงไมพบปญหา ยงไมพบปญหา (DTX 130) (FBS 97)

EM 123 เปาหมายลดFBS คมอาหาร (DTX 188) (FBS 136)

EM 4 เปาหมายลด FBS คมอาหาร (FBS 123)

EM 4 เปาหมายลด FBS คมอาหาร (DTX 206) กนมะมวงดบ

7 EM 1 ทราบวา คมอาหาร ทาภาวะโรคดขนแตยงไมทา (FBS 134)

EM 1 ทราบวา คมอาหาร ทาภาวะโรคดขนแตยงไมทา (DTX 186)

EM 1 ทราบวา คมอาหาร ทาภาวะโรคดขน แตยงไมทา ดมสรา

EM 1 ทราบวา คมอาหาร ทาภาวะโรคดขนแตยงไมทา

EM 1 เพมการคมอาหารจาก 3 เปน 5 วน เฉพาะชวงนเพราะไมอยากเพมยา (FBS 157)

ปญหาสาคญAdmit หอบหด

8 EM 1 ทราบวา คมอาหาร ทาภาวะโรคดขนแตยงไมทา (FBS 175) ดมสรา

EM 1 ทราบวา คมอาหาร ทาภาวะโรคดขนแตยงไมทา (FBS 173) ดมสรา

EM 1 ทราบวา คมอาหาร ทาภาวะโรคดขนแตยงไมทา (DTX 118) ดมสรา

EM 1 ทราบวา คมอาหาร ทาภาวะโรคดขนแตยงไมทา ดมสรา กลวอมพาต

9 ยงไมพบปญหา ยงไมพบปญหา (FBS 115)

EM 123 เปาหมายลด FBS คมอาหาร (FBS 144)

EM 4 เปาหมายลด FBS คมอาหาร

10 ยงไมพบปญหา

EM 123 เปาหมาย ภาวะโรคทด ทานยาสมาเสมออตามแพทยสง ออกกาลง

EM 4 เปาหมาย ภาวะโรคทด ทานยาสมาเสมออตามแพทยสง ออกกาลง

EM 123 เปาหมาย ภาวะโรคทด ทานยาสมาเสมออตามแพทยสง ออกกาลง

EM 4 เปาหมาย ภาวะโรคทด ทานยาสมาเสมออตามแพทยสง ออกกาลง

สถานะของผปวยในการสมภาษณ แบงได 5 ระดบ ไดแก ไมพบปญหา

EM 1= ขนการคนพบสถานการณจรง EM 2= ขนการสะทอนคดอยางมวจารณญาณ EM 3= ขนการตดสนใจเลอดวธปฏบตทเหมาะสม EM 4= ขนการคงไวซงการปฏบตทมประสทธภาพ

85

ระหวางการใชกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจในผปวยเบาหวานทง 10 ราย ผวจยสามารถวเคราะหลกษณะพฤตกรรมทพบในผปวยเบาหวาน โดยนาเสนอตามขนตอนทง 4 ขน

ในกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจของกบสน และใชลกษณะของพฤตกรรมทแสดงออก 11 ลกษณะตามการศกษาของ Aujoulat, Hoore and Deccache (2007 : 16) เปนแนวทางในการนาเสนอพฤตกรรมทเกดขนของผปวยในกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ ประเดนการนาเสนอเปนดงน 1. ขนการคนพบสถานการณจรง ลกษณะพฤตกรรมของผปวยทแสดงออก คอ

1.1 การแสวงหาขอมลทจาเปนเพมเตม 1.2 การตงคาถามและรวมแสดงความคดเหน

1.3 มความสนใจในการรวมสนทนา 1.4 ระบความตองการหรอปญหาในความคดของตนได

2. ขนการสะทอนคดอยางมวจารณญาณ ลกษณะพฤตกรรมของผปวยทแสดงออก คอ 2.1 การเลาประสบการณทตนเองไดเคยปฏบตมา 2.2 การประเมนหาสาเหตของปญหาและคนหาทางเลอกทจะปฏบต

3. ขนตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม ลกษณะพฤตกรรมของผปวยทแสดงออก คอ 3.1 การกาหนดเปาหมายของตนเอง 3.2 ระบแนวทางทจะปฏบตเพอบรรลเปาหมาย

4. ขนการคงไวซงการปฏบตอยางมประสทธภาพลกษณะพฤตกรรมของผปวย ทแสดงออก คอ 4.1 สามารถสรางแรงจงใจใหคงอย มรายละเอยดของพฤตกรรมทแสดงออกดงน 4.1 ขนการคนพบสถานการณจรง ในการทจะทาใหผปวยตระหนกถงความสาคญของปญหาสขภาพของตนและยอมรบปญหาทเกดขน วาเปนปญหาทตนเองจะตองทาการแกไขนน มกระบวนการทเกดขน ไดแก 1) การทาใหผปวยรบรถงปญหาทเกดขนกบตนเอง 2) ผปวยทาการแสวงหาขอมลทตองการมากทสด และ 3) ผปวยตระหนกและยอมรบปญหาดงกลาวอยางแทจรง ลกษณะพฤตกรรมทพบในผปวยมรายละเอยด ดงน 1) การรบรปญหา พบวาสามารถแบงผปวยไดเปนผทรบทราบปญหาสขภาพของตนอยกอนแลวและผทยงไมรบทราบปญหาสขภาพของตนทนท โดยผปวยทรบทราบปญหาสขภาพของตนอยกอนแลวสามารถเรมกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจไดทนทในการ

86

สมภาษณครงท 1 สวนผทยงไมรบทราบปญหาของตนทนทผวจยตองใชหลกฐานเชงประจกษ เชน การเจาะวดระดบนาตาลในเลอด การใหขอมลผลทางหองปฏบตการยอนหลงเพอใหผปวยรบทราบ ภาวะสขภาพของตนเมอเทยบกบผปวยรายอนหรอระดบมาตรฐาน 2) การแสวงหาขอมล พบวาผปวยมการแสวงหาขอมล เชน การสอบถามขอมลเพอประเมนความรความเขาใจทมอยกอนแลวของตน การสอบถามขอมลจากผวจยหรอทมดแลผปวยเกยวกบประเดนภาวะโรคทตนสนใจ การคนหาขอมลเพมเตมจากแหลงอน เชน การสอบถามจากผทมประสบการณคลายกน คนหาขอมลจากหนงสอ โดยบางครงผปวยสอบถามขอมลเดมทตองการซาไปมาหลายครงเพอใหตนยอมรบถงความเขาใจใหมทตางจากความรความเขาใจ เดมทมอยของตน 3) การตระหนกและยอมรบปญหาทเกดขน พบวาในผปวยทมความมงมนทมเทในการดแลสขภาพของตนอยางชดเจน เชน รายท 1, 4 และ รายท 6 สามารถแสดงถงการตระหนกปญหาดานสขภาพทเกดขนไดดวยตนเอง ในขณะทผปวยรายอนๆ จะเกดการตระหนกถงปญหาเมอผปวยไดรบขอมลทมากพอ รวมทงเกดการยอมรบในขอมลใหมทไดรบ ตวอยางทเกดขนในขนการคนพบสถานการณจรงในรายท 1, 5 และรายท 10 เชน รายท 1 ผปวยรบทราบปญหาระดบนาตาลในเลอดสงของตนเองอย กอนแลวจากการเขารบบรการทคลนกเบาหวานในชวง 3เดอนทผานมา แพทยสงจายยาเพอลดระดบนาตาลในเลอดเพมขนเพราะผปวยมระดบนาตาลในเลอดเพมขนตลอด (เดอนกนยายน 151 mg% เดอนตลาคม 163 mg% และเดอนพฤศจกายน 186 mg%) ในการสมภาษณครงแรกผปวยกลาววา ปญหาระดบนาตาลในเลอดสงของตนมาจากการรบประทานอาหารเพมมากขนซงผปวยได สอบถามผวจยเกยวกบพลงงานในอาหารแตละชนดเปนเทาใดเพอจะไดสามารถคานวณปรมาณอาหารทควรรบประทานในแตละมออาหารได (ผวจยไดจดหาหนงสอเกยวกบการควบคมอาหารใหแกผปวยในการสมภาษณครงถดไป) ผปวยแสดงความตระหนกถงปญหาโดยใหความสาคญของปญหาสขภาพมากอนสงเกตจากเมอผวจยเสนอใหผปวยเรมควบคมอาหารตามแนวทางทผปวยไดกลาวมาหลงจากปใหมแตผปวยยนยนวาจะเรมควบคมอาหารทนทเพอภาวะสขภาพทดขนของตน ผปวยรายท 5 คดวาตนเองมภาวะโรคเบาหวานทดเนองจากแพทยนดทก 2 เดอน (ในความเขาใจของผปวยถาแพทยนดหางมากกวา 1 เดอน แสดงวาภาวะโรคเบาหวานด) ผปวยจงยงไมทราบภาวะโรคเบาหวานตามสถานการณจรง ผวจยใชหลกฐานเชงประจกษโดยการเจาะระดบนาตาลในเลอดหลงอาหาร ทาใหผปวยรบทราบถงปญหาระดบนาตาลในเลอดสงท เกดขนจากการอมลกอม จากนนผปวยทาการแสวงหาขอมลโดยการสอบถามผวจย เกยวกบระดบนาตาลในเลอดของผปวยเบาหวานรายอน ระดบนาตาลในเลอดของคนปกต ผปวยมการสอบถาม

87

เรองการอมลกอมตอเมอมอาการแสดงของอาการระดบนาตาลในเลอดตาเทานนประมาณ 7 ครง เมอผปวยไดรบขอมลตามทผปวยตองการ ผปวยจงตระหนกและยอมรบปญหาระดบนาตาลสง อนเนองมาจากการอมลกอมตลอดวน ดงรายละเอยด

เมอผวจยอธบายเรองอาการแสดงของภาวะระดบนาตาลในเลอดตา และแนะนาใหอมลกอมเมอมอาการนาตาลตกเทานน ผปวยยงคงไมยอมรบในทนทสงเกตจากการ ถามคาถามซาไปมาหลายครงเกยวกบการอมลกอมเมอมอาการแสดงของอาการระดบนาตาลใน เลอดตาเทานน ซงทกครงผวจยตอบคาถามดวยนาเสยงและทาทางทเปนกนเอง ตวอยางคาถามของผปวยดงขอความทวา

“ตองรอใหหวกอนเหรอ ใหหวจด (ถงจะอมลกอมได)” (รายท 5) “ตองรอใหมนเปนอาการกอนเหรอถงจะกน (ลกอม)” (รายท 5)

“เออ เขาหามกนเลยเหรอ ไมใหกนเลยเหรอ” (รายท 5)

ผวจยอธบายในเชงรปธรรมถงความไว ในการเพมระดบนาตาล ในเลอดของลกอม ฉะนนจงควรอมลกอมเมอมอาการแสดงของระดบนาตาลในเลอดตาเทานน และสามารถในการควบคมระดบนาตาลของยาฉดอนซลนทไมสามารถทางานไดเพยงพอกบระดบ นาตาลทผปวยอมลกอมเพมเขาไปซงมหลกฐานจากระดบนาตาลในเลอดทเจาะไป ผปวยเรมมททา ยอมรบมากขน ดงคาพดทวา

“(อนซลน) มนชวยอะไรไมไดเลยเนอะ แยเนอะ...เราตองชวย (อนซลน) มนดวย ตองไมกนลกอมเนอะ” (รายท 5)

ผวจยอธบายในเชงรปธรรมใหผปวยมความเขาใจวา การอมลกอมเพอปองกนอาการระดบนาตาลในเลอดตานนเหมอนการกนยาแกปวดซงเราควรกนเมอเรามอาการ ปวดหวจรงๆเทานน โดยอธบายถงอาการขางเคยงของการทานยาลดไข paracetamol มากกจะเปนอนตรายตอตบ สวนการทรบประทานลกอมมากทาใหระดบนาตาลในเลอดสงจะเปนอนตรายตอไต ผปวยแสดงถงการตระหนกในปญหา และระบความตองการในการแกไขปญหาแสดงถงการตระหนกยอมรบปญหาอยางแทจรงและพรอมทจะทาการพฒนาตนเองตอไป ดงคาพดทวา

“ทนไมกนลกอมแลว...นขนาดอมเมดเดยวนะน แยเนอะ...ถารวากนลกอม แลว (นาตาล ) ขนขนาดน ฉนกไมกนแลวละ” (รายท 5)

88

อกตวอยางคอผปวยรายท 10 ผวจยใชขอมลผลระดบไขมนในเลอดยอนหลง 3 ป และระดบนาตาลในเลอดสะสม เปนหลกฐานเชงประจกษเพอใหผปวยทราบถงปญหา โดยเมอผปวยรบรถงปญหาระดบไขมนในเลอดสงของตนเอง ผปวยทาการแสวงหาขอมลโดยการสอบถามผวจยเกยวกบ ความสมพนธของระดบไขมนในเลอดกบความอวน ทาใหทราบปญหาเบองหลงของระดบไขมนในเลอดสงวามาจาก การทผปวยไมรบประทานยาลดไขมนในเลอดเพราะผปวยเชอวาตนเองผอมจงไมจาเปนตองทานยาดงกลาว จากนนผปวยแสวงหาขอมลเกยวกบ การทางานของยาลดไขมนในเลอด เมอไดรบขอมลตามตองการ ผปวยมความเขาใจถงประโยชนของการรบประทานยาลดไขมนในเลอดและพรอมทจะรบประทานยาอยางตอเนอง ดงรายละเอยด

ผวจยอธบายผลระดบไขมนในเลอดของผปวยทเพมสงขนทกปทง โคเลสเตอรอล ไตรกลเซอไรด และแอล ด แอล โคเลสเตอรอล ผปวยรบรถงปญหา ผวจยอธบายถงขอมลเกณฑปกตของระดบไขมนในเลอดประเภทตางๆ เนองจากผปวยมรปรางทผอม (BMI 18.3 kg/m2) และมความเชอวาคนทมรปรางอวนเทานนทจะทาใหผปวยมระดบไขมนในเลอดสง ผปวยทาการแสวงหาขอมลโดยการสอบถามผวจยเกยวกบความสมพนธของระดบไขมนในเลอดและความอวน ผวจยอธบายถงความแตกตางของไขมนสะสมตามรางกาย กบไขมนทอยในหลอดเลอด และอธบายตอเกยวกบความเสยงตอภาวะไขมนในเสนเลอดอดตนจากระดบไขมนในเลอดสง ทาใหผปวยแสดงทาทางเขาใจมากขน และสอบถามถงผลทจะตามมา ผวจยอธบายถงความอนตรายทจะเกดขนจากการมระดบไขมนในเลอดสงวาเพมความเสยงของภาวะอดตนในหลอดเลอดไดงายเมอเกดบาดแผลภายใน โดยเปรยบเทยบกบการมตะกรนเกาะอยในทอนามากๆ จนทอนาอดตน ผปวยเลาใหฟงวาไมไดทานยาลดระดบดบไขมนในเลอดทแพทยสงจายเพราะคดวาตนเองมรปรางผอมพรอมทงนายาทไมไดรบประทานตลอด 1 ปมาใหด จากนนผปวยถามถงการออกฤทธของยาลดระดบไขมนในเลอด เมอผวจยอธบายกลไกการทางานของยาลดระดบไขมนในเลอดโดยใหผปวยคดงายๆ วายาลดระดบไขมนในเลอดทาหนาทเหมอนเปนการเกบกลบไขมนทคางในหลอดเลอด พฤตกรรมการเลอกรบประทานทานอาหารและการออกกาลงกายมสวนสงเสรมใหระดบไขมนในเลอดลดลง เมอผปวยไดรบขอมลผปวยสามารถระบปญหาความเขาใจผดในเรองการขาดความรอยางแทจรงในการรบประทานยาลดไขมน โดยกลาววาจะทาการเปลยนแปลงตวเองโดยเรมรบประทานยาลดไขมนในเลอดอยางตอเนอง และออกกาลงกายรวมดวย ดงคาพดทวา

“พอบอกวามนชวยปองกนภาวะแทรกซอนเบาหวาน ทาใหเรากลวไง (ทไมไดกนยา) ตองทาใหเรากลว นทาใหพกลวไงพกจะกนยา กพอชใหเหนปบเนย มนทาใหเรากลววา เฮย ถาไมกนยามนอาจทาใหเรามอาการตอเนองขนมาใชไหม...ออ เราเหนรปรางเราผอม เรากเลยไมคอยหวงเรองการออกกาลงกาย แลวเรากไมม

89

ภาวะแทรกซอนมากมาย เราคดวาเราโอเคนะ เราดแลตวเองดแลว แตจรงๆแลวมน ไมใชไงฟงเธอ (ผวจยอธบายเรองภาวะไขมนในเลอดสง) พดแลวมนไมใชแลว เรา ตองเปลยนแปลงตวเองใหมากกวานอก จรงไหม” (รายท 10)

4.2 ขนการสะทอนคดอยางมวจารณญาณ จากขนท 1 ขนการคนพบสถานการณจรงเมอผปวยสามารถคนพบปญหาตาม

สถานการณทเปนจรง ผปวยตระหนกและยอมรบปญหาดงกลาวอยางแทจรง ในขนการสะทอนคดอยางมวจารณญาณ ผปวยมการประเมนทางเลอกทสามารถเกดขนโดยพจารณาในแงมมตางๆ เพอใหเกดความชดเจนในการแกไขปญหา มกระบวนการทเกดขนไดแก 1) ผปวยคนหาทางเลอกทจะปฏบตตอไป 2) การเลาประสบการณทตนเองไดเคยปฏบต และ 3) ประเมนผลจากการปฏบตตามแนวทางทไดเคยปฏบตมา

ลกษณะพฤตกรรมทพบในผปวยมรายละเอยด ดงน 1) การคนหาทางเลอกทจะปฏบต พบวาในผปวยทมความมงมนทมเทใน

การดแลสขภาพของตนอยางชดเจนสามารถเลาถงวธการตางๆทตนเองเคยปฏบตในการแกปญหาไดทนท เชน รายท 1 และ 4 ในขณะทผปวยรายอนสวนใหญตองใชคาถามเพอกระตนใหผปวยเลาถงประสบการณการปฏบตทผานมาของตน

2) การเลาประสบการณทผานมา และ 3) การประเมนผลการปฏบตทผานมา พบวาผปวยทมประสบการณหลากหลายในการดแลโรคเบาหวานสามารถเลาถงประสบการณทเกดขนทงในสวนประสบการณทประสบความสาเรจ และทลมเหลว สามารถวเคราะหทบทวนคนหาสาเหตทเกดขน และประเมนผลการปฏบตของตนในวธตางๆ ทไดเคยทดลองมา เชน รายท 1, 4, 6 และ รายท 10 ในขณะทผปวยบางรายผวจยตองใชคาถามเพอกระตนใหเลาประสบการณ ใชการสนทนาแลกเปลยนประสบการณและรวมในการเสนอแนวทางปฏบตตางๆ เพอใหผปวยเกดแงมมในการมองทมากขน คนหา และประเมนทางเลอกทคดวาเหมาะสมกบการปฏบตของตน ตวอยางพฤตกรรมทเกดขนในขนการสะทอนคดอยางมวจารณญาณ เชน

รายท 1 เมอผปวยตระหนกและยอมรบปญหาระดบนาตาลในเลอดสง ผปวยมความมงมนทจะเรมการควบคมอาหารทนท ผวจยชนชมในความมงมนของผปวยและสนบสนนความตงใจทจะควบคมอาหาร จากนนผวจยสอบถามถงปญหาในการควบคมอาหารในชวงทผานมา ผปวยเลาถงประสบการณการควบคมอาหารทผานมาทงการลดปรมาณขาว

เพมการรบประทานผก ผปวยเลาถงยายของผปวยทเปนตวแบบผปวยเบาหวานทควบคมระดบ

นาตาลในเลอดไดด โดยยายของผปวยสามารถควบคมอาหารจนระดบนาตาลในเลอดอยในเกณฑ ควบคมระดบนาตาลไดดและไมตองรบประทานยาลดระดบนาตาลในเลอดเพยงแคไปตรวจวด

90

ระดบนาตาลในเลอดทโรงพยาบาลตามนด และผปวยมความตองการทจะเลยนแบบตวแบบดานบวก เมอผวจยถามถงแนวทางการควบคมอาหารทผปวยไดเคยปฏบตมา ผปวยประเมนความสาเรจในการควบคมอาหารทเคยลองปฏบตมาแลวประสบความสาเรจในการลดระดบนาตาลในเลอด เชน การลดปรมาณขาว และเพมการรบประทานผก ไมรบประทานอาหารอาหารรวมกบครอบครว ดงขอความทวา

“จากเดมเรากนขาวเปนกะละมง สองกะละมง กจะกลายเปนลงมาทละหนอย จนเหลอทพพนง...ลดขาว เพมผก อยางผลไมกตองเลอกกนหนอย...กนคนเดยว ไมนง

กนกบใคร ทากบขาวใหเขา (สามและลก) แลวกแลว แยกออกมากนคนเดยวของเรา...จะ

กนวนเสนแทนขาว กนผกแทนขาว ขาวจะมนอย...กจะกนอยางนน ชวงแรกทมนลง

(ระดบนาตาลในเลอด) นะ” (รายท 1)

เมอผวจยถามถงปญหาอปสรรคในการควบคมอาหารทผานมา ผปวย

ประเมนตนเองวา การรบประทานขาวในปรมาณมาก การเพมมออาหาร และการไมสามารถควบคมไมใหเตมขาวในการรบประทานอาหาร คอ สาเหตสาคญททาใหผปวยควบคมอาหารไมได ดงคา

อธบายทวา

“มแตตวเองนแหละทมนคมไมได...ปญหาคอขาว แลวมอเยนจะเปนมอทกนมาก

ทสด อยางวนนกนขาวแลวตอนบาย 2 วาเยนนจะไมกนแลว พอเหนเขากน กนอกแลว... กอดไมไดอกละ มนกเปนอะไรไมรกบตวเอง... ถากนลอมวงกนนตองแยกเพราะวากน

ลอม วงเรากจะตกเตม ทกวนนกเหมอนจะอมแตกไปตกเตมอก ...พอกนเสรจก โอย ทาอะไรลงไปนนนะ คอตอนนนนกไมออก (หวเราะ)” (รายท 1)

เมอผวจยชใหเหนวาหากเรมคมอาหารไดเรวสามารถดแลภาวะ

โรคเบาหวานของตนไดเรวขน ในทสดผปวยเลอกตดสนใจทจะควบคมอาหารเพอลดระดบนาตาล

ในเลอดในครงแรกของการสมภาษณ ดงคาพดทวา

“กเพอสขภาพตนเอง พรอมทจะทาเรวกด กถามตวเองอยนนแหละ เจาะเลอด

คราวทแลวก 188 โอย เมอไหรจะทาสกท กกะวาเดอนเนยจะลองด” (รายท 1)

4.3 ขนการตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม เมอผปวยไดทาการประเมนความเหมาะสมของทางเลอกตางๆในขนตอน

91

การสะทอนคดอยางมวจารณญาณ ผปวยจะเกดความชดเจนในการแกไขปญหาและตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสมกบตน โดยมพฤตกรรมทแสดงออกอยางชดเจนคอ 1) มการกาหนดเปาหมายของตนเอง และ 2) ระบแนวทางทจะปฏบตเพอบรรลเปาหมาย ลกษณะพฤตกรรมทพบในผปวยมรายละเอยดดงน 1) การกาหนดเปาหมายของตนเอง และ 2) ระบแนวทางทจะปฏบต พบวาเมอผปวยสะทอนคดวาการดแลสขภาพเปนหนาทความรบผดชอบของตนทตองดแลแกไข พบวาผปวยทสามารถกาหนดเปาหมายและเลอกแนวทางในการปฏบตไดเองทนทเปนผปวยทมความมงมนทมเทในการดแลสขภาพอยางชดเจนและมประสบการณในการดแลสขภาพทเคยประสบความสาเรจมากอน โดยผปวยจะเลอกแนวทางปฏบตทตนเองเคยกระทาแลวประสบความสาเรจ นากลบมาใชใหม ผปวยสามารถระบถงแนวทางปฏบตไดอยางชดเจนเปนขนตอนกอนทจะตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสมกบตนเอง เชน ผปวยรายท 1, 4 และ รายท 6 สวนผปวยทยงไมตดสนใจเลอกแนวทางปฏบตเพอใหบรรลถงเปาหมายทตนไดเลอกไวนน ผวจยสามารถรวมแลกเปลยนประสบการณและเสนอแนวทางปฏบตไดแตการตดสนใจเลอกแนวทางในการปฏบตทเหมาะสมตองมาจากการเลอกของผปวยเองเทานนถงแมวาผปวยอาจตองใชเวลาในการตดสนใจเลอกแนวทางปฏบตนานแตจะเกดการปฏบตทยงยนกวาการทผวจยกาหนดแนวทางปฏบตใหผปวย ดง รายละเอยดเหตการณทเกดขนกบผปวย รายท 1 และรายท 6 คอ รายท 1 หลงจากรบฟงขอมลวานาหนกมผลตอภาวะโรคเบาหวานจาก แพทย ผปวยเปลยนเปาหมายจากการลดระดบนาตาลในเลอดมาเปนการลดนาหนก จากนนผปวย ระบแนวทางในการลดนาหนกของตนไมวาจะเปนการแบงเวลาออกกาลงกายเพม รวมกบการ ควบคมอาหารโดยการลดปรมาณอาหารและรบประทานผกเพม รายละเอยดเหตการณทเกดขนกบผปวยมดงน แพทยกลาวกบผปวยในหองตรวจถงการทผปวยมนาหนกตวมากเปนสาเหต ของโรคเบาหวานและความดนโลหต หากผปวยสามารถลดนาหนกไดคาดวาระดบนาตาลในเลอดจะลดลง เมอผปวยออกจากหองตรวจผปวยสะทอนคดถงทางเลอกในการดแลภาวะเบาหวานของตน จากนนผปวยปรบเปลยนเปาหมายจากเดมการลดระดบนาตาลในเลอดเปนการลดนาหนกดง ประโยคทวา

“...เขา (หมอ) จะดแตนาหนกเรา ถาเกดวานาหนกเราลงทกอยางโอเค เขาบอก

อยางน แมความดนกเผลอๆยาเรากไมตองกน เบาหวานเรากโอเค..ไอเรากไปมองแต นาตาล นาหนกเราไมมอง เรามองแตเรองเบาหวานๆๆ จะ ทาอยางไง จะกนแบบไหน ถาเราไปมองเรองนาหนกเรากจะมองเหนเรองการออกกาลงกายไง...ทนมองเหนแลว

92

กไปเนนเรองการออกกาลง” (รายท 1)

ผปวยระบแนวทางทจะปฏบตในการลดนาหนกของตนเองวาจะเพมการ ออกกาลงกาย รวมกบการควบคมอาหาร โดยจะแบงเวลาชวงเยนในการออกกาลงกายอยางนอยสปดาหละ 3 วนโดยเลนฮลาฮปครงชวโมง แลวเดนวงตออกครงชวโมง สวนเรองอาหารจะรบประทานผกมากขน ดงคากลาวทวา

“...ออกกาลงกาย ตองแบงเวลาแลว...แบงเวลาพอสอนการบานลก แลวกจะมา

ฮลาฮปตอ แลวกจะเดน เดนหายใจยาวๆ แบบผอนๆ...อยางนอยอาทตยนงเรายงมเวลา

ออกกาลงกายไปอยางนอย 3 วน...ประเดนหลกการลดนาหนก คอเรองการออกกาลงกาย

...ถาเราไปดเรองนาหนกเรากจะไปมองเรองอาหาร ถาเรายงกนเยอะอะไรอยมนกยงเยอะ

อยใชไหม เรากตองคมอาหารตองกนผกดวยมนกจะไปเรว ตองเอาใหม” (รายท 2)

รายท 6 ในสองครงแรกของการสมภาษณผปวยคดวาตนเองควบคมภาวะโรคเบาหวานไดด เนองจากในการเขารบบรการทคลนกเบาหวานชวงทผานมาผปวยมระดบนาตาล

ในเลอดอยในเกณฑควบคมระดบนาตาลไดดและเมอผวจยเจาะระดบนาตาลในเลอดหลงอาหาร

โดยไมไดนดลวงหนาพบวามระดบนาตาลอยในเกณฑควบคมระดบนาตาลไดดเชนกน จนกระทงในการสมภาษณครงท 3 พบวาสองวนกอนการสมภาษณผปวยไดไปเขารบบรการทคลนกเบาหวานและเจาะวดระดบนาตาลในเลอดไดเทากบ 136 mg% (จากระดบนาตาลในเลอดเดอนทผานมา 97 mg%) จงทาใหผปวยรบทราบปญหาการควบคมระดบนาตาลในเลอดไมไดของตน ผปวยจงได

สอบถามผวจยเพอประเมนความเขาใจของตนเองในวธการตางๆ ในการลดระดบนาตาลในเลอด ผปวยจงไดกาหนดเปาหมายของตน คอ การควบคมระดบนาตาลในเลอดใหนอยกวา 130 mg% จากนนผปวยระบแนวทางปฏบตหลายวธรวมกนเพอลดระดบนาตาลในเลอด เชน การควบคมอาหารโดยการลดปรมาณขาวทรบประทาน เพมการรบประทานผก เปลยนมาดมนมรสจดแทนนมรสหวาน การใหสมนไพรรวมดวยในการลดระดบนาตาลในเลอดไมวาจะเปน ยอดมะยม ฟาทะลายโจร ดงคากลาวทวา

“ตองเปลยนกลบไปกนนมรสจด... พอรวานาตาลขนเรากตองลดแลวขาวเรากกน

นอยลงเหลอทพพครง บางท 2 ทพพมนกเยอะ...กลวยกตองลดเนอะกตอนแรกจากวน

ละ 3เหลอ 2 ทนกเหลอวนละ 1... ตองกนยอดมะยม เอามาจมนาพรกนแหละ กนดบๆ

ยอดออนๆ นนแหละ... ถาบางทกนหวานเยอะๆปากชงฟาทะลายโจรกนไปดวย... ออตอนนตองกนวนละแกว 2 แกว” (รายท 6)

93

4.4 ขนการคงไวซงการปฏบตอยางมประสทธภาพ หลงจากทผปวยปฏบตตามแนวทางทตนคดวาเหมาะสมจนเกดความสาเรจผปวย

รสกถงความมพลงอานาจและความมนใจในความสามารถทจะปฏบตตามแนวทางเพอใหเกดภาวะโรคเบาหวานทดของตน ผปวยมความรสกพงพอใจทจะปฏบตเพอการดแลสขภาพของตนตอไปทาใหเกดความยงยนของการปฏบตไดนน โดยพฤตกรรมทแสดงออก คอ การสามารถสรางแรงจงใจของตนใหคงอยเพอการปฏบตอยางตอเนอง ลกษณะพฤตกรรมทพบในผปวยในขนน คอ การสรางแรงจงใจของตนใหคงอย พบวาผปวยทมประสบการณในการปฏบตทประสบความสาเรจตามแนวทางทตนเองไดเลอกไวจะรบรถงความสามารถของตนในการแกไขปญหาและสามารถสรางแรงจงใจใหกบตนเองไดดวยตนเองซงพบในผปวยรายท 1 ในขณะทผปวยรายท 2 มประสบการณทไมประสบความสาเรจ รสกทอถอยจงไมสามารถสรางแรงจงใจใหกบตนเองได ผวจยจงอธบายใหผปวยรบรถงความสามารถของตนเองไดดวยการชใหเหนถงอกมมมองของการปฏบตทไดลองกระทามา ผวจยเสรมแรงใหผปวยเกดแรงจงใจและคงการปฏบตตอไปได ตวอยางเหตการณในขนตอนการคงไวซงการปฏบตอยางมประสทธภาพเปนดงน รายท 1 เมอผปวยไดปฏบตตามแนวทางเหมาะสมทตนไดเลอกไวแลวนน ผปวยไดรบประสบการณความสาเรจจากการปฏบต โดยสามารถลดนาหนกได ระดบนาตาลในเลอดลดลง และมรปรางทกระชบขน ทาใหผปวยมความภมใจในความสามารถของตน และจากผลการปฏบตทดตอตนเองทาใหผปวยเลอกแนวทางการออกกาลงกาย และการควบคมอาหารอยางตอเนองเพอภาวะโรคเบาหวานทดขนของตน ผปวยสามารถสรางแรงจงใจใหตนเองออกกาลงกายอยางตอเนองถงแมวาจะถกเพอนบานพดจาลอเลยนกไมไดทาใหผปวยทอถอย จากการประสบความสาเรจในการปฏบตทาใหผปวยมความมนใจจนสามารถเจรจาตอรองกบแพทยถงแนวทางการรกษาของตนได เชน ในกรณทแพทยตองการสงจายยาลดระดบนาตาลในเลอดเพม ผปวยเจรจาตอรองถงการไมตองการเพมปรมาณยาและขอลองพยายามควบคมอาหารตออก 1 เดอน รายละเอยดเหตการณทเกดขนกบผปวยรายท 1 มดงน ผปวยเลาถงความสาเรจของการออกกาลงกายวาทาใหสามารถลดระดบนาตาลในเลอดได ลดนาหนกได และรปรางดกระชบขน ผปวยภมใจในการปฏบตทประสบความสาเรจของตนซงเปนแรงจงใจใหผปวยปฏบตตอไปดงคากลาวทวา

“นาหนกลงเปน 93 (เดม 94)...คราวทแลวก 94...นาตาล 168ลงมานดนงเดอน

ทแลว 171...(รปราง) ดกระชบขนนดนงนะ กรสกสบายขนนดนง เบาๆ (หวเราะ) กางเกง

ยนสทเกบไว จะไดใสแลวอกนดนง...เราเบาขนกระชบกระเฉงขน เคลอนไหวงาย หลง

94

จากทนงกอดอด จะทาอะไรจะเคลอนไหวกอดอด อนนกเรมเบาตว แลวกเรมคลอง หยบจบอะไรกสบาย เดนไปไหนเขากถามไปทาอะไรมายบลงไปตงเยอะ” (รายท 1)

ผปวยเลาวาจะคงการปฏบตในเรองการออกกาลงกายและการควบคมอาหาร โดยจะเพมเวลาออกกาลงกายใหนานขน และเพมจานวนวนในการออกกาลงกาย สวนการควบคมอาหารมหลายวธ เชน ลดปรมาณขาวลงจากทพพครงเหลอทพพเดยว รบประทานผกเพม และรบประทานสลดเปนอาหาร 1มอตอวน ผปวยเลาอปสรรคในการออกกาลงกายคอ การทคนรจกพดจาลอเลยนในขณะออกกาลงกายซงผปวยกลาววาถงมเพอนบานลอเลยนแตตนเองกยงจะคงการออกกาลงกายอยางตอเนองเพราะตนตระหนกวาการออกกาลงกายสามารถทาใหภาวะสขภาพดขนได ดงคาบอกเลาทวา

“นขนาดวงอยหนาบาน เลนฮลาฮปอยหนาบาน พวกแซว โอย ผอมใหญแลว

ผอมใหญแลวเขาเหนเราทา บางทวงไปวงมาเขากลอบาง แกลงบาง อะไรบาง เอาๆ สวยใหญแลว เรากวงเลนของเราไป วงไปสลดมอไป... เรากเฉย เรากยมไป เรากคด

ในใจถาเราลงไดกดไป ดแลวแหละทเขาพดแบบน เรากจะไดทาใหได... บางคนเขากวา

เอย อยาไปออกกาลงกายเลย อยาของเขาเขารไหมวาเราเปนอะไรบาง เราเปนโรคอะไร

บาง เราไมซเรยสกวงไป หวเราะไป คยไป...เราตองบอกตวเองวา อยากสขภาพด อยาก

ลดยาเบาหวาน เราตองออกกาลงกายสมาเสมอ” (รายท 1)

เมอผปวยเขารบการตรวจรกษาแพทยสงจายยาลดระดบนาตาลในเลอด เพมขน ผปวยเจรจาตอรองการรกษา โดยบอกแพทยวายงไมตองการทจะเพมยาในเดอนน ตองการลองควบคมอาหารและควบคมนาหนกกอน แพทยรบฟงและยนยอมใหผปวยทาตามแนวทางทเสนอ ผปวยสามารถสรางแรงจงใจใหกบตนเองโดยใชประสบการณทประสบความสาเรจในการลดนาหนกของตนมาเปนตวกระตนใหตนเองปฏบตตามแนวทางทตนเองระบตอเนองตอไป ดงคาพด

ทวา

“นาตาล 178 ถาไมขาดยา แสดงวายามนคมโรคเบาหวานไมได อยางนตอง

เพมยานะ” (แพทย) “เพมยาตวไหนอกละ (นาเสยงตกใจ)” (รายท 1) “เพมยากอนอาหาร” (แพทย) “หมอรออกเดอนไมไดเหรอ ขอคม (ระดบนาตาลในเลอด) ดกอน” (รายท 1) “จะลองดกไดแตหมอไมอยากระดบนาตาลในเลอดสงนานๆ นะ งนอกเดอน

95

นงมาดอกครงแลวกน” (แพทย)

รายท 2 ผปวยเลอกการออกกาลงกายเปนแนวทางปฏบตเพอลดระดบนาตาล

ในเลอดจากการตดตามการปฏบต พบวาผปวยรสกวาตนไมประสบความสาเรจในการออกกาลงกายเนองจากไมสามารถลดระดบนาตาลในเลอดลงไดตามเปาหมายทตนตงไว คอ ตากวา 120 mg% ผปวยรสกทอถอยและไมรบรถงความสามารถในการแกปญหาของตน ผวจยพยายามทาใหผปวยรบรถงความสามารถของตนเองโดยอธบายใหผปวยมองอกแงมมวา การออกกาลงกายของผปวยนนสามารถทาใหระดบนาตาลในเลอดลดลงจาก 180 mg% มาเปน 154 mg% ถงแมไมสามารถลดระดบนาตาลลงไดตากวา 120 mg% อยางทผปวยคาดหวงกตามแตถอวาเปนการประสบความสาเรจเนองจากในชวงทผานมาผปวยไมไดคมอาหารเทาใดนก นอกจากนผวจยยงกลาวใหกาลงใจเพอเสรมแรงใหผปวยมแรงจงใจและคงไวซงการปฏบตไดตอไป ซงเมอผปวยรบรถงความสามารถของตนทาใหมความมนใจในการออกกาลงกายเพอลดระดบนาตาลในเลอดตอไป ดงบทสนทนาทวา

“(ระดบนาตาลในเลอด) ขนใหญเลยเดอนน 154 (เดอนทแลวระดบนาตาลใน

เลอด 149 mg%) นขนาดเดอนนออกกาลงกายนะน (ระดบนาตาลในเลอด) ยงตง

ขนาดน” (รายท 2) “...ตองคดวาออกกาลงกายดแลวอยางไปทอสคะ” (ผวจย) “กลบมาวงตอนเชาแลวหลงจากทหยดไป แตกไมไดวงทกวนเหมอนเดม

หรอกนะ (ตอนน) วงอาทตยละ 3 วน” (รายท 2) “หนชนชมนะเรองวงตอนเชาเพราะหนยงทาไมไดเลยแลวอากาศมนกหนาว

อยางทพบอกจรงๆ พออกกาลงกายตอนเชาไดนเกงจรงๆ...แลวขอดของพคอการทพ พยายามปรบปรง (พฤตกรรม) เพอลดระดบนาตาลในเลอด” (ผวจย)

สรป

ในแตละขนของกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจผปวยมลกษณะพฤตกรรมทเกดขนแตกตางกนไดดงน

ขนการคนพบสถานการณจรง เนนการทาใหผปวยตระหนกและยอมรบถงความสาคญของปญหาสขภาพ มกระบวนการทเกดขน ไดแก 1) การทาใหผปวยรบรถงปญหาทเกดขน 2) ผปวยทาการแสวงหาขอมลทตองการ และ 3) ผปวยตระหนกและยอมรบปญหาดงกลาวอยางแทจรง

96

ขนการสะทอนคดอยางมวจารณญาณ เนนการทาใหผปวยประเมนทางเลอก เพอใหเกดความชดเจนในการแกไขปญหา มกระบวนการทเกดขนไดแก 1) ผปวยคนหาทางเลอกทจะปฏบตตอไป 2) การเลาประสบการณทไดเคยปฏบต และ 3) ประเมนผลจากการปฏบตทผานมา

ขนการตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม เมอผปวยเกดความชดเจนในการแกไขปญหาจะตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสมกบตน มกระบวนการทเกดขน ไดแก 1) มการกาหนดเปาหมาย และ 2) ระบแนวทางทจะปฏบตเพอบรรลเปาหมาย

ขนการคงไวซงการปฏบตอยางมประสทธภาพ เมอผปวยรสกถงความมพลงอานาจและความมนใจในความสามารถ มความพงพอใจทจะปฏบตเพอการดแลสขภาพของตนตอไป มกระบวนการทเกดขน คอ การสามารถสรางแรงจงใจใหคงอยเพอการปฏบตอยางตอเนอง

5. รปแบบการเกดพลงอานาจ

การรบรความสามารถของตนเอง (Self-Efficacy) โดยแบนดรา (Bandura 1997 : 1-12) ระบวา “ความสามารถของบคคลนนไมตายตวหากแตยดหยนตามสถานการณ ดงนนสงทกาหนดประสทธภาพของการแสดงออก จงขนอยกบการรบรความสามารถของตนเองในสถานการณนนๆ โดยหากบคคลมความคาดหวงผลทจะเกดขนจากการกระทานนสงและมการรบรความสามารถของตนในการกระทานนสง บคคลจะมแนวโนมทจะแสดงพฤตกรรมดงกลาวแนนอน แตหากมเพยงความคาดหวงผลทจะเกดขนจากการกระทา หรอการรบรความสามารถของตนในการกระทานนนนสงเพยงดานใดดานเดยว บคคลจะมแนวโนมทจะไมแสดงพฤตกรรมนน การรบรความสามารถของตนเองนนสามารถสงเสรมไดจาก ประสบการณทประสบความสาเรจดวยตนเอง การไดเหนตนแบบหรอประสบการณของผอน การใชคาพดชกจง และความพรอมของสภาวะรางกายและอารมณ” เมอนาการรบรความสามารถของตนเอง (Self-Efficacy) มาเปนแนวทางในการแบงรปแบบการเกดพลงอานาจ สามารถแบงกลมการเกดพลงอานาจไดเปน 4 กลม คอ 1) ผทพรอมทจะพฒนาตนเองเสมอ 2) ผทเมอมความคาดหวงเกดขนจงจะเรมปฏบต 3) ผทเมอรบรความสามารถของตนเองจงจะพรอมทจะปฏบต และ 4) ผทยงไมพรอมทจะปรบเปลยน ในครงแรกของการเรมกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจสามารถจดกลมผปวยเบาหวานไดดงตารางท 6

97

ตารางท 6 การจดแบงผปวยตามรปแบบการเกดพลงอานาจ

ความคาดหวงผลทจะเกดขน

การรบร

ความสามารถ

ของตน

สง

สง ตา

ผทพรอมทจะพฒนาตนเองเสมอไดแก รายท 1, 6 และ 10

ผทเมอมความคาดหวงเกดขนจงจะเรมปฏบต ไดแก รายท 4

ตา ผทเมอรบรความสามารถของตนเองจะพรอมทจะปฏบต ไดแก รายท 2

ผทยงไมพรอมทจะปรบเปลยน

ไดแก รายท 3, 5, 7, 8 และ 9

5.1 ผทพรอมทจะพฒนาตนเองเสมอ เปนกลมทมความคาดหวงผลทจะเกดขนจากการกระทานนสงและมการ

รบรความสามารถของตนในการกระทานนสง สงผลใหมแนวโนวทจะแสดงพฤตกรรมนนอยางแนนอน ผปวยเบาหวานทจดอยในกลมนมความมงมนในการดแลภาวะสขภาพของตนอยางชดเจน ซงความมงมนดงกลาวอาจเทยบกบการมความคาดหวงถงผลทจะเกดขนในการดแลสขภาพของตนเอง นอกจากนยงเคยมประสบการณทประสบความสาเรจดวยตนเอง การไดเหนตนแบบหรอประสบการณของผอนมาบางแลว จงทาใหพรอมทจะดแลสขภาพตนเองเพอใหเกดภาวะโรคเบาหวานทดขน ซงผปวยเบาหวานในกลมนสามารถผานขนตอนของการกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจไดอยางรวดเรว

ลกษณะทแสดงออกอยางชดเจนสาหรบผปวยในกลมน (รายท 1, 6 และ 10) คอ การมความมงมนทมเทในการดแลสขภาพอยางชดเจน เชน ผปวยเรมลงมอปฏบตในการแกปญหาสขภาพของตนทนทเมอรบทราบปญหา มความคบคองใจในเรองการดแลสขภาพของตนโดยมความตองการทจะมภาวะโรคเบาหวานทด เชน ตองการมภาวะโรคเบาหวานทดเมอเปรยบเทยบกบผปวย ไมตองการมภาวะโรคเบาหวานทแยลงไปกวาเดม มความรก ความผกพน และมเปาหมายของการดแลสขภาพตนเองอยางเดนชด เชน การมชวตเพอดแลบคคลทตนเองรก เชน ลกทอายยงนอย และดแลสขภาพเพอตนเองจะไดมภาวะสขภาพทดไมเปนภาระใหกบผอน ในกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจทเกดขน พบวาผปวยสามารถมกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจไดดวยตนเองและสามารถผานขนตอนการคนพบสถานการณจรงไปไดอยางรวดเรว เพราะรบทราบปญหาเกยวกบภาวะโรคเบาหวานอยกอนแลวหรอเมอรบทราบถงปญหาการ

98

ดแลภาวะสขภาพทเกดขนของตนผปวยพรอมทจะปรบเปลยนทนทเพอการมภาวะโรคเบาหวานทดขน ผวจยประเมนการปฏบตในการดแลสขภาพใหกบผปวยเพอเสรมแรงและชวยยนยนความเขาใจในการปฏบตตามแนวทางทผปวยเลอกวาเหมาะกบตนเอง ในกลมผทพรอมจะพฒนาตนเองเสมอนนผวจยสามารถสนบสนนผปวยไดโดยการใหผปวยวเคราะหถงความตองการในสงสนบสนนเพอทจะบรรลการปฏบตตามแนวทางทวางไวไดสะดวกขน ผวจยสามารถดงความสามารถของผปวยโดยสงเสรมใหผปวยเปนตนแบบในการดแลสขภาพใหกบผปวยเบาหวานรายอนๆ ตอไป ตวอยางของผปวยในกลมทพรอมจะพฒนาตนเอง เชน รายท 1 มรายละเอยดดงน รายท 1 สามารถอธบายรายละเอยดตามการจดแยกผปวย กระบวนการ เสรมสรางพลงอานาจ ไดดงน 1) การจดประเภทผปวย

ผปวยมความคาดหวงสง สงเกตจากผปวยมความคาดหวงในการ ปฏบตตนใหมภาวะสขภาพทดขนเพอสามารถอยดแลลกไดตอไปและตองการใหแมลดความกงวลตอภาวะโรคเบาหวานของตน ผปวยคาดหวงวาการปฏบตตามแนวทางทตนไดเลอกไวนนจะทาใหตนเองสามารถมภาวะโรคเบาหวานทดขนได ผปวยแสดงความมงมนทมเทในการปฏบตโดยผปวยตดสนใจเรมควบคมอาหารแนวทางทตนเลอกวาเหมาะสมกบตนเองในครงแรกทสมภาษณ

ผปวยมการรบรความสามารถแหงตนสง สงเกตจาก ผปวยม ประสบการณความสาเรจในการควบคมระดบนาตาลในเลอด การควบคมอาหาร และการควบคม นาหนกในชวงทผานมา โดยผปวยเลาประสบการณตางๆทไดเคยลองปฏบต ปญหาอปสรรคในการ ปฏบตรวม วธปฏบตทไดผลสาเรจ นอกจากนผปวยมตนแบบดานบวกเปนยายของตนเองทเปนเบาหวานซงสามารถควบคมอาหารและภาวะโรคเบาหวานไดดและไมตองรบประทานยาลดระดบนาตาลในเลอดอกตอไป 2) กระบวนการเสรมสรางพลงอานาจของผปวย ในการสมภาษณครงแรกนน ผปวยสามารถแสดงออกถงกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจในขนการคนพบสถานการณจรง การสะทอนคดอยางมวจารณญาณ และการตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม โดย ขนคนพบสถานการณจรงนน ผปวยแสดงออกโดยการตระหนกและยอมรบถงปญหาระดบนาตาลในเลอดสงของตนและผปวยมความตองการทจะใหภาวะโรค เบาหวานของตนดขน ดงคาพดทวา

“บางทกคดวาจะทายงไงหนอใหมนคมอาหารได ทายงไงมนถงจะคมเบาหวานได

99

แลวเมอไหรเราถงจะออกกาลงกายได แลวเมอไหรถงจะทาตามหมอสงได ถามตวเองอย ตลอด...เราพยายามถามกบตวเองวาจะทาไดไหม จะทนอกหนอยไดไหม พยายามสกตง

ไดไหม ถามตวเองทกวน ลองคมอาหาร ลองเปลยนพฤตกรรมตวเองหนอยไดไหม” (รายท 1)

ขนสะทอนคดอยางมวจารณญาณนน ผปวยแสดงออกโดยการคนหาทางเลอกในการควบคมอาหาร การเลาประสบการณในการควบคมอาหารชวงทผานมา เลาถงผลของการปฏบต โดยผปวยเลาประสบการณในการควบคมระดบนาตาลในเลอด ไมวาจะเปนการลด ปรมาณขาว เพมการรบประทานผก งดอาหารทมรสหวาน รบประทานวนเสนแทนขาว และการออกกาลงกาย ผปวยเลาถงความสาเรจของตนทเคยสามารถลดปรมาณขาวทตนรบประทานลงได และสามารถควบคมอาหารจนระดบนาตาลในเลอดลดลงได ผปวยสามารถวเคราะหถงสาเหตทไม สามารถควบคมความอาหาร คอ รบประทานขาวในปรมาณมากในแตละมออาหาร และบางวนผปวยทานอาหารมากกวา 3 มอ ขนตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม ผปวยแสดงออกโดยการระบเลอกแนวทางในการควบคมอาหารเพอไปสเปาหมายระดบนาตาลในเลอดทลดลง โดยผปวย ตดสนใจเรมปฏบตในการควบคมอาหารทนท ในครงตอมาของการสมภาษณ เมอผปวยรบฟงขอมลจากแพทยวาการทผปวยมนาหนกตวมากมผลตอภาวะโรคเบาหวาน ผปวยจงเปลยนเปาหมายจากการลดระดบนาตาลในเลอดมาเปนการลดนาหนก จากนนผปวยระบแนวทางในการลดนาหนกของตนไมวาจะเปนการแบงเวลาออกกาลงกายชวงเยนในการออกกาลงกายอยางนอยสปดาหละ 3 วนโดยเลนฮลาฮปครงชวโมง แลวเดนวงตออกครงชวโมง รวมกบการควบคมอาหารโดยการลดปรมาณอาหารขาว และรบประทานผกเพม

ขนคงไวซงการปฏบตทมประสทธภาพ เมอผปวยไดรบประสบการณ ความสาเรจจากการปฏบต ไมวาจะเปนสามารถลดนาหนกลงได ระดบนาตาลในเลอดลดลง การม รปรางทกระชบขน ทาใหผปวยมความภมใจในความสามารถของตน และทาใหผปวยเลอกแนวทางการออกกาลงกาย และการควบคมอาหารอยางตอเนองเพอภาวะโรค เบาหวานทดขนของตน จากการประสบความสาเรจในการปฏบตทาใหผปวยมความมนใจจนสามารถเจรจาตอรองกบแพทยโดยบอกวายงไมตองการทจะเพมยาในเดอนน ตองการลองควบคมอาหารและควบคมนาหนกกอน แพทยรบฟงผปวยสามารถสรางแรงจงใจใหตนเองออกกาลงกายอยางตอเนองถงแมวาจะถกเพอนบานพดจาลอเลยนกไมไดทาใหผปวยทอถอย และยงใชประสบการณทประสบความสาเรจในการลดนาหนกของตนมาเปนตวกระตนใหตนเองปฏบตตามแนวทางทตนเองระบตอเนองตอไปในการ ตดตามครงตอมาผปวยเลาถงความสาเรจของการลดนาหนก และระดบนาตาลในเลอด โดยผปวย

100

ออกกาลงกายชวงเชาเพมขนจากเดม นอกจากนผปวยยงแสดงถงการทตนเองสามารถเปนตนแบบดานบวกในพฤตกรรมการปฏบตตวเพอควบคมภาวะเบาหวานไดโดยเมอมผปวยเบาหวานรายอนมาพดคยกบผปวย ผปวยสามารถแนะนาการปฏบตทเหมาะสม เชนการมารบการรกษาทโรงพยาบาลอยางตอเนองเพอประเมนภาวะโรคเบาหวานของตนถงแมจะใชยาสมนไพรกตาม

แนะนาการออกกาลงกายเพอการควบคมภาวะเบาหวาน รวมทงการรบประทานยาสมาเสมอ

ตามแพทยสงเพอควบคมภาวะโรค 3) วเคราะหปจจยทอาจสงผลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพของผปวย พบวาจากการทผปวยมความพยายามในการควบคมภาวะโรคเบาหวานใหดมาจากการทผปวยมความรกความผกพนกบลกชายโดยตองการมชวตทมภาวะสขภาพทดในการอยดแลลกชายตอไป เนองจากผปวยอายเพยง 30 ป และผปวยทราบวาเบาหวานเปนโรคเรอรงทตองรบการรกษาอยางตอเนองจากการทผปวยพบเหนผปวยเบาหวานในละแวกบานทาใหผปวยรบทราบวาตนตองมชวตอยกบภาวะโรคเบาหวานไปอกนาน แมของผปวยแสดงความรกในตวผปวยโดยการพยายามหาซออาหารเสรมราคาแพงทกลาวอางวาสามารถชวยรกษาโรคเบาหวานและชวยปองกนภาวะแทรกซอนโรคเบาหวานมาใหผปวยเปนประจา ผปวยรกและผกพนแมของตนโดยรสกวาไมตองการใหแมตองสนเปลองเงนทองทหามาไดอยางยากลาบากดวยเรองภาวะสขภาพของผปวย ผปวยยงรสกวาหากตนเองมภาวะโรคเบาหวานทดไดไมเฉพาะเกดผลดตอตนเองเทานนยงจะสามารถลดความหวงใยทแมทมใหกบผปวยไดอกดวย เมอเปรยบเทยบการดแลภาวะโรคเบาหวานของตนกบยายทเปนเบาหวานในระยะเวลาไลเลยกนกบผปวย พบวายายของผปวยสามารถควบคมอาหารและควบคมภาวะโรคเบาหวานไดดโดยไมตองรบประทานยาลดระดบนาตาลในเลอดเพยงแตไปรบการ ตรวจวดระดบนาตาลในเลอดทกเดอน ผปวยจงมความรสกคบของใจในการดแลภาวะสขภาพของตนและยงยดถอยายเปนตวแบบดานบวกของตน 5.2 ผทเมอมความคาดหวงเกดขนจงจะเรมปฏบต เปนกลมทมความคาดหวงผลทจะเกดขนจากการกระทาในระดบตาแตม การรบรความสามารถของตนในการกระทานนสง สงผลใหมแนวโนวทจะไมแสดงพฤตกรรมนน จนกวาตนเองจะเรมมความคาดหวงผลทจะเกดขนจากการกระทานนสง ผปวยเบาหวานทจดอยในกลมนมการรบรความสามารถของตนเองในระดบสง ไมวาจะเปนการมประสบการณประสบความสาเรจดวยตนเอง การไดเหนตนแบบหรอประสบการณของผอน ความพรอมของสภาวะรางกายและอารมณ เพยงแตผปวยยงมความคาดหวงในผลทเกดขนจากการกระทาในระดบตา ทาใหบคคลยงไมเรมทจะลงมอปฏบต จนเมอมเหตการณมากระทบททาใหความคาดหวงในผลของการกระทาพฤตกรรมนนสงขนผปวยกจะสามารถแสดงพฤตกรรมไดอยางทนท

101

ลกษณะทแสดงออกอยางชดเจนสาหรบผปวยในกลมน คอ มความคบคองใจใน เรองการดแลสขภาพของตนโดยมความตองการทจะมภาวะโรคเบาหวานทด เชน ตองการมภาวะโรคเบาหวานทดเมอเปรยบเทยบกบผปวย ไมตองการมภาวะโรคเบาหวานทแยลงไปกวาเดม มความรก ความผกพน และมเปาหมายของการดแลสขภาพตนเองอยางเดนชด เชน การมชวตเพอดแลบคคลทตนเองรก เชน ลกทอายยงนอย และไมมภาวะแทรกซอนรนแรงจากโรคเบาหวาน ในกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจทเกดขน พบวาผปวยสามารถมกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจไดดวยตนเองและสามารถผานขนตอนการคนพบสถานการณจรงไปได เพราะรบทราบปญหาเกยวกบภาวะโรคเบาหวานอยกอนแลว ผปวยสามารถเลอกแนวทางในการปฏบตเพอบรรลเปาหมายทตงไวไดแตอาจจะละเลยการปฏบตบางในบางครง จนกระทงเมอผปวยมความคาดหวงในการทาพฤตกรรมสขภาพในระดบสงขนผปวยจงปฏบตพฤตกรรมสขภาพอยางเครงครดมากขน ในกลมผทมความคาดหวงเกดขนจงจะเรมปฏบตนนผวจยสามารถสนบสนนผปวยไดโดยการทาใหผปวยมความคาดหวงในการดแลภาวะโรคเบาหวานของตนสงขน เชน ทาใหผปวยรบทราบถงความรนแรงของภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวานเพอใหผปวยเกดความกลวและตองการดแลภาวะโรคเบาหวานใหดขน ตวอยางของผปวยในกลมทมความคาดหวงเกดขนจงจะเรมปฏบต เชน รายท 4 ผปวยมการเปลยนกลมการเกดพลงอานาจ รายละเอยดดงตารางท 7 ตารางท 7 การเปลยนกลมการเกดพลงอานาจในผปวยรายท 4

โดยสามารถอธบายรายละเอยดตามการจดแยกผปวยรายท 4 กระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ ไดดงน

ความคาดหวงผลทจะเกดขน

การรบร

ความสามารถ

ของตน

สง

สง ตา

ผทพรอมทจะพฒนาตนเองเสมอ

ผทเมอมความคาดหวงเกดขนจงจะเรมปฏบต ผปวยรายท 4

ตา ผทเมอรบรความสามารถของตนเองจะพรอมทจะปฏบต

ผทยงไมพรอมทจะปรบเปลยน

102

1) การจดประเภทผปวย ผปวยมความคาดหวงตาในชวงแรก สงเกตจากชวงแรกมความคาดหวงเพยงใหระดบนาตาลในเลอดลดลงใหอยในเกณฑปกตเทานน แตตอมาผปวยพบความ ผดปกตของผลการตรวจคลนหวใจทาใหผปวยเกดความกลวทอาจจะเสยชวตดวยภาวะหวใจขาดเลอดเฉยบพลน ทาใหคาดหวงในผลของการดแลสขภาพสงมากขน ผปวยมการรบรความสามารถแหงตนสง สงเกตจาก ผปวยมประสบการณความสาเรจในการออกกาลงกาย การควบคมอาหาร โดยผปวยเลาประสบการณตางๆทไดเคยลองปฏบต ปญหาอปสรรคในการปฏบต วธปฏบตทไดผลสาเรจ เนองจากมอาชพเปนพยาบาลทาใหพบเหนตวแบบดานลบเปนผปวยเบาหวานทมภาวะแทรกซอนรนแรงตางๆ ทาใหผปวยตองการดแลภาวะโรคเบาหวานใหดกวาเดม 2) กระบวนการเสรมสรางพลงอานาจของผปวย ในการสมภาษณครงแรกนน ผปวยสามารถแสดงออกถงกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจในขนการคนพบสถานการณจรง การสะทอนคดอยางมวจารณญาณ และการตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม ดงน ขนคนพบสถานการณจรงนน ผปวยแสดงออกโดยการตระหนกและยอมรบถงปญหาระดบนาตาลในเลอดสงของตนและผปวยมความตองการทจะใหภาวะโรค เบาหวานของตนดขน สงเกตจากเมอผวจยใหผปวยประเมนตวเองในการดแลสขภาพ ผปวยกลาววาตนเองนาจะควบคมภาวะโรคใหดกวาน ตองการใหระดบนาตาลในเลอดลดลงกวาน ขนสะทอนคดอยางมวจารณญาณนน ผปวยแสดงออกโดยการคนหาทางเลอกในการควบคมอาหาร การเลาประสบการณในการดแลภาวะโรคเบาหวานชวงทผานมา เลาถงผลของการปฏบต โดยผปวยสามารถวเคราะหถงสาเหตทไมสามารถควบคมอาหารวามาจากการรบประทานอาหารวางระหวางมอ รวมทงขาดการออกกาลงกายในชวงทผานมา โดยผปวยเลาถงประสบการณความสาเรจทเคยออกกาลงกายอยางสมาเสมอวาสามารถลดระดบนาตาลในเลอด และ

ระดบไขมนในเลอดได ขนตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม ผปวยแสดงออกโดยการระบเลอกแนวทางในการควบคมอาหารโดยการงดอาหารวางระหวางมออาหาร และการเรมออกกาลงกายดวยโยคะ เพอไปสเปาหมายระดบนาตาลในเลอดทลดลง โดยผปวยตดสนใจเรมปฏบตทนท ในครงตอมาของการสมภาษณ ผปวยรบทราบผลความผดปกตของคลนหวใจจากแพทย ทาใหผปวยเพมความคาดหวงในการดแลสขภาพตนเองมากขน โดยผปวยระบแนวทางปฏบตทจะออกกาลงกายอยางตอเนอง 30 นาท และงดการรบประทานอาหารวาง

103

ขนคงไวซงการปฏบตทมประสทธภาพ เมอผปวยไดรบประสบการณ ความสาเรจจากการปฏบต ไมวาจะเปนสามารถงดอาหารวางระหวางมอได สวนการออกกาลงกายนนผปวยออกกาลงกายทกวนแตเนองจากภาระงานของการเปนแมบานทาใหไมสามารถออก กาลงกายไดอยางตอเนองผปวยจงนบเวลาสะสมของการออกกาลงกายใหครบ 30 นาทแทน ซงผปวยกลาววาจะพยายามออกกาลงกายอยางตอเนอง 30 นาทใหได 3) วเคราะหปจจยทอาจสงผลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพของผปวย พบวาจากพฤตกรรมการไมไดใสใจกบการดแลสขภาพอยางจรงจงของผปวย สงเกตจากการทผปวยมระดบนาตาลในเลอดไมสมาเสมอ ผปวยรบประทานอาหารระหวางมอบอยครง และผปวยละเลย

การออกกาลงกายในชวงทผานมา ทงๆ ทผปวยมการรบรความสามารถแหงตนในระดบสง มประสบการณทประสบความสาเรจในการควบคมระดบนาตาลในเลอดจากการออกกาลงกาย การควบคมอาหาร และการใชหลกอาหารแลกเปลยน อกทงเมอใหผปวยประเมนตนเองในการดแลภาวะเบาหวานผปวยตอบวายงทาไดไมดมากนกสงเกตจากระดบนาตาลในเลอดเมอมาพบแพทยไมอยในเกณฑควบคมระดบนาตาลในเลอดไดดทกครงแตผปวยกยงไมมพฤตกรรมการดแลสขภาพ อยางจรงจง พบวาผปวยมความรกความผกพนใหกบลกทงสองเปนอยางมากทาใหผปวยมความมงมนทมเทในการดแลภาวะโรคเบาหวานเพอภาวะสขภาพทดปราศจากภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวาน การมอาชพพยาบาลทาใหรบทราบเกยวกบโรคเบาหวานเปนอยางดและจากการทางานทาใหพบเหนตวแบบดานลบเปนผปวยเบาหวานทมภาวะแทรกซอนตางๆ เชน ตาบอด ถกตดแขนขา หวใจขาดเลอดเฉยบพลน ทาใหผปวยรสกกลวภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวานโดยเฉพาะภาวะหวใจขาดเลอดเฉยบพลนทผปวยเลาวาเปนการตายทนทโดยไมไดราลาลกๆ เมอ ผปวยรบทราบผลการตรวจคลนหวใจทผดปกตของตนทาใหผปวยกลวการเกดภาวะหวใจขาดเลอดเฉยบพลน ดงนนผปวยจงมพฤตกรรมการควบคมภาวะโรคเบาหวานทจรงจงมากขน โดยผปวยเพมออกกาลงกายโดยโยคะวนละ 30 นาท ควบคกบการควบคมอาหารและการลดอาหารวางระหวางมออยางจรงจง 5.3 ผทเมอรบรความสามารถของตนเองจะพรอมทจะปฏบต เปนกลมทมความคาดหวงผลทจะเกดขนจากการกระทานนสงแตมการ

รบรความสามารถของตนในการกระทานนตา สงผลใหมแนวโนวทจะไมแสดงพฤตกรรมนน จนกวาตนเองจะมการรบรความสามารถของตนในการกระทานนสง

ลกษณะทแสดงออกอยางชดเจนสาหรบผปวยในกลมน คอ มความรก

104

ความผกพน และมเปาหมายของการดแลสขภาพตนเองอยางเดนชด เชน การมชวตเพอดแลบคคลทตนเองรก เชน ลกทอายยงนอย และไมมภาวะแทรกซอนรนแรงจากโรคเบาหวาน มความคบคองใจในเรองการดแลสขภาพของตน เชน คบของใจเรองระดบนาตาลในเลอดของตนเองทอยในเกณฑ การควบคมระดบนาตาลในเลอดทไมดเทากบผปวยเบาหวานรายอนๆ ในขณะทตนเองคดวาม พฤตกรรมการดแลสขภาพ เชน การควบคมอาหาร การออกกาลงกายทดกวาผปวยเบาหวานรายอนทาใหผปวยรบรความสามารถของตนในพฤตกรรมการดแลสขภาพอยในระดบตา ในกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจทเกดขน พบวาผปวยสามารถมกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจไดและสามารถผานขนตอนการคนพบสถานการณจรงไปไดเพราะผปวยรบทราบปญหาเกยวกบภาวะโรคเบาหวานและมความคบของใจในการดแลภาวะสขภาพของตน แตผปวยยงไมสามารถเลอกแนวทางในการปฏบตเพอบรรลเปาหมายทตงไวไดอาจเพราะผปวยมการรบรความสามารถของตนในระดบตา จนกระทงเมอผปวยมการรบรความสามารถของตนในการทาพฤตกรรมสขภาพในระดบสงขน ผปวยจงสามารถเลอกแนวทางปฏบตและเรมกระทาพฤตกรรมสขภาพเพอจดการแกไขปญหาสขภาพของตน ในกลมผทเมอรบรความสามารถของตนเองจะพรอมทจะปฏบตนน ผวจยสามารถสนบสนนผปวยไดโดยการทาใหผปวยรบรประสบการณทประสบความสาเรจของตน เพอใหผปวยตระหนกในความสามารถในการดแลภาวะโรคเบาหวานของตนสงขน ตวอยางของผปวยในกลมทรบรความสามารถของตนเองจะพรอมทจะปฏบต เชน รายท 2 ผปวยมการเปลยนกลมการเกดพลงอานาจ รายละเอยดดงตารางท 8 ตารางท 8 การเปลยนกลมการเกดพลงอานาจในผปวยรายท 2

ความคาดหวงผลทจะเกดขน

การรบร

ความสามารถ

ของตน

สง

สง ตา

ผทพรอมทจะพฒนาตนเองเสมอ

ผทเมอมความคาดหวงเกดขนจงจะเรมปฏบต

ตา ผทเมอรบรความสามารถของตนเองจะพรอมทจะปฏบต ผปวยรายท 2

ผทยงไมพรอมทจะปรบเปลยน

โดยสามารถอธบายรายละเอยดตามการจดแยกผปวยกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ ไดดงน

105

1) การจดประเภทผปวย ผปวยมความคาดหวงสง สงเกตจากผปวยมความคาดหวงในการปฏบตตนใหมภาวะสขภาพทดขนเพอสามารถอยดแลลกไดตอไป และผปวยเลาวากลวการเกดภาวะทางไตจงทาใหพยายามลดระดบนาตาลในเลอดใหอยในเกณฑควบคมระดบนาตาลในเลอด ไดด ผปวยมการรบรความสามารถแหงตนตาในชวงแรก สงเกตจากถงแม ผปวยจะออกกาลงกายดวยการเดนและวงทกเชาเปนเวลา 10 นาท แตผลระดบนาตาลในเลอดทได ไมสามารถลดลงมากอยางทตนตงความหวงไวผปวยจงรสกถงความไมสาเรจของประสบการณการออกกาลงกาย ตอมาเมอผวจยอธบายใหผปวยเขาใจวาพฤตกรรมทผปวยไดปฏบตเสมอมา ไมวาจะเปน การทผปวยสามารถปฏเสธการรบประทานอาหารวางทกครงในระหวางเขารบการอบรม และการทผปวยออกกาลงกายอยางสมาเสมอนนเปนพฤตกรรมทด ผวจยพยายามชกนาใหผปวยรบรถง ความสามารถของตนทสามารถทาพฤตกรรมทผปวยเบาหวานนอยรายจะปฏบตได ทาใหผปวยมความมนใจ จากนนผวจยอธบายใหผปวยสะทอนคดวาถาผปวยไมออกกาลงกายเปนประจาเหมอนเดม ยงจะทาใหระดบนาตาลในเลอดเพมสงขนทาใหผปวยรบรความสามารถของตนสงขน 2) กระบวนการเสรมสรางพลงอานาจของผปวย ในการสมภาษณครงแรกนนผปวยรบทราบถงปญหาระดบนาตาลในเลอดสง และมความตองการทจะดแลสขภาพใหดขนโดยตองการใหระดบ นาตาลในเลอดอยในเกณฑควบคมระดบนาตาลในเลอดไดด ขนคนพบสถานการณจรงนน ผปวยแสดงออกถงการรบรปญหาระดบนาตาลในเลอดสงของตนและผปวยมความตองการทจะลดระดบนาตาลในเลอด ขนสะทอนคดอยางมวจารณญาณนน ในชวงแรกผวจยไมไดใหผปวยเลอกวธปฏบตตามแนวคดของผปวยโดยผวจยเสนอทางเลอกตามความคดของผวจยวาใหผปวยเพมเวลาในการออกกาลงกายใหมากกวา 10 นาททผปวยเคยปฏบตเปนประจา ในการตดตามครงตอมาพบวาผปวยไมไดออกกาลงกายเนองจากสภาพอากาศทหนาวมากในตอนเชา ผวจยรวมกบผปวยเสนอทางเลอกในการลดระดบนาตาลในเลอด เชน การเปลยนเวลาออกกาลงกายจากชวงเชามาเปน ชวงเยน ลดปรมาณขาวทรบประทาน เพมการรบประทานผกในมออาหาร ผปวยประเมนทางเลอกดงกลาวจากประสบการณทตนเคยปฏบตมาและสะทอนคดหาแนวทางในการลดระดบนาตาลใน เลอดทเหมาะสมกบตนเอง ขนตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม ผปวยแสดงออกโดยการระบเลอกแนวทางในการควบคมอาหารโดยการลดปรมาณขาวและเพมการรบประทานผกในมออาหาร

106

จากการตดตามพบวาผปวยไมสามารถควบคมอาหารไดดงทตงใจ เมอใหผปวยวเคราะหตนเองผปวยกลาววาตนรบประทานขนมหวาน และมะมวงเพมขนมา นอกจากนยงไมสามารถลดปรมาณขาวไดเนองจากไมมแรงในการทานา ผปวยจงเปลยนวธปฏบตมาเปนการกลบมาออกกาลงกายโดยการเดนวงในตอนเชาอกครง

ขนคงไวซงการปฏบตทมประสทธภาพ ผปวยรสกวาการออกกาลง กายไมประสบความสาเรจ เนองจากผลระดบนาตาลในเลอดไมสามารถลดลงมาถงเกณฑควบคม ภาวะโรคเบาหวานไดด ผวจยอธบายใหผปวยรบรถงประสบการณความสาเรจจากการออกกาลงกายวาหากผปวยไมออกกาลงกายระดบนาตาลในเลอดนาจะสงมากกวานเพราะชวงทผานมาผปวย เลาวาไมไดควบคมอาหาร และถงแมระดบนาตาลในเลอดยงไมสามารถลดลงถงเกณฑควบคม ระดบนาตาลไดดอยางทผปวยคาดหวงแตผลระดบนาตาลในเลอดของผปวยกลดลงจาก 180 mg% เปน 154 mg% ซงถอวาประสบความสาเรจ ผปวยจงเรมมความมนใจในการออกกาลงกาย และกลาววาจะคงการออกกาลงกายในชวงเชาตอไป 3) วเคราะหปจจยทอาจสงผลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพของผปวย พบวาจากพฤตกรรมทพยายามลดระดบนาตาลใหอยในเกณฑควบคมระดบนาตาลไดดมาจาก

เปาหมายในการดแลสขภาพของผปวย ซงผปวยกลวเสยชวตกอนวยอนควรเนองจากผปวยมอายเพยง 38 ปและมความรกความผกพนตอลกชายอาย 5 ขวบ เพยงคนเดยวของตน ทาใหผปวยเชอถอขอมลเกอบทกประเภททกลาวถงการดแลภาวะสขภาพใหดขน โดยผปวยรบทราบขอมลจากแพทยวาโรค เบาหวานมภาวะแทรกซอนทางไตซงเปนภาวะทอนตรายถงกบชวต ผปวยกลวการเกดภาวะทางไตทงๆ ทไมทราบอยางแนชดวาโรคไตทแพทยกลาวถงคออะไร ผปวยตองการควบคมระดบนาตาลในเลอดใหไดตามเกณฑการควบคมระดบนาตาลในเลอดไดด (ตองประมาณ 110-120 mg% ในความคดของผปวย) เพราะผปวยไมตองการไดรบยาลดระดบนาตาลในเลอดเพมขนเนองจาก ผปวยรบทราบขอมลจากการมารบการรกษาทโรงพยาบาลวาการรบประทานยาปรมาณมากอยางตอเนองเปนเวลานานอาจทาใหเกดภาวะทางไตได ผปวยจงมความคาดหวงกบตนเองในระดบสงในการพยายามควบคมระดบนาตาลในเลอด สงเกตจากการทผปวยรสกไมสบายใจอยางมากเมอระดบนาตาลในเลอดสงเปน 145 mg% ซงในความคดเหนของผวจยไมใชระดบนาตาลในเลอดทสงมาก ดงนนการทผปวยความคบของใจในการดแลสขภาพอยางชดเจน มเปาหมายของการควบคมภาวะโรคเบาหวานทชดเจน มความรกความผกพนตอลกชายทาใหตองการมชวตทยนยาวเพอดแลลกตอไปลวนเปนปจจยสงเสรมใหผปวยเกดกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ แตเนองจากผปวยตงความคาดหวงของการลดระดบนาตาลในเลอดไวสง (ระดบนาตาลในเลอดประมาณ 110-120 mg%) ทาใหผปวยรสกถงประสบการณทไมประสบความสาเรจของการลดระดบนาตาลในเลอดท

107

ผานมา เชน การวงออกกาลงกายทกเชาเปนเวลา 10 นาท การปฏเสธอาหารวางระหวางมอเมอตองเขารบการอบรม การรบประทานผกเพม การใหหลกการอาหารแลกเปลยนทงๆ ทวธการทผปวยไดปฏบตนนเปนวธการทดจงมความจาเปนทตองทาใหผปวยรบรถงความสามารถของตนเสยกอน 5.4 ผทยงไมพรอมทจะปรบเปลยน เปนกลมทมความคาดหวงผลทจะเกดขนจากการกระทานนในระดบตาและม การรบรความสามารถของตนในการกระทานนในระดบตา สงผลใหมแนวโนวทจะไมแสดงพฤตกรรมนนอยางแนนอน ผปวยเบาหวานทจดอยในกลมนเปนผปวยเบาหวานททราบถงปญหาสขภาพของตน รวมทงทราบวธทจะแกไขหรอปองกน เพยงแตยงไมพรอมทจะเลอกปฏบต อาจเพราะผปวยมความคาดหวงถงผลในการปฏบตนนตารวมกบการทยงไมรบรถงความสามารถของ ตนในการปฏบตพฤตกรรมนน ทาใหผปวยในกลมนไมสามารถผานขนการเลอกแนวทางปฏบตทเหมาะสมของกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจได

ลกษณะทแสดงออกอยางชดเจนสาหรบผปวยในกลมน (รายท 3, 5, 7 และ 8) คอ ผปวยมความมงมนทมเทไมชดเจนในการดแลสขภาพ คอ รบทราบถงปญหาดานสขภาพของตน ทราบถงวธในการดแลเพอใหตนมภาวะโรคเบาหวานทดขนแตยงไมเลอกทจะปฏบตเพอแกไขปญหาสขภาพ ผปวยมความคบคองใจในเรองการดแลสขภาพของตนไมมากนกโดยมความเชอวาโรคเบาหวานเปนโรคเรอรงทพบไดทวไปไมตองการการดแลทแตกตางเปนพเศษหรอผปวยมความคบของใจในดานอนมากกวาดานสขภาพ เชน ปญหาดานเศรษฐกจในครอบครว ในกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจทเกดขน พบวาผวจยตองใชเทคนคตางๆ เพอใหผปวยปรบเปลยนความเชอเดมของตนมาตระหนกและยอมรบปญหาสขภาพของตนเองในขนตอนการคนพบสถานการณจรง เชน การใชหลกฐานเชงประจกษ การใหขอมลเฉพาะราย ในผปวยกลมนผวจยตองใหเวลาเพอใหผปวยตระหนกถงปญหาดานสขภาพ โดยตองใชการสมภาษณมากกวา 4 ครง เพอทาใหผปวยไววางใจทจะเลาประสบการณการปฏบตรวมทงทมาของความเชอของการปฏบตนนเพอทจะสามารถทาความเขาใจในบรบทของผปวยมากขนและจะไดรวมมอกนในการดแลภาวะโรคของผปวยได ในกลมผทยงไมพรอมทจะปรบเปลยนนนอกจากผวจยตองใหการสนบสนนผปวยเพอใหผปวยสามารถตระหนกและยอมรบปญหาดานสขภาพไดดวยตนเอง ผวจยยงตองสรางความเชอมนใหแกตวผวจยเองวาสามารถมสวนรวมในการรวมดแลสขภาพของผปวยในครงนได เพอเปนการสรางความรสกของการใหความชวยเหลออยางจรงใจและเปนการสรางความไววางใจใหเกดขน ถงแมวาผปวยจะยงไมสามารถตดสนใจเลอกแนวทางปฏบตเพอการมภาวะโรคเบาหวาน

108

ทดขนแตผปวยกจะดแลสขภาพของตนในระดบหนงทจะไมทาใหเกดภาวะโรคเบาหวานทแยลงกวาเดมดงเชน รายท 7 สามารถอธบายรายละเอยดตามการจดแยกผปวย กระบวนการ เสรมสรางพลงอานาจ ไดดงน 1) การจดประเภทผปวย ผปวยรายนมความคาดหวงตา สงเกตจากผปวยมความคาดหวงผลท จะเกดขนจากการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพตนเองนอย ผปวยรบทราบถงปญหาระดบนาตาลใน เลอดสงแตผปวยไมพรอมทจะเรมปรบเปลยนพฤตกรรมใดๆ เพอใหเกดภาวะโรคเบาหวานทดขน ผปวยมการรบรความสามารถแหงตนตา สงเกตจากผปวยรสกวา ตนเองไมสามารถควบคมอาหารไดอยางตอเนองและผปวยไมมประสบการณในความสาเรจของการควบคมอาหารอยางตอเนอง ผปวยพงพอใจเพยงแคการควบคมอาหารในชวงระยะใกลพบแพทย 2) กระบวนการเสรมสรางพลงอานาจของผปวย ในการสมภาษณ 4 ครงแรกผปวยแสดงออกอยางชดเจนถงการไมยอมรบปญหาระดบนาตาลในเลอดสงเพราะผปวยไมตองการควบคมอาหารตอเนอง ถงแมวาผปวย

จะเลาประสบการณในการควบคมอาหารของตน แตผปวยกไมไดสะทอนคดถงการแกไขปญหาหรอตดสนใจเลอกวธปฏบตใดๆ ดงนนผปวยรายนจงไมสามารถผานขนคนพบสถานการณจรงได

ขนคนพบสถานการณจรงนน ผปวยรบทราบถงปญหาแตไมตระหนกและยอมรบปญหาระดบนาตาลในเลอดสงของตน ผปวยจงไมมความตองการทจะใหภาวะ โรคเบาหวานของตนดขน ถงแมวาผปวยจะเลาประสบการณในการควบคมอาหารของตน แตผปวยกไมไดสะทอนคดถงการปรบปรงหรอตดสนใจเลอกวธปฏบตใดๆ เมอผวจยพยายามชใหผปวยเหนถงปญหาระดบนาตาลในเลอดสงโดยใชหลกฐานเชงประจกษ ผปวยปฏเสธขอมลดวยเหตผลทวา ตนเองรบประทานอาหารในปรมาณมากดงนนระดบนาตาลในเลอดจงสง และผลระดบนาตาลใน

เลอดทไดนนไมใชปญหาสาหรบผปวย ผปวยยนยนถงความไมพรอมทจะควบคมอาหารเพอลดระดบนาตาลในเลอด ทกครงของการสมภาษณ จนกระทงในการสมภาษณครงท 5 ผปวยเลาวาแพทยบอกวาอาจตองเพมยาโรคเบาหวาน หากระดบนาตาลในเลอดไมลดลง ผปวยจงเรม

ปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมอาหารเพยงเพอใหระดบนาตาลในเลอดลดลงในเดอนตอไปเทานน แตผปวยกยงไมยอมรบและตระหนกถงการแกไขปญหาภาวะโรคเบาหวานอยางแทจรง เมอผวจยสอบถามถงแนวทางตางๆ ทผปวยคาดวาจะเลอกปฏบตเพอลดระดบนาตาลในเลอดในเดอนตอมา ผปวยอธบายถง การลดมออาหาร การลดปรมาณขาวทรบประทาน การลดอาหารระหวางมอ

109

การรบประทานผลไมรสเปรยว การเพมวนคมอาหารจากเดม 3 วนเปน 5 วน และตมฟาทะลายโจรดม

3) วเคราะหปจจยทอาจสงผลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพของผปวย พบวาจากพฤตกรรมการไมใสใจดแลภาวะโรคเบาหวานของผปวยอาจมาจากการทผปวยไมไดเตรยมใจรบสภาพการเปนโรคเบาหวานเพราะไดรบการวนจฉยครงแรกวาเปนโรคเบาหวานจากการทผปวยมอาการหอบเฉยบพลนมาทโรงพยาบาล นอกจากนผปวยยงมความเชอทวาโรคเบาหวานไมใชโรคอนตรายรายแรงแตอยางไรเปนเพยงโรคเรอรงทพบเหนไดทวไป คนทผปวยรจกเปนเบาหวานหลายคน และผปวยเบาหวานทมารบยาทโรงพยาบาลกมมากมาย ผปวยไมไดรสกวาตนเองเจบปวยดวยภาวะโรคเบาหวานแตอยางไรเพยงแคตองรบประทานยาลดระดบนาตาลใน

เลอดเพมขนเทานนเองตางจากโรคหอบหดทเปนโรคประจาตวของผปวยเพราะหากไมสามารถควบคมอาการหอบหดไดผปวยตองมาพนยาขยายหลอดลมทหองฉกเฉนเปนประจา ทาใหผปวยมความรสกวาโรคเบาหวานไมใชโรคทตองใหการดแลเปนพเศษเทาใดนก รวมกบการทผปวยเคยประสบความสาเรจในการลดระดบนาตาลในเลอดใหอยในเกณฑการควบคมระดบนาตาลในเลอด

ไดดโดยการควบคมอาหารเพยง 3 วนกอนพบแพทย ซงทาใหผปวยไมถกแพทยตาหนเรองระดบนาตาลในเลอดสง ไมตองรบยาลดระดบนาตาลในเลอดเพมขน และยงสามารถรบประทานอาหารมากเทาทตนเองตองการไดนานขน ทาใหผปวยเลอกทจะการควบคมอาหารลวงหนาเพยง 3 วนกอนพบแพทยเรอยมา ในสงคมของผปวยมความสมพนธระหวางเพอนบานคอนขางเหนยวแนนโดยผปวยเลาวาถามคนชวนใหรวมดมสรากตองดมกบเพอนฝงสกชวโมงสองชวโมงเพราะเปนมารยาททางสงคมและในชมชนมงานบญตอเนองตลอดทงปซงในงานบญนนมทงอาหารหลายชนดและการดมสราเพอแสดงถงความเปนกนเองดงนนจงไมสามารถเรมการควบคมอาหารได ในการเรมตนศกษา พบวาผปวยรายท 5 และรายท 7 อยในกลมยงไมพรอมทจะพฒนาตนเองเหมอนกนแตผปวยรายท 5 สามารถมการปรบเปลยนกลมของรปแบบการเกดพลงอานาจได เนองจากรายท 5 มความคาดหวงในพฤตกรรมการดแลสขภาพของตนในระดบทสงนนและมการรบรความสามารถในการปฏบตพฤตกรรมการดแลสขภาพของตน ดงรายละเอยดตวอยางการเปลยนกลมการเกดพลงอานาจของผปวยรายท 5 ดงน รายท 5 ผปวยมการเปลยนกลมจากผทไมพรอมทจะปรบเปลยนเมอมความคาดหวงและการรบรความสามารถของตนสงขน ผปวยพรอมทจะพฒนาตนเอง ในขณะทเมอผปวยพบปญหาสขภาพอนทตนเองใหความสาคญมากกวาปญหาเดมผปวยลดความคาดหวง รวมกบเมอผปวยไมไดรบประสบการณของความสาเรจในการปฏบตทาใหลดการรบรความ สามารถของตน ผปวยจงกลายเปนผทยงไมพรอมทจะปรบเปลยนดงเดม รายละเอยดดงตารางท 9

110

ตารางท 9 การเปลยนกลมการเกดพลงอานาจในผปวยรายท 5

โดยสามารถอธบายรายละเอยดตามการจดแยกผปวย กระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ ไดดงน 1) การจดประเภทผปวย ผปวยมความคาดหวงตาในชวงแรกสงเกตจากผปวยกลาววาไมม ความคาดหวงอะไรกบภาวะโรคเบาหวานทเปนเพราะมความเชอวาภาวะโรคเบาหวานจะแยลงตามอายทเพมมากขน ตอมาเมอผวจยอธบายถงความสมพนธภาวะโรคเบาหวานวาขนอยกบการดแลสขภาพมากกวาอายทเพมขน ทาใหผปวยมความคาดหวงสงขนโดยมความตองการทจะมภาวะโรคเบาหวานทดกวาน จากนนเมอผวจยทาใหผปวยตระหนกและยอมรบถงปญหาระดบนาตาล ในเลอดสงจากการอมลกอมอยางตอเนองตลอดวน ผปวยตดสนใจในการเลกอมลกอมทนทเพอตองการใหภาวะโรคเบาหวานดขน สวนในการตดตามครงตอๆมาพบวาผปวยมปญหาอาการปวดไหลซงเปนปญหาสาคญในความรสกของผปวยเพราะอาการปวดไหลตลอดเวลาทาใหผปวยเครยดและนอนไมหลบ ถงแมผปวยจะไมกลบมาอมลกอมอกแตผปวยละเลยเรองการลดระดบนาตาล ในเลอดลงโดยไมสนใจผลของหลกฐานเชงประจกษทระบวาระดบนาตาลในเลอดของผปวยกลบ มาสงอกครง ผปวยมการรบรความสามารถแหงตนตาในชวงแรก ตอมาเมอผปวยไดเลอกการงดอมลกอมเปนแนวทางปฏบต แลวจากการตดตามพบวาระดบนาตาลในเลอดลดลง ทาใหผปวยมประสบการณของความสาเรจในการควบคมระดบนาตาลโดยการเลกอมลกอมทาให ผปวยมการรบรความสามารถแหงตนสง ผปวยมนใจในการปฏบตตอไป แตเนองจากในการตดตามครงตอมาพบวาผปวยมปญหาอาการปวดไหลซงเปนปญหาสาคญในความรสกของผปวยเพราะอาการปวดไหลตลอดเวลาทาใหผปวยเครยดและนอนไมหลบทาใหผปวยละเลยเรองการลดระดบ

ความคาดหวงผลทจะเกดขน

การรบร

ความสามารถ

ของตน

สง

สง ตา

ผทพรอมทจะพฒนาตนเองเสมอ

ผปวยรายท 5

ผทเมอมความคาดหวงเกดขนจงจะเรมปฏบต

ตา ผทเมอรบรความสามารถของตนเองจะพรอมทจะปฏบต

ผทยงไมพรอมทจะปรบเปลยน

ผปวยรายท 5

111

นาตาลในเลอดลง และเมอเจาะระดบนาตาลในเลอดพบวาผปวยมระดบนาตาลในเลอดสงอกครง ทาใหผปวยหมดกาลงใจในการควบคมอาหารและละเลยการปฏบตเพอดแลภาวะเบาหวานใหดขน 2) กระบวนการเสรมสรางพลงอานาจของผปวย ในการสมภาษณครงแรก ผวจยและผปวยยงไมพบปญหาสขภาพของผปวย ในครงตอมาเมอใชหลกฐานเชงประจกษโดยการเจาะระดบนาตาลในเลอดหลงอาหารทาให ผปวยรบทราบปญหาระดบนาตาลในเลอดสงของตน จากนนผปวยเลาถงพฤตกรรมการอมลกอม ตอเนองทงวน ขนคนพบสถานการณจรงนน เมอผปวยรบรปญหาระดบนาตาล ในเลอดสง ผปวยแสวงหาขอมลโดยการสอบถามผวจยถงระดบนาตาลในเลอดของผปวยเบาหวาน รายอน และระดบนาตาลในเลอดของคนปกต ผวจยใหขอมลเปรยบเทยบ และอธบายถงการแกไข อาการนาตาลตกวาควรอมลกอมเมอมอาการแสดงของอาการนาตาลตกเทานน ผปวยสอบถาม ขอมลจนกระทงตระหนกและยอมรบวาปญหาระดบนาตาลในเลอดสงของตนนนมาจากการทตน อมลกอมตอเนองตลอดทงวน ขนสะทอนคดอยางมวจารณญาณนน เมอผปวยไดรบประสบการณตรงทาใหทราบวาการอมลกอมเพยงเมดเดยวทาใหระดบนาตาลในเลอดสงมาก ผปวยสะทอนคดถง

ภาวะเบาหวานทแยลงหากไมทาการปรบเปลยนพฤตกรรม คอ การหยดอมลกอม ขนตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม ผปวยตดสนใจทจะเลกอมลกอมทนทหลงจากตระหนกและยอมรบปญหา ขนคงไวซงการปฏบตทมประสทธภาพ ผปวยไมสามารถทจะคงการปฏบตอยางตอเนองถงแมวาชวงแรกผปวยสามารถลดระดบนาตาลในเลอดได แตดวยปญหาไหลตด และมอาการปวดไหลตลอดเวลาทาใหผปวยเครยดและนอนไมหลบ ผปวยจงลดความสาคญของการควบคมระดบนาตาลในเลอด ดงคากลาวทวา

“231 เออชางมนเถอะ...กไมรจะยงไงแลวน เดยวกขนเดยวกลง จะไปรมนเหรอ

...กกนนดเดยวไมไดกนอะไร...มนแปลกๆ เนอะเดยวขนเดยวลงไมรมนเปนหาอะไร” (รายท 5)

สรป

เมอนาการรบรความสามารถของตนเอง (Self Efficacy) มาเปนแนวทางในการแบงรปแบบการเกดพลงอานาจ สามารถแบงการเกดพลงอานาจกลมไดเปน 4 กลม คอ 1) ผทพรอมทจะพฒนาตนเองเสมอ 2) ผทเมอมความคาดหวงเกดขนจงจะเรมปฏบต 3) ผทเมอรบรความสามารถ

112

ของตนเองจะพรอมทจะปฏบต และ 4) ผทยงไมพรอมทจะปรบเปลยน โดยผปวยสามารถเปลยนกลมการเกดพลงอานาจได ขนอยกบการรบรความสามารถของตนเองในสถานการณนน และความคาดหวงผลทจะเกดขนจากการกระทานน

6 วธการปฏบตของผวจยในระหวางกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ

กระบวนการเสรมสรางพลงอานาจเปนกระบวนการทตองอาศยความสมพนธรวมกนระหวางบคลากรดานสขภาพและตวผปวย บคลากรดานสขภาพทาหนาทเปนผสนบสนนเพอใหผปวยเกดการสรางพลงอานาจจากภายในตวของผปวยเอง ดงนนผวจยตองคานงถงความเชอพนฐานในกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ และตองใชวธทเหมาะสมในกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ ดงรายละเอยด

6.1 การคานงถงความเชอพนฐานในกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ

ในการดาเนนงานเกยวกบการเสรมสรางพลงอานาจนน ผวจยตองใชทกษะการสอสารใหผปวยเกดความเขาใจ และเกดความรวมมอเพอไปถงเปาหมายทมงเนนใหผปวยจดการแกไขปญหาของตนดวยตวของผปวยเอง ผวจยตองทาการสนบสนนใหผปวยเกดความเชอมนในความสามารถของตนเองในการจดการแกไขปญหาสขภาพของตนนน ดงนนระหวางการสอสารผวจยตองระลกอยเสมอถงความเชอพนฐานในกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจของกบสน(Gibson 1991: 357) ทง 6 ขอ ในการคานงถงความเชอพนฐานในกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจนนสามารถทาไดโดย การไมเรงรดใหผปวยตระหนกถงปญหาภาวะสขภาพของตน และการใหผปวยไดเลอกแนวทางในการปฏบตทเหมาะสมตามความคดของตนเอง รายละเอยดดงน 6.1.1 การไมเรงรดใหผปวยตระหนกถงปญหาภาวะสขภาพของตน ในการทผปวยจะตระหนกและยอมรบปญหาภาวะสขภาพของตนนนจาเปนตองใชระยะเวลา ดงนนอาจตองสมภาษณมากกวา 1 ครง เพอทจะใหผปวยเกดความไววางใจในตวผวจย จนผปวยยอมรบในการความปรารถนาดในการใหความชวยเหลอของผวจย และยนยอมเลาประสบการณในการดแลภาวะสขภาพของตนใหฟง ดงนนผวจยไมควรเรงรดใหผปวยตระหนกถงปญหาภาวะสขภาพของตนในการสมภาษณชวง 1-3 ครงแรก ดงตวอยาง รายท 6 รายท 6 ผวจยไมไดเรงรดใหผปวยตระหนกถงปญหาภาวะสขภาพของตน โดยในการสมภาษณสองครงแรกพบวาผปวยมการตรวจสอบตนเองถงภาวะนาตาลใน

เลอดสงอยางสมาเสมอ ผปวยเลาวาถามอาการปสสาวะบอยคออาการของระดบนาตาลในเลอดสง

113

ผปวยจะทาการควบคมอาหารโดยลดอาหารจาพวกแปง ผปวยมความเชอเรองการใชสมนไพรควบคกบการใชยาแผนปจจบน ในสองครงแรกผวจยและผปวยไมสามารถคนหาปญหาดานสขภาพได จากการตรวจสอบหลกฐานเชงประจกษโดยการเจาะระดบนาตาลในเลอดหลงอาหารพบวา

ผปวยมระดบนาตาลอยในเกณฑปกต 130 mg% จนถงครงทสามของการสมภาษณดวยความคนเคยผปวยจงไดเลาใหฟงถงความคบของใจทระดบนาตาลในเลอดสงขนมากกวาเดอนทผานมา และ

พบวาผปวยตระหนกและยอมรบปญหาระดบนาตาลในเลอดสงอยกอนแลว ทาใหผปวยมความ

พรอมทจะดาเนนการแกไขปญหาดงกลาว

บางกรณนนทงผวจยและผปวยอาจยงไมสามารถคนหาปญหาทแทจรงของ

ผปวยได เนองจากปญหาทผวจยรบทราบจากการทบทวนขอมลในเวชระเบยนผปวยอาจไมตรงกบปญหาทผปวยใหความสาคญ หรอผปวยอาจรบทราบปญหาของตนอยแลวเพยงแตยงไมตระหนกและยอมรบวาปญหาดงกลาวเปนปญหาทตองปรบปรงแกไข หากผวจยเรงรดผปวยมากเกนไปอาจทาใหผปวยไมตดสนใจหรอเลอนการตดสนใจออกไปดงกรณตวอยาง ในรายท 3 รายท 3 ผวจยไดเรงรดใหผปวยรบทราบถงปญหาการละเลยการเขารบการตรวจรกษาจอประสาทตาทโรงพยาบาลศนยสระบร เนองจากผปวยไดรบการสงไปตรวจรกษาตาทโรงพยาบาลสระบร ตงแตป พ.ศ. 2552 แตผปวยไมไปรบการตรวจรกษาเนองจากผปวยใหความสาคญกบปญหาทางเศรษฐกจมากกวา ทาใหไมตองการทจะขาดงาน ปญหาเรองการตรวจรกษาตาเปนปญหารองลงมาเนองจากการมองเหนของผปวยในขณะนยงปกตอยเมอผวจยแสดงกรยาและคาพดทเปนการเรงรดใหผปวยเขาใจถงปญหาเรองตาทผวจยคดวาเปนปญหาทสาคญ ดงคาพดทวา

“พตองไปตรวจทสระบรนะเหรอ เอาทาไมไมไปละ ไมตองเสยเงนคารกษาแค ตองหาคนไปดวยแลวงนทาไมถงไมไปละ...พลองนกถงวาเรองตาถามนเกดเปนอะไร

ไปเราทางานแบบนไมไดเลยนะ เพราะงานแบบนมนใชมด ใชของมคม คอถาเกดพมอง

ไมเหนมองมวขนมา มนจะทาอะไรไมไดเลยนะ แลวกการทเสยเวลาแควนเดยวการทหา

คนไปตรวจตาเปนเพอนดวยนะ กจะไดปองกนเรองตาไวกอนมนไมดกวาเหรอ” (ผวจย)

ผปวยรบฟงดวยทาทไมสนใจเทาใดนกเพยงแคพยกหนารบปากเทานน ทายทสดผปวยกไมไดไปรบการตรวจรกษาตาทโรงพยาบาลสระบรตามใบนดสงตวทไดรบ การกระทาของผวจยดงกลาวขาดการคานงถงความเชอพนฐาน

ในกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจในประเดน ไมเคารพสทธของผปวยตอการเลอกภาวะสขภาพของตนเนองจากผปวยยงไมตระหนกถงปญหาการตรวจรกษาภาวะแทรกซอนทางจอประสาทตา

114

ไมไดใหความนบถอในตวผปวย โดยผวจยมความเหนวาผปวยควรจะตองปฏบตตามคาแนะนาของผวจยซงเปนสงเหมาะสมโดยการทตองไปตรวจรกษาภาวะแทรกซอนทางจอประสาทตาโดยเรวทสดโดยไมไดคานงถงเหตผลในมมของผปวย

6.1.2 การใหผปวยไดเลอกแนวทางในการปฏบตทเหมาะสมตามความคดของตวผปวยเอง ผวจยสามารถเสนอทางเลอกในแนวทางปฏบตเพอการแกไขปญหาดานสขภาพใหแกผปวยได แตทายทสดผปวยจะตองเปนฝายเลอกวธทเหมาะสมกบตนเอง ผวจยตองยอมรบการปฏเสธจากผปวยเพราะผปวยมอสระในการเลอกตดสนใจดวยตวเอง ดงนนผปวยอาจเลอกหนทางปฏบตทตางจากทผวจยแนะนา การเสนอทางเลอกทผวจยคดวาเหมาะสมนนอาจมาจากการศกษาเรยนรและประสบการณในการปฏบตงานทาใหในบางครงผวจยมเขาใจวาตนมความรเรองสขภาพทมากกวาผปวยผซงอยกบภาวะโรคของตนตลอดเวลา ทาใหผวจยเสนอทาง เลอกทคดวาเหมาะสมกบผปวยในมมมองของผวจยแตฝายเดยว โดยทขาดการใหผปวยไดเลอกแนวทางในการปฏบตทเหมาะสมตามความคดของผปวย ดงนนผปวยอาจไมเตมใจยอมรบการปฏบตอยางแทจรงแตตกลงทจะปฏบตเพยงเพราะไมตองการขดแยงกบผวจยซงทายทสดการปฏบตจะไมมความยงยนเพราะเปนแนวทางปฏบตทไมไดเรมจากการเลอกใหเหมาะสมกบตวของผปวย ดงกรณตวอยางรายท 2 รายท 2 ผวจยเลอกทางเลอกในการออกกาลงกายใหผปวยโดยไมไดสอบถามความคดเหนของผปวย เนองจากพบวาผปวยออกกาลงกายโดยการวงเปนเวลา 10 นาททกเชา ทาใหผวจยคดวาการออกกาลงเปนแนวทางการปฏบตทเหมาะสมกบผปวย เมอผปวยตระหนกและยอมรบปญหาระดบนาตาลในเลอดสง และมความตองการลดระดบนาตาลในเลอดผวจยจง

เสนอใหผปวยเพมเวลาในการออกกาลงกายโดยทไมไดเสนอทางเลอกอน และไมไดสอบถามทางเลอกทผปวยคดวาเหมาะสมกบตวผปวยเอง ทาใหผปวยรบปากทจะออกกาลงกาย แตเมอทาการตดตามการปฏบตเรองการออกกาลงกายในครงตอมาทพบผปวย ทาใหผวจยทราบวาแนวทางการปฏบตดงกลาวไมมความเหมาะสมสาหรบผวจย ซงหากใหผปวยเลอกการปฏบตดวยตนเองผปวยอาจจะไมเลอกการออกกาลงกาย ดงประโยคทวา

“ตอนเชากหนาว ตอนเยนกยง ทากบขาว นาเขานาแลวตองจดฟนจดไฟ ไมได ออก (กาลงกาย) เลยทน จะทานาอกแลวทน เผาแลว นาเขาแลว ทานาหลงปใหม... ไมสะดวกเลยตอนเยนไมไดออกเลย ตอนเชากไมไดออก หนาว เชานตนตงแตต 4 ทากบขาวหงขาว ตอนเชาไมอยากจะลกอยเรอย” (รายท 2)

115

เมอผวจยทราบถงผลของการทไมไดใหผปวยเลอกแนวทางในการปฏบตทเหมาะสมตามความคดของผปวยเองวาทาใหผปวยเพยงแครบปากกบผวจยวาจะปฏบตแตกไมไดดาเนนการใดๆ ในการสมภาษณครงตอมาผวจยไดรวมกบผปวยในการเสนอทางเลอกตางๆ

ไมวาจะเปน การลดปรมาณขาวทรบประทานลง เพมการรบประทานผกในมออาหาร ผปวยใหความรวมมอในการประเมนทางเลอกตางๆ กอนทจะตดสนใจเลอกทางเลอกทเหมาะสมกบตนเอง คอ การลดปรมาณขาวลงจากเดมครงทพพรวมกบเพมการรบประทานทานผกในมออาหาร

6.2 ใชวธทเหมาะสมในกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ การทผวจยทาหนาทเปนผสนบสนนเพอใหผปวยเกดการสรางพลงอานาจจากภายในตวของผปวยเอง ดงนนการใชวธทเหมาะสมสามารถสรางความไววางใจระหวางบคลากรดานสขภาพและผปวย ทงยงเปนการสงเสรมกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจได ในการ ดาเนนงานตามแนวทางกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจพบวาวธทสามารถสงเสรมกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ ไดแก ในการแนะนาตวครงแรกควรใหบคคลทผปวยใหความไววางใจพาผวจยไป การใชหลกฐานเชงประจกษเพอใหผปวยรบทราบถงปญหา การศกษาทบทวนขอมลผปวยแตละรายอยางตอเนองกอนลงสมภาษณ ใชทกษะการฟงโดยไมตดสน ใหขอมลทเหมาะสมกบแตละบคคล การประเมนผลการปฏบตโดยการใชหลกฐานเชงประจกษ และมทมบคลากรดานสขภาพทเกยวของกบการดาเนนงาน ดงรายละเอยด 6.2.1 การแนะนาตวครงแรกควรใหบคคลทผปวยไววางใจเปนผพาผวจยไป ในครงแรกของการสมภาษณควรใหบคคลทผปวยรจกคนเคย และใหความเชอถอเปนคนพาผวจยไปแนะนาตวเพอเพมความไววางใจในตวผวจย ในการปฏบตผวจยไดขอความรวมมอกบเจาหนาทสถานอนามยในเขตรบผดชอบเปนผพาผวจยลงแนะนาตวกบผปวยในครงแรกๆ จากการสงเกต พบวาผปวยกบเจาหนาทสถานอนามยมความสนทสนมคนเคยกนเปนอยางดประดจญาตมตรอาจเนองมาจากเจาหนาทสถานอนามยทางานในพนทดงกลาวมานานกวา 20 ป ทงสองฝายมการถามสาระทกขสขดบของทางครอบครวแตละฝาย ผปวยใหความ นบถอและใหความเกรงใจเจาหนาทสถานอนามย ทาใหผวจยไดรบการยอมรบอยางรวดเรว และผปวยยนยอมใหการสมภาษณอยางเปนกนเองรวมทงยนดทจะใหผวจยมาสมภาษณในครงตอๆ ไป 6.2.2 การใชหลกฐานเชงประจกษเพอใหผปวยรบทราบถงปญหา

การใชหลกฐานเชงประจกษสามารถทาใหผปวยรบทราบถง ปญหาเกยวกบภาวะสขภาพของตนเองไดอยางชดเจน และยงสามารถสรางความนาเชอถอในการใหขอมลเพอใหผปวยเขาใจถงสถานการณภาวะโรคในปจจบนของตนเอง โดยหลกฐานเชงประจกษทผวจยเลอกใช เชน การเจาะระดบนาตาลในเลอด ขอมลจากเวชระเบยนผปวย

116

รายท 5 ผวจยใชหลกฐานเชงประจกษโดยการเจาะระดบนาตาลในเลอดหลง อาหารเพอใหผปวยรบทราบถงปญหาระดบนาตาลในเลอดสง เนองจากครงแรกของการสมภาษณ ผปวยยงไมรบทราบถงปญหาดานสขภาพของตนเอง หลงจากทไดมการเจาะวดระดบนาตาลในเลอดในครงท 2 ของการสมภาษณผปวยไดรบทราบโดยหลกฐานเชงประจกษถงระดบนาตาลในเลอดทเพมสงขนมากของตนเองทาใหผปวยรบทราบปญหาดานสขภาพของตน ดงประโยคทวา

“กนคก (กนมาก) 251 เนอะ เออเฮอ กกนนากนลกอมไปกอนหนานมนกขนส ...ความจรงนคอ 251 มนใกลจะ 300 แลว มนเปน” (รายท 5)

รายท 10 ผวจยใชหลกฐานเชงประจกษโดยนาผลระดบไขมนในเลอดยอนหลง 3 ป เพอใหผปวยรบทราบถงปญหา โดยผวจยนาผลระดบไขมนในเลอดมาเปนประเดนในการอธบายเพอทาใหผปวยรบทราบถงปญหาภาวะสขภาพของผปวย ผปวยเกดความสนใจ และตองการขอมลทมากขนในการตระหนกและยอมรบปญหา ดงขอความทวา

“ผลไขมนนะ มนจะมตวนงท เรยกวา LDL ไขมนตวไมดเนยพกมเยอะ กคอไขมน

ตวนมากสดเขาควรมแค 100 ไง แตพม 160... คา lab มนเพมขนเรอยๆ เพราะดจากประวต คอจาก ป 51 Chloresterol 249 ป 52 ลดลงมาหนอย 222 แลวกพอพน 53 มนกขนอก

เปน 246 กคอขนมาในขณะทตว Triglyceride ไขมนอกตวนงนะทบอกวาเปนไขมนท อาจจะมาจากพวกกะทอาหารมน มนพชนะคะ ป 51 เปน 76 ป 52 เปน 73 อนนยงปกต แตพอมาปน 117 มากกวาเปนเทาตวเลย กแสดงวาดวยความทเราทานเพมขนดวยสวนนง

ออกกาลงนอย” (ผวจย)

6.2.3 การศกษาทบทวนขอมลผปวยแตละรายอยางตอเนองกอนลงสมภาษณ การศกษาทบทวนขอมลผปวยจากเวชระเบยนกอนสมภาษณทาใหสามารถ

ตรวจสอบความถกตองของขอมลทม และยงเปนแนวทางในการคนหาขอมลทเกยวของเพมเตมได การทบทวนขอมลผปวยอยางตอเนองโดยการนาขอมลทมอยเดมและขอมลใหมทไดรบในแตละครงมาทาการทบทวนสามารถใชในการวางแผนการสมภาณครงตอไปได รวมถงสามารถชวยแกปญหาใหผปวยได เชน รายท 3 ผวจยทาการศกษาขอมลในเวชระเบยนผปวยเกยวกบ ระดบนาตาลในเลอดในชวงทผานมาเพอหาปญหาการดแลภาวะโรคเบาหวานของผปวย โดยจาก เวชระเบยนผปวยพบวาผปวยรบการรกษาดวยการฉดอนซลน และมระดบนาตาลไมสมาเสมอ

117

โดยมระดบนาตาลในเลอดสง (มากกวา 200 mg%) ตดตอกนประมาณ 2-3 ครงของการมาพบแพทย จากนนจงมภาวะนาตาลในเลอดตา (นอยกวา 60 mg% ) เสมอ ทาใหแพทยไมสามารถปรบระดบยาทเหมาะสมใหกบผปวยได จากการเรมตนดวยปญหาดงกลาวทาใหผปวยเลาใหฟงถงพฤตกรรมการทางานและการรบประทานอาหารทเปนสาเหตของปญหาดงกลาว ดงขอความทวา

“ไมไดกน (ขาวเชา) ฉดยาแลวกไปทางานเลยไง แตพอทางานแลวนอยางนกไมได กนนะกทาของลางของมนกไมหวนะ ถามนหวมนกมอาการกบางทตอนเยนนะ เวลา

ทางานมาเมอยเราไมไดกนฉดยาแลวเรากนอนเลย” (รายท 3)

6.2.4 ใชทกษะในการฟงโดยไมตดสน ผวจยตองสนใจรบฟงประสบการณของผปวยดวยทาททใหความ สนใจในเรองราวของผปวย ใชคาถามเพอกระตนใหผปวยเลาประสบการณของตนในเรองตางๆ ถงแมวาขอมลทผปวยเลาอาจเปนขอมลทขดตอความเหมาะสมในมมมองดานสขภาพ ไมวาจะเปน การทผปวยใชยาหมอหรอยาสมนไพรรวมกบการรกษาภาวะโรคเบาหวาน การทผปวยไมไดรบประทานยาตามทแพทยสงเพราะกลวการเกดภาวะแทรกซอนอนๆ การทผปวยละเลยการดแลสขภาพเพราะปญหาสขภาพมลาดบความสาคญนอยกวาปญหาดานอนของผปวย ในการรบฟงประสบการณของผปวยไมควรตดสนความถกผด ควรสอบถามผปวยดวยทาทสภาพและเปนกนเองถงสาเหตความเชอในการปฏบต วธการปฏบต ผลทเกดขนจากการปฏบตตามเรองดงกลาว เพอจะไดขอมลทละเอยดและลมลกมากยงขน ทาใหสามารถทาความเขาใจในตวผปวย จนสามารถปรบความคดของทงผวจยและผปวยเพอเปาหมายเดยวกนคอการมภาวะสขภาพทด เชน รายท 10 ผวจยสนใจรบฟงประสบการณแบบไมตดสนผปวย โดยเมอผปวยเลาวาไมรบประทานยาปองกนการเกาะกนของเกลดเลอด (Aspirin 81 mg) ผวจยไมไดกลาวตาหนผปวยทไมทานยาตามทแพทยสง ผวจยถามถงสาเหตของการไมรบประทานยาปองกนการเกาะกนของเกลดเลอดดวยทาทสภาพเปนกนเอง ผปวยเลาวากลววาการรบประทานยาปองกนการเกาะกนของเกลดเลอดจะทาใหเลอดไหลไมหยดเวลาเกดบาดแผล ผวจยไดอธบายใหผปวยรบทราบถงความปลอดภยของการรบประทานยาปองกนการเกาะกนของเกลดเลอด เมอผปวยตองการขอมลเพมเตมผวจยตอบขอซกถามของผปวย ผปวยเลาถงความเชอทวาหากรบประทานยาปองกนการเกาะกนของเกลดเลอดแลวมบาดแผลเกดขนอาจจะทาใหเลอดไหลออกมากผดปกตเนองจากมประสบการณตรงทเหนพสาวทใชยา warfarin มอาการเปนจาเลอดเมอทานยาลดไข ผวจยจงใหขอมลทเหมาะสมจนผปวยจะยอมรบ ทายทสดผปวยเขาใจและกลบมารบประทานยาปองกนการเกาะกนของเกลดเลอดอยางตอเนอง ดงคากลาวทวา

118

“ออ แปลวาเราเขาใจผด...เขาบอกวายาละลายลมเลอดเรากกลวไง คอเรากลว

ไปหมดเลย เพราะวาเราเปนคนไมเรยบรอย เพราะวาพสาวเปนแลวกเขามปญหาเวลา

เขาปวดไมสบายไปกนยาแกไขปบเลอดออกเปนจาๆๆ เตมไปหมด... ออ งน โอเคจะ

ไดเรมกน หมอใหมาตงนานยงไมกนเลย” (รายท 10)

รายท 6 ผวจยรบฟงผปวยโดยไมตดสนเมอผปวยเลาประสบการณในการใชสมนไพรใหฟง ทาใหผวจยรบทราบวาผปวยมความเชอในเรองสมนไพรเนองจากการลองใชแลวสามารถลดระดบนาตาลในเลอดไดจรง ผปวยจงใชสมนไพรควบคกบยาแผนปจจบนเรอยมา หลงจากทผวจยทบทวนขอมลสมนไพรทผปวยกลาวถงและนาขอมลมาเลาใหผปวยฟงถงวานา ใบเตยทผปวยรบประทานเพอใหลดระดบนาตาลในเลอดนนอาจทา ใหเพมระดบนาตาลในเลอด ผปวยมทาทแปลกใจ และบอกวาตอไปอาจมการปรบเปลยนโดยการเพมสมนไพรทสามารถลดระดบนาตาลในเลอดไดเพมลงไป ซงผวจยรบฟงและไมไดคดคานความเชอดงกลาวของผปวย ดงคากลาวทวา

“เหรอ นาใบเตยนเหรอ เราไมไดเอาใบเตยเฉยๆ นะเราเอารากใสไปดวย อนนกไม ไดใสนาตาล... นาใบเตยกไมไดกนทกวนหรอก...บางคนเขากบอกวาเวลาตมใบเตยให ใสใบมะยม ใบมะนาวดวยลงในนาใบเตย มใบมะนาว รากเตย ใบเตย ยอดมะยมทเรากน

กบนาพรกนมนลด (ระดบนาตาลในเลอด) ไดจรงๆ” (รายท 6)

6.2.5 ใหขอมลทเหมาะสมกบแตละบคคล การใหขอมลทเหมาะสมกบผปวยแตละรายสามารถทาใหผปวย

รบรและเขาใจไดมากขน ขอมลทใหแกผปวยทงมทงขอมลทวไป และขอมลทเฉพาะราย เทคนคในการใหขอมลทผวจยใชเพอทาใหผปวยรบรและเขาใจไดมากขน ไดแก การใหขอมลเปรยบเทยบ การอธบายในเชงรปธรรม และการเชอมโยงขอมลทเกยวของ 6.2.5.1 การใหขอมลเปรยบเทยบ การใหขอมลเพอทาการเปรยบเทยบ ไมวาจะเปนขอมลของผปวยเทยบกบผปวยรายอน หรอเทยบกบเกณฑปกตสามารถทาใหผปวยเปรยบเทยบภาวะโรคเบาหวานของตนเองวาอยในระดบใดเมอเทยบกบผปวยรายอนหรอเกณฑปกต ซงสามารถทาใหผปวยตระหนกและยอมรบปญหาสขภาพของตนไดงายขน เชน รายท 5 ผวจยไดใหขอมลเปรยบเทยบเปนขอมลระดบนาตาล ในเลอดหลงอาหารของผปวยเบาหวานรายอน และของคนปกตเพอใหผปวยเปรยบเทยบ กบระดบนาตาลในเลอดของตน จากขอมลเปรยบเทยบขางตนผปวยรบทราบถงปญหาภาวะ

119

โรคเบาหวานของตนวาอยในชวงทแยกวาผปวยเบาหวานรายอนๆ ดงขอความทวา

“ยายบวทองเทาไหร 130 เหรอ แกคมไดเนอะ...คนปกตจะไดเทาไหร ไหน

เจาะส (ผปวยตองการทราบผลระดบนาตาลในเลอดหลงอาหารของคนปกตผวจยจง เจาะระดบนาตาลในเลอดของผวจยไดผล 92 mg%)... 92 เอง แสดงวา ตบออนยงดอย ของปาได 251 โนน จะทาไงละเนย” (รายท 5)

รายท 10 ผวจยใหขอมลเปรยบเทยบเปนขอมลระดบนาตาล สะสมของผปวยกบเกณฑปกต สามารถทาใหผปวยเปรยบเทยบภาวะโรคเบาหวานของตน กบเกณฑปกตทควรจะเปน ซงทาใหผปวยรบทราบถงปญหาของตน ดงบทสนทนาทวา

“ถาดผล lab เขาจะมตวนง A1c ระดบนาตาลในเลอดสะสม เขาจะดนาตาลท มนเกาะเมดเลอดจะไดรเลย 3 เดอนทแลว คมนาตาลไดหรอไมได... ตวนพกสง เพราะ

คาปกตมนควรจะอยท 6.5 แตพนะ 7.7 คอวาถาเกดพดงายๆ นะถาถง 8 กเสยงเรองไต... ถาระดบนาตาลสงมนมผลกบไต เหมอนทบอกวาเอานาตาลทรายไปเทลงตะแกรงนะคะ ไตกเหมอนตะแกรงไง มนกหลดบางสกบางบางท ตะแกรงมนกจะพงงายขน แลวกถา

ยงสงๆ ตาๆ มนยงพงงาย” (ผวจย) “แลวพฤตกรรมแบบน พอยากถามวาเราควรจะตองทาแบบไหนทใหมนดขน คอพไมรวาตองทาอยางไงถงเปนอยางไง” (รายท 10)

6.2.5.2 การอธบายในเชงรปธรรม การอธบายขอมลใหผปวยรบทราบโดยการปรบขอมลเชงวชาการใหงายตอความเขาใจนนตองใชการอธบายเชงรปธรรม เชน การอธบายใหเหนภาพโดยการเปรยบเทยบกบสงทผปวยคยเคย การวาดรปใหผปวยเขาใจ และการวาดกราฟ เชน รายท 10 ผวจยไดอธบายในเชงรปธรรมใหผปวยเขาใจถงอนตรายของภาวะไขมนในเลอดสงทอาจไปอดตนหลอดเลอดได โดยการเปรยบเทยบกบตะกรน ทเกาะทอนา ทาใหผปวยมความเขาใจมากขนสงเกตจากมการซกถามตอเนองถงกลไกการทางาน ของยา ซงผวจยไดอธบายเชงเปรยบเทยบใหเขาใจวายาลดไขมนในเลอดทาหนาทเปรยบเหมอนการลดตะกอนในทอนาไมใหจบตวเปนตะกรนตามผนงทอนา และยาละลายลมเลอดทา หนาทคลาย กบการทาใหนาไหลเรวขนจนตะกรนไมสามารถจบผนงทอนาได ดงบทสนทนาทวา

“...คนผอมไขมนกวงอยในเสนเลอดใชไหม แลวทนากลว เพราะแบบวาเวลา

เสนเลอดมนแตก มนกจะมแผลอยางเนย มนกจะมเกลดเลอดมาเกาะพนกสภาพตอน

120

เวลามแผล พอมเกรดเลอดมาเกาะ ไอไขมนทมนลอยอยในเลอดของเรามนกมาเกาะดวย

...มนกเลยทาใหแผลมนนนพดงายๆ พอนนแลวมนกจะอดเสนเลอด เสนเลอดเรากจะตบ

ถามนไปตบในสวนทมปญหา เชน หวใจ สมอง อะไรอยางเนย มนกจะมปญหาตามมา กเลยเปนหวงเรองไขมนในเลอด....กทบอกวามนจะมาเกาะตามหลอดเลอด แลวกยงถาเรา

ไมขยบเขยอนมนกจะพอกตามหลอดเลอด หลอดเลอดเรากจะแคบลงเหมอนทอทม ตะกรนในทอนานะคะ ...คอตวยาลดไขมนเนอะ คอพดงายๆ ตอนนไขมนพสง ใชไหม

แลวยามนจะลดไขมนสวนเกนในเสนเลอดเรา เหมอนการเกบกลบไขมนในแตละวน ยามนกจะทาใหไมมไขมนมาลอยๆอยในเลอดเราเยอะมนกจะไมทาใหเสนเลอดเราพอก

เหมอนตะกรนทพอกในทอนา” (ผวจย) “เหมอนนาทเปนตะกอนอยางนใชไหม” (รายท 10) “ใช ไอตะกอนกคอไขมน ยาลดไขมนนกเหมอนจะไปชวยลางออก คอถง

มนชวยไดไมหมดมนกยงชวยไดบาง มนชวยไดไมหมดเพราะวาถาเรากนของทอดของ

มนกเหมอนวาเราไปเตมตะกอนพดงายๆ ยาลดไขมน (หยบ simvastatin ใหด) จะไป

ชวยลางออกสวนนง และ (หยบ Aspirin ใหด) กทาใหเลอดไหลดขน เพราะถามน

ไหลชานกสภาพตะกอนกจะเกาะทอ ใชไหมคะ” (ผวจย) “ทอมนจะตน” (รายท 10) “ใช ยาละลายลมเลอดกทาใหเลอดไหลเรวๆซะไขมนจะไดไมเกาะผนง

หลอดเลอด สวนยาลดไขมนกจะชวยเกบไขมนกลบไปดวยชวยเกบไขมนออกไป อะไรอยางนมนกจะชวยเราสวนนง แลวเรากเหมอนไมชวยรางกายมนเพราะเรา

ไมกนยาเรากนไขมนเพมกบแลวยงไมออกกาลงกายลดไขมนทมอย” (ผวจย) “โห ตองเปลยนแปลงตวเองเยอะเลย” (รายท 10)

รายท 5 ผวจยอธบายเชงรปธรรมโดยการวาดรป เพอใหผปวยเขาใจถงการระบบขบถาย และการทางานของยาระบาย โดยเมอผปวยสอบถามขอมลเกยวกบการภาวะทองผกของตนและการใชยาระบายทกวน ผวจยวาดภาพลาไสใหญ ไสตรง แสดงถงการสะสมกากอาหาร และเมอมการขบถายตามปกตจะยงคงมกากอาหารทสะสมคางอยในขณะทการใชยาระบายจะทาใหไมเหลอกากอาหารอยเลยจงตองมระยะเวลารอคอยในการสะสมกากอาหารเพอขบถายเอง ชวงเวลาดงกลาวผปวยไมควรรบประทานยาระบายเพอจะทาใหระบบขบถายกลบเปนปกตไมตองพงยาระบาย ดงคาอธบายวา

“มาๆ จะอธบายใหฟง (วาดรปลาไสเลก ลาไสใหญ ไสตรง) นไงสมมตวา

121

อนนเปนลาไสเราใชไหม เวลากนอาหาร ถาปกตเราอ อมนจะออกมาแคชวงน (ชให ผปวยดภาพไสตรง) มนจะออกมาเฉพาะชวงไสตรง แตเวลาเรากนยาระบายทกนเนย มนจะไปกวาดมาหมดเลย (ชใหเหนรปลาไสใหญ)...คอพอรอบตอไปรางกายเรากตอง

สะสมอาหารไปเรอยๆ แตปากจะรสกวามนชาใชไหม ปากไปกนยาอกรอบนง มนก เหมอนการไปกวาดอาหารจากลาไสลงมาอก รางกายปกตมนตองมอาหารคางอยระดบ

นงเหมอนกน...การไปเรงมน โดยกนยาระบายทาใหมนไมมเวลาสะสมเลย มนกเลยยง

ไมไดอออกมาเอง ดวยตวของมนเอง ฉะนนอนดบแรกตองการเคลอนไหวรางกาย

ออกกาลง มนจะทาใหลาไสเราขยบไดเอง โดยไมใชยา แลวปากตองทนรอไมกน

ยาระบายชวงนงแลวกน” (ผวจย) 6.2.5.3 การเชอมโยงขอมลทเกยวของ

ในการตอบคาถามของผปวยนนหากผวจยทาการ

เชอมโยงขอมลตางๆใหผปวยรบทราบ สามารถทาใหผปวยมความเขาใจมากขน

รายท 1 ผปวยมความสงสยเกยวกบการกลไกการทางานของยาลด

ระดบนาตาลในเลอดชนดทตองรบประทานกอนอาหาร (Glibenclamide) และหลงอาหาร (Metformin) วามความแตกตางกนอยางไร ผวจยอธบายใหฟงโดยโยงเรองถงตบออนและอนซลนเพอใหผปวยเขาใจกระบวนการทางานของยาไดดขน ซงผปวยยอมรบวาเปนความรใหมทไดเขาใจเพมมากขน ดงบทสนทนาทวา

“ยาเบาหวานหลงอาหาร (Metformin 500 mg) ทหมอเขาเพมให มนจะเปน

ยาทลดเรองความอยากอาหารดวย ไปลดนาตาลดวยกคอมนชวยคนละแบบ กคอ ตวกนกอนอาหาร gliben นะ เหมอนทบอกตบออนผลตอนซลนใชไหม กเหมอน

คนทฉดนตองฉดอนซลนเขาไป เพราะวาตบออนเขาผลตไมไดกเลยตองรบอนซลน

จากภายนอกคอการฉดเขาไป.. กคอวาถาตบออนเราพง คอวาอนซลนไมไดถกผลต

ออกมา ทายทสดเรากตองรบจากขางนอกคอการฉดยาทกวน แลวยาตวกอนอาหารท กน (Glibenclamide) นเปนตวททาหนาทคลายกบวา ไปกระตนตบออนของเราให เอาอนซลนออกมาพดงายๆวาตวกอนอาหาร (Glibenclamide) นคอใหเอาอนซลน

ออกมา สวนยาตวทเรากนหลงอาหาร (Metformin) นมนชวยอกแบบนง คอตวหลง

อาหารมนจะไปชวยทกลามเนอ ใหกลามเนอดงนาตาลเขาไปใช มนทาหนาทไม เหมอน

กน แตคอการทาใหนาตาลในเลอดเรานอยลง...ยา 2 ตวทไดรบ ยาตวกนหลงอาหารนอก

จากลดนาตาลมนแถมชวยใหเราไมอยากกนขาวดวยไง แตถาเราออกกาลงกายเพมนอก

122

จากยามนชวยใหกลามเนอใชนาตาลแลวกเหมอนมนกเปนความตองการของรางกายเราท จะตองการดงพลงงานออกมาใช กคอชวยควบคกน” (ผวจย) “ออ ไมเคยรเรองเลยนะ ไอตบองตบออนพงมาฟงนแหละ อยๆ เมอวานดรายการ

ทว เขาเปนเบาหวานมาตงแตอาย 20 ตอนนอาย 40 กวาแลว เขาตองผาตดเปลยนตบออน แบบวา เรามานงฟง เรากนกกนกบแม โอมนขนาดนนเชยว มนเกยวกบตบออนดวย

เหรอแม เรากวางน นกแตวาเกยวกบไตอยางเดยว... เรากเขาใจวาเบาหวานตองเรองไต จนมาเจอตบออน... (หวเราะ) มตบออนอกมเนย โอย พอมไต แลวกมตบออน ความร

ใหมๆ อกแลว” (รายท 1)

6.2.6 การประเมนผลการปฏบตโดยการใชหลกฐานเชงประจกษ การประเมนผลการปฏบตตามแนวทางทผปวยคดวาเหมาะสมนนสามารถทาไดโดยการสอบถาม แตหากมการใชหลกฐานเชงประจกษรวมดวยจะสามารถทาใหผปวยรบทราบถงผลของการปฏบตอยางชดเจน และทาใหเกดความเขาใจถงสงทตนเองไดปฏบตมานนวาเหมาะสมหรอตองมการปรบปรงอยางไรตอไป เชน การเจาะระดบนาตาลในเลอด รายท 5 หลงจากทผปวยตระหนกและยอมรบปญหาระดบนาตาลในเลอดสง ของตนวามาจากการอมลกอมตลอดวน ผปวยเลอกทจะไมทานลกอมอยางเดดขาด เมอผวจยตดตามการปฏบตในครงตอมา ผวจยทาการเจาะวดระดบนาตาลในเลอดใหผปวยซงผลระดบนาตาลใน เลอดทลดลงทาใหผปวยเกดความมนใจในผลดของการปฏบตและมความตองการปฏบตอยางตอเนองตอไป ดงประโยคทวา

“(ระดบนาตาลในเลอด) 172 ครงทแลว 251ไมกนลกอมลงเลยลงดเนอะ แต

กยงแยเปนมาก...กไมทานแลว... ไปหางทกสนเดอน แตไมเอาหรอก(ไมซอลกอม) รมนขนาดน (อมแลวระดบนาตาลในเลอดสง) ไมเอาแลว ตอนนนอยากกนกกนไมได คมไง มนกเปนอยางนแหละ ตองคมอาหาร...ออ ทาดกไดดกบตวเราเนอะ คอยสบาย

หนอย ไมงนนาตาลขน” (รายท 5)

6.2.7 มทมบคลากรดานสขภาพทเกยวของในการดาเนนงาน ในกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจนนนอกจากตวผวจยแลวทมบคลากร

ดานสขภาพ มสวนในการสงเสรมกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจ ทงในดานการใหขอมลคาปรกษาทจาเปน การรวมแกปญหาภาวะสขภาพทเกยวของกบผปวย ทมบคลากรดานสขภาพสามารถเตมเตมการใหขอมลหรอการดแลภาวะสขภาพใหครอบคลมมากยงขน การใชทมงานในการดแลสขภาพนนสามารถเรมไดงายโดยไมจาเปนตองมจดตงทมขนมา เพยงแคผวจยเปนแกน

123

หลกในการดงศกยภาพของบคคลทเหมาะสมในการแกปญหาทเกดขนโดยขอความรวมมอไปยงบคคลทเกยวของเปนรายๆ ไป เชน ขอความรวมมอเจาหนาทสถานอนามยในการพาผวจยไปแนะนาตวกบผปวย เรยนปรกษาแพทยเมอพบปญหาทเกนกวาผวจยจะตดสนใจดแลเพยงลาพง ขอสนบสนนบคลากรในสวนทจาเปนตอปญหาผปวย ไมวาจะเปน ฝายทนตกรรมเมอพบปญหาสขภาพในชองปาก พยาบาลตรวจคดกรองภาวะแทรกซอนทางเทา ดงรายละเอยด รายท 2 ผปวยเลาวาไมไดทานยาตามแพทยสงจงมระดบนาตาลในเลอดสง และวนนทมาตรวจแพทยไดสงเพมยาลดระดบนาตาลในเลอด ผวจยพยายามชกนาใหผปวยเขา พบแพทยอกครงแตผปวยปฎเสธ เมอผปวยกลบบานผวจยจงเขาพบแพทยเพอเรยนปรกษา แพทยเปลยนคาสงในการใชยาใหมจากนนผวจยประสานงานกบฝายเภสชกรรมชมชนในการปรบขอมลรายการยา พมพฉลากยาใหม และไดนายาไปปรบเปลยนใหกบผปวยทบาน ดงบทสนทนาทวา

“กคอไมรวาเขากนยาไมตรง พอถามวาขาดยาไหมเขากบอกวาไมขาดยา เราก เขาใจวาเขากนยาตามทเราแนะนาให ถาเกดเรารวาเขากนยาไมถกตองกคงแนะนาวธ การใชยาให ใชยาใหถกตองตามทสงเสยกอน ถาเปนกรณนตองเอาผปวยกลบมาใหมแลว แนะนาวธการใชยาใหมแลววายาคงยงไมตองเพมใหใชยาเหมอนเดมกอน... เรากเขาใจ

วาเขากนยาตามทสงใหมาตลอด เรากพยายามคมนาตาลใหได 130” (แพทย)

รายท 5 ผปวยเลาใหฟงวาลกชายมพฤตกรรมการอมลกอมตลอดวนเชนเดยวกบผปวย ผวจยปรกษาทมดแลสขภาพมความเหนวานาจะทาการคดกรองภาวะเบาหวานใหลกชายของผปวยดวย ผวจยจงพาเจาหนาทสถานอนามยมาคดกรองภาวะเบาหวานและทาการนดเจาะระดบนาตาลในเลอดหลงงดอาหาร 8 ชวโมงตอไป ดงประโยคทวา

“(เรยกลกชายผปวย) นอยๆ มาใหคดกรองซะดๆ ขอเจาะเลอดตรวจนาตาลหนอย เพราะแมเปน ตองคดกรอง โอกาสลกมสวน...วนน 135 แตวาเขากนขาวไง กเลยอยาก

ใหวนไหนทเราไมไปทางานงดอาหารหลงเทยงคนแลวตอนเชาไปเจาะตรวจใหม (ทสอ.) กดนะจะไดร ตอนนถอวาเสยง” (เจาหนาทสถานอนามย)

จากปญหาการอมลกอมตลอดวนของผปวย ผวจยคาดวาอาจมผลตอสขภาพในชองปากได ผวจยจงขอความรวมมอจากฝายทนตกรรมในการสนบสนนบคลากรไปคดกรองปญหาในชองปากใหกบผปวย เจาพนกงานทนตสาธารณสขทาการตรวจสขภาพในชองปากของผปวย และใหคาแนะนาเกยวกบการขดหนปน ดงคากลาวทวา

“เหมอนจะมหนปนแลวขางหลง แตตอนนถาพดถงนาตาลเทานยงขดหนปน

124

ไมได ตองอยางนอยตากวา 150 ถงจะขดได ...ถาอยากขด (หนปน) ตองลดลง (ระดบ

นาตาลในเลอด) ใหตากวา 150 ถงจะขดได ...อยางนอยเราตองตรวจสขภาพในชองปาก 6 เดอนครงนง เพราะเราเปนเบาหวานเราตองเฝาระวงดวย อยางถาเหงอกอกเสบ

โอกาสตดเชอเราจะงาย เวลาขดหนปนมนจะลาบาก ทาฟนกลาบากสเราปองกน

ไปเชคไปตรวจฟนดกวาเรามารกษา” (เจาหนาททนตสาธารณสข)

สรป เนองจากกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจเปนความสมพนธรวมกนระหวางผวจย

และผปวย นอกจากผวจยตองสนบสนนใหผปวยมความมนใจในการแกปญหาดวยตวของผปวยเองแลวในระหวางกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจผวจยตองคานงถงความเชอพนฐานในกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจเสมอโดย การไมเรงรดใหผปวยตระหนกถงปญหาภาวะสขภาพของตน และการใหผปวยไดเลอกแนวทางในการปฏบตทเหมาะสมตามความคดของตนเอง วธทผวจยสามารถสงเสรมกระบวนการเสรมสรางพลงอานาจทใชในการศกษาครงน ไดแก การใชหลกฐานเชงประจกษเพอใหผปวยรบทราบถงปญหาดานสขภาพ การศกษาทบทวนขอมลผปวยแตละรายอยางตอเนองกอนลงสมภาษณ ในการแนะนาตวครงแรกควรใหบคคลทผปวยใหความไววางใจพาผวจยไป ใชทกษะการฟงโดยไมตดสน ใหขอมลทเหมาะสมกบแตละบคคล การประเมนผลการปฏบตโดยการใชหลกฐานเชงประจกษ และมทมบคลากรดานสขภาพทเกยวของกบการดาเนนงาน

125

บทท 5

สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การศกษาเชงคณภาพครงน เพอศกษาการพฒนากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในผปวยเบาหวานทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได แบบรายบคคล โดยใชการสมภาษณ แบบไมเปนทางการทบานหรอทท างานของผปวยตามขนตอนของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ ระยะเวลาในการเกบขอมล 3 เดอน ตงแตเดอนธนวาคม พ.ศ. 2553 ถงเดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2554 โดยกลมตวอยางเปนผปวยเบาหวานทรบการรกษาตอเนองในคลนกเบาหวาน หรอในเขตรบผดชอบของโรงพยาบาลหนองแซงทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได (ระดบฮโมโกลบนเอวนซมากกวา 6.5 %) และมปญหาดานการใชยา หรอมปญหาดานการควบคมอาหาร ผวจยและทมสขภาพรวมกนคดเลอกผปวยไดจ านวน 10 ราย เปนเพศหญง 8 ราย เพศชาย 2 ราย อายเฉลย 53 ป อยในชวงระหวาง 30-63 ป มระดบฮโมโกลบนเอวนซเฉลย 8.7 % อยในชวงระหวาง 6.9-11.5 % ระยะเวลาทเปนโรคเบาหวานเฉลย 10 ป ชวงเวลาการเปนเบาหวานอยระหวาง 2-20 ป จากนนท าการสมภาษณแบบไมเปนทางการตามแนวทางการเสรมสรางพลงอ านาจผปวยเบาหวานแบบรายบคคลทผวจยพฒนาขนจากแนวคดของกบสนโดยจ านวนครงในการสมภาษณแบบเจาะลกตอผปวยแตละรายมจ านวนนอยสด 4 ครง และมากสด 6 ครง วเคราะหขอมลเชงคณภาพดวยการวเคราะหเชงเนอหา ขอมลเชงปรมาณใชสถตเชงพรรณา

สรปผลการศกษา

มผปวยเบาหวาน 7 ราย สามารถผานขนการตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม สวน 3 ราย ยงไมตระหนกและยอมรบปญหาตามสถานการณทเปนจรง

ความมงมนทมเทตอการดแลภาวะโรคเบาหวานของตนใหดขนเปนปจจยหนงทสามารถผลกดนใหผปวยเบาหวานผานกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจไดจรง โดยผปวยทมมงมนทมเทอยางชดเจน สามารถผานกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทง 4 ขนตอน

ในกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจนนมกระบวนการ และลกษณะพฤตกรรม ทแสดงออกของผปวยเปนดงน

ขนการคนพบสถานการณจรง เนนการท าใหผปวยตระหนกและยอมรบ ถงความส าคญของปญหาสขภาพ กระบวนการทเกดขน ไดแก 1) การท าใหผปวยรบรถงปญหาทเกดขน 2) ผปวยแสวงหาขอมลทตองการ และ 3) ผปวยตระหนกและยอมรบปญหา

ขนการสะทอนคดอยางมวจารณญาณ เนนการท าใหผปวยประเมนทางเลอก

126

เพอใหเกดความชดเจนในการแกไขปญหา กระบวนการทเกดขนไดแก 1) คนหาทางเลอกทจะปฏบตตอไป 2) การเลาประสบการณทไดเคยปฏบต และ 3) ประเมนผลจากการปฏบตทผานมา

ขนการตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม มกระบวนการทเกดขน ไดแก 1) ม การก าหนดเปาหมาย และ 2) ระบแนวทางทจะปฏบตเพอบรรลเปาหมาย

ขนการคงไวซงการปฏบตอยางมประสทธภาพ ผปวยรสกถงความมพลงอ านาจ และความมนใจในความสามารถ มความพงพอใจทจะปฏบตเพอการดแลสขภาพของตน มกระบวนการทเกดขน คอ การสามารถสรางแรงจงใจใหคงอยเพอการปฏบตอยางตอเนอง

ขนตอนทส าคญในการท ากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจคอการท าใหผปวย

เบาหวานตระหนกและยอมรบปญหาสขภาพวาเปนปญหาทตนตองท าการปรบปรงแกไข วธทใชคอ การใชหลกฐานเชงประจกษ การใหขอมลทเหมาะสมเฉพาะราย และการศกษาทบทวนขอมลผปวยแตละรายอยางตอเนองกอนลงสมภาษณ สามารถแบงการเกดพลงอ านาจไดเปน 4 กลม เมอจ าแนกตามการรบรความสามารถของตนเอง คอ 1) ผทพรอมทจะพฒนาตนเองเสมอ 2) ผทเมอมความคาดหวงเกดขนจงจะเรมปฏบต 3) ผทเมอรบรความสามารถของตนเองจะพรอมทจะปฏบต และ 4) ผทยงไมพรอมทจะปรบเปลยน โดยผปวยสามารถเปลยนกลมการเกดพลงอ านาจได ขนอยกบการรบรความสามารถของตนเองในสถานการณนน และความคาดหวงผลทจะเกดขนจากการกระท านน ดงนนควรใหการสงเสรมผปวยใหเหมาะสมกบรายบคคล

การใหบคคลทผปวยใหความไววางใจในชมชนพาผวจยไปแนะน าตวกบผปวยใน

ครงแรกเปนปจจยทสงผลตอความส าเรจในการเรมกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ เนองจากสามารถท าใหผวจยไดรบความไววางใจ ผปวยยอมรบ และใหความสะดวกในการสมภาษณ ท าใหเกดความคนเคยกบผปวยไดรวดเรว จากนนผวจยควรเปดโอกาสใหผปวยไดเลาประสบการณตางๆโดยผวจยตองสนใจรบฟง รวมกบการใชเทคนคการฟงแบบไมตดสน เพอรวบรวมขอมล ไมวาจะเปนความเชอ ทศนคต พฤตกรรม ความร ความคบของใจ และความคาดหวง ซงสามารถท าใหผวจยใหการสนบสนนผปวยในกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจไดอยางเหมาะสม กระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจเปนความสมพนธรวมกนระหวางผวจยและผปวย นอกจากผวจยตองสนบสนนใหผปวยมความมนใจในการแกปญหาดวยตวของผปวยเองแลวในระหวางกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจผวจยตองค านงถงความเชอพนฐานในกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจเสมอโดย การไมเรงรดใหผปวยตระหนกถงปญหาภาวะสขภาพของตน และการใหผปวยไดเลอกแนวทางในการปฏบตทเหมาะสมตามความคดของตนเอง

127

อภปรายผล

ในการวจยนน าเสนอการอภปรายผลเปน 2 สวน คอ วธการศกษา และผลการศกษา

การอภปรายเกยวกบวธการศกษา เกณฑการคดเลอกกลมตวอยางในการศกษาใชเกณฑการคดเลอกกลมตวอยางเปนผปวยเบาหวานทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดไดโดยใชระดบฮโมโกลบนเอวนซ มากกวา 6.5 % ในขณะทการศกษากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในกลมผปวยเบาหวานทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดไดสวนใหญเกณฑการคดเลอกกลมตวอยางใชเกณฑระดบ

น าตาลในเลอดหลงอดอาหาร 8 ชวโมง มากกวา 140 % ไมวาจะเปน ระดบน าตาลในเลอด

มากกวา 140 mg% ตดตอกนอยางนอย 2 ครง (นตยา ทาวปราบภย 2550 : นภาพร บญยน 2550) ระดบน าตาลในเลอดมากกวา 140 mg% ตดตอกนอยางนอย 3 ครง (ธดา ศร : 2551) หรอระดบน าตาลในเลอดมากกวา 140 mg% มากกวา 3ใน 6 ครงของการมารบบรการ (ศศรญจ ไพรเขยว : 2552) เนองจากในการศกษาของแสงชย ธรปกรณ (แสงชย ธรปกรณ 2551 : 809-815) พบวาผปวยเบาหวานทมระดบน าตาลในเลอดอยในเกณฑด (นอยกวา 130 mg%) ตอเนองกน 3 ครงใน 3 เดอนทมารบบรการทโรงพยาบาลลาดหลมแกว มเพยงรอยละ 53.3 ทมระดบฮโมโกลบนเอวนซนอยกวา 7 % ดงนนผลระดบฮโมโกลบนเอวนซนาจะแสดงถงการควบคมเบาหวานในระยะยาวไดดกวา เมอผวจยเลอกใชเกณฑระดบฮโมโกลบนเอวนซในการคดเลอกกลมตวอยางทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได ผปวยเบาหวานสวนใหญไมเขาใจวาตนเองไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดไดเพราะผปวยเบาหวานมงความสนใจทระดบน าตาลในเลอดหลงอดอาหารทอยในเกณฑ ปกตของตนมากกวา ท าใหผปวยเบาหวานรบทราบสถานการณการควบคมระดบน าตาลในเลอด ไมไดของตนไดนอยกวาระดบน าตาลในเลอดหลงอดอาหาร ผวจยจงตองสมภาษณผปวยมากกวา 1 ครง และตองใชวธการใชหลกฐานเชงประจกษเพอท าใหผปวยรบทราบและตระหนกถงภาวะโรคเบาหวานในขนการคนพบสถานการณจรง ระยะหางของชวงเวลาทใชในกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจขนการคนพบสถานการณจรง การสะทอนคดอยางมวจารณญาณ และการตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม จากการทบทวนพบวามการใชระยะหาง 7 วนระหวางขนตอนดงกลาว (นภาพร บญยน 2550 : สพร มหาวรากร 2551) และลดระยะเวลาหางเหลอ 5 วนเพอความตดตามความตอเนองไดงายขน (ศศรญจ ไพรเขยว 2552) ในการศกษานผวจยพบวากระบวนการส าคญในขนการคนพบสถานการณจรง การสะทอนคดอยางมวจารณญาณ และการตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม คอการสามารถท าใหผปวยตระหนกและยอมรบปญหาทเกดขนตามสถานการณจรงไมวาจะใช

128

ระยะเวลาหางนอย (5 วน) หรอมาก (14 วน) สงผลไมแตกตางกนหากไมสามารถท าใหผปวยตระหนกและยอมรบปญหาได การเยยมบานรายบคคล ในการศกษากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจครงนผวจยใชการเยยมบานรายบคคลในกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ เชนเดยวกบ สรอร ขอยน (2550) และ ศศรญจ ไพรเขยว (2552) ผวจยท าการศกษาเฉพาะผปวยเบาหวาน ในขณะททงสองงานวจยท าการศกษาผปวยเบาหวาน และครอบครว ผวจยใชการศกษาเชงคณภาพซงในการวจยเชงคณภาพท าใหไดขอมลทลมลกกวา และไมมการประเมนผลดวยแบบสอบถาม ในขณะททงสองงานวจยท าการศกษาแบบกงทดลอง มกลมทดลอง และกลมเปรยบเทยบ ใชการประเมนผล กอน-หลง โดยท าการประเมนผปวยดวยคะแนนการรบรความมพลงอ านาจในการควบคมสถานการณจดการกบความเจบปวยของผปวยเบาหวานและครอบครว และระดบน าตาลในเลอด ในการใชคะแนนเปนตวประเมนกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทเกดขนนน พบวา กระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทเกดขนมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลาขนกบสถานการณชวตของผปวย เชน ในผปวยรายท 5 มการเปลยนแปลงจากการทผปวยไมรบรถงความสามารถของตน มาเปนรบรความสามารถในการปฏบตของตน เมอผปวยตระหนกและยอมรบปญหา ผปวยจงลงมอปฏบตตามแนวทางทตนเลอกในการแกไขปญหาภาวะโรคเบาหวานในชวงเวลาหนง แตเมอมปญหาสขภาพอนทผปวยใหความส าคญมากกวาเกดขน ผปวยไมสนใจในการปฏบตเพอดแลภาวะโรคเบาหวานอยางตอเนองตอไป

การอภปรายเกยวกบผลการศกษา วธปฏบตของผวจยในระหวางกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ สนบสนน

ความส าเรจของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทเกดขน โดยวธปฏบตของผวจย คอ ตองมการสรางความไววางใจใหเกดขนระหวางผวจยและผปวย การเปดโอกาสใหผปวยเลาประสบการณตางๆในขณะทผวจยสนใจรบฟง และใชเทคนคการฟงแบบไมตดสน เปนการสรางสมพนธภาพทด ท าใหผปวยรบรถงความหวงใยของผวจยในการมสวนรวมรบฟงประสบการณ และใหการสนบสนนดานอารมณ เมอมความไววางใจเกดขนผปวยจะเลาถงปญหาความคบของใจตางๆ ผวจยท าหนาทใหการสนบสนนขอมลเฉพาะรายบคคลเพอใหผปวยหาหนทางในการแกไขปญหาสขภาพทเหมาะสมกบบรบทชวตของผปวย ซงวธปฏบตของผวจยเหลาน ปฏบตเชนเดยวกบการศกษาของ Mcwilliam and others (1977 : 111-123) ทศกษาเกยวกบการเสรมสรางพลงอ านาจในผปวยโรคเรอรงสงอายชาวแคนาดา ซงพบวากระบวนการทสงเสรมการเสรมสรางพลงอ านาจ ไดแก การสรางความไววางใจระหวางผวจยและผปวย การสรางความสมพนธระหวางกน การใหความหวงใย

129

ดแล การแลกเปลยนประสบการณความร และการมสวนรวมในการสรางกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ ลกษณะการสอสารในระหวางกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทสงเสรมกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทเกดขน คอ การสนใจรบฟงประสบการณของผปวย และใชเทคนคการฟงแบบไมตดสน การไมเรงรดใหผปวยตระหนกถงปญหา การใหขอมลทเหมาะสมกบผปวยรายบคคล การใหผปวยเลอกแนวทางปฏบตดวยตนเอง และการประเมนผลของการปฏบตของผปวย ซงวธปฏบตของผวจยเหลาน ปฏบตเชนเดยวกบการศกษารวบรวมงานวจยเกยวกบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจของ Aujoulat, Hoore and Deccache (2007 : 13-20) ทท าการรวบรวมงานวจยทเกยวของกบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทจดกระท ากบผปวยโรคเรอรง ระหวางป ค.ศ. 1995-2005 การปรบกระบวนทศนของความคด จากการวจยครงน พบวาระหวางด าเนนการกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในบางสถานการณผวจยไดแสดงถงทกษะทไมสงเสรมกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ เชน ผวจยก าหนดเปาหมายใหผปวย ผวจยชกน าใหผปวยปรบเปลยนพฤตกรรมตามทผวจยคาดหวง และผวจยเลอกปญหาดานภาวะสขภาพใหผปวยตามมมมองของผวจย ซงท าใหผปวยไมเตมใจในการปฏบตอยางแทจรง และท าใหการเกดพลงอ านาจในผปวยเกดไดลาชากวาทคาดหวง ดงนนตองมการปรบกระบวนทศนของผวจยจากการเปนฝายก าหนดแนวทางใหผปวยตองปฏบตตาม มาเปนการใหความสนบสนนเพอใหเกดการปฏบตทผปวยเลอกเอง เชนเดยวกบการศกษาของ Anderson and Funnell (2010 : 277-282) ทสรปวาบคลากรดานสขภาพควรมการปรบกระบวนทศนของความคดในการใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจโดยไมควรทจะมความคดในการชกน าผปวยใหมพฤตกรรมตามทบคลากรดานสขภาพคาดหวง ใหยดเปาหมายของการเสรมสรางพลงอ านาจ โดยทบคลากรดานสขภาพใหความสนบสนนเพอใหผปวยน าประสบการณการดแลภาวะโรคทผานมาของตนมาสะทอนคดถงวธการทเหมาะสมส าหรบตวผปวยในการดแลสขภาพเพอการมภาวะโรคทดของตน

ลกษณะพฤตกรรมทผปวยเบาหวานแสดงออกในระหวางกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ พบวา การท าใหผปวยรบรถงปญหา ใหคนหาทางเลอกในการแกไขปญหา ใหเลาประสบการณการดแลภาวะโรคทผานมา พรอมทงใหประเมนการปฏบตทผานมา การใหผปวยก าหนดเปาหมาย และระบแนวทางปฏบตเพอไปสเปาหมายทตนตงไว ซงลกษณะทแสดงออกของผปวยทเกดขนมลกษณะเชนเดยวกบการศกษาของ Funnell and others (2004 : 123-127) ในสวนของการใหผปวยระบถงการประเมนความส าเรจของตนเองจากการปฏบตนนในการศกษาครงน

130

ผวจยไมไดกระท าในผปวยทกราย จากการปฏบต พบวา การประเมนความส าเรจของผปวยกบผวจยนนมความแตกตางกน เชน รายท 1 เมอเลอกเปาหมายเปนการควบคมน าหนก ผวจยแนะน าให ผปวยประเมนความส าเรจผลน าหนกตวทลดลง แตผปวยเลอกทจะประเมนความส าเรจของการ

ควบคมน าหนกจากความสามารถทออกก าลงกายไดตามวน และเวลาทผปวยะบไวโดยไมได สนใจถงน าหนกตวทลดลง

การสรางความสมพนธในความเปนเพอนรวมดแลสขภาพ จากการปฏบตตามกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ พบวา ในรายท 1 การสรางความเปนเพอนระหวางกน กอใหเกดความไววางใจของผปวยทตองการใหผวจยมารวมรบรและแลกเปลยนประสบการณในการแกไขปญหาดานสขภาพของตน เปนการดงขอเดนของผปวยทมประสบการณตรงในการแกไขปญหาดานสขภาพและภาวะโรคทเปนอย และผวจยทมองคความรเกยวกบการดแลภาวะโรคเบาหวาน มาผสมผสานเขาดวยกนเพอสงเสรมกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ เหมอนกบการปรบเปลยนกระบวนทศนจากการสงการใหผปวยปฏบตปรบเปลยนมาเปนการใหการยอมรบในตวผปวย และรวมสรางการดแลสขภาพรวมกนเชนเดยวกบการศกษาของ Funnell and others (2004 : 123-127) จากการวจยครงนพบวาขนตอนทส าคญในกระบวนการการเสรมสรางพลงอ านาจคอการท าใหผปวยตระหนก และยอมรบปญหาทเกดขน มผปวย 3 ราย ทยงไมตระหนกและยอมรบปญหาทเกดขนแมวาผปวยจะรบรปญหาและสาเหตของปญหาสขภาพของตน ผปวยจงไมสามารถผานขนการคนพบสถานการณจรงไปได ซงเมอจดแบงผปวยตามกลมการเกดพลงอ านาจ ทง 3 ราย อยในกลมทยงไมพรอมจะปรบเปลยน เนองจากผปวยมการรบรความสามรถของตนเองในระดบต า และมความคาดหวงผลทเกดขนจากการกระท าในระดบต า สอดคลองกบการศกษาของ ศศรญจ ไพรเขยว (2552) ทศกษาผลของโปรแกรมสรางเสรมพลงอ านาจในผสงอายโรคเบาหวานและครอบครว พบวาการสงเสรมใหผปวยและครอบครวรบรถงคณคาในตนเอง ทราบสถานการณปญหาดวยตนเอง น าไปสการปฏบต ในการดแลตนเอง และสงผลตอความสามารถในการควบคมภาวะเบาหวานได ขอจ ากดของงานวจย

ระยะเวลาทใชในการเกบขอมล 3 เดอน อาจนอยเกนไปในการตดตามกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทเกดขนจนถงขนการคงไวซงการปฏบตไดครบทกราย

131

ขอเสนอแนะส าหรบน าผลการวจยไปใช 1. กระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจแบบรายบคคลเปนอกทางเลอกหนงทบคลากรดานสขภาพใชเปนแนวทางในการสนบสนนใหผปวยคนพบปญหา เกดกระบวนการเรยนรจากประสบการณจรง และสามารถจดการแกไขปญหาสขภาพดวยตนเองอยางตอเนองยงยน

2. การพฒนาคณภาพการใหบรการในคลนกโรคเบาหวานของโรงพยาบาล ควรมการประสานงานกบหนวยงานอนๆ ในทองถนเพอใหการสนบสนนผปวยทครอบคลมถงบรบทของผปวยมากขน ไมวาจะเปน ครอบครว ชมชน และสงคม

3. การเปดบทบาทของเภสชกรในการดแลผปวยโรคเบาหวานโดยการใชกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ ควรเรมจากการเปดใจยอมรบบรบทและความจ าเปนของผปวยในดานอนๆของชวตทนอกเหนอจากการทผปวยตองปฏบตตามค าแนะน าจากบคลากรดานสขภาพฝายเดยว มการใชทกษะในการรบฟงแบบไมตดสน การใหขอมลทเหมาะสมแตละบคคลเพอท าใหผปวยรบรและเขาใจไดมากขน รวมกบการดงขอเดนของบคลากรสขภาพดานอนๆ เพอมาชวยสนบสนนขอมล และการแกไขปญหาของผปวยตามความเหมาะสม ขอเสนอแนะในการท าวจยครงตอไป

1. ควรมการศกษากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในผปวยเบาหวานโดยเพมระยะเวลาในการศกษาใหนานกวา 3 เดอน เพอตดตามกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทเกดขน การคงอยของพฤตกรรม และการสรางแรงจงใจเพอความยงยนของการปฏบต 2. ควรมการศกษากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในกลมผปวยโรคเรอรงอน

3. ควรมการศกษาผลของกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจควบคกบการสงเสรมทกษะทจ าเปนของบคลากรสาธารณสข เชน การฟงโดยไมตดสน การใหผปวยตดสนใจเลอกแนวทางปฏบตดวยตนเอง

132

บรรณานกรม

ภาษาไทย

ชนษฎา สรเดชาวธ. “ภาวะโรคเบาหวานของผปวยในคลนกเบาหวาน โรงพยาบาลหนองแซง.”

รายงานรายวชาระบาดวทยาขนสง, มนาคม 2553. (อดส าเนา) ธดา ศร. “โปรแกรมการสรางพลงรวมกบการตงเปาหมายเพอปรบพฤตกรรมการดแลตนเอง ของผปวยเบาหวานชนดท2 โรงพยาบาลสมเดจพระเจาตากสนมหาราช จงหวดตาก.” วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาสขศกษาและพฤตกรรมศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, 2551. นตยา ทาวปราบภย. “รปแบบการสงเสรมความสามารถในการดแลตนเองในผปวยเบาหวานท ไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได.” วทยานพนธมหาบณฑต สาขาการ พยาบาลผใหญขนสง บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยครสเตยน, 2550. นตยา นาโสก. “การเสรมสรางพลงอ านาจของครอบครวในการปองกนการสบบหร.” วทยานพนธ มหาบณฑตสาขาวชาการพยาบาลชมชน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน, 2552. นภาพร บญยน. “ผลของกระบวนการสรางเสรมพลงอ านาจตอพฤตกรรมการดแลตนเองและระดบ ฮโมโกลบนเอวนซในผปวยสงอายโรคเบาหวาน.” วทยานพนธมหาบณฑต สาขาการพยาบาลเวชปฏบตชมชน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยนเรศวร, 2550. ประภาเพญ สวรรณ และ สวง สวรรณ. พฤตกรรมศาสตร พฤตกรรมสขภาพและสขศกษา. กรงเทพฯ: เจาพระยาการพมพ, 2534. พมรตน อนแสน. “การส ารวจงานวจยทางการพยาบาลแบบไมทดลองทศกษาเกยวกบผปวย เบาหวานในประเทศไทย.” วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลอนามย ชมชน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, 2551. เพญจนทร ประดบมข และ ลอชย ศรเงนยวง. “สถานการณชวตและพฤตกรรมการรกษาตนเอง ของผปวยเบาหวาน.” วารสารวจยระบบสาธารณสข 2, 4 (ตลาคม-ธนวาคม 2537): 272-280. เพญนภา สตาค า. “ผลของโปรแกรมการเสรมสรางพลงอ านาจแบบกลมตอพฤตกรรมการดม แอลกอฮอลของผดมแอลกอฮอลแบบเสยง โรงพยาบาลจอมทอง จงหวดเชยงใหม.” วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลสขภาพจตและจตเวช บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม, 2550. ภศราพร เจรญศกดขจร. “ผลของการเสรมสรางพลงอ านาจในครอบครวตอระดบฮโมโกลบน เอวนซการเขารกษาซ าของผปวยเบาหวานชนดท 2 การสญเสยพลงอ านาจและ

133

พฤตกรรมการดแลของผดแล.” วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาพยาบาลครอบครว บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน, 2550. เมธน จนตยะ. “ผลของโปรแกรมการสรางเสรมพลงอ านาจตอพฤตกรรมสขภาพของผปวย โรคปอดอดกนเรอรง.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม, 2547. เยาวรตน ปรปกษขาม และคณะ. “โรคเบาหวานในคนไทย.” สถานการณสขภาพประเทศไทย 2, 17 (ตลาคม 2549):1-6. ราศ คนธสาร. “กระบวนการสรางพลงเพอปองกนการเกดโรคเบาหวานในกลมเสยงชาวไทใหญ บานผาบอง อ าเภอเมองแมฮองสอน.” วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาการสงเสรม สขภาพ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม, 2548. วรรณ แกมเกต. วธวทยาทางการวจยทางพฤตกรรมศาสตร. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2551. วรศรา ใจค าปน. “ผลของโปรแกรมการเสรมสรางพลงอ านาจแบบกลมตอการรบรสมรรถนะ แหงตนของ ผดแลในการดแลผปวยจตเภททมารบบรการแผนกผปวยนอก โรงพยาบาลสวนปรง จงหวดเชยงใหม.” วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาการ พยาบาลสขภาพจตและจตเวช บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม, 2550. วรยทธ ชยพรสไพศาล และคณะ. “โรคเบาหวาน ภาวะกอนเบาหวาน และการควบคมจดการผปวย เบาหวานคนไทย พ.ศ. 2547.” วารสารวจยระบบสาธารณสข 1, 3-4 (ตลาคม-ธนวาคม 2550): 299-312. ศศรญจ ไพรเขยว. “ผลของโปรแกรมการเสรมสรางพลงอ านาจทบานตอการรบรความรสกมคณคา ในตนเองและความสามารถในการจดการกบสถานการณการเจบปวยของผสงอาย โรคเบาหวานชนดท 2.” วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลครอบครว บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน, 2552. สรอร ขอยน. “ผลของการเสรมสรางพลงอ านาจผปวยเบาหวานชนดท 2 และครอบครวตอการรบร ความมพลงอ านาจในการควบคมสถานการณเจบปวย.” วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลครอบครว บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน, 2550. สพจน เดนดวง. “Social Determinant of Health.” เอกสารประกอบการเรยนการสอนวชา Health Policy, 27 มถนายน 2552. (อดส าเนา) สพร มหาวรากร. “ผลของการเสรมสรางอ านาจตอพฤตกรรมการดแลตนเองและการควบคมระดบ น าตาลในเลอดของผปวยเบาหวานชนดท2 ทมภาวะแทรกซอน โรงพยาบาลศนย

134

อดราน จงหวดอดรธาน.” วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาสขศกษาและสงเสรม สขภาพ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน, 2551. สภาพร พลายระหาร. “การส ารวจงานวจยทางการพยาบาลแบบทดลองและแบบกงทดลองทศกษา เกยวกบผปวยเบาหวานในประเทศไทย.” วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาการ พยาบาลอนามยชมชน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, 2551. สระเชษฐ เกตสวสด. “การเสรมสรางพลงอ านาจโดยใชกระบวนการกลมและแรงสนบสนนทาง สงคมจากครอบครวและชมชน ในการควบคมโรคของผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได พนทอ าเภอบางไทร จงหวด พระนครศรอยธยา.” วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาการจดการระบบสขภาพ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาสารคาม, 2552. แสงชย ธรปกรณ. “ความสมพนธระหวางระดบน าตาลในเลอดกบระดบอโมโกลนเอวนซ ของผปวยเบาหวานชนดท 2 โรงพยาบาลลาดหลมแกว.” วารสารวจยระบบสาธารณสข 2, 1 (มกราคม-มนาคม 2551): 809-815. ส านกนโยบายและยทธศาสตร ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข. การจดล าดบอตราผปวยใน ตามกลมสาเหตการปวย พ.ศ. 2552 [ออนไลน]. เขาถงเมอ 18 สงหาคม 2553. เขาถง ไดจาก http://bps.ops.moph.go.th/Ill/ปวย52/10%20ล าดบผปวยในป%202552.pdf ส านกระบาดวทยา, กองควบคมโรค. สรปรายงานเฝาระวงโรค ป 2551[ออนไลน]. เขาถงเมอ 18 สงหาคม 2553. เขาถงไดจาก http://epid.moph.go.th/Annual/Annual%202551/ Part1_51/6751_7151Chronic.doc หองสมดมหาวทยาลยมหดล. สบคนฐานขอมล [ออนไลน]. เขาถงเมอ 15 สงหาคม 2553. เขาถงไดจาก http://mulinet1.li.mahidol.ac.th/search~S4/X?SEARCH = (เบาหวาน)&SORT=D&m=t องกร ภาวสทธไพศฐ และคณะ. “การบรณาการแบบจ าลองการอธบายโรคส าหรบดแลผปวย เบาหวานโดยเภสชกรคลนก.” วารสารเภสชกรรมโรงพยาบาล 19, 1 (มกราคม-เมษายน

2552): 28-42. อรวรรณ ตะเวทพงศ. “ประสบการณดแลผปวยแบบคนไขเปนศนยกลาง.” วารสารระบบบรการ ปฐมภมและเวชศาสตรครอบครว, (มถนายน 2552): 57-61.

135

ภาษาตางประเทศ Anderson, Robert M, and Martha M Funnell. “Patient empowerment: reflection on the challenge of the adoption of a new paradigm.” Patient Education and Counseling 57 (2005): 153-157. Anderson, Robert M, and Martha M Funnell. “Patient empowerment : Myths and misconceptions.” Patient Education and Counseling 79 (2010): 277-282. Aujoulat, Isabelle, William d’Hoore, and Alain Deccache. “Review Patient empowerment in theory and practice: Polysemy or cacophony.” Patient Education and Counseling 66 (2007): 13-20. Bandura, Albert. Self-Efficacy in Changing Societies. 1st ed. Cambridge: Cambridge University Press, 1997. Funnell, Martha M, and Robert M Anderson. “Empowerment and Self-Management of Diabetes.” Clinical Diabetes 22 (2004): 123-127. Gibson, Cheryl H. “A concept analysis of empowerment.” Journal of Advanced Nursing 16 (1991): 354-361. Gibson, Cheryl H. “The process of empowerment in mothers of chronically ill children.” Journal of Advanced Nursing 21 (1995): 1201-1210. Kettunen, Tarja and others. “Developing empowering health counseling measurement Preliminary results.” Patient Education and Counseling 64 (2006): 159-166. Kieffer, Charles H. “Citizen empowerment a developmental persepective.” In Studies in Empowerment, 9-36. Edited by Julian Rappaport and Robert Hess. New York: The Haworth press, Inc., 1984. Mcwilliam, Carol and others. “Creating empowering meaning: an interactive process of Promoting health with chronically ill older Canadians.” Health Promotion International 12 (1997): 111-123 Naidoo, Jennie, and Jane Will. Foundations for Health Promotion. 3rd ed. London: Baillier Tindall, 2009. Rappaport, Julian. “Studies in empowerment introduction to the issue.” In Studies in Empowerment: Steps Toward Understanding and Action, 1-7. Edited by Julian Rappaport and Robert Hess. New York: The Haworth press, Inc., 1984.

136

WHO. Diabilities [online]. Accessed 2 September 2009. Available from http://www.who.int/ topics/disabilities/en/

137

ภาคผนวก

138

ภาคผนวก ก แนวทางการเสรมสรางพลงอ านาจผปวยเบาหวานแบบรายบคคล

139

แนวทางการเสรมสรางพลงอ านาจผปวยเบาหวานแบบรายบคคล 1.ขนการคนพบสถานการณจรง

1.1 วตถประสงค เพอใหผปวยเกดการตระหนกถงปญหาและรบรสภาพการณการเจบปวย

ของตนตามสภาพทเปนจรง

1.2 ผลทคาดวาจะได ผปวยรบรตอภาวะโรคและแสดงออกถงความเขาใจตอสภาพการเจบปวย

ของตนตามจรง 1.3 กจกรรม

1.3.1 ผวจยสรางสมพนธภาพทดในการพดคย โดยอาศยบรรยากาศเปนกนเองทบานของผปวย

1.3.2. ด าเนนการเกบขอมลโดยการสมภาษณ กระตนใหผปวยเลาประสบการณ สภาพปญหา ระบายความรสกและความในใจทผปวยตองการบอกถงความเจบปวย การรกษาและสภาพปญหาทวไป

1.3.3 ผวจยตงใจฟงทผปวยเลา มการสะทอนความและสรปความเปนระยะเพอความเขาใจทถกตองในการเกบขอมล 1.3.4 ผวจยสงเกตสหนา แววตา กรยาทาทาง การแสดงความสนใจเอาใจใส สงเกตน าเสยงจากการพดคยบอกเลาถงสภาพปญหา การระบายความรสกหรอความในใจ

ของผปวย สงเกตอากปกรยาของผปวยขณะทพดถงความรสก เพอน าไปบนทกและประเมนขอมลทไดตอไป

1.3.5 ผวจยบอกสนสดกจกรรม และนดหมายผปวยในครงตอไป อก 7 วน หรอตามความสะดวกของผปวย

1.3.6 ผวจยขอบคณผปวยและกลาวลา 1.3.7 กจกรรมใชเวลาประมาณ 60 นาท สามารถปรบใหเขากบ

สถานการณตามความเหมาะสม

1.4 ประเดนค าถาม

ในขนตอนนแบงการตอบสนองออกเปน 3 ดาน คอ การตอบสนองดาน

140

อารมณ การตอบสนองทางสตปญญาการรบร และการตอบสนองดานพฤตกรรม 1.4.1 การตอบสนองดานอารมณ (Emotional responses) ค าถามไดแก

“ตอนทราบวาเปนเบาหวานครงแรกทานรสกทางใจอยางไรคะ”

เพอใหผปวยระบถงความรสก หรอเหตการณหลงจากทตนทราบวาเปนโรคเบาหวาน

“ทานรสกเชนไรกบอาการโรคเบาหวานททานเปนอยในขณะน”

เพอใหผปวยระบถงความรสกเกยวกบภาวะโรคเบาหวานในปจจบน

“โรคเบาหวานท าใหรางกายและการด าเนนชวตของทานเปลยนแปลงจากเดมไหม”

“หากมการเปลยนแปลง การเปลยนแปลงทเกดขนเปนอยางไร” เพอใหผปวยรบรขอจ ากดทเกดขนจากการมภาวะโรคเบาหวาน

“ทานมความคาดหวงอะไรตอภาวะโรคทเปนอย และท าไมทานถงคดเชนนน” เพอใหผปวยส ารวจความคาดหวงตนเองตอภาวะความเจบปวย

“การทจะมภาวะโรคเบาหวานดเปนไปดงทคาดหวงทานคดวาตองท าอยางไรบาง”

เพอใหผปวยส ารวจแนวทางในการจดการกบภาวะโรคเบาหวานของตนเอง

“อะไรเปนเปาหมายในชวตของทาน”

เพอใหผปวยส าราจเปาหมายของการใชชวต

1.4.2 การตอบสนองทางสตปญญาการรบร (Cognitive response)

ค าถามไดแก “ทานทราบไหมวาโรคเบาหวานมสาเหตจากอะไร และท าไมถงคดเชนนน ”

เพอใหผปวยอธบายถงสาเหตของการเกดโรคเบาหวานตามความเขาใจของตนเอง “ทานทราบหรอไมวาถาควบคมเบาหวานไมไดจะเกดอะไรขน ทานเคยพบเหนคนทเปนตามททานกลาวบางไหม และเปนใคร”

เพอใหผปวยรบรถงความรนแรงของโรคเบาหวาน “ทานเคยไดรบรบรโรคเบาหวานจากทใดบาง ขอมลทไดรบคออะไร และท าไมทานถงคดวาขอมลนนนาเชอถอ” เพอใหผปวยระบไดถงแหลงขอมลเกยวกบโรคเบาหวาน ขอมลทผปวยไดรบ และประเมนความนาเชอถอของขอมลทไดรบ “ทานพดคยปรกษาเรองโรคเบาหวานกบใครบาง เพราะอะไรถงเลอกคนนน” เพอใหผปวยระบถงกลมคนทใหค าปรกษาเรองโรคเบาหวานได

1.4.3 การตอบสนองดานพฤตกรรม (Behavioural response) ค าถาม

141

ไดแก “ทานดแลตนเองเรองเบาหวานอยางไรบาง เชน เรองยา เรองอาหาร เรองการออกก าลงกาย และอนๆ”

เพอใหผปวยอธบายถงพฤตกรรมการดแลตนเองเกยวกบโรคเบาหวานในดานตางๆ “ทผานมาในการดแลตนเองของทาน มปญหาเรองใดบาง ทานท าอยางไรกบปญหานน

และผลเปนอยางไร และเมอมปญหาเดมเกดขนทานท าอยางไร” เพอใหผปวยน าประสบการณในอดตมาปรบใช

2. ขนการสะทอนคดอยางมวจารณญาณ 2.1 วตถประสงค เพอใหผปวยทบทวนปญหา สะทอนคดถงสาเหตของปญหาทแทจรง ตระหนกถงความส าคญในการดแลตนเอง และเหนแนวทางตางๆในการแกปญหาของตนเอง 2.2 ผลทคาดวาจะได ผปวยรบรความสามารถในการดแลตนเอง รบรปญหา แนวทาง และอปสรรคของการดแลตนเองในดานการบรหารยา และอาหาร 2.3 กจกรรม

2.3.1 ผวจยสรางสมพนธภาพทดในการพดคย โดยอาศยบรรยากาศเปนกนเองทบานของผปวย

2.3.2 ผวจยทบทวนขอมลรวมกบผปวย จากการพดคยในครงทผานมา 2.3.3 ผจยด าเนนการเกบขอมลโดยการสมภาษณ กระตนใหผปวยเลาประสบการณ สภาพปญหา โดยใชค าถามกระตนใหคดทบทวน วเคราะหตนเองและปจจยทเกยวของการพฤตกรรมการดแลตนเอง

2.3.4 ผวจยตงใจฟงทผปวยเลา มการสะทอนความและสรปความเปน

ระยะเพอความเขาใจทถกตองในการเกบขอมล ใหผปวยคดทบทวนตนเอง 2.3.5 ผวจยสงเกตสหนา แววตา กรยาทาทาง การแสดงความสนใจเอาใจ

ใส สงเกตน าเสยงจากการพดคยบอกเลาถงสภาพปญหา การระบายความรสกหรอความในใจ

ของผปวย สงเกตอากปกรยาของผปวยขณะทพดถงความรสก 2.3.6 ผวจยบอกสนสดกจกรรม และนดหมายผปวยในครงตอไป อก 7 วน

หรอตามความสะดวกของผปวย 2.3.7 ผวจยขอบคณผปวยและกลาวลา

142

2.3.8 กจกรรมใชเวลาประมาณ 60 นาท สามารถปรบใหเขากบ

สถานการณตามความเหมาะสม

2.3.9 สามารถด าเนนกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในขนการสะทอนคดอยางมวจารณญาณมากกวา 1 ครงขนกบผปวยแตละราย ผวจยจะด าเนนการจนกวาผปวยสะทอนคดถงสาเหตของปญหาทแทจรง และตระหนกถงความส าคญในการดแลตนเอง

2.4 ประเดนค าถาม ไดแก “ทานคดวาการรบประทานยา หรอฉดยา ของทานท าไดดมากนอยเพยงใด และมปญหาอะไรหรอไม”

“ทานคดวาการควบคมอาหารของทานท าไดดมากนอยเพยงใด และมปญหาอะไรหรอไม”

เพอใหผปวยรบรอปสรรค และประเมนศกยภาพของตนเองในเรองการรบประทานยา หรอฉดยาฉดยา และการควบคมอาหาร

“ทานรสกอยางไรกบปญหาการรบประทานยา หรอฉดยา ททานไดกลาวมา”

“ทานรสกอยางไรกบปญหาการควบคมอาหารททานไดกลาวมา”

เพอใหผปวยประเมนความรสกของตนเองตอปญหาการรบประทานยา หรอฉดยา และการควบคมอาหาร

“ทานมวธในการแกไขปญหาการรบประทานยา หรอฉดยา ทเกดขนอยางไร”

“ทานมวธในการแกไขปญหาการควบคมอาหารทเกดขนอยางไร”

“ทานเคยคดหาวธอนอกหรอไมเพอชวยใหมการรบประทานยา หรอฉดยาทดขน และลองปฏบตแลวไดผลเปนอยางไร”

“ทานเคยคดหาวธอนอกหรอไมเพอชวยใหมการควบคมอาหารทดขน และลองปฏบตแลวไดผลเปนอยางไร”

“ใหทานเปรยบเทยบขอดขอเสย ของแตละวธ และวธไหนใชไดผลดทสดส าหรบตวทาน และเพราะเหตใดทานถงคดวาเหมาะสม”

เพอใหผปวยแสวงหาทางเลอก และประเมนทางเลอกในการแกไขปญหา “ทานคดวาสงใดนาจะมสวนชวยใหทานสามารถบรหารยาและควบคมอาหารไดดขน”

“ทานคดวามบคคลอนทจะใหความชวยเหลอในปญหาทเกดขนดงกลาวหรอไม และเปนใคร”

เพอใหผปวยพจารณาปจจยสนบสนน และใหผปวยเกดมมมองใหมในการแกไขปญหา

143

3. ขนการตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสม 3.1 วตถประสงค เพอใหผปวยสามารถหาแนวทางในการแกไขปญหาการบรหารยา หรอการควบคมอาหาร พรอมทงก าหนดเปาหมายในการดแลตนเอง 3.2 ผลทคาดวาจะได ผปวยสามารถหาแนวทางในการปฏบตทเหมาะสมกบตน เพอน าไปสเปาหมายทคาดหวง 3.3 กจกรรม

3.3.1 ผวจย สรางสมพนธภาพทดในการพดคย โดยอาศยบรรยากาศเปนกนเองทบานของผปวย

3.3.2 ผวจยทบทวนขอมลรวมกบผปวย จากการพดคยในครงทผานมา 3.3.3 ผวจยด าเนนการเกบขอมลโดยการสมภาษณ และกระตนใหวเคราะหเปรยบเทยบการปฏบตของตนเองและพฤตกรรมการดแลทไดเสนอแนะ จากการแลกเปลยนความคดเหนระหวางผปวย และผวจย (อาจมทมสขภาพรวมดวยแลวแตราย) 3.3.4 ผวจยยกตวแบบดานบวก/ลบ เพอใหผปวยมการเรยนรจากตวแบบดานบวกและลบจากการยกตวอยางเหลานน 3.3.5 ผวจยกระตนใหผปวยก าหนดเปาหมายทผปวยสามารถปฏบตได ตามความเหมาะสมกบการด าเนนชวตของตนเอง จากนนใหผปวยสรปแนวทางในการดแลตนเองและบอกเปาหมายทก าหนดไว 3.3.6 ผวจยกลาวชนชม สนบสนน ใหก าลงใจ และใหความมนใจแกผปวยทสามารถหาแนวทางในการแกไขปญหาไดดวยตนเอง 3.3.7 ผวจยกระตนใหผปวยตดตามและประเมนผลตนเองอยางตอเนองในการทจะด าเนนการแกไขปญหาตามแนวทางปฏบตทไดเลอกไว

3.3.8 ผวจยตงใจฟงทผปวยเลา มการสะทอนความและสรปความเปน

ระยะเพอความเขาใจทถกตองในการเกบขอมล 3.3.9 ผวจยบอกสนสดกจกรรม และนดหมายผปวยในครงตอไป อก 2

สปดาห หรอตามความสะดวกของผปวย 3.3.10 ผวจยขอบคณผปวยและกลาวลา 3.3.11 กจกรรมใชเวลาประมาณ 60 นาท สามารถปรบใหเขากบ

สถานการณตามความเหมาะสม

144

3.3.12 ในกรณทผปวยไมสามารถตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสมกบตนเองได ซงเปนกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในขนท 3 ผวจยจะยอนกลบไปด าเนนการในกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจในขนการสะทอนคดอยางมวจารณญาณ เพอใหผปวยคนหาสาเหตของปญหาการบรหารยา รวมทงอปสรรคในการด าเนนการ และท าใหผปวยสามารถเลอกวธปฏบตทเหมาะสมกบตนเองได

3.4 ประเดนค าถาม ไดแก “จากปญหา (ตามทผปวยระบ) ทานคดวามวธการปฏบตใหดขนไดอยางไรบาง”

เพอใหผปวยเสนอวธตางๆทตนคดวาสามารถท าใหเกดการบรหารยาทดขนได “จากแนวทางททานไดกลาวมา ทานคดวาทานควรจะเลอกท าอยางไร”

“จากแนวทางททานไดกลาวมา ทานคดวาจะเรมตนอยางไร”

เพอใหผปวยมแนวทางในการแกไขปญหาทเหมาะสมกบตนเอง “เปาหมายของการบรหารยาทดขนททานคาดหวงไวคออะไร”

“เปาหมายของการควบคมอาหารทดขนททานคาดหวงไวคออะไร”

“ในอกสองสปดาหขางหนาทานหวงใหเปาหมาย (ระยะสน) ของการบรหารยาของทานเปนอยางไร”

“ทานคาดวาจะตองด าเนนการเชนไรเพอใหไปถงเปาหมาย(ระยะสน) ทตงไว”

“ในอกสองสปดาหขางหนาทานหวงใหเปาหมาย (ระยะสน) ของการควบคมอาหารของทานเปนอยางไร”

“ทานคาดวาจะตองด าเนนการเชนไรเพอใหไปถงเปาหมายทตงไว”

เพอใหผปวยตงเปาหมายทงระยะสน และระยะยาวของการปฏบตตามแนวทางทตดสนใจเลอกได เพอใหผปวยวางแนวทางปฏบตทตนเพอไปสเปาหมายทตนคาดหวง

4.ขนการคงไวซงการปฏบตอยางมประสทธภาพ 4.1 วตถประสงค เพอสรางความรสกถงความส าเรจในตนเองของผปวยในเรองความสามารถในการแกปญหา และการประยกตความรในการดแลตนเองไดอยางเหมาะสม

เพอสงเสรมการคงไวซงการปฏบตทมประสทธภาพอยางตอเนอง

4.2 ผลทคาดวาจะได ผปวยมวธการคดวเคราะหวธการจดการกบปญหาไดอยางเหมาะสม มความใสใจในปญหาการบรหารยา หรอการควบคมอาหาร และพอใจในการดแลตนเอง

145

4.3 กจกรรม

4.3.1 ผวจยสรางสมพนธภาพทดในการพดคย โดยอาศยบรรยากาศเปนกนเองทบานของผปวย

4.3.2 ผวจยทบทวนขอมลรวมกบผปวย จากการพดคยในครงทผานมา 4.3.3 ผวจยด าเนนการเกบขอมลโดยการสมภาษณ และใหผปวยเลาถงผลของการปฏบตตามแนวทางทไดเลอกไว การปรบเปลยนพฤตกรรมหรอการแกไขปญหา ความส าเรจ และอปสรรค ของการปฏบตตามเปาหมายในการดแลตนเองทตงไว 4.3.4 ผวจยตงใจฟงทผปวยเลา มการสะทอนความและสรปความเปนระยะเพอความเขาใจทถกตองในการเกบขอมล 4.3.5 ผวจยใหก าลงใจผทมปญหา และอปสรรค กลาวชนชม สนบสนน ใหก าลงใจ และใหความมนใจแกผปวยเพอใหผปวยคงไวซงการปฏบตทมประสทธภาพตอไป หรอใหผปวยปรบเปลยนแนวทางปฏบตตนในกจกรรมการดแลตนเองทผปวยยงท าไมไดตามเปาหมาย 4.3.6 ผวจยกระตนใหผปวยตดตามและประเมนผลตนเองอยางตอเนอง

4.3.7 ผวจยบอกสนสดกจกรรม และนดหมายผปวยในครงตอไป อก 4 สปดาห หรอความสะดวกของผปวย

4.3.8 ผวจยขอบคณผปวยและกลาวลา 4.3.9 กจกรรมใชเวลาประมาณ 60 นาท สามารถปรบใหเขากบ

สถานการณตามความเหมาะสม

4.3.10 ในกรณทผปวยไมสามารถปฏบตไดตามเปาหมายทตนไดเลอกไว จะนดหมายผปวยในครงตอไป อก 2 สปดาห หรออาจเรวกวานตามความสะดวกของผปวยแตทงนควรอยในชวง 2 สปดาห ซงเมอถงก าหนดนดจะด าเนนการตามขนตอนท 4 กบผปวยอกครง และจะนดหมายผปวยในอก 4 สปดาหตอไป

4.4 ประเดนค าถาม ไดแก “จากการปฏบตตามแนวทางททานไดเลอกไวในครงทแลว ผลเปนอยางไร”

เพอใหผปวยเลาประสบการณในการปฏบตในชวงทผานมา “สงสนบสนนทท าใหทานสามารถปฏบตตามแนวทางเพอใหถงเปาหมายททานตงไวคออะไร”

เพอใหผปวยเลาถงสงทสนบสนนใหเกดความส าเรจในการปฏบต (ถาม) “มปญหา หรออปสรรคใด หรอไมระหวางททานปฏบตตามแนวทางททานไดตงเปาหมาย

ไว”

146

เพอใหผปวยเลาถงปญหา อปสรรคทเกดขนระหวางนน (ถาม) 4.4.1 กรณทผปวยไมสามารถปฏบตไดตามเปาหมาย ใหผปวยระบสาเหต

ทชดเจนของการไมประสบความส าเรจดงกลาว

“อะไรเปนสาเหตหลกทท าใหทานไมสามารถปฏบตตามแนวทางททานไดตงเปาหมายไวได”

เพอใหผปวยระบสาเหตทชดเจนของการไมประสบความส าเรจ “ทานวางแผนจะท าเชนไรตอไป เพอสามารถปฏบตใหถงตามเปาหมายททานไดตงไว”

เพอใหผปวยบอกแนวทางในการปฏบตเพอใหถงเปาหมายทตนไดตงไว เพอใหผปวยเกดความมนใจในการปฏบต และหาแนวทางทจะคงการปฏบตเพอใหถงเปาหมายของตนทตงไว

4.4.2 กรณทผปวยสามารถปฏบตไดตามเปาหมาย ใหผปวยก าหนด

เปาหมายใหมททาทายเพมขน “ทานจะเลอกด าเนนการตอไปอยางไร เมอสามารถบรรลเปาหมายททานไดตงไวในครงน

แลว”

“ในอกสสปดาหขางหนาทานหวงใหเปาหมายของการบรหารยาของทานเปนอยางไร”

“ทานคาดวาจะตองด าเนนการเชนไรเพอใหไปถงเปาหมายทตงไว”

“ในอกสสปดาหขางหนาทานหวงใหเปาหมายของการควบคมอาหารของทานเปนอยางไร”

“ทานคาดวาจะตองด าเนนการเชนไรเพอใหไปถงเปาหมายทตงไว”

เพอใหผปวยบอกแนวทางในการปฏบตเพอใหถงเปาหมายทตนไดตงไว เพอใหผปวยเกดความมนใจในการปฏบต และหาแนวทางทจะคงการปฏบตเพอใหถงเปาหมายทสงขนของตนทตงไว

5. ขนการสรปกจกรรม 5.1 วตถประสงค เพอสรางความรสกถงความส าเรจในตนเองของผปวยในเรองความสามารถในการแกปญหา และการประยกตความรในการดแลตนเองไดอยางเหมาะสม

เพอสงเสรมการคงไวซงการปฏบตทมประสทธภาพอยางตอเนอง 5.2 ผลทคาดวาจะได ผปวยสามารถบอกประโยชนของกจกรรม และสามารถน ากจกรรมไปใชในการดแลตนเองอยางตอเนอง

147

5.3 กจกรรม

5.3.1 ผวจยสรางสมพนธภาพทดในการพดคย โดยอาศยบรรยากาศเปนกนเองทบานของผปวย

5.3.2 ผวจยทบทวนขอมลรวมกบผปวย จากการพดคยในขนท 4

5.3.3 ผวจยด าเนนการเกบขอมลโดยการสมภาษณ และใหผปวยเลาถงผลของการปฏบตตามแนวทางทไดเลอกไว การปรบเปลยนพฤตกรรมหรอการแกไขปญหา ความส าเรจ และอปสรรค ของการปฏบตตามเปาหมายในการดแลตนเองทตงไว 5.3.4 ผวจยตงใจฟงทผปวยเลา มการสะทอนความและสรปความเปนระยะเพอความเขาใจทถกตองในการเกบขอมล 5.3.5 ผวจยใหก าลงใจผทมปญหา และอปสรรค กลาวชนชม สนบสนน ใหก าลงใจ และใหความมนใจแกผปวยเพอใหผปวยคงไวซงการปฏบตทมประสทธภาพตอไป หรอใหผปวยปรบเปลยนแนวทางปฏบตตนในกจกรรมการดแลตนเองทผปวยยงท าไมไดตามเปาหมาย 5.3.6 ผวจยกระตนใหผปวยตดตามและประเมนผลตนเองอยางตอเนอง

-ผวจยบอกสนสดกจกรรม และสอบถามถงประโยชนของการท ากระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจทเกดขน

5.3.7 ผวจยขอบคณผปวยและกลาวลา

148

ภาคผนวก ข เอกสารรบรองโดยคณะกรรมการจรยธรรมการวจยในมนษย

คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยศลปากร

149

150

ภาคผนวก ค เอกสารขอความอนเคราะหเกบขอมลวทยานพนธ

151

152

ภาคผนวก ง

เอกสารชแจงผเขารวมการวจย

153

154

155

ภาคผนวก จ

หนงสอแสดงความยนยอมการเขารวมโครงการวจย

156

157

ประวตผวจย

ชอ-สกล นางสาวชนษฎา สรเดชาวธ ทอย 27/14/ ถนนคลองวดโส ต าบลบางปรอก อ าเภอเมอง จงหวดปทมธาน 12000 ทท างาน โรงพยาบาลหนองแซง 59 หม 1 ต าบลไกเสา อ าเภอหนองแซง

จงหวดสระบร 17180 โทรศพท 036-399234 ประวตการศกษา พ.ศ. 2543 ส าเรจการศกษาปรญญาเภสชศาสตรบณฑต มหาวทยาลยศลปากร

พ.ศ. 2552 ศกษาตอระดบปรญญาเภสชศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการคมครองผบรโภคดานสาธารณสข มหาวทยาลยศลปากร

ประวตการท างาน

พ.ศ. 2552 เภสชกรช านาญการ โรงพยาบาลหนองแซง