financat publike ushtrime / java 1 -...

2016-04-04

1

FINANCAT PUBLIKE

Ushtrime

Sead Ujkani

[email protected]

FP_2015/16-2

Universiteti i Prishtinës “Hasan Prishtina”

Fakulteti Ekonomik

FP_2015/16-1

TË DHËNA BAZIKE TË LËNDËS

Njësia akademike: Fakulteti Ekonomik

Titulli i lëndës: Financat Publike

Niveli: Baçelor

Statusi i lëndës: Obligative

Viti i studimeve: III

Vlera në kredi-ECTS: 4

Grupet e ushtrimeve:

E hënë

I (09:45-10:30)

II (10:30-11:15)

III (11:30-12:15)

IV (12:15-13:00)

E martë V (11:30-12:15)

VI (12:15-13:00)

QËLLIMI I LËNDËS • Objektivi i kursit është që në fund të semestrit studentët të

kenë një njohuri më të qartë dhe aftësi për të rezonuar

lidhur me çështjet ekonomike që kanë të bëjnë me sektorin publik.

• Qëllimi është gërshetimi i të dhënave institucionale, teorike

dhe ekonometrike që studentët të aftësohen për të vlerësuar në mënyrë parimore shpenzimet qeveritare dhe tatimet.

• Synimi i kursit është që në fund të semestrit studenti të jetë më i sigurt dhe më i aftë në shpjegimin dhe interpretimin ekonomik të problemeve të botës reale.

FP_2015/16-1

2016-04-04

2

REZULTATET E PRITURA Pas përfundimit të këtij kursi, studentët duhet të jenë në gjendje të:

- zbatojnë analizat ekonomike në programet e ndryshme

të tatimeve dhe shpenzimeve;

- të kuptojnë ndikimin e shpenzimeve qeveritare, ligjeve,

tatimeve, dhe borxheve në nxitjen për punë, investime

dhe shpenzim të të ardhurave;

- të analizojnë politikat qeveritare.

FP_2015/16-1

LITERATURA

FP_2015/16-1

> Dr. Drita Konxheli, Financat Publike, Ligjërata të autorizuara;

> Prof. Dr. Sabahudin Komoni: Financat Publike, Prishtinë, 2008;

> Harvey S. Rosen: Financa Publike, Albin, Tiranë, 2003;

> David N. Hyman: Public Finance, 2010 South-Western, Cengage Learning

PLANI I DIZEJNUAR I MËSIMIT

FP_2015/16-1

2016-04-04

3

Qëllimi i financave publike është kuptimi i rolit të duhur të qeverisë në ekonomi.

Në aspektin e shpenzimeve të financave publike, ne pyesim: • Çfarë lloj i shërbimeve duhet të sigurojë qeveria?

• Përse duhet qeveria të jetë shpenzuar qindra miliona dollarë / euro për të ofruar sigurim shëndetësor?

• Në përgjithësi, pse është qeveria ofruesi kryesor i të mirave dhe shërbimeve të tilla si autostrada, arsimi, dhe transferet për të papunët, ndërsa sigurimi i të mirave dhe shërbimeve të tilla si veshjet, argëtimi e sigurimi i pasurisë është lënë në përgjithësi në sektorin privat?

HYRJE NË FINANCAT PUBLIKE

FP_2015/16-1

Në aspektin e të hyrave të financave publike, ne pyesim: • Sa duhet taksuar qeveria qytetarët e saj dhe si duhet që

shuma të jetë e lidhur me rrethanat ekonomike të atyre individëve?

• Çfarë lloje të aktiviteteve duhet të tatohen apo të jepet

lehtësim taksash në kohë të vështira? • Çfarë efekti kanë taksat mbi funksionimin e ekonomisë?


FP_2015/16-1

Në terma më të thjeshtë, financa publike është studimi i rolit të qeverisë në ekonomi.

Ky është një përkufizim shumë i gjerë.

Ky studim përfshin përgjigjen në katër pyetjet e financave publike:

1. Kur duhet të ndërhyjë qeveria në ekonomi? 2. Si mund të ndërhyjë qeveria? 3. Çfarë është efekti i këtyre ndërhyrjeve në rezultatet

ekonomike? 4. Pse qeveritë zgjedhin për të ndërhyrë në mënyrën që ata e

bëjnë?


FP_2015/16-1

2016-04-04

4

Financat Publike-fushë e ekonomisë që “shqetësohet” si qeveritë mbledhin para, si shpenzohen këto para dhe efektet e këtyre aktiviteteve në ekonomi dhe në shoqëri.

Financat publike kanë në focus të studimit mënyrën se si qeveritë në të gjitha nivelet (kombëtare, shtetërore dhe lokale) i ofrojnë publikut shërbime të dëshiruara dhe se si ata sigurojnë burimet financiare për të paguar për këto shërbime.

ÇKA JANË FINANCAT PUBLIKE?

FP_2015/16-1

“Financat Publike nuk janë asgjë tjetër se sa një diskutim i sofistikuar i marrëdhënieve mes individit dhe shtetit. Nuk ka shkollë më të mirë të trajnimit se financat publike”

Vaclav Klaus

• FP definohet si aktivitete të shtetit lidhur me mbledhjen e të hyrave publike me qëllim të mbulimit të të dalave publike.

• Financat Publike shtjellojnë aspektet financiare të funksionimit të shtetit.

• Të hyrat publike dhe të dalat publike duhet të jenë të

baraspeshuara që të mund të kryhet me sukses procesi i financimit publik dhe sigurimi i ofertës përkatëse të të mirave publike.


FP_2015/16-1

• Financat Publike;

• Ekonomiksi i Sektorit Publik;

• Ekonomia Publike.

Disiplinat tjera financiare: Financat monetare; Financat ndërkombëtare; Instit. dhe tregjet financiare; Financat afariste.


FP_2015/16-1

2016-04-04

5

Intervenimi i domosdoshëm i shtetit në ekonomi:

• plotësimi i nevojave me të mira publike;

• zgjidhja e problemit të mosefikasitetit të tregut për shkak të

prezencës së ekternaliteteve;

• korigjimi i rishpërndarjes së të ardhurave dhe pasurisë;

• sigurimi i punëzënies së plotë, çmimeve stabile, normës së

dëshiruar të rritjes ekonomike dhe sigurimi i saldos pozitive në

bilancin e pagesave;

• ndërtimi i normave juridike që do të siguronin funksinim efikas

të tregut dhe veprim të konkurrencës.

VËSHTRIM MBI FINANCAT PUBLIKE

FP_2015/16-1


FP_2015/16-1

Funksionet themelore të FP-ve janë:

• ALOKIMI

• SHPËRNDARJA

• STABILITETI

( R. Musgrave, The Theory of Public Finance, 1959)

• Për shkak të natyrës së të mirave publike, tregu nuk mund të sigurojë ofertë racionale të tyre.

• QASJA NORMATIVE niset nga sugjerimet e caktuara teorike dhe nga vlerësimit se si diçka do të duhej të ishte.

• QASJA POZITIVE niset nga realiteti dhe nga ajo se si diçka në të vërtetë është ( përshkrimi dhe shpjegimi i dukurive ashtu siç janë).


FP_2015/16-1

2016-04-04

6

ÇKA ËSHTË FINANCA PUBLIKE?

FP_2015/16-1

• Studimi se si qeveritë mbledhin dhe të shpenzojnë para si dhe burimet reale;

• Si qeveritë mbledhin / shpenzojnë para?

(Analiza pozitive) • Si duhet qeveritë të mbledhin / shpenzojnë para?

(Analiza normative) • Ne jemi duke studiuar financat publike në një ekonomi të

tregut.

Ekonomiksi publik përqendrohet në përgjigjen për dy lloje të pyetjeve: • Si politikat e qeverisë ndikojnë në ekonomi? • Si duhet të zhvillohen politikat për të maksimizuar

mirëqenien? Në FP do të mësoni rolin e qeverisë në alokimin e burimeve dhe si zgjedhja individuale ndikon në veprimet e qeverisë.

FP_2015/16-2

• Roli i qeverisë në shoqëri ka qenë dhe gjithmonë do

të jetë i diskutueshëm.

• Disa besojnë se qeveria bën shumë ndërsa të tjerë

besojnë se ajo duhet të bëjë më shumë.

• Qytetarët heqin dorë nga sasi të konsiderueshme të të

ardhurave të tyre për të paguar taksat e nevojshme

për të financuar shpenzimet qeveritare.

FP_2015/16-2

2016-04-04

7

• Qytetarët përfitojnë nga të mirat dhe shërbimet e

shumta të vëna në dispozicion nga qeveritë, por ata

gjithashtu paguajnë kostot e këtyre shërbimeve.

• Kostoja reale e të mirave dhe shërbimeve qeveritare

është vlera e të mirave dhe shërbimeve private, të cilat

duhet sakrifikuar apo nga të cilat duhet hequr dorë

kur burimet transferohen në shfrytëzim të qeverisë.

FP_2015/16-2

• Ne ndryshojnë në pikëpamjet tona rreth çeshtjes së çfarë qeveritë duhet dhe nuk duhet të jetë bëjnë pjesërisht për shkak se vlerësimet tona të përfitimeve që ne marrim nga qeveria ndryshojnë.

• Ne gjithashtu nuk pajtohemi për shkak të ndryshimit në sasinë e taksave dhe kostove të tjera që secili prej neve të paguan.

• Financa Publike ju mëson të kuptoni bazën ekonomike për aktivitetin e qevërisë.Qëllimi kryesor është kuptimi i ndikimi të shpenzimeve qeveritare, rregullave, tatimeve dhe borxhit në nxitjen për punë, investime dhe shpenzim të të ardhurave.

FP_2015/16-2

• Të mirat dhe shërbimet qeveritare , në përgjithësi, u

shpërndahet grupeve të individëve nëpërmjet

përdorimit të “racionim jo i tregut”.

• Kjo do të thotë se të mirat dhe shërbimet qeveritare

nuk vihen në dispozicion të individëve sipas

gatishmërinë së tyre për të paguar dhe përdorimi i tyre

nuk është i racionuar me çmime.

FP_2015/16-2

Si shpërndahen të mirat dhe shërbimet qeveritare?

2016-04-04

8

• Në disa raste, shërbimet vihen në dispozicion për të

gjithë, pa pagesë të drejtpërdrejtë dhe pa kritere tjera të

pranueshmërisë.

• Ofrimi i shërbimeve të mbrojtjes kombëtare është një

shembull i fortë i një të mire që është lirisht në dispozicion

për të gjithë dhe nuk është e racionuar me çmime.

• Në raste të tjera, kritere të tilla si të ardhurat, mosha,

statusi familjar, vendbanimi, ose pagesa e tatimeve të

caktuara ose tarifave përdoren për të përcaktuar të

drejtën për të marrë përfitime.

FP_2015/16-2

• Një ekonomi e përzier është ekonomia në të cilën qeveria është furnizuese për një sasi të konsiderueshme të të mirave dhe shërbimeve, si dhe rregulluese e aktivitetit privat ekonomik.

• Në një ekonomi të pastër të tregut, praktikisht të

gjitha të mirat dhe shërbimet do të furnizohen nga firmat private për fitim dhe të gjitha këmbimet e të mirave dhe shërbimeve do të bëhen përmes tregjeve, me çmime të përcaktuara nga konkurrenca e lirë mes kërkesës dhe ofertës.

FP_2015/16-2

• Vendimet politike, megjithatë, shpesh detyrojnë qytetarët për të financuar shërbimet dhe programet e qeverisë, pavarësisht nga preferencat e tyre personale.

• Financave publike është fushë e ekonomisë që studion aktivitetet qeveritare dhe mjeteve alternative të financimit të shpenzimeve qeveritare. Financat Publike moderne theksojnë marrëdhëniet ndërmjet qytetarëve dhe qeverive.

• Një nga qëllimet kryesore në studimin e Financave Publike është të analizojë rolin ekonomik të qeverisë, si dhe kostot dhe përfitimet e shpërndarjes së burimeve për nevojat e qeverisë në krahasim me lejimin e bizneseve private dhe familjeve për të përdorur këto burime.

FP_2015/16-2

2016-04-04

9

• Kurba e mundësive të prodhimit shpreh të gjitha kombinimet e ndryshme të të mirave dhe shërbimeve qeveritare dhe të mirave dhe shërbimeve provate që mund të prodhohen në një ekonomi.

FP_2015/16-2

Kurba e mundësive të prodhimit

G2 B

X2

G1 A

X1

C

M 0 Të

mir

at d

he

shër

bim

et p

ub

lik

e n

ë v

it

Të mirat dhe shërbimet private në vit

FP_2015/16-2

• KMP një grafik i cili tregon kombinimet e outputeve që mundet të prodhojë një ekonomi duke marrë parasysh faktorët e prodhimit dhe teknologjinë në dispozicion.

• KMP tregon koston oportune të një të mire, të matur

në termat e një të mire tjetër. • KPM tregon kompromisin me të cilin përballet

shoqëria.

Kurba e mundësive të prodhimit

FP_2015/16-2

2016-04-04

10

Alokimi në mes të burimeve private dhe qeveritare

• Private

• Ushqimi

• Veturat

• Veshmbathja

• Qeveritare

• Siguria kombëtare

• Shkollat publike

• Policia

FP_2015/16-2

Input

Market

Output

Market

Qeveria Ekonomitë familjare

Firmat

Subvencionet

Taksat, gjobat, tarifat

Shërbimet qeveritare

Taksat, gjobat, tarifat

Shërbimet qeveritare

Mbështetje përmes të ardhurave & Subvencionet

Euro

Burimet

Euro

Të mirat dhe shërbimet

Euro

Të mirat dhe shërbimet

Euro

Burimet

Pyetje &

Diskutime

FP_2015/16-2

2016-04-04

11

• Listo katër shërbime qeveritare dhe përfitimet që burojnë nga to për ju dhe familjen tuaj. Mundohuni të vëni një vlerë monetare për këto përfitime duke menduar për atë që ju do të jeni në gjendje të paguani për të marrë ato në qoftë se ata nuk do të ishin në dispozicion përmes qeverisë.

________________________________________________

• Bëni një vlerësim të përafërt të asaj se sa ju dhe familja juaj paguani për tatime gjatë një viti. Krahasoni këtë vlerësim me vlerën e shërbimeve të pranuara nga qeveria. A mendoni se qeveria ju ofron me përfitime që vlejnë sa pjesa që ju dedikoni për tatime/obligime financiare të shtetit?

Pyetje & Diskutime

FP_2015/16-2

• Si dallon mekanizmi për shpërndarjen dhe racionimin e shërbimeve të qeverisë nga ai për shpërndarjen e të mirave përmes tregut?

• Cilën nga aktivitetet e mëposhtme duhet të ndërmarrë

qeveria: ndërtimin e shkollave; mbrojtja dhe siguria kombëtare, ndërtimi i rrugëve, kujdes mjekësor, programet e strehimit? Pse?

• Çfarë është dallimi në mes ekonomksit pozitiv dhe

normativ? Pse është ky dallim i rëndësishëm, veçanerisht për studimin e financave publike?

FP_2015/16-2

Pyetje & Diskutime

• Për të kuptuar sektorin publik, ne duhet të kuptojmë jo

vetëm se si qeveria shpërndan burimet, por edhe rolin e

rëndësishëm që _____ ka në procesin e politikë-bërjes.

a) korporatat

b) familjet

c) politika

d) individët

FP_2015/16-2

Pyetje & Diskutime

2016-04-04

12

• Sistemi i tregut është i bazuar mbi ______________.

a) Paratë;

b) Këmbimin vullnetar;

c) Kapitalizëm;

d) Fitimet;

FP_2015/16-2

Pyetje & Diskutime

• Në fokusin e FP-ve janë çeshtjet që kanë të bëjnë me:

a) interesi publik; interesi privat.

b) veprimi me forcë; liria individuale.

c) gjenerimin e të ardhurave; shpenzimet qeveritare.

d) aktivitetet civile; obligimet ushtarake.

FP_2015/16-2

Pyetje & Diskutime

• Cila nga këto nuk është e vërtetë?

a) Qeveria përdor fuqinë e saj të detyrimit dhe të forcës për të

mbledhur taksat/tatimet;

b) Qeveria përdor fuqinë e saj të detyrimit dhe të forcës për të

mbrojtur të drejtat;

c) Qeveria përdor fuqinë e saj të detyrimit dhe të forcës në rastin e

shkeljes së të drejtave;

d) Qeveria përdor fuqinë e saj të detyrimit dhe të forcës vetëm për

të përmirësuar mirëqenien e përgjithshme.

FP_2015/16-2

Pyetje & Diskutime

2016-04-04

13

KATËR PYETJET E FINANCAVE PUBLIKE

- Financat Publike -

Studimi i rolit të duhur të qeverisë në ekonomi.

Katër pyetjet e financave publike:

1. Kur duhet të ndërhyjë qeveria në ekonomi?

2. Si mund të ndërhyjë qeveria?

3. Çfarë është efekti i këtyre ndërhyrjeve në rezultatet ekonomike?

4. Pse qeveritë zgjedhin për të ndërhyrë në mënyrën që ata e bëjnë?

FP_2015/16-3

Kur duhet të ndërhyjë qeveria në ekonomi?

• Problemi që shkakton ekonomia e tregut në pamundësi për të ndikuar në maksimizimin e efiçencës.

• Papërsosmëritë e mekanizmit të tregut, që pengojnë ne arritjen e rezultateve optimale.

DËSHTIMET E TREGUT


• Transferimi i burimeve nga disa grupe në shoqëri tek të tjerët.

RISHPËRNDARJA

FP_2015/16-3

Si mund të ndërhyjë qeveria?

Një mënyrë që qeveria mund të përpiqet për të adresuar dështimet në tregun privat është që të përdorë mekanizmin e çmimeve, ku politika e qeverisë përdoret për të ndryshuar çmimin e një të mire në një nga dy mënyrat vijuese:

• Nëpërmjet tatimeve, të cilat rrisin çmimin për shitjet private apo blerjet e të mirave që janë prodhuar tepër;

ose

• Përmes subvencioneve, të cilat ulin çmimin për shitjet private apo blerjet e të mirave që janë prodhuar tepër.


TATIMET / SUBVENCIONET

FP_2015/16-3

2016-04-04

14

Çfarë është efekti i këtyre ndërhyrjeve në rezultatet ekonomike?

EFEKTET DIREKTE

• Efektet e ndërhyrjeve të qeverisë që do të parashikohen nëse individët nuk e ndryshojnë sjelljen e tyre në përgjigje ndaj këtyre ndërhyrjeve.

EFEKTET INDIREKTE

• Efektet e ndërhyrjeve të qeverisë që lindin vetëm për shkak se individët ndryshojnë sjelljen e tyre në përgjigje ndaj ndërhyrjeve.


FP_2015/16-3

Pse qeveritë zgjedhin për të ndërhyrë në mënyrën që ata e bëjnë?

• EKONOMI POLITIKE - Teoria që sqaron se si procesi politik prodhon vendimet që ndikojnë tek individët dhe në ekonomi.


FP_2015/16-3

PSE të studiojmë Financat Publike? Debatet mbi sigurimin social, kujdesin shendetësor dhe arsimin.

FP_2015/16-3

2016-04-04

15

Pyetje &

Diskutime

FP_2015/16-3

• Çfarë është një kurbë mundesive të prodhimit? Tregoni se si një kurbë e tillë mund të përdoret për të shpjeguar se si të mirat dhe shërbimet private duhet të sakrifikohen për të marrë të mira dhe shërbime qeveritare.

FP_2015/16-3

• Cila është kostoja reale e shpenzimeve qeveritare? Mendoni për shumën që ju paguani paguani për obligime financiare ndaj shtetit dhe atë që ju mund të keni blerë me këto para.

FP_2015/16-3

2016-04-04

16

Në kushtetutat e shumë shteteve është e specifikuar kërkesa që shteti të sigurojë një nivel "adekuat" të shpenzimeve në arsim.

• Cili është arsyetim ekonomik për një kërkesë

të tillë?

FP_2015/16-3

Merrni parasysh katër pyetje themelore të financave publike të prezentuara në fillim të prezentimit.

• Cilat nga këto pyetje janë pozitive (pyetje që

mund të vërtetohen ose hedhen poshtë) dhe të

cilat janë normative (pyetje të mendimit)?

Shpjegoni përgjigjen tuaj.

FP_2015/16-3

• Në mënyrë që qeveria të sigurojë të mira dhe shërbime,

qytetarët:

a) duhet të pajtohen për rëndësinë dhe nevojën e tyre;

b) duhet të bien dakord mbi një metodë të financimit;

c) duhet të jenë të informuar në lidhje me kostot oportune;

d) duhet të bëjnë të gjitha të mësipërmet.

FP_2015/16-3

2016-04-04

17

• Cili nga këto nuk është një formulim normativ? a) Qëllimi i shoqërisë duhet të jetë arritja e të mirës më të madhe

për numrin më të madh;

b) Mënyra më efikase për të reduktuar emetimin e gazrave të ngrohjes globale është me anë të një sistemi të lejeve të tregtueshme;

c) Një politikë e cila dëmton disa njerëz pak dhe ndihmon shumë njerëz më shumë, është një politikë që duhet të zbatohet;

d) Qeveria nuk duhet të ketë rol në promovimin e moralit;

e) Një shoqëri që garanton të drejtat individuale është më e mirë se një që i vë interesat e shtetit mbi interesat e individëve.

FP_2015/16-3

• Ekonomiksi pozitiv:

a) nuk varet nga ndërveprimet e tregut;

b) shikon vetëm në pjesët më të mira të ekonomisë;

c) ekzaminon se si ekonomia në të vërtetë punon;

d) është shumë subjektiv.

FP_2015/16-3

• Cili nga formulimet në vijim nuk është një formulim normativ?

a) Buxheti ushtarak duhet të rritet me të njëjtin ritëm si GNP;

b) Qeveria duhet të luajë një rol të kufizuar ekonomik,

kryesisht duke siguruar se kontratat private janë zbatuar;

c) Shkollimi i Integruar ka rritur nivelin e leximit në mesin e grupeve të pakicave.

d) Një taksë mbi naftën e importuar duhet të përdoret për të reduktuar deficitin e qeverisë.

FP_2015/16-3

2016-04-04

18

• Një dallim në mes analizës normative dhe pozitive është se: a) Vetëm analiza normative është e rëndësishme për zgjedhjen në

mesin e opsioneve të politikës;

b) Analiza pozitive merret me fakte dhe nuk mund të jetë një burim i mospajtimit;

c) Analiza pozitive është përshkruese ndërsa analiza normative është vlerësuese.

d) Analiza normative është injoruar nga ekonomistët, sepse ata nuk kanë ekspertizë në procesin e gjykimit të vlerave.

FP_2015/16-3

• Në një kontekst të të mirave publike, është e vështirë

të matet ndikimi në të ardhurat reale sepse:

a) Të mirat publike janë përgjithësisht pa pagesë për

publikun;

b) Ato përbëjnë një përqindje të vogël të totalit të PBB-së;

c) Është vështirë të matet se si njerëzit e vlerësojmë të mirën publike.

d) Inflacioni e ul vlerën e së mirës.

FP_2015/16-3

Shteti duhet të ndërhyjë në ekonomi pikërisht për shkak të”dështimeve” të tregut.

Me “dështime” të tregut do të kuptojmë të gjitha

papërsosmëritë e mekanizmit të tregut, që pengojnë

arritjen e rezultateve optimale. Tregu si mekanizëm efikas i alokimit të burimeve, në rastin e të mirave publike dështon, nuk tregohet i suksesshëm.Për shkak të natyrës së të mirave

publike, tregu nuk mund të sigurojë ofertë racionale të tyre.

TË MIRAT PUBLIKE, EKTERNALITETET & ZGJEDHJA PUBLIKE

FP_2015/16-4

2016-04-04

19

Një e mirë e tillë, konsumi i së cilës nga një person përjashton konsumin e saj nga persona të tjerë, quhet e mirë private. Një e mirë e tillë, konsumi i së cilës nga një person nuk përjashton konsumin e saj nga persona të tjerë, quhet e mirë publike.

A është një e mirë që ofrohet/konsumohet përjashtuese?

A është një e mirë që ofrohet/konsumohet rivale?


FP_2015/16-4

• Të mirat private janë përjashtuese dhe rivale; • Të mirat publike nuk janë as përjashtuese as rivale; • Burimet e përbashkëta janë rivale po jo përjashtuese; • “Monopolet natyrore” janë përjashtuese por jo rivale.


FP_2015/16-4

Me të mirat publike lidhet ngushtësisht dukuria e “kalorësit të lirë”. “Kalorës i lirë” quhet individi që nxjerr përfitime direkte nga blerja apo konsumi i një të mire nga dikush tjetër.

Përfituesi falas

Një person i cili merr përfitimin e një të mire po shmanget që të paguajë për të.


FP_2015/16-4

2016-04-04

20

• Dobia që konsumatori përfiton nga një e mirë publike është jokonkurrente dhe e papërjashtueshme. • Oferta e të mirave publike rezulton me ekternalitete pozitive për të gjithë anëtarët e shoqërisë.


FP_2015/16-4

• Efektet e jashtme ndodhin kur konsumi privat apo prodhimtaria e ndonjë subjekti ekonomik shkakton kosto apo përfitime që nuk kufizohen vetëm në atë subjekt, ndërsa nuk përfshihen as në çmimin e prodhuesit e as në çmimin e konsumatorit.

• Eksternalitetet apo efektet e jashtme janë kosto apo përfitime të transaksioneve të tregut që nuk reflektohen në çmime

• Eksternalitetet përfaqësojne kostot apo përfitimet që bien mbi një palë të tretë, të ndryshme nga prodhuesit dhe blerësit imediate të një malli. Ato përfaqësojnë diferencën midis kostove apo përfitimeve sociale dhe përkatësisht kostove apo përfitimeve private të një aktiviteti tregu.


FP_2015/16-4

Përfitimi shoqëror > përfitimi privat = ekst. pozitive

Kostoja shoqërore > kostoja private = ekst. Negative • Një eksternalitet lind kur një person angazhohet në një aktivitet që ndikon mbi mirëqenien e një vështruesi, mirëpo as nuk paguan e as nuk merr ndonjë kompensim për këtë efekt.

Ndikimi i dëmshëm = eksternalitet negativ

Ndikimi i dobishëm = ekternalitet pozitiv


FP_2015/16-4

2016-04-04

21

INTERNALIZIMI I EKTERNALITETEVE / MASAT: •Përcaktimi i standardeve të caktuara të cilave duhet t’u përmbahen edhe prodhuesit edhe konsumatorët me qëllim të mbrojtjes së rethinës; •Ndalimi i ndonjë prodhimtari ose konsumi të caktuar; •Subvencionimi i prodhimtarisë ose i konsumit që gjeneron efekte të jashtme pozitive; •Zbatimi i të ashtuquajturit “tatim ekologjik” mbi prodhimin dhe konsumin që e ndot rrethinën; •Rregullimi me ligj i mbrojtjes preventive shëndetësore dhe i shkollimit të obligueshëm; •Definimi i qartë i raporteve pronësore; •Miratimi i konventave ndërkombëtare me të cilat pengohet krijimi i efekteve të jashtme negative në plan global.

FP_2015/16-4

• Zgjedhja publike kontrollon se si procesi

politik është shfrytëzuar për përcaktimin e sasisë

së të mirave dhe shërbimeve të ofruara nga ana e

qeverisë.


FP_2015/16-4

Pyetje &

Diskutime


FP_2015/16-4

2016-04-04

22

• Një e mirë publike është:

a) një e mirë që publiku duhet të paguajë për të;

b) jo rivale në konsum

c) më e kushtueshme se sa një e mirë private;

d) paguhet nga qeveria.

FP_2015/16-4

• Mekanizmi i tregut nuk ka mundësi për të

ofruar:

a) çmimet;

b) të mirat jorivale në mënyrë efiçente;

c) ofertën dhe kërkesës;

d) asnjëra nga të mësipërmet.

FP_2015/16-4

• Kur atyre që nuk kontribuojnë në koston e një të mire publike u ndalohet përdorimi, ky është një rast i…:

a) përjashtimit;

b) të qenurit jorival;

c) diskriminimit të çmimeve;

d) rishpërndarjes

e) të gjitha të mësipërmet.

FP_2015/16-4

2016-04-04

23

• Një e mirë plotësisht private është:

a) jorivale në konsum dhe subjekt i përjashtimit;

b) rivale në konsum dhe subjekt i përjashtimit;

c) rivale në konsum dhe jo subjekt i përjashtimit;

d) të gjitha të mësipërmet.

FP_2015/16-4

• Nëse të gjithë fqinjët në rrethin ku jetojmë kanë kopsht dhe shtëpi të rregulluar mirë, përfitimi nuk është vetëm për veten e tyre, por ata të gjenerojë një ekternalitet _______________ sepse veprimet e tyre ________ vlerën e shtëpisë sime.

a) negativ; rrisin;

b) negativ; zvogëlojnë;

c) pozitiv; rrisin;

d) pozitiv; zvogëlojnë.

FP_2015/16-4

• Kur nuk ka treg për një eksternalitet negativ, prodhuesi i eksternalitetit:

a) ka nxitje të fortë për të marrë në konsideratë

kostot imponon mbi të tjerët;

b) do të përpiqet të krijojë një treg të tillë;

c) do të kufizojë prodhimin e të mirës që gjeneron

ekternalitetin;

d) nuk është i motivuar të merr në konsideratë kostot

që imponon mbi të tjerët.

FP_2015/16-4

2016-04-04

24

• Ndonjëherë ajo që ne mendojmë se është një konsum kolektiv i një të mire, ka vetëm karakteristikat vijuese për shkak të _____.

a) kostove të larta fikse;

b) prodhimit privat

c) ekonomisë së shkallës

d) ofertës nga ana e qeverisë.

FP_2015/16-4

Pyetje & Diskutime

FP_2015/16-5

> Një e mirë publike është përshkruar si një shembull ekstrem i një eksternalitet pozitiv. Shpjegoni logjikën prapa këtij definimi.

> A mundet konsumi privat i një të mire të shndërrohet në një

konsum kolektiv duke prodhuar më shumë njësi nga ajo e mirë? Shpjegoni.

> Mbrojtja kombëtare dhe softuerat e ndryshëm të PC-ve ndajnë

karakteristikat e të mirave jo përjashtuese dhe të konsumit kolektiv. Pse mbrojtja kombëtare ofrohet nga sektorin publik, ndërsa softuerët nga sektorin privat?

Për të kryer rolet e caktuara nga njerëzit e saj, qeveria duhet, ndër të tjera të: > të mbledhë burimet nga ekonomia, në mënyrë të mjaftueshme

dhe të përshtatshme; dhe

> të ndajë dhe të përdorin këto burime me përgjegjësi, në mënyrë efikase dhe efektive.

Buxheti është instrumenti kryesor përmes të cilit këto transaksione janë planifikuar dhe kryer.

FP_2015/16-5

Shpenzimet publike - Hyrje

2016-04-04

25

• Shpenzimet publike janë shpenzime në para të cilat i bën shteti dhe subjektet e tjera publike për plotësimin e nevojave të shoqërisë dhe për interesa publike.

• Shpenzimi mund të përkufizohet edhe si një detyrim i krijuar me rastin e pranimit të mallrave dhe shërbimeve apo ndonjë pagese sipas politikave apo vendimeve të veçanta, që do të reflektojnë në zvogëlimin e fondeve buxhetore apo të parasë publike.

• Shpenzimet publike, marrë në përgjithësi, kanë rolin dhe funksionin e tyre në plotësimin e nevojave dhe të kërkesave shtetërore, të cilat janë të domosdoshme për të funksionuar shteti dhe segmentet e tij.

• Në kuadër të shpenzimeve publike shqyrtohen gjithashtu funksionet dhe mënyra se si shfrytëzohen mjetet dhe ndikimi i tyre në proceset ekonomike në përgjithësi

FP_2015/16-5

Shpenzimet publike – Kuptimi

Dy karakteristikat kryesore të të dalave publike janë:

> Shërbejnë për plotësimin e nevojave shoqërore dhe > Janë dalje në para. Me anë të shpenzimeve publike plotësohen këto nevoja: a) Nevojat e përgjithshme shoqërore (nevojat e administratës

shtetërore, mbajtja e ambasadave në botën e jashtme, dhënia e subvencioneve, financimi i armatës, etj).

b) Nevojat e përbashkëta (nevojat e arsimit, kulturës, shkencës, shëndetësisë, pensional dhe invalidor, etj).

c) Nevojat e natyrës ekonomike të shtetit (intervenimi i shtetit në ekonomi, investimi në infrastrukturë, intervenimi në marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare, etj).

FP_2015/16-5

Shpenzimet publike - Karakteristikat

Shpenzimet e shtetit me qëllim të kryerjes së funksioneve të tij të caktuara me kushtetutë dhe ligj.

> Financimin e ofertës së të mirave publike;

> Realizimin e qëllimeve të politikës ekonomike dhe sociale.

Të dalat publike si shpenzime produktive për financimin e qëllimeve

produktive - Qasja modern e FP-ve.

• Politikë efikase dhe racionale e të dalave publike konsiderohet….?

FP_2015/16-5

Shpenzimet publike

2016-04-04

26

Parimet:

> Parimi i sëndërtimit të interesit të përgjithshëm (publik);

> Parimi i maturisë (arsyeshmërisë);

> Parimi i proporcionalitetit;

> Parimi i kursimit.

FP_2015/16-5

Shpenzimet publike - Parimet

Koha e paraqitjes së tyre

Të rregullta Të jashtëzakonshme

Qëllimi i shpenzimit

Personale Materiale

Rëndësia për ekonominë kombëtare

Produktive Transfere

Destinimi i të dalave

Funksioni

Qëllime operative dhe praktike

Të dalat rrjedhësë Të dalat kapitale

FP_2015/16-5

Shpenzimet publike - Klasifikimi

Në Kosovë, sipas dispozitave të LMFPP, sipas Statistikave Financiare Qeveritare të FMN-së, shpenzimet publike klasifikohen sipas:

- Burimit të fondeve apo burimet e financimit ;

- Kush e bënë shpenzimin;

- Për çka është shpenzuar ;

- Për cilin funksion shtetëror është bërë shpenzimi;

- Për projekte të caktuara sipas ndarjeve buxhetor.

FP_2015/16-5

Shpenzimet publike – Klasifikimi

2016-04-04

27

Për analizimin e buxhetit dhe përcaktimin e situatës makro fiskale kërkohet një klasifikim ekonomik i shpenzimeve publike. Andaj sipas klasifikimit ekonomik të Statistikave Financiare Qeveritare të përcaktuara nga FMN, klasifikimi ekonomik i shpenzimeve publike në Kosovë bëhet në bazë të këtyre kategorive:

> Kompensimi ndaj të punësuarve (pagat dhe mëditjet);

> Mallra dhe Shërbime;

> Projekte Kapitale;

> Subvencione dhe Transfere;

> Shpenzime komunale.

FP_2015/16-5

Shpenzimet publike – Klasifikimi

FMN - Qershor 2013

• Sfidat që presin përpara janë ruajtja e kësaj qëndrueshmërie ndërkohë që adresohen nevojat sociale urgjente si dhe shpenzimet kapitale.

Megjithatë, korniza duhet të plotësohet nga praktikat e shëndosha fiskale, veçanërisht iniciativat për koston dhe planifikimin e shpenzimeve, në lidhje si me shpenzimet sociale, ku politikëbërësit duhet tu rezistojnë joshjeve për të vepruar ad hoc ndaj presioneve të shpenzimeve dhe projekteve të investimeve, si programi ambicioz i qeverisë për ndërtimin e autostradave. Përndryshe, detyrimet e pa financuara të shpenzimeve mund të venë në rrezik arritjet me shumë shpejtësi. Shmangia e pasojave të tilla është një përgjegjësi e përbashkët e të gjithë aksionarëve. • Me qëllim të përmirësimit të infrastrukturës, shpenzimet e buxhetit janë fokusuar kryesisht në shpenzimet kapitale.

FP_2015/16-5

Shpenzimet publike

FMN – Mars 2015 (Deklaratë përmbyllëse e misionit) Vitin e kaluar, autoritetet kanë rritur në masë të konsiderueshme pagat publike dhe benefitet, dhe rregulli fiskal është përmbushur vetëm përmes shkurtimeve të thella të shpenzimeve tejet të nevojshme kapitale. Këtë vit, efekti i plote i këtyre zotimeve së bashku me shpenzimet në autostradën e Korridorit 6, pritet ta shtyjnë deficitin buxhetor mbi limitin e rregullit fiskal. Çdo konsolidim duhet të synohet tek shpenzimet rrjedhese joproduktive për t’i lejuar hapësirë shpenzimeve në gjërat për të cilat Kosova ka nevoja urgjente, siç janë projektet zhvillimore , arsimi dhe shërbimet shëndetësore.

FP_2015/16-5

Shpenzimet publike

financat publike ushtrime / java 1 -...

Documents