Fjölbreytt námsmatDagskrá verkmenntakennara í framhaldsskólum

Tækniskólinn, 30. janúar 2010

Ingvar SigurgeirssonMenntavísindasviði Háskóla Íslands

Að vanda til námsmats: Álitamál og leiðir

1. Vekja til umhugsunar um ýmis álitamál sem tengjast námsmati

2. Yfirlit um þróun námsmats hér á landi um þessar mundir og dæmi um ólíkar leiðir sem kennarar eru að fara í viðleitni til að bæta það

Áhugi – gróska – gerjun – þróun

Erum við sammála um hvað námsmat er?

Samofið allri kennslu. Kennari fylgist með nemanda í dagsins önn. Allt mat sem ekki er formgert með e-m hætti.

Allt skipulegt, formlegt, opinbert námsmat, s.s. próf, kannanir, skipulegar athuganir, skráning á árangri, formlegur vitnisburður.

Óformlegt námsmat – Formlegt námsmat

Námsmat er öll öflun upplýsinga um nám nemenda og miðlun þeirra til nemenda eða

annarra

Mikilvægar spurningar?• Hvernig er námsmati yfirleitt háttað í

framhaldsskólum? En í verkmenntakennslu?• Eru námsmatsaðferðirnar að skila góðum

árangri?• Eru þetta bestu aðferðir sem völ er á?• Hvað þarf helst að bæta eða þróa í námsmati og

hvaða leiðir koma helst til greina við að bæta námsmat?

• Á hverju á að byggja þróun námsmats?

Rannsóknir NámskráReynsla

Ákvæði Aðalnámskrár 2004

Tilgangur námsmats er að kanna að hve miklu leyti nemendur hafa tileinkað sér markmið aðalnámskrár (skólanámskrár) í viðkomandi grein. Námsmat getur farið fram með mismunandi hætti eftir ákvörðun skóla [leturbr. IS]. Umfang þess skal þó að jafnaði vera í samræmi við umfang kennslu í viðkomandi grein. Kennarar bera ábyrgð á námsmati og þeir meta úrlausnir nemenda.

VandiVandi að ræða námsmat í framhaldsskólum:• Lítið sem ekkert er vitað (örugg vitneskja) um hvernig

námsmati er háttað í framhaldsskólum hér á landi!• Raunar er sáralítið vitað um kennsluhætti í

framhaldsskólanum yfirleitt!!!• Þó þetta:

– Athugun Rósu M. Grétarsdóttur og Sigurbjargar Einarsdóttur á námsmati í þremur framhaldsskólum (MH, MA og FG)

– Rannsókn Rósu á viðhorfum íslenskukennara til námsmats

– Rannsókn Ragnheiðar Hermannsdóttur á viðhorfum nemenda til námsmats

Alþjóðleg umræða Bandaríkin: Stöðluð próf eða óhefðbundið námsmat (alternative assessment, sjá grein IS)

England: Stöðluð próf eða leiðsagnarmat (formative assessment, sjá grein Black og Wiliam, 1998)

Hér á landi Námsmatsaðferðir sem eru að ryðja sér til rúms: einstaklingsmiðað námsmat, leiðsagnarmat, námsmöppur (ganga undir ýmsum nöfnum).

Bakgrunnur: Gróska, gerjun, deilur

Í brennidepli nú: Leiðsagnarmat

• Kjarninn í leiðsagnarmati er að nemandinn fái (stöðuga) endurgjöf um nám sitt ásamt ábendingum um það hvernig hann geti bætt sig (ráðgjöf, leiðsögn)

• Haft er fyrir satt að fjöldi rannsókna sýni þýðingu vandaðs leiðsagnarmats til að bæta námsárangur

• Nemendur sem standa höllum fæti virðast njóta sérstaklega góðs af leiðsagnarmati

• Sjálfsmat og jafningjamat eru mikilvægir þættir í leiðsagnarmati en meginatriði er að nemendur skilji til hvers er af þeim ætlast (skilji markmiðin)

(Black og Wiliam 1998: Inside the Black Box)

Kennslufræði leiðsagnarmats

• Útskýra markmið fyrir nemendum

• Beita markvissum spurningum

• Leiðbeinandi endurgjöf (umsagnir)

• Virkja nemendur (sjálfsmat, jafningjamat)

• Jafningjakennsla

(Wiliam 2007: Changing Classroom Practice )

Leiðandi um leiðsagnarmat

• Menntaskóli Borgarfjarðar• Fjölbrautaskóli Snæfellinga

Sjö leiðir

1. Skýra námsmarkmiðin og gera þau sýnileg og skiljanleg öllum.

2. Nota dæmi eða sýnishorn af góðum og slökum verkefnum.

3. Gefa lýsandi endurgjöf reglulega.

4. Kenna nemendum að meta eigið nám og að setja sér markmið. Hvernig næ ég markmiðunum?

5. Beina kennslunni að einum þætti í einu.

6. Kenna nemendum að rifja skipulega upp.

7. Hvetja nemendur til ígrundunar, til að hafa skipulag á því sem þeir læra og deila því með öðrum.

(Hrafnhildur Hallvarðsdóttir og Sólrún Guðjónsdóttir, 2009)

Tvö umhugsunarverð álitamál

• Hvaða þýðingu hafa einkunnir?• Hvaða hlutverki eiga próf að gegna?

Hvaða hlutverki gegna einkunnir?

-• Rannsóknir Ruth Butler o.fl. frá 1986 og 1988

– Endurgjöf í formi einkunna– Endurgjöf í formi umsagna– Endurgjöf í formi einkunna og umsagna– Engin endurgjöf

• Hvaða leið skilaði nemendum bestum árangri?

Hlutverk einkunna

• Endurgjöf• Upplýsing• Hvatning• Niðurstaða• Dómur• Grundvöllur fyrir flokkun nemenda (náms- og

starfsval)• Vottun

Hvers vegna vefst einkunnagjöf svona fyrir okkur mörgum?

• Knappt form – samantekt!• Álitamál?• Óljósir mælikvarðar? Við hvað á að miða?• Einkunnir geta verið afar afdrifaríkar!

Ólíkir skalar• 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10• 1-6, 1–8• A, B, C, D, F (hvar er E-ið?)• A, Á, B, D, E, Ð (Baldur Sigurðsson)• Dönsku kerfin, sjá hér• Ágætt, gott, sæmilegt, ábótavant, ófullnægjandi• Snjallt, gott, hæft, naumt, bágt (Helgi Hálfdanarson)• Mjög gott, í lagi, ófullnægjandi • Lokið – ólokið

• Hvaða aðferð er heppilegust?

Ágúst 2006©Þóra Björk Jónsdóttir 18

Ég fékk C fyrir

víravirkið mitt !?

Má ég koma með

spurningu?

Hvernig getur maður fengið

C fyrir víravirki?

Er það ekki bara tíminn einn sem

getur skorið úr um gildi listaverks?

?Er víravirkið mitt dæmt sem víra-

virki?

Eða var ég metin eftir hæfileiku

m mínum?

Þá er ég dæmd á

grundvelli þess sem ég ræð

engu um!

Ef ég var dæmd fyrir hversu vel ég lagði

mig fram.

Þá er matið ósanngjarnt því að ég reyndi mitt

besta!

Ágúst 2006©Þóra Björk Jónsdóttir 19

Var ég metin eftir því hvað ég hafði lært um viðfangsefnið? Ættir

þú kennari þá ekki að fá C eins og ég...

Eða var ég kannski metin

samkvæmt gæðum

efnisins sem ég bjó verkið

úr?

Á að dæma mig eftir gæðum

járnherðatrésins sem

hreinsunin notar fyrir fötin

okkar?

Láti maður í sér heyra er meira tillit

tekið til manns.

Er það ekki á ábyrgð foreldra minna?

Ættu þeir ekki að fá sinn

skerf af C-inu mínu?

fyrir frammistöðu þína við að miðla þekkingu til mín?

Er það ekki einnig

óréttlátt?

Hjólið sem ískrar fær alla smurninguna!

Þegar einkunn er notuð skal...

Varast að láta hana ná til óskyldra þátta (námsárangurs, vinnubragða, hegðunar)

Einkunn á að mæla námsárangur – lýsa því að hvaða marki nemandinn hefur náð

námsmarkmiðum

Útskýra fyrir nemendum hvað einkunnirnar merkja

Miller, Linn og Gronlund 2009: 378-379

Einkunnakvarði

Sjá • http://starfsfolk.khi.is/ingvar/namsmat/matsba

nki/matskvardi.htm

Vörður – viðmið við endurgjöf

Mjög gott Vinnubrögð góð, öllum verkefnum skilað. Þátttaka í umræðum og virkni í kennslustundum er mjög góð. Markmiðum áfangans er náð.

Í lagi Vinnubrögð ágæt, verkefnaskil í meðallagi. Þátttaka í umræðum og virkni í kennslustundum í meðallagi. Um helmingi markmiða áfangns er náð.

Ófullnægjandi Vinnubrögð ófullnægjandi. Óvirkur þátttakandi í umræðum og virkni í kennslustundum er lítil sem engin. Uppfyllir ekki markmið áfangans.

Menntaskóli Borgarfjarðar, sjá nánar hér

Endurgjöf

„Endurgjöf að loknu námsmati stendur fyrst undir nafni þegar kennari ræðir eða ritar um frammistöðu nemanda; hrósar því sem vel er gert eða athyglisvert, bendir á bresti og sem flestar færar leiðir til úrbóta.“ (Rowntree, 1983, 29).

Góð regla um ritun umsagna:

Gott ...

Gæti verið betra ...

Af þessu leiðir...

(Tvær stjörnur og ein ósk!)

Meginvandi við skriflegar umsagnir

* Tímafrekar

* Vandasamar í framsetningu

* Auðvelt að mistúlka þær

* Erfitt að gæta samkvæmni og samræmis

* Erfitt að henda reiðu á einstökum atriðum

* Kerfisbundin skráning erfið

Eru þetta vitnisburðarform framtíðarinnar?

• Gátlistar (e. checklists)• Matslistar, matskvarðar (e. rating scales)• Marklistar (viðmiðunartöflur, sóknarkvarðar,

e. scoring rubric)

Dæmi um gátlista og matskvarða

– Hrafnagilskóli (virkni)– Ingunnarskóli (list- og verkgreinar)– Norðlingaskóli (mat á námi í smiðjum)

Matsatriðabanki Baldurs Sigurðssonar

http://starfsfolk.khi.is/balsi/leidbeiningar.htm

Annað álitamál: Staða skriflegra lokaprófa

Vaxandi efasemdir um stöðu og vægi skriflegra lokaprófa:

– Prófa aðeins hluta markmiða– Margir nemendur læra fyrst og fremst fyrir prófin– Neikvæð afturvirkni prófa– Próf eru skólaverkefni sem eiga sér fáar hliðstæður

í lífinu sjálfu (námsmat ætti að endurspegla mat í lífinu sjálfu)

Óhefðbundin próf

• Próf þar sem nemendur mega nota hjálpargögn • „Svindlpróf“, glósupróf, önnur hjálpargögn ... öll gögn

• Heimapróf• Prófverkefni gefin upp með fyrirvara • Munnleg smápróf, dæmi• Nemendur fá að gera endurteknar tilraunir við sama

próf / sömu próf: Prófavikur (Salaskóli)• Einstaklingsmiðuð próf (Salaskóli, Norðlingaskóli)• Samvinnupróf (Salaskóli)

… ákvað að prófa í fyrsta sinn samvinnupróf/könnun … Prófað var úr

tveimur málfræðiatriðum sem þau voru að læra í þýsku og ég lét þau

draga miða með hverjum þau lentu (tveir saman). Þau undirbjuggu sig

svo heima. Í prófinu hvísluðust þau á og komu sér saman um svar og

hvert par skilaði einu blaði (hinn aðilinn fékk svo ljósrit af útlausninni

seinna). Efnið sem verið var að prófa hentaði sérlega vel til þessa

verkefnis - einkum beyging lýsingarorða þar sem velta þarf fyrir sér kyni

orða, falli og endingum veikrar og sterkrar beygingar. Útkoman var mjög

góð og nemendur ánægðir. Þeir hafa spurt hvort þeir megi ekki gera

svona aftur. Einn nemandi sagði við samstarfskonu mína að maður lærði

svo vel fyrir þessa könnun því maður vildi ekki valda samstarfsaðila

sínum vonbrigðum! Kv. Ásta

Ásta Emilsdóttir, Kvennaskólanum

Ég prófaði svindlpróf fyrir stuttu. Það gekk mjög vel og voru stór hópur nemenda sem undirbjó sig

samviskusamlega fyrir prófið. Þeir sem ekki undirbjuggu sig fyrir prófið gekk yfirleitt illa. Þeir

nemendur sem stóðu sig vel töluðu um að ég hefði platað þau. Þau sögðu að þau hefðu þurft að

lesa heilmikið þegar þau voru að búa til svindlmiðann. Skemmtilegt að prófa eitthvað nýtt

í skyndiprófumkv. þsig

Þórður Sigurðsson, FÁ

Fjölbreytt námsmat

Mat á frammistöðu Námsmöppur /

sýnismöppur („Portfolio“)

Greining og mat á verkefnum / úrlausnum

Dagbækur, leiðarbækur Sjálfstæð verkefni Sjálfsmat nemenda

Jafningjamat Umræður – viðtöl Viðhorfakannanir Próf og kannanir Óhefðbundin próf Sýningar,

námshátíðir, upp-skeruhátíðir,

Námsmöppur

• Ekki ein aðferð heldur margar!• Gömul aðferð – í nýjum búningi – nýju

samhengi!

Portfolio - Processfolio

• Námsmappa• Sýnismappa

• Sýnishornamappa• Verkefnamappa

• Verkmappa• Ferilmappa

• Nemendamappa

Gengur undir ýmsum

heitum:

Heimilda-safn um nám –

feril – eða afrakstur

Megingerðir

• Safnmappa (documentation)• Ferilmappa• Sýnismappa (showcase)• Rafræn mappa (electronic portfolio, webfolio)

– Vefsíður– Bloggsíður– Geisladiskar

Sýnismappa (Portfolio / Processfolio)Minnispunktar kennarans

Ritgerðir

Umsagnir félaga

Ljósmyndir

Myndir

Riss

Uppköst

Glósur

Skýrslur

Dagbækur

Úrlausnir Ljósrit

Tölvuútprentanir

Sýnishorn

Markvisst val

Sýnir þróun í tíma - framfarir

Þátttaka nemenda(Sjálfsmat)

Safnið á að vera skapandi viðfangsefni

Minningar

Ljóð

Hugleiðingar

Sjálfsmat nemenda

Þýðing– Virkja nemendur til ábyrgðar á námi sínu– Mikilvæg þjálfun– Nemendur skilja betur tilgang námsins– Kennarar fá mikilvægar upplýsingar um nám og

kennslu (þeir heyra raddir nemenda)– Rannsóknir sýna að sjálfsmat getur bætt

námsárangur

Sjálfsmat – þátttaka nemenda; aðferðir

• Nemendasamtöl • Umræðufundir, sbr. matsfundir • Leiðarbækur, lestrardagbækur• Gátlistar, matsblöð, kannanir, dæmi …

Kannanir• Heildstæðar kannanir• Einstök námskeið eða áfangar, dæmi• Lotur, kennslustundir,

– Dæmi – mat á einni kennslustund– Dæmi – ígrundun í lok dags (Lundarskóli)– Dæmi – mat í vikulok

• Leiðsagnarkannanir, dæmi (lífsleikni, MS)• Áhugasviðskannanir, dæmi

Matsfundir

• 10–20 þátttakendur• Orðið gengur tvo til þrjá hringi:

– Jákvæð atriði: Hvað eruð þið ánægð með?– Kvörtunarhringur: Hvað má betur fara?

• Nemendur nefna eitt / tvö / þrjú atriði eftir því hvað ákveðið hefur verið

• Öll atriði eru skráð• Engar umræður

Jafningjamat• Virkjar nemendur til þátttöku og ábyrgðar

• Eflir skilning nemenda á markmiðum námsins

• Bætir endurgjöfina (hún verður fyllri – fleiri sjónarhorn)

• Nemendur taka ábendingum nemenda oft betur en

ábendingum kennara

• Nemendur leggja sig oft meira fram ef þeir vita að félagar

þeirra taka þátt í mati

• Veitir mikilvæga þjálfun (tjáning, samstarf,

jafningjastuðningur) – nemendur læra að gagnrýna

uppbyggilega

Dæmi um jafningjamat (IS)

Við jafningjamatið styðjist þið við eftifarandi spurningar:

• Er efnið í möppunni fjölbreytt? • Er efnið áhugavekjandi? • Leggur höfundur mikið af mörkum sjálfur? • Gætir hugmyndaflugs? • Virðist höfundur hafa lært mikið á námskeiðinu? • Gæti annar aðili nýtt sér efnið með auðveldum hætti? • Hversu góður er frágangur (málfar)? • Er heimilda getið? • Skrifið stutta umsögn og gefið einkunn. Notið einkunnaviðmiðanir

Kennaraháskólans við einkunnagjöfina, sjá á þessari slóð: • http://starfsfolk.khi.is/ingvar/namsmat/matsbanki/matskvardi.htm

Jafningjamatið sendið þið umsjónarmanni námskeiðsins (ingvar@khi.is).

Meira um marklista (sóknarkvarða) matskvarða, gátlista

Á ensku: Scoring Rubrics, Rating Scales, Checklists:

– Tæki sem nota má bæði við mat á frammistöðu (flutning, verkefnaskil) og afrakstri (skýrslum, ritgerðum, myndverkum, úrlausnum)

– Henta í öllum námsgreinum, á öllum skólastigum– Auka líkur á nákvæmni, óhlutdrægni– Nemendur fá glöggar upplýsingar um til hvers er

ætlast

Hverjir nota marklista, matskvarða og gátlista?

Kennarar Nemendur

Sjálfsmat Jafningjamat

Aðrir (foreldrar, samkennarar, gestir, stjórnendur)

Sjá sýnishorn á þessari slóð:

http://starfsfolk.khi.is/ingvar/namsmat/matsbanki/Welcome.htm

Gagnlegir tenglar

• Kennsluaðferðavefurinn• Að vanda til námsmats – Heimasíða námskeið

s• Peel – námsmat• Best Practices

• http://www.teachers.tv/ - (Assessment)