Fiscal Service Manager (FSM) Uputstvo za upotrebu

Sadržaj

Uvod ........................................................................................................................................................ 1

Zahtjevi aplikacije .................................................................................................................................... 2

Hardverski zahtjevi .............................................................................................................................. 2

Softverski zahtjevi ............................................................................................................................... 2

Instalacija ................................................................................................................................................. 4

Rad sa FSM-om na jednom računaru .................................................................................................. 5

Rad sa FSM-om na više računara sa dijeljenom bazom ...................................................................... 5

Instalacija FSM-a .................................................................................................................................. 6

Licenciranje ............................................................................................................................................ 13

Prvo pokretanje – probna verzija ...................................................................................................... 13

Instalacija vlastite licence .................................................................................................................. 14

Licenca je istekla ................................................................................................................................ 15

Osnovi rada sa aplikacijom .................................................................................................................... 17

Prijava korisnika................................................................................................................................. 17

Jezik (pismo) aplikacije ...................................................................................................................... 18

Elementi interfejsa ............................................................................................................................ 18

Liste ................................................................................................................................................... 20

Izmjena/dodavanje dokumenata ...................................................................................................... 21

Validacija – kontrola ispravnosti podataka ....................................................................................... 21

Unos datuma i vremena .................................................................................................................... 22

Unos osoba ........................................................................................................................................ 23

Štampa ............................................................................................................................................... 23

Nove verzije aplikacije ....................................................................................................................... 24

Šifrarnici ................................................................................................................................................. 26

Osnovni podaci o servisu ................................................................................................................... 26

Korisnici ............................................................................................................................................. 27

Ostali šifrarnici ................................................................................................................................... 28

Klijenti .................................................................................................................................................... 29

Lista klijenata i pretraga .................................................................................................................... 29

Dodavanje i izmjena klijenta ............................................................................................................. 30

Poslovne jedinice ............................................................................................................................... 31

Zahtjevi za inicijalnu fiskalizaciju (ZIF) ............................................................................................... 32

Fiskalni sistemi ....................................................................................................................................... 36

Liste fiskalnih sistema ........................................................................................................................ 36

Izmjena i dodavanje fiskalnih sistema ............................................................................................... 37

Dokumenti servisne knjižice .................................................................................................................. 41

Liste fiskalnih dokumenata ................................................................................................................ 41

Izmjena i dodavanje fiskalnih dokumenata ....................................................................................... 42

m:tel Dokumenti.................................................................................................................................... 46

Total Data ugovor .............................................................................................................................. 46

Total Data zahtjevi ............................................................................................................................. 47

Zapisnik o instalaciji ........................................................................................................................... 50

Administracija ........................................................................................................................................ 53

Korak po korak ....................................................................................................................................... 56

Prvo pokretanje aplikacije ................................................................................................................. 56

Procedura kreiranja ZIF-a .................................................................................................................. 58

Procedura dodavanja novog fiskalnog uređaja ................................................................................. 58

Procedura servisiranja fiskalne kase ................................................................................................. 58

Procedura dodavanja zahtjeva za korištenje Total Data usluge ....................................................... 58

Dodaci .................................................................................................................................................... 59

Dodatak A: Instalacija .NET Framework-a 3.5 SP1 ............................................................................ 59

Dodatak B: Instalacija SQL Server-a 2005 Express ............................................................................ 62

Podešavanje SQL Server 2005 Express-a za mrežni pristup .......................................................... 71

1

Uvod

Fiscal Service Manager (u daljem tekstu FSM) je aplikacija namijenjena vođenju fiskalnog

servisa. Omogudava kreiranje, štampanje i čuvanje u elektronskom obliku slijededih obrazaca:

ZIF - Zahtjev za inicijalnu fiskalizaciju

Servisna knjižica fiskalne kase

Servisna knjižica softverske aplikacije

Servisna knjižica terminala

m:tel – zahtjev i ugovor o korištenju Total Data usluge

m:tel – ostali zahtjevi: promjena podataka ugovora, smanjenje/povedanje broja linija,

raskid/zamrzavanje ugovora, zamjena SIM kartice

Zapisnik o instalaciji fiskalne kase

Prema pravilnicima o izgledu, sadržaju i načinu vođenja dosijea i servisne knjižice fiskalne

kase, servis je dužan da podatke ima u štampanom i elektronskom obliku unutar aplikativnog

rješenja.

Pored ovih osnovnih mogudnosti, FSM takođe olakšava rad na unosu podataka, tako što

posjeduje šifarnike za neke podatke koji se ponavljaju, npr. spisak klijenata, spisak uređaja, spisak

opština, spisak servisera ... Ovi podaci, jednom uneseni ostaju stalno dostupni. Takođe, prilikom

unosa podataka, FSM upozorava na neispravne podatke, npr. neispravan IBFK. Polje koje je

neispravno ima svijetlo crvenu boju. Kada postavite pokazivač miša iznad polja, ispisuje se poruka

greške.

Dokumente (servisne knjižice, m:tel) je mogude sačuvati u nedovršenom stanju, što

omogudava rad na jednom dokumentu kroz nekoliko dana - recimo od dana prijema kase na servis,

pa do završetka servisiranja.

FSM posjeduje podršku za rad više korisnika istovremeno. Da bi se to postiglo, na jedan

računar u mreži se instalira baza podataka (mogude ju je instalirati na jedan od računara na kom je

instalirana i aplikacija) kojoj onda ostali računari pristupaju preko mreže.

Korištenje FSM-a je po pre-paid principu. Korisnik kupuje jedan od pre-paid paketa od

distributera, čime stiče pravo na korištenje aplikacije i sve ispravke grešaka i nadogradnje aplikacije u

pladenom periodu. Više informacija o dostupnim paketima možete pronadi na zvaničnoj web

prezentaciji FSM-a.

2

Zahtjevi aplikacije

Hardverski zahtjevi

Minimalna konfiguracija:

Procesor: 1.0 GHz Intel ili AMD

Memorija: 512 MB za Windows XP, 1024 za Windows Vista i Windows 7

Hard Disk: 500 MB prostora (zahtjev .NET Framework-a)

Grafika: rezolucija 1024x768

Operativni sistem: Windows XP SP2, Windows Server 2003 SP1, Windows Vista, Windows

Server 2008, Windows 7

Preporučena konfiguracija:

Procesor: 1.5 GHz Intel ili AMD

Memorija: 1024 MB za Windows XP, 1536 MB za Windows Vista i Windows 7

Hard Disk: 1 GB slobodnog prostora (za .NET Framework i aplikaciju / bazu)

Grafika: rezolucija 1280x1024, noviji grafički procesor*

Operativni sistem: Windows XP SP2, Windows Server 2003 SP1, Windows Vista, Windows

Server 2008, Windows 7

* noviji grafički procesor – Interfejs aplikacija je urađen u WPF-u, dijelu .NET Framework-a namijenjenom izradi

naprednih interfejsa. WPF rastereduje procesor i posao iscrtavanja prikaza prebacuje na grafičku kartu. Takođe

je i dovoljno inteligentan da za one dijelove koje grafička ne zna da obradi koristi centralni procesor. Preporuka

je da na računaru postoji diskretan grafički čip (odnosno posebna, neintegrisana, grafička karta), nVidia ili

ATI/AMD, ili neki noviji integrisani grafički čip, recimo Intelov. U suprotnom, poželjan je jači centralni procesor,

pošto de on obavljati više posla oko iscrtavanja interfejsa.

Softverski zahtjevi

Sve naredne instalacije se nalaze na instalacionom CD-u aplikacije, tako da nema potrebe da

ih skidate ako ste dobili CD. Opis instalacije pronađite u dijelu Instalacija ovog uputstva.

Microsoft Windows Installer 3.1 – neophodan za .NET Framework instalaciju – može se

skinuti odavde:

o Windows Installer 3.1

o Potreban je samo za Windows XP

Microsoft .NET Framework 3.5 SP1 – može se skinuti odavde:

o Web instalacija – skinude se mali setup od 2 MB koji de nakon pokretanja skinuti

ostatak potrebnih komponenti

o Puna instalacija – skinude se puni instalacioni paket veličine 231 MB – preporučeno

ako se instalira na više računara

3

Microsoft Report Viewer 2008 SP1 Redistributable – može se skinuti odavde:

o Report Viewer 2008

Microsoft SQL Server 2005 Express –baza podataka - potrebno ga je instalirati samo na

jednom računaru na kom de da bude baza, a može se skinuti odavde:

o 32-bitna verzija – veličina 36,5 MB

o 64-bitna verzija – veličina 54,7 MB

o Baza de raditi i na novijoj i jačoj verziji SQL Servera (recimo SQL Server 2005

Standard, ili SQL Server 2008 Enterprise)

4

Instalacija

FSM Setup instalacioni paket možete da skinete sa ove adrese:

http://www.fiscalservicemanager.com/download.html

Na ovoj stranici uvijek možete pronadi poslednju aktuelnu verziju paketa. Pokretanje novije

verzije instalacionog paketa de izvršiti nadogradnju vaše aplikacije na novu verziju.

Pokretanje FSM Setup instalacionog paketa nije mogude ukoliko prethodno niste ispunili

minimalne hardverske i softverske zahtjeve.

Slika 1: Pokušaj instalacije prije ispunjavanja minimalnih softverskih zahtjeva

FSM kao cjelina se sastoji od dva dijela. FSM aplikacije i baze podataka. FSM Setup

instalacioni paket je zadužen za instalaciju same aplikacije, kao i za instalaciju baze podataka sa

pratedim alatima.

FSM vam omogudava dva načina rada:

1. Rad na jednom računaru

2. Rad na više računara sa dijeljenom bazom

Prije same instalacije, potrebno je da se odlučite kako za jedan od ova dva načina rada. U

zavisnosti od vašeg izbora, proces instalacije je djelimično različit, pa de biti opisan posebno za svaki

način rada.

5

Rad sa FSM-om na jednom računaru

Rad na jednom računaru podrazumjeva da se baza podataka i aplikacija nalaze na istom

računaru. Softverski zahtjevi za ovaj način rada su:

Microsoft Windows Installer 3.1 (samo za Windows XP SP2 i Windows XP SP3)

Microsoft .NET Framework 3.5 SP1

Microsoft ReportViewer 2008 SP1 Redistributable

Microsoft SQL Server 2005 Express (može i novija i jača verzija)

Proceduru za instalaciju .NET Framework-a 3.5 SP1 možete pronadi u Dodatku A ovog

uputstva. Proceduru za instalaciju SQL Server-a 2005 Express SP3 možete pronadi u Dodatku B ovog

uputstva. Instalacija ReportViewer-a 2008 SP1 je jednostavna i svodi se na par klikova mišem na

dugmad Next i Install, tako da nede biti opisana u ovom uputstvu. ReportViewer skidate odavde.

Rad sa FSM-om na više računara sa dijeljenom bazom

Bazu podataka instalirate na jedan računar u mreži, a aplikaciju na jedan ili više računara. Na

računaru na kom je instalirana baza možete instalirati i aplikaciju.

Slika 2: 2 načina organizacije računara u mreži

Ako bazu instalirate na poseban računar, zahtjevi su slijededi:

Microsoft Windows Installer 3.1 (samo za Windows XP SP2 i Windows XP SP3)

Microsoft .NET Framework 3.5 SP1 (može i .NET Framework 2.0)

Microsoft SQL Server 2005 Express (može i novija i jača verzija)

Za instalaciju aplikacije na posebnom računaru, zahtjevi su slijededi:

6

Microsoft Windows Installer 3.1 (samo za Windows XP SP2 i Windows XP SP3)

Microsoft .NET Framework 3.5 SP1

Microsoft ReportViewer 2008 SP1 Redistributable

Proceduru za instalaciju .NET Framework-a 3.5 SP1 možete pronadi u Dodatku A ovog

uputstva. Proceduru za instalaciju SQL Server-a 2005 Express SP3 možete pronadi u Dodatku B ovog

uputstva. Instalacija ReportViewer-a 2008 SP1 je jednostavna i svodi se na par klikova mišem na

dugmad Next i Install, tako da nede biti opisana u ovom uputstvu. ReportViewer skidate odavde.

Napomena: Prilikom instalacije Microsoft SQL Server-a za rad sa dijeljenom bazom, obavezno

izaberite Mixed mode authentication zbog toga što omogudava znatno jednostavnije pristupanje SQL

Server-u sa drugih računara.

Instalacija FSM-a

Nakon što ste instalirali potrebne zahtjeve, na red dolazi instalacija FSM aplikacije i/ili FSM

baze. Instalacija FSM aplikacije i FSM baze je u jednom paketu – FSM Setup-u. Ako su svi zahtjevi FSM

Setup-a ispunjeni, pri prvom pokretanju dočekade vas naredni prozor.

Slika 3: Korak 1 – dobrodošlica

Slijededi prozor je prozor sa licencom za krajnjeg korisnika (EULA). Izaberite Prihvatam uslove

iz korisničke licence i kliknite Dalje.

7

Slika 4: Korak 2 – EULA

Instalacija nas dalje vodi na prozor za izbor opcije koja se instalira. Dostupne opcije su FSM

aplikacija i FSM baza sa alatima. U zavisnosti od ispunjenih uslova na vašem sistemu, ove opcije de

biti omogudene.

Ako je .NET Framework 3.5 SP1 instaliran, mogude je instalirati FSM aplikaciju. Ako je SQL

Server 2005 ili SQL Server 2008 instaliran, mogude je instalirati FSM bazu i alate. Barem jedna od ovih

opcija mora biti izabrana da biste mogli nastaviti dalje. Opcije birate u zavisnosti od toga šta želite da

instalirate na trenutnom računaru, aplikaciju, bazu ili oboje.

Slika 5: Korak 3 - Instalacija baze nije moguda, instalacija FSM aplikacije je izabrana

8

Slika 6: Korak 3 - instalacija aplikacije nije moguda, instalacija baze je izabrana

Slika 7: Korak 3 - obe opcije su dostupne i izabrane

Slijededi korak definiše način pristupa bazi podataka, kao i opcije za instalaciju baze, ako ste

je izabrali u prethodnom koraku.

9

Slika 8: Korak 4 - opcije za pristup bazi

Savjet: Ako dete aplikaciju i bazu instalirati samo na jednom računaru, sve opcije na ovom

prozoru ostavite na podrazumjevanim vrijednostima, kliknite Dalje i preskočite dio uputstva ispod do

naredne slike.

Naziv servera se sastoji od imena računara na kom je SQL Server instaliran i imena instance

SQL Servera, oblika SERVER\INSTANCA. Podrazumjevana instanca za SQL Server Express je

SQLEXPRESS. Ako je SQL Server (uglavnom jača verzija) instalirana sa default instancom, onda se

upisuje samo ime servera. Ako se instalira baza na lokalnom računaru, za ime servera može da se

stavi (local) ili samo „.“ – tačka. Podrazumjevana vrijednost za naziv servera je (local)\SQLEXPRESS.

Ako instalirate bazu na računaru, ostavite ovu vrijednost na (local)\SQLEXPRESS. Ako

instalirate aplikaciju za pristup bazi na drugom računaru, pod naziv servera stavite:

SERVER\SQLEXPRESS. Umjesto SERVER stavite mrežno ime računara. Mrežno ime računara možete

otkriti ako kliknete desnim tasterom miša na My Computer, izaberete Properties. Computer Name je

prikazano ovdje na Visti i Windows-u 7. Ako koristite XP, otvorite tab Computer Name. Ime je upisano

pod Full Computer Name.

Naziv baze. Ako instalirate FSM bazu, ovo je naziv koji de se koristiti za kreiranje nove baze.

Ako instalirate FSM aplikaciju koja koristi bazu na drugom računaru, upišite naziv baze koju ste

kreirali na tom računaru. Preporuka je da se ova vrijednost ostavi na FiscalServiceManager.

Korisnik koji pristupa bazi. Za rad na više računara, izaberite SQL Server korisnik i upišite

korisničko ime i lozinku za pristup. Ovi podaci de se koristiti pri kreiranju baze ako ste izabrali

instalaciju FSM baze ili pri pristupu bazi iz aplikacije ako ste izabrali instalaciju FSM aplikacije.

Podrazumjevano ime korisnika je fsmuser a lozinka fsmpassword.

Nakon podešavanja ovih opcija kliknite na Dalje da biste dobili prozor za unos foldera u koji

de se instalirati FSM aplikacija i/ili alati za održavanje baze podataka. Preporuka je da ovaj folder

ostavite na podrazumjevanoj vrijednosti.

10

Slika 9: Korak 5 - odredišni folder instalacije

Podešavanje je završeno. FSM Setup je spreman za instalaciju. Kliknite Instaliraj za početak

instalacije.

Slika 10: Korak 6 - instalacija je spremna

11

Ukoliko ste izabrali instalaciju aplikacije, Setup bi mogao da potraje i desetak minuta zbog

procesa optimizacije koji se primjenjuje na FSM aplikaciju na kraju instalacije, stoga budite strpljivi.

Slika 11: Tok instalacije

Slika 12: Kraj instalacije

Instalacija je sada dovršena i program je spreman za rad. Probna verzija od 15 dana je

aktivna. Kupljenu licencu je mogude instalirati prilikom pokretanja FSM aplikacije.

Prečica za pokretanje FSM aplikacije je instalirana na desktop. Takođe, Start -> Programs

sadrži folder FiscalServiceManager sa prečicama za pokretanje FSM aplikacije, alata za održavanje

baze (ako je baza instalirana na ovom računaru), uputstva i zvanične prezentacije FSM-a.

12

Slika 13: Windows 7 Start meni nakon instalacije FSM-a

13

Licenciranje

Prvo pokretanje – probna verzija

Prilikom prvog pokretanja aplikacije, dočekade Vas dijalog sa slike ispod. Probna verzija

aplikacije počinje sa danom instalacije aplikacije i traje 15 dana. Ovo bi trebalo biti dovoljno da se

odlučite na kupovinu aplikacije, ukoliko ved niste, i dobijete svoju vlastitu licencu.

Za dodatne informacije možete pozvati broj telefona sa donjeg dijela dijaloga ili poslati mail

na navedenu adresu. Takođe, možete posjetiti i zvanični web sajt aplikacije. Više informacija o

dostupnim načinima licenciranja možete pronadi na www.fiscalservicemanager.com/kupovina.html.

Link Pomod otvara ovo uputstvo.

Dijalog ispod omogudava nastavak rada sa probnom verzijom, aktivaciju nove licence ili

zatvaranje aplikacije. Pojavljivade se prilikom svakog pokretanja aplikacije, sve dok ne instalirate

vlastitu licencu.

Slika 14: Prvo pokretanje aplikacije - probna verzija

Nakon isteka probne verzije, prilikom pokretanja aplikacije prikazivade vam se naredni

dijalog:

14

Slika 15: Probna verzija je istekla

Ovaj put, za dalje korištenje aplikacije morate da aktivirate vlastitu licencu koju ste naručili od

distributera.

Instalacija vlastite licence

Kada kupite licencu i dobijete mail sa kodom od distributera, izabradete Aktiviraj novu licencu

na jednom od prethodnih dijaloga. Otvoride Vam se novi dijalog:

Slika 16: Aktivacija nove licence

Mail sa obavještenjem, koji ste dobili od distributera nakon uplate, sadržavade i serijski broj

koji možete da kopirate i zalijepite u crveno polje pomodu dugmeta Zalijepi. Serijski broj se sastoji od

6 grupa sa po 5 slova i cifara i jednim slovom ili cifrom na kraju. Sve grupe su odvojene srednjom

crtom. Primjer: 1A2B3-1A2B3-1A2B3-1A2B3-1A2B3-1A2B3-C. Ako je uneseni serijski broj

ispravan, dugme Aktiviraj de biti omogudeno.

Napomena: Internet konekcija je neophodna za aktivaciju licence.

15

Klikom na Aktiviraj pokrenudete aktivaciju koja de kontaktirati servis za licenciranje preko

Interneta i pokušati aktivirati vašu licencu preko unesenog serijskog broja. Ovaj proces može da

potraje i preko jednog minuta, u zavisnosti od brzine vaše Internet konekcije.

Nakon uspješne aktivacije dobidete poruku o datumu do kog vaša nova licenca važi.

Aktivacija nede biti uspješna ako je:

ista licenca ved aktivirana na onoliko računara koliko licenca dozvoljava

uneseni serijski broj neispravan

Vaša Internet konekcija neaktivna

server za licenciranje nedostupan

Ako ste sigurni da je Vaš serijski broj ispravan, a aktivacija prijavljuje grešku, pokušajte

ponovo kasnije. U slučuja ponovne greške, kontaktirajte tehničku podršku.

Licenca je istekla

Nakon isteka perioda važenja Vaše licence, dobijate još 15 dana korištenja aplikacije, koje

možete da iskoristite za produžavanje licence. Tokom tih 15 dana, prilikom svakog pokretanja

aplikacije, dočekade vas dijalog sa slijedede slike, da bi vas podsjetio na blagovremenu produžavanje

licence.

Slika 17: Aplikacija omogudava 15 dana rada nakon isteka licence

Sa opcijom Nastavak rada sa ovom verzijom gasite ovaj dijalog i pokredete aplikaciju. Takođe,

kao i u prethodnim slučajevima, možete Produžiti svoju licencu i Zatvoriti aplikaciju.

16

Nakon isteka ovog perioda od 15 dana, nastavak rada sa aplikacijom de biti mogud, ali nede

biti mogude dodavati nove fiskalne ili m:tel dokumente kao ni ostale podatke u aplikaciji sve dok ne

Produžite svoju licencu:

Slika 18: Licenca je istekla

17

Osnovi rada sa aplikacijom

Prije nego započnete rad sa dokumentima u FSM-u, potrebno je da se upoznate sa osnovnim

principima rada aplikacije.

Prijava korisnika Prilikom pokretanja aplikacije, dočekade vas dijalog za prijavu:

Slika 19: Dijalog za prijavu (prvi put kucajte admin u oba polja)

Ovaj dijalog je prilično standardan. Omogudava unos korisničkog imena i lozinke, čime se

korisnik prijavljuje na sistem. Uz svaki dokument pamti se korisnik koji je kreirao dokument, datum

kreiranja, korisnik koji je načinio poslednju izmjenu i datum izmjene.

Slika 20: Svaki dokment prati ko je načinio izmjene

Administrator može u svakom trenutku da pogleda koji korisnici su trenutno prijavljeni na

sistem, pregled prijava i odjava po korisniku, te fiskalne dokumente koje je korisnik mijenjao.

Jedino administrator može da dodaje nove korisnike i mijenja postojede. Detaljnije o

mogudnostima administratora u dijelu Administracija.

Nakon instalacije FSM-a, postoji samo jedan korisnik – admin (skradeno od administrator). Da

bi ste se logovali kao administrator, kucajte admin i kao korisničko ime i kao lozinku. Poželjno je ovu

lozinku promjeniti nakon prvog logovanja i zapamtiti.

Napomena: Pošto aplikacija podržava i dirilično i latinično pismo (latinični interfejs de biti

dodat u nekoj od narednih verzija), obratite pažnju na trenutno izabrani način unosa u Windows-u.

Npr. admin je različito od админ.

18

Jezik (pismo) aplikacije

Pismo, odnosno način unosa je mogude promjeniti pomodu language ikonice u donjem

desnom dijelu ekrana (pored sata). Klik na ikonicu otkriva listu instaliranih jezika i pisama. Trenutno

izabrana opcija na donjoj slici je latinično pismo srpskog jezika za Bosnu i Hercegovinu. Ukoliko je na

vašem sistemu instaliran samo jedan jezik, odnosno jedno pismo, ova ikonica nede biti vidljiva.

Takođe, ona može biti i isključena u Control Panel-u. Provjerite pod Regional and Language Settings.

Slika 21: Promjena jezika i pisma u Windows-u 7

Pošto su svi dokumenti servisnih knjižica i m:tel zahtjeva na dirilici, i interfejs aplikacije je na

dirilici. Postoji mogudnost da de se latinični interfejs dodati u nekoj od narednih verzija aplikacije

ukoliko korisnici budu željeli tu mogudnost, s tim da de statični dijelovi dokumenta (oni koje ne unosi

korisnik) uvijek biti štampani dirilično.

Elementi interfejsa

FSM koristi ribbon interfejs sa kojim smo se prvi put susreli u Microsoft Office-u 2007.

Prednost ove vrste interfejsa je u jednostavnosti upotrebe i organizaciji mnogobrojnih opcija koje

aplikacija ima. Na slijededoj slici, prikazan je osnovni interfejs FSM-a sa numerisanim elementima.

Pojašnjenja elemenata su ispod slike. Elementi 1-4 su standardan dio ribbon-a.

19

Slika 22: Elementi interfejsa aplikacije

1. Start dugme. Slično kao kod npr. Microsoft Office Word-a, omogudava pristup opcijama

meniju za snimanje, štampu, pokretanje alata za održavanje baze, pristup dokumentaciji,

odjavu korisnika te izlaz iz aplikacije.

2. Prečice za najčešde korištene funkcije. Opcije Sačuvaj i Štampaj su dostupne kada je neki

dokument otvoren, dok su opcije Dodaj, Izmjeni i Obriši dostupne kada je otvorena lista.

3. Ribbon tabovi. Sve funkcije dostupne u FSM-u podijeljenu su na grupe prema funkcionalnosti,

tako da imamo:

a. Start - pregled aktivnih dokumenata, dodatne administratorske opcije

b. Pretraga - osnovna pretraga klijenata po JIB-u i nazivu i napredne pretrage

c. Klijenti i dokumenti - osnovni ribbon tab koji sadrži vedinu funkcionalnosti aplikacije -

kreiranje i pregled klijenata i poslovnih jedinica, rad sa ZIF-ovima, listu i dodavanje

fiskalnih sistema za trenutnog klijenta (broj 6 na slici iznad), m:tel dokumente za

trenutnog klijenta, te servisne knjižice izabranog fiskalnog sistema (broj 7 na slici

iznad).

d. Šifrarnici - pregled i dodavanje osnovnih podataka - korisnika, servisera, uređaja,

opština...

Nisu svi opcije omogudene u svakom trenutku. Poslovne jedinice, ZIF-ovi, fiskalni sistemi i

m:tel Total Data su omogudeni samo kada je izabran klijent, a Dokumenti servisna knjižice

samo kada su izabrani i klijent i fiskalni sistem.

4. U ovom dijelu su prikazane opcije trenutno izabranog ribbon tab-a (broj 3 na slici iznad).

5. Centralni dio služi za prikaz listi dokumenata, listi iz šifarnika i za izmjenu pojedinih

dokumenata.

20

6. Trenutno izabrani klijent je prikazan ovdje. Mogude ga je zatvoriti pomodu dugmeta X i

aplikaciju dovesti u postojede, neutralno, stanje. Klijent se bira u listi klijenata. Kada je klijent

izabran, opcije za poslovne jedinice ,ZIF-ove, fiskalne sisteme i m:tel Dokumente de biti

omogudene na ribbon tabu Klijenti i dokumenti.

7. Trenutno izabrani fiskalni sistem u vlasništvu izabranog klijenta je prikazan ovdje. Fiskalni

sistem može da se izabere u listi fiskalnih sistema za izabranog klijenta. Kada je sistem

izabran, opcije za Dokumente servisne knjižice de biti omogudene. Takođe može da se zatvori

pomodu dugmeta X.

8. Ime i prezime trenutno prijavljenog korisnika.

Liste

Svaka lista prikazana u aplikaciji, posjeduje opcije za dodavanje novog elementa u listu,

izmjenu izabranog elementa, brisanje izabranog elementa te za zatvaranje liste. Takođe, aktivne su i

odgovarajude prečice desno od start dugmeta. Dvostruki klik mišem na element liste takođe pokrede

izmjenu.

Obratite pažnju na to da je neke elemente liste nemogude obrisati. Npr. ako pokušate

obrisati klijenta za kojeg imate definisane fiskalne uređaje ili neke dokumente, dobidete poruku

greške. Ovo ponašanje aplikacije spriječava nehotično brisanje podataka.

Na slici ispod, prikazana je lista klijenata. Listu poslovnih jedinica trenutno izabranog klijenta

mogude je dobiti preko opcije Lista p.j. pod grupom Klijenti (gore lijevo na slici).

Slika 23: Lista klijenata

21

Izmjena/dodavanje dokumenata

Svaka strana za prikaz ili izmjenu nekog elementa aplikacije (dokument, klijent, itd.) sadrži

opcije za snimanje i štampu dokumenta kao i za zatvaranje prikaza. Za neke dokumente postoje i

dodatne opcije, kao na slici ispod, za štampu rješenja o prijemu i predaji uređaja. Takođe, aktivne su i

odgovarajude prečice desno od Start dugmeta.

Na slici ispod prikazan je FSM sa aktivnim dokumentom – servisiranje fiskalne kase.

Slika 24: Dodavanje dokumenta - servisiranje fiskalne kase

Padajude liste (npr. Vrsta servisiranja na slici iznad) je mogude „očistiti“, odnosno isprazniti

tako da nijedna vrijednost nije izabrana, pomodu Backspace ili Delete tastera na tastaturi.

Validacija – kontrola ispravnosti podataka

Prilikom dodavanja ili izmjene podataka, prisutna je validacija unesenih podataka. Polje koje

nije ispravno popunjeno dobija svijetlo crvenu pozadinu i crveni okvir. Postavljanjem kursora miša

iznad tog polja, dobijamo poruku greške.

22

Neki unosi (poput klijenata i ostalih šifarnika) ne može biti sačuvan sve dok postoje

neispravna polja na njima. Međutim, fiskalne dokumente je mogude sačuvati čak i kad su neispravni.

Razlog – vedinu dokumenata nije mogude popuniti odjednom. Npr. kada kasa dođe na servis, mogude

je popuniti samo datum prijema i opisati prijavljenu neispravnost. Kasnije, serviser može da popuni

parametre kase, datum početka servisiranja i slično. Na kraju servisa, popunjava se datum kraja

servisiranja i predaje kase, kao i ostali parametri. Izmjena ovakvog dokumenta može da bude u

navratima tokom nekoliko dana, otud potreba da se čak i nedovršeni dokumenti sačuvaju u bazu radi

kasnijeg nastavka rada na njima.

Slika 25: Primjer validacije na dokumentu

Unos datuma i vremena

Polja za unos datuma omoguduju da se datum unese „ručno“, kucajudi dan, mjesec i godinu,

ili preko kalendara koji se pojavljuje klikom na ikonicu sa desne strane polja za unos. Polja za unos

vremena omogudavaju unos sati i minuta. Kad je fokus na satima ili minutama, dugmad gore/dolje sa

desne strane smanjuju ili povedavaju vrijednost. Naravno, vrijednosti je mogude unijeti i „ručno“.

23

Slika 26: Polja za unos datuma i vremena i otvoreni kalendar desno

Unos osoba

Osobe koje su na dokumentima prikazane preko JMBG-a i imena i prezimena, unose se preko

posebnih polja koja izgledaju kao na narednoj slici. Mogude je unijeti samo JMBG. Ime i prezime nije

mogude unijeti jer se ono automatski popunjava sa podacima iz baze.

Slika 27: Unos osobe

Ukoliko osoba sa unesenim JMBG-om ved postoji u bazi, nakon unosa JMBG-a, polje Ime i

prezime de se popuniti sa imenom i prezimenom te osobe, a ako osoba ne postoji u bazi, dobidete

dijalog za dodavanje nove osobe, kao na narednoj slici. Isti dijalog može da se dobije sa klikom na

ikonicu + desno od JMBG polja.

Slika 28: Dodavanje nove osobe

Nakon što unesete ime i prezime i kliknete na Sačuvaj, osoba de biti snimljena u bazu i

naredni put de biti dostupna za unos preko JMBG-a.

Štampa

Dugme Štampaj, pokrede prikaz dokumenta kako bi trebao da izgleda prilikom štampe. Ovo

omogudava da se još jednom provjeri da li su svi podaci ispravni prije samog slanja dokumenta

štampaču na ispis. Na slijededoj slici je prikazana funkcionalnost ovog prikaza.

24

Slika 29: Opcije prikaza dokumenta prije štampe

1. Ako se dokument štampa na više stranica, ovdje možete da promjenite trenutno prikazanu

stranicu.

2. Najbitnija opcija. Slanje dokumenta na štampu.

3. Izvoz (export) dokumenta u Excel ili PDF format.

4. Zumiranje (promjena veličine prikaza).

Nove verzije aplikacije

Aplikacija provjerava da li je nova verzija dostupna prilikom svakog pokretanja, ili ručno,

izborom opcije Pomod -> Provjeri dostupnost nove verzije aplikacije iz menija aplikacije. Ako je nova

verzija dostupna, prikazade se dijalog sa podacima o verziji.

Slika 30: Dostupnost nove verzije aplikacije

25

Na vrhu dijaloga je link ka download stranici zvanične prezentacije FiscalServiceManagera

koja uvijek sadrži poslednju dostupnu verziju aplikacije.

Preporuka je da uvijek instalirate nove verzije aplikacije koje pored novih funkcionalnosti

donose i ispravke uočenih grešaka te usklađivanje sa trenutno važedom fiskalnom i m:tel

dokumentacijom. Prije pokretanja instalacije nove verzije obavezno zatvorite FiscalServiceManager.

Ukoliko Vam se baza podataka nalazi na drugom računaru, moradete update pokrenuti i

tamo, pošto su verzije baze i aplikacije usklađene. Aplikacija de odbiti da se pokrene ako verzija baze

nije odgovarajuda.

26

Šifrarnici

Nakon opisa nekih od osnovnih elemenata interfejsa, na redu je dublja analiza dijelova. Jedna

od prvih stvari koju de te uraditi nakon instalacije aplikacije je izmjena opštih podataka servisa,

dodavanje korisnika i servisera i slično. Sve ove opcije nalaze se u dijelu aplikacije pod zajedničkim

nazivom Šifrarnici. Šifrarnicima se pristupa preko ribbon taba Šifrarnici.

Slika 31: Šifrarnici koje vidi obični korisnik

Slika 32: Šifrarnici koje vidi administrator

Samo administrator može da mijenja osnovne podatke o servisu i dodaje ili mijenja korisnike.

Osnovni podaci o servisu

Ovo su neophodni podaci koji se pojavljuju na fiskalnim dokumentima. Potrebno ih je

definisati odmah nakon instalacije FSM-a.

27

Slika 33: Osnovni podaci o servisu

Korisnici

Korisnik aplikacije je osoba koja se prijavljuje prilikom pokretanja aplikacije i koja vrši izmjene

u aplikaciji. Postoje dvije vrste korisnika – normalni korisnici i administratori. Administrator može da

dodaje, uklanja i mijenja druge korisnike. Svaki korisnik ima svoje korisničko ime, lozinku i polje koje

definiše da li je korisnik administrator.

28

Slika 34: Spisak korisnika

Slika 35: Dodavanje ili izmjena korisnika

Dijalog za izmjenu korisnika omogudava i promjenu lozinke. Potrebno je u polja Lozinka i

Potvrda lozinke unijeti istu vrijednost i kliknuti Sačuvaj.

Napomena Obratiti pažnju na trenutno izabrano pismo u Windows-u, pošto lozinka prima i

dirilične i latinične znakove. Ako se za lozinku stavi tekst лозинка, prilikom prijavljivanja u aplikaciju

nede biti mogude upisati lozinka, jer se dirilični i latinični znakovi razlikuju. Takođe, obratiti pažnju i na

velika i mala slova pri unosu lozinke, pošto je npr. Lozinka različito od lozinka.

Ostali šifrarnici

Svi ostali šifrarnici funkcionišu na sličan način. Dugme Lista prikazuje listu servisera,

proizvođača, uređaja, opština, GSM brojeva ili poreskih jedinica, a dugme dodaj otvara dijalog za

dodavanje novog elementa u listu.

Neki od šifarnika su unaprijed popunjeni, npr. Proizvođači, Opštine, Jedinice Poreske Uprave,

GSM brojevi.

29

Klijenti

Centar funkcionalnost FSM-a su klijenti. Rad sa dokumentima podrazumjeva da je izabran

klijent kome dokument pripada. Izabrani klijent je prikazan na statusnoj traci u donjem lijevom uglu

aplikacije.

Pretraga klijenata se nalazi na ribbon tabu Pretraga, a dodavanje i lista svih klijenata na

ribbon tabu Klijenti i dokumenti na kom je još mogude dodavati poslovne jedinice za izabranog

klijenta, prikazati njihovu listu i sl.

Slika 36: Opcije za klijente

Lista klijenata i pretraga

Ova lista, poput drugih lista u aplikaciji omogudava dodavanje, izmjenu i brisanje klijenata.

Ista ova lista je prikazana kao rezultat pretrage klijenata. Klijenti mogu da se pretražuju po

nazivu firme ili po JIB-u. Ako se radi pretraga po nazivu, dovoljno je unijeti jedan dio naziva firme.

Npr. za pronalaženje klijenta pod nazivom „Kafe Plazma“, dovoljno je unijeti „kafe“ u polje za

pretragu po nazivu i pritisnuti dugme Traži. Za pretragu po JIB-u potrebno je unijeti cijeli JIB u polje i

pritisnuti dugme Traži.

30

Slika 37: Lista klijenata

Dodavanje i izmjena klijenta

Podaci o klijentu koji se mogu unijeti na strani prikazanoj na narednoj slici su podijeljeni u

dvije grupe. Prvu grupu čine osnovni podaci koji se ispisuju na fiskalnim dokumentima. Druga grupa

su podaci o ovlašdenom licu koji se koriste na fiskalnim i m:tel dokumentima. Svaki put kada se kreira

novi m:tel dokument za izabranog klijenta, podaci o ovlašdenom licu na dokumentu se automatski

popune.

Svaki klijent mora da ima barem jednu poslovnu jedinicu da bi mogao da se koristi u fiskalnim

i m:tel dokumentima. Podaci o adresi i telefonu klijenta na narednoj slici odnose se na sjedište

klijenta. Osim toga, svaka poslovna jedinica klijenta ima svoju posebnu adresu i telefon, što može da

se vidi u narednom odjeljku.

Prilikom snimanja novog klijenta, aplikacija de ponuditi korisniku dijalog za dodavanje

poslovne jedinice sa svim podacima ved popunjenim, odnosno kopiranim iz opštih podataka klijenta.

Ovo omogudava brzo dodavanje klijenata koji imaju samo jednu poslovnu jedinicu.

31

Slika 38: Strana za izmjenu klijenta

Poslovne jedinice

Svaki klijent mora da ima barem jednu poslovnu jedinicu da bi mogao da se koristi na

fiskalnim i m:tel dokumentima. Kreiranje prve poslovne jedinice se pokrede automatski nakon

dodavanja novog klijenta, kao što je opisano na prethodnoj strani.

Slika 39: Korištenje poslovne jedinice u opštim podacima fiskalnog uređaja

Slika 40: Korištenje poslovne jedinice na m:tel dokumentima

32

Kada je klijent izabran, na tabu Klijenti i dokumenti prikazade se opcije za prikaz Liste

poslovnih jedinica i Dodavanje nove poslovne jedinice.

Slika 41: Opcije za rad sa poslovnim jedinicama

Slika 42: Lista poslovnih jedinica i otvoreni prozor za izmjenu

Zahtjevi za inicijalnu fiskalizaciju (ZIF)

Opcije za pregled i dodavanje zahtjeva za fiskalizaciju za trenutno izabranog klijenta se nalaze

na tabu Klijenti i dokumenti. Lista ZIF-ova je podijeljena na Otvorene i Dovršene. Otvoreni ZIF-ovi su

oni ZIF-ovi kod kojih su samo neki podaci uneseni i fiskalizacija još nije dovršena.

Slika 43: Lista i dodavanje ZIF-ova

33

Slika 44: Lista ZIF dokumenata

ZIF je najkomplikovaniji fiskalni dokument u aplikaciji. Sadrži najviše podataka koje je

potrebno popuniti. Kao i svi ostali fiskalni dokumenti (dokumenti iz servisnih knjižica), izgledom prati

zakonski definisanu formu ZIF dokumenta. To znači da je dokument podijeljen po grupama na isti

način kao i štampana verzija, te da su polja definisana istim redoslijedom kao i polja u štampanoj

verziji. Ovo umnogome olakšava dodavanje i izmjenu podataka, pošto je jednostavno uporediti

podatke sa štampanom verzijom. Odštampani dokument je naravno identičan zakonski definisanoj

formi.

ZIF prilikom popunjavanja u aplikaciji zahtjeva mnogo manje vremena nego što bi trebalo za

ručno popunjavanje dokumenta na papiru. Razlog tome je što se koriste podaci iz šifarnika koji su

unaprijed definisani. Recimo podaci o ovlašdenom servisu i poreskom obvezniku su automatski

popunjeni, mjesto instaliranja i tip uređaja se biraju sa padajude liste itd.

ZIF je mogude popuniti djelimično i sačuvati. Npr. popuniti dio obveznika i servisa a ostaviti

dio koji popunjava Poreska Uprava. Ovakav ZIF je nedovršen i prikazuje se u listi nedovršenih ZIF-ova.

Kada su svi podaci ZIF-a ispravno popunjeni, odnosno kada je fiskalizacija uspješno dovršena, klik na

opciju Dovrši (gore desno na slijededoj slici) označava ZIF kao dovršen. Pored toga, ova opcija može

da kreira novi fiskalni sistem u bazi sa popunjenim podacima fiskalne kase, koji pridružuje klijentu, a

popunjava i dokument inicijalne fiskalizacije u servisnoj knjižici tog fiskalnog uređaja. Znači ZIF u

aplikaciji je jedan (preporučeni) način da se doda novi fiskalni uređaj za klijenta. Ukoliko fiskalni

sistem ved postoji, odnosno ZIF se dodaje naknadno, ovaj korak de biti preskočen.

Obratite pažnju da ZIF popunjen u aplikaciji nije mogude poslati Poreskoj Upravi, jer još ne

postoji infrastruktura za to. Znači te podatke je potrebno unijeti još jednom u Fiscal aplikaciju

Poreske Uprave. ZIF možete odštampati i dok je nedovršen i tako olakšati popunjavanje podataka

svom klijentu – recimo nakon popunjenih dijelova koje popunjava obveznik i servis.

34

Slika 45: ZIF sa svim podacima

35

Za dovršeni ZIF mogude je štampati rješenje o fiskalizaciji pomodu opcije Štampaj Rješenje.

Primjer rješenje dat je na narednoj slici.

Slika 46: Primjer rješenja o fiskalizaciji

Listu svih nedovršenih ZIF-ova za sve klijente je mogude pogledati pomodu opcije na Start

ribbonu. Takođe, postoji i filtrirana lista koja de prikazati ZIF-ove kod kojih je datum početka

fiskalizacije podešen na današnji dan. Na ovaj način jednostavno možete pregledati spisak fiskalizacija

koje trebate obaviti danas. Ova lista je još dodatno sortirana po vremenu, tako da su na vrhu oni koji

se trebaju ranije fiskalizovati.

Slika 47: Pregled svih nedovršenih i svih današnjih ZIF-ova

36

Fiskalni sistemi

Fiskalni sistem se sastoji od fiskalne kase, terminala i eventualno softverske aplikacije.

Ako je neki klijent izabran, na ribbon tabu Klijenti i dokumenti de dobiti omogudene opcije –

Fiskalni sistemi. Naziv izabranog klijenta prikazan je dolje lijevo u statusnoj traci aplikacije, pod

Aktivni klijent. Ako klijent nije izabran, otvorite tab Klijenti i dokumenti, prikažite listu svih klijenata i

pronađite željenog klijenta, ili pretražite klijente po imenu ili JIB-u.

Opcijama sa slike ispod mogude je pogledati listu fiskalnih sistema koje klijent posjeduje ili

dodati novi sistem. Svaki „sistem“, odnosno svaka fiskalna kasa + terminal + aplikacija je u stvari

Servisna knjižica fiskalne kase, terminala ili aplikacije. Kada dodajemo novu fiskalnu sistem, u stvari

kreiramo novu servisnu knjižicu za fiskalnu kasu koju korisnik posjeduje i popunjavamo list sa opštim

podacima fiskalne kase. Ako popunimo podatke za terminal– dobijamo servisnu knjižicu terminala i

popunjavamo opšte podatke terminala. Isto važi i za aplikacije.

Napomena: Fiskalnu sistem, odnosno servisnu knjižicu, mogude je još kreirati i preko ZIF-a.

Kada se ZIF Dovrši, kreira se novi fiskalni sistem sa popunjenim podacima za fiskalnu kasu.

Slika 48: Opcije za prikaz liste i dodavanje fiskalnih sistema

Liste fiskalnih sistema

Lista fiskalnih sistema je prikazana na narednoj slici. Ova lista omogudava dodavanje, izmjenu

i brisanje fiskalnih sistema izabranog klijenta.

Liste fiskalnih sistema takođe imaju još jedan bitan koncept. Izabrani element u ovoj listi

postaje aktivni sistem na nivou aplikacije. Naziv i IBFK aktivnog sistema prikazan je dolje u statusnoj

traci aplikacije. Može se vidjeti na narednoj slici pod Aktivni uređaj. Ako jednostavno kliknete na neki

drugi uređaj u listi, on de postati aktivan. Kada je neki uređaj aktivan, u ribbon tabu Klijenti i

dokumenti postaje aktivna grupa Dokumenti servisne knjižice. Tu je mogude dodavati, mijenjati i

brisati dokumente koji pripadaju izabranom fiskalnom sistemu, odnosno servisnoj knjižici kase,

terminala ili aplikacije. Više o tome u narednom odjeljku.

37

Slika 49: Lista fiskalnih sistema

Izmjena i dodavanje fiskalnih sistema

Kao što je ved napomenuto, kad dodajemo fiskalni sistem, u stvari dodajemo servisnu knjižicu

kase, terminala i/ili aplikacije i popunjavamo njene opšte podatke. Na narednoj slici se može vidjeti

kako to izgleda. Kada trebamo da odštampamo opšte podatke fiskalne kase, terminala ili aplikacije,

koristimo opcije desno gore. Štampani format opštih podataka je identičan zakonom propisanom

formatu.

Mogude je odštampati i dokument sa svim podacima fiskalnog sistema – opcija Štampaj.

Pored podataka koji su potrebni za svaku servisnu knjižicu pojedinačno, mogude je popuniti i

još neke neobavezne podatke koji se ne štampaju u servisnim knjižicama (barem ne na opštim

podacima), pa tako za fiskalnu kasu možete unijeti IBFM, za terminal IBFT, odnosno serijski broj,

zatim GSM podatke (broj, serijski broj SIM kartice, PIN i PUK), a za aplikaciju registracioni ključ

aplikacije i PGM-a.

38

Slika 50: Izmjena ili dodavanje fiskalne kase

39

Slika 51: Štampana verzija fiskalne kase, odnosno njenih opštih podataka

Terminal i softverska aplikacija su vrlo slični pa ih nedemo obrađivati.

40

Slika 52: Dokument sa svim podacima fiskalnog sistema

41

Dokumenti servisne knjižice

Ovaj dio FSM-a je namjenjen popunjavanju dokumenata koji su dio servisne knjižice

izabranog fiskalnog sistema. Ako sistem nije izabran, grupa Dokumenti servisne knjižice nede biti

omogudeni. Da bi ste izabrali fiskalni sistem, prvo morate izabrati klijenta kojem taj sistem pripada.

Kada je klijent izabran, grupa Fiskalni sistemi de biti omogudena. U listi fiskalnih sistema izaberete

željeni. Naziv izabranog, odnosno aktivnog klijenta i fiskalnog sistema možete vidjeti u statusnoj traci

aplikacije.

Slika 53: Dokumenti servisne knjižice fiskalne kase, terminala i aplikacije

Grupa Dokumenti servisne knjižice je izuzetno jednostavna, tako da imamo samo opcije za

prikaz liste svih otvorenih dokumenata, svih dokumenata za slanje, te dva padajuda menija za liste

dokumenata po tipu i dodavanje određenog tipa dokumenta.

Padajudi meniji za liste dokumenata i dodavanje novog dokumenta su identični. Sadrže

dokumente servisnih knjižica grupisane prema uređaju, tako da u prvoj grupi imamo dokumente

servisne knjižice fiskalne kase, zatim dokumente servisne knjižice terminala i na kraju dokumente

servisne knjižice softverske aplikacije.

Dokument inicijalne fiskalizacije je mogude dodati dovršavanjem ZIF-a. Više detalja o tome u

prethodno opisanom dijelu.

Liste fiskalnih dokumenata

Sve liste fiskalnih dokumenata u FSM-u izgledaju isto, odnosno imaju iste kolone i

omogudavaju iste operacije, odnosno dodavanje, izmjenu i brisanje dokumenata.

Na prethodnoj slici, mogu da se primjete opcije za prikaz liste otvorenih dokumenata i

dokumenata koji su spremni za slanje. U tim listama prikazuju se samo dokumenti iz trenutno

izabranog fiskalnog sistema. Ribbon tab Start takođe ima te dvije opcije, samo što se u slučaju izbora

42

tih opcija prikazuje lista svih otvorenih ili dokumenata za slanje za sve servisne knjižice/fiskalne

sisteme koji postoje u bazi podataka.

Napomena: Otvoreni dokument je dokument koji još uvijek nije popunjen sa svim potrebnim

podacima i odobren od strane korisnika. Dokument za slanje je potpuno popunjen i odobren

dokument koji još uvijek nije poslat Poreskoj Upravi.

Kada je prikazana lista otvorenih ili dokumenata za slanje, nije mogude dodati novi dokument

sa opcijom Dodaj, pošto nije mogude zaključiti koji dokument treba dodati. Međutim ako je prikazana

lista tehničnih pregleda, lista servisiranja ili slično, opcija Dodaj je omogudena.

Slika 54: Spisak svih otvorenih dokumenata

Izmjena i dodavanje fiskalnih dokumenata

Svi fiskalni dokumenti slijede isti princip, pa de ovaj opis da se svede na opis jednog

dokumenta. Na narednoj slici je strana za izmjenu dokumenta – Servisiranje fiskalne kase. Ovaj

dokument, kao i svi ostali, slijedi redoslijed unosa podataka zakonom propisanog dokumenta servisne

knjižice fiskalne kase, pa tako na početku imamo Redoslijed događaja, zatim Specifikaciju pa

Parametre prije servisiranja i Parametre poslije servisiranja, Potvrdu prijavioca neispravnosti, Potvrdu

ovlašdenog servisa i Potvrdu obveznika. Štampana verzija je naravno identična zakonskoj formi.

43

Slika 55: Izmjena dokumenta - Servisiranje fiskalne kase

Pored ovih osnovnih podataka koji se štampaju, svaki dokument posjeduje još i Status.

Dokument može da bude odobren samo kada je validan, tj. kada su sva polja ispravno popunjena.

Kada se dokument odobri i sačuva nije ga više mogude mijenjati, osim ako mu se ne skine Odobren

status. Odobreni dokumenti čekaju u redu za slanje servisima Poreske Uprave. Dokument koji je

poslat Poreskoj Upravi nije više nikad mogude mijenjati.

Napomena: Opcija za slanje dokumenata Poreskoj Upravi još uvijek ne postoji, pošto ne

postoji infrastruktura u Poreskoj Upravi za prihvatanje tih podataka.

Slika 56: Status dokumenta

Pored statusa Odobren i Poslat, u ovom dijelu je još prikazano korisničko ime korisnika

aplikacije koji je dodao dokument i načinio zadnju izmjenu na njemu, kao i datumi kreiranja i izmjene.

44

Slika 57: Dio odštampanog dokumenta - Servisiranje fiskalne kase

Pored štampanja samog dokumenta, mogude je štampati i rješenja o prijemu i predaji koji

možete dati klijentu. Ove opcije su vidljive samo za one dokumente kod kojih se radi prijem uređaja i

njegovo vradanje klijentu. Rješenja su vrlo jednostavna i sadrže opšte podatke servisa u zaglavlju,

podatke o klijentu i uređaju i datume, prijema, predaje, štampe i slično, sa potpisima osoba koje su

obavile primopredaju.

Slika 58: Rješenje o prijemu uređaja

45

Slika 59: Rješenje o predaji uređaja

46

m:tel Dokumenti

Ovaj dio FSM-a je namjenjen popunjavanju m:tel dokumenata za aktivnog klijenta. Ako

nijedan klijent nije izabran, grupa m:tel Dokumenti u Klijenti i dokumenti ribbonu nede biti

omogudena. Klijenta birate u listi klijenata. Naziv izabranog, odnosno aktivnog klijenta možete vidjeti

u statusnoj traci aplikacije. Grupa m:tel Dokumenti sadrži samo dva padajuda menija Lista i Dodaj.

Oba padajuda menija sadrže iste dokumente.

Slika 60: m:tel Total Data ribbon

Dokumenti koje je mogude izlistati odnosno kreirati su:

Zahtjev za korištenje Total Data usluge za korisnike fiskalnih kasa

Ugovor o korištenju Total Data usluge za korisnike fiskalnih kasa

Zahtjev za promjenu podataka iz ugovora za uslugu Total Data za korisnike fiskalnih kasa

Zahtjev za proširenje mreže za uslugu Total Data za korisnike fiskalnih kasa

Zahtjev za smanjenje broja linija za uslugu Total Data za korisnike fiskalnih kasa

Zahtjev za raskid pretplatničkog ugovora za uslugu Total Data za korisnike fiskalnih kasa

Zapisnik o instalaciji fiskalne kase

Mogude je pogledati listu za svaki od ovih dokumenata za trenutno aktivnog korisnika. Liste su po

funkcionalnosti jako slične ostalim listama u sistemu, pa nedemo trošiti prostor na objašnjavanje.

Total Data ugovor

Ugovor je najjednostavniji dokument jer sadrži samo opcije za popunjavanje datuma zaključenja

te broja i datuma ugovora za korisnika i davaoca usluge. Svi podaci su opcioni, tako da je mogude

kreirati i odštampati i prazan ugovor za ručno potpisivanje. Ugovor sa popunjenim podacima je

koristan zbog arhiviranja.

Štampana verzija ugovora je identična formi koju je definisao m:tel, sa cijelim tekstom ugovora.

47

Slika 61: Total Data ugovor

Total Data zahtjevi

Svi zahtjevi su veoma slični i sa malo podataka. Svi sadrže neke osnovne podatke poput

posrednika, podnosioca zahtjeva, podataka o pravnom licu (koji su automatski popunjeni sa

podacima aktivnog klijenta i uopšte se ne prikazuju u aplikaciji – samo na štampi), adrese na koju se

šalje račun (poslovna jedinica klijenta) i sl.

Svi zahtjevi imaju i neke podatke koji su specifični samo za njih.

Zahtjev za korištenje Total Data usluge sadrži količinu SIM kartica koje klijent potražuje.

Zahtjev za proširenje mreže sadrži spisak pretplatničkih brojeva koji se dodaju klijentu, a

zahtjev za smanjenje broja linija, spisak brojeva koji se oduzimaju klijentu kao i razlog smanjenja. Ovi

pretplatnički brojevi se pišu u listu odvojeni zarezom.

Zahtjev za raskidanje pretplatničkog ugovora sadrži razlog raskida.

Svi ovi dokumenti štampaju se prema formi koju je definisao m:tel.

Na narednim slikama prikazane su strane za izmjenu svih m:tel zahtjeva.

48

Slika 62: Zahtjev za korištenje

Slika 63: Zahtjev za promjenu ugovora

49

Slika 64: Zahtjev za proširenje mreže

Slika 65: Zahtjev za smanjenje broja linija

50

Slika 66: Zahtjev za raskid ugovora

Zapisnik o instalaciji

Zapisnik o instalaciji se razlikuje od ostalih m:tel dokumenata. Sadrži podatke o tipu

instalirane kase, poslovnoj jedinici klijenta u kojoj je kasa instalirana, kontakt i ovlašdenim osobama

za svaku pojedinu stranu, brojeve i datume ugovora za korisnika i davaoca usluge, datum instalacije i

na kraju stavke.

Svaka stavka zapisnika definiše SIM karticu po serijskom broju i GSM broju, zatim serijski broj

terminala u koji je GSM broj instaliran, kao i serijski broj, odnosno IBFK, pridružene fiskalne kase.

Iznad liste stavki postoji dugmad za dodavanje nove stavke, izmjenu kao i brisanje postojede. Izmjena

stavke takođe može da se pokrene dvostrukim klikom na stavku, kao i kod ostalih lista u aplikaciji.

Prilikom dodavanja stavki, dovoljno je unijeti GSM broj a serijski broj SIM kartice de se

automatski upisati ako je pronađen u bazi.

51

Slika 67: Zapisnik o instalaciji

Slika 68: Izmjena jedne stavke zapisnika

Ako je definisana samo jedna stavka, opcija Štampaj iz ribbona štampa jednostrani zapisnik, a

ako se definiše više od jedne, štampa se dvostrani sa tabelom sa stavkama na drugoj strani zapisnika.

Primjere odštampanih zapisnika možete vidjeti na narednim slikama.

52

Slika 69: Jednostrani zapisnik

Slika 70: Dvostrani zapisnik

53

Administracija

Ovaj dio FSM-a odnosi se na opcije koje su dostupne samo specijalnoj grupi korisnika –

administratorima. Administratori se prijavljuju u aplikaciju na isti način kao i svi ostali korisnici i imaju

sve mogudnosti običnih korisnika plus dodatne mogudnosti specifične za administratore.

Samo administratori mogu izmjeniti osnovne podatke o servisu, vidjeti sve druge korisnike

aplikacije i dodavati, mijenjati i brisati korisnike.

Slika 71: Šifarnici kojima administrator ima pristup

Pošto administratori jedini mogu da izmjene ili dodaju korisnika, jedino oni mogu dati

administratorska prava drugim korisnicima. Na dijalogu za izmjenu i dodavanje korisnika potrebno je

čekirati opciju Administrator.

Slika 72: Dodjeljivanje administratorskih prava korisniku

Pored dodatnih šifarnika, administrator dobija i nove opcije na ribbon tabu Start. Grupa

Administrator na ribbonu je vidljiva samo administratorima.

Slika 73: Start ribbon tab - Administrator grupa

Pomodu ovih opcija administrator može da pogleda spisak trenutno prijavljenih korisnika, te

da pogleda istoriju prijava i izmjena fiskalnih dokumenata za svakog pojedinog korisnika.

54

Slika 74: Spisak trenutno prijavljenih korisnika

Spisak trenutno prijavljenih korisnika sadrži imena korisnika, vrijeme prijave i naziv računara i

Windows korisničkog naloga sa kojeg je korisnik prijavljen.

Slika 75: Istorija prijava za jednog korisnika

Istorija prijava za izabranog korisnika sadrži ime korisnika, vrijeme prijave, vrijeme odjave

koje je prazno ako se korisnik trenutno prijavljen na sistemu i naziv računara i Windows korisničkog

naloga sa kojeg je korisnik prijavljen. Ovaj spisak je sortiran po vremenu prijave u opadajudem

redoslijedu, tako da se poslednji pristup nalazi na vrhu. U istoriji su prikazani podaci o zadnjih 30

dana.

55

Slika 76: Spisak dokumenata koje je mijenjao izabrani korisnik

Opcija Fiskalni dokumenti prikazuje spisak fiskalnih dokumenata koje je mijenjao izabrani

korisnik. Sadrži iste podatke kao i ostale liste fiskalnih dokumenata.

56

Korak po korak

Prvo pokretanje aplikacije

Pri prvom pokretanju aplikacije, dočekade vas dijalog za licenciranje. Odaberite opciju za

pokretanje probne verzije ako još niste nabavili licencu, a ako jeste onda odaberite instalaciju licence.

Više detalja o licenciranju možete pročitati u dijelu Licenciranje.

Slika 77: Dijalog za licenciranje

Nakon dijaloga za licenciranje, slijedi dijalog za prijavu korisnika. Upišite admin (latinicom) u

oba polja (i kao korisničko ime i kao lozinku).

Slika 78: Dijalog za prijavu korisnika

Prva stvar koju trebate uraditi prilikom prvog pokretanja aplikacije je izmjeniti osnovne

podatke o vašem servisu. To radite u Šifrarnicima sa opcijom Osnovni podaci.

Slika 79: Osnovni podaci o ovlašdenom servisu

57

Nakon što popunite podatke o servisu, kliknite dugme Sačuvaj na desnoj strani.

Slika 80: Osnovni podaci o ovlašdenom servisu

Nakon toga, bilo bi poželjno da se izmjeni korisničko ime i lozinka za korisnika admin i da se

dodaju dodatni korisnici. Izmjena lozinke je poželjna zbog toga što spriječava pristup neovlašdenim

osobama. Ukoliko više korisnika treba da radi sa aplikacijom, kreirati korisnički nalog sa imenom i

lozinkom za svakog od njih, tako da se olakša pradenje izmjena na dokumentima. Takođe, poželjno je

i da samo jedan korisnik bude administrator. Više o načinu rada sa korisnicima možete pročitati u

dijelu Korisnici.

Slika 81: Lista korisnika

58

Napomena: Zapamtite lozinku administratora. Ako je zaboravite, nedete modi dodavati nove

korisnike, mijenjati postojede, mijenjati podatke o servisu i slično.

Na kraju, potrebno je da dodati servisere zaposlene u servisu, da bi se oni mogli koristiti na

fiskalnim dokumentima.

Slika 82: Serviseri

Procedura kreiranja ZIF-a

...

Procedura dodavanja novog fiskalnog uređaja

...

Procedura servisiranja fiskalne kase

...

Procedura dodavanja zahtjeva za korištenje Total Data usluge

...

59

Dodaci

Dodatak A: Instalacija .NET Framework-a 3.5 SP1

Linkovi za download:

Microsoft Windows Installer 3.1 – neophodan za Window XP SP2 i SP3:

o Windows Installer 3.1 – veličina 2,5 MB

Microsoft .NET Framework 3.5 SP1 – može se skinuti odavde:

o Web instalacija –mali setup od 2 MB koji de nakon pokretanja skinuti ostatak

potrebnih komponenti

o Puna instalacija –puni instalacioni paket veličine 231 MB – preporučeno ako se

instalira na više računara

Platforma na kojoj je FSM izgrađen je poslednja aktuelna verzija Microsoft .NET Framework-a

u trenutku objavljivanja aplikacije, a to je .NET Framework 3.5 SP1. Da bi FSM aplikacija mogla da se

instalira na sistem, on mora da ima instaliran .NET Framework 3.5 SP1.

.NET Framework 3.5 SP1 takođe ima svoje zahtjeve za instalaciju. Ako koristite Windows XP

sa SP2 ili SP3, neophodno je prethodno instalirati Microsoft Windows Installer 3.1. Novije verzije

operativnih sistema ved imaju Windows Installer 3.1 ili noviji. Link za download možete pronadi u

prethodnom dijelu uputstva.

Slika 83: Windows Installer 3.1 je neophodan za instalaciju .NET Framework-a 3.5 SP1

60

Instalacija Windows Installer-a 3.1 je jednostavna i svodi se na par klikova mišem na dugme

Next, pa je nedemo detaljnije opisivati u ovom uputstvu.

Instalacija .NET Framework-a 3.5 SP1 može da potraje i duže od 10 minuta, ovisno o snazi

vašeg računara, pa budite strpljivi. Ako ste pokrenuli Web instalaciju, ovo vrijeme može da se poveda

duplo ili više, ovisno o brzini vaše Internet konekcije.

Na prozoru sa licencom izaberite I have read and ACCEPT the terms of the License Agreement

i kliknite Install >.

Slika 84: Korak 1 - prihvatanje licence

Slijedi prozor za download (ako ste pokrenuli Web instalaciju) i pradenje procesa instalacije.

61

Slika 85: Korak 2 - download i instalacija

Nakon dovršetka instalacije, kliknite Exit.

Slika 86: Korak 3 - instalacija dovršena

62

Dodatak B: Instalacija SQL Server-a 2005 Express

Linkovi za download:

Microsoft Windows Installer 3.1 – neophodan za Window XP SP2 i SP3:

o Windows Installer 3.1 – veličina 2,5 MB

Microsoft .NET Framework 2.0 – neophodan samo za Windows XP SP2 i SP3 samo ako ne

želite da instalirate .NET Framework 3.5 SP1 na posebnom računaru na kom je samo baza:

o .NET Framework 2.0 SP1 – veličina 23,6 MB

Microsoft SQL Server 2005 Express SP3:

o 32-bitna verzija – veličina 36,5 MB

o 64-bitna verzija – veličina 54,7 MB

VEOMA VAŽNO: Zbog problema sa kompatibilnošdu, instalacija SQL Servera 2005 SP3 na

čistu instalaciju Windows-a XP SP2 (bez ijedne instalirane zakrpe putem automatskog update-a),

može da izazove plavi ekran i restart sistema na kraju instalacije i ponovni plavi ekran i restart svaki

put nakon podizanja sistema. Opis problema možete pronadi ovdje. Da biste ovo izbjegli, instalirajte

zakrpu koju možete skinuti sa zvaničnog sajta FSM-a, odnosno ovdje. Alternativno, možete instalirati

stariji SQL Server 2005 Express SP2, koji nema ovaj problem. Windows XP SP3 i noviji operativni

sistemi nemaju ovaj problem.

Platforma na kojoj je izgrađena baza podataka za FSM je Microsoft SQL Server. FSM baza

podataka radi na bilo kojoj verziji SQL Servera 2005 ili 2008. Preporuka je da koristite najnoviji service

pack za SQL Server. Takođe, SQL Server dolazi u verzijama za 32-bitne i 64-bitne operativne sisteme,

tako da treba da izaberete odgovarajudu verziju za vaš operativni sistem.

U trenutku objavljivanja FSM-a, aktuelna verzije SQL Servera su: SQL Server 2005 SP3 i SQL

Server 2008 SP2, tako da su to zvanično podržane verzije od strane FSM-a.

Ako je u vašoj firmi ved instalirana neka od podržanih verzija SQL Server-a, bazu podataka za

FSM možete da instalirate koristedi postojedu verziju, a ako nemate instaliran SQL Server, preporuka

je da instalirate SQL Server 2005 Express SP3, zbog jednostavnije instalacije od SQL Server-a 2008.

Kao i .NET Framework 3.5 SP1, i SQL Server 2005 Express zahtjeva instalaciju Windows

Installer-a 3.1 ako koristite Windows XP SP2 ili Windows XP SP3.

Slika 87: Windows Installer 3.1 je neophodan i za instalaciju SQL Server-a 2005 SP3

63

Instalacija Windows Installer-a 3.1 je jednostavna i svodi se na par klikova mišem na dugme

Next, pa je nedemo detaljnije opisivati u ovom uputstvu.

SQL Server 2005 zahtjeva i .NET Framework 2.0 na sistemu, ali ako ste ved ved instalirali .NET

Framework 3.5 SP1, ovaj zahtjev je ispunjen. Preporuka je da instalirate .NET Framework 3.5 SP1 na

svim računarima na kojima je instalirana FSM aplikacija ili FSM baza podataka. Ukoliko baš ne želite

da instalirate .NET Framework 3.5 SP1 na računaru na kom je samo FSM baza, onda možete na taj

računar da instalirate .NET Framework 2.0 SP1, ali i to samo ako koristite Windows XP SP2 ili SP3,

pošto .NET Framework 2.0 ili noviji dolazi uz novije Windows operativne sisteme.

Slika 88: Bar .NET Framework 2.0 je neophodan za instalaciju SQL Server-a 2005 SP3

Nakon pokretanja instalacije SQL Server Express-a 2005, dočekade vas uvodni ekran sa

korisničnom licencom. Izaberite I accept the licensing terms and conditions i kliknite Next.

Slika 89: Korak 1 - prihvatanje korisničke licence

Slijededi ekran je prikaz potrebnih komponenti koje de se instalirati. Kliknite dugme Install i

sačekajte da se njihova instalacija dovrši.

64

Slika 90: Korak 2 – potrebne komponente

Nakon toga instalacija SQL Servera počinje sa radom. Kliknite na Next.

Slika 91: Korak 3 - početak instalacije

65

Naredni korak je provjera sistema koja bi trebala da se uspješno završi (Success) na Windows

XP SP2 i novijim sistemima. Kliknite na Next.

Slika 92: Korak 4 - provjera sistema

Nakon instaliranja fajlova, slijedi podešavanje opcija. Prvi korak je unos podataka o korisniku

SQL Server-a. Ime korisnika (polje Name) je neophodno a ime firme (polje Company) je opciono.

Kliknite na Next.

66

Slika 93: Korak 5 – registracija korisnika

Naredni korak je izbor opcija koje SQL Server treba da instalira. Sve potrebne opcije za

ispravan rad FSM-a su ved odabrane, tako da možete samo da kliknete na Next.

Slika 94: Korak 6 - opcije SQL Servera

67

Naredni korak je veoma bitan za rad sa više računara. Ovdje definišete način pristupa SQL

Server-u. Ako dete i FSM bazu i FSM aplikaciju instalirati na isti računar, i ako dete koristiti samo taj

računar za rad sa FSM-om, onda ostavite Windows Authentication Mode (pristup SQL Serveru kao

Windows korisnik).

Ako dete FSM koristiti na više računara ili ako dete bazu i aplikaciju instalirati na odvojene,

umrežene računare, izaberite drugu opciju – Mixed mode (pristup SQL Serveru i kao Windows i kao

SQL Server korisnik). Unesite i lozinku za pristup u oba polja ispod, radi vede sigurnosti vašeg SQL

Server-a. Napomena: ova lozinka nede biti korištena za pristup bazi iz FSM aplikacije, ali je ipak

zapamtite.

Slika 95: Korak 7 - pristup SQL Serveru

Na slijededem koraku uključite opciju Add user to the SQL Server Administrator role i kliknite Next.

68

Slika 96: Korak 8 - administratorski pristup za trenutnog korisnika

Na narednom koraku kliknite Next.

Slika 97: Korak 9 - slanje grešaka Microsoftu

69

Instalacija je spremna. Kliknite na Install dugme.

Slika 98: Korak 10 - instalacija spremna

Tok instalacije de biti prikazan u narednom prozoru. Instalacija može da potraje i desetak

minuta u zavisnosti od snage vašeg računara. Kliknite Next na kraju.

70

Slika 99: Korak 11 - tok instalacije

Završni korak instalacije je prikazan na narednoj slici. Kliknite Finish.

Slika 100: Korak 12 - kraj instalacije

71

Podešavanje SQL Server 2005 Express-a za mrežni pristup

Podrazumjevano, SQL Server 2005 Express ne omogudava konekciju sa drugog računara i

potrebno ga je dodatno podesiti. Takođe, da bi pristupili SQL Serveru preko mreže iz

FiscalServiceManager-a, potrebno je da tokom instalacije uključite opciju Mixed mode authentication

(opisano u prethodnom dijelu).

Za početak, pokrenite SQL Server Surface Area configuration (Start meni -> Programs ->

Microsoft SQL Server 2005 -> Configuration tools). Ovdje je potrebno izabrati Database Engine ->

Remote Connections sa lijeve strane i uključiti remote connections, odnosno izabrati Using both

TCP/IP and named pipes.

Slika 101: Omogudavanje pristupa SQL Server-u preko mreže

Nakon što ste uključili ovu opciju, potrebno je restartovati SQL Server servis. To radite izborom

opcije Database Engine -> Service sa lijeve strane i klikom prvo na dugme Stop, a zatim Start.

72

Slika 102: Restart SQL Server-a

Takođe, za mrežni pristup, Express verzija zahtjeva i pokretanje SQL Server Browser servisa.

Izaberite SQL Server Browser -> Service na lijevoj strani, a zatim pod Service type desno stavite

Automatic i kliknite Apply dugme. Nakon toga, kliknite Start dugme da pokrenete servis.

Slika 103: Pokretanje SQL Server Browser servisa

73

Nakon što ste podesili prethodne opcije, vaš SQL Server Express bi trebao biti dostupan preko

mreže FiscalServiceManager aplikaciji. Ukoliko aplikacija ne može da se pokrene i prikazuje grešku

koja sadrži „A network-related or instance-specific error occured while establishing a connection to

SQL Server...“ ili neki sličan tekst, vaš SQL Server je vjerovatno blokiran sa firewall-om koji imate na

sistemu. U zavisnosti od firewall-a, potrebno je da omogudite port 1433 i da dopustite komunikaciju

sqlservr.exe i sqlbrowser.exe programima.

Sqlserver.exe i sqlbrowser.exe možete pronadi na narednim lokacijama:

c:\Program Files\Microsoft SQL Server\MSSQL.1\MSSQL\Binn\sqlserver.exe

c:\Program Files\Microsoft SQL Server\90\Shared\sqlbrowser.exe

Pogledajte i u Program Files (x86) ako ste na 64-bitnom sistemu. Detaljnija uputstva za

podešavanje firewall-a imate na linkovima ispod.

Ukoliko niste uspjeli podesiti vašu konekciju prema prethodnim uputstvima, ili imate noviju

verziju SQL Servera, pogledajte slijedede članke za detaljniji opis problema i rješenja:

http://tinyurl.com/sqlremote1

http://tinyurl.com/sqlremote2