franjo sanc - nietzsche

7/23/2019 Franjo Sanc - Nietzsche

http://slidepdf.com/reader/full/franjo-sanc-nietzsche 1/23

rie d ric h W ilh e lm N ie tzsc h e

Uz četrdesetu godišnjicu njegove smrti

O v e s e g o d i n e 2 5 . k o l o v o z a n a v r š i l o 4 0 g o d i na , o t k a k o s e

r a s t a o s o v i m ž i v o t o m o na j f i lo z o f , k o j i g a je n a js t r a s t v e n ij e

l jubio. Sa mo je 56 godina živio (15. 10. 1844 — 25. 8. 1900), pa i

o d o v i h t r e b a o d u z e t i p r e m a n j e g o v u s h v a ć a n j u p o s l je d n j i h 10

go dina, jer ih je sprov eo u lu dil u . A l i i za s vojih 46 godina, dok

se mogao sl u žiti svojom mtel igencijom, stvorio je djel a, koja su

imal a, pa i danas imaju — možda još veći — u tjecaj na du ševno

i du hovno stanje vremena, kaošto r i jetko koji dru gi pisac naših

stol jeća, prijašnjeg i sadašnjeg. Njegove se ideje provode u pri-

v a t n o m i u j a v n o m , i n a j j a v n i j e m ž i v o t u s u v r e m e n e N j e m a č k e ,

kaošto ne bi nitko bio držao mogu ćim. Zato ne smijemo mimoići

š u t k e 4 0 . g o d i š n j i c e n j e g o v e s m r t i . P r o m o t r i t ć e m o , t k o j e b i o

Nie tzs che , što je misl io i pisao. T ak o će biti jasno, u čemu stoji

njegov u tjecaj na naše vri jeme i na čemu se osniva.

*

M a l o mj e s t a n c e R o c k e n k o d L u t z e n a (u W u r t e m b e r g u )

b i l o j e n j e g o v o r o d n o m j e s t o . N j e g o v j e o t a c b i o p r o t e s t a n t s k i

pastor, bogat, al i nastran, koji je u mro u dobi od 36 godina, kad

ie F riđ rik u bil o istom 5 go dina. U s vojoj au tobiog rafi j i »E c c e

h o m o «

1

s i n p o k a z u j e v e l i k u lj u b a v p r e m a s v o m e o c u . O n v e l i : "

S m a t r a m v e l i k i m p r i v i l e g i j e m , š t o s a m i m a o t a k v a o c a . D a p a č e

čn i mi s e , da su t ime protu ma če ni i sv i moji dru gi privil eg ij i, n e

b r o j e ć ž i v o t , o n a j v e l i k i J e s t z a ž i v o t . P r i j e s v e g a , š t o n e t r e b a m

h t j e t i , n e g o s a m o č e k a t i , d a n e d r a g o v o l j n o u n i d e m u s v i j e t v i s o k i h

i nježnih stvari : ja sam tamo kod ku će, moja najnu tarnija strast

o s l o b a đ a s e istom ondje. Što sam ov aj privil eg ij morao pl atit i

g o t o v o s v o j im ž i v o t o m , j a m a č n o n ij e n e p r a v e d n a t r g o v i na . — T k o

h o će d a ne š to r a z um ij e o d mo g a Z a r a t u s t r e , mo r a s e m ož da

n a l a z i t i u sl ičnim pril ikama, kaošto ja, — mora biti s jednom

n o g o m s dru ge s trane živ ota.« T . j . s in misl i , da ima od svog oca

i svoje p o s e b n e d a r o v e , al i i svoju bol est, koja ga drži u vijek u

bl izini groba. Pr e đ i su njeg ova oc a bil i pol jski ple mići, al i majka

j e b i l a č is t o n je m a č k o g p o d r i j e t l a . T a k o s a m t um a č i ,

3

zašto nije

u n a c i j o n a l n o m p o g l e d u t a k o t j e s n o g r u d a n : » V e ć p r e m a m o m e

1

Inse l- V erlag, Leipzig; izdao Raoul Richter ; prema ov omu izdanju

citiram.

2

str. 19

3

Ecce homo, str. 18

363



p o d r i j e t l u d o z v o l j e n m i j e p o g l e d p r e k o s v i h l o k a l n i h i č i s t o n a -

c i j o n a l n i h p e r s p e k t i v a , n e s t o j i m e n i k a k v e m u k e , b i t i » d o b a r

E v r o p e j a c « . U d r u g u r u k u m o ž d a s a m v i š e N i j e m a c , n e g o l i b i

sadašnji Nijemci, č isti Nijemci iz Rajha, mogl i bit i , — ja, posl jednji

a n t i p o l i t i č k i N i je m ac « . N a b e zb ro j mje s ta s v oje a uto bio -

g r a f i j e o č i t u j e s v o j u a n t i p a t i j u i s v o j p r e z i r p r e m a N i j e m c i m a , p r e -

ma njihovu značaju , prema njihovoj ku l tu ri i prema njihovoj po-

vijes ti u najžeš ćim i najstr as tve nij im izraz ima. S am se bojao, da

n j e g o v a a u t o b i o g r a f i j a n e ć e m o ć i i z a ć i u N j e m a č k o j .

4

P a i p a k j e

p i s a o n j e m a č k i s t o l ik o m v i r t u o z n o š ć u , t e s p a d a m e d u n aj s a v r š e -

n ij e i n a j v e ć e u m j e t n i k e n j e m a č k o g j e z i k a . S v o j e s r e d n j o š k o l s k e

n a u k e s v r š io je u g l a s o v i t o j h u m a ni s t i č k o j g i m na z i j i » S c h u l p f o r t a « .

K l a s i č n u f il o l o g i ju u č i o je u B o n n u i u L e i p z i g u . O v d j e s e u p o z n a o

s a s la vnim g la zb e nik om R i h a r d o m W a g n e r o m te r s klo-

p i o s n j im e t i je s n o pr i j a t e l js t v o . O v o j e t r a j a l o s v e d o g o d i n e

1 8 7 8 , p r e m d a s e v e ć d ul j e v r e m e n a p r e k i d p r ip r a v l j a o . N i e t z s c h e

s a m p r i p o v i j e d a :

5

» V e ć u l j e t u 1 8 7 6, s r e d p r v i h s v e č a n i h i g a r a ,

o p r o s t i o s a m s e u s e b i s W a g n e r o m . N e m o g u p o d n i j e t i n i š t a

d v o u m n a . O t k a k o j e W a g n e r b i o u N j e m a č k o j , p r i s t u p a o j e s v e

t o b l i ž e s v e m u , š t o j a p r e z i r e m , •— d a p a č e i a n t i s e m i t i z m u . . .

B i l o j e d o i s t a o n d a s k r a j n j e v r i j e m e , d a s e o p r o s t i m . B r z o s a m

d o b i o z a t o d o k a z . R i h a r d W a g n e r z a k o j e g a s e č i n i l o , d a j e o d

svih najpobjedonosnij i , a koji je u istinu bio postao tru l im zdvojnim

d e k a d e n t o m , p a o j e n e n a d a n o b e s p o m o ć a n i s l o m l j e n p r e d k r š ć a n -

s k i m k r i ž e m n a k o l j e n a . . . Z a r n i je n i j e d a n N i j e m a c t a d a i m a o o č i

u g l a v i , d a v i d i o v a j u ž a s n i p r i z o r ? « . O v o j e d a k l e b i o r a z l o g ,

z a š t o s e r a s t a o s W a g n e r o m , p r e m d a b o l n o p r iz n a je , d a : " » T a k o

sam osu đ en, bit i osaml jenij i , nego ikad prije; jer nijesam imao

n i k o g a d r ug o g a o s i m W a g n e r a « . A l i po v r a t i m o s e n a t r a g u L e i pz i g ,

g d j e s m o N i e t z s c h e a o s t a v i li n a s v e u č i l iš t u . J o š p r i je n e g o je

p o s t i g a o d o k t o r a t , b i o j e p o z v a n k a o i z v a n r e d n i p r o f e s o r k l a s i č n e

fi l ol ogije na sveu čil ište u B asel u (1869), na preporu ku svoga pro-

f e s o r a R i t s c h l a , k o j e m u j e o s t a o u v i j e k z a h v a l a n . B r z o j e p o s t a o

r e d o v i t i m p r o f e s o r o m . Z a v r i j e m e r a t a i z m e đ u N j e m a č k e i F r a n -

c u s k e d v o r i o j e b o l e s n i k e i r a n j e n i k e . D e s e t j e g o d i n a v r š i o s v o j u

sl u žbu na sveu čil ištu , dok nije bio prisi l jen, da se povu če u pri-

v a t n i ž i v o t 1 8 7 9 p o r a d i te š k e , n e i z l je č i v e b o l e s t i . V e ć p r v i h

g o d i n a n j e g o v a b o r a v k a u B a s e l u p o č e l a g a m u č i t i t e š k a g l a v o -

bol ja i bol est očiju , koja ga je napokon dovel a do l u dil a 3. I . 1889,

O d o n d a b r i n u l a s e z a n j e g a n j e g o v a m a j k a , a p o s l i j e n j e z i n e s m r t i

1897 nje g o v a s e s tra E l i z a b e t a F ô r s t e r - N i e t z s c h e .

O v a j e n a k o n n j e g o v e s m r t i 2 5 . 8 . 1 9 0 0 i n a jv i š e r a d i l a o k o n j e g o v e

s l a v e . N a p i s a l a j e o p š i r a n ž i v o t o p i s s v o g a b r a t a , i z d a l a z a j e d n o

s n e k i m s u r a d n i c i m a n j e g o v a p i s m a i d r u g u o s t a v š t i nu t e r o s n o v a l a

i p o s e b n i » N i e t z s c h e - A r c h iv « u W e i m a r u . O n a j e v o d i l a i n a d z o r

4

E c c e

homo

135

s

Der Fali Wag ner, izd. Naumann, Le ipzig, str. 200-1

« Der Fali A ., str. M l

364



n a d i z d a n j e m s v i h N i e t z s c h e o v i h d j e l a p o s l i j e n j e g o v e s m r t i .

P r e m d a s e i m a o b o r i t i s a s v o j o m t e š k o m n e i z l j e č i v o m b o -

l e š ć u , k o j a g a j e n a p o k o n p o s v e s v l a d a l a t e r g a l i š i l a u p o r a b e

r a z u m a , i p a k j e n e u m o r n o r a d i o t e n a p i s a o č i t a v n i z d j e l a . D a

u p o z n a m o p o g l a v i t a , i t o k r o n o l o š k i m r e d o m : D i e G e b u r t d e r

T r a g ö d i e a us d e m G e i s t d e r M u s i k , 1 8 7 2 — U n z e i t g e m ä s s e B e -

t r a c h t u n g e n , 1 8 7 3 , 4 , 4 , 6 ( 1 . D a v i d S t r a u s s , d e r B e k e n n e r u n d

S c h r i f t s t e l l e r ; 2 . V o m N u t z e n u n d N a c h t e i l d e r H is t o r i e f ür d a s

l e b e n ; 3 . S c h o p e n h a ue r a ls E r z i e h e r ; 4 . R ic h a r d W a g n e r i n

B a y r e u t h ) — M e n s c h l i c h e s , A l l z u me n s c h l i c h e s , e i n B u c h f ü r

f r e ie G e i s t e r , 1 8 7 8 — M o r g e n r ö te , G e d a n k e n üb e r m o r a li s c h e

V o r u r t e i l e , 1 8 8 1 — D i e f r ö hl i c h e W i s s e n s c h a f t , 1 8 82 — A l s o s p r a c h

Z a r a t h u s t r a , 1 8 8 3 , 3 , 4 , 5 , — u č e t i r i d i j e l a — J e n s e i t s v o n G u t

u n d B ö s e , V o r s p i e l z u e i n e r P h i lo s o p h i e d e r Z u k u n f t , 1 8 8 6 — Z u r

G e n e a l o g i e d e r M o r a l- 1 8 87 — D e r F a l l W a g n e r , ' 1 8 88 — D i e

G ö t z e n d ä m me r u n g , 1 8 8 9 — E c c e ho m o , i z d a o R a o u h R i c h te r

1 9 0 8 — D a s N a c h t l ie d . 1 9 2 0 — L i e d e r d e s P r i n z e n V o g e l f r e i , 1 92 0

— O s i m t o g a m n o g o d r u g i h s p i s a , m e d u k o j i m a t r e b a s p o m e n u t i

os obito dva , koja su izda na 1895, u 8. sv es ku s abranih djel a:

N i e t z s c h e c o n t r a W a g n e r — A n t i c h r i s t .

K a k o s u N i e t z c h e o v a d j e l a r a š i r e n a , raz abi-

r e m o iz n e k i h p o d a t a k a , k o j e n a v o d i U e b e r w e g - O e s t e r r e i c h

7

.

S a b r a n a s u d j e l a s a d a r a š i r e n a u 1 0 — 4 0 . 0 0 0 p r i m j e r a k a . G l a v n a

s u d j e l a p r e v e d e n a n a f r a n c u s k i , e n g l e s k i , t a l i j a n s k i , r u s k i i t d .

T o m e m o ž e m o d o d a t i , d a s u n e k a d j e l a pr e v e d e n a n a s r p s k i , k a o -

š t o Z a r a t h u s t r a I . d io , i E c c e h o m o . K o l i k o j e o d o n d a p o r a s t a o

b r o j, m o ž e m o n a s l u ć i v a t i , k a d z n a d e m o , d a o d u š e v l j e n je z a

N i e t z s c h e a n i j e p r e s t a l o . D a o v o m o ž e m o r a z u m j e t i , m o r a m o u p o -

z n a t i N i e t z s c h e o v u l i č n o s t , a o s o b i t o n j e g o v s i s t e m .

W i l h e l m W i n d e l b a n d , je da n o d na jpo zna tijih po-

v je s nič a r a mo de r ne f ilo z o fije , o v a k o c r t a N i e t z s c h e -

o v u l i č n o s t :

8

» N j e m a č k a f i lo z o f i j a k a o c j e l i n a n a l a z i l a s e

u posl je dnjim de ce nij ima 19. sto l jeća u stanju najšare nije raštrka-

nosti , a da još nije bil a u spjel a, da se sabere za nova djel ^. U

k o j e m s e s m j e r u o v o m o g l o d o g o d i t i , o v o j e o v i s j e l o o r a s p o l o ž e -

n j im a i p o t r e b a m a v r e m e n a , u k o j i m a je n j e m a č k i n a r o d d o ž i v i o

g o l e m e pr o m j e n e s v o j e v a n js k e e g z i s t e n c i j e , a k o j i m a s e n a s t o j a o

što prije pril ag oditi u svojoj nu tarnjoj bit i , s žu rno m i u zbu đ e nom

n e s i g u r no š ć u . O v o m u s t a n ju n ut a r n j e g r a s u l a i s t r a s t v e n o g s t v a -

r a n j a n o v o g a s a s v o j i m j a k i m i z d r a v i m ž i v o t n i m m o t i v i m a i s a

s v o j o m n e d o v r š e n o m s t r a s t v e n o š ć u , k o j a s a m a s e b e r a s t v a r a , d a o

je

izraz pjes nik- fi l ozof (Der Dichte rphil os oph) na medi 19. i 20.

s t o l j e ć a . O v a p o j a v a u n j e m a č k o j l i t e r a t u r i , k o j a j e č a s z a b l j e š t a -

ia, čas popu t mu nje osvjetl javal a, čas zbu njival a i magl om pokri-

v a l a , b i o j e F r i e d r i c h N i e t z s c h e . S e l e m e n t a r n o m s i l o m d o l a z e u

7

12. izd., Be rlin 1923, str. 544

8

U zbirci Hinneberg, Kultur der Geg enwart, T eil I , A bt. V: A lgemeine

Geschichte der Philosophie, Leipzig 1923, str. 583

365



n j e g o v i m p j e s n i č k i m t v o r e v i n a m a v e l i k e o p r e k e n a š e g a d a n a š n j e -

g a ž i v o t a d o r i j e č i « . G e n i j a l n i d a r p i s a n j a d a l j e i s t i č e W i n d e l b a n d

(str . 584) r iječima: »P jes nički način, ko ji za čar av a sv ojom ljepo-

tom, a kojim je Nietzsche u spio prikazivati svoje ideje, č ini , da

i š č e z a v a j u p r o t u s l o v l j a , p r e l i j e v a j u ć i s e j e d n i u d r u g e r a z n i m i s a o n i

m o t i v i , k o j e j e i z v a d i o i z v r e m e n s k i h o d r e đ e n j a , k a o š t o i r a z n i h

k u l iu r no - f i l o z o f s k i h t e o r i j a a mo o d R o u s s e a u a t e r i h u t k a o u

b o g a t u s l i k u s v o j e ž i v o t n e p j e s m e ( h i n e i n g e w o b e n i n d a s r e i c h e

G e m ä l d e s e i n e r L e b e n s d i c h t u n g ) . P u n i p r o t u s l o v l j a p r e l i j e v a l i s u

se sv i motiv i su vr eme noga živo ta jeda n u dru gi ter našl i sv oj sjajni

i z r a z . B e z r j e š e n j a o s t a l a j e o p r e k a i z m e đ u r a z n i h v r e d n o t a i n t e -

l e k t u a l ne k u l t u r e i s t r a s t v e n e t e ž nj e z a d j e l o t v o r n i m r a z v i t k o m

s i l e . O v o j e s a č i n j a v a l o t e m e l j n i z v u k n j e g o v i h p r o r o č k i h p j e -

s n i č k i h t v o r e v i n a . S v e o v o , z a j e d n o s n j e g o v i m p r o g r a m o m p r e -

v r e d n o t e n j a s v i h v r e d n o t a ( U m w e r t u n g a l l e r W e r t e ) , t u m a č i n a m ,

k a k o s e mo g l o p r i č i nj a v a t i , k a o d a j e o n g l a v n i m is l i l a c s v o g a

v r e m e n a ( De r D e n k e r s e i ne r Z e i t ) « . V e ć je u o v i m W i n d e l b a n d o v i m

r i j e č i m a d o s t a j a s n o i z r e č e n o , d a j e N i e t z s c h e b i o u m j e t n i č k a ,

pjesnička du ša, pu n ču vstava, du hovit , al i da je vol io protu sl ovl je

n e g o l i i s t i n u . Z a t o r a z u m i j e m o , š t o n i j e m o g a o s a č u v a t i n i k a k v a

p r i j a t e l j s t v a . B i o j e o d v i š e r a z d r a ž l j i v i s a m o s v i j e s t a n i s l a v o -

h l e p a n . D a o d b e z b r o j m j e s t a , g d j e s e o v o p o k a z u j e , n a v e d e m

s a m o n e k e p r i m j e r e . O n s a m v e l i :

9

» J a s a m p r e m a s v o j o j n a r a v i

r a t o b o r a n . N a v a l j iv a t i s p a d a n a m o je i ns t i n k te . M o ć i b i t i ne -

p r i j a t e l j e m , b i t i n e p r i j a t e l j e m — o v o m o ž d a p r e t p o s t a v l j a j a k u

p r i r o d u , s v a k a k o je uv j e t o v a n o u s v a k o j ja k o j pr i r o d i . O n a t r e b a

o t p o r a , z a t o i t r a ž i o t p o r « . I o p e t :

1 0

»Smijem l i još jedan posl jednji

p o t e z s v o j e p r i r o d e n a p o m e n u t i , k o j i m i z a d a j e u s a o b r a ć a j u

s l j ud i m a n e m a l u p o t e š k o ć u ? I m a m n e k u s t r a h o v i t u r a z d r a ž l j iv o s t

i n s t i n k t a č i s t o ć e ( e i n e v o l l k o m m e n u n h e i m l j i c h e R e i z b a r k e i t d e s

R e i n l i c h k e i t s

-

Instinkts), t ako te bl izinu i l i — što v e l im? — svu

nu trinu , »drob« s vak e du še na f iziol oški način zamje ću jem —

m i r i š e m « . ( s t r. 2 8 ) : » Š t o m i s e lj ud i , » s v j e t i na « , g a d e , o v o je

u v i je k b i la m o ja n a jv e ć a o p a s n o s t — D e r E k e l a m M e n s c h e n ,

a m » G e s i n d e l « w a r i m m e r m e i n e g r ö s s t e G e f a h r « . J o š s u j a č i

izrazi , kojima u znosi sebe i svoje sposobnosti i svoja djel a nad

s v e d r u g e . T a k o s v o j u v i r t u o z n o s t u v l a d a n j u n je m a č k i m je z i-

k o m :

1 1

»K az at će jednoć, da smo He ine i ja bil i prv i u mjetnici

n j e m a č k o g a j e z i k a , d a l e k o i z n a d s v i h d r u g i h « . E v o , š t o d r ž i d o

s v o j i h s p i s a t e l j s k i h s p o s o b n o s t i :

1 2

» P o z n a m d o n e k l e s v o j e p r i v i -

l egije kao pis ac . , . Od l ik a je, s ko jom se nijedna dru ga ne mo že

i s p o r e d i t i , un i ć i u o v a j o t m je n i i n j e ž n i s v i j e t . . . a l i n a p o k o n

o d l ik a , k o j u t r e b a n a jp r ij e z a s l u ži t i. T k o m i je s r o d o n v i s i n o m

h t i j e n j a , d o ž i v l j a v a k o d t o g a p r a v e e k s t a z e u č e n j a ; j e r d o l a z i m i z

a

Ecce homo, 25

1 0

Ecce homo, 27

1 1

Ecce homo, 39

1 2

Ecce homo, 56-57

366



visina, do kojih se nije digl a još nijedna ptica; ja poznajem bez-

dna, u koja nije zabl u dil a još nijedna noga. K azal i su mi, da nije

mogu će pu stit i moje knjige . . . N e ma ponosnije, a u jedno rafini-

r a n i j e v r s t e k n j i g a : o n e k a t k a d a p o s t i z a v a j u n a j v i š e , š t o s e m o ž e

n a z e m l ji p o s t i ć i . . . S v a k a d u š e v n a s l a b o ć a i s k l j u č uj e o d n j ih . . .

J e d n a m o j a r i j e č t j e r a s v e l o š e i n s t i n k t e u li c e « . Š t o s e t ič e u mj e t-

nosti st i l a, misl i :

1 3

» B u d u ć i d a p o s t o j i u m e n i v a n r e d n o m n o š t v o

nu tarnjih stanja, ima kod mene mnogo mogu ćnosti st i l a — naj-

s v e s t r a n ij a u mj e t n o s t s t i l a u o p ć e , k o j u j e i m a o i k a d a k o j i č o v j e k

( d i e v i e l f a c h s t e K u n s t d e s S t i l s ü b e r h a u p t , ü b e r d i e j e e i n M e n s c h

v e r f ü g t h a t ) « . N a p o s e o u m j e t n o s t i , k o j a j e s a d r ž a n a u n j e g o v u

Z a r a t h u s t r i , k a ž e :

1 4

»Nikad nije još nitko imao na raskošno raspo-

l aganje više novih, neču venih, u istinu istom zato stvorenih sred-

s t a v a u mj e t n o s t i . . . P r i j e m e n e n e z n a d u , š t o s e m o ž e s n j e m a č k i m

jez ikom, —• što se u opće može s jeziko m«, O psihol ogij i , koja je

sadržana u njegovim spisima (str , 59): »Da iz mojih spisa govori

p s i h o l o g , k o j e m u n it k o ni je r a v a n, o v o je m o ž da pr v o , št o

d o b a r č i t a l a c v i d i « . N e k a b u d e d o v o l j n o o v o n e k o l i k o i z r e k a , d a

o s v i j e t l e N i e t z s c h e o v u r a z d r a ž l j i v o s t i s l a v o h l e p n o s t . i s t i n a , m o r a o

s e b o r i t i s t e š k o m n e i z l j e č i v o m b o l e š ć u , a li t im e n e m o ž e m o s v e g a

i s pr ič at i. D o b ro v e li R a o u l R i c h t e r u p o g o v o ru k iz d anj u

N i e t z s c h e o v e a u t o b i o g r a f i j e ( E c c e h o m o , s t r . 1 5 1 ) : » U n a š e m s l u -

č a j u o s t a j e p o v e z a n o s t m i s l i , d a p a č e č i t a v s a d r ž a j p o s v e n e t a k n u t .

J a s n o ć a ( L u c i d i t ä t ) i p o z o r n o s t j e s a v r š e n a . I s t i l iz a c i j a i z r a z a o s t a-

je na njegovoj običnoj, nepromjenjenoj visini, Ne ono, što, nego

n a či n, k a k o k a ž e , g la s , d i n a m i k a o č i to v a n ja je p o dr uč j e , n a

k o j e m s e n a v i j e š t a o r g a n s k o o b o l je n j e « . Z a t o ne ć e m o n a s t o j a t i ,

k a k o b i s m o g a o p r a l i o d v e l i k i h l j a g a n j e g o v a z n a č a j a . G l a v n a j e

stvar za nas, da u poznamo

N I E T Z S C H E O V S I S T E M

M o g l o b i s e na j p r ij e o d v r a t i t i , d a k o d N i e t z s c h e a u o p ć e n e -

m a s m i s l a g o v o r i t i o s i s t e m u , je r je is tina , što k aže

U e be r w e g - O e s t. :

1 5

» N i e t z s c h e z a z i r e o d z a t v o r e n o g s i s t e m a t s k o g

n a č i n a p r i k a z i v a n j a . V o l i o je , št o d ul j e t o v i š e , p o s t a v l j a t i b e z v e z a

aforizme jedne u z dru ge, koji su mu se nametal i u bezbrojnome"

m n o š t v u . U Z a r a t h u s t r i z a m i j e n i o j e f o r m u a f o r i z a m a n e k i m n o v i m

pjesničkim načinom, koji se pribl ižu je starozavjetnom načinu izre-

ka — Od Zarathu stre (osobito od 4. dijel a) opaža se u l i terarnoj

p r o d u k c i j i m j e s t i m i c e n e p o v o l j n i u t j e c a j d u š e v n e b o l e s t i , k o j a s e

p r i b l i ž a v a l a « . A l i n e s a m o u p o j e d i n i m dj e l i m a n e m a s i s t e m a t s k e

p o v e z a n o s t i , n e g o i č i t a v n j e g o v l i t e r a r n i r a d b e z i k a k v a j e s i s t e -

ma u strogom smisl u r i ječi . M ogl i bismo prikazati njegov »sistem«,

u kol iko bismo ispital i , što odgovara na pitanja našeg sistema, ne

1 : 1

Ecce homo, 58

1 4

Ecce homo, 59

1 5

str. 546

367



o b a z i r u ć i s e n a t o , k a k o j e o n s a m s v o j e o d g o v o r e m e d u s o b o m

p o v e z a o . A l i d r ž i m o s e o n e r a z d i o b e , k o j u o b i č n o na l a z i m o k o d

p o v j e s n i č a r a , k a d a p r i k a z u j u

T R I P E R I O D E U N I E T Z S C H E O V U R A Z V IT K U

P r v a t r a je do p r e k i d a n je g o v a p r ij a t e l js t v a s R i h a r d o m

W a g n e r o m 1 8 7 8, d r u g a d o p o č e t k a i z da v a n ja Z a r a t hu s t r e 1 88 3,

t r e ć a d o s v r š e t k a v r e m e n a , k a d s e m o g a o s l u ži t i r a z u m o m , t . j.

do 3. 1. 1889. Da ču jemo, koje su ga misl i zaoku pl jal e u ovim raz-

d o b l j i m a . D r a g o c j e n e s u z a o v u s v r h u b i l j e š k e i r e f l e k s i j e , k o j e d o -

nosi u svojoj au tobiografi j i .

1 0

A l i on se i ovdje ne drži nika kv a si-

s t e m a , nego samo kronologije izdanja sv ojih knjiga.

P r v a p e r i o d a . P o s e b i s e r az um ij e , d a s e pr of e s or k la -

sične f i l ol ogije na sveu čil ištu u B asel u morao najprije baviti nekim

f i l o l o š k i m p r o b l e m i m a : k r i t i k o m g r č k i h l i r i k a , D i o g e n o m L a e r c i j e m

i dru gim. A l i brz o preš ao je na srodno pol je, naime na ispitivanje,

k o j e j e b i l o p o d r i j e t l o g r č k e t r a g e d i j e . S v o j e j e s h v a ć a n j e i z n i o u

dje lu » D i e G e b u r t d e r T r a g ö d i e a u s d e m G e i s t e

d e r M u s i k « ( 18 7 2). P o s v e u d u hu S c l i o pe n h au e r o v u i W a g n e -

rovu u zvisu je u mjetnost nad sve dru go na svijetu . M edu u mjetno-

stima opet daje prvenstvo gl azbi. Zato misl i , da je međ u ostal im

t v o r e v i n a m a g r č k e k u l t u r e t r a g e d i j a n a j u z v i š e n i j a , a n j e z i n o p o d r i -

jetl o da je gl azba. B u du ći da su Grci svoja ku l tu rna djel a izvodil i

o d A p o l o n a , d o k s e t r a g e d i j a r a z v i l a i z o p h o d a u č a s t b o g a D i o ni -

z a , N i e t z s c h e r a z l i k u j e u

grčkoj umjetnosti

A p o l o n o v i D i o -

n i z o v e l e m e n a t . O v o s v oje s hv a ća nje pr e no s i o d g r čk e k ul-

t u r e n a p r o s u đ i v a n j e s v a k e k u l t u r e u o p ć e . N i e t z s c h e s a m o n a č u j e

1 7

k a o g lav ne r e z u l t a t e s v o j e g a d j e l a o t r a g e d i j i :

» R a z u m i j e v a n j e D i o z n i z o v a f e n o m e n a k o d G r k a — d a j e p r v u n j e -

govu psihol ogiju , gl eda u njemu jedini korjen čitave grčke u mjet-

n o s t i . — D r u g o j e r a z u m i j e v a n j e s o k r a t i z m a : S o k r a t k a o o r u đ e

g r č k o g a r a s t v a r a n j a , k a o t i p i č k i d e k a d e n t p r v i p u t u p o z n a n .

R a z b o r it o s t « ( V e r nün ft ig k e i t ) p r o t i v i ns t i nk t a . » R a z b o r it o s t «

p o d s v a k u c i j e n u k a o o p a s n a s i l a , k o j a i s p o t k o p a v a ž i v o t — D u -

b o k a n e p r i j a t e l j s k a š u t n j a o k r š ć a n s t v u u č i t a v o j k n j i z i : o v o n i j e

nit i A p o lo no v o nit i D io niz o vo ; o no n i j e č e s ve e s t e t s k e

v r e d n o t e — j e d in e v r e d n o te , k o je » D i e G e b u r t d e r T r a g ö d i e «

p r i z n a j e :

1 8

ono je u

najdu bl jem smisl u nihil ist ičko, dok je u Dioni-

z o v u s i mb o lu p os t ig n ut a s k r a jn ja g r a ni c a a f i r m a c i j e (B e ja-

h un g ) , J e d a n p ut n a p o m i n j u s e k r š ć a n s k i s v e ć e n ic i k a o » z l o k o b n i

p a t u l j c i « ( t ü c k i s c h e A r t v o n Z w e r g e n ) , i k a o » l j ud i i z p o d z e m l j a «

( U nt e r ir di s c he ) . .. « . » Š to s am s po zna o, d a j e ć u d o r e d n o s t

( M o r a l ) s i m p t o m d e k a d e n c e , o v o j e n o v o s t , ne š to

n e č u v e n o u p o v i j e s t i s p o z n a j e ( e i ne N e u e r u n g , e i n e E i n z i g k e i t

1 6

Ecce homo, 63-115

1 7

Ecce homo, 64

1 8

Ecce homo, 65

368



e r s t e n R a n g e s ) « . U z a s v e t o m i s l i , d a :

1 9

» I z o v o g a s p i s a g o v o r i

o g r o m n a n a d a ( e i ne e n g e h e u r e H o f f n un g ) « . A l i d a s e o v a n a d a

ispu ni, da se Dionizo v du h pov rat i na ze ml ju, zato su nužni naj-

o k r u t n i j i r a t o v i :

2 0

» O b e ć a je m t r a g i č n o d o ba ( tr ag is c he s Z eit-

al te r): najviša u mjetnos t u afirmacij i ž ivo ta (im J as ag e n zu m

L e b e n , t r a g e d i j a , r o d i t ć e s e o p e t , k a d b u d e č o v j e č a n s t v o i m a l o

iz a s e b e svijest najokru tnij ih, al i najpotrebiti j ih ratova, a da po-

r a d i t o g a n e t r p i ( o h n e d a r a n z u l e i d e n ) « . U o p ć e j e N i e t z s c h e u v j e -

r e n , d a :

2 1

»su sami historijski akcenti u ovom spisu (es sind l au ter

w e l th is t o ri s c he A c c e n t e in d ie s e r S c hr if t) « . T a k o s u d a k l e

v e ć u p r v o m o v o m » f i l o z o f s k o m« s p i s u s a d r -

ž a n e g l a v n e i d e j e , k o j e ć e s e k a s n i j e u v i j e k

o p e t o v a t i n a r a z n e n a č i n e . P rv im je o vim s pis om na-

vijes tio rat. U sl je deć im ga spisima vodi. Ov o su u prv om re du

k njig e » U n z e i t g e m ä s s e B e t r a c h t u n g e n« , t . j. o štri

s u d o v i o s u v r e m e n i m l ju d i ma i s t r u j a m a . O n s a m v e l i : " » Č e t i r i

N e s u v r e m e n e po s v e s u b o r b e n e . . . P r v a ha v a l a (1873)

u p e r e n a j e p r o t i v n j e m a č k e n a o b r a z b e , n a k o j u s a m v e ć o n d a

g l e d a o s b e z o b z i r n i m p r e z i r o m . B e z s m i s l a, b e z s u ps t a n c i j e , b e z

s v r h e : s a m o » j a v n o m n i j e n j e « . N e m a g o r e g n e s p o r a z u m k a , n e g o l i

m i s l i t i , d a v e l i k a p o b j e d a n j e m a č k o g o r u ž j a n e š t o d o k a z u j e u p r i l o g

o v e n a o b r a z b e — i li d a p a č e n j e z i n u p o b j e d u n a d f r a n c u s k o m . . .

D r u g a N e s u v r e m e n a ( 18 7 4 ) o s v i je t l j uj e , k a k o je o p a s a n n a š na -

č i n g a j e n ja z n a n o s t i , k a k o p o d g r i z a i t r uj e ž i v o t — : ž i v o t b o l u je

o d o v i h n e č o v j e č n i h k o t a č a ( e n t m e n s c h t e s R ä d e r w e r k ) i o d m e h a -

n i z m a , o d » n e l i č n o s t i « r a d n i k o v e , o d k r i v e e k o n o m i j e » d i o b e r a d a « .

G u b i s e s v r h a , k u l t u r a : s r e d s t v o , m o d e r n o g a j e n je z n a n o s t i , b a c a

n a t r a g u b a r b a r s t v o . . . U o v o j r a s p r a v i b i o j e » h i s t o r i j s k i s m i s a o « ,

k o j i m s e p o n o s i n a š e s t o l j e ć e , s p o z n a n p r v i p u t k a o b o l e s t , k a o

t ipič ni z n ak r as p ad anja . — U t r e ć o j i č e t v r t o j N e suv re -

m e n o j p r e t s t a v l j a j u s e k a o p u t o k a z i k v i š e m u p o j m u k u l t u r e ,

k u s p o s t a v l j a n j u p o j m a » k u l t u r e « , d v i j e p r o t i v n e s l i k e n a j t v r đ e g

e g o i z m a , k u l t a s a m o g a s e b e , n e s u v r e m e n i t i p o v i u n a j v i š e m s m i s l u ,

p u n i s u v e r e n o g pr e z i r a p r e m a s v e m u o k o s e b e , š t o s e z v a l o

" R a j h« , » n a o b r a z b a « , » k r š ć a n s t v o « , » B i s m a r c k « , » u s p je h « . —

S c h o p e n ha u e r i W a g n e r i l i j e d n o m r ij e č ju , N i e t z s c h e . . * « . T a k o

je Nietzsche vodio borbu protiv l ju di i stru ja, koji su ih zastu pal i .

B i l o je d a k a k o m n o g o t o g a k r i v o i t r u l o k o d t a d a n je g a n a o b r a že -

n o g a d r u š t v a . M o g a o b i b i o N i e t z s c h e u p o t r i j e b i t i d i s t i n k c i j e i

p o k a z a t i , š t o j e b i l o t a k v o , a š t o je b i l o d o b r o i z d r a v o . A l i n je g o v a

strastvena narav gonil a ga je iz jednoga ekstrema u dru gi, iz jedno-

g a pr e t j e r i v a n j a u d r u g o . T a k o i n je g o v o p r e c j e n j iv a n j e u m je t n o s t i ,

k o j e s e m o ž e d o n e k l e s m a t r a t i z n a č a j k o m p r v e p e r i o d e . K a ž e m

1 9

Ec ce homo, str. 67

2 0

Ecce homo, 68

2 1

Ecce homo, 69

2 2

Ecce homo, 69-70

>2WoU 1040/8 24

369



» d o n e k l e « , j e r o n o n i p o š t o n e i z r a z u j e č i t a v e b i t i n j e g o v a ž i v o t a u

o v o r a z d o b l j e , k a k o s m o v i d j e l i .

D r u g a p e r i o d a . S a d a nij e v iš e z a nje g a u mj e t ni k v rhu-

n a c k u l t u r e , n e g o z n a n s t v e n i k , k o j i s e r a z v i o i z u m j e t n i k a , i z v o -

d e ć i p o s l je d i c e iz u mj e t n i k o v e n a uk e . A l i z a d a ć a z n a n s t v e n ik o v a

n i j e t r a ž e n j e i s t i n e , n e g o u n a p r e đ i v a n j e ž i v o t a , d a b u d e p o d s v a k i m

v i d i k o m u g o d a n . Z a t o m o r a z n a n o s t o p r a v d a t i n a č i n ž i v o t a , k o j i

je n e t k o o d a b r a o . Z n a n o s t i m a d a s l u ž i ž i v o t u , a n e o b r a t n o .

N i e t z s c h e s a m k a ž e , d a j e z a n j e g a

k

u n j e g o v u ž i v o t u ,

n a s t u p i l a k r i z a :

2 3

» S d v a na s ta v ka » M e n s c h l i c h e s ,

A l l z u m e n s c h l i c h e s « , s po me nik je ne k e k riz e . D je lo z o v e

s e k n j i g o m z a s l o b o d n e d u h o v n e : g o t o v o s v a k a r e č e n i c a u n j e m u

izrazu je pobjedu — ja sam se njime osl obodio od svega, što ne pri-

p a d a m o j o j p r i r o d i . N e p r i p a d a m i i d e a l i z a m : n a s l o v k a ž e » g d j e

v i v i d i t e i d e a l n e s t v a r i , j a v i d i m — n e š t o p o s v e l j u d s k o , o d v i š e

l j ud s k o « . . . J a p o z n a m č o v j e k a b o l j e . . . N i š t a d r u g o o v d j e n e m a

da znači r i ječ »sl obodni du h«: du h, koji je postao sl obodan, koji je

o p e t s t e k a o v l a s t na d s a m i m s o b o m « . Š t o m u j e d o s a d a s m e t a l o ,

d a n i j e b i o p o t p u n o m a s a m s v o j g o s p o d a r , o v o o č i t u j e t i m e , š t o

nabraja, koje je zabl u de pol ožio na l ed, da smrznu , kako se izra-

z u j e :

2 4

» J e d n a s e z a b l u d a z a d r u g o m h l a d n o k r v n o p o l a ž e na le d ,

i d e a l s e n e o p r o v r g a v a — o n s e s m r z a v a . . O v d j e n . p r . s m r z a v a

s e » g e n i j « ; j e d a n k u t d a l j e s m r z a v a s e » s v e t a c « ; p o d d e b e l o m

l e d e n o m s v i j e ć o m s m r z a v a s e » j u n a k « ; n a s v r š e t k u s m r z a v a s e

» v j e r a « , t a k o z v a n o » u v j e r e n j e « , t a k o i » s a u č e š ć e « z n a t n o g u b i o d

s v o j e t o p l i n e — g o t o v o s v a g d j e s m r z a v a s e » D a s D i n g a n s i c h —

s tv ar k ao t a k v a« . S v e j e d a k l e z a n j e g a i z g u b i l o

s v o j u v r i j e d n o s t , i d e a l i i n t e l e k t u a l n o g a i m o -

r a l n o g a s v i j e t a , h t i j e n j a i s p o z n a n j a , s v e t o s t

i z n a n o s t . S v e je t o z a nje g a b il o s a m o

2 5

» h ö h e r e r S c h w i n d e l « ,

» I de a l i s m us « , » S c h ön e s G e f ü h l « , » W e i b l i c h k e i t e n « . O n je do š a o d o

z a k l j u č k a :

2 0

» M o r a l n i č o v j e k n e s t o j i r a z u m n o m s v i j e t u b l i ž e n e -

g o l i f i z i č k i — j e r n e m a n i k a k v a r a z u m n o g a s v i j e t a ( E s g i b t k e i n e

i n te l l i g i b l e W e l t ) « , t . j . s v i j e t , k o j i b i č o v j e k m o g a o r a z u m o m s p o-

z n a t i . N i e t z s c h e j e t a k o p o s t a o p o t p u n i a g n o s t i k . A l i o d s e l e n e ć e

t o l i k o n a s t o j a t i , d a o p r a v d a s v o j a g n o s t i c i z a m , k o l i k o s v o j p r e z i r

s v a k o g a mo ra l a . O n ć e s e o d s e l e p o n o s n o n a z i -

v a t i » I m o r a

1

i s t o m « , t . j . č o v j e k o m b e z m o r a l a , d a p a č e

p r o t i v n i k o m s v a k o g m o r a l a . V e ć je u s v o m p o s l j e d n j e m d j e l u, k o j e

s m o s p o m e n u l i , » M e n s c h l i c h e s , A l l z u m e n s c h l i c h e s « i z v r g a v a o r u -

g l u m o r a l n a č uv s t v a , t . j. ć u d o r e d n a n a č e l a . T a k o u r a s p r a v i :

» V o n d e n e r s t e n u n d l e t z t e n D i n g e n « :

2 7

» S t a r i j i

m o r a l , o s o b i t o K a n t o v , z a h t i j e v a o d p o j e d i n c a d j e l a , k o j e d o t i č n i

2 3

Ecce homo, 75

2 4

Ecce homo, 76

2 5

Ecce homo, 80

2 1 1

Ecce homo, 82

2 T

I. pogl., broj 25; izd. Kröner, Leipzig 1922, str. 42

370



ž e li o d s v i h l ju di ; t o je b il a l ij e pa na i v n a s t v a r « . D a k l e o p ć e n i t i

m o r a l n i z a k o n i n e š t o s u n a i v n o . J o š jas nije g ov o-

r i u s l i j e d e ć e m p o g l a v l j d :

2 8

Z u r G e s c h i c h t e d e r m o r a -

l i s c h e n E m p f i n d u n g e n . O v d je o z na čuj e uv je r e nje , d a je

n a š a v o l j a s l o b o d n a

2 9

k a o » D i e F a b e l v o n d e r i n te l l i g i b l e n F r e i h e i t « ,

t. j. d a je n a š a v o l j a s l o b o d n a , o v o j e s a m o

b a j k a . U s l je d e ć e m b r o ju is t o g a p o g l .

3 n

s v o j p r e z i r i z r a z u j e n a

n a j d r a s t i č n i ji n a č i n : » N a d - ž i v o t i nj a . B e š t i ja u n a m a h o ć e d a j oj s e

l a ž e ; m o r a l j e n u ž n a l a ž , d a n a s o n a n e r a z d e r e . B e z z a b l u d a , k o j e

s u s a d r ž a n e u h i p o t e z a m a m o r a l a , č o v j e k b i b i o o s t a o ž i v o t i n j o m .

A o v a k o s e j e u z e o k a o n e š t o v i š e te r s i n a l o ž i o s t r o g e z a k o n e « .

O v om u s hv a ć a nju o d g o v a r a n j e g o v o r a z l i k o v a n j e

i z m e đ u d o b r a i z l a :

3 1

» P o j a m d o b r a i z l a i m a d v o s t r u k u

p r e t p o v i j e s t : n a i m e j e d n u u d uš i g o s p o d u ju ć i h p l e m e n a i k a s t a . T k o

ima moć povratit i dobro dobrim, zl o zl im, a tako u istinu radi,

n j e g a z o v u d o b r i m ; t k o l i j e s l a b t e n e m o ž e p o v r a t i t i , v r i j e d i k a o

zao . . . On da u du ši podjar ml jenih, nemo ćnih, k oji nemaju vl as ti .

O v d j e v r i j e d i s v a k i d r u g i č o v j e k k a o n e p r i j a t e l j , b e z o b z i r a n , p l j a č -

k a š , o k r u t a n , l u k a v , b i o o t m j e n i l i n i z a k . Z l o j e z n a č a j n a o z n a k a

č o v j e k a , d a p a č e s v a k o g a ž i v o g a b i ć a , k o j e s e p r e d m n i j e v a , n . p r .

z a n e k o g b o g a ; l j u d s k o , b o ž a n s k o v r i j e d i k a o i s t o , š t o d a v o l s k o

zl o . . . Naš a s adašnja ć u dore dnos t nara s l a je na te mel ju gos podu-

juć ih pl e me na i k a s ta « . T a k o v e ć o v d j e r a z l i k u j e

d v i j e v r s t e m o r a l a : g o s p o d s k i i r o p s k i . P o d

d r u g i m v i d i k o m r a z l i k u j e t r i v r s t e m o r a l a :

3 2

» P r v i je z n a k , d a j e

ž i v o t i n j a p o s t a l a č o v j e k o m , a k o n j e g o v o d j e l o v a n j e n e s m j e r a v i š e

sa mo na tre nu tačno i u god no s tanje, neg o na trajno . . . J oš je v iši

s t e p e n p o s t i g n u t , a k o p o s t u p a p r e m a n a č e l u č a s t i . . . o n š t uj e , i

L o ć e d a g a d r u g i š t u j u . . . N a p o k o n r a d i , s t o j e ć i n a n a j v i š e m s t e -

p e n u d o s a d a š n j e g a m o r a l a , p r e m a s v o j e m u m j e r i l u o s t v a r i m a i

l ju dima; on sam određ u je, za sebe i za dru ge, što je časno, što

k o r i s n o ; o n j e po s t a o z a k o n o d a v c e m n a d m n i j e n j i m a . . . O n ž i v i

k a o k o l e k t i v - i n d iv i d u u m « . I z s v e g a o v o g a i s p r a v n o s l i je d i , d a

n e m a n i k a k v e o d g o v o r n o s t i , a p r e m a t o m e n i

p r a v d e , k o j a b i k a ž n j a v a l a p r e m a k r i v n j i i l i

n a g r a đ i v a l a p r e m a z a s l u z i :

3 3

» T k o je p o t p u n o m a

s h v a t i o p o s v e m a š n j u n e o d g o v o r n o s t , n e m o ž e s v e s t i n a j e d a n p o -

j a m t a k o z v a n u k a ž n j a v a j u ć u i đa g r a đ u ju ć u p r a v d u . . . O n a j , k o j i

b i v a k a ž n je n , n e z a s l už u je k a z n e . . . a o n a j, k o ji b i v a n a g r a đ e n , n e

z a s l u ž u j e o v e n a g r a d e ; t a , n i j e m o g a o d r u k č i j e r a d i t i , n e g o l i j e

r a d i o « . I s t o t a k o d o s l j e d n o z a k l j u č u j e , d a

3 4

» ć e n a v i k a m o ž d a z a

2 8

I. pogl., s tr. 55-112

2 9

II. pogl., str. 63

3 0

II. pogl., broj 40

3 1

II. pogl., broj 45, str. 68-69

3 2

II. pogl., br oj 94, str. 95

3 3

II. pogl., broj 105, str. 107

3 4

II. pogl., broj 107, str. 112

371



t i s u ć u g o d i n a b i t i d o s t a j a k a , t e u z m o g n e d a t i č o v j e č a n s t v u m o ć ,

d a p r o i z v e d e m u d r o g a n e v i n o g a č o v j e k a ( k o j i j e s v i j e s t a n n e v i n o -

s t i) i s t o t a k o r e d o v i t o , k a o š t o s a d a n e m u d r o g a , n e p r a v e d n o g a , k o j i

je

s v i j e s t a n k r i v n j e « . S v a t k o v i d i , d a o v a j N i e t z s c h e o v m o r a l d o -

is ta nije ni k ak av mo ra l: N i e t z s c h e j e u i s t i n u » i m o r a -

l i s t a« . A l i s v a t k o v i d i i t o , d a s e N i e t z s c h e o v

i m o r a l i z a m o s n i v a n a p o s v e n e d o k a z a n i m i

n e d o k a z i v i m , p o s v e k r i v i m t v r d n j a m a , k a o -

š t o u p r v o m r e d u n a n i j e k a n j u s l o b o d e l j u d -

s k e v o l j e i s v a k e o d g o v o r n o s t i . Z at o ne b i b io

t r e b a o p i s a t i n o v e k n j i g e , d a p o n o v i i s t e k r i v e n a u k e . N o v a j e k n j i -

ga b ila » M o r g e n r ö t e , G e d a n k e n ü b e r m o r a l i s c h e

V o r u r t e i l e « , (1 88 1). Š t o k a že u » E c ce h o m o « " d a » S o v om

knjigom počima moj rat protiv moral a«, nije ist ina, jer je već prije

z a p o č e o , k a o š t o s m o v i d j e l i . S a m o s e m o ž e k a z a t i , d a j e o v a n o v a

k n j i g a s v a k o l i k a p o s v e ć e n a o v o j b o r b i . O č i t o j e , d a s i d o s a d a š n j i m

s v o j im » d o k a z i m a « j o š n ij e b io s t e k a o uv j e r e n ja , d a j e n je g o v

» i m o r a l i z a m « i s p r a v a n , t e d a z a t o n i j e m o g a o p r e d o b i t i m n o g o

pristaša. A l i pisac se nada,'" da će doći »o no nov o jutro, ono nje žno

c r v e n i l o , k o j e d o s a d a j oš ni je b i l o o t k r i v e n o , s k o j i m ć e z a p o č e t i

ope t jeda n dan, — oh, čitav niz, č itav s vijet nov ih dana — U pre-

v r e d n o t e n j u s v i h v r e d n o t a ( U m w e r t u n g a l l e r W e r t e ) , u o s l o b o đ e n j u

od svih moral nih vrednota, u afirmacij i u pou zdanju u sve, što je

d o s a d a b il o z a b r an je n o , p re z r e n o , p r o k le t o « . K a o i z v o r d o -

s a d a š n j e g a l o š e g a m o r a l a N i e t z s c h e

o z 11 a č u-

j e ;

3 7

» š t o j e č o v j e č a n s t v o d o s a d a b il o u n a j g o r i m r u k a m a , š t o s u

n j i m e v l a d a l e p r o p a l i c e ( S c h l e c h t hi nw e g - g e k o m me n e n ) , s u m n j ič a v i

i osvetl j ivi l ju di, t . zv. »sveci«, ovi kl evetnici svijeta i sramotitel j i

č o v j e č a n s t v a . . ,

3 8

Z n a k , k o j i o d l u č u j e , d a j e z a v l a -

d a o d e k a d e n t n i m o r a l , v o l j a z a s v r š e t a k , k a o

d a j e m o r a l n a p r o s t o , t o j e b e z u v j e t n a v r i -

j e d n o s t , k o j a s e p r i p i s u j e n e s e b i č n o m u , a ne -

p r i j a t e l j s t v o , k o j e s e s v a g d j e g o j i p r e m a e g o -

i s t i č n o m e . T k o u o v o j t o č k i n ij e s a m no m i s to g a m iš lj e nj a,

njeg a dr žim inficiranim . . . A l i č itav je svijet dru g og a mišl jenja ne-

g o li s am ja « . O n d a n a b r a j a N i e t z s c h e o n e p o j -

m o v e , k o j e z o v e n a j š t e t n i j i m p o č i t a v o čo -

v j e č a n s t v o : '

9

»K oji smisao imaju oni l ažni pojmov i, pomoć ni

p o j m o v i m o r a l a , » d u š a « , » d u h « , » s l o b o d n a v o l j a « , » B o g « , a k o n e

t a j, f iz i o l o š k i up r o p a s t i t i č o v j e č a n s t v o ? . . . A k o t k o o d v r a ć a o z b il j-

n o s t o d u z d r ž a v a n j a s a m o g a s e b e , p o v i š e n j a t j e l e s n e s n a g e , t . j .

ž i v o t a , a k o t k o o d b l j e d o ć e n a p r a v i i d e a l , o d p r e z i r a t i j e l a » s p a s

d u š e « s t v a r a , š t o j e o v o d r u g o , n e g o l i r e c e p t z a d e k a d e n c u ? —

3 5

Ecce homo, 82

3 6

Ecce homo, 83

3 7

Ecc e homo, 84

3 8

Ecce homo, 85

3 9

Ecce homo, 85

372



Gu bitak težine, borba protiv naravnih instinkta," »nesebičnost« je-

d n o m r i je č j u — o v o s u d o s a d a z v a l i m o r a l o m . . . S » M o r g e n r o t e «

z a p o č e o s a m p r v i p u t b o r b u p r o t i v m o r a l a , k o j i p r o p o v i j e d a r a -

s t v a r a n j e s a m o g a s e b e ( E n t s e l b s t u n g s m o r a l ) « . Z n a d e m o , k a k o s u

k r i v i i n e o s n o v a ni N i e t z s c h e o v i i z v o di . Š t o o n z o v e » E n t-

s e l b s t u n g s - M o r a l « , p o t p u n a j e h i m e r a , pr o t iv

k o j e s e d a k a k o l a k o m o g a o b o r i t i i i z v r g a v a t i j e r u g l u . D a s e h t i o

p o t r u d i t i i p r o u č i t i k o j u k a t o l i č k u m o r a l k u , o s o b i t o S v . A

1

f o n-

z a L i g u o r i a , i l i F i l o t e j u S v . F r a n j e S a l e s k o -

g a , b i o b i s e la k o u v j e r i o , d a j e » E n t s e l b s t u ng s - M o r a l « b i l a f i k c i j a ,

p r e m a t o m e i n j e g o v a b o r b a p r o t i v n j e b o r b a p r o t i v n e p r i j a t e l j a ,

k o j i n e p o s t o j i, d a k l e d o n k i h o t i z a m . A l i N i e t z s c h e h o ć e d a ne s a-

mo obara i u ništava, nego da postavl ja na mjesto staroga novo,

n a m j e s t o i d e a l a d o s a d a š n j e g a m o r a l a i d e a l n e m o r a l a , i l i z a p r a v o

i m o r a l a . T i m e p o č i m a

T r e ć a p e r i o d a . Iz o no g a, š to s mo č uli, ja s no je , d a

ova perioda nije započel a na jedan pu t, nego da se pol agano pri-

pravl jal a i razvijal a. Niti je u trećoj periodi prestal a dru ga, t . j . bor-

b a p r o t i v s t a r o g m o r a l a . I p a k m o ž e m o k a z a t i , d a z a p o č i m a n o v a ,

t re ć a p e r io d a, k a d je z a mis l io i n ap is a o d je l o » A l s o s p r a c h

Z a r a t h u s t r a«. Nie tzs che nam s am pripov ijed a,

4

" kada i ka-

k o j e z a m i s l i o s v o j e g l a v n o d j e l o . N j e g o v e v i j e s t i u p o t p u n j a v a n j e -

g o v a s e s t r a E l i z a b e t a u u v o d u , k o j i j e n a p i s a l a z a p o t p u n o i z d a n j e :

» D i e E n t s t e h un g v o n » A l s o s p r a c h Z a r a t h u s t r a « .

4 1

O n a v e l i :

1

"

» P r e m d a s e Z a r a t u s t r i n l i k i v e l i k d io g l a v n i h mi s l i o v o g a d j e l a

pokazu ju već mnogo prije u snima i u au ktorovim spisima, ipak je

r o d n o m je s t o d je l a » A l s o s p r a c h Z a r a t h u s t r a « i s t o m S il s M a r i a u

au gu stu 1881. A ono, što ga je na to navel o, da u pjesničkim ri je-

čima naviješta svoj novi idejni kru g, bil a je misao, da se sve na

v i j e k e o p e t p o v r a ć a « .

4 3

» I z m e đu p o č e t k a i s v r š e t k a a u g u s t a 1 8 8 1 ,

pada o dl u ka, da će navije stit i nau ku o vje čitom povr aća nju riječi-

ma himna, dit iramba Zaratu strinim u stima. Našl i smo medu nje-

govim papirima l ist , koji je onda napisao, a koji nam predoču je

r a z go vje tno ne k i p r v i n a c r t d j e l a . » A l s o s p r a c h

Z a r a t h u s t r a « . S luš ajmo , k a k o g a z amiš lja :

4 4

» N a c r t n o v o g a

n a č i n a ž i v o t a . P r v a k n j i g a : U s t i l u p r v e r e č e n i c e d e v e t e s i m f o n i j e .

C h a o s s i v e n a t u r a : » V o n d e r E n t m e n s c h l i c h u n g d e r N a t u r « . P r o -

m e t e j b u d e n a K a v k a z o r i k o v a n . P i s a n o o k r u t n o š ć u k r a t o s a ,

» s i l e « . D r u g a k n j i g a : h i t ro - s k e p t ič n o - m e f i s t o t e l s k o . » O p r i m a n ju

i s k u s t a v a u s v o j e t i j e l o « . Z a b l u d a s p o z n a j e , k o j a p o s t a j e o r g a n s k a

i k o j a o r g a n iz i r a . T r e ć a k n j ig a : N a j n j e ž n ij e i na j n e b e s k i j e , š t o je

ikada bil o napisano: »O posl jednjoj sreći samotnoga«, — to je onaj ,

koji je prestao biti nečij i , ter postao sam svoj u najvišem stepenu ,

4 0

Ecce homo, 87-89

4 1

u Krcnerovu izdanju, str. IX—XXIX

4 2

str. XVI

4 3

str. XV III

4 4

str. XV III

373



savršeni ja: istom ovaj ja ima l ju bav; na prijašnjem stepenu , gdje

još nije postignu ta najviša samoća i samosvojnost, ima nešto dru go

n e g o l i l j ub a v . Č e t v r t a k n j ig a : O b u h v a ć a j u ć i d i t i r a m b i č n o : » A n nu -

l us ae ter nitatis«. Č e znu će z a t im, da bi sve još jedan pu t opet i

o p e t d o ž i v i o n a v i j e k e « . N e p r e s t a n a p r o m j e n a — ; t i m o r a š u k r a -

i k o m r a z m a k u v r e m e n a k r o z m n o g e i n d i v i d u e . S r e d s t v o j e n e -

p i e s t a n a b o r b a « . U o v i m j e d a k l e r i j e č i m a N i e t z s c h e i z r a z i o s v o j u

z a m i s a o d j e l a » A l s o s p r a c h Z a r a t h u s t r a « , k o j e ć e i m a t i č e t i r i k n j i -

ge i l i di jel a. S najve ćim odu še vl je njem dao se na izv adanje sv ojih

i d e j a t e r na p i s a o s v a k u k n j ig u z a k o j i h d e s e t d a na ( X X V I I ) : » S v a k i

ocl tr i prv a dijel a Zar atu s trina pos tao je nako n du lje i kra će pri-

p r a v e . . . z a k o j ih d e s e t d a n a . S a m o č e t v r t i d i o b i o je i z r a đe n u z

ne ke pr e kid e «. Z a š t o j e o d a b r a o j e d n o g P e r z i j a n-

c a , i t o u p r a v o Z a r a t u s t r u , d a n j e m u p o l o ž i

s v o j u n o v u n a u k u u u s t a , n a t o s a m N i e t z s c h e

0 d g o v a r a

4

" » Z a r a t u s t r a j e s t v o r i o n a j k o b n i j u z a b l u d u , m o r a l ;

z a t o j e morao biti i prvi , koji je ov u za bl u du u po znao . . . Pobje da

ir>orala nad samim sobom iz ljubavi prema istini, pobjeda mora-

l ista n a d samim sobom u svoju opreku — u mene — ovo znači u

m o j i m u s t i m a i m e Z a r a t u s t r a « .

A l i g l a v n a j e s t v a r , k o j i j e o n a j i d e a l , k o j i

N i e t z s c h e s t a v l j a Z a r a t u s t r i u u s t a , d a g a p r e -

p o r u č u j e n a m j e s t o d o s a d a š n j e g a i d e a l a . D a g a

upo z na mo . Z a r a t u s t r a o v a k o r a z v i j a s v o j p r o -

g r a m :

4 1

' » J a v a s n a u č a v a m b i t i n a d č o v j e k o m . Č o v j e k j e n e š t o ,

šo t r e b a n a d v l a d a t i . Š t o s t e u č i n i l i , d a g a n a d v l a d a t e ? S v a b i ć a

s v o r i l a s u d o s a d a n e š t o , a v i h o ć e t e b i t i s a m o o s j e k a o v e v e l i k e

p l i m e i r a d i j e s e v r a t i t i k ž i v o t i n j i , n e g o l i d a n a d v l a d a t e č o v j e k a ?

Š o je majmu n za čovjeka dru go, negol i smijeh i l i bol ni st id. Pre-

val i l i ste pu t od crva do čovjeka, i mnogo toga u vama još je crv.

Jednoć bil i ste majmu ni, pa i sada je čovjek više majmu n negol i

ikakav majmu n. A tko je međ u vama najmu drij i , i on je samo ne-

što izme đ u bil ine i strašil a. A l i zar v e l im, da se mora te pre tv oriti

u b i l i n e i l i u s t r a š i l a ? E v o , j a v a s u č i m , k a k o ć e b i t i n a d č o v j e k o m .

N a d č o v j e k j e s m i s a o z e m l j e . V a š a v o l j a n e k a k a ž e : n a d č o v j e k n e k a

b u d e s m is a o z e m l j e . Z a k l i n j e m v a s , m o j a b r a ć o , o s t a j t e z e m l j i

v j e r n i , i n e v j e r u j te o n i ma , k o j i v a m g o v o r e o n a d z e m n i m n a d a m a

T rov ate l j i su, znal i to sami i l i ne. Pre ziru živo t, umiru , s ami se

t r uj u. Z e m l ja i h je u m o r n a . N e k a d a k l e n e s t a n u N e k o ć j e b i o g ri-

jeh protiv B o ga najv e ći gri jeh. A l i B o g je umro, a t ime u mrl i su

1 ov i gre šnici . Grije šit i protiv ze ml je, ov o je sada najstrašnije, dro b

n e s p o z n a t l j iv o g a v i š e c ij e n i ti n e g o l i s m i s a o z e m l je N e k o ć j e d uš a

s pre ziro m gl e dal a na t ijel o, ter je tada ov aj pre zir bio najviše :

o n a je h t je l a , n e k a t i je l o b u d e m r š a v o , s t r a š no , i z g l a d n j e l o . T a k o

je misl i l a, da će u teći njemu i zeml ji . O, ova du ša bil a je sama još

4 5

st r . XXI X

« I, 3; str. 13—15

374



m r š a v a , s t r a š n a i i z g l a d n j e l a : o k r u t n o s t b il a j e s l a s t o v e d u š e A l i

i v i , moja braćo, kažite mi: što naviješta vaše t i jel o o vašoj du ši?

Nije l i vaša du ša siromaštvo i gad i pu sto u živanje? Doista, zama-

z a n a j e r i j e k a č o v j e k . M o r a b i t i m o r e , d a u z m o g n e p r i m i t i u s e

z a m a z a n u r i j e k u , a d a s a m o n e p o s t a n e n e č i s t o . E v o , n a u č a v a m

v a s , b i t i n a d č o v j e k o m . T o j e o v o m o r e , u k o j e m m o ž e p r o p a s t i v a š

v e l i k i p r e z i r . Š t o j e n a j v e ć e , š t o m o ž e t e d o ž i v j e t i ? O v o j e č a s v e l i -

k o g a p r e z i r a . C a s , k a d v a m s e g a d i i v a š a s r e ć a , a i s t o t a k o i v a š

r a z u m i v a š a k r e p o s t . Č a s , k a d v e l i t e ? Š t o m i j e s t a lo d o m o j e

s r e ć e S i r o m a š t v o j e i g a d i p u s t o už i v a n j e . A l i m o ja s r e ć a m o r a l a

bi o p r a v d a t i s a m o e g z i s t e n c i j u Č a s , k a d a k a ž e t e : Š t o m i je s t a l o

do mog raz u ma Zar te ži za znanjem, ka ošto l av za svojom hra-

n o m ? S i r o m a š t v o je i g a d i p u s t o u ž i v a n j e Č a s , k a d a k a ž e t e : Š t o

je s t a l o do mo j e k r e p o s t i J o š m e n i je u č i n i la m a h n i t i m. K a k o s a m

u m o r a n o d s v o j e d o b r o t e i z l o ć e S v e j e o v o s i r o m a š t v o i g a d i

p u s t o u ž iv a n j e Č a s , k a d a k a ž e t e : Š t o j e s t a l o d o m o j e p r a v e d n o s t i

J a m v i d i m , d a b i h b i o ž e r a v i c a i u g a l j. A p r a v e d n i je ž e r a v i c a i

u g a i j. Č a s , k a d a k a ž e t e : Š t o je s t a l o do m o g a s a u č e š ć a N i j e l i s a-

u češć e križ, na koji biva prik ov an, koji lju bi l ju de ? A l i moje sa-

u č e š ć e n i j e n i k a k v o r a z a p i n j a n j e n a k r i ž . J e s t e l i v e ć t a k o g o v o -

r i l i ? J e s t e l i v e ć t a k o v i k a l i ? O d a s a m v a s v e ć č u o t a k o v i k a t i

N e v a š g r i j e h , n e g o v a š a s k r o m n o s t v i č e p r e m a n e b u , v a š a š k r t o s t

i u gri jehu viče pre ma ne bu Gd je je ona mu nja, koja bi vas obli-

z a l a s v o j i m j e z i k o m ? G d j e j e o n o l u d i l o , k o j e b i v a m s e m o r a l o

u š r c a t i , n a u č a v a m v a s , k a k o ć e t e p o s t a t i n a d č o v j e k o m : o n j e

o v a mu nja, on je ov o l u dil o — «.

O v i m s v o j i m g o v o r o m Z a r a t u s t r a - N i e t z s c h e

p r e d l a ž e s v o j p r o g r a m , k o j i ć e i z v e s t i č i t a v i m

s v o j i m d j e l o m . O v d j e n a l a z i m o i j a s n i p o j a m i

d e f i n i c i j u n a d č o v j e k a . S v e o n o , š t o s l i j e d i d o

s v r š e t k a č e t v r t o g a d i j e l a , s a m o j e d e t a l j n a iz -

v e d b a o v o g a p r o g r a m a i l i s l i k e , k o j u j e o v d j e

z a c r t a o . Z a t o d o b r o p r o m o t r i m o , š t o s a d r ž a j e .

P r v o , N i e t z s c h e p r e t p o s t a v l j a s k r a j n j i d a r w i n i z a m t e r v e l i , d a s e

čov jek raz vio iz crva i napo ko n iz majmu na, al i tako , te je on

ostao najgori majmu n. I najsavršenij i je čovjek samo nešto srednje

izmeđ u bil ine i strašil a. Svrha je čovjekova, da se razvije u nad-

č o v j e k a . O v u s v r h u t r e b a d a o d r e d i č o v j e k s a m s v o j o m v o l j o m .

N e m a n i š t a n a d z e m a l j s k o g a ; n i k a k v i h n a d a , k o j e b i s e m o g l e i s p u -

n i t i u n a d z e m a l j s k o m , v j e č n o m ž i v o t u . G o v o r i t i o t a k v i m n a d a m a

znači trovati l ju de. K oji tako govore i l i koji v jeru ju u nadzemal j-

ski život, oni su dekadenti , koji moraju u mrijeti . B oga više nema,

n e g o s a m o z e m l j a . Z a t o n i j e m o g u ć e g r i j e š i t i p r o t i v B o g a , n e g o s a -

m o p r o t i v z e m l j e . N e d o k u č i v o g a B o g a v i š e c i j e n i t i n e g o l i z e m l j u ,

to je najveći gri jeh. Du še nema. Ona je samo ru žna f ikcija. Zato

je bio posve kriv moral , koji je u ime du še tražio od t i jel a žrtve*

Č o v j e k je ne š t o g l a v n o . S a m o k a d s e r a z v i je u n a d č o v j e k a , n e ć e

v i š e b it i o g a v a n . Č o v j e k ć e b i t i na d č o v j e k , k a d s e o d r e č e s v o j i h

375



dos adašnjih najve ćih težnja, naime težnje za sr ećo m, za znanjem,

z a k r e p o š ć u , z a p r a v e d n o š ć u , z a s a u č e š ć e m . K a d s e č o v j e k u p o -

č i m a s v e o v o g a d i t i , o n d a j e p o s t a o n a d č o v j e k o m . Z a n a d č o v j e k a

nije sramota grijeh ,nego skromnost, osobito škrtost u gri ješenju ,

t . j. k a d n e g r i je š i m no g o . N a d č o v j e k n e š k r t a r i s g r i j e h o m . E V o

u ža s n e s l ik e N i e t z s c h e o v a n a d č o v j e k a

Š t o v e ć i j e n e t k o g r e š n i k , p r e m a d o s a d a š n j e m u m o r a l u , t o

v e ć i j e n a d č o v j e k . Z a t o j e n a d č o v j e k o n a j , k o j i z a b a c u j e s v e , š t o

je dosada cijenio najbol j i čovjek, osobito kršćanin, nada sve sam

Is us K r is t . T a k o m ož e mo r az umje t i, za št o N i e t z s c h e s a m

s e b e z o v e A n t i k r i s t o m — P r o tuk ris to m, k ad a je d a o

pr vo j k njiz i s vo g a dje la » U m w e r t u n g a l e r W e r t e « na-

s lo v » D e r A n t i c h r i s t « . O v a je na ime p rv a k njig a , je d ina

o v o g a d j e l a , k o j u j e d o v r š i o , p r e m a p o d n a s l o v u » V e r s u c h e i n e r

K r i t i k d e s C h r i s t e n t u m s « , t . j . p o k u s k r i t i k e k r š ć a n s t v a , p r o s u đ i -

vanja i osu đ ivanja. Zato završava svoju posl jednju knjigu , svoju

a u t o b i o g r a f i j u » E c c e h o m o « r i j e č i m a : » J e s u l i m e r a z u m j e l i ? —

D i o n y s o s p r o t i v R a s p e t o g a « . Z at o i s am na s lo v nje -

g o v e a u t o b i o g r a f i j e : » E c c e h o m o — E v o č o v j e k a « , r i j e č i P i l a t o v e ,

k o j i m a j e I s u s a p r e t s t a v i o n a r o d u .

Nažal ost ne mogu u jednom, makar odu l jem čl anku , iscrpl j i-

v o p r i k a z a t i s v e , št o N i e t z s c h e - Z a r a t u s t r a g o v o r i o B o g u i B o ž j im

s t v a r i m a , o s v i je t u , n a p o s e o č o v j e k u , i nj e g o v u o d n o s u p r e m a B o -

B ogu i B ožjim stvarima, o svijetu , napose o čovjeku , i njegovu od-

nosu prema B ogu , o moral nom redu , njegovim zahtjevima i ideal i-

ma, o vje čnosti , o nebu i pak l u . Najbo l je će bit i , ako sl u šamo,

k a k o N i e t z s c h e u » A n t i k r i s t u « o d g o v a r a n a

t e m e l j n a p i t a n j a :

4 7

» Š t o j e d o b r o ? S ve , što po-

visu je u čovjeku svijest moći, vol ju za moći (den Wil l en zu r M acht),

m o ć s a m u. Š t o j e z l o ? — S v e , š to p o tj e č e iz s l ab o će . Š t o

j e s r e ć a ? — S v ije s t , d a m oć r as t e — d a s e s v l a da v a ne k a

z a p r e k a . N i j e s r e ć a z a d o v o l j s t v o , n e g o v i š e m o ć i ; n i j e m i r u o p ć e ,

n e g o r a t , n ij e k r e p o s t , ne g o v r s n o ć a i li s p o s o b n o s t ( T üc h t i g k e i t ) ,

t . j . krepost u sti l u renesanse, virt ù , kre pos t bez moral ina moralin-

fre ie T ug e nd) « . T a k o N i e t z s c h e r a z l i k u j e k r e p o s t i

s m o r a l i n o m , o t r o v o m , k o j i j e on iz umio te mu na-

djenu o ime s lič no , k ao št o k of e in i n ik o ti n; a d r u g u k r e p o s t

b e z m o r a l i n a . P r v a je o na k r e po s t , k o ja s e d os a da , o s o bit o

u k r š ć a n s t v u z v a l a k r e p o š ć u ; d r u g a j e k r e p o s t , k o j u o n z a p o č i m a

t ak o na ziv a ti. O nd a k aže , u č e m u s t o j i n j e g o v a l j u-

b a v p r e m a č o v j e k u :

4 8

» S l a b i i z a k r ž l j a l i n e k a p r o p a d n u :

p r v a r e č e n i c a n a š e l j u b a v i p r e m a č o v j e k u . A t r e b a i m k t o m u j o š

i p o m o ć i . Š t o j e š t e t n i j e o d s v a k e m a n e ? — S a u č e š ć e d j e l a s a s v i m

z a k rž lj al ima i s l ab ima — k rš ća ns t v o« . T a k o z a b a c u j e k a o

n a j v e ć i z l o č i n i l i k a o n a j v e ć u m a n u s a u č e š ć e .

4 7

izd. Naumann pod zajedničkim naslovom »De r Fall Wag ner«, str. 218

4 8

str. 218

376



O v o je iz r e ka o i n a s v r š e t k u Z a r a t u s t r e :

4 9

» D o l a z i m ,

da te zavedem na tvoj posl jednji gri jeh, o Zaratu stra. Na moj po-

sl jednji gri jeh, zavapio je Zaratu stra i smijao se nad svojim vl asti-

t im ri ječima: što mi je preostal o kao moj posl jednji gri jeh? Još

j e d a n p u t p o v u k a o s e u s e b e te r s j e o na v e l i k i k a m e n . N a j e d a n p u t

s k o č i o je na n og e , — » S a u č e š č e S a u č e š č e s v iš i m č o v j e k o m « ,

za vik ao je, i njeg ov o se l ice pr omije nil o u če l ik«. U A n t i k r i-

s t u

r

" o v a k o o s u đ u j e s a u č e š č e : » S auč e šč e s toji u

o p r e c i p r e m a t o n i č k i m a f e k t i m a , k o j i ž i v o t n u e n e r g i j u p o v i s u j u ;

o n o d j e l uj e d e p r e s i v n o . T k o i m a s a uč e š č e , g u b i s n a g u . S a u č e š ć e m

p o v e ć a v a s e m n o g o s t r u k o g u b i t a k s n a g e , k o j i j e v e ć p o s e b i p o -

v e z a n s ž i v o t n o m p a t n j o m . . . S a u č e š ć e o n e m o g u ću je , o p ć e n it o

g o v o r e ć i , z a k o n r a z v i t k a , n a i m e z a k o n s e l e k c i j e . O n o u z d r ž a v a , š t o

j e z r e l o z a p r o p a s t . O n o s e z a l a ž e z a r a z b a š t i n j e n e i o s u đ e n e o v o -

ga život a. Ono daje s amomu živo tu tmu ran i dvo jbe n izgl e d, jer

u zdržava na životu mnoštvo takvih, koji nijesu u spjel i na razne

n a č i n e « . N i e t z s c h e d o d a j e :

5 1

» U s u d i l i s u s e , z a u č e š ć e z v a t i k r e -

p o š ć u ( — u s v a k o m o t m j e n o m m o r a l u o n o v r i j e d i k a o s l a b o ć a — j ;

išl i su dal je ter su od njega napravil i krepost naprosto, izvor svih

k r e p o s t i , — d a k a k o , š t o t r e b a u v i j e k i m a t i n a p a m e t i , s a s t a n o -

višta f i l ozofi je, koja je bil a nihil ist ička, koja je napisal a na svoj štit

ne g ac iju živ o ta «. P o s e bi s e r a z u m i j e , d a j e t a k o

s t r a s t v e n p r o t i v n i k m o r a o b i t i s t r a s t v e n p r i -

s t a š a n e m i l o s r d n o g a r a t a . Z at o na la zimo u Z ar a t us tr i

i n a j v e ć i h v a l o s p j e v r a t u / '

2

T a m o t a k o Z a r a t u s t r a p r o g o v a r a v oj-

n i c i m a ( s t r . 6 7 ) : » L j u b i t e m i r k a o s r e d s t v o z a n o v e r a t o v e ; k r a t k i

m i r v i š e o d d u g o g a . . . V i k a ž e t e , d a d o b r a s t v a r p o s v e ć u j e d a p a č e

i r a t ; a j a v a m k a ž e m , d a d o b a r r a t p o s v e ć u j e s v a k u s t v a r . R a t i

o d v a ž n o s t s t v o r i l i s u v i š e v e l i k i h s t v a r i n e g o l i l j u b a v p r e m a b l i ž -

n j e m u . N e v a š e s a u č e š ć e , n e g o v a š a h r a b r o s t s p a s a v a l a j e d o s a d a

ne v o ljnik e « . Z at o i m a s a m o r i j e č i o s u d e z a l j u b a v

p r e m a b l i ž n j e m u , k a d Z a ra tus t r a o njo j g o v o r i : " » Sav je -

tu jem l i vam, da l ju bite bl ižnjega? Radije vam savjetu jem, da bje-

žite od bl ižnje ga i da l ju bite naju dal jenijeg a V iše od l ju bavi pr e ma

bl ižnjemu stoji l ju bav prema naju dal jenije mu i pre ma b u du će mu ;

v i š e o d l j u b a v i p r e m a č o v j e k u v r i j e d i m i l j u b a v p r e m a s t v a r i m a i

p r e m a p r i k a z a m a . P r i k a z a , k o j a l e t i z a t o b o m , l je p š a j e o d te b e . '

4

B raćo moja, ne savjetu jem vam, da l ju bite bl ižnjega, nego da l ju -

b i t e n a j ud a l j e n i je g a « . T a k o Z a r a t u s t r a - N i e t z s c h e z a b a c u j e l j ub a v

prema bl ižnjemu .

N i e t z s c h e - Z a r a t u s t r a o s o b i t o n a g l a s u j e ,

d a j e u n i š t i o m o r a l , n e s a m o d o s a d a š n j i , n e g o

4 9

IV, Das Zeichen, str. 475-6

str. 221

•'

1

str. 222

~'

2

I , Von Krieg und Kriegsvolk, 66-68

r , i

I, Von der Nächs tenliebe , 88-90

r

'< II, 90

377



u o p ć e s v a k i m o r a l , j e r j e s v a k i m o r a l n a j -

s t r a š n i j e z l o :

5 5

»U ništite l jem mora l a zo vu me dobr i i pra-

v e d n i: m o ja je p o v i je s t n e m o r a l na « . D o s l j e d n o h v a l i i n e -

p r a v d u i l a ž :

5 6

»A ko vas prok l inju , ne s viđ a mi se, da ho-

ć e t e b l a g o s l i v a t i . R a d i j e z a j e d n o m a l o p r o k l i n ja t i . A k o v a m s e

d o g o d i l a v e l i k a n e p r a v d a , u č i n i t e b r z o j o š p e t m a n j i h k t o m u

U ž a s a n j e p o g l e d n a o n o g a , k o j i n o s i s a m č i t a v t e r e t n e p r a v d e .

J e s t e l i o v o v e ć z n a l i ? P o d i j e l j e n a n e p r a v d a j e p o l a p r a v d e . O n a j

n e k a uz m e n e p r a v d u n a s e , k o j i j e m o ž e s n o s i t i M a l a o s v e t a j e

č o v j e č n i ja o d n ik a k v e o s v e t e . A k o l i k a z n a ni je i p r a v d a i ča s t z a

p r e k r š i t e l j a , n e m a r i m n i z a v a š e k a z n e . O t m j e n i j e j e , i m a t i k r i v o

n e g o l i p r a v o , o s o b i t o a k o i m a š p r a v o . S a m o z a t o m o r a š b i t i d o s t a

b o g a t « . N e m a p r a v o g a s m i s l a g o v o r i t i o d o b r u

i z l u : '

7

» P r i s p o d o b e s u s v a i m e n a d o b r a i z l a : ne iz r i č u , ne g o

samo namigu ju . Lu đ ak, koji od njih traži znanje. Pazite, moja bra-

ćo , n a s v a k i ča s , g d j e v a š d u h h o ć e d a g o v o r i u p r i s p o d o b a m a :

ovdje je izvor vaš ih kre pos ti . . . K ad se v aše srce raširi i nabu ja

p o p u t r i j e k e , b l a g o s l o v i p o g i b a o s u s j e d i m a , t a m o j e i z v o r v a š e

k r e po s ti« . » N a p o k o n o d g o v a r a n a p i t a n j e , š t o j e

p r e m a n j e g o v u s h v a ć a n j u k r e p o s t :

1 ,8

» M o ć j e , o v a

n o v a k r e p o s t ; g o s p o d u j u ć a m i s a o j e , a o k o n j e m u d r a d u š a ; z l a t n o

s u n c e , a o k o n je g a z m ij a s p o z n a j e « . N j e g o v o s h v a ć a n j e k r e p o s t i

o d g o v a r a n j e g o v u s h v a ć a n j u d o b r a u o p ć e , k o j e s m o v e ć p r i j e u p o -

z n a l i i z A n t i k r i s t a :

5 9

»Do bro je sve , što povis u je osje ćaj moći,

v o l j u z a m o ć i , s a m u m o ć u č o v j e k u « . M a n j k a d a k l e u N i e t z s c h e o v u

p o j m u k r e p o s t i s v e o n o , č i m e s e l j u d s k a k r e p o s t r a z l i k u j e o d ž i v o -

t injs k e s p os o b no s ti ili s p re t no s ti. Z a t o n e m a k o d n j e g a

s m i s l a g o v o r i t i o d u ž n o s t i , što i iz rič ito pr iz na je :

( , >

» J a s a m Z a r a t r u s t a , b e z b o ž n i k . G d j e ć u n a ć i s e b i r a v n a ? S v a k i j e

onaj meni ravan, koji si sam daje svoju vol ju ter odbacu je svako

pr e d a nje « . Z a t o z a b a c u j e s t a r e p l o č e i p o s t a v l j a

n o v e .

0 1

T a k o :

6 2

» T a k o z a h t i je v a m o j a v e l i k a l j ub a v p r e m a na j-

u d a l j e n i je m u : ne š t e d i s v o g a b l iž n j e g a Č o v j e k je n e š t o , št o t r e b a

n a d v l a d a t i . , . . N a d v l a d a j s a m s e b e i u s v o m e b l i ž n je m u ; a p r a v o ,

koje si možeš si l om ote ti , ne daj si dati . Š to činiš, ne može ti nitko

d r u g i o p e t u č i n i t i . E v o , n e m a n i k a k v a u z v r a ć a n j a ( V e r g e l t u n g ) « .

N e m a d a k l e n i k a k v e n a g r a d e n i k a z n e u N i e -

t z s c h e o v u s i s t e m u , k ao št o s mo i v e ć prije č uli. N e t r e -

b a s e b o j a t i k r i v n j e :

6 3

» T r e b a k r i v n j u i p a t n je t r a ž i t i« .

5 5

I, Vom Biss der Natter, s tr. 99

0 6

I 100

5 7

I, Von der schenkenden Tugend, 111

5 8

I 112

5 9 2 1 8

0 0

III, Von der verkleinernden Tugend, 250

III, V on alten und neuen T afeln, 287-313

6 2

III, 291

6 3

III, 292

378



l j u d s k a d o b r o t a j e o d v r a t n a :

8 4

»Do bri l ju di nika da

n e g o v o r e is t i n e ; z a d u h p r e m a t o m e d o b r o t a z n a č i b o l e s t « . P o -

s l u š n o s t j e š t e t n a :

0 0

» O v i d o b r i p o p u š t a j u, p r e d a v a j u s e ,

njihovo srce progovara, nj ihov temel j sl u ša; a tko sl u ša, ne ču je

s amo g a s e be «. S v e š t o j e p r e m a d o b r i m a z l o , n u ž n o

j e z a i s t i n u :

( , < i

»S ve , što dobr i zo vu zl im, mora se sastati , da

se u zmog ne roditi jedna istina. 0 moja braćo, jes te l i dos ta zl i za

o v u i s t i n u? . . , U z a z l u s a v j e s t r a s l o je d o s a d a s v a k o z n a n j e R a -

zbijte, razbijte mi, v i , koji imate s poznaju , štare pl oče « . I opet:

1

'

7

S t a ra je p r a z n a b a j k a , k o ja k a že , d a i ma d o br o i z lo « .

S l o b o d n o j e u b i j a n j e : '

i8

» N e m o j o t i m a t i N e u b ij a j —

t a k v e s u r ij e č i j e d n o ć n a z i v a l i s v e t i m a . . . A l i j a v a s p i t a m : g d j e s u

i k a d a bi l i bol j i razbojnici i u bice n a s v i j e t u , n e g o l i s u b i l e t a k v e

s v e t e r i j e č i ? . . . T i me , š t o s u s e t a k v e r i je č i n a z i v a l e s v e t i m a , b i l a

je is tina s ama ub ije na «. S v o j p r e z i r p r e m a l j u d i m a

o v a k o i z r a z u j e » M o ja br a ć o , n u ž n o j e n o v o p l e m -

s t v o , k o j e s e o p i r e s v a k o j s v j e t i ni i s v a k o j s i l o v i t o j v l a d i t e r n a

n o v i m p l o č a m a n a n o v o p i š e r i j e č » p l e m e n i t « . M n o g i s u p l e m i ć i

n u ž n i i m no g e v r s t e , d a u z m o g n e p o s t o j a t i p l e m s t v o I li , k a o š t o

s a m n e k o ć u p r i s p o d o b i k a z a o : T o j e b o ž a n s t v e n o s t , d a i m a b o

j

g ov a, ali da ne ma B o ga «. N o v i s u d a k l e p l e m i ć i b o -

g o v i , a l i n e B o g . U č e m u ć e b i t i p l e m e n i t o s t

o v o g a n o v o g a p l e m s t v a , o v a k o o z n a č u j e :

7 0

» O

m o j a b r a ć o , n e n a t r a g n e k a v a š e p l e m s t v o g l e d a , n e g o n a p r i j e d

v a n P r o t j e r a n i m o r a t e b i t i i z s v i h o č i n s k i h i d j e d o v s k i h z e m a l ja .

L j u b i t i m o r a t e z e m l j u s v o j e d j e c e . O v a l j u b a v n e k a b u d e v a š e n o v o

pl ems tvo , —• ne otk riv e na ze ml ja u naju dal jenije m moru . . . Na

vašoj cl jeci treba da ispravite, što ste djeca svojih otaca. Sve prošl o

t r e ba da o tk upit e « O v o p l e m s t v o j o š n e p o s t o j i ,

j e r :

7 1

»I na najbol jem je koješta ogavno. I najbol j i je nešto, što tre-

ba na d v la d a t i« . O v o n o v o p l e m s t v o m o r a b i t i o k r u t -

n o :

7

" » O m o j a b r a ć o , j e s a m l i o k r u t a n ? K a ž e m v a m : š t o p a d a ,

treba još i porinu ti«. M ora prezirati i sve narode i tražiti gospod-

s t v o n a d n j i m a :

7 3

» N a r o d i v r e b a j u j e d a n n a d r u g i , — o v o z o v u d o -

b r o s u s j e d s t v o . B l a ž e n o g l i o n o g v r e m e n a , k a d j e j e d a n n a r o d k a -

z a o : j a h o ć u d a g o s p o d u j e m n a r o d i m a . J e r , m o j a b r a ć o , n a j b o l j e

t r e b a d a v l a d a , na j b o lj e i h o ć e d a v l a d a G d j e n a u k a d r u k č i j e

g l a s i , t a m o n e m a n a j b o l j e g a « . P r e m d a N i e t z s c h e t a k o p o n o s n o n a -

v ije šta na dč ov je k a, ip ak v j e r u j e , d a ć e s e s v e o p e t

" III, 293

6 5

III, 293

III, 293

0 7

III, 294

6 8

III, 295

6 9

IH, 296

7 0

III, 297

7 1

III, 299

7 2

III, 305

7 3

III, 306

379



p o s v e t a k o p o v r a t i t i , k a o š t o j e v e ć j e d n o ć

b i l o :

1 4

» O Z a r a t u s t r a , t i s i u č i te l j v j e č i t o g p o v r a ć a n j a . . . T i na -

u č a v a š , d a s e s v e s t v a r i n a v i j e k e p o v r a ć a j u i mi s n j im a , i d a s m o

ve ć vječ no pu ta bil i , i sve s tvar i s nama. T i nau čav aš, da ima je-

d n a v e l i k a g o d i n a b i v a n ja , j e d n a n e m a n o d v e l i k e g o d i n e . . . t a k o

t e s u s v e g o d i n e s e b i j e d n a k e , u n a j v e ć e m u i u n a j m a n j e m u , t a k o

te smo i sami sebi jednaki u svakoj vel ikoj godini, u najvećemu i

u n a j m a nj e m u « . T a k v u s i v j e č n o s t N i e t z s c h e p rf c t s t a v lj a. V j e č n o s t i

s e ne mo že o dr eć i. Z a v j e č n o š ć u č e z n e . O v o je re fre n

p o s l j e d n j e g g o v o r a - p je s m e t r e ć e g d i je l a .

7 5

S v a k a od s e d a m k i t i c a

z a v r š u j e r ij e č i m a : » D e n n i c h l ie b e d i c h , o h E w i g k e i t ( l ju b im t e ,

v je čno s ti) « . A l i o d B o g a , k o j i j e d i n i m o ž e u č i n i t i

v j e č n o b l a ž e n i m , N i e t z s c h e z a z i r e s a s v o m

s t r a š ć u , k o j e j e s p o s o b n o n j e g o v o s r c e . G a n u t -

l j i v a j e p j e s m a , u k o j o j o č i t u j e , k a k o g a B o g

z o v e i n a s t o j i p r e d o b i t i.

7 < ;

T a m o č u j e m o n je g o v e uz -

d i s a j e u n o ć i : » D r š ć e m o d n e p o z n a t e g r o z n i c e , o d l e d e n i h s t r e l i c a .

T i me progoniš, o misao, neizrecivi , zastrti , u žasni, t i l ovac iza

obl ak a. S vo jom si me mu njom bacio na ze ml ju. Po ru gl j ivo o ko, t i

me gl edaš iz tame. A ja l ežim, savijam se, sagibam se u bol ovima,

ir sv im vje čnim mu kama . T i si me pogo dio, o najokr u tnij i l ovc e, t i

n e p o z n a t i k r a d l j i v c e Š t o b i s i h t i o u k r a s t i ? š t o b i ht i o p r is l u š k iv a -

o v o s r c e . . . Z a š t o m e m u č i t i , ti n e p o z n a t i B o ž e ? S r e d t a k v e n o ć i

t i s e š ul ja š k m e n i . Š t o h o ć e š ? T i m e n a g o v a r a š . . . T i p r i s l uš k u je š

ku c aju mog a src a. Ž el iš l i u nići u moje src e? u moje najtajnije misl i?

nepoz nati kr adl j iv c e Š to bi si htio u kra s ti? Š to bi htio prisl uškiva-

njem s azna ti? Na što bi me htio da mu ka ma pris i l iš? . . . Sa mo

sam tvoja divl jač, najokr u tnij i l ov če T vo j najponos nij i u znik, t i

r a z b o j n i c e i z a o b l a k a . . . Š t o h o ć e š o d m e n e , t i n e p o z n a t i — B o ž e ?

Z a r m e n e h o ć e š , M e n e , m e n e č i t a v o g a ? . . . P r e d a j s e t i m e n i , na j-

okr u tnij i neprijate l ju, se be me ni Ond a je sam pobjeg ao, moj po-

sl jednji jedini dru g, moj vel iki neprijatel j , moj nepoznati , moj

k r v n i k — B o g . — N e P o v r a t i s e , s a s v i m s v o j im m u k a m a P o-

sl je dnjemu sv ih pos l jednjih pov rat i se Sv i poto ci mojih su za te ku

p r e m a t e b i I p o s l j e d n ji pl a m e n m o g a s r c a — p r e m a t e b i s e ž ar i

1

O p o v r a t i s e , m o j n e p o z n a t i B o ž e M o j a b o l i M o j a p o s l je d n j a

s r e ćo « T a k o Z a r a t u s t r a - N i e t z s c h e o d a j e , d a j e

o s j e ć a o u s v o j o j d u š i s v u t e ž i n u b o r b e s B o g o m ,

k o j i g a j e o p o m i n j a o i z v a o , d a m u s e p r e d a .

O s j e ć a o j e , d a j e B o g n j e g o v p o s l j e d n j i i je -

d i n i p r i j a t e .l j , n j e g o v a p o s l j e d n j a s r e ć a . H o ć e

li N i e t z s c h e p o p u s t i t i i p r e k i n u t i b o r b u p r o t i v B o g a ? H o ć e l i p o-

s t a t i

7 7

» D e r B üs s e r d e s G e i s t e s — p o k o r n i k d u h a « , k a k o s e s a m

7 4

III, 321

7 r

' III, Die sieben Sieget, 334—339

7 , i

IV, Der Zauberer, 366—370

7 7

IV, 371

380



i z r a z i o , j e r '

8

» j e o n s a m n e k o ć i z u m i o o v u r i j e č « . S v r š e t a k Z a r a -

t us t r i ni h p je s a m a - g o v o r a k a z u j e n a m n a ž a lo s t o d v iš e j a s n o ,

d a j e B o g u z a l u d n a s t o j a o , k a k o b i p r e d o b i o

f i l o z f o v o s r c e . R a z l o g n a m j e o d a o s a m f i l o -

z o f

-

p j e s n i k, ka d je u sv ojoj pjes mi, ko ju s mo čuli, dig ao tu-

ž b u pr o t i v B o g a ( s t r . 3 6 9 ) : » H a h a T i m e že l i š , m e n e , m e n e č i t a v a ?

Ha ha i mu čiš me, l uđ ače , ka ka v jesi , i na s va ki način mu čiš moju

o ho lo s t ( z e rma rt e rt s m e in e n S t o lz ) «. O h o l o s t n e d a N i e -

t z s c h e u, d a p o p u s t i u b o r b i p r o t i v B o g a . O n

vol i bit i

7

" » D e r M ö r d e r G o t t e s — u b i c a s a m o g a B o g a « . O n s e po -

n o s i :

8

" » A ko je šta na me ni kre pos t, onda je ovo, da se ni jes am ni-

k a d a b oja o nij e dne z a br a ne « . P a i pa k i s a d a o s j e ć a s v u

s v o j u n e s r e ć u :

8 1

» I m a m l i j o š te s v r h u ? L u k u , p r e m a k o j o j

m e g o n i m o je j e d r o ? D o b a r v j e t a r ? A h , s a m o o na j , k o j i z n a d e ,

k a m o p l o v e , z n a d e i t o , k o j i j e v j e t a r d o b a r i v j e t a r n j e g o v e v o ž n j e .

Š t o m i je jo š p r e o s t a l o ? S r c e u m o r n o i n a p r a s i t o ; v o l j a n e s t a l n a ;

kril a, koja leprš e; sl oml jena hrpte njača. Ov o traganje za mojim do-

mom , , . ono me izjeda. Gdje je moj dom? Za t im pitam i tra žim i

tražio sam, ovoga nijesam našao. 0 vječno posvu da, o vječno ni-

g dje , o v je čno uz alud « . S v e j e i z g u b i o , a l i o h o l o s t

o s t a j e . N j o m e s e d i ž e n a d s v j e t i n u k a o » v i š i

č o v j e k « .

s 2

N ajpr ije r u g l u i z v r g a v a r i j e č , d a s m o

p r e d B o g o m s v i j e d n a k i (s tr. 4 17 ): » V i v iši ljudi, —

tako škil i svjetina — nema nikakvih viših l ju di, mi smo svi jednaki,

Č o v j e k j e č o v j e k , pr e d B o g o m s m o s v i j e d n a k i. P r e d B o g o m O v a j

j e B o g u m r o . A p r e d s v j e t i n o m ne ć e m o d a b u d e m o s v i j e d n a k i . V i

v iši l judi, o s ta vite tr g « I o p e t p o k a z u j e , k a k o m r z i

n a B o g a :

8 3

» P r e d B o g o m — A o v a j je B o g u m r o V i v i š i l ju d i,

o V a j B o g b i o j e v a š a n a j v e ć a p o g i b a o . O t k a k o l e ž i u g r o b u , i s t o m

s t e o p e t u s k r s l i . S a d a i s t o m d o l a z i v e l i k o p o d n e , s a d a i s t o m p o s t a -

je v i š i č o v j e k — g o s p o d a r o m J e s t e l i r a z u m j e l i o v u r i je č , m o j a

b r a ć o ? V i s t e s e p r e s t r a š i li . Z a r s e z a m a g l i l o u v a š i m s r c i m a ? Z a r

s e p r e d v a m a o t v a r a b e z d n o ? Z a r o v d j e l a j e p a k l e n i p a s ? N e b o j -

te se, v iši l ju di S ada istom rada brdo l ju dsko m bu du ćnošću . B og

je u m r o . S a d a ho ć e m o , ne k a ž i v i n a d č o v j e k . . . N a d č o v j e k m i je

na srcu, on je moje prvo i jedino, a ne čovjek, niti bližnji, niti naj-

s i r o ma š ni ji , n it i n a jv e ć i p a t n i k , n it i n a jb o l ji « . O n d a o p i s u j e s v u

o h o l o s t s v o g a » n a d č o v j e k a « . E v o , š t o o d n j e g a

t r a ž i . N e ka s e n e b o j i b e z d n a :

M

» S r c e i m a , t k o g l e d a b e z -

dno , ali po no s no «. N e k a b ud e n j e g o v a z l o ć a s v e t o v e -

ć a :"•" »Na jgore je nu žno za nadč ov je ko v o najbol je . . . V e l ik je

™ IV , 3 71

7 0

IV, 384

s« IV, 397

IV, 398

8 2

IV , V om höhere n Mensc hen, 417—430

a-' IV, 418

s« IV, 420

IV, 420

381



g rije h mo ja v e lik a ut je ha «. N e k a p r o p a d a j u i n a j b o l j i

;

» S v e t o v i š e , s v e t o b o l j i v a š e v r s t e n e k a p r o p a d a j u , — n e k a v a m

b u d e s v e t o g o r e i t v r d e . S a m o t a k o č o v j e k r a s t e u v i s i nu , g d je u

n je g a p o g a đ a m u n ja t e r g a r a z b i j a . . . Š t o me s e t i č e v a š a m a l a ,

m no g a , k r a t k a n e v o l j a V i m i jo š n e t r p it e d o s t a « . N e k a n e t r a -

ž e n i n a v o d e r a z l o g a , n e g o s l i j e p u v j e r u : » B ud it e

s u m n ji č a v i , v i v i š i l j ud i , . . . n e o d a v a j t e s v o j i h r a z l o g a . . . R a z l o z i

p o b u đ uj u k o d s v j e t i ne s u m n j u . . . Č u v a j t e s e i u č e n j a k a , j e r o n i v a s

mr z e «. N jiho v a k r e p o s t n e k a n e i m a r a z l o g a :

8 7

»Odu -

č i t e s e o no g a z a . V a š a k r e p o s t u p r a v o h o ć e , d a n iš t a n e č i n it e

s onim za, poradi, jer . Protiv ovih krivih mal ih r i ječca morate za-

č e piti s v oje uho «. S v e d o b r o o v i s i s a m o o v o

1

j i :

8 8

» V a š e

djel o, vaša vol ja je vaš bl ižnji . Nemojte si dati smetati od nikakvih

k r iv i h v r e d no ta « . N a d čo v je k n e k a s e s m i j e :

8 9

»K oji je bio

do sada najveći gri jeh na zeml ji? Nije l i bi l a r i ječ Onoga, koji je

k a z a o : J a o s i o ni ma , k o ji s e o v dje s m iju« . Z a t i m s e o b a r a

n a I s u s a s n a j s t r a š n i j i m p o g r d a m a , k o jih ne ću ope -

t o v a t i . S v o j g o v o r o s m i j e h u z a v r š u j e r i j e č i m a :

9 0

»Smijeh sam pro-

gl as io sv etim. V i viši l judi, učite mi smijati se « A l i u za sv e to

n e m o ž e o d o l j e t i ž a l o s t i :

9 1

» V e ć n a v a l j u j e n a m e i

s v l a d a v a me o v a j d u h t r o m o s t i , o v a j đa v a o v e č e r n je g m r a k a .

O p e t g a m u č i u s p o m e n a n a B o g a . O č a j n o s v r š a v a :

9

" »Od jedne

istine raspal jen i žedan. Sjećaš l i se još, sjećaš l i se, vru će srce,

k a k o s i ž e đ a l o ? — D a s a m p r o g n a n o d s v a k e i s t i ne , s a m o l u đ a k ,

s amo pje s nik «. A l i i s a d a u s t r a j e u s v o j o j m r ž n j i

p r o t i v B o g a , t e r s e o d r i č e k r a l j e v s t v a n e b e -

s k o g a :

9 3

» D a k a k o , a k o n e p o s t a n e t e k a o dj e c a , n e ć e t e d o ć i u

n e b o . A l i m i u o p ć e n e ć e m o d a d o đ e m o u ne b e s k o k r a l j e v s t v o . P o -

s t a l i s m o m u ž e v i m a — z a t o h o ć e m o k r a l j e v s t v o z e m a l j s k o « . P a

i p a k s e j oš uv i j e k b o r i p r o t i v B o g a . S j e ć a j u ć i s e I s u s o v e p o s l j e d n je

v e č e r e , o n m o l i s v o j e u č e n i k e , n e k a o b n a v l j a j u m a g a r e ć i b l a g d a n

: *

» A k o j o š j e d a n p u t s l a v i t e o v a j ma g a r e ć i b l a g d a n , č i n i te o v o s e b i

za l ju bav, al i i meni za l ju bav, i na moju u spo menu « . D a bu d e n j e-

g o v a o p r e k a p r e m a B o g u , k o j i j e s a m a L j u b a v ,

k a o š t o k a ž e s v . I v a n ,

9 5

z a t o o z n a č u j e s a u č e š ć e k a o s v o j p o s l j e d -

nji gri jeh, na koji bi napasnik htio navesti ,

9 6

k a o š t o s m o v e ć p r i j e

č u li : » S a u č e š ć e S a u č e š ć e s v i š i m č o v j e k o m « .

D o i s t a s v a k o g a j e s a u č e š ć a v r i j e d a n č o -

v j e k , k o j i t e ž i z a N i e t z c h e o v i m i d e a l o m , n a d -

s« IV , 421

8 7

IV, 423

s

8

IV, 424

8» IV , 427

9 0

IV, 430

9 1

IV, 433

9 2

IV , 437

i v, 4 5 9

9 4

IV, 460 ;

9 5

1 Ivan 4, 16

9 6

475-6

382



č o v j e k o m . O v o je do is t a p os l je d nje č uv s t v o , k o je na s m or a

o b u z e t i , k a d s m o s v r š i l i p r o m a t r a n j e o n e s l i k e , k o j u n a m p r i k a z u j e

Z a r a t u s t r a - N i e t z s c h e . A l i n a m je s t o d a b i s e s a m z g r o z i o n a d

s v o j im d j e l o m , k o j e je iz v e o u » A l s o s p r a c h Z a r a t h u s t r a « ( g o d i ne

1883 do 1 885), n a s t o j a o j e n o v i m s p i s i m a s v o j e i d e -

j e d a l j e r a z v i j a t i i o b r a z l a g a t i . J am a č no g a je na t o

p o t a k l a č i n j e n i c a , d a s a s v o j i m d j e l o m , Z a r a t u s t r o m , n i j e i m a o

s r e ć e . K a o š t o n a m p r i p o v i j e d a n j e g o v a s e s t r a E l i z a b e t a ,

9 7

za če-

t v r t i d i o u o p ć e n i j e n a š a o n i k a k v a n a k l a d n i k a , n e g o g a j e š t a m p a o

privatno na vl astit trošak, ter ga sakrivao, žal eći , što nije isto u či-

nio i s prva tr i dijel a.

N i e t z s c h e k a ž e s a m ,

9 8

d a je s a d a s l i j e d i l a n e g a t i v -

n a b o r b a , t. j. r a t p r o t i v p r o t i v n i k a n j e g o v i h

i d e j a . P o če t ak o ve b or be b il a je k njig a » J e n s e i t s v o n

G u t u n d B ö s e « ( 18 8 6 ): O v a je k n ji g a u s v e m u b i tn o me kr it i-

k a m o d e r n o g a , m o d e r n i h z n a n o s t i , m o d e r n i h u m j e t n o s t i , d a p a č e i

m o d e r n e p o l i t i k e , p o k a z u j u ć i u j e d n o , k o j i j e p r o t i v n i t i p u s « .

9 9

Slje-

d e ći je s pis » D i e G e n e a l o g i e d e r M o r a l « (1 8 8 7 ), u ko-

jem opetu je svoju tvrdnju , da je kršćanstvo »rođ eno iz du ha res-

s e n t i m e n t a , t . j . o s v e t e , v e l i k a b u n a p r o t i v g o s p o d s t v a o t m j e n i h

v r e d n o t a « .

1 0 0

N a p i s a o j e i b o r b e n s p is pr o t i v s v o g a n e k a d a š n j e g a

pr ija te l ja W a g n e r a » D e r F a l l W a g n e r « (1 88 8). N a k o n o v og a

s pis a dr ug i, k oji v e ć s v ojim na s lo v o m » G ö t z e n d ä m m e r u n g «

po ts je ća na W a g ne r o v » G ö t t e r d ä m m e r u n g « . A l i s a da

1

'

1

» n e p o s r e d n o i z a n a p o m e n u t o g a d j e l a , n e i z g u b i v š i n i j e d n o g d a n a ,

z apo če o s am o g ro mnu z ad ać u P r e v r e n o t e n j a ( Umw e r tung

a l l e r W e r t e « ) , u s u v e r e n o m č u v s t v u p o n o s a , k o j e m u n i j e n i š t a

r a v n o , s v a k i č a s s i g u r a n s v o j e b e s m r t n o s t i i z n a k z a z n a k o m s a

sigu rnošću su dbine režu ći u mjedene pl oče«. U 4 dijel a htio je

o b or it i s v e d os a da š nje v r e d no t e : P r v a k nj ig a : A n t i k r i s t , po-

k us k r it ik e k r šć a ns t v a . D r ug a : S l o b o d n i d u h , k r i ti k a f il oz o •

l ij e k a o n i h i li s t i č k o g a g i b a n ja . T r e ć a : I m o r a

1

i s t , K rit ik a naj-

k o b ni ji h v r s ta ne z n anj a, n ai me m or a la . Č e t v r t a : D i o n y s o s ,

F ilo zo fija v je č no g a p ov r ać a nj a. S a m o j e p r v u k n j i g u n a -

p i s a o , d o k i m a m o z a o s t a l e s a m o n a c r t e , iz k o jih

vidimo, da je samo opetovao svoje stare misl i . Posl jednje je nje-

g o v o d je l o a u to b i o g r a f ij a » E c c e h o m o « ( 18 8 9 ), n a m a v e ć

d o b r o p o z n a t a . U n jo j n i je n i š t a o p o z v a o , n e g o s a m o k a t k a d a j o š

j a č e i z r a z i o s v o j e m i s l i i s v o j a n e g a t i v n a č u v s t v a p r e m a B o g u i

svemu B ožjemu . Svoju knjigu završu je r i ječima: Jesu l i me razu m-

j e l i ? — D io n y s o s p r o t i v R a s p e t o g a . A D i o n y s o m na z i v a o je s a-

mo g a s e be ; d a k l e N i e t z s c h e p r o t i v R a s p e t o g a .

9 7

u Nachbericht k izdanju »Also sprach Zaratustra«

9 8

Ecce homo, 102

9 9

Ecce homo, 103

1 0 0

Ecce homo, 104-5

1 0 1

Ecce homo, 106

383



T a k a v j e N i e t z s c h e o v s i s t e m , t a k v a n j e g o -

v a l i č n o s t . Š t o ć e m o s u d i t i o f i l o z o f u i n j e g o v o j

f i l o z o f i j i ? B a z a l a

1

" - k a ž e : » V r l o je t e š k o i z r e ć i s u d o

fi l ozofi j i , kakova je Nietzscheova, al i možda ni za koju f i l ozofi ju

neće u tol ikoj mjeri bit i ist inita r i ječ, da je prekomjerno u zvisiva-

n j e b a š t a k o p o g r e š n o , k a o u m a n j u j u ć e p o n i z i v a n j e . N i t k o n i j e i m a o

t a k o b u č n i h h v a l i t e l j a k a o N i e t z s c h e , n i t k o t a k o ž u č l j i v i h k u d i t e -

l ja. T o se može raz u mjeti s amo tako , što u nau c i njeg ovo j ima

mnogo što nas se doima vrl o simpatično, a opet i mnogo, što

o š t r i n o m , n e o b i č n o š ć u i l i k a k o d r u k č i j e n e s a m o o d b i j a , n e g o p a č e

v r i j e đ a, b o l i . . . P a k a k o je t k o u h v a t i o k o j u s t r a nu i k a k o j e na -

stranosti i l i neobičnosti njegove oštri je i l i bl aže su dio, tako je iza-

šao konačni su d u svim ocjenama od najpovol jnije do najl ošije.

Pravednost traži , da priznamo, da je njegova nau ka donijel a mno-

g o no vih po t ic aja « . O nd a B a z a l a i s t i č e s i m p a t i č n e

s t r a n e :

1 0 : l

» S i m p a t i č n o n a s s e d o i m a nj e g o v a ž i v a t e ž n j a z a

n o v o m k u l t u r o m , i a k o n e ć e m o u s v a k o m p o g l e d u o d o b r i t i s u s t a v

životni, što ga podaje. Simpatično je životno vesel je, što izl azi iz

djel a njegovih, i optimizam, koji podaje toj novoj ku l tu ri topl inu

s v ije tla i s unč ana s jaja« . Z a ti m B a z a l a u p o z o r a v a n a

neke n e d o s t a t k e :

1

"

4

» Š t o N i e t z s c h e p r i g o v a r a e t i č k o j k ul -

tu ri , što je drži nemoćnom i sl abom, tome je krivo zl o svijetl o, u

k o j e s u z a n j d o š l e e t i č k e v r i j e d n o s t i , a o n j e t o k r i v o o s v j e t l j e n j e

shvatio kao njihovu sl aboću . I l i zar je samil ost doista samo pl ačl j i-

v o s a ž a l j i v a n j e ? N e r a đ a l i s e iz n je a k t i v n o s u z b i j a nj e z l a i b o l i

u s v i j e t u ? N i e t z s c h e s e v a r a , k a d m i s l i , d a j e i n s t i n k t i v n a e n e r g i j a

saču vana u potpu noj sl obodi i v l astitoj prepu štenosti , jer se baš

p r e p u š t e n a s a m o j s e b i r a s i p a v a , d o k j e v e z a n o s t n a i z v j e s n e o b l i k e

č i n i t e k p r a v o p l o d n i m i k o r i s n i m k u l t u r n i m f a k t o r o m .

5 0 5

N i e t z s c h e

s e v a r a , d r ž e ć i s v a k u v e z a n o s t s k u č a v a n j e m , p a o nd a i n e m o ž e

razu mjeti , kako je i u nu tar stal nih i objektivno određ enih međ a

m o g u ć a s l o b o d a k r e t a n j a . T a o v e g r a n ic e n e t r e b a d a s u z a t v o r ,

u k o j e m r o b u je n a š a p r i r o d a , n e g o g r a n i c e n a š e g a b i v s t v a . . .

Nietzscheova f i l ozofi ja si l e je neprihvatl j iva, jer joj fal i jedan el e-

mena t, koji se ne da izbris ati iz l ju dske priro de : mor al . I mi tra-

žimo snažnoga čovjeka, al i taj može biti snažan samo kao mora-

l an; i mi tra žimo aris tok ratiz am, al i taj može biti s amo aristok rati-

za m dobrih u najviše m smis l u ; i mi će mo tra žti se l ek ciju i po njoj

pobol jšanje l ju dskoga roda, al i smjer te sel ekcije mora ići za po-

l iranje m zabl u d e i zl a, ako hoće da u rod ni ku l tu r nim v rijednosti-

m a . N i e t z s c h e o v i d e a l n a d č o v j e k a , k o l i k o g o d s a d r ž i i n e k e , n a -

p o s e e s t e t s k i v r i j e d n e c r t e , n e m o ž e z a d o v o l j i t i , j e r n e m a p r a v e

d uš e v n e v e l i č in e . T o v r i je d i i z a n je g o v i nd i v i d u a li z a m « . T a k o

B a z a l a s u d i o N i e t z s c h e u k a o f i l o z o f u . S v a k a k o

ne s udi g a ne pr a v e dno . B a z a l i n i s u p r i g o v o r i i s p r a v-

Povijes t filozofije, III, str. 234

1 0 3

str. 235

1 0 4

str. 236

384



n i . A l i n j i m a m o ž e m o d o d a t i j o š m n o g o d r u g i h

i v e ć i h , k o j e m o ž e s v a t k o l a k o n a b ro j i ti , t k o j e p r o č i t a o o v a j

č l a n a k . S v a t k o , k o j i i m a k r š ć a n s k o i p r a v o f i l o z o f s k o u v j e r e n j e ,

v i d i , d a je N i e t z s c h e s i š a o s p r a v o g a p u t a , i t o n e s a m o u n e k i m

n u z g r e d n i m s t v a r i m a , n e g o u s v i m p o g l a v i t i m p i t a n j i m a k r š ć a n s k e

v je re i pr a v e f ilo z o fije . N i e t z s c h e j e s t r a s t v e n m r z i -

t e l j B o g a i k r š ć a n s t v a , z n a n o s t i i m o r a l a . O v e

n e i z m j e r n e p r a z n i n e u n j e g o v u » s i s t e m u « n e

m o ž e i s p u n i t i n i s v o j i m s j a j n i m , d u h o v i t i m s t i -

1 o m . S a m o t k o n e d r ž i d o s t a d o B o g a i k r š ć a n s t v a , d o z n a n o s t i i

m o r a l a , m o ž e s e o d u š e v l j a v a t i z a N i e t z s c h e a k a o f i l o z o f a . Z a t o j e

žal osna činjenica, što su njegova djel a tako raširena, Zaratu stra da-

p a č e u o k o 3 0 0 . 0 0 0 p r i m j e r a k a . A n a j s t r a š n i j e k o d s v e g a j e t o , d a

se N i e t z s c h e o v a » f i lo z o f i j a « p r o v o d i u ži v o t , ne s a m o p r i v a t n i , n e g o

i j a v n i , k a k o s v a t k o m o ž e v i d j e t i , t k o p r o m a t r a ž i v o t u s v i j e t u .

N e k a b u d e č e t r d e s e t g o d i š n j i c a N i e t z s c h e o v e s m r t i p o t i c a j z a

mnoge, da ga u poznaju u svijetl u potpu ne istine, što je bil o kod

njega i dobro i zl o.

Franjo Šanc D. I.

.život« 1940/8 25

385

franjo sanc - nietzsche

Documents