fİİlde Çati - egitimciblog.files.wordpress.com · not: edilgen fiille dönüşlü fiil...

FİİLDE ÇATI

HAZIRLAYAN: MUSTAFA UYSAL

12/9/2012

BİLGİSAYAR 1 DERSİ ÖDEVİDİR.

ÖĞRETİM GÖREVLİSİ: YARD.DOÇ.DR. NURAY GEDİK

9/12/2012 FİİLDE ÇATI

1

İÇİNDEKİLER

FİİLDE ÇATI ......................................................................................................................2

1. Öznelerine Göre Fiil Çatıları .........................................................................................2

1.1. Etken Fiil ...................................................................................................................2

1.2. Edilgen Fiil ................................................................................................................3

1.3. Dönüşlü Fiil ...............................................................................................................4

1.4. İşteş Fiil ....................................................................................................................5

2. Nesnelerine Göre Fiil Çatıları .......................................................................................7

2.1. Geçişli Fiil .................................................................................................................7

2.2. Geçişsiz Fiil ...............................................................................................................7

2.3. Oldurgan Fiil .............................................................................................................8

2.4. Ettirgen Fiil ...............................................................................................................8

3.Sonuç ...........................................................................................................................9

KAYNAKÇA .................................................................................................................... 10


2

FİİLDE ÇATI

1. Öznelerine Göre Fiil Çatıları

Bu başlık altındaki fiillerde özne ve fiil arasındaki ilişki göz

önüne alınır.Öznenin fiille şu ilişkileri olabilir:

Özne fiilde anlatılan işi kendisi yapabilir.

Başkasının yaptığı işten etkilenebilir.

İşi kendisi yapıp yine ondan kendisi etkilenebilir.

İşi başkalarıyla birlikte ya da karşılıklı yapabilir.

1.1. Etken Fiil

Fiilde Çatı

Öznelerine Göre Fiil Çatıları

Etken Fiil

Edilgen Fiil

Dönüşlü Fiil

İşteş Fiil

Nesnelerine Göre Fiil Çatıları

Geçişli Fiil

GeçişsizFiil

Oldurgan Fiil

Ettirgen Fiil


3

-Etken fiilin belirttiği işi, oluşu, hareketi, durumu ve kılışı yapan

öznenin kendisidir.

-Özne gerçek öznedir.

-Dilimizde tüm fiiller kök hâlinde iken etkendir.

-Bu fiiller geçişli de olabilir geçişsiz de.

Yaşlı nine, çocuktan kendisini karşı tarafa geçirmesini istedi.

Çocuk da öğrenciliğin verdiği bir bilinçle seve seve ona yardım etti.

1.2. Edilgen Fiil

Gerçek öznesi söylenmeyen (ve bilinmeyen) fiillerdir.

Cam kırıldı kimin kırdığı belli değil

Bir bildiri okundu. Okuyan belli değil

Ev satıldı.

Fiile "-°l, -°n" ekleri getirilerek yapılır.

Kapı açıldı

Araba yıkandı.

Bu tür fiillerin öznesi sözde öznedir. Yüklemde bildirilen

işten etkilenen varlık cümlede özne gibi kullanılır, ama asıl özne

söylenmemiştir. Kapı ve araba açma ve yıkama fiillerini yapan değil, bu

fiillerden etkilenen varlıklardır.

Bazı cümlelerde işi yapan "tarafından" sözüyle ya da "-cE"

ekiyle belirtilebilir.

Hırsızlar polis tarafından yakalanamadı.

Bu kararlar milletçe verilmedi.


4

Sözde ya da gerçek öznesi olmayan edilgen ve geçişsiz fiiller

de vardır:

Bu sıcakta uyunmaz.

Bu söze gülünür.

Yarın pikniğe gidilecek.

Burada kalınacak.

1.3. Dönüşlü Fiil

-Öznenin işi yaparken aynı zamanda o işten etkilendiğini gösteren

fiillerdir. Yani fiili yan da ondan etkilenen de öznedir.

-Özne gerçek öznedir.

-Nesne yoktur.

- Fiile "-°l, -°n" ekleri getirilerek yapılır.

-Bu fiiller nesne alamazlar; geçişsizdirler.

Kızlar süslendi; delikanlılar güzelce giyindi.

Adam hep kendisiyle övünüyor.

*Tabiat olayları ile ilgili dönüşlü fiillerde "yapma" anlamı yerine "kendi

kendine olma" anlamı vardır.

Karlar tepelere doğru çekildi.

Sıcaklardan dolayı gölün suyu çekildi.

Öğleye doğru hava açıldı.

Havalar ısınınca buzlar çözüldü.

*Bazı fiillerin edilgen şekilleriyle dönüşlü şekilleri farklı ekle yapılır:

Sevmek > sevinmek > sevilmek

Dövmek > dövünmek > dövülmek

Giymek > giyinmek > giyilmek


5

Görmek > görünmek > görülmek

*İsme getirilen "-lEn" ekiyle fiile getirilen "-İş" ve "-lEş" eki de

dönüşlülük anlamı katabilir:

O gün pek içlendim.

Trafik polisini görünce adam tutuştu.

Birazdan sakinleşir.

Not: Edilgen fiille dönüşlü fiil karıştırılabilir:

Özgür konferansta oldukça sıkıldı. > dönüşlü

Sabaha kadar kurşun sıkıldı. > edilgen

1.4. İşteş Fiil

-Fiilde bildirilen işin birden fazla kişi tarafından yapıldığını; işi beraber

ya da karşılıklı yaptıklarını bildiren fiillerdir.

"-°ş" ekiyle yapılır.

Dövüşmek, uçuşmak, gülüşmek, görüşmek...

*Ya "birlikte" ya da "karşılıklı" anlamı katar.

Kuşlar uçuştu birlikte

Çocuklar gülüştü. birlikte

Öğrenciler kaçıştı. birlikte


6

Arada bir yazışırız. karşılıklı

Onunla Ankara'da tanıştık. karşılıklı

*Bazı filler "ş" sesini yapılarında barındırır ve işteşlik ifade ederler.

Bunlara anlamca işteş fiiller de denebilir.

Yarışmak, savaşmak, üleşmek, güreşmek, barışmak, konuşmak...

*Bazı işteş fiiller bir durumdan başka bir duruma geçmeyi ifade

ederler. Bunlarda işteşlik anlamı zayıftır.

Buharlaşmak, güzelleşmek, ağırlaşmak, sertleşmek, sakinleşmek...

Durum, gün geçtikçe kötüleşiyor.

Hasta, biraz daha iyileşti.

Güneşte fazla kaldığından iyice esmerleşti.

Rengi giderek koyulaşıyor.

Not: Yapısında "ş" sesi bulunduran bütün fiiller işteş değildir. Bunlara

dönüşlü de denebilir.

Dostluğumuz günden güne gelişiyordu.

Sonunda öfkesi yatıştı.

Daracık bir yere sıkıştı.

Boyunda büyük işlere girişti.

Fırtınadan sonra deniz yatıştı.

Otobüs kalkmak üzereyken yetişti.

Evinden uzakta kalmaya alıştı.

*Bazı fiiller "-lE-ş" şeklinde iki ek alarak, bazıları da "-lEş" şeklinde tek

ekle işteş yapılırlar.

Kucak-la-ş-, selâm-la-ş-;

Toka-laş, bayram-laş...

*Çoğu nesne alamaz; ama bazı işteş fiiller nesne alabilirler.

Kazandıkları parayı paylaştılar.


7

2. Nesnelerine Göre Fiil Çatıları

Fiillerin nesne alıp almadıkları, alıyorlarsa hangi özellikleri taşıdığı göz

önünde tutulur

.

2.1. Geçişli Fiil

-Belirtili ya da belirtisiz nesne alabilen fiillerdir.

-Bu fiillere "ne?, neyi?, kimi?" soruları sorulduğunda belirtili ya da belirtisiz

nesne bulunur.

-İş, kılış fiilleri geçişlidir.1

Titizlikle elindeki yazıları inceliyordu.

Son gelişinde Ankara'yı da dolaşmıştı.

*Cümlede nesne kullanılmamış olsa da bu fiiller geçişlidir.

Dikkatli bakmayınca fark edemezsiniz.

2.2. Geçişsiz Fiil

1 Geçişli fiilleri bulmak için farklı bir yol daha vardır;yüklemden önce ‘onu’ kelimesi getirilir eğer anlamlı ise geçişli anlamsız ise geçişsizdir.


8

-Nesne alamayan fiillerdir.

-Oluş ve durum fiilleri geçişsizdir.

-Yükleme nesneyi bulmak için sorulan "ne?, neyi?, kimi?" sorularının cevabı

yoktur.

Kar yağdı, tren durdu, ben uyudum, kartallar uçtu, dışarıda kaldı, o da

yoruldu...

Not: Bazı fiiller hem geçişli hem geçişsiz olarak

kullanılabilirler:Gezmek, dolaşmak, geçmek, sürmek, çalmak,

2.3. Oldurgan Fiil

Geçişsiz bir fiile "-dİr, -t, -r" eklerinden biri getirilerek fiil geçişli

yapılırsa buna oldurgan fiil denir.

Yatmak > yatırmak

Ötmek > öttürmek

Uyumak > uyutmak

Gezmek > gezdirmek.

Kaçmak > kaçırmak

2.4. Ettirgen Fiil

-Geçişli olduğu hâlde "-dİr, -t, -r" ekleriyle tekrar geçişli yapılan

fillerdir. Geçişlilik dereceleri artırılmıştır.

-Fiili bir başkasına yaptırma söz konusudur.

-Oldurgan fiiller ettirgen hâle getirilebilir.

Gazete aldı > aldırdı > aldırttı

Elbiseyi yıkadı > yıkattı > yıkattırdı


9

İçmek > içirmek > içirtmek

Durdurmak > durdurtmak

Uçmak > uçurmak > uçurtmak >

uçurtturmak

3.Sonuç

Bütün fiiller çatı bakımından öznesine ve nesnesine göre ayrı ayrı iki

özelliğe sahiptir:

*Çocuk koşarak yolun diğer tarafına geçti.

Öznesine göre: etken; nesnesine göre: geçişsiz

*Alış veriş listesini evde unuttum.

Öznesine göre: etken; nesnesine göre: geçişli


10

KAYNAKÇA

www.turkceciler.com. (2012, 12 9). turkceciler: http://www.türkçeciler.com adresinden alınmıştır


11

fİİlde Çati - egitimciblog.files.wordpress.com · not: edilgen fiille dönüşlü fiil...

Documents