fransada İç savaş

8/19/2019 Fransada İç Savaş

1/158

Fransa 'da iç SavaşKarl Marxö s z: Mich wy

Komün Devlet ve Devrimnie Bens "


2/158

B k tab k bas m 1 9 0 y l da Köz Ya la ' dam i Progr ss Publish rs 9 8 g lizc bask s daCotta V rlag Karl Ma , Pol t sch Sch ft " Ba d IIIs 882 955 8 ad y a ya mlad ğ E g lssad k ka a Alma cas y a kar la t lm t r

k ci bask da Köz Yay ar , Ocak 9Ha D apyay m ad ğ Wri i gs o h Paris Commu " Mo thlyPr ss 9 1 y d gözd g rilmt .

E izd ki bask ya Micha ö y' Kar Ma Pa

üz r yaz ar ta ya ca bask s a yazd ğ ö söz B said i Komü D v t v D v m ba kl makal s


3/158

Ka MaFra a 'da ç Sa aş

Arda a ar

K p kn Bat k

Bi i ci Bas : a t 20

SBN: 978 975 7 78 62 0S rtif ka No 766

Bask v C tK tap baas

av tpaşa ad No 23 Kopkap/ st nbS r i ka No 6053

02 2 482 99 0

Yaz n Yayıncıl kAs a s Sok. 7/ 6 B yo s a

: 0533 4354069ax: 252 659B yo SAN B L


4/158

A

FRANSA'DAİÇ SAVAŞ

Mich l L

Komünü (1871) ve

Doğurdu� Tart şmalar

D el Be s "

Komün, Devlet ve Devr m

Çe ire :Arda Dağlar

.YAZ N YAY NC L K


5/158

İÇİN E İLER

P s o ü ü v D ğu duğu t rM ch e wo ü D v v D vrimn e Ben id 1 9

Fr s d S vF i drich E g s i Ö sözü 9

E r s o E k i r Bi iği G u u uF s P sy S v Üz ri Bir ci Hit b 59E s o Em k i r Bi iği G u u uF s P sy S v Üz İki ci Hit b 6E t yo E k i Bi iği G u u u

19 1 F s z İ S v Üz ri Hit b 9Ek rI 46n 48


6/158


7/158

P s Komünü (1871)

Doğu duğu Ta tışmala ·

Mi e

Ez GPa s k P r La a zar da, a y a b b r d ar ard r May s871 d rsay b

tara d Par s Ko so sa aşç a

ş a d ş r H r s , b r bd g b o b r sa , Fra sa ydör b r ya da g r k, şç ar k t

k yar t d r. T k baş a a ya yda, k bayrak ar ç ç r g

ar a zg s a g ş sk b r aşk şaK raz M s B rada a a b r sa , bb r b y k d ş r d t ay r dd ttb r sa ka aba d r


8/158

8 K m ( 8 D ğ ğ

Wal er Benjamin'in Tar h a ram Ü er ne( 940) s ylediği gibi zgürlük mücade es gelecmağlup kuşaklar ad na da e l r k leleş r lm

onlar n mücadelelerin n an s de r mc düşüncemin ahlaki e siyasal büyük ilham kaynakla ndan bDolay s yla Paris omünü Benjamin'in" i r g

ği olarak adland rd ğ e madun s n f ar n b rsüre liliğini ahakkümün sürekliliğini k rmay bacal kl( m siya ik )uğraklardan bir dir Bunlar her sde yeni mücadeleler için ker er z nok as e ecek k sa fazla k sa hürriye gü leş m e aridir omün 187 'den ber de r mc l r n pra iğini beslemiş ir nceli le ar ' n e de daha sonra da 20.nc yüzy lda Troçk 'nin e Len

a 87 m nBir nci En e asyonal içindeki anlaşmazl kla na

marksis ler e l ber erler Paris omünü'ne modbu ilk büyük "prole er ik idar girişimine des ek sunda kardeşçe işbirliği içinde olacak r. Elbe eBakunin'in bu de rimci olay konusundaki ah lle

uplarda bulunuyordu. ar ' n ezlerin ş yle ze

Komü katı a küçük sayı aki i a ış sosya istimu so r c zor u. . V rsay ı hüküm ti i v orkar ısı a vrimci bir hüküm t v or uy çıkma a g r km

İk h k me i e iki orduyu karş karş ya ge ireb k k l k B k i '


9/158

r d S

"Paris Ko ü ü bi at v t karşı top umu bu oya ğı a ka şı yapı mış bi vrim i .

D kka ve b g oku kend ğ nden d

ta akta d ğ m g üş Bakun n na is Komü ü v D vKav mı ndan a ınmışt İk nc s se ar ınFra sa a İçSavaş 87 n k tas ağından b a ıntıdın n n ma ks st e n ve be e e n a açek en va o an ay n a ın düşünü düğü kada g n o mad ğını g s e mek üze e b y e b oyu

Ha a a omün o ay a s as da P oüs a a ının e n unutmuş o mas ndan m

a ken ba be e e d a n omün da me kez ye ç ğ n ede a zm e ne unkey e g z em e

a a En e asyona Emekç e Bnc Ente asyona ) me kez s yasa s ogan o

tün 1864 dekçı ış itab si' de geç eceğ şu s z em şt "Em kçi ri kurtu uşu k i s ri o acaktır187

omünü onun g zünde bu den nem taşıyo sa,mode şç ve sosya st ha eket n n bu kurucudevr mc ezahü ü o masından e ge

87 de B nc Ente asyona ad na ka emFr

sa' a İç Savaş adıy a b nen H tabe de (ve hazıda), ar o ünün b par n n veya grubun k

[ M Bakounine la ue e C e Savaştan Kom ne Fenand Rud arafından to anmış met nler Pari Anth o 9


10/158

O a s om 1 Doğ d ğ ar m

a a e en işçi n f n n yöneti i kk t f nyönetimi yan k t f n n e k için i t k

um yeteneğinin yeni en e e eçi e io d n ya ar

n d n c t d t ayg t n ya n ca f thd onkı p y r n y n b r s yasa kt dar ba yd t pk Ko nar a n a r ad k a

s r k ord y f sh d p y r n s ah an ş s y a yapt k a g b .

arx dost K g ann a7 N san 87 ar hn n k hafta a nda ya d b kt pta ş

« B um i e i in on ö ü ün e eğe tek okue e i e eğin i i F önü ü ki i k e inün şi iye ek o uğu i i ü ok tik e ke i yğişti me ine eği onun yok e i me ine y n

e i o um Bu k t ki e e çek k e i iu u i teki k n yo ş ı ın y p

arx ç n b r y c o an Ko n n sosya

n s ra sah p r tara dan t rk d n fabrop rat r n dö şt r s g b ba ygb r d na sa pt , b re e çi e i ti o arak on n ssa an a yd 87 H tab s nd ya d o e e e

y t n k n u yeni Ko ü n ken i oğ i e ini

[3 K Ma , uerre vi e e ra e1871 [Fransa daİç Savaş 7Par s Edi ions Sociales 9 s 6 et Pr mier essai de

l Tasla n a Gue e civ le en France 7 s 2 24 Ma En e s nine, Sur la Commune de Paris Moscou E


11/158

r d S v l l

mü k sah p e yö e se ay ca ık a a k kezcüre e e "sıra a şç ereseri olmuş u •

omün ne bir komplo ne de bir darbeydi o ken

kendiliğinden har ke e geç n halk idi.Da y Newsgaze esinin muhabiri yüksek o ori eyi uygu ayan hiçbird ğ n g z emlediğinde ar ironik bir yorumla" u urum, s yasa o ere ve büyük a am ara mua

h yaç uya bu uvayı şaşkı ık ç e bırakırElbe e Birinci En ernasyonal in mi i an a bu olayla

nemli bir rol oynam ş r faka omün bir ncü dahalesiyle aç k anamaz. Ayaklanmay EEB arafce ha rlanm ş bir fesa olarak sunan gericiliğin icevaben ar ş yl yaz yordu: "Po s ye ruhu ç e ş u uva z h ye oğa a k E e asyo a Emekğ merkez yö e m çeş ü ke er e zam

a ar üze eye b r çeş g z {esa o arak gö ek ea ğ m z uygar ü ya ı çeş ü ke er eker b aya ge re u us a sı bağ a başka b r şey

S ı üca e es ere e ha g k şu ar a ve ha g şekyoğu uk kaza sa kaza sı r ğ z üye er

ar a yer a ması gaye oğa ır •Eğer ar kimi zaman işçilerden kimi kez de h

s z ediyorsa bu onun omünün ya n zca dar an aer s n n eseri olmad ğ n n bilincinde olmas nlanmak ad r. omün ayn zamanda, k z bayrağyal cumhuriye hayalinin e ra nda birleşmiş yoksul


12/158

2 P m 8 ) D u d u u t m

a sı f a n baz kes m er n n, ayd n arın, çeşbaka ardan ge en kad n arın, ğrenc e n e askr d r. Ve de ab hareke n ç nde yer a may

o maksızın Par s ayak anmas nın ancak yen g yb eceğ k y ü er nPar s omünü nün arx ın üzer nde durduğu b

yu u en e asyona s karak er d r. E be e187 de B smark e Prusya ordusuy a ba şan bu u a s yase ç er ne karşı ayak anm ş r. Faka bu u u

epk h çb r b ç mde m ye ç b r şek e bnıy a B nc En e asyona n Fransa Seks yo

a n oynadığı ro den kaynak anmak ad r, ama da o ünün üm u us arın sa aşçı arına çağ dasından er ge r U us araras şç B r ğ

şma e sosya s şç er n n s ya yA man şeh r er nde düzen enen des ek m ngn n ayak anmasının bu en e asyona s an amın

a 1872 de o ünün yı d nümünü ku amakenecek b r m ng ç n kabu ed en b r arx ın yazacağı g b komüna ar" v s l p l a a

t h tk usu u . kah a ö cül y ls

ap a G çm şe S çray ş Ek m 1917Wa er Benjam n e g re y ne 1940 ez er nde, de es ndek me cu b re, geçm ş n be r b r om ş n eğer fark ed p a n nazsa yok o up g deges arasında b r küme ard r 1905 Rus de r m


13/158

d ç S v 3

dur Yaln zca Le Troçk 87 omünü ile 90 'tlerinin mücadelesi aras ndaki kümeyi alg lam ş905'te a ' n o m ün üzer ne kaleme ald ğ y

bask s na yazd ğ ns zde 87 eğinin"eko omik açı aaha geri bir ü ke e pro eta a ı ge işki bir kapita iaha ö ce ikti a ge ebi eceğig sterdiğini g zlemler. Fa

bir kez ik idara geldiklerinde Rus emekçileri t pkküler gibi mu lak yetçiliğin as iyesi ile sosyalist geçiren tedbir er almaya y neleceklerdi

905906'da Rus de rimi için 87 'in model a nmsa unma noktas nda T o ki ümüyle yal t lm şLenin bile enşe ik erin Çarl k karş t bu utaktiğine y nelttiği eleştirilere rağmen omünü Rhareket çin bir ek olarak değerlendirmeyi redd905'te yazd ğ Sosyal Demokrasinin İki Taktiği

da Paris omünü'nü,"Cumhuriyet içi müca e e i he eriy e sosya izm içi üca e e i ki eri birbiri e ka şt

için eleştirir bu nedenle o ünün y netim biçimi"bi imkii ge eceği Ru evrimci emok tik hükümeti ibe ee esi gereke bir hükümettir

97'de ise olaylar tümüyle farkl gelişirNi a e e'nden itibaren Len n Paris omünü'nü So yetler

yeti için bir model olarak g rür e tam da demokratik[9 otsk , z MPa < ya omu a St. Pe e s u 9 6

i eo T tsky o e Pa s Com Pathfi de P e s 92 .


14/158

- P Komü ü 8 ) ve Doğu duğu Ta

e n cadele le sos al n cadele a asale b le e e le d ğ n onu R

Dev de ve9 7 l bo unca en n n ale e ald ğ

ğe a la da e a ca el l Ko üna la e o denl uvve l d ağda la n n an la na

Sov e da n n8 Ko nünden b ün a la a aa d ğ nü E 1 9 1 7'den b a a son a u

.

Dola s la E lal Wal e Benja n a ale nde öne len u n a p c b ö eğ ddev eleceğe doğ u b s a a e l e en n

geçmi e oğru bir kap an ıçrayı ıe n" imi i in ama ıy a ( et t eit)ü l b n na doğ u d a e b

adMa x ada En e s, Len n ve a o Ko ün n ba

sal ve a s a ej a ala n ele : ö eğ nas n n pa as na el o a a , Ve sa 'a sald a aan e b a allen n ba a la n n a d nda be

Bunun a b l e, bu ola da ode a n da a öned b n n , ö ü ün e e e e dönü

sü e len s n a n l oplu sal ve s asal ö gü ln ö e en de e al ad la

4 lda a s Ko n n ncell ğHe u ağ n, end a sel dene m ne üncel mn n a a na, onu o ve eden ö le e e ve ü

ö e 87 Komünü ne da ö ün b o u asö ün b o


15/158

ra sa da ç Sava$

e e l e ü eselle e eü b d so u u ve oplu s s

b ç s d Ko ü ü ü ce l ğ olu

H ç u usu bu ü ü l ve bü ü çoğu luğu Ko ü d pe b e sBu u b l e 871 P s b de e

üc de ele s d ö e ç s e e e ve l evcu u

Ko ü b öz-ö ürleşme, öz-ö ütlenme ağın ne e d . H çb p e d

e e e ed çb ö cü up e e ç ed s e ed B c e s o l'

o u u l l l s e el - s d e o du e d le çbe ö de ğ ol l e ed e çbe elle e ve b s s e e e ebb s e ed le Ko ü ü e s c le de

o lçe e de seç ld e ve l b l e b o du .b B b de e 1 871 Ko ü üçoğulcu ve b rleş k b r

h reket o du. Bu e e e P oud o u v (d b e M x' t l be e

B qu c e ve sos l cu u e ç e " Ko ü ü de o ol seç l de e e

l ve v d d s s p e b e e e ed o l

l o b b e s du u o s l


16/158

6 P m (18 1) ve D d

O a ede e , çeşi i a a n ide ji d g a aa a bas du: p u sa ö gü eşi s n f aa d as . Bi a Ma n da ifade e iği gibi

e e e i e çi i e ini P ud ncu a ii " i e e ini unu uş uc) Da a u a da gö düğü ü gibi bu çeşi i ü

savaşç a n a aot nti biçimde ente yon list bih e et uş u . K ün i isinin öne i ine P n a

dev i ci (D b wic ) seçi i ; Maca A an bi işan e ) Ça ş a K ise u Hiç şüp esi P us

di eniş K ünün uş as nda be i e ici b fa a ans asi e in Av upa Bi eşi Dev e edan i a a a a A an a na v s s a de as

ğ çağ bu en e as na is assasi e e an ed) Ha ü ü nde pa ia an n ağ ğ na a

ün endini ad n a n a if ve ücade eci aede . ibe e i i an uise Mic e ve Rus dev i cbe D i ieff en an nan a a as ndad fa a Ve

iği a af ndan öf e ve nef e e [ a a s as nda ça a gönde e e n] pe cü" a a ad and

bin e ce baş a ad n Nisan Ma s1871ücade e e ne aş

13Nisan da ad n u aş a n de ege e i K üe K is nu na ç sa da ad n n Pa is'in sava a i adesini gös e en bi be ge gönde i Mea a "H r ür a ca ığı h r ür şi iz iği

ği i i a bü ük i k i i ci i uğu içi


17/158

d S v 1

calıkla ı aya ığı u laşma ka şıtlığı ht yaçla ta ya tılmış v sü ü ülm kt ü usu tümü

tal pl gö ö ü bulu ur ayı ö ü k ya

Bu ağ kad n yur taşlar n erke om tes ndelegeler tara ndan m a anm şt r Ad lao m e Colle lle arcand Soph Gra J

C l ne Del a n u er, A m e Del a n u r e) es n b r sosyal st programa sa p olmamak

o ünün sosyal tedb r er ğ n patronlarterk ed len abr kala n ş ler n l ne ge m st kap tal st d nam ğe sah p .

Çağ m n halk ayaklanmala n n karakter st n Amer ka dan b rka ek ermek gerek rse ayaklanmas 2001 Buenos A res halk n n syanVene üella da Cha e karş t darbey g r ş mratan ayaklanma 1871 n syank r Par s n n

arkl olduğu aş k rd r. Fakat e len er n bu

gür eş m teşebbüsünün b r ok y nü şaş r bş maya de am etmekte e yen kuşakla n düşünceey hake mekted r. Ge m ş n e mücadele er n

maks n geleceğ n ü opyas n de mücadele

1 Ey ü 200

e renU U zAY N


18/158


19/158

Komün, Devlet ve Dev m

a ie e a

Aşa da Dan el Ben a d n LCR n De r m i K mün t B rlit 2007 ta hler a nda rt Le a e da d zenl d Yaz Üni e

Ma Dönemi a am nda nd � in at n n özetini yay nl

ar ın pek çok okuyucusu onu i ah olmaz bir ilirlenimcilikle [ekonomik determinizmle] suçlar Bdurumda ar ın arala ndaF a ' a Sı f ar M adelele

u o aparte ru aireeF a İç Savaş

üzer neüçl mesinin de yer aldığı siyas yazılarını bilmenaklandığına yormamız gerekir İlk met nle son meda yirmi yılı aşk n bir süre olsa da bu durum bu mesiyaset temsiliyet de let demokrasi ka rayışının

ği bir üçleme oluşturmasını engellemez Bu üç metlamda mode itenin arksçı eleştirisinin siyasal iL lutt a F c1850) 18 B a i Bo

par aı , l t n li 2002g v l n Fr ,aı diti n iale 9 68[ ra a' a S n Sa aş la1848-18 0 S l Yay


20/158

20 Komü , Devle ve Devr

eşt s ap tal n pa a ışığından göz e amaşmış cu a ta a ından sı ı a hma ed en öte üzünü

Sa Cu u e en Sos a C u e ePa s p eta ası 1 848 de"Cumhu iy ti o la kabul ttiend özgü ş m mücade es ç n ge e a an

ma a b e"hiçbi ş kil bu ö gü l şi in k n isinie deetmem şt . Çün ü şç sını ı"h nü k n i v imini başa ı

tan aci i2 Bu M ch 'n n ç ne daha 1 846 da d" u uva ini halktan çıkıp tkinliği v n isiyl yükv a inin ta o tas a bi nbi gücünü tük ttiği

k için ya yü yıl y tti •Bö ece M che et n n 1 79ba dı çıp a ha e et nde s z n ed ğ"bu bilin y n v ika nlık tohu u gun aşma ta dı:" asik cumhu iy tçi

in a kas a hı la yü üyüp on a a hı ka an ı n bil t va ı u günü ü sosyali ola k a lan ı ığımyübaşlı bin öğ tinin p şin n gi n omantik cumhu iyti .1847 n n s n gün e nde a eme a nan K münMan est su nun sat a ından t ba en Av upame e baş a an ve b aç ha a s n a Av upa sahnes n

şte bu a nı ha a ett .Ma x II Cumhu et n d ğum ta h a a 4 Ma

Anca nun ge çe d ğum e ve ta h"Şubat D v i i ği2. M ı L de e eı F ı e 8 22.3 Mi h l t P tpl D 832 de B nquiH lk ı Do tl eği

nd R ppor l Soci t d A d pe ple]ş n çı ıy rd"Ul ol şt ı r d öl m ı e v ş old ğ


21/158

r d ç S v ş 2 1

Ha i n yenilgi idi .M ğlup p olet o d d ened l Cu u et , ç cüc etli öleliğin ü dü ül

i ol n devl t g b gö n o l Bu uva inin

lı yo tu altanatı biçi iend anonim altanat daRe to a yonla Te mu Mona şi inin ente inige çe l ten Cu hu iyettiT l n b ç nd n s l u et ç t ğ d en p t s n n ç l n

Bund n bö le t s lt Cu u t o tu Cu u

sos l cu u t ol c d nd nd s n n b, en b b s n n s s ol c

M x B u ai e nl d ğ s d B ll lpus Bl nqu dostu M ll d n n n

un a andan be yap a o u 1da olduğumu avaş değil e o halde nedi ? e i e a şı? Ya İşte eli

anlaşıl ıa /ığıyla içinden çı ıl a hale geti ilmeye çalışılau ta da bu Çün ü i i düş an bay ağ 1 açı ça bi ba şı a on a ı ı engelle e ö onu u 5•V sos l s

te bu ned nle end l n bund n bö lŞubat ı te y

ma i teyen a a daha a la ına yanaş ayanb s bu ucu u etç l nden l d l

M xF n a da Sı a Mücadelele iv ui Bona-pa te B mai e nd Bl nqu n n d n n H

48 s n v n n st tej sonuçl n ç m b lP oleta a gitgide a tan ayıda dev i ci o yali in et f nat bu uva inin o 1 için Blanqui i ini icad ettiği o

in et 1da ü el iyo bu o yali e lili ha


22/158

22 Ko ün Devlet ve Devr

i in ilanıdı 6•Bu ünlü ade Ko ün s le gas a n n n sonuç bölü ünde a ola a te a la : E

avaş na ıbundan bö le Sü e lili halinde dev i ol

al d . So unsal ola a e l mle sü ec , anla sü ey , eps n b b ne düğü le en b l ece s b

Sü e l l al nde dev b anda Av upa çap ndu a sa p olu Ulusal top a a ba ba a b bo u

sava n u a ebe e danla olu la . Ba ta Bol ev

a ü e e Av upal dev c le , Al an Maca ,tal an dev-le n n9 8 923 a as nda elmes ne de e le le n

st atej e n n bu Av upa ölçeğ nde tasa nda dce le d Bu, Ma nF n a'da S nı a Mücadelele i'tba en ç a d ğ sonuçtu :Yeni F n ı Dev imi ulu al tohe en te et e ve X yü yılda toplu al dev imin baş abileceği yeg ne ala olan Av upa alan ı ethe meye oca tı çün ü hiç i e Av a ha ita ının niha halinğını iddia edece du u da değildi •e sava la deva as nda l e en bu tasal pe spe ç n

Ma ' nF a a da ç Savaşü e ne a d ğ et89 'de en bas s na a d ğ önsö de Engels u

bulunaca F an ı eya/etle inin ilha F an a ı Ruo a na itme iş midi e p en le a da i itti a

6 M L tt d s c ass s n F a c 22 Walt r B n am Ta h Kam O nXII T z d ayn ö c l rl y l d m ra y"çan ib

s s y 19 Yüzy sa sm ş an b B anq nin ad n tu y d ys tü y si m i b a m ş lma la çlayaca t r [B z MLöwy Wa B nja n: Yan n A a , "Ta h Ka am Oz


23/158

n d ç S v ş 23

ı l n d h il gününden uçup gide eği bi av ş tehnin b ş ızd De o le in ılı ı gibi ll p du duğAllah günü t olun a a ta ıdı ? Sonu unun utla

beli izliğinden b ş a hiçbi şeyi e in ol ayan bi avaşıup nı tam ı on beş yi ıi ilyon ilahlı ada ı pçi e ine te li ede e bi ı v şınınir rk savaş Tiçerisinden Kö ün Devri inin birdenbire be iriverdiE Devri inin or aya çıkıverdiği üyük Savaş ÇiVietna Yugos av devri lerinin içinden birden fiİkin i Dünya Savaşı gibi a a ne pa asına Tü bu do uşturduk a ayakbağla sağ kalan a n özgür eşni k busa çevire ek raddede on a n yaşa ı ve beynde gitgide da a da ağır basa ak arabe ve eset y ğrinde yükseldiler

Y B Bü k k L h18 deF n d S f a Mü adelele i' 871 dF na'd Iç Savaş geçen yir i k su yıl u iki tari a

İ parator uğun yükselişin geri e esine ve yıknık o un uştur Maxi i en Rube in çok iyi ortaygibi bu sekans Marx a "bonapar iz denilen bude siyas görüngü üzerinde düşün esini ve onun ar

la dev et ve devletin sivil toplu la ilişkisi sorunune e a asın sağlaya ak a ze eyi sunar.8öyle e Ko ünün közlerinin ışığ nda ta 1843

8 B z Ma mi e RubelK Ma x va l b 1apa sKarl Mar


24/158

24 m , D v v D v

nach E yazmas 'nda baş a m ş o an ancak o gg h a b ak an ya da ya n zca be i o ay a yaz a da dağ n k bi a da yeniden e e a na

i isi bi denbi e yeniden o aya k e miş i[ancien eg me] ko po a if uhu diye yazmakde bü ok aside de e i e si i op um a asü ünü o a ak bü ok aside yaşamaya de am edeToplum

çe nde o o a o u a tan a n t 1 devla t ] B o v l toplu devlet o alO

"devlet çe nde özel ve apal b e et oluştu on da leşen devlet b l n devlet de

d Bü ok asi"b p t an l a ala do u undan bb şe ola az: o devlet an l ama n n b zzat endbü-

ok a ik in ise" ap a ada C zv t, ap a ada teolot nd : b at/a devlet n C zv tle devlet n lla Bü a uh an u u i ett 9 "B e olda bü ok a a ge ince de e in amac"onun end özel ama

hal ne gel bu daha ü e ma a la peş nde oşmae izmd o ay y a bü ok asinin o adan kacak e ancak"eğe genel ç a Hegel'de olduğu g b düş

o utla ada değ l le özel ç a hal ne gel emümkün obi ecek i" bu da özel ç a le genel ç a hal n

çe ü ün ol az Ö gü eşimin nihaye bu unan bis omünü a ' n g ünde am da bü ok a ikemde e eş i isi o a ak e ii en gene ka

ka o a ak be i gin eşi omünün a m ş o"en bü üö l i bü ük üğü d k i bi b d


25/158

r d ç S 25

n t o mas nda d ğ b r a anst r n [üto kFour r'n n haya nd k or a aşa y ş m

karya n [ü o k sosya s E nn Cab 'n

ru mas nda d ğ o ünün s n r a v b at end evcud yetnd d r. omün b y cİ pa to -luğun dolaysı a t teya da dahas"Sosyal Cu hu yet n

830 un uht ş m Ü r nd n [İk nc R storm şru b r monarş n n Or ans Han dan nnarş s n n a mas y a sonu anan 1830 D vr mma günü 27 28 v 29 T mmu v Ha ran 48r nd n b r düş n nolu lu b ç o muş ur.

N t k m arx komüna gür üğün a t had v kt dabundan böyle lga ed lz şt r d y ya ar.

d m ş S cük arx n üc t ğ n v yra am y ga d b c ğ kr n kav ya Bakun n karş o m k r n t rs n sS konusu o an daha yad ça şma aman n

mü k y t şk r n n d nüştü ü m s mn n k kt n b md d ğ ş m uğra mas yb r araya g r m s y baş an as g r k n İç Sa-vaş k nc r daks yon d n m s gadan n an n nc ark k a g nünd bu undu

a k ar. omün"İ pa to luğun dolays an eo arakt m yu taş a n oyuyla seç l ş so u lu ve he an galınab l beled ye ecl s yele nden oluşmalı domün

pa amente b heyet değ l ay anda c ve yasamal ö b h t l l d ü ü k


26/158

6 Komü Dev et ve Devr

le zu laf ı a ı t a u görevler ıer ez bt yet ala da olab le e ad r görevler b le Ko

revl ler ta f da t e l el ve dolayı ıyla Ko

al a al alıydı Bu arada er ez görevler a lzer deotorite te et e görevleri ol ay p l e ge eda gere ı er gere t r ğ görevler bu d

ri e get rile eye eğ öyle e b r aç ıalı tır Bu göol alıydı a a gö evler Ko ı görevl leri ta f da

d ğ de ve dolayı ıyla ha b r de et e tab oldub zzat e rlar e d leri 1 e h et aygıtı da yag b reel toplu u zeri e çı a ıyorlardı Ka u görevözel l yet ol a ta çı alıydı0De ek devlet n nü l n es n devlet n tü gö evle n n toplut ç nde ve a saltşeyler yö et ç nde s ğu ulşekl nd o u la ak söz konusu değ ld uıer ez görevler n bazıla alk denet alt nda ka u gö ev

k kayd yla va ol aya deva et l d u dulet n sönü l n es s yaset n sönü len es v ytoplu sal n salt asyonel yönet ç nde sönüp

ına gel ez Devlet n sönü len es esasen s yasalan nın, ku u a n bü ok at kleş eden a ndıka usal şey n sü ekl ta ş aya tab kılın asıy

es anla ına g leb lOlayın ateş ç nd sı ağ s ağ na kale aüze ne et nle ond n l be te ve adeb P oudhon a ka ş ult a Jakoben aş devlça ak ölçüde e kez yetç b Ma x efsanes yle


27/158

r d Iç S v ş 7

imk n tan r. Hiç kuşkusuz mode dev et iktidaparça eden Kömün Anayasas n nh ye e Monte quie

i nden/e in d şledi /e ine be e bi ç devletle

yo h linde böl n e gi işi i ildi ğinin a t n çize"b y ulu / n bu bi iği b şl ngıçt şiddet yoluyl ğlol d g n de toplu l etimin g çl bi et eni hgel işti diye ek er Ay ca" ode d vlet i tid p ç ly n Ko ünde haks z yere bu dev et iktida n ön"O -t ç ğ nle inin y ş ın bi ç ğgörü mek istendiğsöy er Dev etin merkezi eştiri mesi feoda prin bö ge veya cemaat özgür ü erinin orunmayan ğ ] ortadan ka d r mas ve u un gendan ard ndan devrimi Ancien e r gime in kompş savunma aç s ndan yarar bir ro oynayabikarş n Marx muzaffer asa ak ve bürokratik d vmerkez hüküm tine karş Başkent Paris taraf nköy ü er e taşra geric ği tara ndan ezi en P

aras nda bir ittifak persp kti nde dayan şmac merkeziy t mant ğ n deste er"H i n ve oh etini b ş ent P i i ö bi şehi olbu P i oldu ç t ş d ö ol T ş n ö

nc ve nc P i K n ile n n olu Başkent

ris e Komün Paris aras ndaki bu t zat antagonizmumsa güç ve iki siyas i ke aras ndaki bir mücsahnesidir. H kim s n ar o zamandan beri b

9 6 da Ha k Cephesi grev eriy e 945 te a


28/158

8 Ko ü Devle ve Devr

Pari in kurtuluşuyla 968 de genel grev ve barrilen Komün Pa i hayale ini avmay ar ulamakt

un va geçmemişlerdir

Komün Pari in i tediği Fran a'n n canl hakkarş na dikilen ahte birlik i temini parçalamakamana dek dayat lan birlik de po ik aptalca k

ra bir merke ileşmeydi Komün çevre ine obirlik bunun ter ine tüm yerel ini iyati erin gönüve ede e o 1le n e e b heyeto acakt . Ko ünMa o rada işi Mon e uieu'nüntoplulu ço s yıo t l b y ye len en o t lı y t e el y topl lu l toplulu uolarak a arlanm ş bir fecumhuriyet o ülünü ahiplenmey kadar vard ra

ro a a Dik a ör ğN ?Ö gü leşimin ya da p ole a ya dik atö lüğünün

inden ay l a biçimde her iki inin de nihayet buluçimi olarak Komün Komünden yirmi y l onra EnİçS v ş' Önsö ünün onuç bölümünde ilan ettiği buduPe

l beyle m de bu d t tö l n neye en ede st yo sunu o h lde P s Ko n ne b ın İşt

t d t tö l ğ yd4

Komün eğer Engel in beyan ettiği gibip let d t töl ğ diy e Komünün ne olduğunu tam olarak bil eklidir. Komün kendi ini va işçiler gibi ücretlenhalk dene imind vekil er donatarakdevlet n t m g e /e


29/158

r d ç S v 9

ve ke d s hakkı dak üstü ol a dd ala ı ıortadan ka dı-r Ko n n n ön m i önl mib kapıda yaba cı düş a

la öbü kapıda sı d ş a ıyla boğuşu ke he e o

oluşuve e ke d ö ütle es d'" Ko m n sın f a ücads o ada kaldı azama b eysel ve toplu sal he yaşate el koşulu olara e eğ ku t luşut msi d r Km n böy c top umsal özgürl şimin iç risind g işmlaya i c ği ya nızca baş ıyabi c ği [daha öt si d ğias

yo el at os e yara ır.• Kom nbu uva aklı ada akıllıkay ı/a dı o ua adı kısacası o şç s ıf s ya

k da ı al a b ç d 7•M sahip rinin bu d spotça şidti karşısında Mar o zaman öz pek dev i c slo at rar-

ar: Bu uvaz dev l es! İşç sı ıf ı d ktatö lüğü! 8Bu biçim, çok olay unutu duğundan bunu vurgu ama

zım g n oy v b diy l rin v mahal rin oprat msi i biçimi olarak a ırKo ü çeş tl lçele dearrondis-s m nts] (Paris bu işin başlat cısı v mod i o duğunda

ris i r f rans alacağız)tü yu taşla ı oyuyla seç l ş so ulu ve he a ö evde al ab l beled ye ecl s üyeoluş alıydı Bu ecl s çoğu l ğu doğal ola k şç le

şç sı ıf ı ke d kabul ett ş te s lc le dtaydı 9Ent asyona Em kçi r Birliğinin [AIT Associ

Int ationa d s Travai l u s G n l Kuruluna31 Mayıs871Ta ih i Hitab 'sind Mar ısrar a:Ge el oyu k ıü lhal de teşk l ol uş halka ya ı doku al ydıv h çb şe

bid. 6 bid 6


30/158

3 Kom Dev e ve Dev

Ko ü ü ruhu a h ye r k b r a a ıa ı e el oası da daha aykı ola azdı der Ma oy akk ı o

lumsal ölç ler ko usu da k sı lama ge r lmes d

Sadece s yas ço�u lu�udo al olarak oplumsa ço�u lukar ılık geleceğ e da r ka aa ade eder emems l ed le lerle, v k ll r ke d ler e vek le verle l

k s e g l ce bu, sorumluluk ve görevde alı ab l rlr yle somu la mı b r s rekl de e m l k s d r

s rekl olarak yap ıkla ı hesabı ı vermek ve ems l lerle a la maz ık hal d v k le ler y rmey du umu dadırlar ç Sava ı bu k c redaks yo de es d , b r sap a a olarak kırsal kom ler e k ç k mlara vara a dek ke d ler er a örev e alı ab

e e örev sı ı ve süres a ı [e red c ] b r vekba lı b r dele eler ecl s el yle yö e es 0gerekece� debahsed l Uluslarara sı mekç ler B rl � e31May s 87

a hl Ses e ' olduğu kl yle b r emr d c ved lme . Gör vde alı ab l rl k e kadar seç lm

r kar ı sorumluluğu u so ucuysa mr d c vek leı ölç de demokra k karar al a s rec kö mlee

so uçla ır: Vek l e�er ke d s e vek le v re l r öla ı sözc s d ba ka b r ey değ lse, h çb r ge

or aya çıkamaz, ö l veya korpora f çıkar a oplamı r zale eder [gö r r] ve kurucu k da kısırlı�ı eu da ge el çıka c s mle rd � dd asıyla bu kı

l de rade z r e çıka b r b rokras ye zem h


31/158

a a da ç Savaş 3 1

Ş y t p o t d k tö üğünün M 'ın v Engn nd n f d tt ğ k d yo s Ko ün , gs y s çoğ c ğ son d c s ygı ı gö ün n bdiktatörl

e b k k y t Ko ünün k ön L v thbü ok t ş d n v t z d n ındı ınü üzd k tı ı cı b d ok s o k d nd

ü kün b n t o b c k ön d n v d t ön nd n b tt . Ko ünün, vc t y

n n g n b h k n d v d k c kt ds dın skıy ın sını b k n bı k c k

b d kt tö ük kt d y f z b o t k y nı, bh y p k b k sı yokt

o n D v v D v mO h d M v Eng s g b n n gö d d

ö r c lerin direncini b t ak aç dan olduğuu un b y k kitle ini yönet ek içinzo n v ş dd t n

güt n s o k p o t y d kt tö üğü so n n. B diktatörl kb sınıf k kt n s h p o s

d s n b ko po f d kt tö ük o k t shalk n ta a n o yaliz e öt r ekç n k söz kon

s d . Fo ü R s sosy d ok s s nd , sc

y n st t k ön n k z ndı d n p yc köy ü tt f kınd p o t y köy ü üğün şkk ç n k nı n h g ony k v ın ç ğ ştı

t n d proleta a n] b y k reti de oynad ğ l ayö r len ancak kurtuluşla için bağ z bir cadele


32/158

32 m Devlet ve Devr

nı old uğu nu akı dan ıka ma sızın daha zamandan biihs b k uştu mak söz k nusudu

İktida n a ınmasından s n a d v t i k aşamada va

sü dü ü ama bu uvasız bi bu uva d v ti a akka ı Bu a ad sa ifad nin in us D v imindd v t ti ini daha önc tanı unmamış ta zda t k a m sini sağ ayacaktı Buna a şın bu juvas z bi bu

ti yin d bi t d v ti d ği di Bu uvd v ti böy c üz ind i tida n m s t h iatacağı v uması a tında t umun a azit bi büti u aşmas nın g iş c ği v iş i [mümbit] z min

c kti ninDevlet ve Dev ' d ks a sizmin am nt a ta ğı ndan sa bi nun yön ts i

muha a a d Böy c h s sya ist t umun"b e ekeş tl ğ le ve üc et eş tl ğ le bundan bö le tek b büb atöl eden başka b şe olaca"ğını tahayyü d Böysi ifad Eng s in d v tin sönüm nm sinin ay

siyas tin d y ini sa tşe le 1 da esbı a a a sönümnm si an amına g c ğini iddia d n sayfa a nı Ka dı ki bu fi i aint im ncu a dan ödün a ınmıştıbi d yiş yut anan bi b uğun önc n bn t cih in ta t şı ı ka a a bağ anmasına siyas

ğun bi m k n a a yaşatmaya imk n tanımayacağı sat umsa yön tim n jisind n ödün a ınmıştı

ı a duğu gibi gö ünüşt ib t bi üt ybi üt yaya dönüşü "Ta a ı tek b bü o an ve tek b a

d "d ib bi dü ü d d i i bi id


33/158

d ç S v 33

kın ta a ını bi ka teliolarak asarlanmış p olete devletisınıfın, par n n v d vl n o al r arzda b rb r

lmasına kolay a yol açab lir. L n n II. En asyona

rumsal l alizmini boğmak s rk n, l ş i ç b ğyön b km ş r. Parlam n r yanı samalardan kopm ş

çiş d vl inin siyas b ç ml in d ş nm k n kaçRosa Lu mbur 'un, niş anlamında prol arya d k

l ğ n amamıyla sah p çımakla birlik hiçbi dev i in bisını n diktatö üğünden başka tü lü ta a lan a ı ü kdeğildi aç klığa kavuş ura ağı iş bu kör nok adır, birdan da Rus sosyal d mok a la nı ya r:"Be belli hiçbi oal de ok at p oleta an n iktida da tutuna ileceği anıl a

sı a kapıl a aktad P oleta anın güçle i şu an için bet e ektedi çünkü p oleta a bu sözcüğün en da anla

da Ru İ pa to luğunda toplu un ke inlikle azınlığını ou aktadı O sa sos aliz k i ta da bi azınlığın taünü dışlad ğından os aliz in bi azınlık ta f ndan ge

leşti il esi ka ıtsız şa ts z dışa da bı akıl ış tı1906 ari lib makal Rus D vrimi z rin1918 ari l nl broşmuş lar v onun hab r isi ol r Rosa Alman sosyal drasisinin or odoks sosyalis l r nin aksin d vrimi v ka a ak uluslararası prol a anın yol n açmayacü et eden

olş vi r s lamlar undan baş a Almanlar olmaAvrupal d vrim il r aç sından doğan so ml lukla vlar: Ru a da so un ol a ol a konulabil iş i ancak bu Ru a da çözüle e ecekti Bu anla da gelecek he eviz e aitti i k Rus D vr m nin l ği b y k


34/158

34 K mü . De le e De

B y d R s Bo ş v çb r so mdı a a amı a g m z. Rosa R s Bo ş vfo m a v sa sor a şk ö m

m l o msa b r m y d ğ d öy y b r b ç m yara ara ars m"k al kei de toplu al e t izlikle i a tt aktav çı ar a açı ı

maz o ara o a a ç ar a y a ç ş c yç b vaz s s a d doğması a y

dır Ay ı ş d Çar ı m ara or ğ mas z [g şm ş] d ad ay az m ş m y r yö c s ı arı"kendi kade ini a i

e e i d baş a b r ş y so ç a mama adır z"al kç l k " alt bu uva bi tuzakL v dos a"bi kaçünive ite p e ö ünün ve bi kaç öğ encinin özenti tavbunla dan bi i a et en a t ak için apa bi ekil

i i le di Bo ş v r am rs umsa sormo ra ö m ç ms d a d a m m y r o ası o s da aş d o raya gıs a d şm ş o aca ardır.

Ku ucu M c s u uB K c M c s ağv d m s ş

Rosa s ç m s r y o d ğ adar m m ası ığı çar ı mış gö y d vr mc d am ğdo ay sıy a"ölü doğ u "bu gününü doldu u ku ucu li i k akg r ğ da r sav ara a ları ı

aydı Ama o zama"gecik ek izin e i bi Ku cu Mec


35/158

r d ç S v 35

De sle i z r 1923 tar h b ş r d T çk AvuMarks st r tara da sa k v r h r t karma d mokras b ç m k o arak d ş yor ard

Troçk y g r Part d Kurucu M c s f t ş ştd s g z d ga zm d ş s y ayak a ms da t r dd t kap a ar a ay k ş rd Ek mma şu acı [so e is ] ola önlen i ildi se ve Sov e leKong esine bağland sağ r o a g r s z ko usu o a b

k soru u d ğ "he ne kada bü ük bi p a ik öne e sahisa da sal eknik bi sorw du Ask r karar a d mokrat krumu bu ç ç g r ş ya zca Part D v tb r ka şt mas a d ğ ay zama da d vr

st ha d mo rat k kura b rb r ka ştv r ş d r Bu ka a ka ş k ğ o ağa st ha dm ş b ç m o a ç savaş t aş da ka m ao a e ö iz ve Ko ü izmz rv s va r.

Rosa u mburg u yak aş m fark d r Kurucu

ağv d m s da r Bo ş v k r s rd ğ kabu tm k b r kt kura a st s a aras dak a şt rm o usu da tasa a maktad r" ehlike onla

[Bo ş v k d r ro unluluğu bi e dem haline ge i eeo in n he nok as da mukadde koşulla a af n n k

ne a a ılan bi ak ik beli le e e çalış ıkla ve bunası p ole a a a bi sos alis ak ik ola ak öne dikbaşla . Y t r m s s z o usu o a Kurucu M cb r ya a b zat h sosya st d o as hayat y tğ d r Rosa b r a datmacaya ya da b r g g oyu u a


36/158

36 omü evlet ve evr

n m ter ine bi e k uoyunun te ili kuru l ıüte ıyen k n verdiğini[ gu ],bunl rın içine nü u ettiğini, bunrı yönlendirdiğini gö terir Ak i t kdirde h lk te ilcilerin

bu uv p rl ento un bi lere n n i ettirdüthiş eğlenceli c b lık gö terilerini, y te ilcilerin bir ruhl niden coşkuy k pılıp hiç u ul dık çık şl r y

l rını n ıl çıkl ? Yine d ı d kupkuru u yrın gençlik h v / n gi ıelerini, g p br k l rd , t

de ok kl rd p tl k ü ere olduğund her eşreptenScheide ı nn n birdenbire yüreklerinde dev ci e ler ket elerini n ıl i h ederi ? O h lde kitlelerin k n tini

y olgunluğunun bu ürekli c nlı eyle inin t ı devri dinde p rti t be/ l nın ve eç en li telerinin k tı şe ı

şı ın y rışt n çekil e i ıi gerekecektir? T ı ter ine! K -uoyu d lg l nın, h lk y ş ının n b te ı il ku

ü erinde uci ev bir şekilde n d etkide bulun ınk n t nıy n bu duy rlı ve lıcı iy t o eri teşli col y r t n şey devri in t kendi idirD vr m r"h lk y ş

ının bu n b ınıbas ırma n onu a ma a b rad . Çün ü bu nabız d mo ra urum arının a ır mması ç n güç ü düz c d r:"Ay c , p rtilerin, geçerliliği k

ıış eç en li telerinin vb 'nin k tı klişelerine ğ en,

kitlenin iy y ş ının n b ı d h hı lı ve d h güçlüetki i o n h dol yı ı ı ve d h ke i olur Ein n kuru gibi her de ok tik kuru un d kendine hnır/ ve yeter i likleri v rdır Bun k rşı nin'le Trobu ukl ç re de okr iyi çıkç ort d n k ldı k t


37/158

d iç S 37

sal kuru ıla n doğuştan kusur a nı düzel ecek üdahalelerhalk k tleler n n büyük çoğunluğunun etk n ene k enyas yaşa ın şkı b leceğ kaynağı tıkar

i kim Ro a' ı uya a g riy dö ük o arak ümm a kavuşur Ro a 9 8'd , bir ür içi m şru göro ağa ü ü ha ö m ri i d v i bir ı ı düz ri d ahakkümü aygı ı o arak a araç a bir kaad a kura ha i g m d korkuyordu. O zama

ya ı a bu aygı a d ğiş ir m k ibar o a an nbu uva devlet n b r şç s nı nı baskı alt a alğunu sosyal st devlet n se b r bu uvaz y baskı ala cı oldu nu yan sosyal st devlet n b r çeş t terse çekap tal st evletten başka b r şey ol adığı söylüyor Bu bleşt c kav ayış esele n özünü unutur bu uvaz nkü ü 1ü ygulayab l es ç n halk k tles n n bütünola k okut aya ve eğ t eye en azından r b ç de çbell s ırlar ötes nde, h ç ht yaç yoktur Proleta a dl ğü ç n hayat öğe o ol aksız var ola ayacağı solukbu da ır

Y i op um ku a ım kı avuzu o mada i ad diprogramı yönü şaret eden büyük levhalardanbaşka bir ş y

u ma v ü ik bu işar r d buyurga bir karak

yad işar ışığı v uya vha ı gibi yo gö ri i karbaşka bir karak r ahip d ği dir So ya izm hiç kuşkülk yete karşı b r d z zorlayıcı önle alı asını gere

ama olu suz veçhey yık ayı kara a eyle lan et ek ükün olsa da ay ı ş yolu lu veçhe nşa yan yen dünya


38/158

38 Komü De le e De

n fusun n b y böl n n n g niş özg l ğ , n binliği g lidi Mo all i özg l d ğil ö"Ge-

nel eç le ol n n z b b n ve opl n

ol d n e be b k üc dele ol d n üu l nd y ş gücünü y nl z ve ü e ve b ü ok ek e k n öğe ol k k lBizza L nin s

yas d o asinin bu oplumsal işl vs ll ğ nDevle ve Dev'd s zinl gibi ol uş u zil n ulusla n ndi ad

ni ayin sinin api aliz oşulla nda g ç l ş isosyaliz oşulla nda is g siz olduğunu d ş n n Ma sis l p şin n şu c vab v iyo duSözü on nük e

l nd h l bu k l yü ü e he de ok k gul n b l z u lı b de ok

ej de ge çekleş /eb l değ ld o y l ejok onund önü lenecek[ } De ok y on

k d gel ş ek bu gel ş n b ç le n şp k e n k bu e oplu l dev ç n üne e el gö evle nden b d Tek b ş n l nd

olu ol un h çb de ok z o y l z ge de ok z h y l ek b ş n l n

ç nde l n c k Ayn şek lde dönüşü ünü eşekono üze nde de b e k ye h p ol c k

26 Ağ tos 200

Türkçesi: Osman S Binatlı


39/158

F ie ich Engel 'in Ön özü

Ent asyona G n Ku u'nunF nsa'da Iç vaş ze ineHitab n n yeni bi b sk s n haz amam ve buna bi m n isteneceğini beklemiyo dum. Bundan do ay buancak en nem i nok a a k saca dokunabi eceğim

Yuk da ad geçen ese e ns z o a ak Gene KF n a P sya Sav ş ze ne daha k sa o an iki Hitn al -yo um Bunun i k nedeniIç Savaş ikinci Hitab n bahsiningeçmesidi ki ikinci de, kendi baş na b inci Hitab o man a amaz. Ayn zamanda, Ma x' n tas akla n çiz

Hitab yaza n g m z n n nde c eyan etmekte oya hen meydana ge miş ta ihse o ay a n nite iğini,n ve zo un u sonuç a n aç k o a ak kav amakta

ui Bo apa e On ek inde g ste diği şahay et kabi iyetinin ne i e le idi Son neden de bAlmanya da, Ma x n bu o ay n yo açacağ n snuç a n h etk sinde o mam zd

k Hitapta iddia edi en şey ge çe eşmemiş midi ? Alya n n Louis Bonapa e a ka ş savunma savaş n n yo


40/158

E g Ö

ş n ge en· e ket e n yen enm ş güç eh kk nd k keh net d ğr ç km mış mıdı ? B sm cs ndek st sn K n n n tınd dem g g t k

s sy st vının dığı p s n ynı şek de key hk n n n d t m m n sıy k yp k y m nd ğ geç med k m ?

A s s L en' n h kının ns yı R sy nın kceğ "ne h kt n s n A m ny nın y esmen

ş ğı m k y d kıs f sıl d n s n s vk r eş k S v ve L t n ı k n k şı

z r nm k z r nd k c ğı h s s nd k keh net hd ğr çıkm mış mıdı ? nsız ey et e in n h kı R sy nın k n tmem ş m d ? B sm ck t mÇ n gözüne g rmek ç n küçük P sy nın" AvB nc Gücü" h ne ge meden önce K ts R sy nı

n se d ğ h zme e nden d h y ğı nı y pd ? em kles n kı ıcı he gün tepem zde s nıp d

81 14 yıl a ndaNapo on'a kar lman eyalet er n n a tığR sya'nın yardı ıy a Pr sya nder ğ nde ü tü en s a ar.1 878 de l anya da b r nt Sosya st an n ıka t dı.Sosya De ok at e e ek k tlel r rgüt en e e n oe ek basını da yasak ıyor sosy l st edeb yat n üsa es n De ok atla n baskı altına al n asını sağ y d an n n haye

da emek k t e e n hareket n n tazy k e eshed d De agoglar 8 1 1 den be man b ğ n sa na

okrat k ha efete e eleşt r c ente ektüellere 1 8 9 ğ stos nbaren A an de let ada a nın erd ğ ad R s ajanı ot eb e' n nAl an ğrenc t rafından 1819 a kat ed l es de agog tak b


41/158

d ç S v 4

m Öy bir s v ş d h i gününd pr ns rin n s m ntoz gibi d ğı c öy bir s v ş son c

b irsi iğind n b ş hiir ş yi sin d ği ; Avr p

tümünün onb ş yirmi mi yon si h ı s r t r fınd n di c ği öy bir ır s v şı i şimdid n p t v rmt n d ni büyü s r d v t rd n n gü üsünüsin son c n n n o c ğını bi m m sidir.

Bütün b n rın y nınd gör vimiz s r r sı iş i

nın 1 8 0 d i siy s tinin z görüş ü üğünün şimdi rıy n t m ş o n p nıt r nı A m n iş i

ri önün s rm tirB i i Hit b i in g r i o nF n a İç Savaşi in d g -

idir. 28 M yıs t Komün ün son s v ş ı rı Bm nd üstün gü r boy n ğdi r B nd n sgün sonr 30 M yıs't M r P ris Komünü nün t rihsmini ıs f t vv i izgi r v b on d ydiy d rişi m miş bir s nli v h psind n önyü bir g r i i n ttığı ışm sını G n K

Fr ns nın 1 89 d n b y n i tis d v siy s gy sind P ris i yı dır öy bir d r md dır i b r dt r nit iğin s hip o m y n bir d vrimin p v rm

on s d ği dir. Y ni z f ri nıy s tın mış o n

d n sonr ndi ist rini ön sür n pro t ry o md vr m o m z. dön md P ris iş i rinin g işimnin son c b ist r o b irsiz v h tt şr md ydı. F t nih y t b ist l r d pi lis l r v

r sınd sınıf z şm ığını or d n dır y y


42/158

42 E g Ö

b r gerçe t r. a at steğ n end s bel rs z olmas nmevc t topl m düzen ç n b r te d tt b steğ önç ler l s l l yd lar b ndan dolay devlet n baş

nan b valar ç n yap laca l ş şç ler n s lmas yd Böylece şç ler n azand ğ er devr mdeç ler n yen lg s yle b ten yen b r mücadele . .

B l defa 848 de old arlam nter m alefet nb vaz s oy a la nda b r reform sağlama amac ylafetler tert pl yord . Böyle b r refo part ler ne üstünllayaca t Hü metle mücade ele nde g tt çe al ama ve al tarafla na çe me zor nda al yorlard yavaş b vaz ve üçü b vaz n n c m r yetç ta

na üstünlü tan mala gere yord a at b nla n ar ada dev mc şç ler b l n yord ve b nlar 830 danb vala n ve c m r yetç ler n sand ğ ndan ço das yas bağ ms zl azanm şt lar Hü ümetle ms nda b nal m esnas nda şç ler so a avgala na b

lar Lo s l ppe ortadan aybold , O'n nla beraber oyrefo m da Ve b n n yer ne ortaya c m r yet m zaffer şç ler n end ler n n sosyal olara n teledc m r yet ç t . B na rağmen b sosyal c m r yett receğ n mse att şç ler n end ler b le b lm

at ş md s l ara sa pt ler ve devlet ç nde b r güçyor ard . B ndan ötürü vaz yet ollama ta olan c mç b valar aya la n n sağlam ye e bast ğ far eder e

l edef olara şç le s l s zland rmaya yöneld ll l 848 H l t


43/158

r d i S v ş 43

taşraya s n g r ş m yo uy a yapıldı. H k m t z cv t st n ğ sağ amaya b lhassa d kkat tm şt . Bkahramanca b r m cad d n sonra şç r y n d l

savunmasız s rl r n arasında Roma Cumhur y t nd v n açan ç savaş g n r nd n bu yana ş gö mkandök m . Bu olay lk d a o arak pro ta anıkar arı v ta pl r y ay b r sını olarak bu uvaz yalması ha nd bu uvaz n n n d n d l c nt kam

r n g r ş c ğ n göst r yordu Y n d 848 18 d k çı gınlığının yanında çocuk oyuncağı kalıyor

Bunun c zasını az aman sonra görd r. Prol ta a daFransa yı dar d m yorsa artık bu uvaz d d m zd ğ s bu bu uvaz n n b y k b r kısmının h l mb r ğ l m göst rd ğ v ç han dan part s yl b r cuç part y ay dığı şu dön md mk nsızdı Bu uvabö nm r ou s Bonapart g b b r mac rap rmanda nokta arını rdu po s v da m kan zma

m s n v 2 Ara ık 1851 d bu uvaz n n son kaM c s ortadan kaldırmasına yol açtı. İk nc mparabaşlamıştı Bu, Fransa nın b r s yas v mal mac rapgrubu ara ından söm r m s kadar b r nd str y gd hab r v r yordu k böy b r g ş m sad c b

vaz n n ufak b r k s m n n hak m o duğu ou s Phej t st er B rb n hane anı Orl ns'cılar s Ph

g s e B naparte ılar (s nra a III Na n lan L s NB naparte ın ta p leı


44/158

E gel Ö

rinin dargörüş ü ve ür e ön e i a ında iç bir zaü ün o a azdı Louis onapar e si as gü ü apierden on arı oru a ba anesi e api a is er işçi

ö e andan da işçi eri api a is erden oru a ba anesidı. unun arşı ığında Louis onapa e ın a i i e i

as onu ve endüs ri e faa i e i ısa ası bu uvazi in adar eşi gö ü e iş ö çüde ü se esini ve zengin eş

ni eşvi e i. İ para or sara nın e raf da ve bu z gü i e i üzde er oparan şve çi i e geniş çap a

da a da bü ü ö çüde ge iş iği de bir gerç irFa a İ in i para or u Fransız Şoveniz ine bir

ve 814 e ı an irin i İ para or uğun ve a iç drin i Cu uri e in sınır a nın eniden uru ası için bi

ep i Es i ra ığın ( onarşi) sınır arı a 8an sınır ar da i inde bir Fransız İ para or uğu ne ad

bir za an için o ursa o sun i nsız bir şe dir Arada birvaş ap a ve sınır arı geniş e e zorun u uğu da burada

ri ge e edir Fa a iç bir sınır geniş e p nı Fraveniz inin a a gü üne Ren'in A an a'da a an so ıdoğru geniş e e adar par a ge i ordu On ar iRen üzerinde bir . ar A p er de v a baş a bir er

are e er i edi irdi. İ in i para or u uru

sonra Ren'in so ısının der a ve a parça parça e raredi esi bir za an ese esine indirgen iş o u ordu. u be

eni en za an 866 Avus ur a P s a savaşı s rasında is ar ara ndan be ediği opra az ina ı" usu


45/158

d ç S ş 4

vaş d patlak v di v Napol on'u önc S danWilh lmshöh y s vk tti.

Zo u lu so uç4Ey l 8 0 d ki Pa is D v imi oldu

ato luk ka o dan bi v gibi çökt v t k a cumhudildi Fakat a ık d şman kap daydı İmpa ato luğun o ya M tz d umutsuzca kuşatılmış ya da Almanya ya si

m şt l Bu a a m du umunda halk önc ki yasama hd k Pa is d l g l inin Mill Savunma H k m ti n

la nı onayladı Savunma n d n iyl li si h tutan bis il Mill Muha z Bi liği n yazılmış olup sil hlı bu

la için bu h m n kabul dildi. Şimdi işçil b y k bi luk oluştu uyo la dFakat kısa bi zaman son a h m n hm n ta amıyla bu uva a dan oluşan h k m t i sill ta a a asındaki uzlaşmazlık açık bi ihtil fa dön ştEkim d işçi tabu la B l diy yi kasıp ka du v h

y l inin bi kısmını si a dı. H k m tin ihan ti v tl ini dolaysız ola ak bozmas v k ç k bu uva tabula nınm dah l si say sind bu uva a yin s b st kaldıla . cı ask kuvv tl ta a ndan kuşatılmış b ş hi d iççıkmasına m ydan v m m k için önc ki h k m t göş nda bı akıldı

P sya st a'yı y n r l an yal tl r n n g nl �k nII . Napol on ta a s kal ı B s a k ın k n s n l

an to a� n r c � n ş n t y r n g t r l y n b 2 y 87 rans z or s S an a y n r k pkt s r alındı W lh l sh h Cass yakınında) P sya kr


46/158

46 E gel n n ö

S nunda aç kalan Paris 28 Ocak 8 d slim lsava arihind in ras lanmad ğ kadar r i bir Kal l r slim dildi, hir surla plardan mizl nd

azam alayla n v G zgin Jandarma Birliğinin sil hla ddildi v alay m nsupla sava siri l kk dildi Bum n Mill Muhaf z Bi liği sil hla n muhafaza i vf r dü manla sad c bir mü ar k imzalad . Dü man Pbir zaf r yür yü il girm cür ini gös r m di. Anc

ris'in k sm n g n l par lardan lu an küç k bir kö sinkaç gün için i gal c sar d bildil r! V bu snada günsür yl Paris i ku a an a n k ndil ri Paris'in sil hl i ç

f ndan ku a lm durumdayd lar İ çil r, hiç bir Pn n yabanc fa ih ayr lan kö nin dar s n rla n aiçin s k nöb u mak ayd lar Paris i i çil r ğun b ün rdula n n slim lduğu bu rdu sa a nda l sin bir sayg uyand rd lar; v d vrimin anava an na ialmaya g l n PrusyalJunke e sayg yla k narda durmak vbu sil hl d vrimi k sinl kl s l mlamak z runda kald

Sava snas nda Parisli çil r mücad l nin aziml slm sin al p m kl y indil r. Faka Paris'in s

s nra ba yap l nca hüküm in y n mu lak mirParisli i çil rin lind sil h bulunduğu sür c mül s

n büyük prak sahipl ri v kapi alis l r hakimiy inr kli hlik içind lacağ n görm k z runda kald İk i nla sil hs zland rma giri imi du8 Mar ' a s var

[G c M ha ayı I I. Na o o ta afı dan 1 868'd y�


47/158

d S 47

bölük e ne, M ll Muh ız B ğ n n Pa s' nasın a yapılan ve be l genel ane le ka şılanan to

çalma m ve . Bu g ş m başa ıs z ıkla sonuç

n ş ç n topyek n se e be ol u ve Pa s le Veum a bulunan ansız Hükümet a asın a savaş l n

26 Ma ' a Pa s Komünü seç ve 28 Ma t'ta a O zamana ka a a ey el n e bulun u an M ll Mul ğ Me k z Kom tes Pa s n ez l Ah k Pol

kal ı lmas nı m ett kt n son a Komün'e st fas nMa a Komün, aske l k s stem le sü ek okal ı ve tek s l h ı kuvvet el s l h tutan he yazılacağı M ll Muhafız B ğ olacağını l n

870 en N san 187 e ka a olan a ö emele nBunla gel cekt k k a ö emele ne mahsup e lmö enm ş oluyo u. Ay ca Bele ye eh n a es neşyala n satışını u u u. Aynı gün Komün'e seç lmyabancıla Komün'ün bay ağ Dünya Cumhu yetbay ağı ı lkes ne gö e gö eve kabul l leKomün ün h hang b memu unun ve olay s yla ü

e alacağı n yüksek aylığın 6 000 f an tan fazla olmamka a ve l . E tes gün Komün k l sen n evletten

evl t n n amaçla la yaptığ ö emele n o a

ılmas nı ve bü ün k l s malla n n m ll mülke öm s n ka a laştı ı B nun net ces n e 8 N san'an bü ün n sembol s m ogma ve ualab ey n v c an na a t olan he şey" n çıka lma

ve yavaş yavaş uygulan ı Yakalanan Komün savaşç la


48/158

48 g Ö

olarak ay n inde savaş rehinler nin hapsine dair bir emkarıld , faka hiç bir zaman uygulanmad Giyo in, ayıda Mill Muhaf z Birliği nin 37. aburu ara nda

gözler ön nde b y k şenlik er e yak ld 2 sinde Kpol on araf ndan savaş ndan sonra ele geçir len sillardan dök lm ş olan Place Vendôme daki Zafer S unubir şovenizm sembol olduğu ve ulusal ne re i ahrik erekçesiyle ahrip edilmesine karar verdi Bu karar 16 Ma

yerine ge irildi 6 Nisan'da i al ç lar araf ndan kfabr kaların is a is ik asni nin ve bu fabrikaların öçal şmak a olan işçileri ara ndan idaresi için pl nlar ymas n emre i Bu işçiler koopera if erde örg lenKom n ayr ca bu koopera if erintek b büy k birlik halindeörgü lenmesi için pl n yap lmas n is edi. 20 sinde fıgece mesaisi yasakland ve İk nci mpara orluk zamanberi polisin ayin e ikleri (birinci dereceden emek sömüleri) araf ndan bir ekel halinde y ü ülmek e olan iş

o sler or adan kald ld . Bu o sler Paris in yi mia o d sse

n n belediyelerine aş nd 30 Nisan da işçilesöm rd k eri ve işçilerin iş araçla ve kredi zerindeki Ia na ayk olduklar gerekçesiyle rehin dükk n a n

lmas kararı al nd . May s' a iseV Louis nin idam n

kefare i olarak inşa edilen Kefare lis si nin (Chap lla oire y k lmas na karar verildiBöylece Paris hareke inin önce yabanc is il c lara

savaş s ras nda geri pl na i ilen s n fsal ni eliği 18 Mabaren keskin ve aç k bir şekilde beli iş oluyordu Komün


49/158

d S v 49

ğun an Komün ün kararla proleter bir nitelik taş yor ukarar ar ya cumhuriyetçi bu uva inin sır korkakl ktan yma ğı akat işçi sı nın ö gür ça ışması için gerek

mel teşk l e en re ormlarlaev ete şk n o a kinin tama-mıyla şahs bir mesele ol uğu ilkesini kabul g b ilgili ya a Komün oğru an oğruya işçi sın ın n ç ka ive kısmen toplumun eski ü enini y kacak olan emirlery mlıyor u Buna rağmen kuşatma altın aki bir şeh r

t n bu şeylerin gerçekleştirilmesine ancak bir başlangıç yalabilir i. Zira Mayıs n başın an i ibaren bütün güçl rinsay Hükümeti nin opla ığı ve sürek i büyüyen or ula aşırken harca lar.

7 Nisan a Versay askerleri Paris in Batı cephes n eilly eki Seine geçi ini ele geçir iler öte yan anin e Güney cephesine yapılan bir sal ı a General Eu es tara ınağ r kayıpla a püskürtül üler. Paris evamlı bombar ıme iliyor u ve üstelik bombar ımanı yapanlar a aynı şehPrusyalı lar tara ın an bombar man e ilmesini ine ssı l k olarak amgalamış kimseler i Aynı ki seler PPrusyalı lar hesabına tekrar le geçirebilmek amac yla şSe an ve Me e esir al an Frans ask rlerinin iaP sya ya yalvarıyorlar Bu ask rlerin yavaş yavaş sa

katılmasıyla Versay kuvvetleri Mayıs başın an sonra kesinüstünlük ka an ılar.23 Nisan a Thiers in Komün ün esirlerin takası için

ettiği görüşmeleri kesmesiyle urum açıklık ka an ı Sönusu esirler Paris te rehin bulunan Paris Başpiskopos


50/158

E g l Ö

vaux da es r bulunan b r k ada yan Blanqu d . fade değ ş r s de es ley aç klıyordu. Önce vaeye çalış ığı ve bel rs z konuş uğu halde b rdenb re

ehd ed c ve zal ce b r avır akın ış ı Versay3 Mayı a Moul n Saque dek abyayı, 9 unda open he en a a ıyla harab ye dön üş olan ssy kal s n4 ünde Vann s kales n aldılar Ba ı c ph s nden ş

Ia na kadar u anan b rçok köyü v b nayı alarak e as sa

a s perler ne kadar edr cen lerl d l r; 2 nde orlen ş bulunan M ll Muhafız B rl ğ n n hane vl ğ sayes nde şehre g rd ler Kuzey ve Doğu CephelerPrusyalı lar Versay askerler n şehr n kend ler ne dolayıs yla yasak olan Kuzey oprakların an geç rerek b r cepheden lerle eler n sağladılar Par s l ler bu

ü areken n kapsa ına g r es neden yl ab olarau uşlardı. Bunun onucunda Par s n Ba ı yakas

şehr n lüks kıs ıdır d ren ş zayıf kaldı. aka çer kerl r şehr n doğu yarıs na (k ekç sınıfın kıs ıdır

ıkça bu güçl nd ve az lend Ko ün ün son savunBellev lle ve M n l on an epeler nd esl old

an avaşa başlayalı ancak sek z gün ol uş u. Bundan sob r haf adan ber g kçe ar arak deva e ek e ola

asız erkek kadın ve çocuklar n ka l a ı son raddes ndu Artık ağızdan dol a üf kler ye er kadar çabuk öldüyordu Mağluplar yü ler hal nde ak nalı üfeklerle vlar Son k le ka l a ının yer aldığı P re Lacha se ezdak ederaller Duvarı*" bugün h l h k sınıf n


51/158

d Iç S v ş 5

aşab leceğ sess akat a lamlı del l d r. Hepamı ı mk sı olduğu görülü ce k tle hal de evkladı, bu u es r sa a da gel ş gü el se lm ş kurb

vuruluşu ve ger kala lar asker mahkemeler tarafıargıla mak ü ere bü ük kamplara olla ışı led . PKu e doğu a sı ı kuşatmış ola Prus alı askerler h b

ağı ge rme ek em r almış bulu u orlardı; akalar da ge ell kle asker er üksek em rde ok

capları a u ması a gö ummakta dılar. Ö ell kle sa ca davra a ve Komü savaş ılar olduk a a lak mseler ge mes e vere Sakso a b rl klerla a mak gerek r

•• •

Y rm ıl so ra bugü 87 Par s Komü ü ü ve ar h ö em e bakacak olursakF n a da İç Savaş a la-tıla a b rka şe eklemek gerekt ğ görürü .

Komü ü ü eler k e bölü müşlerd Çoğu luede Bla qu c ler k bu lar M ll Muhafı B rl ğKom tes de de ekser ette d ler ve a ı lığı teşk l

esas olarak Proudho cu sos al m ekolü e bağlı ola Eas o al Emek ler B rl ğ ü eler . Bla qu c ler Şimdi daha ç k K m na lar n D a ı di anılı r K m nar

g tl ri lan C mh ri tçi Mill M hafız d as n "ndan d lad all d d nilm kt dir Bahsi g c n m za lık d a ı, K m


52/158

52 E gel Ö

da sadece d v imci ve p ol içgüdüle yle sosyalisula ; ancak bi kaç Alman Bil msel Sosyalizmini tan

illant sayesinde sosyaliz in ilkele i ha k nda aç kl ğa k

muş ula . Bugünkü gö üşümü e gö e ekonomik sahadamün ün yapmas ge eken bi çok işin n den yap lmad ğşekilde anlaş lmaktad . Anlaş lmas en zo olan şey ds z Bankas n n kap s n n d ş nda utsal bi huşu vdu mala d . Bu, ayn zamanda cidd bi siyas ha akan n Komün ün eline geçmes onbinle ce ehinden dahla k ymet taş yacak . Zi a böyle bi şey bütün ansvazisinin Ve say Hüküm tine Komün le bar ş yapmasbask da bulunma demek i akat a l fevkal de oBlanquici ve P oudhoncu a dan oluşan Komün ün yinyap k ar n n çoğunun doğ uğudu Tabi ola ak ekonomik tedbi l inden ve dolay s yla bunla n oluolumsuz yönle inden P oudhoncula esas ola ak so umlAyn şek lde Blanquicile de Komün ün siyas gö ev v

likle inden sorumludu la He iki durumda olduğu gibhin cilv si bunla a doktrine le in dümen geçtiği he zolduğu gibi bağl oldukla a m n dokt nle nin gği şeyin te sini yapt d

Küçük köylü ile zenaat us as n n sosyalisti olan P ou

de ekçilikten (association) nef e ediyo du De ekçilika dan ziyade za a gö üyo işçinin özgü lüğüne ayak

duğundan ö ü ü de abiaten k s , ha t za a l oldulüyo du; de ekçilik saf bi dogma ve ü eticilikten yoksuük l i i i ö ü lüğü k d l k i i i


53/158

a da Savaş 3

a yo u ve e ek ğe k yasla ekabe şbömülk ye k sa gü le say l yo u. İş e ekleol uğu ek ye le em yolla g b büyük en üs

ku uluşla . Bunla a P ou hon s sna u umla yo u. BkzDev n Genel Düşüncesi,Taslak)

87 ge ğ n e büyük en üs l sana aolan Pa s e b le s sna b u um olmak an kKomün ün en öneml ka a yla büyük n üs n n

mal ın ö gü lenmes ku uluyo u. Bu he abe e e ne ayanmak a kalm yo bu e ekle e

yük b b k n e b a a a oplamayı öngö üb ö gü lenme k Ma x ınİç Savaş b hakkın söyl ğ gsonun a zo unlu ola ak P ou hon un ok n n ayan komün zme gö ü ecek . Bun an olay Komünhon cu Sosyal zm Okulu nun meza ol u. Bu okul

ans z ş s n f ev ele n e o ta an kalkmMa x n eo s n n üs ünlüğü Ma s le a as n

a Poss b l s le a as n a a su gö ü mez b e lm ş . Yaln z a kal bu uvaz sa a n ahoncula bulunmak a .

Blanqu c le e aha başa l o ama ıla . Su kye ş kl ve bunun ge ğ ko u s pl nl

uk a n n spe en az sayı a faka ka a l ve y

6 Poss b st er 1 9 yüzy son a F ans z mek sınsağ kanat ef m t

Pro on n Gene Dü ünces . a ak De ek k


54/158

54 E gel

b kaç adamın uygun b anda sadece d vlet dümen nç me e kalmayıp büyük ve acımas z b ene göstehalkın çoğunu ht l le ka p küçük l de g ubunun e

ye alıncaya kada başta kalmay b ce ecekle gö üşvunuyo la dı Bu, he şeyden önce bütün gücün kes ntö ce b me kez leşmeye tab tutula ak yen dev mmet n el nde toplanması demekt Pek çoğunluğu aynqu c le n teşk l et ğ Komün ne yaptı? Eyaletle dek

la a gönde d ğ b ld gele de bütün F ans z Komüns le b l kte özgü b ede asyon ku maya çağı

ed asyon ge çekten m llet ta a ndan ya atılan lk mgüt olacaktı. Pa s te kı ldığı g b he y de kı lmaskuvvet şte öncek m kez devlet n baskıcı kuvvet , oyas pol s , bü ok as s yd Bü ün bunla ı, 798ya atmış ve o zamandan be de he ükümet hazı bb dev almış ve düşman a ına ka şı kullanm ştı

Komün a başlangıç a şç sın n n başa geçt ksk devlet m kan zmasını sü dü emeyec ğ n gö m

da kald Hen z kazandığı üstünlüğü kaybe memek çsını b yandan önceden kend s n ka ş kullanılan bkan zmasını o adan kaldı mak, ö e yandan kend temmemu la ını st snasız ola ak e an z ed b lme

onla a ka ş ko ınmak zo undaydı. Öncek devlet n ayc n el ğ ne olmuştu? Toplum, başlangıçta bas t yoluyla o tak ç ka la ını gözetme ç n kend o ganl

atmışt . Başında devlet gücünün bulunduğu bu o ganlamanla kend özel çıka la nın peş ne düş ek topluma


55/158

d Iç S v ş

rs monarş d n başka d mokrat k cumhuriy tt d göl r Pol t kacılar" h çb r y rd Kuz y Am r ka'da dar ulusun ay v güçlü b r k s m n t şk l tm zl

ardından başa g ç n part d s yas t k nd n şB rl ğ n v ay ı ay yal tl r n yasama m cl s rdaly l r üz rin sp külasyona g r n v ya k nd parta tasyon yaratarak hayatlar n ka anan v par n n molması hal nd k nd l r n m vk l r v l r k ödül

nsanlar taraf ndan kontrol d lm kt d rl r Am rart k taşınma hal g l n bu yükü s lk p atmak ç n nasıl ç rpın p durduklar nı v bütün çabalarına rağmkokuşma batağına g tt kç nasıl batt klarını h rk s b ld r Başlang çta oplumun l t olarak ortaya çıkan dcünün toplumdan nas l bağıms laşt ğını n y göstAm rika'dır Burada n han dan n soyluluk n kı ır gözalt nda bulunduran b rkaç adam dış nda sür kl bdu v m kl l k hak olan b r bürokras vardır V

m n burada s rayla d vl t gücün sah p olan v onu n muş amaçlar ç n n kokuşmuş yolla a kullanan k byas sp külatör grubu m vcuttur Ulus s görünüşt hk la olan akat aslında ona ükm d n v onu soyan bbüyük pol t kacı kart l n karşı güçsüz kalmaktad r.

D vl t n v d vl t organla n n toplumun h m tkmundan toplumun f nd s durumuna dönüşümün karşkbu bütün önc k d vl tl rd kaçın lmaz b r dönüşümdümün kşaşmaz t db r ald lk olarak bütün m mur

d dl ğ t l h kk t l ü


56/158

6 E l Ö

u u. kin i t bi şu u bü ük küçük bütün m mçi a n ü i a a ak a ı Komün ta a

az a maaş 6 000 ank tı Bu ş ki k n n t

n s çi k g in üz in ki kıs t a ı ı tka m vki avına v Ka izm tki i bi s t ç ki

Ön ki d v t gü ünün pa ça anması v in ç kt n d mok atik bi v t gü ünün konması bö ümünd a ıntı ı o a ak an atı makta ı Bi ha

a a v t ka ş hu a i inanç s sahaszinin v hatt bi çok işçinin g n bi in in akta ığ

a a v tin bazı ön in n bi k aha k sag kti. s an mına· gö v t tan ı K a ığ nın ün a üz ind g ç k şm si i ki

aç k an k o u sa bu b g ç ğin v adş iği ün a Bunu d v t v d v t i gi

hu a i bi sa gı takip . İnsan a ço uk uktan bmun tümün ait m s v çıka a n göz timin g

ö ğini gö ük i o a an başka o o ma ğın a şmış a ı . Bu o v t v onun tki i kmut aşm ştı . Bun an ötü ü v t o an sa gı insannin ko a a kök şi v i s mona şi o an inaku u up mok atik umhu i t inanma a baş a

man su bi a m attık a nı san a . Esasın asını ın iğ bi s nı zm si için bi a açtan başka ği i . Bu mok at k umhu i tt mona şi

a g ç i i . En i i ş k i v sını üsiği t t i k


57/158

d ç S 7

. Mu a p o ta yaya üş n y ni v ö gü a çin y iş n b n slin vl tin bütün kaya çıka a ağ vakt ka a onun n kötü ta a a

ün ün yapt ğı gibi hal v ü kün o uğu t bat aktı

Son a anla a Sosyal D ok at ilist n iliğ PDiktat yası sö ün n üthiş ü km kt i P ki bayDiktato yanın n biç b ş y o uğunu öğ n k

usunu ? Pa is Ko ün ün bak n . P ol ta a Diktaoy u

F

L nPa ün ünün y y

8 Ma 8


58/158


59/158

Ente asyonal Emekçiler BirliğiGenel K r lunun Fransa-Prusy

Savaşı Üzerine Birinci Hitabı

Enternasyonal Emekç ler Bi lig n n

Av upa Ve Amerika Birleşik Devletle indek Üyeler ne

En e asyonal Emekçile Bi liği nin 1864 Ksım ta ihi başlangıç hitabın a emiş ik Eğe emekçi sını a ın kuşu ka eşçe bi liği ge ekti yo sa bu bü ük amacıpl nla ın peşin e koşan mill önya gı a la ve ko sancala a insanla ın kanı ve malı ü e ine oynayan b ış pge çek eşti ebili mi? Ente asyonal n bu sö le l hetuğu ış po i ikayı şu şekil e ta i e ik bi eyl a

e hükme en en basit ahl k ve a al t yasala ı ulus a aki e e geçe li kılınma ı ı

kti a ı ansa' aki sınıf üca lele in en ya agaspe en ve ışa a pe iyo ik savaşla a evam e i eBonapa te' n Ente asyonae a şı üşmanca bi tavı alm


60/158

60 B c

nal Emekçile Bi liği nin ken sine suikast için komplolayan gi li bi cemiyet ol uğunu ile i sü ek Entenal in Pa is Lyon Rouen Ma seille B est vs. gibi

ki bü ün i a i Komite üyele in bask nla ü enlemsavın n saçmalığ nı bi sü e son a ken i ya gıçla ı bie i le i En e asyonal in ansa aki şube esuçu ne i ansı halkına alenen v açıkça p ebisi e menin iç e espo i m ve ışta savaşa oy ve mek n ma ığını nlatma ı. G çekten ansa n bü ün

i le in e ve sanayi m ke l in e e kçi sını ı nopyek n e tm si onla ın ese i olmuş u . Maalese

kı bölgel inin büyük cehale i yü ün en öte yana kaysa a Kabinele Hakim sını la v v pa basını

ans mpa a o u nun ansı em kçi sını ı ü ee i ola ak ku la ı a Bü ün bun a an başka pl

şahsın eğil ulusla n ka li için ve il n bi işa e i.1870 Ha i an ı savaş komplosu 1851 alık hüküme

sinin ü el ilmiş bask sı oluyo u • lk bakışta savaş a saçma gö ükü o u ki ansa bi mü t u u uy in ğil bakanl ktaki savaş mü ak e ini bi bo

7) Bah g ç pl b s .Napol o a a da870May s' da halk yğ an ı par to u a ka ı tutumu u t sb t tm k mak a

a ı�t So u a ş k d ta z m d m � k , bütüa ka ı düşm d İmpa ato u ü ü ü po ka ı a

) m k mk sı d B c E a y al F a sa dak şuo h a a kaı a ak y y v m l

8) F a sa·Pn sya savaş 9T mmu 870d a m ştıA l k185 d


61/158

a a da Savaş 61

l ğından iba e gö n bi v k le ina ay e ih ehaye 15T mmu da Yasama e lisind esmen açıklandı-man, muhale savaş ha ı lıkla için pa a ahsisi ekl

de i. Ha Thie s bu k i iğ enç buluyo du. Pabağımsı ga el savaşa ka şıyd la . Sevinçle söyl naş a basını da hemen hem n oybi liği ile onla a ka l

O sı ada En e asyonal in Pa is üyele yenid n bimaya gi işmişl di. 12 mmu a ihli de

a n emekçile ine hi aben bi mani es osu yayımlanğıya bu mani s odan bi kaç pa ag a alıyo u

Dünya ba şı bi ke e daha Avrupa'da dengenin sağlan ası ve şe e{ n ko un ası gibi ba ele al ı da siyas i ı i

ban git ek üze edi F sız, Al an, spany l e ekçile i! Seizi ep bi likte sa aşı tel'in için yükselteli ! Üstünlük kazanmak a acıyla ve a hanedanla adına savaşa gi ek, e ek ile ingözünde canice bi saçmalıktan başka bi şey değildi Kendilerka dökü ünden uaf tu an e halk başına gelen fel ke le dyeni spekülas n kaynakla ı bulanla n savaş bildi gele ini bba ş iş ve özgü l k is eyenle , pr esto ede iz! . Al anydeşle ! Bizi bölün emiz despo izmin Ren in he iki yakasda uza e ol ası sağlayacaktı Bütün ülkele in e ekçileriBugün o ak çabala zın s nucu ne olu a olsun biz, Entey nal E ekçile Bi liği nin sın tanı az üyele i, size ebed lık vaadi ola k F ansız e ek ilerinin en iyi te e ıileri i ve l larını ile iyo uz.

) Sözko s v k l l s F dir


62/158

2 B r c

Par s şubem z n bu man festosunu, ransa an benztablar tak p ett Arala n an buraya sa ece 22 Temmuz l Ma sei aise 0yayımlanan Neu lly Sur Se ne b l rge

b r par asın alıyoruzva adi idi ? Hay Sava i m i Hay Sava bi

sava ndan iba e i . Insan ık, dem k si ve F nsa'n n ge ç k çad na Ene as na n sava a ti z na ama y ka y

Kısa b r süre sonra tuhaf b r olayın a gös er ğ gt razlar rans z emek ler n n ger ek uygu ve üşüfa e e yor u lk efa Lou s Bonaparte ın başkanl

gütlenen A k Çetessavaş hummasının sap klıklarserg lemek üzere ş gömlekler g ym ş olarak sal n

a, as l auburg emek ler barış n öyles ne gü lügöster s ü enle ler k Pol s Komutan P r , ghalk nın, bast rılmış m ll yet l k uygular yla büy

eyecan n yeter ka ar a ğa vur uğunu bahane e er

kak s yas t ne son vermen n ht yatk r b r avran ş okabul etmek zorun a kal ı.Lou s Bonapart le P sya arasın ak savaş n g

Ma s l ais n r R h f t tarafından, Ara 1 86 il arihl a s nda Paris a m anan s l ğ lim C mh ri

Ar lı t si adınıi baş anı L s B napart 'ın F nsız C mhbaş an s ç ldiği g n lan 1 A lı 848'd n almış r ) 1 84gizli bir B napar çı örg t G n ll l zlaşmış d as nsi as ma ap r s l rd n rd t msilcil rind n s l şm şı850 Kas m nda r sm n dağ ldığ ha d ,bı l ri B napart 'ç p


63/158

d ç S v 6

yana k nc pa a o uğun ölü anla Pa s e le pa a o luk başla ığı g b , yan b pa o cek aka unu ayalı k Bonapa n

h ası en len o vahş ce a sın a onsek yıl süsağlayan, Av upa Hükü e le ve hak sın la ol uAl anya nın a ısın an savaş b savun a savaşı ı .

Al anya y k n n savun aya o layan k olab lBonapa a savaş a ası n k olanak ve şP s !

Aynı Lou s Bonapa e la e halk uhal e nAl anya yı Hohen olle hane anına bağla ak a acıyg l ce an aşan a B s a ck an başkası eğ l . Sha ebes' ka anılacağı ye kaybe lsey ansı P sya nın ü e k ola ak Al anya yı şgal eP usya, a e ka an ık an son a hü Al anya yı essa ya ka şı ışkı ayı b an b le üşün ü ü? B la

s ol u. B yan an esk s s e n bü ün ye l gkka le uha a a e e ken, b yan an a buna k n

a o luğun oyun a ını ge k espo n , sah ec l ğ n , s yas sah ek lıkla ını v al alava ele

akl konuş ala ını ve al ak a el abuklukla ını e leana ka a Ren n sa b yakasın a s p l n e ı e n ş R n n ö k yakasın a a b

Bu u u an an başka ne ıkab l ?Al an ş sını ı bu savaşın k s n ola ak savunucu n

2) Sad va B m a da) muhar b si P s a nın galip çı tığı Aa P s a a şın n n t c sini ta in tmişti


64/158

B c

n kaybe mes ne ve F ansa hal ına ka şı b savaşa ös ne gö yu a sa a e veya yen lg aynı e ece e

ı . Böyle b u um a. Almanya nın bağımsı lıkdenen sava

şın an son a başına gelen bü ün al hs l kle bş e le yen en canlanacak ı .

Oysa En asyonal n lkele Alman şç sınıa asın a böyles ne acıklı b sonuç an en şe uym

ey an ve eyec k ka a yaygın ve sağla ca kökleşmF ansı mekç le n n sesle a Almanya' a yankıB un ck e6Temmu a yapılan em kç le n b klan ıs Pa s b l g s yle am mu abaka ını açıksa ya ka şı m ll üşmanl ğı ne e le e e m ş veşu şek l e ö e lem ş

Bü ün s v şl m hepsin en çok h ne n s v ş r n n z. Ve bü ük bir ke er ve ese e k ç n lm z bir şer ol n bu

s v ş n gi ek zorun b k l k; m n z nAl n işçi s n n b r ş ve s v ş k r ve e i esini

lkl le mekle ve h lkl ken i k erlerinin efen isikl bö le ine u zz m bir oplwns l fel ke in ekr n o

s z k l ç ğ o uz.

Chemn e 50 000 Sakson şç s n ms l e

oplan ısın a s oyb l ğ yle şöyle b ka a alınmAl n De okr sisi ve ö ell kle Sos l De okr p r i i oluşişçiler n , ev u s v ş s e e bir h ne n s v ş olil n e eriz . F ns z e ekçiler nin k r eşçe uz kl r el l E l E k il Bi liği i B ll


65/158

r ç S ş 65

mayarak bütün ülkelerin emek ilerinin dostla m z e bütün ülklerin despot/a n n düş anla z old ğ n i bi zaman maya ağ z.

Ente asyonalin Be lin şubesi e Pa s man festosunvap ve m şti

Yüreği iz e bileğimizle iti z za kat l yo z Bütün ü ke in ei o kla n n birliğ i in al şmam zdan ne borazan sesi ne

re esi ne zafer ne de yenilgi i i geri döne eğimize yemin z.

Öyle olmas nı ileyelimBu nt ha a va an üşmanlığın a ka pl nın a Rus

ka anlık şekli beli ek e i . evcut savaş ç n işa et

oskova Hükümet nin st atejik emi olu hatla nı b tve aske le in P ut yönün e y ğmakta ol uğu b anm ş olması meş um bi bel t . Almanla Bonapa

sına ka şı bi savunma savaşına yak nlık uymakta kele ini ne ka a haklı gö le se gö sünle , P usya Ht n n Kazak ya ımını istemes ne veya kabul etmesyuma a sa bütün ha ılıkla nı kaybe ecekle i ŞunuIasınla ki Bi inci Napol on a ka ş ilk bağıms zlık

an son a Almanya, nes lle boyu Ça 'ın ayakla nın iyüzükoyun yatmak zo un a kalmıştı.

İng l z işçi sını ı ansız ve Alman emekçile inelin uzatmakta ı İngil z işçile vuku bulacak olanavaş ne g b b yön alı sa alsın, bütün ülkele in şç

nın ittifakının savaşı lağve eceğ ne kes nl kle kan


66/158

66 B r

k a sız v Al an m kçil rin n birb rin bay t sajları gön l r t t şi gö ül m

büyük g rç k a a ay ı lık b r g l c ğin an ra

kt ir. Aynı a n kt s s al ti v siya ski toplu u ka şı n Ent yonal kur lıBa ş ol n

l hükü r y r b r yaniEmekolan y n bir topluun or aya ç ktığını spat m k i Bu y ni topl

cüsü E asyonal E kçil r Bi liğ r.

ndra, 23 Te uz, 0


67/158

Ente asy nal Emekçiler Birliği

Genel Kurulunun Fransa P syaSavaşı Üzerine İkin i Hitabı

Ente asy na Eme ç er r ğ n nvrupa ve mer a r e Dev e er nde Üye er

23 T mmuz a hl lk B l g m z şöyl m

Ikinci I pa to uğun ö çan a Pa iste ça ıştı bi e. I pato uk baş adıgı ibi yani bi pa d e o a k bi ecekti Fak

ıya ı ki uis Bonapa te'ın İ a a o � n hyasıdeni en ova şice fa sını ta onsekiz yı s d esini sag ayan Av uk me e i i e haki sını a1 o uştu .

Böyl c aha savaş ha k t başlama a b l b z

pa l o sabu köpüğü ü a t k ta h ka ştl tm şt k.

İk c İmpa ato luğu haya y t hakk a ya lğ , Alma savaşı ı sas ola ak savu ucu t l ğ

ğ h lk k b ö ü


68/158

ik

N tek m savunma savaşı Lou s Bonaparte'ın tes mba şı ve Par s'te Cumhur yet n l nı le sonu lan ıPrusya'nın g z asker kom tes (camar lla) st l

olay ar an ok aha önce yan Empe al st or unun ol uğunu öğ en r öğrenm z almışlar ı b le Yaln z

yol a n a ay er W hem n s vaş başındak demeg b pb r engel var ı. Kayzer tahtın an Kuz y Alman D yetben nutkun a savaşı ransız halkına karşı eğ l ransparato una karşı a tığını kes n olarak bel m ş Ağus-tos' a ransız halkına yolla ığ b r b l rge e şöy e

p N p n n esk den eri Fr n z h lk l s e ek e l n Al n l s n k d n ve den

zenlediği sald a kar ko ma içA 1 n d l n n k ns üze i e l veask i zo l kla do a s a Fra

g çmi b l o m

Kayzer, savaşın savunucu n tel ğ n be rtmek or u a nın kuman anlığ nı sal ı ya karşı koymak

zer ne a ığını söylemek e ye nm yor ransız sınırece aske zo un uluk ar" net ces n e ge t ğ n

Savunma savaşı e bette k asker zorun u uk ar" nsal ı hareketler n ışlamaz ı.

Böylece bu n ar Kayzer ransa'nın ve b t n nyön n e savaşın kes n kle savunucu n tel kte olacağve m ş bulunuyor u Kayzer ver ğ kes n söz en na

) [ Camari la İspany ca ç o a an am na gel Bu a a gizeya en i a i in i le mi ir pa ti eme oluyo


69/158

r d I S v ş 6

ü leb l ? Sah eye koyucula o u Alma uluş u lmaz a es e steme e boyu eğmekte ogöste mek zo u ay la . P o esö le kap tal stle

mecl s üyele ve yaza la le b l kte Alma l bea e hal tal mat ve le Me e hak a ç1870e ka a ola müca eles e eş gö lmem ş bl k ac zl k ve ko kak k ö eğ ve m ş ola bu o apa sah es e Alma yu tseve l ğ kük eye as a

ç kma sat el e ett ğ e tab k so e ece msya Hükümet e t kala y e ay hüküme

g b gö e ek me e bağ ms zl ğ ye e yo u. Ses a s z Cumhu yet pa çala myükselte ek öte e be Lou s Bo apa te' ya lola a c ç ke a et ö üyo u. B a ç

u seve le k ş sel taleple göz e geç el mBu la Alsas ve Lo e halk Alma h mayes

le a e ecek ka a cesa et sah b eğ lle . bağ ms z b kale ta a a ko u a m ll yetç St gü sü eyle Alma patlay c güllele ta af aca ve zeba ce bomba ma e lm ş ateşe ve lmmas z sak le çoğu katle lm şt Y e e bub zama la esk Alma mpa ato luğu a bağl o

u utmamak ge ek Öyle k eyalet top akla ve bu to üze e yaşaya sa la Alma ya ya a t evmal ola ak müsa e e e lmel Şayet Av upa haşekl e gö e ye e ç z lecekse B a e bu g El

sya ak om yo la uha aza etmek ç P


70/158

7 H

O sa aha b lg olan ur severler Fransız sal sıma b r em na " olara Alsas'ı ve Loren' n Almanc

lan ısmını alep e orlar Bu ğ n r b r o haf

z hn n el ğ n en üzer n e aha fazla urma zoruRen' n ğer a asına nazaran Alsas'ın genel onumBasle le Germershe m arasın a hemen hemen a ollunan S rasburg g b muh em ve bü ü b r şeh r şüGüne Alman a'nın Fransızlar ara n an s l sını ol

raca buna arşılı Fransa'nın Güne Alman a' an sgü leş rece r Alsas ve Almanca onuşan Loren' n Güne Alman a sını nın uwetleneceğ a ık ır. Z ra re le Vosges ağla nın uzan ısınca bü ün tepeler ve uze

ler n e s h mlar Alman a'nın el ne ge ecMe z e lha e lse Fransa b r an n Almanbaşlıca hare üssünü a be m ş olaca ı a aNanc ve a Ver un' e en üsler urmasına engel eğ lman a savaş a bol bol ara o unan Coblen z Ma

mershe m, Ras a g b Fransa' a arşı hare a üsleh p en, ö e a a a öneml al , an Me z' Fransa' a o göremez Üs l , S ra burgAlman a n eş l e ğ ehl e anca Güne vsın a a lı ol uğu sürece ge erl . P s a'nın F

Devr m ne arşı savaşa a ılması sa es n e Güne A92' en 1 95'e a ar güne en s la a uğramamış

P s a 95' e en ba şını mzala ıp a güne ba

6 8 d B d b El k rl ğ P s D k lığı ı D ğ


71/158

d ç S v 1

a a, S as g üssü e Gü ey Al a ya üzaşla ı ve 809 a a a la a ı esil eB eşm ş

Al a ya S as g ve Alsas a i h

o s a a sız l ası iş e ile eğil i i i, ev savaş a ol ğ gi i Saarlo s ve a oplaya a ai ile e z a ası a i yol o

si ya a ha e eyi a l e si A a as ei ıs o a a ev ile iği sü e e S as g

ha gi i F a sız o s a a ışı alağla ısı ı hli eye gi e eği açı Şi

pa e iği i şey va sa o a Fra sa ı Al aı hiç e o ol a ığ

ğe oğ y söyle ge e irse l sla se h sapla a aya a a çiz e saç a ol ğ a eğil i i ? B ala y la a olsay ı, Avi ve io a ı üze e F a sa ise Paris

ha esiyl Re oy a ha i ia e e ilirle

zey Doğ a gele e i sal ı ıya Be lola açı l ğı a aha aç ol ası ye e l e eSı ırla as e çı a a a gö e ayi ilsey i

a ı a ası sil e i çü ü he as e sıve ışa a ala a azi i i s ı ı lha ıyla

Ay a sı ı la fa ih a a a e he ile ai il i le i e , hiç i a a a ve i

a ö ü ai a ye i savaş a oh aşırBü ü arihi ve ği s ş Bi yle


72/158

2 ik c

l sla ç e geçe l . O la aa uz gücü eakmak ç sav ma mk lar a yoksu b akm

k Hatt s kboğaz etmekle kalmay p yok etmek l z m

hte b ul su gücü ü k rmas ç ke s e matla " ve le b İmpa ato va sa o a T ls t a tl

b a tlaşmay P sya ve Alma ya' ge kala k smlama ta z ylaI Napol o u Bu la be abe ev kb kaç se e so a Alma halk ö ü e çü ük b

b k ye ay l . Bakal m ç lg ca hülyala yla Prupol o 'u ke s e kopa t klar a ka ş l k F ag b ma tem atla " stemeye cesa et e ecek So

lk sefe k ka a fel ketl olacakt Tar h t ksa' a al a k lomet e ka ele le eğ l 9 yüzy ls a et h ya et nho latma suç u ağ l ğ le ölçe

B a cevabe Töto yu seve l ğ sözcüle AF a s zla a ka şt mamam z ge ekt ğ söylüyo

ste ğ m z şa şe ef eğ l güve l kt yorla

s a ba şseve b ul st . O la ölçülü ve cl ğ alt a fet h gelecek savaşla a temel eğ l ebetem at olacakt . Elbette k F a sa'y 792' e 8. y

m sü gülemek g b yüce b amaçla st l e ela eğ l İtalya'y zapte e ek Maca sta bask

la Pol ya y pa çalaya ak elle k lete le Ağ l Alma ya' ş m k aske l k s stem bütükek üf s k ye bölmekte B h zmette ğmak üze e kutsallğ tems lc s hüküm a a taatla b


73/158

r d v ş

ai r Böyle ir as rli sis emi i ü ya ama ız la e e iye içi ir a

r ğ es elli ir. er yer e l ğ gi i i i

ya' a i al av la a, övü me y l yla am ye ve ze irle e e irlerFra sızları e z ve S ras rg a i aleleri e

görü e Al a y r severler s va' ı Val ve İva g r ' a i azzam is i mla a s

a a ı lar Bir ya a e peryal B apar e'çı]leri pa lar e , ö e ya a ra [ arl ilı arı a göz y m a a ırlar

1870' e G rça v ve Bis ar arası a, 1865B apar e ile Bis ar 'ı arası a l ğ gi i,a si yapıl ı. is B apar e 1866 SavaşAv s rya'yı ü e ip, e isi i lma ya ı m

ıla ağ söylüyere ö ürle ir i Ay ı şe ila 870 Savaşı ı Alma ya ile Fra sa'yı ü e

Ba ı Avr pa' ı m la mi ıla ağı ı söyleiy r İ i i para rl asıl K zey Al a varlığı ı e i varlığıyla ağ aşa ıya ağ

sa, O ra P sya li erliği e ir Alma pae isi içi e li eli görüy r . s siyas sis

r Sis e i sı ır a a ili e ir evle i

Rus B k n Go ç ko 24 z r n870 e B m se B s-m rck'l gö m ş e Fr ns P usy s ş hususun Rusys k ğ n sö e m şt 86 te e B n p te B sm


74/158

4 k nc

ir dev e in ay d r a n Avr pa üzerinde i A anya üzerinde i ge ene se ha i iye indenR sya n n ra i dü eninin e e eri v

er araf ndan ehdi edi ir en, ar d ş pres ijigöze a a i ir i? a R s ga e e e B narin 866Savaş ndan s nra a nd a a a i

i e Tö n y r sever eri gerçe en Fransay na i e e özgür üğün ve a ş n e ina a

ğine inan y r ar ? ğer A anya y Fransa yi en si h üs ün ğü zafer i iri ve haneden en

anya için aç i i y a a ad r. Ya ü üa ara aç kçaR sya n n geniş e e p i i as n n ya da sa ir aradan s nra e rar aş a ir savş na, he de

fransada İç savaş

Documents