forbruk og personleg økonomi presentasjon nn
TRANSCRIPT
ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena
FORBRUK OGPERSONLEG ØKONOMI
Foto: Ingar Storfjell/Aftenposten/Scanpix
ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena
Forbruk og etikk
• Vi er alle forbrukarar i større eller mindre grad.
• Som forbrukar støyter vi på etiske problemstillingar– barnearbeid– miljøproblem– utnytting av og dårleg
lønn til arbeidarar
Foto: Sara Johannessen/Scanpix
ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena
Etisk varehandel• Mange har ein bruk- og
kast-mentalitet.• Tenkjer du over korleis
det du kjøper, er produsert?
• Du kan kjøpe varer merka ut frå etiske og miljømessige omsyn.
• Fairtrade-merket sikrar at produsentar i fattige land får rettferdig lønn for arbeidet sitt.
Foto: Jon-Are Berg-Jacobsen/Aftenposten/Scanpix
ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena
Klage på kjøp• Som forbrukar har du
angrerett og klagerett– om du ikkje er nøgd med
vara du har bestilt
• Ved kjøp over telefon, på Internett o.l.:– angrefrist på kjøpet innan
14 dagar
• Du kan klage om du ikkje er nøgd med ei vare, eller du har fått rekning for noko du ikkje har bestilt– på forbrukerportalen.no
finn du klagerettleiarOpphavsmann: Amendor
ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena
Personleg økonomi• Mange typar inntekt, t.d.:
– lønnsinntekt– inntekt frå eiga bedrift– inntekt frå pengar i banken
(rente)– inntekt frå verdipapir og
eigedom– trygdeinntekt
• Lønnsberekning– bruttolønn før alle fråtrekk– fråtrekk: skatt,
pensjonsinnskott, medlemskap i fagforeining
– etter fråtrekk: nettolønnFoto: Sara Johannesen/Scanpix
ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena
Sjølvmelding og skatt• Ein skal betale skatt av
inntektene.– Frikort: Du betaler ikkje skatt
på inntekt inntil 50 000 kr (per 2015).
– Skattekort er basert på venta inntekt for året kortet gjeld for.
• Sjølvmelding– blir sett opp på bakgrunn av
rapportering frå arbeidsgivar, bankar og register.
– Du har plikt til å sjekke og endre det som er gale.
– Om du har betalt for lite skatt, får du restskatt. Har du betalt for mykje, får du pengar igjen.
Foto: Håkon Mosvold Larsen/Scanpix
ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena
Budsjett• Det kan vere lurt å
setje opp eit personleg budsjett.
• Eit budsjett gir oversyn over kva inntekter og utgifter du har.
• Slik får du kontroll med faste utgifter som rekningar, og du ser kva du har råd til av forbruk.
Foto: Nina Ruud/VG/Scanpix
ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena
Studielån og stipend• Du kan få
utdanningsstøtte frå Lånekassa viss du er – elev i vidaregåande skule– student i høgare utdanning
• Utdanningsstøtta består av to delar:– stipend som du får– lån som du må betale
tilbake seinare
• Du må søkje om støtte kvart år.
• Støtta blir utbetalt kvar månad utanom sommarmånadene.
Opphavsmann: Lånekassen