EDUKACIJSKI FAKULTET U TRAVNIKU

-Postdiplomski studij-

Opća kineziologija

Predmet : Fiziološki aspekti učenja

Tema : Fiziologija mišića

Student: Musić Kenan Doc.dr.sci.med. Farid Ljuca

Travnik 2014-03-07

SADRŽAJ

1.UVOD..................................................................................................................................... 3

2.FIZIOLOGIJA MIŠIĆA...............................................................................................................4

3.1. Fiziološke odlike glatkih mišića.......................................................................................7

3.2. Snaga mišića...................................................................................................................8

3.3. Rad mišića.......................................................................................................................9

3.4. Zamor mišića................................................................................................................ 10

4.OBLIK I VRSTE MIŠIĆNE KONTRAKCIJE (UPALE)....................................................................12

5.ZAKLJUČAK...........................................................................................................................14

6.LITERATURA......................................................................................................................... 15

1.UVOD

Mišićno tkivo je odgovorno za većinu interakcija sa vanjskim svijetom. Ove interakcije

obuhvataju kretanje, govor i niz drugih svakodnevnih aktivnosti. Veoma važna uloga mišića

je i unutrašnjosti organizma, jer oni omogućavaju transport hrane, krvi i drugih materija.

Kontrakcija mišića je ćelijski fenomen koji podrazumjeva skraćivanje pojedinačnih ćelija, a

sila koju mišići proizvode je suma svih sila koje proizvode pojedinačne ćelije. Mišići se

anatomski i fiziološki razlikuju,ali bez obzira na to osobine i mehanizmi kontakcije su veoma

slični.

Prema klasičnoj teoriji u fiziologiji, faktori vezani uz dopremu i utilizaciju kisika u mišićnim

stanicama limitiraju izdržljivost sportaša. Novija istraživanja ipak, ukazuju kako i anaerobne,

te živčano-mišićne karakteristike sportaša predstavljaju važne determinante njihove

izdržljivosti. Drugi često proučavan problem u fiziologiji odnosi se na koncept anaerobnog

praga (AP) i metode njegovog određivanja.

Mišićno tkivo je odgovorno za većinu interakcija sa vanjskim svijetom.Najveći dio te mase

(40%) čine poprečno-prugasti (skeletni) mišići, dok ostalih 10% čine srćano mišićno tkivo i

glatki mišići.

2.FIZIOLOGIJA MIŠIĆA

Osnovna funkcionalna odlika mišićnog tkiva (bilo to poprečno-prugasto ili glatko, bijelo ili

crveno) jeste njegova razdražljivost. Ta razdražljivost se ispoljava najčešće skraćivanjem,

grčenjem (kontrakcijom) mišićnih vlakana, koje nastaje pod dejstvom spoljašnjih ili

unutrašnjih draži. Pod normalnim uslovima, prirodne draži za kontrakciju čovječijih mišića

jesu impulsi koji u svaki mišić dolaze preko njegovog motornog nerva, a ti impulsi nastaju u

centralnom nervnom sistemu, pod uticajem promjena unutrašnje i spoljašnje sredine, koje se

primaju preko receptora. Drugim rečima, razdraženje nastalo u receptorima prenosi se i preko

senzitivnih nerava stiže u centralni nervni sistem, gdje se prenosi na motorno nervno vlakno i

preko njega u mišić, koji po prijemu dovoljno jakog impulsa odmah prelazi u stanje

razdražljivosti, tj. kontrahuje se.

Slika 1. Mišićna stanica 1

Sama kontrakcija skeletnog mišića javlja se kao odgovor na nervne impulse, koji dolaze u

mišić preko specijalnih nervnih ćelija - motoneurona. Mišići zajedno sa nervima, koji ih

inervišu, čine nervno-mišićni aparat čoveka. Funkcionalna veza motoneurona sa mišićima

sprovodi se preko aksona motoneurona, tako da se svaka od krajnjih grana aksona završava na

jednom mišićnom vlaknu - obrazujući nervno-mišićnu sinapsu ili tzv. završnu ploču. Prema

1 Fiziologija - Mišićna stanica (2011) . Dostupno na : www.fiziologija-misica.com

tome, svaki motoneuron inerviše onoliko mišićnih vlakana koliko ima krajnjih ogranaka.

Ta fiziološka cjelina motoneurona, njegovog aksona i svih mišićnih vlakana koje inerviše,

čini motornu jedinicu. Ona predstavlja osnovnu morfofunkcionalnu jedinicu nervno-mišićnog

aparata, i u organizmu čovjeka se razlikuje po veličini motoneurona, kao i po broju mišićnih

vlakana. Tako, male motorne jedinice imaju relativno mali motoneuron, sa malim brojem

mišićnih vlakana (do nekoliko desetina), i one su u sastavu svih sitnih mišića lica, prstiju ruke

i noge, šake, a djelimično i u sastavu velikih mišića trupa i ekstremiteta.Velika motorna

jedinica ima krupan, veliki motoneuron, koji sa svojim ograncima aksona inerviše i do

nekoliko hiljada mišićnih vlakana. One se nalaze u sastavu velikih mišića trupa i ekstremiteta.

Svaki skeletni mišić izgrađen je od velikog broja mišićnih snopova, a snop - od hiljade

mišićnih vlakana. Kod čovjeka se broj tih vlakana formira već od 4. do 5. mjeseca života i

praktično se ne mijenja. Međutim, njihova debljina se znatno mijenja - pri rođenju njihov

dijametar iznosi 1/5 debljine vlakna odraslog čovjeka; pod uticajem treninga, taj dijametar se

može kod odraslih znatno povećati.

3.MIŠIĆNI SISTEM

Sve pokrete tijela, od treptaja oka do skoka u visinu, omogućuju mišići. Od mišića zavisi, čak,

i varenje hrane kao i protok krvi kroz organizam. Mišićna masa našeg tijela sastoji se od tri

grupe mišića. U prvu grupu spadaju poprečno - prugasti mišići kojima upravlja mozak. Ova

grupa zajedno sa skeletom i tetivama odgovorna je za sve vrste pokreta, počevši od osmijeha

do trčanja uz stepenice. 

U drugu grupu spadaju glatki mišići - zovu se tako zbog njihovog izgleda pod mikroskopom -

a njihovu funkciju predstavljaju pokreti unutrašnjih organa kojih nismo svijesni, kao što su

utroba ili bešika.Treću grupu predstavlja kardijalni mišić koji čini glavni dio srca.

Mišićni sistem zajedno sa skeletnim čini aparat za kretanje; osim toga on učestvuje u mnogim

fiziološkim procesima:

ishrani;

disanju;

cirkulaciji krvi.

Mišići se za kosti spajaju snopovima vezivnih vlakana – tetivama. Kraj tetive, najbliže

centralnom dijelu tela, naziva se korijen mišića i obično je kraći od vezivnih dijelova na

drugom kraju. Obično je korijen na jednoj strani zgloba, a vezivni dio na drugom udaljenom

kraju, tako se grčenjem mišića pomjera i zglob. Veza sa nervnim sistemom je ostvarena tako

što je svaki mišić inervisan posebnim nervom. Tako jedan mišić može da vrši samo jednu

vrstu pokreta pa su zbog toga mišići udruženi u funkcionalne grupe koje djeluju antagonistički

(npr. dvoglavi mišić na prednjoj strani nadlakta kod čovjeka savija ruku, a troglavi na zadnjoj

strani je opruža). Osim određenih kožnih mišića, koji potiču od ektoderma, svi ostali su

mezodermalnog porijekla. Muskulatura kičmenjaka sastoji se iz:

      - glatkih i

      -poprečno - prugastih mišićnih vlakana.

Poprečno - prugasti mišići prostiru se po cijelom

tijelu, čineći veoma veliki dio ukupne mase tijela –

i do 25 %, čak i kod novorođenčeta. Dakle,

poprečno - prugasta vlakna izgrađuju mišiće

tijelesnog zida, glave, udova, očnih mišića i

dijafragme. Kontrolišu pokrete raznih dijelova

skeleta, uključujući i ušni mišić (stapedijus)

koji radi na bubnju, sićušnoj ušnoj kosti kao i

najveći butni mišić - gluteus maksimus, koji

pored svoje funkcije na butini, kontroliše i

zglob kuka.

Glatka vlakna grade mišiće unutrašnjih organa,

crijeva, bubrežnih i polnih odvoda, zida krvnih

sudova i kožnu muskulaturu. Tijelesni mišići

kolousta i riba, kao i mišići u toku embrionalnog

razvića viših kičmenjaka, predstavljeni su sa

dvije uzdužne trake na bokovima tijela. Ove

trake su podijeljene poprečnim pregradama (mioseptama) na veći broj segmenata (miomera).

 

3.1. Fiziološke odlike glatkih mišića

Glatki mišići se nalaze u unutrašnjim organima i u zidovima krvnih sudova. Ti mišići se, po

mnogim svojim morfološkim i fiziološkim karakteristikama, znatno razlikuju od skeletnih

mišića, koji ostvaruju kretanje pojedinih dijelova tijela. Prije svega, kontraktilni aparat glatke

muskulature i pored toga što sadrži i tanke (aktinske) i debele (miozinske) niti, nema

poprečno-prugasti karakter u mikroskopskoj strukturi; zato se i naziva "glatka" muskulatura.

Posebno morfo-fiziološka karakteristika ove muskulature je u tome što dvije susjedne ćelije

glatkih mišića ostvaruju dva tipa kontakta jedna između druge: prvi-tijesno, prisno

dodirivanje membrana kontrahujućih ćelija na relativno velikim površinama, i drugi-

sjedinjavanje tih dvaju ćelija preko protoplazmatičkih mostića. Oba vida ovih kontakata

obezbeđuju rasprostiranje procesa razdraženja od jedne mišićne ćelije na drugu.

Slika 2. Prikaz izgleda mišićnih tkiva2

Zbog toga mreža takvih glatkih mišićnih ćelija djeluje kao jedna cjelina: proces razdraženja

koji se javi u jednoj grupi ćelija rasprostire se i na druge ćelije mreže (sincicijuma).Po svojim

fiziološkim karakteristikama, glatki mišići se dijele na dva tipa: visceralne (tj. unutrašnje,

utrobne) glatke mišiće, koji se nalaze u zidovima digestivnog trakta i urogenitalnog trakta, i

unitarne glatke mišiće, koji su smješteni u zidovima krvnih sudova, u oku (zjenica, sočivo),

kao i u korenu dlake kožnog pokrova.Nervna regulacija glatkih mišića sprovodi se preko

simpatičkih i parasimpatičkih vlakana centara vegetativnog nervnog sistema. Osim toga, pri

pojavi akcionog potencijala, u bilo kojoj grupi mišićnih ćelija, u procesu nadraženja, od njih

se rasprostire ka susjednim ćelijama i njihovo uključivanje ("uvlačenje") u kontraktilni

proces. Sve to uslovljava da poslije kontrakcije jednog sloja glatke muskulature slijedi

kontrakcija drugog sloja. Sama brzina sprovođenja procesa razdraženja po mreži glatkih

mišićnih ćelija je vrlo spora - ne prelazi više od 3 - 5 cm/s.

2 Biologija – mišićni sistemi (2011). Dostupno na: http://www.biologija.rs/misicni_sistem.html

Posebna fiziološka odlika visceralne muskulature je spontana aktivnost, koja je djelimično u

vezi i sa svojstvom mišićnih ćelija da se razdražuju na stezanje. Usljed rastezanja nastaje

depolarizacija membrane i pojava akcionog potencijala, a poslije toga slijedi kontrakcija

ćelija. Rastegnut hranom, mišićni zid crijeva se kontrahuje, i na taj način pomjera sadržaj u

neradni, sljedeći segment crijeva. Samo rastezanje ovog segmenta dovodi do kontrakcije

njegovog mišićnog aparata, što opet obezbjeđuje dalje pomjeranje - transport hranljivog

sadržaja u digestivnom traktu. U nervnoj regulaciji kontrakcije glatkih mišića učestvuju dva

medijatora: acetilholin (ACH) i noradrenalin. Mehanizam dejstva ACH u glatkim mišićima je

isti kao i u skeletnim: ACH povećava jonsku propustljivost membrane i time dovodi do

depolarizacije. Međutim, neurofiziološki mehanizam noradrenalina je još nepotpuno ispitan.

Osim toga, skeletna tzv. voljna muskulatura, odnosno vlakna, reaguju na dejstvo medijatora

samo u oblasti "krajnje ploče", tj. nervno-mišićne sinapse, dok vlakna glatke muskulature

reaguju (odgovaraju) na dejstvo medijatora nezavisno od mjesta njegove aplikacije. I zbog

toga, na glatke mišiće mogu da djeluju i medijatori koji se nalaze u krvi (npr. noradrenalin),

izazivajući dugotrajno dejstvo na glatke mišiće, odnosno dugotrajne kontrakcije.I na kraju,

posebna fiziološka odlika ove glatke muskulature je u tome što njihova kontrakcija nije

praćena velikim utroškom energije i ne ispoljavaju se fiziološki znaci.

3.2. Snaga mišića

Klizanje filamenata miosina preko filamenata aktina je kompleksan proces u kojem serije

hemijskih veza nastaje i prekida se. Za to je potrebna energija, koja se dobija sagorevanjem

kiseonika i hrane u mitohondrijama, a čuva se i prenosi kao složeno jedinjenje ATP, bogato

visokoenergetskim fosfatom. Kontrakcija mišića počinje dopiranjem kalcijuma u mišićne

ćelije kroz veliki niz cjevčica, mikrotubula, koje prolaze između miofibrila.

Mišići, takođe, sadrže grupu vlakana, koja registruju snagu kontrakcije i onih, unutar tetiva,

koje vode od mišića do kostiju, koji mjere istezanje. Ova informacija, koja se ponovo upućuje

u mozak, je bitna za kontrolu mišićne aktiivnosti.

Slika 3. Dizanje tegova3

3.3.Rad mišića

Rad mišića, koji obezbeđuje kretanje, kao i vršenje prostih i složenih radnji, izražava se

kilogram-metrima. Rad mišića zavisi od niza uslova (struktura mišića, njegova uvežbanost

itd.) i maksimalan je pri optimalnom opterećenju i optimalnom ritmu kontrakcije. Efektivnost

rada zavisi i od emocija: radost povećava radnu sposobnost i često uspjeva da smanji mišićni

zamor. Što se tiče nervnih uticaja, važno je naglasiti uticaj simpatičkog nervnog sistema na

rad mišića. Taj uticaj je poznat kao trofični uticaj, koji se manifestuje ubrzavanjem procesa

razmjene materije, a time i povećanjem radne sposobnosti mišića. Pri ocjenjivanju rada mišića

obično se ističe njegov "spoljašnji" ili proizvodni rad.

Radi jednostavnijeg izražavanja, rad mišića (W), koji se manifestuje u podizanju odredenog

tereta (P) na određenu visinu (h), može se izraziti u kilogram-metrima formulom: W = P x

3 Biologija – mišićni sistemi (2011). Dostupno na: http://www.biologija.rs/misicni_sistem.html

h/km. Veličina mišićnog rada zavisi od spoljašnjeg opterećenja. Osim toga, sa veličinom

tereta postepeno se smanjuje stepen skraćivanja - sve do nule (kod maksimalne izometrične

sile - snage mišića). Imajući u vidu te činjenice - jasno je da će sa povećanjem opterećenja sve

više da se smanjuje stepen skraćenja, pa se spoljašnji raišićni rad - sa postepenim porastom

tereta, u početku uvećava, a pri većim, i maksimalnim opterećenjima smanjuje. Najveći

spoljašnji mišićni rad mišić proizvodi u uslovima srednjih opterećenja. Taj fenomen se u

fiziologiji definiše kao zakon srednjih opterećenja.

Slika 4. Prikaz aktivnog i neaktivnog mišića4

3.4.Zamor mišića

Zamorom se naziva privremeno slabljenje funkcionalne radne sposobnosti organa, tkiva ili

cijelog organizma, koji nastupa kao posljedica dužeg ili kraćeg trajanja rada, dok isto stanje

iščezava poslije dužeg ili kraćeg trajanja odmora. Pri refleksnoj djelatnosti mišića, zamor se

javlja istovremeno u samom mišićnom tkivu, u nervnim centrima, kao i u završecima

motornih nerava u mišiću. Čak ovo drugo nastupa prije nego zamor u samom mišićnom tkivu

(što se lako eksperimentalno dokazuje). To stanje zamora kod mišića manifestuje se

postepenim smanjenjem veličine kontrakcije. To smanjenje može ići do potpunog izostajanja

kontrakcije mišića, tj. da mišić ne odgovara na primljene draži. Brzina razvoja zamora kod

čovjeka u radu zavisi od ritma rada i od veličine opterećenja.

4 Aktivni i neaktivni mišići-blog spot (2011). Dostupno na : http://skidajkile.blogspot.com/2011/08/aktivni-i-neaktivni-misic.html

Veliko opterećenje ili suviše brz ritam dovodi do brzog nastajanja zamora, usljed čega je i

radni efekat - učinak minimalan. Rad se odvija najbolje pri nekom srednjem, optimalnom (za

odredenog čoveka) ritmu, optimalnom opterećenju, koji je različit ne samo za različite ljude

nego i za jednog istog čovjeka u različitim uslovima. U medicini se za određivanje radne

sposobnosti, u zavisnosti od opterećenja i ritma, primjenjuje metoda koja se naziva

ergografija. Pri tome se koristi dosta jednostavan aparat - ergograf, koji je konstruisao torinski

fiziolog Moso, pa se zato naziva Mosov ergograf.

Slika 5. Bol u leđima 5

Pojava zamora objašnjava se hemijskim i fiziološkim teorijama zamora. Hemijska teorija

objašnjava nastajanje zamora kao posljedicu smanjivanja energetskih rezervi u mišićnom

tkivu i kao pojavu obilnog nakupljanja produkata metabolizma mišića u radu, koji kao da

"zatrpavaju", guše normalan metabolizam, usljed čega se javlja zamor.Fiziološka teorija

mišićnog zamora polazi od toga da on nastupa zbog promjene fizioloških svojstava

zamorenog mišića (razdražljivost) i fiziološke labilnosti. Jedna i druga teorija se ne iskljućuju

već se, po našem mišljenju, samo dopunjuju.

5 Polleosport (2013). Dostupno na : http://www.polleosport.hr/savjeti/savjeti-strucnjaka/pet-tjelesnih-bolova-koji-signaliziraju-nevolju

4.OBLIK I VRSTE MIŠIĆNE KONTRAKCIJE (UPALE)

Kao rezultat kontrakcije, skraćenja u mišićnim vlaknima, javlja se određeni napon. To je

jedna od osnovnih fizioloških karakteristika mišića. Tako, na primer, troglavi mišić

potkoljena pri hodu čini napor koji je četiri puta veći od težine tijela, a ako bi se sva mišićna

vlakna (oko 300 miliona) razdražila istovremeno i maksimalno i usmjerila se u jednom

pravcu, onda bi ona mogla da razviju snagu oko 25 tona. Sam napon, sila, razvija se različito

pri mišićnoj kontrakciji.

Ako je spoljašnji teret manji od napona mišića koji se kontrahuje, onda se mišić skraćuje i

izaziva kretanje. To je tzv. koncentrični tip, oblik kontrakcije. Ovaj oblik kontrakcije naziva

se i izotonička kontrakcija (isti napon mišića) ili miometrijska kontrakcija. Ako je spoljašnji

teret veći od napona koji razvija mišić za vrijeme kontrakcije, onda se taj mišić rasteže

(izdužuje). To je takozvani ekscentrični ili pliometrični oblik kontrakcije. I koncentrični i

ekscentrični tip mišićne kontrakcije, kod kojih mišić mijenja svoju dužinu, spadaju u

dinamičke forme kontrakcije.

Mišićna kontrakcija, pri kojoj mišić razvija napon ali ne mijenja svoju dužinu, naziva se

izometrijska kontrakcija (ista dužina). To je statička forma mišićne kontrakcije i ona se javlja

u dva slučaja: kada je spoljašnji teret veći od napona mišića; međutim, ne postoje uslovi za

rastezanje mišića pod uticajem tog spoljašnjeg opterećenja.U realnim fiziološkim uslovima

aktivnosti mišića, praktično se ne javlja čista izometrička ili čista izotonička kontrakcija. Ona

praktično uvijek ima mješoviti karakter. Ta mješovita forma kontrakcije, pri kojoj se mijenja i

dužina i napon mišića, naziva se auksotonična kontrakcija.

Slika 6. Prikaz upale mišića na ljudskom tijelu6

6 Zdravlje – upala mišića (2014). Dostupno na : www.fitness-zdravlje/upala-misica.com

U pogledu vrste mišićne kontrakcije, režima kontrakcije, razlikuju se dvije vrste:

- prosta, ili pojedinačna mišićna kontrakcija, i

- složena mišićna kontrakcija, ili tetanus (tetanička kontrakcija).

Kao odgovor na impuls iz motoneurona koji pridolazi mišićnim vlaknima (a u

eksperimentalnim uslovima - kao odgovor na dejstvo jedne, pojedinačne električne draži

mišića ili njegovog nerva) brzo se javlja kontrakcija mišićnih vlakana. Taj proces se definiše

kao prosta, pojedinačna kontrakcija.

Trajanje proste mišićne kontrakcije je različito kod raznih mišića jedne životinjske vrste. Kod

čovjeka ona traje 0,1 s; ali u prirodnim normalnim uslovima kod čovjeka se ne javljaju

ovakve mišićne, pojedinačne kontrakcije, ma kako kratkotrajno djelovao neki pokret.

Djelatnost u organizmu čovjeka i životinja potpuno je potčinjena centralnom nervnom

sistemu, od koga dobijaju ne jedan već niz impulsa (draži) koji slijede jedan drugog - u

vremenskom razmaku kraćem od trajanja proste mišićne kontrakcije, tako da mišić ne uspjeva

da se opusti, dekontrahuje, a već pridolazi novi impuls.

U mišiću se javlja sumacija skraćivanja, i kao rezultat proizilazi stanje dugog skraćivanja -

kontrakcija mišića, nazvana tetanus.Broj impulsa koji pristižu u mišiće čovjeka pri pokretima,

tj. tetaničnoj kontrakciji, i to iz nervnih centara, iznosi 50 - 60 imp./s, ma-da je optimum 100 -

200 imp./s.U osnovi mišićne kontrakcije su određeni hemijski procesi u samom mišiću, čije

reakcije omogućavaju njegov rad. Te hemijske reakcije u mišiću dijele se na anaerobne - koje

se odigravaju bez učešća kiseonika, i aerobne - sa učešćem kiseonika u reakcijama. Osnovni

dio energije za mišićni rad proizilazi iz oksidativnih procesa, povezanih sa oksidacijom

ugljenih hidrata. Mišići koji se kontrahuju, rade, oslobađaju u obliku mehaničke energije

samo oko 30% energije, a ostali dio oslobođene energije odvaja se u obliku toplotne energije.

5.ZAKLJUČAK

Mišići su djelatni aktivni pokretači našeg tijela, vlaknasto tkivo organizirano u nakupine ili

svežnjeve koji kontrakcijom omogućavaju tjelesni pokret. U ljudskom ih tijelu ima više od

500, a zajedno s kostima oni pokreću ljudsko tijelo te čine sustav organa za kretanje. Oni

opuštanjem i stezanjem pokreću kosti. Radom mišića upravlja središnji živčani sustav. Svi

tjelesni mišići čine oko 40% mase ljudskog tijela, a mišićna masa muškaraca u prosjeku je

oko 15% veća od one kod žena.

Mišićna vlakna spajaju se u snopiće, koje poput odjeće obavija ovojnica od vezivnog tkiva. U

svako mišićno vlakno ulazi ogranak živčanog vlakna kako bi ga potaknuo na rad. Snopićima

hranu i kisik donose sitne žilice (kapilare), usput odnoseći ugljik-dioksid i štetne tvari. Manji

mišić čini nekoliko snopića, a veći mišići mogu imati i stotine snopića. Svaki je mišić

obavijen ovojnicom od vezivnog tkiva na koju se nadovezuju čvrsta i savitljiva tetivna vlakna.

Tetive vežu mišiće uz kosti.

Podjela mišića prema sposobnostima izvršenja je na: mišiće pokreta koji su sastavljeni od

bijelih mišićnih vlakana, koja su eksplozivne snage i brze kontrakcije. Pogađamo ih vježbama

sa relativno velikim težinama i malo ponavljanja. I na tonične mišiće koji su sastavljeni od

crvenih mišićnih vlakana čije su osobine izdržljivost, a sporih su reakcija.

Postoje 3 vrste kontrakcije mišića. Kontrakcija nastaje nakon poslanog signala iz centralnog

živčanog sustava.

6.LITERATURA

1. Fiziologija sporta (skripta-skraćena verzija) Doc.dr.sci.med. Farid Ljuca

IZVORI

2. Fiziologija - Mišićna stanica (2011) . Dostupno na : www.fiziologija-misica.com

3. Biologija – mišićni sistemi (2011). Dostupno na : http : // www . biologija .rs

/misicni_sistem.html

4. Biologija – mišićni sistemi (2011). Dostupno na:

http://www.biologija.rs/misicni_sistem.html

5. Aktivni i neaktivni mišići-blog spot (2011). Dostupno na :

http://skidajkile.blogspot.com/2011/08/aktivni-i-neaktivni-misic.html

6. Zdravlje – upala mišića (2014). Dostupno na : www.fitness-zdravlje/upala-misica.com

7. Polleosport (2013). Dostupno na : http://www.polleosport.hr/savjeti/savjeti-

strucnjaka/pet-tjelesnih-bolova-koji-signaliziraju-nevolju