FTL 103 – Inga FTL 103 – Inga SigurðardóttirSigurðardóttir

ADHDADHDLesefni:Lesefni:

Bæklingar frá ADHD Bæklingar frá ADHD félaginu:félaginu:

(eru á Múðlunni)(eru á Múðlunni)• Börn með ADHDBörn með ADHD• Fullorðnir & ADHDFullorðnir & ADHD• Stúlkur & ADHDStúlkur & ADHD• Hvað er ADHD?Hvað er ADHD?• AAðferðir til að hjálpa ðferðir til að hjálpa

nemendumnemendum

ADHD greiningADHD greining ADHD er hegðunarheilkenni sem stafar af ADHD er hegðunarheilkenni sem stafar af

frávikum í taugaþroska. frávikum í taugaþroska. Engar líffræðilegar greiningaraðferðir Engar líffræðilegar greiningaraðferðir Greining byggist þroskasögu og á því að Greining byggist þroskasögu og á því að

meta hvort tiltekin hegðunareinkenni séu meta hvort tiltekin hegðunareinkenni séu til staðar til staðar

Tvö flokkunarkerfi í notkun sem stuðst er Tvö flokkunarkerfi í notkun sem stuðst er viðvið

– – ICD-10 (ofvirkniröskun)ICD-10 (ofvirkniröskun) – – DSM-IV (athyglisbrestur með ofvirkni)DSM-IV (athyglisbrestur með ofvirkni)

GreiningarferliðGreiningarferlið Matslistar Matslistar Þroska-og heilsufarssaga Þroska-og heilsufarssaga Greiningarviðtal Greiningarviðtal Viðtal við barn Viðtal við barn Upplýsingar frá skóla og/eða öðrum Upplýsingar frá skóla og/eða öðrum Læknisskoðun (læknisfræðilegar Læknisskoðun (læknisfræðilegar

rannsóknir) rannsóknir) (Mat á vitsmunaþroska) (Mat á vitsmunaþroska) (Annað þroskamat eftir atvikum) (Annað þroskamat eftir atvikum)

AlgengiAlgengi Til þessa: 3-5% barna á grunnskólaldriTil þessa: 3-5% barna á grunnskólaldri Tvær nýlegar bandarískar rannsóknir Tvær nýlegar bandarískar rannsóknir

sýna 6,7 og 7,5%sýna 6,7 og 7,5% Nýjar bandarískar rannsóknir Nýjar bandarískar rannsóknir

sýna 4,4% algengi hjá fullorðnum sýna 4,4% algengi hjá fullorðnum Íslenskar rannsóknir hafa sýnt algengi Íslenskar rannsóknir hafa sýnt algengi

hjá börnum og unglingum á bilinu 3,8-hjá börnum og unglingum á bilinu 3,8-7.7%. 7.7%. 3-4 drengir á móti hverri einni stúlku 3-4 drengir á móti hverri einni stúlku

Orsakir ADHDOrsakir ADHD Líffræðileg orsökLíffræðileg orsök Truflun boðefna í miðtaugakerfinuTruflun boðefna í miðtaugakerfinu Erfðir útskýra 75 – 95% ADHD einkenna Erfðir útskýra 75 – 95% ADHD einkenna

Heilaskaði vegna áverka eða heilabólguHeilaskaði vegna áverka eða heilabólgu

9 hegðunareinkenni 9 hegðunareinkenni hreyfiofvirkni/hvatvísi hreyfiofvirkni/hvatvísi

Er oft mikið með hendur og fætur á hreyfingu eða iðar í Er oft mikið með hendur og fætur á hreyfingu eða iðar í sæti sæti

Yfirgefur oft sæti sitt í skólastofu eða við aðrar aðstæður Yfirgefur oft sæti sitt í skólastofu eða við aðrar aðstæður þar sem ætlast er til að setið sé kyrr þar sem ætlast er til að setið sé kyrr

Hleypur oft um eða prílar óhóflega við aðstæður þar sem Hleypur oft um eða prílar óhóflega við aðstæður þar sem slíkt á ekki við slíkt á ekki við

Á oft erfitt með að vera hljóð(-ur) við leik eða Á oft erfitt með að vera hljóð(-ur) við leik eða tómstundastarf tómstundastarf

Er á fleygiferð eða er “eins og þeytispjald” Er á fleygiferð eða er “eins og þeytispjald” Talar oft óhóflega mikið Talar oft óhóflega mikið Grípur oft fram í með svari áður en spurningu er lokið Grípur oft fram í með svari áður en spurningu er lokið Á oft erfitt með að bíða eftir að röðin komi að honum/henni. Á oft erfitt með að bíða eftir að röðin komi að honum/henni. Grípur oft fram í eða ryðst inn í það sem aðrir eru að gera Grípur oft fram í eða ryðst inn í það sem aðrir eru að gera

9 hegðunareinkenni 9 hegðunareinkenni athyglisbrestsathyglisbrests

Hugar oft illa að smáatriðum og gerir fljótfærnislegar villur Hugar oft illa að smáatriðum og gerir fljótfærnislegar villur Á oft erfitt með að halda athygli vakandi við verkefni eða Á oft erfitt með að halda athygli vakandi við verkefni eða

leik leik Virðist oft ekki hlusta þegar talað er beint til hans/hennar Virðist oft ekki hlusta þegar talað er beint til hans/hennar Fylgir oft ekki fyrirmælum til enda Fylgir oft ekki fyrirmælum til enda Tregðast við að takast á við verkefni (t.d. heimanám og Tregðast við að takast á við verkefni (t.d. heimanám og

verkefni í skóla) sem krefjast mikillar beitingar hugans verkefni í skóla) sem krefjast mikillar beitingar hugans Truflast oft auðveldlega af utanaðkomandi áreitum Truflast oft auðveldlega af utanaðkomandi áreitum Á oft erfitt með að skipuleggja verkefni sín og athafnir Á oft erfitt með að skipuleggja verkefni sín og athafnir Týnir oft hlutum sem hann/hún þarf á að halda til verkefna Týnir oft hlutum sem hann/hún þarf á að halda til verkefna

sinna eða athafna sinna eða athafna Er oft gleymin(-n) í athöfnum daglegs lífs Er oft gleymin(-n) í athöfnum daglegs lífs

ADHD - greiningADHD - greining Greiningarskilyrði A: Greiningarskilyrði A:

Til staðar þufa að vera a.m.k. 6 af 9 einkennum Til staðar þufa að vera a.m.k. 6 af 9 einkennum annars hvors eða beggja einkennaflokka. annars hvors eða beggja einkennaflokka.

Greiningarskilyrði B:Greiningarskilyrði B: Einhver hamlandi einkenni hreyfiofvirkni/hvatvísi eða Einhver hamlandi einkenni hreyfiofvirkni/hvatvísi eða

athyglisbrests þurfa að vera komin fram fyrir 7 ára athyglisbrests þurfa að vera komin fram fyrir 7 ára alduraldur

Greiningarskilyrði C:Greiningarskilyrði C: Einkennin valda hömlun í tveimur eða fleiri Einkennin valda hömlun í tveimur eða fleiri

mismunandi aðstæðum (t.d. í skóla [eða vinnu] og á mismunandi aðstæðum (t.d. í skóla [eða vinnu] og á heimiliheimili

Greiningarskilyrði D: Greiningarskilyrði D: Skýr merki þurfa að vera um klínískt marktæka Skýr merki þurfa að vera um klínískt marktæka

skerðingu í félagslegri virkni, í námi eða starfiskerðingu í félagslegri virkni, í námi eða starfi

ADHD – þrír undirflokkarADHD – þrír undirflokkar Blönduð gerðBlönduð gerð

Einkenni beggja einkennaflokka ná Einkenni beggja einkennaflokka ná greiningarmörkum greiningarmörkum

Einkenni athyglisbrests ráðandiEinkenni athyglisbrests ráðandi Aðeins einkenni athyglisbrests ná Aðeins einkenni athyglisbrests ná

greiningarmörkum greiningarmörkum Einkenni ofvirkni/hvatvísi ráðandiEinkenni ofvirkni/hvatvísi ráðandi

Aðeins einkenni ofvirkni/hvatvísi ná Aðeins einkenni ofvirkni/hvatvísi ná greiningarmörkum greiningarmörkum

ADHDADHD Einkenni hreyfiofvirkni og hvatvísi eru Einkenni hreyfiofvirkni og hvatvísi eru

venjulega orðin skýr um 3-4 ára aldur venjulega orðin skýr um 3-4 ára aldur Einkenni athyglisbrests verða áberandi Einkenni athyglisbrests verða áberandi

um 5-6 ára aldurinn um 5-6 ára aldurinn Um 8-10 ára aldur fer oft að draga Um 8-10 ára aldur fer oft að draga

verulega úr hreyfiofvirkni og hvatvísi, en verulega úr hreyfiofvirkni og hvatvísi, en athyglisbresturinn situr frekar eftir athyglisbresturinn situr frekar eftir

MótþróaþrjóskuröskunMótþróaþrjóskuröskunGreiningarviðmiðGreiningarviðmið

Fær tíðari eða alvarlegri skapofsaköst en Fær tíðari eða alvarlegri skapofsaköst en þroskastig segir til um þroskastig segir til um

Rífst oft við fullorðna Rífst oft við fullorðna Óhlýðnast oft eða neitar að fara eftir Óhlýðnast oft eða neitar að fara eftir

fyrirmælum og reglum sem fullorðnir setja fyrirmælum og reglum sem fullorðnir setja Angrar oft aðra að því er virðist viljandi Angrar oft aðra að því er virðist viljandi Kennir oft öðrum um eigin mistök eða Kennir oft öðrum um eigin mistök eða

slæma hegðun slæma hegðun Fljót(ur) að láta aðra fara í taugarnar á sér Fljót(ur) að láta aðra fara í taugarnar á sér

og verður fljótt önug(ur) og verður fljótt önug(ur) Er oft reið(ur) eða fyrtin(n) Er oft reið(ur) eða fyrtin(n) Er oft illkvittin(n) og hefnigjörn (-gjarn) Er oft illkvittin(n) og hefnigjörn (-gjarn)

Hegðunarröskun - Hegðunarröskun - greiningarviðmiðgreiningarviðmið

Ofbeldi gegn mönnum og dýrumOfbeldi gegn mönnum og dýrum Skemmdarverk á eignum annarra Skemmdarverk á eignum annarra Svik eða þjófnaðirSvik eða þjófnaðir Alvarleg brot gegn reglum Alvarleg brot gegn reglum

Athyglisbrestur með ofvirkni Athyglisbrestur með ofvirkni Meðferð (leik-/grunnskólaldur) Meðferð (leik-/grunnskólaldur)

Sálfræðilegar/uppeldislegar aðferðir Sálfræðilegar/uppeldislegar aðferðir Kennsla/þjálfun fyrir foreldra í Kennsla/þjálfun fyrir foreldra í

atferlismótandi aðferðum. atferlismótandi aðferðum. Kerfisbundin jákvæð styrking æskilegrar Kerfisbundin jákvæð styrking æskilegrar

hegðunar, hegðunar, neikvæð styrking óæskilegrar hegðunar neikvæð styrking óæskilegrar hegðunar

Atferlismótunaraðferðir í skóla.Atferlismótunaraðferðir í skóla. Umhverfi skipulagt með tilliti til þarfa Umhverfi skipulagt með tilliti til þarfa

barns með röskunina barns með röskunina

LyfjameðferðLyfjameðferð Örvandi lyf (Ritalin, Ritalin Uno, Örvandi lyf (Ritalin, Ritalin Uno,

Concerta) Concerta) Atomoxetine (Strattera) Atomoxetine (Strattera) Þríhringlaga þunglyndislyf - amilinÞríhringlaga þunglyndislyf - amilin

ADHD ísjakinnADHD ísjakinn

AthyglisbresturHvatvísi

Ofvirkni

Skert framkvæmdafærni

Svefntruflanir

Skert félagsfærni

Lágt sjálfsmat

Tímaskyni áfátt

Skert sýn á orsök og afleiðingu

Fylgikvillar

Árangur undir getu

Vanþroski/misþroski

Takmarkað úthald

Námserfiðleikar

(Zara Harris MSc. iðjuþjálfi 2007)

ADHD samtökinADHD samtökin ADHD samtökin voru stofnuð 1988ADHD samtökin voru stofnuð 1988 Áður Foreldrafélag misþroska barnaÁður Foreldrafélag misþroska barna Nafninu breytt 2003Nafninu breytt 2003 Félagsmenn yfir 1000Félagsmenn yfir 1000 Foreldrar barna með ADHD og skyldar raskanirForeldrar barna með ADHD og skyldar raskanir Fullorðnir með ADHD og skyldar raskanirFullorðnir með ADHD og skyldar raskanir Skrifstofan flutti árið 2004 að Háaleitisbraut 13 Skrifstofan flutti árið 2004 að Háaleitisbraut 13

sama hús og Ráðgjafarmiðstöðin Sjónarhóll og sama hús og Ráðgjafarmiðstöðin Sjónarhóll og önnur hagsmunafélög barna með sérþarfirönnur hagsmunafélög barna með sérþarfir

VerkefniVerkefni1.1. Hvað er ADHD, hver eru einkennin og Hvað er ADHD, hver eru einkennin og

greiningarviðmiðin og hverjar eru orsakirnar? greiningarviðmiðin og hverjar eru orsakirnar?

2.2. Skoðið bæklinga ADHD félagsins og athugið:Skoðið bæklinga ADHD félagsins og athugið:1.1. Hvernig er ADHD meðhöndlað hjá fullorðnum?Hvernig er ADHD meðhöndlað hjá fullorðnum?

2.2. Hver er munurinn á ADHD hjá stelpum og Hver er munurinn á ADHD hjá stelpum og strákum?strákum?

3.3. Hvað reynist best í meðferð á ADHD?Hvað reynist best í meðferð á ADHD?

4.4. LestuLestu greinar eða umfjöllun um notkun lyfja í greinar eða umfjöllun um notkun lyfja í meðferð ADHA og myndaðu þér skoðun á meðferð ADHA og myndaðu þér skoðun á henni. Finndu rök með eða á móti. Lestu henni. Finndu rök með eða á móti. Lestu a.m.k. eina grein/ umfjöllun frá hvorri hlið.a.m.k. eina grein/ umfjöllun frá hvorri hlið.