fizyolojik psikoloji · 2017. 9. 27. · fizyolojik psikoloji için doğal seçilim en önemli...

1

Fizyolojik Psikoloji

Bahar 2017

Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA

2

Fizyolojik Psikolojinin Doğası: Giriş

Fizyolojik psikolojinin amacı karmaşık insan davranışını, fizyolojik mekanizmalar temelinde açıklamaktır.

Bilimsel açıklama biçimlerinden birisi indirgeyerek ya da karmaşık davranışsal görüngüleri daha basit fiziksel yapı ve olaylarla açıklamayı içerir.

Fizyolojik psikoloji için Doğal Seçilim en önemli bileşendir: Buna göre, türe ait her bir davranışsal treyt ya da fizyolojik mekanizma türün yaşamkalım ve üreme başarısına katkıda bulunduğu için evrilmiştir.

3

Zihin-Beden Problemi

Zihin-Beden sorunu çağlar boyunca felsefecileri meşgul eden bir tartışma alanıdır..

Modern bilim MONİST bir yaklaşımı benimsemektedir..

İnsan sinir sisteminin işlevsel yapısına ilişkin çalışmalar da bu görüşü destekler yöndedir.

ÖRNEK: Acaba “Bilinç” bedenden ayrı olarak değerlendirilebilir mi? Bakar Körlük Görüngüsü (Blindsight phenomenon) Ayrık Beyin durumları (Split brains)

Düalizm: Bedenin fiziksel fakat zihnin (ya da ruhun) fiziksel olmadığına ilişkin inanç.

Monizm: Yaşamın sadece madde ve enerjiden ibaret olduğuna ve zihnin de bunun bir parçası olduğuna ilişkin inanç.

4

Bakar Körlük Görüngüsü (Blindsight phenomenon)

Göz

İlkel Görsel Sistem

Memeli Görsel Sistemi

Göz ve baş hareketleri

Ellerle uzanma davranışı

Diğer bazı basit davranışlar

Sözcüklerle (ve bilinçle) konuşma ve düşünme.

Diğer karmaşık davranışlar

İlkel davranışsal mekanizmalar

Göreli olarak daha yeni evrilmiş mekanizmalar

Bu sisteme gelen bilgiye ilişkinbireyin herhangi birfarkındalığı sözkonusu değil.

Bu sistemdeki bir hasar bireyin görsel algı ve bilgiye ilişkin farkındalığını bozar.

5

•Corpus callosum•Beyin ayırma operasyonu•Serebral hemisferler

Ayrık-Beyinler (Split Brains)

Sözel davranışla ilgili beyin alanları bilinçten sorumlu yapıları içeriyor olabilir.

İleri safhadaki epilepsi hastalrında nöbetlerin kontrol edilmesine yönelik ameliyatlar serebral hemisferlerin işlevlerinin çalışılabilmesi için yeni yollar açmıştır.

Beyin ayırma operasyonu özel bir bıçakla corpus callosum’un kesilmesini içermektedir.

Operasyon sonrasında hemisferlerdeki duyusal mekanizmalar, bellek ve anılar ve motor sistemler artık birbiriyle bilgi alışverişinde bulunamamaktadır.

Serebral hemisferler duyusal bilgiyi vücudun zıt tarafından alırlar.

(Sperry, 1966; Gazzaniga, 1970; LeDoux, 1978)

6

Sol burun deliğimiz tıkandığında, ayrık-beyin hastası kokladığı şeyin gül olduğunu söyleyemez; ancak sol eli ile kokladığı şeyi seçenekler arasından dokunarak ayırt edebilir /sol el sağ hemisfer tarafından kontrol edilmektedir).

Ayrık-Beyinler (Split Brains)

İnsanların hemen hepsinde sol hemisfer konuşmayı kontrol eder. Dolayısıyla sol beyin konuşan beyindir diyebiliriz.

Sağ hemisfer sözel yönergeleri anlayabilir fakat konuşmanın üretilmesi konusunda tümüyle başarısızdır.

Ayrık-beyin hastalarının birçoğü, sol elleriyle tutarak okuduklarında, okudukları kitabı oldukça sıkıcı bulurlar.

Koku almaya (olfactory) ilişkin sistem duyusal bilginin çapraz temisiline bir istisna oluşturmaktadır.

Böylece, ancak bir bilgi beynimizin sözel iletişimden sorumlu bir alanına ulaşabildiğinde bu bilgi hakkında bir bilince sahip olabiliriz.

7

Fizyolojik Psikolojinin Doğası

Bu derste şu konulara değineceğiz: Algısal süreçler Hareketin kontrolü Uyku ve uyanıklık Üreme davranışı Duygusal davranışlar Öğrenme Dil İnsandaki patolojilerin fizyolojik

temelleri (madde bağımlılığı, mental bozukluklar, vb.)

8

Araştırma Hedefleri Biliminsanları çalıştıkları görüngüleri açıklama gayretindedirler. Bilimsel açıklama temelolarak iki biçimde yapılır :

1. Genelleme Davranışa ilişkin gözlemleri genel bir takım yasalara örnek oluşturan durumlar olarak

açıklamak (örn. Köpek korkusu/ klasik koşullama).

2. İndirgeme Karmaşık davranışsal görüngüleri daha basit olanlarla açıklamak (bir kasın hareketi/

kas hücre membranlarındaki değişmeler).

Fakat hangi “fizyolojik” mekanizmanın belirli bir davranışa neden olduğunu anlamaya çalışmazdan önce, bu davranışın nedenine ilişkin bir “psikolojik” açıklamamızın

olması gerekir.

1. Hava soğuktur

2. Hayvan hamiledir

Bir sıçan yuva yapıyor

Isı regülasyonu

Ebeveynsel davranış

Sıçanlarda Yuva Yapma Davranışı

9

Biyolojik Köken

René Descartes “İnsan bedeni bir makinedir” Bedenimizin azı hareketleri otomatik ya da istemsizdir, bu

hareketlere refleksler denir. Descartes bir dualist idi: Zihin tümüyle insana özgüdür. Fakat beden ile zihin arasında bir bağlantı vardır. Beden ile zihin arasındaki bu etkileşim pineal gland’de

gerçekleşir. Hayvansal ruh (animal spirit) adı verilen basınçlı sıvı hareket

etmemizi sağlar. Sıvı ince boruların içinde yer alır ki Descartes’a göre bu sinirdir (nerve), pineal gland de basınçlı sistemin valfidir.

Descartes’ın reflekse ilişkin açıklaması.

Descartes’a göre zihin-beden etkileşimi pinealgland’de gerçekleşir.

10

Biyolojik Köken

Luigi Galvani Galvani Descartes’in modelini deneysel olarak test

etti ve modelin yanlış olduğunu gösterdi.

Kurbağanın bacağındaki sinirin elektriksel olarak uyarılması kasın kasılmasına yol açtmaktaydı..

Kasılma, sinir kurbağanın vücudunun dışına çıkarıldığı zaman dahi gözlenmekteydi.

Descartes’ın reflekse ilişkin açıklaması.

Descartes’a göre zihin-beden etkileşimi pinealgland’de gerçekleşir.

11

Johannes Müller Müller deneysel tekniklerin fizyolojiye

uygulanmasının güçlü bir savunucu oldu. Müller belirli sinir enerjileri (doctrine of specific

nerve energies) adında bir görüş geliştirdi. Müller’e göre, “Sinir hücrelerinin tümü aynı tipteki

mesajı taşıdığına göre, duyusal bilgi aktif olan belirli sinir fiberleri tarafından belirlenmelidir.”

“O halde beyin fonksiyonel olarak ayrışmış (ya da özelleşmiş) olmalıdır”.

Ardından Pierre Flourens hayvan beyninin çeşitli kısımlarını çıkararak (experimental ablation) davranış üzerindeki etkilerini incelemeye başladı (çalışmaları sonunda kalp atımı, nefes alma, amaçlı hareketler, görsel ve işitsel reflekslere ilişkin beyin alanlarını keşfetti).

Johannes Müller (1801-1858)

Biyolojik Köken

12

Biyolojik Köken

Paul Broca Broca beyin hasarlı bireylerin davranışlarını gözledi. Konuşma yetisini yitirmiş bir hastaya otopsi

yaptığında serebral korteksin sol tarafında kanamaya bağlı bir hasara rastladı.

Gustav Fritsch & Eduard Hitzig Köpekler üzerinde yaptığı çalışmalarda , beynin

fizyolojisini anlamak için beyni elektriksel olarak uyardı.

Çalışmaları sonucunda birincil motor korteksi (the primary motor ctx) keşfettiler.

Örneğin, konuşmayla ilgili olarak,dudak, dil ve gırtlak gibi konuşurken kullandığımız kasları kontrol eden motor korteksin Broca alanı ile etkileştiğini buldular.

Broca’s area.

13

Biyolojik Köken

Hermann von Helmholtz

Helmholtz oftalmaskop’u (ophtalmascope) icat etti. Renkli görme ve rekn körlüğüne ilişkin önemli bir kuram geliştirdi, işitme üzerinde çalıştı.

Helmholtz fizyolojinin her yönüyle deneysel olarak çalışılabilecek mekanistik bir yapıya sahip olduğunu ileri sürdü.

Sinirsel iletimin, elektriksel iletimden çok daha yavaş olduğunu ortaya koydu (~27.5 m/sec).

14

İşlevselcilik: Doğal Seçilim ve Evrim

Charles Darwin

Darwin doğal seçilim (natural selection) ve evrime (evolution) ilişkin ilkeleri formüle etti.

Buna göre, birbirini izleyen nesiller boyunca türün üyesi olan bireyler kendiliğinden yapısal bir takım değişmelere uğramaktaydı.

Eğer bu değişmeler bireyin üreme başarısına katkıda bulunacak etkilere sahip ise, bu bireyler daha fazla yavru üretecek ve sözkonusu özelliği yeni nesile kalıtım yoluyla aktaracaktır. Charles Darwin (1809-1882)

İşlevselcilik: Biyolojik bir görüngüyü anlamanın en iyi yolu ilgili yapının organizma için gördüğü işlevi anlamaktır.

15


Charles Darwin

Yaşayan bir canlıya ilişkin, herhangi bir fizyolojik mekanizmanın bir amacının olduğunu söyleyemeyiz,

Fakat bunların bir işlevininolduğunu söyleyebiliriz.

Mutasyon Maladaptif treyt

Ön ayak kemikleri: (A) insan, (B) yarasa, (C) balina, (D) köpek. Bu kemikler birçok farklı işlevi yerine getirecek biçimde adapte olmuştur.


16


Charles Darwin

Doğal Seçilim: Seçimli avantaj sağlayan kalıtılmış treytlerin populasyonda sıklığının artması süreci.

Mutasyonlar: Bir organizmanın sperm ya da yumurtasındaki kromozomlarda yer alan genetik bilgideki bir değişme.



17


Charles Darwin

Evrim: Doğal seçilimin bir sonucu olarak bitki ve hayvan türlerinin yapısında ve fizyolojisinde meydana gelen genellikle daha karmaşık organizmalara doğru, dereceli değişme.



18

Doğal Seçilim ve Evrim

Büyük Beyin Yapılarının Evrimi

Mutlak boyut bakımından insan beyni –fil ya da balina ile karşılaştırıldığında-oldukça küçüktür.Orantısal olarak düşündüğümüzde ise, insan beyni toplam vücut ağırlığının %2.3’ünü kapsar. Oysa filde bu oran sadece 0.2’dir. FAKAT, bir shrew’ün beyni vücut ağırlığının %3.3’ünü kapsar.

SHREW

19


O halde, zihinsel beceriler için kritik faktör öğrenme, hatırlama ve plan yapmaya ayrılmış ne kadar sinir hücresinin (nöron) olduğudur, duyusal ve motor bilgiyi işlemek için ne kadar nöronun olduğu değil.

Neoteny – Gelişme için daha fazla zaman kalacak şekilde olgunlaşma sürecinin yavaşlamasıdır; neoteny büyük beyinlerin gelişmesinde önemli bir faktördür.

20


O halde, zihinsel beceriler için kritik faktör öğrenme, hatırlama ve plan yapmaya ayrılmış ne kadar sinir hücresinin (nöron) olduğudur, duyusal ve motor bilgiyi işlemek için ne kadar nöronun olduğu değil.

Neoteny – Gelişme için daha fazla zaman kalacak şekilde olgunlaşma sürecinin yavaşlamasıdır; neoteny büyük beyinlerin gelişmesinde önemli bir faktördür.

21

Hayvan Araştırmalarında Etik

İnsani MuameleUygun hayvan bakımı sağla.Oluşabilecek rahatsızlığı azalt/ortadan kaldır (örn., anestetikler).Enfeksiyondan koru (örn., antibiyotikler).Araştırma için izin al (örn., Hayvan Bakım ve Kullanım Komitesi, Üniversite Etik Kurulu).

Elde edilen yararBirçok tıbbi ve psikiyatrik bozukluğun anlaşılması ve tedavisi.

fizyolojik psikoloji · 2017. 9. 27. · fizyolojik psikoloji için doğal seçilim en önemli...

Documents