fiziologjia e emocioneve sistemi nervor dhe strukturat e tij
DESCRIPTION
Fiziologjia e Emocioneve Sistemi nervor dhe strukturat e tij. Armela Xhaho. Sistemi Nervor. Sistemi nervor eshte baza e aftesive tona per t’u pershtatur ne boten perrteth , ku ne japim dhe marrim informacione nga jeta dhe mjedisi rrethues. Neuronet. - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
Fiziologjia e EmocioneveSistemi nervor dhe strukturat e tij
Armela Xhaho
Sistemi Nervor
• Sistemi nervor eshte baza e aftesive tona per t’u pershtatur ne boten perrteth , ku ne japim dhe marrim informacione nga jeta dhe mjedisi rrethues
Neuronet
• Sistemi nervor njerëzor është i përberë nga miliona qeliza të imta nervore të quajtura neurone
• Neuroni është njësia bazë e sistemit nervor.
• Ai është një lloj qelize e specializuar që shpie mesazhe në çdo pjesë të trupit.
Neuroni është njësia bazë e sistemit nervor.• .
• Neuroni ka një trup (soma) ose trupi i qelizës që përmban nukleusin dhe citoplazmën.
• Materiali gjenetik ndodhet te nukleusi, ndërsa metabolizmi normal qelizor kryhet te citoplazma. Membrane e qelizës izolon gjithë qelizën.
• Neuroni ka zgjatime që dalin prej trupit të ngjashme me gishtat, që quhen dentrite.
• Çdo neuron ka një akson, një zgjatim fibroz në formë bishti gjate të cilit kalojnë mesazhet.
• Kodrina e aksonit- Vendi në të cilin aksoni takohet me trupin
• Myelina yndyrore i mbron aksonet e gjata kështu që informacioni mund të përcillet mes tyre në mënyrë të shpejtë pa u penguar nga veprimi i aksoneve fqinje.
• Segmente me ndërprerje të vogla - nyjet e Ranvierit.
Mungesa e mielinizimit
• Siç vërehet në skelerozat e shumëfishta, shpie në çrregullime të rënda të funksionimit të muskujve dhe shqisave.
Anatomy of a NeuronIncoming Message
Outgoing Message
Sinapsi
Hapsira mes Aksonit të një neuroni (të quajtur Neuroni pressinaptik) dhe dentriteve të neuronit tjetër (të quajtur neuroni passinaptik).
Sinapsi është shumë i vogël, sa një e
milionta e 2,54 centimetrave
Transmetimi Sinaptik.
• Komunikimi mes neuroneve përfshin një reaksion kimik.
• Kur impulsi elektrik nervor arrin të degëzimet fundore të aksonit të një neuroni presinaptik, bën që të çlirohet të sianpsi një substancë kimike e quajtur neurotransmetues.
• Neurotrnametuesit kimikë kalojnë sinapsin dhe bashkohen me molekulat receptive kimike të dentriteve të neuronit passinaptik.
• Ketu ato shkaktojnë ose fillimin ose frenimin e një impulsi të ri nervor.
Neurotransmetuesit.
• Substanca kimike te trurit qe sherbejne per transmetimin e sinjaleve nervore nepermjet neuroneve.
Luajne një rol kyç në kontrollimin e sjelljes dhe se të kuptuarit e mekanizmit të funksionimit të tyre është bërë një pjesë shumë e rëndësishme e psikologjisë fiziologjike.
• 36 neurotransmetues
• acetilkolina• seretonina• dopamina • norepinefrina
Acetilkolina
• Përfshihet në aktivizimin e lëvizjeve muskulore si dhe në aktivizimin e nxitjes fiziologjike, kujtesës dhe motivacionit, ishte një ndër neurotransmetuesit që u përcaktuan të parët.
• Pergjegjes per Alzhaimer
Serotonina
• Përfshihet në aktivizimin e gjumit dhe të eksperiencave shqisore.
Dopamina
• Merr pjese ne proceset konjitive, prodhon ndjenja kenaqesie.
• Nivele te ulta-Parkinson• Nivele te larta - Skizofreni
Norepinefrina :
• Nivelet e norepinefrinës në tru kanë lidhje me të mësuarit, me gjendjen plotësisht të zgjuar dhe me emocionet.
• Nivelet e ulata -depresion
.SN SIMPATIKSN SIMPATIK SN ParasimpatikSN Parasimpatik
Sistemi Nervor Qendror:
• Sistemi nervor qendror përbëhet nga truri dhe palca e kurrizit
Primary Functions of Brain
• Produce behavior
• Create a sensory reality
• Integrate information from different experiences & use to guide behavior
Require different systems to mediate them (Sensory,Motor, Complex integration)
Sistemi Nervor Qendror:• Transmeton mesazhe nepermjet impulseve
nervore
• Mbart mesazhe për mjedisin prej organeve të shqisave në trurin tonë, ku mesazhet analizohen dhe merren vendime.
• Përfshin regjistrimin dhe vlerësimin e sinjaleve nga periferia.
• Përcjell mesazhe për këto vendime në muskujt dhe gjendrat tona dhe kështu ne mund të reagojmë e të sillemi siç duhet
2. Sistemi Nervor periferik
• SNP përçon ngacmimet sensorike në drejtim të sistemit qendror.
• Ai perbehet nga nervat te cilat shperndahen prej shtylles kurrizore ne gjymtyre e pjese te vecanta te trupit
• Po ashtu përcjell informatat, të cilat e përcaktojnë reksionin e trupit, në drejtim të muskujve, gjëndrrave dhe shqisave
Sistemi nervor periferik kontrollon sistemin endokrin
• Sistemi Endokrin
• Ve ne levizje substancat kimike qe permbajne informacione te caktuara qe quhen hormone si : te cilat percjellin mesazhe te percaktuara qarte ne destinacion duke modeluar dhe sjelljen e organizmit
Levizjet e hormoneve
• Levizjet e hormoneve sjellin ndryshime ne:
• Rritme te frymemarrjes• Presionin e gjakut ne damare• Rrahjet e pulsit te zemres• Ndjeshmerite e lekures• • Te gjitha ketlo levizje e hormoneve kryhen
nga venia ne levizje dhe veprimi i SNS dhe SNP
• Sistemi nervor perriferik ndahet ne • 1. Sistemi Nervor Somatik• 2. Sistemi nervor Autonom
Sistemi Nervor Somatik
• Vepron me ambjentin e jashtem dhe merr informacione nga shqisat.
• SNS • Mundeson kontaktin e organizmit me
ambientin e jashtem dhe ne menyre te vullneteshme kontrollon aktivitetin e tij.
Sistemi nervor Autonom
• Kontrollon punen e organeve te brendshme.
• Ky sistem ben rregullimin e funksioneve vegjetative( te pavullnetshme ) te organeve tretese ,sekrecionit te gjendrave te organeve te shumimit gjithashtu regullon punen e zemres dhe te eneve te gjakut.
• Sistemi nervor autonom ndahet ne dy pjese:
• • 1. Sistemi Nervor Simpatik (SNS)• • 2. Sistemi Nervor Parasimpatik (SNP)
1. Sistemi Nervor Simpatik (SNS)
• Pergatit organizmin per angazhim dhe reagim gjate situatave emergjente qe shfaqen ne jeten e perditshme.
• Stimulon punen e organeve te brendshme: nen veprimin e tij psh.
• Pershpejon punen e zemres dhe mushkerive.
• Harxhon energji dhe pergatitet per pergjigjen “ lufto apo ik”
•
2. Sistemi Nervor Parasimpatik (SNP)
• Ka veprim te kunderme sistemin simpatik Mundeson balancimin e funksioneve fiziologjike dhe kthimin e organizmit ne normalitet
• Konservon energji.•
Truri dhe funksionet e tij
• 1. Truri I madh• Pergjegjes per mendimin kritik dhe
kompleks, marrjen e mendimeve dhe kontrollin e impulsive. Pjeset perberese
• Talamus - ben lidhjen e qendrave te pjeseve te ndryshme te trurit
• Hipotalamus - luan rol ne jeten ndijore te njeriut
• 2. Truri I mesem - • 3. Truri I vogel-
Sistemi limbik• Merr pjese ne ato emocione
qe jane te domosdoshme per mbijetese
• Pergjegjes per emocionet si frike , trishtim , zemerim
•
• 1. Hipotalamusi• 2. Amigdala• Hipokampusi:
1. Hipokampusi:
• Hipokampusi – pjese kryesore e sistemit limbik- mundeson memorien.
2. Amigdala: • Amigdala eshte e specializuar vetem per veprimtari
emocionale.• Qendra e emocioneve ( kryesisht frika , ankthi)• Merr pjese ne ato emocione qe jane te domosdoshme
per mbijetese• Pergjegjes per emocionet si frike , trishtim , zemerim• Psh. lotet iniciohen nga amigdala.
3. Hipotalamusi
• Kordinon motivacionin me emocionet, pergjegjes per kujtesen.
• Kontrollon emocionet baze qe jane mjaft te rendesishme per jeten.
• Lidhet me clirimin e hormonit te stresit dhe te seksit , kontrollon sjelljen seksuale, urine ,etjen, temberaturen trupore si dhe ritmin ditor fjetje – zgjim.
Korteksi cerebral- baza e funksioneve konjitive –
• Shtresa e jashtme e trurit ,rreth 2mm qe mbulon hemisferat, baza e funksioneve konjitive – mendimet , gjuha dhe memorja
* The cerebellum is below and to the back of the cerebrum.
1. The cerebellum controls you balance.
2. The cerebellum controls your posture.
Hemisferat cerebrale
• Hemisfera e majte
• Analizon fushen vizuale te djathte.
• Kryen me teper funksione analitike dhe logjike
• Kontrollon shprehite gjuhesore dhe kuptimin e fjaleve , shprehite e leximit dhe te njehesimit
• Hemisfera e djathte
• Analizon fushen e majte vizuale .
• Kontrollon e aktivitetit joverbal, te pamjeve te ndryshme, me veprime dhe aktivitete orientuese, hapsinore, artistike, e muzikore, me imagjinaten.
• Pra eshte me shume letrare , kontrollon perceptimin e hapsires dhe analizat e objekteve permes te prekurit, vizualizimit dhe levizjes.
Lobet e korteksit cerebral• Lobi frontal- mendimet,
planifikimi , konceptualizimi
• Lobi temporal- gjuha dhe kuptimi, i rendesishem per degjimin ,mesimin, kujtesen dhe reagimet emocionale
• Lobi oksipital- perceptimi pamor
• Lobi parietal- merr informacione nga shqisa e te prekurit
Brain• Cerebral Cortex• Frontal lobe• Temporal lobe• Occipital lobe• Parietal lobe
• Forebrain • Cerebrum• Amygdale• Hippocampus• Thalamus• Hypothalamus
• Midbrain (Coliculi)• Hindbrain• Pons• Cerebellum• Medulla Oblongata
Major Divisions of the Brain
Hindbrain - oldest & most primitive
Midbrain - short strip at top of hindbrain
Forebrain - all structures above midbrain
Shprehja e emocioneve dhe ndryshimet fiziologjike
• Nqs ne perballemi me nje me nje situate qe paraqet rrezik , i gjithe trupi reagon permes levizjeve ose permes eksitimit fiziologjik.
• • Rrahjet e zemres shtohen me shume ne
rastet kur subjektet mendojne me qelllim per zemerimin ose friken e tyre ne raport me rastet kur mendojne per lumturine.
• Temperatura rritet me shume ne rastet kur mendojne per zemerimin sesa emocionet e tjera
•
Eksitimit fiziologjik-
• Bebezat e syrit zmadhohen• Aktiviteti i gjendrrave te pershtymes ngadalesohet- thahet pershtyma• Gjendra e hipofizes sekreton hormone• Gjendrat e adrenalines sekretojne epinefrine dhe neopinefrine• Pankreasi prodhon dhe sekreton ne gjak me shume glukagon
( sinjalizon djegien e sheqerit qe muskujt te kene energji shtese ne rast se subjektit i duhet te ndeshet apo te vrapoje)
• Gjendrat e djerses aktivizohen per te pakesuar zjarrmine ne trup• Shtohet numri i frymemarrjeve• Rrahjet e zemres shpejtohen• Rritet presioni i gjakut dhe tensioni muskulor• Enet e gjakut ne stomak ngushtohen dhe tretja ngadalesohet• Enet e gjakut te muskujve kryesore zgjerohen per te siguruar gjak te
mjaftueshem ( qe te rrjedhi sa me shpejt)
Reagimet fiziologjike te disa emocione
• Zemerimi:Gjaku versulet ne duar dhe ne gjymtyre te tjera – per tu sulmuar me shpejt kundershtari
• Rrrahja e zemres rritet• Rritja e nivelit te adrenalines – prodhon energji
impulsive te forte dhe te mjaftueshme per aksion te furishem
•
Dashuria:
• Ndjenjat e buta dhe kenaqesia seksuale ngacmojne shtytjen parasimpatike
• Modeli parasimpatik- “ reaksiioni i relaksimit” prodhojne reagime ne trupin e njeriut- prodhojne gjendje qetesuese dhe te kendshme
Habia
• Ngritja e vetullave – mundeson rritjen e fushes se te parit + te retina vjen me teper drite
• Marrim me teper te dhena per ngjarjen – dhe se cfare do te ndodhe dhe si te veprojme me mire
•
Identifikimi i emocioneve specifike ne baze te reagimeve fiziologjike
• Matja e ritmit kardiak• Ritmi i frymemarrjes• Tensioni muskulor
Ngjashmeria me kafshet
• Kafshet i shprehin emocionet ne forma me te kufizuara si permes frikes, dhimbjes
• Qenia njerezore – i shpreh emocionet ne kontekst social
• Permes nje simbolike qe eshte disi e vecante
Zhvillimi i turit emocional
• Pjesa me primitive e turit eshte trungu cerebral i cili rrethon majen e palces kurizore. Kjo pjese cerebrale rregullon funksionet baze te jetes sic jane frymemarrja dhe metabolizmi, kontrollon dhe reaksionet apo levizjet e rendomta.
• • Gjate evolucionit te qeniet e gjalla nga kjo pjes eme
primitive e trungut cerebral jane zhvilluar qendrat trunore emocionale. Milione vjet me vone nga kjo zone eshte krijuar truri mendor apo neokorteksi.
• • Neokorteksti i homo sapiensit eshte me i madh se te
speciet e tjera. – funksionet kontrolluese dhe rregulluese qe bejne qe njeriu te vecohet nga qeniet e tjera.
•
Funksionimi i sistemit limbik
• Sistemi limbik-Pergjegjes per emocionet si frike , trishtim , zemerim
• 1.Amigdala:
• Gjender ne formene bajames , ndodhet ne trungun cerebral, afer unazes limbike.
• Ekzistojne dy lloje amigdalash ne cdo ane te trurit , te ngjitur ne koren cerebrale.
• Amigdala eshte e specializuar vetem per veprimtari emocionale. • Psh. lotet iniciohen nga amigdala.• Amigdala: qendra e emocioneve ( Xhozef Le Doux) – pozite superiore ne
tru• Ndikimi i amigdales dhe influenca e saj si dhe neokorteksi jane thelbi i
inteligjences emocionale.
• 2. Hipokampusi: • Hipokampusi – pjese kryesore e sistemit limbik- mundeson memorien.•
•
• Ne momente emergjente strukturat me arkaike te trurit jane ne gjendje te mbikalojne strukturat me te reja qe jane pergjegjese per mendimin racional.
• Ajo pjese e trurit qe eshte pergjegjese per emocionet eshte ne gjendje te pengoje funksionimin korrekt te pjeseve qe jane pergjegjese per mendimin racional.
• Nese informacionet qe vijne nga nje situate e rrrezikshme perceptohen si shenja kercenimi, strukturat limbike derkojne mesazhe alarmi ne brendesi te sistemit nervor , duke bere njeriun te reagoje ne menyre te duhur.
•
Si transmetohen sinjalet nga shqisat per ne tru
• Sinjalet e shqisave ( te syrit , te veshit, ) udhetojne neper tru deri te talamusi dhe me nje sinaps deri te amigdala. Sinjali tjeter nga talamusi drejtohet drejt neokorteksit ose trurit mendor.
Reagimi i amigdales ne situata emergjente
• Amigdala pergjigjet para neokorteksit. • Pra amigdala fillon te reagoje para se
stimujt te kalojne dhe te perpunohen te neokorteksi.
• Ndjenjat qe kalojne nga amigdala jane me primitive dhe te fuqishme.
• Kjo shpjegone fuqine e emocioneve perballe racionalitetit dhe gjykimit
• Nga ndryshon dhe ngjan hipokampusi dhe amigdala?
• Hipokampusi – pjese kryesore e sistemit limbik- mundeson memorien.
• Hipakampusi mban mend vetem faktet • Amigdala siguron kuptime plotesuese