8/6/2019 FihiMaFih2

1/89

Dikkat:Bu e-Kitab grnt ayarnz %100 e ayarlayarak okumanz tavsiye edilir .

SunuFhi m Fh Mevlnann mensur eserinden biridir. Dier eserleri gibi bu kitap da Mevlnann eliyle yazlmam; muhtelif konulardaki sohbetleri, yaknlar ve mritleri tarafndan kalemealnm ve kitaplatrlmtr. Mevlnann dnemine yakn kaynaklardan Sipehslrn rislesindeadnn gemesi, eserin onun lmnden nce veya hemen sonra meydana getirilmi olmaihtimalini dourmaktadr.

Kitabn ad da yine onu meydana getiren kiiler tarafndan konmu Onun indeki indedir,

inde indekiler Vardr gibi mnlara gelir. Fhi m Fh, baz yazma nshalarda da Esrrl-Celliyye, Risle-i Sultn Veled gibi isimlerle geer .

Fhi m FhinTrkiye ve dier lke (zellikle ran ve Hindistan) ktphanelerinde birok yazmasolup; metni ilk kez 1333/1915 ylnda Tahranda aklamalarla birlikte baslmtr. Hindistandakibasks ise 1928 ylnda yaplmtr. u ana kadar yaplm en nemli neir ise; Tahran niversitesiprofesrlerinden Bedizzaman Furznfer tarafndan be nemli yazmann karlatrlarakoluturulduu ve aklamalarn eklendii baskdr. (Tahran, 1330 h. /1951)

Trke Tercmeleri

Fhi m FhiTrkeye ilk kez Ahmed Avni Konuk (.1938) tercme etmi; fakat neretmeyemuvaffak olamayp tercmesini Mevlna Mzesine balamtr. 73 Fasl olan bu tercme uzunzaman sonra 1994 ylnda yaynlanmtr. (Dr. Seluk Eraydn , z Yay. XXIX+332+3s.)

8/6/2019 FihiMaFih2

2/89

Eserin ikinci tercmesini ise Ankara niversitesi Dil ve Tarih Corafya Fakltesi retimyelerinden Prof. Dr. Meliha . Tarkhya (Anbarcolu) yapmtr. Furznferin neri esasalnarak yaplan bu tercme nemli aklamalarla birlikte 1954 ylnda Milli Eitim BakanlYaynlar (Marif Basmevi) arasnda yaynlanmtr. (LVI+403 s.)

Fhi m Fhin nc ve (u ana kadar) son tercmesi ise Abdlbaki Glpnarl tarafndanyaplm ve bu tercme de 1959 ylnda yaynlanmtr. (st. Remzi Kitapevi, XXIII+299 s.)

Dier Dillerdeki Tercmeleri

Eser, Alman arkiyatlarndan Prof. Dr. Annemarie Schimmel tarafndan Von Allem undvom Einen adyla Almancaya tercme edilmi ve yaynlanmtr. (Mnchen, 1988, 382s.)

Fhi m Fhin tesbit edebildiimiz bir dier tercmesi ise, Urducaya yaplm evirisidir.Abdrreid Tebessm tarafndan yaplan bu Urduca tercme de 1965 ylnda Lahorda baslmtr.(Melfzt- Rm, Fhi m Fh, ? Bask, 1991, 364 s.)

Dili, slubu ve Konular

Mevlnann dier eserleri gibi Farsa olan bu kitabn birka blm Arapadr. Farsas isesohbet konularn ierdii iin konuma diline olduka yakndr.

61 blmden oluan eser Mevlna diyor ki, Hdavendigr yle buyurdu gibi konubalklaryla Mevlna nn tasavvufkonulardaki sohbetlerini iermekle birlikte, Mesnevde yeralan baz konularn zikredilmesi ve bunlarn aklanmas bakmndan da Mesnevnin erhiolarak da deerlendirilir. Mesnevde vezin ve kafiye sz konusu olduundan Mevlna oradaistediklerini tam aamaz, oysa Fhi m Fh mensur olduu iin istenilen eyleri sylemek daha

2

8/6/2019 FihiMaFih2

3/89

kolaydr.

Mevlna bu eserinde de dier eserlerinde olduu gibi bahsettii konulara aklk getirmek iinbata yet ve Hadisler olmak zere hikaye ve baz tarihi olaylara deinir; bazen dier airlerdenbazen de Mesnevsinden ve iirlerinden beyitler nakleder.

Eserde, babas Sultnl-Ulem Baha Veled, hocas Tirmiz, hem-hli ems, halifesi ve dnrSelhaddin Zerkbun adlarn da anan Mevlna, bazen bu ahslarn szlerinden ve bunlarnmuhatap olduklar olaylardan nakillerde bulunur.

Fhi m Fhin baz blmleri de ya mritlerden birinin sorduu soruya Mevlnann cevabn ierir;yada Mevlnann huzuruna gelen bir cemaatle yaplm sohbetleri kapsar

Yard. Do. Dr. Nuri imeklerS.. Fen-Edebiyat Fak. . .

Yorumsuz un Notu: Okuyacanz eser Abdlbaki Glpnarlnn evirisi olup Konya veMlhakat Eski Eserleri Sevenler Dernei yayndr.

www.yorumsuz.net.tc

3

8/6/2019 FihiMaFih2

4/89

FH M-FHFH M-FHFH M-FHFH M-FH-2-

Hz. Mevlna Celleddin-i Rum

www.yorumsuz.net.tctarafndan derlenerek size e-kitap olarak sunulmutur. Kaynak: www.semazen.nete teekkr ederiz.

Basm: Temmuz 2006

Zamansz-Sonsuz Boyutun kapsn amak iin . . Kozmik Bilin iin . .

Olanlarn TESNETESNETESNETESNE gitmek iin . . Olanlarn ardndaki FRELERFRELERFRELERFRELER zmek iin . .

Yayn Listemiz >>> Sayfa 83

4

8/6/2019 FihiMaFih2

5/89

- yorumsuz bildiri -

nsanla gerekleri anlattna inandmz dnrlerin,

yazarlarn, aydnlanmlarn ilimsel retimlerinisizlerle paylamaktan baka bir arzumuz yoktur.

Biz bir baka insan deiim-dnme uratamayz.Bizim yapabileceimiz tek ey;

deiim-dnmn meydana gelebilecei,

hogr ve sevginin girebilecei bir alan, bir boluk yaratmaktr.Dileimiz size yararl olabilmek...

Evreni (alglayamadklarmz dahil) yneten vefarkl adlarla iaret edilen Yce Gcn,

bu arzumuzu yerine getirmemiz iin, nmz ak etmesini diliyoruz;Eer bu duann gereklemesi, bizler ve tm yaam adna en iyisi olacaksa...

www.yorumsuz.net.tc

5

8/6/2019 FihiMaFih2

6/89

FH M-FHFH M-FHFH M-FHFH M-FH -2-indekiler

Sayfa

7 - 16 . Blm

14 - 17. Blm

19 - 18. Blm

23 - 19. Blm

24 - 20. Blm29 - 21. Blm

34 - 22. Blm

36 - 23. Blm

43 - 24. Blm

45 - 25. Blm

51 - 26. Blm

Sayfa

63 - 27. Blm

64 - 28. Blm

67 - 29. Blm

72 - 30. Blm

76 - 31. Blm77 - 32. Blm

79 - 33. Blm

83 - Yayn Listemiz

www.yorumsuz.net.tc

6

8/6/2019 FihiMaFih2

7/89

FH M-FHFH M-FHFH M-FHFH M-FH-2-

RAHMN VE RAHM ALLAH ADYLE; ONA DAYANIRIM BEN

16. BLM

(Mevln) buyurdu ki:

Sevilen her ey gzeldir; fakat aksine her gzel olann sevimli olmas gerekmez.Gzellik, sevimliliin bir parasdr; sevimli olmaktr temel olan. Sevimlilik oldu mu,

elbette gzellik de olur: bir eyin paras, tmnden ayrlamaz; onunla beraberdir,birdir.

Mecnn'un zamannda Leyl'dan daha gzel olanlar vard; fakat Mecnn'a, Leyl'dandaha gzel olanlar var, onlar getirelim dediler. Dedi ki: Leyl'nn eklini sevmiyorum kiben; Leyl bir ekil deil; Elimde bir kadehe benzer Leyl. Ben o kadehle arap ierim.u halde ben, iip durduum o araba m. Siz kadehi gryorsunuz, araptanhaberiniz bile yok.

Bana altnlarla bezenmi, mcevherlerle sslenmi kadeh sunsalar, fakat iinde sirkeolsa, yahut araptan baka bir ey bulunsa ne iim var o kadehle benim? inde arapolan eski krk bir kabak o kadehten, hatt o kadeh gizi yzlerce kadehten daha iyidirbence; fakat arab kadehten ayrt edebilmek iin bir ak, bir evk gerek.

7

8/6/2019 FihiMaFih2

8/89

Hani a, on gn bir ey yememi biriyle gnde be kere yemek yemi bir tok... kisi deekmee bakar amma tok, ekmein eklini grr; asa ekmei deil, can grr; cangrnr ona ekmek. nk ekmek kadehe benzer, tadysa iindeki araptr sanki; oarap ancak itah, zleyi gzyle grlebilir. imdi itahlan, zle de ekli grme,varlk leminde, her yerde sevgiliyi gr.

u halkn ekli, kadehlere benzer; u bilgiler, hnerler, sanatlar da kadehtekinaklardr. Grmez misin, kadeh krld m, o naklar kalmaz. u halde i, kalpkadehlerindeki arapta, o arab ien ve gren kiide. "Kalanlar, iyi eylerdir."

Soru sorann sorucu alabilmesi iin nceden iki eyi dnmesi gerek. Birisi u:Soracam, soracam amma ne soracam, yanlyor muyum, soracam eyden bakabir ey var m? kincisi de u: Dnmeli ki benim bilmediim bundan daha iyi, dahayce bir soru, bir hikmet var m? Artk anladk, bildik ya; "Soru, bilginin yarsdr." Buyzdendir ki herkes, birisine yz tutmutur.

Fakat herkesin diledii Tanrdr; o umuyla mrn harcar-gider. Yalnz bu aradadoruyu bulan, yznde padiahn evgeninin izi olan kimdir, bunu ayrt edip bilecekbiri gerek ki Tanr birdir desin, Tanry bir bilsin. Suya dalp boulan, o kiidir ki su,istedii gibi oynar onunla, o suyla oynayamaz.

Yzen de, boulan da, ikisi de sudadr amma bunu su gtrr, su tar; yzense kendigcyle, kendi dileiyle yzer. Boulann her oynay, her ii, her sz, sudandr,kendinden deil. O arada, bir bahanedir. Hani duvardan bir ses duyarsn ya; bilirsin kiduvardan gelmiyor o ses, duvar syleten biri var. Erenler de byledir ite... lmedennce lmtr onlar; kap-duvar kesilmilerdir; onlarda kl kadar bir varlk bile

8

9

8/6/2019 FihiMaFih2

9/89

kalmamtr. Tanr gcnn- Tanr kuvvetinin elinde bir kalkana benzerler. Kalkannoynay, kendiliinden deildir. "Ben Tanrym" demenin anlam da budur ite.

Kalkan der ki: Ben arada yokum, oynaym, Tanr elinin oynayndan. Bu kalkan Hakgrn, Hakla penelemeye kalkmayn. nk bylesine bir kalkan yaralamaya

kalkanlar, gerekte Tanryla savaa girimiler, Tanrya saldrmlardr.

dem'in zamanndan imdiye dek balarna neler gelmitir bu eit kiilerin, duy daanla. Firavun, eddd, Nemrd, d kavmi, Lt kavmi, Semd kavmi gibi... Sonlar dayok hani. ylesine kalkan, kymete dek var, zamandan zamana ulanr-gider. Kimisipeygamberler eklinde grnr, kimisi erenler eklinde; bylece de iyileri ktlerdenayrt ederler, dmanlar dostlardan ayrrlar.

u halde her eren, Tanrnn kesin delilidir halka; halkn mertebesi, makam, ona olanilgisi kadardr. Ona dmanlkta bulunursa Tanrya dmanlk etmi olurlar. Dostluketmeye alrlarsa Tanrya dostluk ederler. "Onu gren beni grr, ona kasteden banakasteder."

Tanr kullar, Tanr hareminin mahremleridir. Hadmlar gibi hani; Tanr, varlk, istek,hynet damarlarn t kknden koparp kesmi, onlar tertemiz bir hale getirmitir;

bylece de btn dnya onlara hizmeti olmutur. Onlar, ylesine srlara mahremolmulardr ki "Tertemiz olanlardan bakalar dokunamaz onlara, anlayamaz onlar."

(Mevln) buyurdu ki;

9

10

8/6/2019 FihiMaFih2

10/89

Byklerin kabrine arkasn evirmitir amma inkrndan, gafletinden deil; yznonlarn canna evirmitir o. nk azmzdan kan bu sz, onlarn candr. Bedenearkasn dner, yzn cana tutarsa ziyan yok.

Bir huyum var benim; hibir gnln bana krlmasn istemem. te uracktaki bir blk

halk, sem' ederken bana arparlar. Bz dostlar da onlar men eder. Bu, bana hogelmez. Yz kere sylemiimdir, benim iin kimseye bir ey sylemeyin; ben rzymona.

O kadar gnl alcym, gnl yapmay isterim ki yanma gelen u dostlarn canlan sklrkorkusuyla iir sylerim, onunla oyalanmalarn dilerim. Yoksa ben nerdeyim, iir nerde?Vallahi iirden usanmm ben; bence iirden beter bir ey yok.

Hani una benzer bu: Birisi, konuunun dileine uyar da o ikembeye el atar, onuykamaya koyulur; nk konuun itah ikembeyedir. Bana da iir sylemek gerek.nsan, filn ehirde hangi kuma gerek, hangi kuma alyorlar; buna dikkat eder deonu alr, onu satar; isterse matahlarn en aas olsun.

Bilgiler elde etmeye altm; rendim-belledim. Yksek kiiler, geree erenler,akll-fikirli adamlar, uza grenler, derin bilginler, yanma gelince onlara ei olmayan,

gzel mi gzel, ince mi ince eyler anlataym diye btn o bilgileri burada toplad, ozahmetleri buraya getirdi, yd; ben ne yapabilirim?

Bizim ilimizde, bizim toplumumuzda irlikten daha ayp bir i yoktu. O ilde kalsaydkonlarn tabiatlarna uygun bir mr srer, ders vermek, kitaplar meydana getirmek,t vermek, vaz etmek, zhitlikte bulunmak, ibdetlere koyulmak gibi onlarn istedii

10

11

8/6/2019 FihiMaFih2

11/89

eylere sarlrdk.

Emr Pervne bana dedi ki: Temel olan ibdettir. Dedim ki: bdet ehlini, ibdet dileyenigster de ben de onlara ibdet nedir, gstereyim. Sen imdi sz istiyorsun, kulanvermisin, bir ey iitmek, bir ey duymak isteindesin; sylemezsem zlrsn.

bdet iste de ibdet nedir, gstereyim sana. Biz, dnyada er aryoruz ki ona ibdetnedir, gsterelim.

bdet mterisi bulamyoruz, sz mterisi buluyoruz da szle oyalanyoruz. Mdemki ibdet etmiyorsun, ne bilirsin sen, ibdet nedir? bdet, ibdetle renilebilir; bilgibilgiyle anlalabilir. ekil, ekille renilir; anlam, anlamla. Biz yolda olmuuz, ibdetekoyulmuuz, ne kar; kim grebilir bizi? Yolcu yok, yol, p-ssz.

Zten bu ibdet, namaz, oru deil ki. Bunlar, ibdetin ekilleri; asl ibdet, zdekianlam. dem'in zamannda t, Tanr rahmet etsin, esenlikler versin, Muhammed'inzamanna dek namaz, oru bu ekilde deildi, fakat ibdet gene de vard.

u halde bu, ibdetin eklidir, ibdetse insandaki anlamdr. Hangi ila tesir etti dersinya; orda tesir ediin ekli yoktur, ancak anlamdr orda bulunan. Bu adam, filn ehirdevergi memurudur derler fakat memurluun eklini gremezler ki... Onunla ilgili iler

yznden ona vergi memuru derler. u halde ibdet de halkn anladndan bakadr.

Onlar, ibdet, u grnen ekildir sanrlar. ki yzl, ii dna uymaz biri, o ibdetiyerine getirse kendisine hibir faydas yoktur; nk onda gereklik ve inan anlamyoktur ki. Her eyin temeli szdr, sz. Senin szden haberin yoktur da ondan horgryorsun onu.

11

12

8/6/2019 FihiMaFih2

12/89

Sz, ibdet aacnn meyvesidir; nk ibdet de szden doar. Ulu Tanr, evreni szleyaratt; "Ol, der, olur" dedi. nan gnldedir, szle sylemezsen fayda etmez. Namazbir itir; fakat Kur'n okumazsan doru olmaz. Szn deeri yoktur dediin zaman bilebu deersizlii gene szle sylyorsun; nasl olur da deeri olmaz szn? Szndeeri yoktur szn duyuyoruz ya senden; bunu da szle sylyorsun.

Birisi, bir hayr iler, bir gzel i yaparsak Tanrdan karln ummamzn,beklememizin ziyan var mdr, yok mudur diye sordu.

(Mevln) buyurdu ki: Ey vallh, umut beslemek gerek. nan da bu korkudur, buumuttur. Birisi benden, ummak gzel, ho, bu korku da ne diye sordu. Dedim ki: Senbana umutsuz bir korku gster; yahut korkusuz bir umut gster. nk bunlar,birbirinden ayrlmaz; biri olmadan br olmaz; nasl oluyor da byle bir soru

soruyorsun?

Mesel birisi buday eker, budayn bitmesini umar elbet; umar amma bu umuda ya birziyan gelirse, ya bir afata urarsa diye bir korku da vardr. u halde anlald ya,korkusuz umut yok; umutsuz korku, yahut korkusuz umut, hi mi hi dnlemez.

imdi umutlanr, karlk olarak bir ltuf bekler, umarsa biri, kesin olarak o ie daha sk

sarlr, daha ok alr- abalar. O umu, kanaddr onun; kanad ne kadar kuvvetliolursa uuu, o kadar ok olur. Umutsuz kalrsa tembelleir, artk onun elinden ne birey gelir, ne kulluk eder. Hani sayr, ac ilc ier, on tane tatl eyden vazgeer ya;onun gibi. Sayr, salk umusunu beslemeseydi nerden, nasl dayanrd buna?

nsan, konuan hayvandr, insan hayvanlktan, bir de szden meydana gelmitir.

12

13

8/6/2019 FihiMaFih2

13/89

Hayvanlk, boyuna ondadr, ayrlmaz ondan; sz de byledir, boyuna vardr onda.Grnte sz sylemese bile boyuna syler, konuur insan. Toprakla bulanm suyabenzer insan, ar-duru su, onun szdr, topra da hayvanl. Fakat toprak, eretidironda. Grmyor musun? O topraklar, o bedenler, geip gittiler, ryp eridiler,iyiye-ktye it szleri, hikyeleri, bilgileri kald ancak.

Gnl sahibi, tmdr. Onu grdn m herkesi, her eyi grm olursun. nk "Btnavlar yaban eeinin karnnda." Dnyadaki btn halk, onun para-buuudur, odurtm.

iir

yi-kt, her ey, herkes, derviin para-buuudur;

Byle olmayan adam, dervi deildir.

imdi tm olan onu grdn m, kesin olarak btn kinat grm olursun. Onugrdkten sonra kimi grrsen bir kere daha onu grdn demektir. Onlarn szleri detmn szleridir. Onlarn szlerini duyduktan sonra duyduun her sz, bir kere dahaduyulmu, iitilmi szdr.

Kim onu bir konakta grrse sanki

Btn insanlar grmtr, btn yerleri (*)

13

14

8/6/2019 FihiMaFih2

14/89

A insan, Tanr kitab sensin, sen.

Padiahn gzelliine bir aynasn sen.

Kinatta ne varsa senden darda deil;

Ne istiyorsan kendinden iste, kendinde ara...

Ne aryorsan sensin, sen.

(*)Arapadr.

17. BLMNib dedi ki:

Bundan nce kfirler, putlar perler, putlara secde ederlerdi. Biz de u zamandaonun tpksn yapyoruz. Gidiyor, Moollara secde ediyoruz; sonra da kendimiziMslman sayyoruz. Ayrca iimizde hrs, istek, kin, haset gibi bunca put var;

bunlarn hepsine de itat etmedeyiz; hem iten, hem dtan biz de ayn iiyapyoruz; sonra da kendimizi Mslman sayyoruz.

(Mevln) buyurdu ki:

14

15

8/6/2019 FihiMaFih2

15/89

Amma burada bir baka ey var. Hatrnza u ktdr, beenilmeyecek bir eydirdncesi geliyor ya; gnl gznz, kesin olarak niteliksiz bir pek byk eygrmtr ki bu, size kt, irkin grnyor. Ac su, tatl suyu imi olana ac gelir. "Herey, zddyla meydana kar."

u halde Ulu Tanr cannza inan n vermi ki bu ileri irkin gryorsunuz. Demekki gzelin karsnda bu irkin grnyor. Byle olmasayd neden bakalarnda bir dertyok; ne haldeyseler hallerinden memnunlar; i bundan ibret diyorlar. Ulu Tanr, sizedileinizi verecektir; elde etmeye altnz elde edeceksiniz. "Ku kanatlaryla uar,inan sahibi himmetiyle.

Yaratklar snftr. Kimisi meleklerdir, salt akldr hepsi; ibdet, kulluk, Tanry an,onlara tabiattr, yiyip imedir, onunla geinirler, onlara yaay budur; hani baln suda

yaad gibi; baln can da sudur; yata, yast da.

Melee teklif de yoktur; nk ehvetten arnmtr, ter-temizdir. ehvete dmse,nefsine, havasna uymazsa ne var ki? Zaten bunlardan arnmtr o. Hi savamaznefsiyle. bdet etse bile ibdetini saymazlar; nk bu, onun yaratlndan ileri gelir,onsuz olamaz ki. Yaratklarn kimisi de hayvandrlar. Onlar salt ehvettir, ktlkyapma diyen akl yoktur onlarda; insanlara olduu gibi onlara teklif yoktur.

Yoksul insana gelince; O, aklla ehvetten meydana gelmitir. Yars melektir, yarshayvan. Yars ylandr, yars balk. Balk oluu, suya eker, ylanl topraa srer onu;ekitedir, savata. "Akl ehvetini yenen, meleklerden ycedir; ehveti akln yenenhayvanlardan aa."

15

16

8/6/2019 FihiMaFih2

16/89

Melek bilgiyle kurtuldu; hayvan bilgisizlikle kurtuldu;

nsanoluysa ikisinin arasnda ekie-dve kald-gitti.

imdi insanlarn kimisi, akla o kadar uydu ki tmden melek oldu, salt k kesildi-gitti.

Bunlar peygamberlerdir, erenlerdir; korkudan da kurtulmulardr, umudan da. "Nekorku vardr onlara, ne hznlenirler onlar." Kimisinin de ehveti, aklna st olmutur.Bunlar da tam hayvan olmulardr. Kimisi de kavga, sava iinde kalmtr. Bunlarilerinde dert, ar, feryd, zleyi beliren bir blktr; bu eit yaaylarn hogrmez bunlar. Bunlar, inananlardr. Erenler, bunlar konaklarna ulatrmay,kendilerine dndrmeyi beklerler, eytanlar da onlar aalklarn en aasnaekmeyi beklerler.

iir

Biz de istiyoruz, bakalar da istiyor;

Bakalm, baht kimin olacak, devlete kim ulaacak?

"Allahn yardm gelince.... Srenin sonuna dek." Zhir mfessirleri yle tefsr ederler:

Tanr rahmet etsin, esenlikler versin. Mustaf, dnyay Mslman edeyim, Tanr yolunasokaym diye alt, abalad. leceini anlaynca h dedi, mrm yetmedi ki halkaraym. Ulu Tanr dedi ki: Gam yeme, u anda geip gidiyorsun; orduyla, klla illeraldn, ehirler zaptettin ya, ben ordusuz olarak her yeri, herkesi sana uyduraym, inansahibi edeyim.

16

17

8/6/2019 FihiMaFih2

17/89

Bunun ninesi de ite u: lrken halkn, kapdan blk-blk girdiini, takm-takmMslman olduunu greceksin. Bunu grdn m de bil ki yolculuk vaktin geldi-att;Tanrnn noksan sfatlarndan ar olduunu syle, ondan yarglanma dile ki orayageceksin artk.

Fakat geree ulaanlar derler ki manas udur; insan sanr ki, kt ileri kendigcyle, kendi abasyla kendisinden giderebilirler. Fazla savar, gcn-kuvvetinidaha ok harcar, fakat gideremez; umutsuz bir hale der. Ulu Tanr ona der ki:

O ii gcnle-kuvvetinle baaracan sandn. Bu bir yol-yordamdr ki koymuum; ynineyin varsa yolumuza dk-sa; ondan sonra bizim bamz gelir-atar. u sonugelmez, bitip tkenmez yolda bu ark elle, bu ark ayakla yr, yol al; biz biliyoruz ki uark ayakla bu yolu aamazsn sen. Hatt yz bin yl yrsen bir konaklk yol bile

gidemezsin. Fakat mdemki bu yola dtn, elden-ayaktan kaldn, dp yerlereserildin, artk hi gcn-kuvvetin kalmad m, ondan sonra Tanr yardm elinden tutar.

Hani ocuk st emdike kucakta tanr, byd m yrsn diye onu kucaktanindirirler, yere brakrlar. imdi de gcn-kuvvetin bitti artk. Gcn-kuvvetin varkensavap dururdun; arada-srada uykuyla uyanklk arasnda, yahut da uyankken sanabir ltufta bulunurduk da onunla biz arama yolunda kuvvet bulurdun, umutlanrdn.

imdi, u anda ara da kalmad ya; artk bizim ltuflarmz, balarmz, yardmlarmzseyret; blk-blk bandan dklr-salr onlar. Yz binlerce alp abalamayla birzerresini bile gremezsin bu ltuflarn.

imdi bunlar grdn, bu devlete erdin ya; "Rabbin: verek noksan sfatlardan arolduunu syle onun" o ii kendi-kendine baarrsn, elinden gelir o i sanmtn ya, o

17

18

8/6/2019 FihiMaFih2

18/89

sandan, o dnceden tvbe et artk. Bu ii baarmay kendinden bildin, bizden deil;fakat imdi grdn ya; bu ii baarma, bizdendir; "Yarlganma dile; gerekten de o,tvbeleri kabul eder."

Biz Emr'i dnya iin, yahut bilgisi, ibdete koyulmas yznden sevmiyoruz. Bakalar

bunlar iin severler; nk Emr'in arkasn grmlerdir, yzn deil. Emr aynayabenzer, bu huylar da tpk deerli incilerdir, altnlardr; bunlar aynann ardnakoymulardr.

Altna k olanlarn, inciye tutulanlarn gzleri aynann ardndadr. Aynaya kolanlarn gzleriyse altnda, incide deildir; onlar boyuna aynaya yz tutmulardr;aynay ayna olduu iin sever onlar; nk aynada gzel yz seyredeler; usanmazlaraynadan. Fakat yz irkin olan, aypl olan, aynada bir irkin, bir aypl yz grr,

aynann yzn evirir; o incileri mcevherleri diler. Evet; aynann ardna binlerce eitnaklar yaparlar, mcevherler korlar; bundan aynaya ne ziyan var.

Ulu Tanr, hayvanlkla insanl kartrd, ikisi de meydana ksn diye; "Her ey zddylabelli olur, meydana kar." nk zdd olmadka, zddn sylemedike hibir ey, trifedilemez; imkn yoktur buna. Ulu Tanrnn zdd yoktur da onun iin "Ben bir gizlidefineydim, bilinmeyi diledim, sevdim" demi, meydana ksn diye karanlktan

ibaret olan u kinat yaratmtr; gene bylece peygamberlerle erenleri meydanakarm, "Sfatlarmla halka grn" demitir.

Onlar, dmann dosttan, tek, esiz kiinin yabancdan ayrlmas, belli olmas iin Tanrn elde etmi olanlardr. O anlama, zten anlam bakmndan zt yoktur, grntezdd vardr onun. Hani Adem'in karsnda blis, Ms'nn karsnda Firavun, brhim'in

19

8/6/2019 FihiMaFih2

19/89

karsnda Nemrd, Tanr rahmet etsin, esenlikler versin, Mustaf'nn karsndaAb-Cehl gibi tpk... Sonu da yoktur bunun. u halde anlam bakmndan zdd yokturamma erenlerle Tanrya bir zt belirlemede; hem de halk, onlara ne kadar dmanlkederse, ne kadar aykr hareket ederse ileri o kadar ycelmede onlarn, o kadaryaylp tannmada. "Tanr n nefesleriyle sndrmek isterlerse de Tanr, kendi ntam parlatr; kfirler ho grmeseler de byledir bu."

Ay, n saar, kpek de rr-durur; Ayn ne suu var? Kpein huyu bu.Gkyznde ne varsa Ayla klanr; Yeryznde bir kradan ibret olan kpek denedir ki?

Birok kiiler vardr ki Ulu Tanr onlar nmetle, malla, altnla, beylikle azplandrr; oysaki onlarn canlar, bunlardan kaar. Bir Tanr yoksulu, Arab ilinde, ata binmi bir bey

grd; alnnda peygamberlerin, erenlerin vard. Bunu grd de dedi ki: Kullarnnimetlerle azaplandran Tanr, ardr noksan sfatlardan.

18. BLM

u hfz Kur'n' doru okuyor. Evet, Kur'n'n eklini doru okuyor amma anlamdanhaberi yok. Delili de u: Anlam sylersen reddeder, szleriyle kor-krne okur-durur.una benzer bu: Adamn biri, eline bir kunduz alr. Ondan daha gzel bir kunduzgetirirler, istemez. Anlarz ki kunduzu tanmyor, bilmiyor bu adam. Birisi bu kunduzdurdemi ona, o da ona uyup kunduzu eline alm. Hani ceviz oynayan ocuklar gibi;oynarlar amma cevizin iini versen, yan versen istemezler; ceviz, akr-akr seskaran eydir, bununsa akr akr akrdamas yok derler.

20

8/6/2019 FihiMaFih2

20/89

Tanrnn hazneleri oktur. Tanrnn bilgileri oktur. O hfzn bilgisi var da Kur'n'okuyorsa peki, neden br Kur'n' reddediyor? Bir hafza syledim, anlattm; dedim ki:Tanr Kur'n da diyor ki: "Syle, deniz szlerine mrekkep olsa o mrekkep, Rabbiminszleri bitmeden tkenir-gider." imdi, bu Kur'n, elli dirhem mrekkeple yazlabilir. Busz, Tanr bilgisine bir iarettir; Tanr bilgisiyse yalnz bu kadar deildir. Bir aktar, birpara kada bir il koysa, sen de btn aktar dkkn bu kat parasndandr desenaptallktr bu. Ms'nn, s'nn, bunlardan baka peygamberlerin zamannda da Kur'nvard, Tanr sz vard, fakat Arapa deildi. Bunu anlattm, o hafza tesir etmedi; bende vazgetim.

Rivayet etmilerdir, Tanr rahmet etsin, esenlikler versin, Peygamber'in zamanndasahabenin her biri, bir sre, yarm sre ezberlemiti. Ezberleyeni de pek bykgrrler, bir sre ezberinde diye parmakla gsterirlerdi. Bunun sebebi de uydu:

Onlar, Kur'n' iiyorlard, yiyorlard, sindiriyorlard. Bir batman, yahut iki batman ekmekyemek, byk bir itir. Ancak aza alnr, inenir, karlrsa bin eek yk ekmek deyenebilir.

"Nice Kur'n okuyan var ki Kur'n, lanet eder onlara" denmi. Bu sz, Kur'n'nanlamn anlamayanadr. Amma bu da iyidir. Tanr u dnyay kursunlar, yapsnlar diyebir blk halkn, gafletle gzlerini balamtr. Kimisini br dnyadan gafletesalmasayd dnya, hibir vakit mmur hale gelmezdi. Kurulular, mmurluu meydanagetiren gaflettir. u ocuk da gafletle byr, boy atar. Akl olgunlat m artk boyatmaz. u halde mmurluu meydana getiren, kurup yapmaya sebep olan gaflettir;ykma sebep olan da uyanklktr.

imdilik sz sylyorum ya, sebebi ikiden artk deil. Ya hasetten sylyorum, ya

21

8/6/2019 FihiMaFih2

21/89

esirgeme ynnden. Hased olamaz, h... nk hased etmeye deen bir eyehased etmek yazktr, demiyene hased etmek de ne oluyor ki? Szm, ancak pekesirgediimdendir, pek acdmdan; istiyoruz ki aziz dostu anlama ekelim.

Anlatrlar ya hani, bir adam Hacca giderken llere dt. Pek susad. T uzakta

kck bir adr grd. Oraya gitti, bir halaykaz grd. Adam, konuum ben,dileim var diye bard. Oraya vard, su istedi. ylesine bir su verdiler ki atetenscakt, tuzdan ac. Dudaktan damaa damaktan karna giderken gittii her yeriyakyordu. Adam, pek acd da o kadna t vermeye koyuldu; dedi ki: Sizin bendehakknz var, nk sizin yznzden biraz esenletim. Kayrmam cotu da ondansylyorum; szlerimi dinleyin. Badat urackta, Kfe de, Vst da, baka bykehirler de yakn size. Ktrm bile olsanz srne srne yuvarlana-yuvarlana oralaravarabilirsiniz. Oralarda pek gzel, pek tatl sular vardr; eit eit yemekler, hamamlar,

nmetler, holuklar vardr. O ehirlerin tatlarn sayd-dkt. Derken, o Arabn kocasgeldi. Birka l fresi avlamt. Karsna piir unlar dedi. Ondan konua da verdiler.ster-istemez yedi. Konuk gece yars adrn dnda uyudu. Kadn, bu konuk nelerdedi, neler anlatt, duydun mu dedi. Konuun anlattklarn bir eksiksiz kocasna anlatt.Kocas olan Arap, hay kar dedi, bu eit eyleri dinleme; dnyada hasetiler oktur;esenlie, devlete kavuanlar grdler mi hased ederler; onlar bu esenlikten etmek,bu devletten yoksun brakmak isterler.

imdi bu halk da byledir. Esirgeme yznden birisi t verse hased ediyor derler.Fakat o adamda bir maya varsa sonunda anlama yz tutar. nk ona Elest gnndebir katredir, damlamtr; sonunda o katre, ikillerden, mihnetlerden kurtarr onu. Gel,niceye bir uzak kalacaksn bizden, niceye bir ilikiler, sevdlar iinde bunalpduracaksn? Fakat insan, bir toplulua ne sz syleyebilir ki o topluluk, o eit sz ne

22

8/6/2019 FihiMaFih2

22/89

bir kimseden duymutur, ne eyhinden.

Mayasnda ululuk olmayan,

Byklerin adlarn duymaya dayanamaz.

Anlama yz tutmak, nce o kadar gzel grnmez amma gittike tatllamaya balar.Grnn tersinedir bu. ekil nce gzel grnr, onunla ne kadar okder-kalkarsan o kadar soursun ondan. Nerde Kur'n'n ekli, grn, nerdeKur'n'n anlam. nsana bak; nerde ekli, nerde anlam? nsann eklindeki anlam gittimi bir soluk bile evde brakmazlar onu.

Tanr srrn kutlasn, Mevln emseddn buyurur, anlatrd. Byk bir kervan bir yeregidiyormu. le dmler. Ne bir mmurluk bulmular, ne bir iim su. Derken ansznbir kuyuya rastlamlar; fakat kovas yokmu. Bir kab elde ederler, ip bulurlar. Kababalayp kuyuya sallarlar. ekince bakarlar ki ip kesilmi kova yoktur. Bir kap dahabulup sallarlar. ekince bakarlar ki ip kesilmi, kova yok. Bir kap daha bulup sallarlar.Gene ip kesilir. Derken kervandan birini iple kuyunun dibine indirirler, o da kmaz, ordakalr. Kervanda akll biri varm; o, ben ineyim der. Onu sallarlar. Kuyunun dibinevarmas yaklanca korkun bir Zenci karsna kar. Akll adam, bundan kurtulmama

imkn yok, bri aklm bama devireyim, kendimi kaybetmeyeyim, bakalm, bama negelecek der. Zenci, uzun masal syleme der, tutsamsn benim, doru cevapvermedike hibir eyle kurtulamazsn. Adam, buyur der. Zenci, yerlerden neresi dahaiyidir diye sorar. Akll adam, kendi-kendine tutsam, aresizim onun elinde; Badatdesem, yahut baka bir ehri sylesem belki onun yerini knam olurum der.

23

8/6/2019 FihiMaFih2

23/89

nsana nerde bir e-dost bulunursa oras daha iyidir; isterse oras kuyu dibi olsun,oras daha iyi; isterse fre delii olsun, oras daha iyi diye cevap verir. Zenci,beendim-beendim, kurtuldun; dnyada bir tek adam var, o da sensin; imdilik senibraktm-gitti; senin yznden brlerini de zd ettim; bundan byle hi kandkmeyeceim; dnyadaki btn insanlar senin sevginle sana baladm der. Sonrada btn kervan halkn suvarr, kandrr. imdi bundan maksad, anlamdr; bu anlambir baka eit syleyebilmek de mmkn, fakat mukallid, ancak u ekli grr; onlarasz sylemek gtr. imdi bu sz baka bir rnekle sylesen de duymazlar.

19. BLM

Tceddin Kaba'ye, u mollalar aramza giriyorlar, halk, din yoluyla inansz brakyorlar

dediler buyurdu. (Sonra da) dedi ki:Hayr, onlar bizim aramza girip bizi inansz edemezler. H, bizden deildir onlar.Hani bir kpee altn tasma takarlar ya. Takarlar amma bu yzden o kpee av kpeidemezler ki. Avlanmak, av kpeindeki bir huydur, bir hnerdir; ister altn tasma tak,ister yn. Bilginlik de cbbeyle, sarkla deildir bilginlik, bilgin kiinin zndeki birhnerdir; bilgin, ister ar kumatan yaplm kaftan giysin, ister abaya-kebeyebrnsn, fark etmez.

Nitekim Peygamberin zamannda da mnfklar, din yolunu kesmek istediler; mukallididin yolunda gevetmek iin namaz elbisesi giyindiler. nk kendileriniMslmanlardan gstermeselerdi bunu baaramazlard. Yoksa bir Frenk, yahut Musev,dini knasa szn dinlerler mi hi? "Vay o namaz klanlara ki namazlarnn artlarn

24

8/6/2019 FihiMaFih2

24/89

unuturlar nem vermezler, gsteri iin klarlar, en deersiz eyi bile vermezler."

Szn tm u: O k sende de var, fakat insanlk yok; insanlk iste; maksat budur;bundan tesi bo sz ancak. Sz fazla bezenince maksat unutulur. Bir bakkal, birkadn seviyordu. Kadnn cariyeciliiyle, u halde, bu haldeyim, seviyorum, yanyorum,kararm yok, sitemlere uramm, ceflar ekmedeyim, dn yleydim, dn akamm uhalde geti diye haberler yollad; uzun-uzadya masallar okudu. Cariyecik, kadnnyanna varnca dedi ki: Bakkaln selm var; gel de diyor, seni yle byle edivereyim.Kadn, bu kadar souk mu syledi dedi. Cariye, o uzun-uzun syledi-durdu ammamaksad bu, temel olan da maksattr, tesi ba ars dedi.

20. BLM

(Mevln) buyurdu ki:

Gece-gndz urayor, kadnn huylarn gzelletirmeye alyorsun. Kadnn pisliinikendinle temizlemedesin; kendini onunla temizlersen daha iyi olur; nk onu dakendinle beraber temizlemi olursun. Kendini, onun iin temizle; ona doru git. Senceolmayacak bir sz bile sylese doru sylyorsun de. Kskanl brak. Kskanlk,erkek huyudur amma u bir tek iyi huyla birok kt huylar peydahlanr sende.

Tanr rahmet etsin, esenlikler versin, Peygamber, bunun iin "Mslmanlkta keilikyoktur" buyurdu; keiler yalnz yaarlar, dalara karlar, evlenmezler, dnyadanvazgeerler; bunlar yoktur Mslmanlkta. Tanr rahmet etsin, esenlikler versin,Peygambere ince, gizli br yol gsterdi yce, byk Tanr. Nedir o yol? Kadnlarn

25

8/6/2019 FihiMaFih2

25/89

ceflarn ekmek, olmayacak szlerini dinlemek, onlara st olmak, kendi huylarntemizlemek, gzelletirmek iin evlenmek. "Gerekten de sen, pek byk, pek gzelhuylara sahipsin."

nsanlarn ceflarna, eziyetlerine dayanmak, kendi pisliini onlara srmek gibidir.Senin huyun, onlarn ktlklerine dayanman yznden gzelleir, iyileir; onlarnhuylarysa bu saldrma, bu haddini ama yznden ktleir. Bunu bildin ya, kendinitemizlemeye bak. Onlar, kendi pisliini onunla temizlediin bir aput bil. Nefsiniyenemezsen akln bana devir de tutalm, aramzda nikh yok; ba bo bir sevgili o;istek stn olunca yanna gidiyorum de; kzgnln, hasedini, kskanln bu yoldayen, gider kendinden; onlarn cefsna dayanmak, olmayacak eylerine tahammletmek tadn alncaya dek bu dersi ver kendine. Ondan sonra artk bu ders olmadan dadayanmaya balarsn, kendine zulmetmeye alr gidersin; nk artk faydan, apak

bunda grrsn.

Rivyet etmilerdir; Tanr rahmet etsin, esenlikler versin, Peygamber, sahbeyle birsavatan gelmiti. Bu gece ehrin dnda yatacaz, yarn gireceiz ehre diyedavul aln buyurdu. A Tanr elisi dediler, sebebi ne? Olabilir ya dedi, kadnlarnzyabanc erkeklerle bulumu grrsnz; cannz sklr; bir fitnedir, kopar. Sahbedenbiri dinlemedi; kalkp gitti; karsn bir yabancyla buldu. Peygamber'in yolu buydu:Kskanl, fkeyi gidermek iin zahmet ekmek; kadn doyurmak, giydirip kuatmakiin zahmet ekmek; yz binlerce hadsiz-hesapsz zahmetler tatmak; bylece deMuhammed'lik lemi yz gsterinceye dek dayanmak, s'nn yolu, abalamak,yalnzlk, istee uymamakt; esenlikler ona, Muhammedin yoluysa kadnn ve insanlarnderdini-cefsn ekmek.

26

8/6/2019 FihiMaFih2

26/89

Mdemki Muhammed'in yoluna gidemiyorsun, bri s'nn yoluna git de bir uurdanyoksun kalma. Sende bir arlk varsa yz sille yersin, meyvesini, karln ya grrsn,yahut da greceine inanrsn; mademki buyurmulardr, haber vermilerdir, elbettebyle bir ey var, sabredeyim de zaman gelir, birdenbire o haber verdikleri ey banada ular dersin; ulatn da grrsn. Deil mi ki bu zahmetler yznden u andahibir ey elde edemedim amma sonunda defineler bulacam diyorsun. Bunu gnlnekoymusun; defnelere ularsn, beklediinden, umduundan fazlasn elde edersin. Busz, imdi tesir etmez amma bir zaman sonra daha pikin, daha olgun bir hale gelirsin,o vakit adam-akll tesir eder sana.

Kadn nedir, dnya ne? ster syle, ister syleme; o, neyse gene odur, yaptnbrakmayacaktr o. Hatt syledike daha da beter olur. Mesel bir somun al,koltuuna koy, sakla, bunu kimseye vermeyeceim de vermeyeceim; vermek yle

dursun, gstermeyeceim de de. Ekmek, bolluundan, ucuzluundan yerlere dklpsalmtr, kpekler bile yemiyor amma vermemeye, gstermemeye kalktn m, btnhalk ona der; sakladn, gstermediin o ekmei mutlaka greceiz diyeyalvarmaya, seni knamaya, svmeye koyulur. Hele koltuuna-yenine sakladn,vermemeye, gstermemeye savatn o ekmee ylesine derler ki bu dknlk,haddi-snr aar-gider. nk "nsan men'edildii eye der."

Kadna gizlen diye emrettike onda, kendini gsterme istei oalr-durur; halkta da o

kadn ne kadar gizlenirse onu grmek istei o kadar artar. u halde sen oturmusun,iki tarafn da isteini kztryorsun. Sonra da bunu doru-dzen bir i sanyorsun;oysa ki bu i, bozgunculuun ta kendisi. Mayasnda kt bir ite bulunmamak varsa,yapma desen de, demesen de iyi huyuna, temiz yaratlna uyacak, ona gre hareketedecektir o; brak, ikillenme sen. Yok, tersine, mayas pisse gene kendi yolunu

27

8/6/2019 FihiMaFih2

27/89

tutacaktr o. Gerekten de yapma-etme, grnme demek, istei arttrr ancak; bakaeye yaramaz.

u adamlar, Tanr srrn kutlasn, Tebrizli emseddn'i grdk diyorlar. A hoca diyor,onu grdm ben. A kz kardei orospu, nerde grdn? Damdaki deveyi grmeyen, ineyordamn grdm, iplii de geirdim diyor. Ne ho sylemiler o hikyeyi; hani, iki eyegleceim geliyor demi; biri, Zencinin parmak ularn karaya boyamas, br krnpencereden ban karmas. Onlar da tpk buna benzer. Can gz kr olanlar, bedenpencerelerinden balarn karmlar; ne grecekler ki. Onlarn beenmelerinden, inkretmelerinden ne kar? Akllya gre ikisi de birdir. Beenen de, beenmeyen de... kiside grmemitir, sama-sapan sylenip durmada. nce gr elde etmek gerek,ondan sonra bakmak. Gr elde edildikten sonra da nasl grlecek onlar?

Dnyada bunca gr sahibi, geree ulam erenler var; onlardan baka da erenlervar; onlar bunlar bile gremezler. Onlara "Tanrnn rtt, gizledii erenler" derler.u erenler, yrabbi, gizli erenlerinden birini gster bize diye yalvarp yakarrlar. Fakatonlar dilemedike, onlara gerekmedike ne kadar gzleri ak olsa gremezler o gizlierenleri. u ba bo kahpelerden hibiri, onlarca gerekmezse ulaamaz onlara,gremez onlar. Tanrnn gizli erenlerini, o gizli erenler dilemedike grmeye-tanmayaimkn m var? Bu i kolay bir i deil. Melekler bile bunda kaldlar da "Biz seni vereknoksan sfatlardan ar olduunu sylemedeyiz, seni kutlamadayz", hepimiz de

seviyoruz seni, hepimiz de candanz, salt z; unlar, u bir avu topraktan ibret,obur insanlar, "Kan dkecekler" dediler.

imdi btn bunlar, insann ibret alp tir-tir titremesi iindir. Kutsal meleklerin ne mallarvard, ne mevkileri. Ne perdeleri vard, ne rtleri. Salt kt onlar. Tanr gzelliiyle,

28

8/6/2019 FihiMaFih2

28/89

salt akla gdalanrlard. leriyi grrlerdi; gzleri keskindi. Byle olmakla beraberinsann, eyvahlar olsun; ben kim oluyorum ki; nerden neyi tanyacam diye tir-tirtitremesi, hatt insana bir k sa, bir zevk yz gsterse bile ben buna nerdenlaym ki deyip Tanrya binlerce defa kretmesi iin melekler, inkrla ikrar arasndakala-kaldlar.

Bu sefer emseddn'in sznden daha da ok zevk duyacaksnz; nk insann bedengemisinin yelkeni inantr. Yelken oldu mu, yel, onu byk bir yere srer-gtrr. Fakatyelken olmazsa sz, bir yeldir ancak.

Ne hotur sevenle sevilenin arasnda hibir teklif-tekellfn olmay. Btn buteklif-tekellfler, yabanclar iindir. Aktan baka her ey haramdr a. Bu sz iyice,tam anlatrdm amma yeri-sras deil. Suyun gnl havuzuna akmas iin ok arklar

amak, dereler kazmak gerek. Yoksa ya dinleyen topluluk usanr, yahut da syleyeneusan gelir, bahaneler getirir; dinleyenlerden usanc gideremeyen kiininse iki pul biledeeri yoktur. k, sevgilinin gzelliine delil getirmez kimseye. Hi kimse de sevgiliningzel olmadn belirten bir delili n gnlne yerletiremez. u halde anlald kiburada delilin ii yok; burada ak istemek gerek. imdi beyitte mbala yapsak dak hakknda mbala deildir o. Gryoruz hani, mrd , eyhin grnne, eklinezn, anlamn sap dkyor da,

A ekli bile binlerce anlamdan daha da ho olan diyor. nk zten eyhe gelenmrd, nce kendi znden, varlndan geer, eyhe muhta olur.

Baheddin, eyhin ekli iin kendi anlamndan gemiyor, kendi anlamndan, eyhincanna ulamak, anlamna varmak iin geiyor, deil mi diye sordu.

29

8/6/2019 FihiMaFih2

29/89

(Mevln) buyurdu ki:

Byle olamaz; byle olursa her ikisi de eyh olur. imdi iinde bir k elde etmelisin kiu ikil yknden kurtulasn, emin olasn, iinde byle k bulunan kiinin gnlnde,beylik, vezirlik gibi dnyyla ilgili dnceler parlasa bile bir imek gibi akp geiverir.Hani dnya ehlinin gnlnde de Tanr korkusu, erenlerin lemini zleyi gibigrnmeyen dnyyla ilgili dnceler parlasa bile bir imek gibidir bunlar,akar-gider. Tanr ehli olanlarsa tmden Tanrya vermilerdir kendilerini; Tanryatutmulardr yzlerini; Tanryla oyalanrlar; Tanrya dalm-gitmitir onlar. Dnyahevesleri, erkeklii kalmam adamdaki istek, gibi bir yz gsterir, fakat durmaz,geer-gider. Dnya ehli de ahret hallerinde tam bunun tersinedir.

21. BLM

erf-i P-shte der ki:

Dnyaya aldr bile etmeyen o kutlu nmet sahibi,

Herkesin,her eyin candr da cana boverir

Vehmin neyi kavrarsa

Onun kblesidir o, fakat vehme aldr bile etmez.

Bu sz, berbat bir szdr. Ne padiah vtr, ne kendini v. A adamck, o, sana

ld bil t i b d k l ? D tl d il d l

30

8/6/2019 FihiMaFih2

30/89

aldr bile etmesin, bundan ne zevk alrsn sen? Dostlarn sz deil, dmanlarnsz bu. Adam, dmanna, sana bo vermiim, aldrmyorum bile der. imdi u ategibi giden k Mslman bir seyret, sevgiliden zevk-evk elde etmi de sevgili diyor,bana aldr bile etmiyor.

Bu, una benzer: Bir klhanc, klhanda oturmu da padiah diyor, sana da aldretmez, btn klhanclara da bo verir. u klhanc adamcazdan padiah vazgemi,ona aldr bile etmiyor; peki bu adamcaz, ne zevk alabilir bundan? Evet, sz unadevler, ki klhanc, ben klhann damna kmtm; padiah geiyordu. Selm verdimona; bana bir hayli bakt da geti-gitti; sanki hl da bana bakmada desin. Bu birszdr ki o klhancya zevk verir. Fakat padiah klhanclara bo verir sz, nepadiah vtr, ne klhancya zevk verir.

"Vehmin neyi kavrarsa" diyor. A adamck, senin vehmine de esrarkein vehmindenbaka ne olabilir ki? nsanlar, senin vehmine de aldr etmezler. Vehminle onlarahikyeler anlatsan usanrlar, kaarlar. Vehim de ne oluyor ki Tanr ona aldr etmesin.Aldr etmeyi yeti kfirler hakkndadr; h, m'minler hakknda olamaz. A adamck,Tanrnn aldr etmeyii meydanda, herkes bilir bunu; sende bir hl olur da bir-eyedeerse stnl ne kadarsa o kadar aldr eder sana.

eyh-i Mahalle de derdi ki: nce gr gerek; syleyip duymak sonra. Nitekimpadiah grrler amma padiaha yakn olan, onunla grp konuan adamdr.

(Mevln) buyurdu ki:

Bu eri, berbat, tersine bir sz. Tanr eserlik versin, Ms syledi, iitti de ondan sonra

i dil di S k M ' T h t t i likl i

31

8/6/2019 FihiMaFih2

31/89

grmeyi diledi. Sz makam Ms'nn, grme, Tanr rahmet etsin, esenlikler versin;Mustaf'nn. yleyse bu sz nasl doru olur, ne biim szdr bu?

(Mevln) buyurdu ki:

Birisi, Tanr srrn kutlasn, rifler padiah Tebrizli emseddn'in katnda dedi ki: Busabah, kesin delille Tanrnn varln isbt ettim. Mevln emseddn buyurdu ki:Demin melekler gelmilerdi; Tanr mrler versin, dnyadakilere kar kusurdabulunmad da hamdolsun Tanrya, Tanrmzn varln isbt etti diye du ediyorlard buadama. A adamcaz, Tanrnn varl zaten meydanda; onu isbta delil gerekmez ki.Sen bir i yapacaksan onun katnda bir mertebe, bir makam sahibi ol, o mertebede, omakamda kendini isbt et; yoksa o, senin delilin olmasa da vardr. "Hibir ey yoktur kionu verek noksan sfatlardan ar olduunu sylemesin."

Bunda phe yok ki bu fakyhler zekidir, kendi alanlarnda grdkleri eyleri yzde yz,tam grrler. Fakat onlarla br dnyann arasna, caizdir, caiz deildir dzenininkurulmas iin bir duvardr, ekmilerdir. Bu duvar, onlara engel olmasayd o bilgiyi hiokumazlard; o i, ylece kala-kalrd. Tanr srrn kutlasn ulu Mevln da buna benzerbir rnek getirir de buyururdu ki:

O dnya bir denize benzer, bu dny sa kpk gibidir. stn ve Ulu Tanr, kpkceizide mmur bir hale getirmeyi diledi de bir blk halkn arkasn o denize dndrd;onlar, bununla oyalanmasalar halk, birbirini yok eder, kpkceiz de bu yzden yokolur-gider. Bir adrdr, padiah iin kurmular. Bir blk halk da bu adrn kurulmasnamemur etmiler. Birisi, ben ipi germeseydim der, adr nasl dz dururdu. br benmh akmasaydm der, ipi nereye balarlard. Herkes de bilir ki bunlarn hepsi, adrda

oturup sevgiliyi seyretmek isteyen padiahn kullardr ulha vezirlik isteine dseydi

32

8/6/2019 FihiMaFih2

32/89

oturup sevgiliyi seyretmek isteyen padiahn kullardr. ulha vezirlik isteine dseydide bez dokumasayd btn dnya halk, r-plak kalrd. Ona, bu ie kar bir sevgi, buite bir zevk verdiler de iini yeter buldu.

u halde bu topluluu, bir kpkceizden ibret olan dnyay dzene sokmak iinyaratmlardr; dnyay da o erenin dzeni iin. Ne mutlu o kiiye ki dnyay, onundzeni iin yaratmlardr; onu, dnyann dzeni iin deil. u halde stn, Byk Tanr,herkese, giritii ite bir yetini, bir tat veriyor; yz bin yl mr srse o ii brakmyor;her gn o ie kar sevgisi daha da artyor; o ite, o sanatta mahareti artp duruyor;ondan lezzetler buluyor, holanyor. "Hibir ey yoktur ki onu verek noksansfatlardan ar olduunu sylemesin" demiler ya. p gerenin ayr bir tesbihi var, mhakann ayr bir tebihi. Direi yonan, yapan marangozun ayr bir tesbihi var, adrbezini dokuyann ayr bir tesbihi; adrda oturup zevk eder, saf sren erenlerinse

bambaka bir tesbihi.imdi bu topluluk, yanmza geliyor ya; sussak usanrlar, incinirler; bir-ey sylesekonlara lyk olan sz sylemek gerek, o vakit de biz inciniriz. Giderler, bizden bezmi,kayor diye knarlar bizi. Odun tencereden kaar m hi? Kasa-kasa tencere kaar,tencere dayanamaz, Atein odundan kamas, kamak deildir. Onu ark grmtr deo yzden uzaklamtr ondan. Gerekte, ne halde olursa olsun tencere kamaktadr.u halde bizim ekinip kamamz, onlarn ekinip kamasdr. Biz aynayz; onlarda bir

ka varsa o grnr bizde; onlar iin kaarz biz. Ayna, iinde insann kendisinigrd bir aratr. Bizi usanm gryorsan o usan, onlarn usancndan ileri gelir;nk usan, arklk sfatdr; buraya usan smaz; ne ii var usancn burada?

yle rast geldi, hamamda eyh Salhaddin'e fazla tap kldm. O da bana kar fazla

bir gnl alaklnda bulundu O gnl alaklndan ikyet ettim Bu srada gnlme

33

8/6/2019 FihiMaFih2

33/89

bir gnl alaklnda bulundu. O gnl alaklndan ikyet ettim. Bu srada gnlmeu dnce geldi; kendi-kendime, tap klmada ar vardn; gnl alaklnyava-yava gstermek gerek;nce elini ovarsn, sonra ayan. Derken azar-azar, iibir yere vardrrsn ki artk o tap klma, o gnl alakl, grnmez olur; o da bunaalr-gider. Hsl onu zahmete sokmamak, alak gnllle karlk alak gnlllketmeye zorlamamak gerek... Onu buna altrrsan yava-yava altrrsn. Dostluu da

byle yapmak gerek, dmanl da byle azar-azar. nce t verirsin; dinlemezsedversin, gene dinlemezse kendinden uzaklatrrsn.

Kur'n'da da deniyor ya: "Kadnlara t verin, yataklarnz ayrn onlardan, dvnonlar." Dnya ileri de byle gider. Grmez misin? lkbaharn bar, dostluu,balangta azar-azar bir s gsterir; derken daha ok, derken daha da ok. Aalarabak; yava-yava geliirler. nce bir glmseme; derken yava-yava yapraklanrlar,

meyve verirler, varlarn-yoklarn elde ederler; dervie, sfce, neleri varsa ortayakorlar; hepsini de oynarlar, yutulurlar.

Dnya ilerinde olsun, ahret ilerinde olsun, ie ilk girimede ar gidene o i,kolaylamaz. Mesel ryzat m yapacak, yolunu yle gstermiler: Bir batman ekmekyiyorsa her gn bir dirhem azaltr; bir-iki yl geti mi yedii ekmei yarm batmanaindirmi olur. ylesine azaltr ki bedene onun azaln gstermez. bdet de, ibdeteyz tutu da, namaz da byle. Hi mi namaz klmyor; namaza balad m, nce be

vakit namaz klar, onu brakmamaya gayret eder, ondan sonra boyuna arttrmayakoyulur.

22 BLM34

8/6/2019 FihiMaFih2

34/89

22. BLM(*)

Temel olan, bni v'un, Tanr srrn kutlasn, eyh Salhaddin'in aleyhindebulunmamasdr. Bylece faydalar elde eder, u karanlklardan kurtulur, perdeler,nnden kalkar. Bu bni v, neler diyor onun hakknda? nsanlar, ehirlerini,

babalarn, analarn, ayllerini, soylarn-boylarn brakrlar da Hintten-Sintten yoladerler, giydikleri demir arklar paralanr-gider. Maksatlar da o lemden koku alm bireri bulmaktr. Niceleri vardr, bu zleyile lrler de aradklarn bulamazlar. Bu eit bireri, evinde hazr bulmusun da ondan yz eviriyorsun; bu, byk bir bel, byk birgaflet deil de nedir?

Tanr saltanatn ebed klsn, eyhlerin eyhi, Tanr ve din Salh' hakknda bana tverir, gerekten de byk bir adam, pek ulu bir er; yznde de grnyor zten; ennemsiz ey u: Hangi gn yanna gittiysem bir kere bile adnz, efendimiz, mevlmzeklinden baka bir ekilde andn duymadm; gnlerden bir gn bile bu szlerideitirmedi derdi. Onu perdeleyip bu halden baka bir hale dren, kt garezlerideil de nedir? imdi de eyh Salhaddin hibir ey deil diyor. Salhaddin, onunkuyuya dmek zere olduunu gryor da baka insanlar da kavryan esirgeyiciliiyznden kuyuya dme diyor; baka ne yapyor ki ona. Bu esirgemeden tiksiniyor o.

Salhaddin'in rz olmad bir ey yaparsan kahrnn t iine dalarsn. Onun kahrndaolduka da nasl iin alr? Gittike cehennem dumanna dalarsn, gittike kararrsn.Oysa t veriyor sana, diyor ki: Kahrmda kalma; kahr yurdumdan, gazep yurdumdanltuf, rahmet yurduma tan; nk benim rz olduum eyi ilersen sevgi yurduma,ltuf yurduma girersin; bu yzden de gnln alr, ap-aydn olur. O sana, senin iyiliin

iin hayrn iin t veriyor; sense bu esirgemeyi bu t vermeyi kt bir dnceye

35

8/6/2019 FihiMaFih2

35/89

iin, hayrn iin t veriyor; sense bu esirgemeyi, bu t vermeyi kt bir dnceye,bir gareze veriyorsun. Bylesine bir erin, senin gibisine kar ne gibi bir kt dncesi,ne gibi bir garezi olabilir? Sen, haram olan araptan, yahut afyondan; yahut sem'dan,yahut bu eit bir baka sebepten sarho olursun da o anda btn dmanlarndanraz olursun, onlarn sularn balarsn, ayaklarn-ellerini pmek istersin. Kfir,m'min, bu anda bir grnr sana. eyh Salhaddin se bu zevkin temelidir; zevk

denizleri onun katndadr. Tanr korusun, nasl olur da birisine kin gder, birisine garezbesler o. Bu szleri, btn kullar kavrayan esirgeyiinden, acyndan sylyor ancak;yoksa bu eit ekirgelere, kurbaalara ne garezi olabilir ki? Bu saltanat, bu ululuk ss,hi u yoksullarla eit olur mu?

Bengisu karanlktadr derler. Karanlk, erenlerin bedenleridir; bengisu da onlardadr.Bengisuya, ancak karanlkta ulaabilirsin; u karanlktan ekinirsen, kaarsan

bengisuya nasl ulaacaksn? Putlardan putluu, kahpelerden kahpelii renmekistersen binlerce istemediin eye, ktee, dilemediin eylere katlanmak gerek, bunubelleyip elde etmek iin dayanmak gerek deil mi? Bu, byleyken peygamberlerin,erenlerin dura olan lmsz, srp giden yaay istiyorsun da sonra ho grmediinbir eye uramamak, sendeki bz huylardan vazgememek dileindesin; nasl olur bu?

eyh sana, eski eyhler gibi karn, evldn, maln, mevkiini brak demiyor. Eski eyhler,bunlar derlerdi. Hatt karn brak derlerdi, onu biz alacaz; mrtler de dayanrlar,

katlanrlard buna. Size kolay bir tte bile bulunsa neden katlanmyorsunuz, nedentutmuyorsunuz bunu? "Nice eyler var, tiksinir, ekinirsiniz, oysa ki hayrdr size."stlerine krlk, bilgisizlik ken u insanlar, ne sylyorlar; hi dnmyor bunlar.

nsan bir ocuu, bir kadn sevse neler yapar, ne dknlklere katlanr; onu

kandrmak iin maln-mlkn feda eder varn-younu verir de gnln eder;

36

8/6/2019 FihiMaFih2

36/89

kandrmak iin maln mlkn feda eder, varn younu verir de gnln eder;gece-gndz vazgemez ondan, usanmz-bezmez; fakat ondan baka herkestenusan gelir ona. eyhin, Tanrnn sevgisi, bundan nemsiz midir? En aa birbuyruktan, en kk bir tten alnyor da ekiniyor, vazgeiyor eyhten. Anlald ki one k, ne de istekli. k olsayd, istei bulunsayd sylediklerimizin kat-kat fazlasnakatlanrd; gnlne baldan da, ekerden de tatl gelirdi.

(*) Bu blm Arapa dr.

23. BLM

(Mevln) buyurdu ki:

Tokat tarafna gitmek gerek; o tarafn havas scak; Antalya da scak amma ordakilerinou Rum; szmz anlamazlar. Amma Rumlarn arasnda da yle kiiler var kianlyorlar. Bir gn, bir topluluk iinde konuuyordum. Aralarnda kfirler de vard. Szarasnda alyorlar, tat duyuyorlar, halden hle giriyorlard.

Birisi, onlar ne anlarlar, ne bilirler ki... Bu eit sz, sekin Mslmanlarn bilebinde biri anlayabilirken onlar ne anlyorlar da alyorlar diye sordu.

(Mevln) buyurdu ki:

Bu szn zn anlamalar gerekmez; szden maksat neyse onu anlarlar ya. Sonundahepsi de Tanrnn birliini syler; hepsi de der ki: Tanr yaratcdr, rzk veren odur, her

eyde tedbir, tasarruf ssdr, herkes dnp ona varr; ceza da ondandr, balama da.

37

8/6/2019 FihiMaFih2

37/89

eyde tedbir, tasarruf ssdr, herkes dnp ona varr; ceza da ondandr, balama da.Bu sz, Tanry anlatyor, Tanr ans; bu sz duydular ya; herkes heyecana der, tatalr; zleyii artar herkesin; nk bu szden sevgilinin, zlenenin, istenenin kokusugeliyor.

Yollar ayr amma maksat bir. Grmez misin? K'be'ye giden yollar ok. Kimisi

Anadolu'dan gider; kimisi am'dan, kimisi ran'dan, kimisi in'den. Kimisi de denizyoluyla Hint'ten gelir, Yemen'den gelir. Yollara bakarsan byk bir ayrlk var, snrsz birayrlk var. Fakat maksada bakarsan hepsi de birlemi, bir. Herkes gnlnden K'be'yegitmeyi geirmede; gnllerin K'be'ye byk bir ball, sevgisi var, bu istee hi mihi ayrlk, aykrlk smyor. Bu istek, ne kfrle ilgili, ne manla. O ilgide hibir bulanklkyok.

Hani ayr-ayr yollar var dedik ya; herkes oraya vard m yoldayken birbirleriyle ekiipsavamalar da kalmaz, ayrlk-aykrlk da biter-gider, dedi-kodu da. Yolda giderlerkenbu, ona, senin tutuun yolun asl yok, sen kfirsin derdi; o da bunu yle grrd ya;K'be'ye vardlar m bilirler, anlarlar ki o sava, yoldaym maksatlar meerse birmi.

Mesel ksenin can olsayd kseciye kul-kle kesilirdi; onunla ak oyununa giriirdi.imdi u kseyi yapmlar ya; kimisi bunu sofraya byle koymak gerek der; kimisi iiniykamal der; kimisi tekmil ykamal der; kimisi ykamak gerekmez der. Ayrlk-aykrlk bu

eylerdir. Fakat kesin olarak kseyi bir yapan, bir yaratan var; kendi-kendine meydanagelmemitir; bunda herkes birdir; bunda hi kimsenin ayrl yoktur.

imdi geldik insanlara. nsanlar, gnllerinde Tanr sevgisini tarlar, onu dilerler, onayalvarrlar; her eyi ondan umarlar; ondan baka her eyi dzp-koan, her eye gc

yeten birini tanmazlar. Bu eit anlay sa ne kfrdr, ne man. yzde bir ad yoktur

38

8/6/2019 FihiMaFih2

38/89

y y , y yamma o anlam suyu iten coup dil oluundan akt m donar, ekle, sze girer; o vakitad, kfr olur, man olur; iyi olur, kt olur.

Hani bitkiler yerden biter ya; nce bir ekli yoktur onlarn. u dnyaya yz tuttular mbalangta gzel, ince grnrler, renkleri aktr. Dnyaya ne kadar ayak basarlar,

dnyaya ne kadar gelirlerse o kadar kaba bir hale gelirler, o kadar katlarlar, baka birrenge brnrler.

nananla inanmayan, bir arada otursa, fakat bir ey sylemese ikisi de birdir. Dnceyznden hi kimse sorumlu olamaz. Adamn ii, hrlk dnyasdr. nk dncelergze grnmezler; dncelere gre hkm verilemez. "Biz grne, da gre hkmveririz; gizli eyleriyse Tanr bilir." Dnceleri Ulu Tanr belirtir sende; sen yz binlerce

abada bulunsan, lhavle eksen dnceleri uzaklatramazsn kendinden. HaniTanrnn araca ihtiyac yoktur derler ya; grmez misin, u dnceleri sende, arasz,kalemsiz, ekilsiz-renksiz nasl belirtmede.

Dnceler, havada uan kulara, ormanda gezen ceylnlara benzer. Kuu tutupkafese koymadka eratta satman, doru olmaz; zti havadaki kuu satamazsn;buna gcn yetmez: Satmda satlan eyi alana vermek arttr. Elinde deil ki neyivereceksin?

Dnceler, ite kaldka adsz-sanszdr; onlara hkm yrtemezsin; ne kfrdiyebilirsin, ne Mslmanlk. Kad, iinden unu ikrar ettin, bu eit bir satta bulundun;gel, iinden u dnceyi geirmediine and i der mi hi? Diyemez; nk hi kimsegnlden geene, hatra gelene hkm yrtemez.

Dnceler, havadaki kulardr. imdi sze geldi mi, o anda kfr, yahut Mslmanlk

39

8/6/2019 FihiMaFih2

39/89

, g , , yolduuna, iyi, yahut kt bulunduuna hkmedilebilir. Nitekim bedenler bir lemdir,hayaller bir lem, vehimler bir lem. Ulu Tanrysa btn lemlerin ardnda; ne olemlerin iindedir, ne dnda.

imdi u dncelerde Tanrnn tedbirine bak, kullann seyret; bunlar nasl

neliksiz-niteliksiz yaratmada; nasl kalemsiz, arasz dzp komada. O hayali, odnceyi araan, gsn yarsan, zerre-zerre etsen bulamazsn, orda. Kanda dabulamazsn, damarda da. Yukarda da bulamazsn, aada da. Hibir yerde bulamazsn.Yan-n yoktur onun; neliksiz-niteliksizdir o. Darda da bulamazsn onu. Tanrnndnceleri dzp komas bu kadar gze grnmez, bu kadar adsz-sansz olursabtn bunlar yaradann izi-tozu belirmez, gzlere grnmez de grnmez olduunuartk var, seyret. Hani u kalplar, anlamlara kar, gze grnr eylerdir, bu

anlamlarsa gze grnmez, neliksiz-niteliksizdir ya; Tanrnn ltfu karsnda detabedenler, gze grnr ekillerdir.

Perdeler ardndan o kutsal can bir grnseydi,

nsanlardaki akllar da beden sayarlard, canlar da.

Ulu Tanr, dnceler lemine smaz; hibir leme de smaz ya. Dnceler lemine,yahut bir baka leme ssayd dzlp koulann onu kavramas, dncelerinyaratcs olmamas gerekirdi. u halde bilindi-anlald ya, o btn lemlerin tesinde.

"Tanr, and olsun ki Elisinin ryasn gerekletirdi; Tanr izin verirse Mescidl Harma,kesin olarak gireceksiniz." Herkes K'be'ye gireceiz der. Kimisi de Tanr izin verirse

gireceiz der. Tanr izin verirse diyenler klardr. nk k, kendini bir i-g

40

8/6/2019 FihiMaFih2

40/89

gryor, dilediini yapyor grmez; sevgilinin iine-gcne koyulmu grr. Bu yzdende sevgili dilerse gireriz der. imdi zhir ehline gre Mescidl Harm, halkn gittii buK'be'dir. klara, haslara greyse Mescidl Harm, Tanryla bulumadr. Onun iin deTanr dilerse derler, ona ereriz, grme yceliine ularz. Fakat sevgilinin Tanr izinverirse demesine az rastlanr. Bir garibin hikyesi vardr hani. Fakat garip gerek ki

garibin hikyesini iitsin, duyabilsin.

Tanrnn ylesine kullar vardr ki onlar, zlenilenlerdir, sevilenlerdir. Ulu Tanr onlardiler. klarn devleri neyse Tanr, onlara kar, o devleri iler; bylesine bir itir,iler-durur. Hani k, Tanr izin verirse varrz diyordu ya; Ulu Tanr, o stn ere karbunu der. Bunu anlatmaya koyulsak Tanrya ulam erenler bile ipin ucunu yitirirler; ibyleyken bu eit haller, bu eit gizli eyler, halka nasl sylenebilir?

Kalem buraya geldi de ba yarld-gitti.

Minre stndeki deveyi gremeyen devenin azndaki bir tek kl nasl grebilir? Bizgelelim ilk hikyeye:

Tanr izin verirse diyen klar, yni sevgilinin iine-gcne koyulmu olanlar, sevgili izinverirse, dilerse diyenler var ya; onlar Tanrya dalmlardr. Oraya yabanc smaz; ordayabancy anmak haramdr. Yabancnn da yeri mi? Kendisini yok etmeyen oraya smaz."Evde-barkta Tanrdan baka ey yok." imdi burackta ite; "Tanr Elisinin ryasn"diyor ya; imdi bu rya, klarn, gereklerin, zleyenlerin ryasdr. Yoruluu da brdnyada meydana kar. Zti btn dnya hayalleri ryadr; yoruluu da br dnyadameydana kar.

Hani bir rya grrsn, ata binmisin. Umduunu bulacaksn derler. Atla umudun ne

41

8/6/2019 FihiMaFih2

41/89

ilgisi var? Sana ter-temiz paralar verirler, bunu grrsn; bir bilginden, gzel, temizeyler duyacaksn diye yorarlar. Para, sze ne diye benzesin? seni daraacna asmlargrrsen; bir topluluun ba olursun. Daraac, ne diye bala, babulua benzesin?Bylece dedik ya, dnyann halleri bir ryadr.

"Dnya, uykuya dalm kiinin sama-sapan dnyasna benzer." Yorulular da brdnyada bir baka eit olur; buna benzemez. Onu Tanrsal d yorucu yorar; nkona her ey ap-aktr. Bu, una benzer hani; bir bahvan, baheye girer; aalarabakar; dallarda meyveleri grmeden bu hurmadr, bu incirdir, bu nardr, bu armuttur, buelmadr diye hkmeder; nk bu bilgiyi elde etmitir o; yorduu eylerin, verdiihkmlerin gerek olduunu grmesi, o ryann sonucu ne oldu, bunu anlamas iinkymetin kopmas gerekmez.

Bahvan, bu dal ne meyve verir, nasl nceden bilirse o da bu ryann yorumu nedir,nceden grmtr. Mal, kar, elbise... Dnyann her eyi, bir baka ey iin gerektir,z, kendisi gerek deildir bunlarn. Grmez misin? Yz bin dirhemin olsa, sen de akalsan, hi de ekmek bulamazsan o paralar yemen, onlarla geinmen mmkn m?

Kadn, ocuk meydana getirmek, istei gidermek iin gerek. Elbise souktan korunmakiin gerek. Bylece btn eyler birbirine ulanr-gider; t, ululandka ululansn, Tanrya

varr, zti asl istenen de odur; brn onun iin isterler, baka bir ey iin deil;nk o, hepsinin tesindedir, hepsinden iyidir, hepsinden daha ycedir, hepsindendaha gzeldir. Peki, hal byleyken onu, ondan daha aa bir ey iin nasl isterler?"Her ey dner, ona varr-dayanr." Ona erienler, tmden dilee eriir; artk ondandaha sonra geilip gidilecek bir yer yoktur.

nsan, kukular ikiller iindedir. Ondan kukuyu, ikili gidermeye imkn yoktur; meer

42

8/6/2019 FihiMaFih2

42/89

ki k olsun. k oldu mu, onda ne kuku kalr, ne ikil. "Bir eyi sevdin mi ona karkr eder, sar eder seni o sevgi."

blis dem'e secde etmedi; buyrua kar geldi; dedi ki: "Beni ateten yarattn, onuysatopraktan yarattn." Benim zm ateten, onun zyse topraktan. Ycenin, aalk

kiiye secde etmesi nasl yarar? Bu su, bu kar koyu, Tanryla bu ekime, blis'ilnete uratt, uzaklatrd da yarbbi dedi, hepsini sen yaptn, senin snamand bu;sonra da bana lnet ediyorsun, uzaklatryorsun kendinden beni. dem'se su iledi;Ulu tanr onu cennetten kard. Ulu Tanr dem'e dedi ki: A dem, seni sulandrdm,yaptn su yznden seni sktrdm zaman niin benimle ekimedin; elinde delil devard; bana, her ey senden, sen yaptn; dnyada ne dilersen o olur; dilemediin eyasla olmaz demedin. Elinde bylesine doru, salam bir delil varken neden byle birsz sylemedin? dem, yrabbi dedi, bilmeye biliyordum amma sana kar edebibrakmadm elden, bir de sevgim, sana kar koymaya brakmad beni.

(Mevln) buyurdu ki:

Bu erat, su iilecek bir kaynaktr. Padiahn dvanna benzer hani. Orda yaplmasgereken, yaplmamas buyurulan eyler, ldrme, adlette bulunma gibi halkn gerikalanlaryla, ileri gidenleriyle ilgili buyruklar var. Padiahn dvanndan kan buyruklar

sayszdr, saylamaz onlar. Pek de gzeldir, pek de faydaldr. Dnya o buyruklarladurur. Fakat dervilerin, yok-yoksul kiilerin hali, padiahla grp konumaktr;buyruk verenin bilgisini renmektir. Nerde buyruklar bilmek, nerde buyruk verenibilmek, padiahla konuup grmek. Arada pek byk bir fark var. Padiahla konuupgrenlerin halleri bir medresedir sanki. Orda fakyhler var. Her fakyhin bir mderrisi

var; yaratlna gre ders veriyor. Buna karlk da ona aylk veriyor. Birine on, brnei i d h b t S h k i k di l l " l

43

8/6/2019 FihiMaFih2

43/89

yirmi, daha brne otuz. Sz, herkesin kendi anlayna gre sylyoruz. "nsanlara,akllar miktarnca sz syleyin, akllarnza gre deil; byle hareket edin de Tanry,Eli'sini yalanlamasnlar."

24. BLMBu imreti herkes bir kuruntuyla yapar. Ya vergili olduunu gstermek iin, ya adnnanlmasn salamak iin, yahut da bir sevb elde etmek iin. Ulu Tanrnn maksad daerenlerin rtbelerini yceltmek, yattklar yerleri ululatmaktr. Onlarn ululanmayaihtiyalar yoktur, zten uludur onlar. Mumu yksek bir yere koymak isterler ya; bu,mum iin deildir, bakalar iindir. Ona aa nedir, yukar ne? Mum, nerde olursa olsunkldr. Fakat n bakalarna da ulamasn isterler.

u gne de gkyzndedir; aada olsa gene gnetir o; gnetir amma dnyakaranlkta kalr. u halde onun yukarda olmas, kendi iin deildir, bakalar iindir. Hslerenler de yceden, aadan, halkn ululamasndan mnezzehtir, byle eylere aldrbile etmezler. Sana da o lemin zerre kadar bir tad, bir bakmlk ltf yz gsterse osolukta yceden de, aadan da, alveriten de, babuluktan da usanrsn; hereyden daha yakndr varln sana ya ; ondan da bezersin; hatrna bile gelmez. O

n mdenidir onlar; o tadn zdr onlar; artk aayla, yukaryla balar m olur?Onlarn vnmeleri Tanryladr; Tanr da yukardan, aadan mnezzehtir. uaa-yukar, bize gredir; nk ayamz, bamz var bizim.

Tanr rahmet etsin, esenlikler versin, Mustaf buyurdu ki: "Onun amas balk karnnda

oldu, bense ge adm, Ar'a vardm dye beni, Ynus'tan stn tutmayn." Yni, benid di b d t t t k t k b l k k d ld

44

8/6/2019 FihiMaFih2

44/89

dedi, bu yzden stn tutacaksanz tumayn; nk onun amas balk karnnda oldu;bense gklerin ycesine adm; fakat Ulu Tanrnn ne aas vardr, ne yukars.Yukarya nasl vurur, grnrse, aaya da yle vurur; yle grnr; balk karnna dayle vurur, yle grnr. O yceden de mnezzehtir, aadan da. Her yer birdir onca.

ok kimseler vardr ki baarrlar, maksatlar bam-bakadr; Tanrnn maksadysabam-baka. Tanr, Muhammed dinini ululamak, yaymak, dnya durduka durdurmakistedi. Bak da gr; Kur'n iin ne kadar tefsrler yapld; onar-onar ciltler, sekizer-sekizerciltler, drder-drder ciltler. Bunlar meydana getirenlerin maksatlar, kendistnlklerini gstermek. Zemaher, kendi stnln gstermek iin bunca gramer,lgat, yerinde kullanlm sz incelikleriyle "Kef meydana getirdi; maksad kendistnln, kendi bilgisini gstermekti; fakat bununla da asl maksat meydanageliyordu ki o da Muhammed dininin ululanmasyd.

u halde btn halk, tanr iini grmede; fakat Tanrnn maksadndan haberleri bile yok;onlarn maksatlar baka. Tanr, dnyann durmasn istiyor da onlar istekleredryor. Kadna, zevk almak iin yaklarlar; fakat ondan bir olan doar. Bylecegzellii iin, tatll yznden bir ie koyulurlar; fakat o i lemin durmasna sebep olur. Demek ki gerek ynnden Tanrya kulluk ediyorlar; ediyorlar amma o kuruntuylayapmyorlar bu ii. Gene bunun gibi hani, mescitler yaptrrlar; kapsna, duvarna,

tavanna bunca paralan harcarlar. Fakat itibar kbleyedir; maksat odur; ululanankbledir; yapanlarn, dzp-koanlann maksad bu deildir amma bu ilerle kble,ululandka ululanr.

Erenlerin u bykl, grnte deildir. Eyvallh, onlarn ycelii, bykl var

amma neliksiz-niteliksiz. u dirhem puldan stndr ya, grnte deildir bu. Meseldirhemi dama koysan altn da aaya; kesin olarak herhalde stn olan altndr; inci

45

8/6/2019 FihiMaFih2

45/89

dirhemi dama koysan, altn da aaya; kesin olarak herhalde stn olan altndr; inci,l'l de altndan stndr; ister aada olsun, ister yukarda. Hani kepek, kalburunstndedir de un altnda kalmtr; onun gibi tpk; kesin olarak st olan undur, istersealtta olsun. u halde ycelik grnte deildir; anlamlar dnysndadr; o z, ondavarken herhalde odur st olan, odur yce olan.

25. BLM

Birisi ieriye girdi (Mevln) buyurdu ki:

Sevgilidir, alak gnlldr o. Bu, mayasnda var onun. Hani meyvesi ok olan dal gibi;o meyve onu aaya eer. Meyvesi olmayan dalsa selvi gibi ycelere ba eker.Meyve haddini at m da bsbtn yerlere denmesin diye o dala direkler dayarlar.Tanr rahmet etsin, esenlikler versin, Peygamberimiz pek alak gnllyd; nknden-sondan btn dnyann meyvesi onda toplanmt; bu yzden de herkestendaha alak gnllyd.

"Selm vermede Tanr Elisi'ni kimse geememitir." Peygamber'den nce kimse onaselm verememitir; nk Peygamber, sonsuz bir gnl alaklyla ondan nce

selm verirdi. Fakat tutalm nce selm vermesin, gene de gnl alak olan oydu,selmda ilk davranan oydu; nk selm ondan rendiler, ondan duydular.

ncekiler de, sonra gelenler de, hepsi onun vuruudur, hepsi onun glgesi. Bir kiininglgesi, eve ondan nce girse glge, grnte nclk eder grnr amma gerekte

ilk giren, o kiidir. nk glge, ona uyar. Bu huylar, imdi meydana gelmi de deil.T o vakitten dem'in zerrelerinde vard Onun para buuklarnda vard bu zerreler

46

8/6/2019 FihiMaFih2

46/89

T o vakitten, dem in zerrelerinde vard. Onun para-buuklarnda vard bu zerreler.Kimisi aydnd, kimisi yar aydn, kimisi de karanlk. Bu, imdi meydana kmada. Fakatbu aydnlk, bu klk, daha ncedir; onun zerresi dem'de hepsinden daha aryd,daha aydnd, daha alak gnllyd.

Kimi insan vardr, ne bakar; kimi insan vardr, sona bakar. Sona bakanlar stndr,byktr; nk grleri sonadr son-uca. ne bakanlarsa daha has kiilerdir. Onlar,sona bakmamza ne hacet var derler. Mademki buday ekmilerdir nce, elbette arpabitmeyecek sonunda. Arpa ekenler de buday bimeyecekler. u halde onlar ne,balangca bakarlar.

Bir blk halk da vardr, daha da hastr onlar; ne ne bakarlar, ne sona. Onlarn

hatrna ne n gelir, ne son; onlar. Tanrya dalp gitmilerdir.Bir blk halk daha var ki dnyya dalm... Onlar da ylesine gaflete dalmlardr kine ne bakabilirler, ne sona; bunlar, cehennem otlardr.

u halde anlald ya, temel Muhammed'dir; "Sen olmasaydn gkleri yaratmazdm"denmitir ona. Ycelikten, gnl alaklndan, buyruk yrtmeden, yksekrtbelerden ne varsa hepsi de onun badr, onun glgesi; nk ondan meydana

gelmitir bunlar.

Hani u el ne yaparsa akln glgesidir o; onun gibi, akln glgesi vuruyor ele. Aklnglgesi yok amma gene de glgesiz bir glgesi var; hani kimi insann varlksz birvarl vardr ya; tpk onun gibi. Bir adama akln glgesi vurmasa btn uzuvlar

hareketten kalr. El, tutup kavrayamaz; ayak, adm atp yol yryemez; gz, bir eygremez; kulak bir-ey duysa ters duyar

47

8/6/2019 FihiMaFih2

47/89

gremez; kulak, bir-ey duysa ters duyar.

u halde bu organlarn hepsi de akln glgesi yznden doru, dzgn, iyi ilergryorlar, yerinde iler baaryorlar; gerekte btn o iler, akldan meydana geliyor,organlar birer ara. Bylece bir insan da vardk ki pek byktr, vaktin halfesidir; o

Akl- Kll'e benzer; insanlarsa onun organlardr sanki; ne yaparlarsa onun glgesiyleyaparlar. Onlarn birinden ters iler meydana gelirse bu, Akl- Kll'n glgesini, oadamn bandan aldndandr.

Bir adam delirmeye balar hani, beenilmeyecek ilere koyulur; herkes de anlar ki aklbandan gitmitir onun; akl, glge salmamaktadr ona; akln glgesinden, aklnkorunmasndan uzak dmtr o. Akl, melek cinsindendir.

Melein ekli yoktur amma kolu-kanad vardr; aklnsa ne ekli vardr, ne kanad; byleolmakla beraber gerekte birdir onlar; bir ii baarrlar; huylar da birdir. Mdemki birii grmedeler, grne bakmamak gerek. Onlarn grnn yaktn, erittin mihepsi de akl olur; ne kolu kalr, ne kanad.

Demek ki bildik, rendik ki hepsi de akl olur; ne kolu kalr, ne kanad. Demek ki bildik,rendik ki hepsi de akldr; fakat bedene brnm; bu yzden de onlara grnen

akl derler. Hani mumdan bir ku yaparlar; o gene o mumdur, bir ekle brnmtramma gene o mumdur o. Buz da byledir. Erittin mi su olur. Buz haline gelmeden ncede suydu; kimse onu eliyle tutamazd, ele-avuca smazd. Fakat buz haline gelinceelle tutulabilir, etee konabilir. Aradaki fark bundan ibrettir. Yoksa buz, o sudur, ikiside bir eydir. nsann hali de yledir: Melein kanadn, getirip eein kuyruuna

balamlar; olabilir ya demiler, eek, melein ndan klanr; onunla grpkonuma yznden melek olur Eein onun rengine boyanmas melek olmas

48

8/6/2019 FihiMaFih2

48/89

konuma yznden melek olur. Eein onun rengine boyanmas, melek olmasmmkndr nk,

Beyit

s, aklla yceldi, gklere ad;

Eeinin de yarm kanad olsayd eeklikte kalmazd.

Eein insan olmasna ne diye alsn; Tanrnn her eye gc yeter. u ocuk, ilkdoduu zaman eekten de beterdir(*). Elini pislie atar, yalamak iin azna gtrr.Anas dver, brakmaz onu. Eeinse bari bir ayrt edii var; ierken, stne sidik

sramasn diye ayaklarn aar. Ulu Tanr, eekten beter olan bir ocuu insan ederse,eei insan yaparsa ne diye alsn. Tanrnn katnda alacak hibir ey yoktur.

Kyamette insann btn organlar teker-teker, ayr-ayr, eli, aya, br organlar szsyleyecek. Felsefeciler bunu te'vl ederler de el nasl sz syleyebilir derler; elde biriz, bir eser peydahlanr da sz yerine geerse o baka. Hani bir yara olur, bir bankar da el sz sylyor, isilik veren bir ey yedim de byle oldum diyor denebilir.Yahut el yaralansa, yahut da kararsa el sz sylyor, beni bak kesti, yahut isli

tencereye srndm diyor denebilir. Elin, br organlarn sz sylemesi byle olabilirderler.

Snnler hayr derler; olamaz. O el, o ayak, duyulacak szler syler; dil nasl sylerse

hani. Kyamet gnnde insan, ben almadm diye inkr eder. El, evet, aldn, ben dealdm diye apak syler. Adam, yzn eline, ayana tutar da sen sz sylemezdin,

49

8/6/2019 FihiMaFih2

49/89

aldm diye apak syler. Adam, yzn eline, ayana tutar da sen sz sylemezdin,nasl oluyor da konuuyorsun der. "Her eyi syleten Tanr bizi konuturdu" derler;her eyi sze getiren; kapy, duvar, ta, kerpici syleten, bizi de syletti; her eyesz syleme gcn veren Yaratc, nasl senin dilini sze getirdiyse bizi de szegetirdi derler. Dilin bir et parasdr, elim bir et paras. Bir et paras olan dilin sz

sylemesi akla sar m? ok et paras grmsndr; sz sylemeleri sencemmkn grnmez; grnmez amma Tanrya gre dil bir bahanedir: Sz sylebuyurdu mu sz syler. Neye de syle buyurur, hkmederse syler.

Sz, dinleyenin miktarna gre sylenir. Bizim szmz su gibidir; su beyi aktr onu.Su ne bilsin su beyi hangi eliyle hyar ekilmi yere mi aktmtr onu, lhana ekilmiyere mi, yoksa soan ekilmi yere mi? unu biliriz ancak; su ok geldi mi o yerler dahasusuzdur; az gelirse oras dar bir yerdir; bir bahedir, yahut drt duvarla evrilmikck bir yerdir. "Tanr, dinleyenlerin anlaylarna gre hikmet ilham eder tverenlere." Ben ayakkab dikicisiyim; deri geni amma ayak ne kadarsa o kadarkeserim, o kadar dikerim.

nsann glgesiyim, insann boyuncaym;

Boyu ne kadarsa o kadarn ben.

Yeraltnda hayvancklar vardr; yeraltnda yaarlar; karanlktadr onlar. Yaadklaryerde gze, kulaa muhta deillerdir. O yzden de gzleri, kulaklar yoktur. Gze,kulaa ihtiyc olmayana ne diye gz, kulak versin? Yoksa Tanrda gz, kulak az deil,yahut nekeslik yok. Fakat bir eyi ihtiyca gre verir. htiyc olmayana bir ey

verecek olursa o ey, ona yk olur. Tanrnn hikmeti, ltf, keremi yk almaktr; ibyleyken nasl olur da birisine yk ykler?

50

8/6/2019 FihiMaFih2

50/89

byleyken nasl olur da birisine yk ykler?

Mesel keser, testere, trp gibi dlger aralarn bir terziye versen, bunlar al desen,ona yk olur bunlar; terzi bu aralarla i gremez ki. u halde Tanr, bir eyi ihtiycagre verir. Bu, una benzer hani; yeraltnda yaayan o kurtlar, o karanlkta

yaar-giderler. Bir blk halk da vardr; u dnyy yeter bulurlar, bu dnyyaihtiyalar yoktur; Tanryla bulumay zlemezler. Can gz, akl kula, ne ilerineyarar onlarn. u ba gzyle bu dny ii olur-gider; o yana gitmeyi kurmazlar bile;onlara nasl olur da can gz verir? lerine yaramaz ki.

Sanma ki yol alanlar yok,

zleri belirmeyen olgun kiiler yokSen srlara mahrem deilsin de

Sanyorsun ki baka eit erler yok.

imdi dnya, gafletle durur. Gaflet olmasa bu dnya kalmaz. Tanry zleyi, ahretian, esriyip kendinden gei br dnyann mmrdr. Tmden yz gsterse bunlar,tmden o dnyya gideriz, burada kalmayz. Ulu Tanr burada kalmamz, iki dnynnolmasn diledi de iki khya dikti. Biri gaflet, br uyanklk; bylece iki dny dammur olur-gider.

(*) Satrn kenarna Arapa, "Hamdolsun Tanrya ki insan eklinde eek yaratt-hads" szyazlmtr.

51

8/6/2019 FihiMaFih2

51/89

26. BLM

(Mevln) buyurdu ki:Katmda, yahut ben yokken ltuflarda bulunuyorsunuz, abalarda bulunuyorsunuz.Aka teekkr etmiyorsam, sizi ululamyorsam, sizden zr dilemiyorsam, bunlardakusur ediyorsam kendimi byk grdmden, yahut aldr etmediimden, yahut danmet verenin hakkn, karlnda szle, ile ne mkfatta bulunacanbilmediimden deil. Fakat sizin ter-temiz inancnzdan biliyorum ki siz, onu zden,Tanr iin yapyorsunuz, ben de zrn Tanr dilesin diyorum, ona brakyorum.

Mdemki yaptn onun iin yaptn; teekkr etmeye kalksam, dille sizi ululasam,vsem Tanrnn verecei sevbn bir ksmn ben vermi olurum. nk bu gnlalakl gstermeler teekkr etmeler, vmeler, dnya taddr. Dnyda bir zahmettir,ekersin ya; bu, bir mal vermeye, bir mevki balamaya benzer; bunun karlnn datmden Tanrdan gelmesi daha iyi.

Bu yzden teekkr etmiyorum. Zti teekkrde bulunmak, dnya istemektir. nkmal yenmez ki, mal olduundan istenmez mal. Malla at alrlar, halaykaz alrlar, klealrlar; bir mevki elde etmek isterler; bylece de vlmeyi dilerler. Zti dny dediinde adamn byk, sayg deer olmasdr; byle olan adam verler, sayarlar.

Buhr'nn Dokumac eyhi, byk bir erdi; gnl ehliydi. Bilginler, bykler, onunkatna gelirler ziyretine varrlar, tapsnda diz kerler, otururlard. eyh, anadan

52

8/6/2019 FihiMaFih2

52/89

g y , p , y ,doduu gibiydi, okuma-yazma bilmezdi. Kur'n'n tefsrini, hadsi onun dilindenduymak isterlerdi. Derdi ki: Ben Arapa bilmem; yeti, hadsi benim dilime evirin deanlamn syleyeyim. yeti diline evirirlerdi. O tefsr etmeye, gerek anlamlarnsylemeye koyulurdu. Tanr rahmet etsin, esenlik versin derdi; Mustaf, filn

duraktayken bu yeti syledi. Sonra o duran makamlar byledir der, o duraklarn, oyollarn hallerini, oraya amay etraflca anlatrd.

Bir gn Muarrif Alev, onun tapsnda kady vyor, dnyda byle bir kad olmaz,rvet almyor; ei yok; pervsz; z doru; Tanr iin halka adletle mumeleetmede diyordu. eyh dedi ki: imdilik rvet almyor diyorsun; biyol yalan bu sz.Sen Alevsin, Mustaf soyundansn, sonra da tutuyor, onu vyorsun; bu rvet deilmi? Onun karsnda onu vyor, onu anlatyorsun; bundan daha iyi rvet mi olur?

Tirmiz eyhlislm, Seyyid Burhneddin, gerekle ilgili szleri gzel sylyor; bununsebebi de eyhlerin kitaplarn, szlerini, onlarn srlaryla ilgili yazlar okumu olmasdedi. Birisi, sen de okuyorsun; nasl oluyor da yle sz sylemiyorsun dedi. Dedi ki:Onda dert var, savama var, ibdet var. Adam peki dedi, neden bunu sylemiyorsun,neden bu, hatrna bile gelmiyor da okumasn sylyorsun? Temel olan bu, biz onusylyoruz, sen de onu sylesene. Onlarda, o dnynn derdi yok. Kimisi ekmek

yemee gelmi, kimisi ekmei seyretmeye. Bu szleri renip satmay isterler.

Bu szler, bir geline, gzel bir halaykaza benzer; onu, satmak iin alrlar hani. Ohalaykaz, onu ne diye sevsin, ne diye ona gnl versin. O al-verite bulunankiinin ald tat, sattadr; erlii yoktur onun; halaykaz satmak iin alyor; erlii,

erkeklii yok ki halaykaz kendisi iin alsn. Putun eline, gzelim bir Hint klc geseonu, satmak iin alr. Yahut bir babayiidin yay, eline dse onu da satmak iin alr.

53

8/6/2019 FihiMaFih2

53/89

nk onra o paz yoktur ki tutsun da o yay eksin. O, yay istese bile kirii iin ister;fakat kirii ekecek gc de yoktur; sadece kirii sever. Onu da satt m, parasnalla, rasta verir put, baka ne yapacak ki? Onu sattktan sonra ondan daha iyi nealacak acaba?

Sryancadr bu sz; sakn anladm demeyin. Ne kadar ok anlar, bellersen o kadaruzak dersin anlamaktan, bellemekten. Bunun anlay, anlayszlktr. Seninuradn bel, dtn musibet, elde ettiin yoksunluk, o anlaytandr. Oanlaytan kurtulman gerek ki bir ey olasn.

Sen diyorsun ki krbam denizden doldurdum, deniz, krbama sd; mmkn yokbunun. Evet, krbam denizde yitirdim dersen bu sz gzel; temel olan da bu. Akl, senipadiahn kapsna gtrnceye dek gzeldir, dilenir. Onun kapsna geldin mi aklboa; o anda akl, ziyan verir sana; yolunu keser.

Mesel biilmemi bir kumatan bir kaftan, yahut bir cbbe diktirmek istiyorsan akl,seni tutar, terziye dek gtrr. Akl, bu na dek iyidir; seni terziye ulatrr. imdi buanda akl boamak gerek; terziye kar kendi dnceni brakmak gerek. Hasta dabyledir. Akl o zamana dek iyidir ki onu tutar, hekime gtrr. Hekime vardktan

sonra akl bir ie yaramaz artk; kendisini hekime taprmas gerek.

Senin gizli-gizli attn nralar, dostlarn kulaklarna geliyor; duyuyorlar onlar. Bir eyiolan, bir z, bir derdi bulunan kii anlalr. Deve katarnn iindeki esrik deve,gznden, yrynden, aznn kprnden, daha da baka eylerinden belli

oluverir: "Secdelerinin izleri yzlerinden belli olur, yzlerinde grnr." Aacn kk neyiyorsa aacn gvdesinden, bandan, dallarndan, yapraklarndan, meyvelerinden

54

8/6/2019 FihiMaFih2

54/89

belli olur. Bir ey yiyip imemi aasa solar-sararr; nasl olur da attnz u ycenralar gizli kalr? Bu nralarn srr, bir szden szler anlamanz, bir harften niceeyler duymanzdr.

Hani birisi, Vast okumutur, byk-byk kitaplar okumutur. Tenbh'ten bir szdr,duyar; onun erhini okumutur; o bir tek meseleden temeller, meseleler anlar.Tenbh'in bir tek harfini duyunca hay der, yni ben bu szde birok eylergrmedeyim; onu elde etmek iin zahmetler ekmiim, gecelerimi gndz etmiim,defneler bulmuum demek ister. "Gsn ap ferahlatmadk m" denmitir ya, gnlanlatlmaya kalklsa sonu gelmez. Oysa o erhi okumutur; bir iretten birokeyler anlar. Fakat okumaya daha yeni balayan, o szden anlamn anlar; ne haberivardr onun, ne de hay-hay eder, nralar atar.

Sz, duyann miktarna gre sylenir, dinleyen, o hikmeti ne kadar ekmeye urar,ne kadar onunla gdalanrsa hikmet, o kadar sylenir. O istemezse hikmet desylenmez, yz gstermez. Ne alacak ey der, neden sz sylemiyor? Syleyecekolan da ne alacak ey diye cevap verir, neden sz syletmiyor? Sana dinlemegcn vermeyen, syleyene de syleme istei vermiyor.

Tanr rahmet etsin, esenlikler versin; Mustaf'nn zmannda bir kfirin Mslman birklesi vard; mayas temiz bir kleydi. Sahibi, taslar al da hamama gidelim dedi. Yoldamescidin nnden geiyorlard. Mustaf, sahbeyle mescidde namaz klyordu. Kle,efendim dedi, Ulu Tanr hakk iin u tas bir soluk tut da iki rek'at namaz klvereyim;klar-klmaz gelirim. Kle mescide girdi, namaz kld.

Tanr rahmet etsin, esenlikler versin, Mustaf, dar kt; btn sahbe de dar kt.Kle mescidde yapayalnz kald. Efendisi, kuluk ana dek bekledi, a kle, k dard b d l b k l b d d d b

55

8/6/2019 FihiMaFih2

55/89

diye bard. Kle, brakmyorlar beni diye cevap verdi. snr anca adam, banmescidden ieri uzatt; brakmayan kimdir, onu grmek istiyordu. Ne kimseyi grd, nekimsenin glgesini, ne bir ayakkab vard, ne kmldayan kimsecik. Kleye, seni darbrakmayan kim dedi. Kle, seni ieriye sokmayan biri var ya dedi, beni dar

brakmayan o.

Sen onu grmezsin hani, zti insan, grmedii, duymad, anlamad eye ktr.Gece-gndz onu arar, ister; grmediime kulum-kleyim ben der. Anladndan,grdnden usanr, kaar. Bu yzdendir ki filozoflar, Tanrnn grleceini inkrederler; derler ki grrsen doyabilir, usanabilirsin, buysa olamaz.

Snnlerce o, bir renkte, bir ekilde grnrse usanlr. Her solukta yzlerce renkte,yzlerce ekildedir. "Her gn bir itedir o." Yz binlerce yllar grnse bir grn, birgrnne hi mi benzemez. Sen de u anda Tanry izlerinde, ilerinde grpduruyorsun. Her solukta eit-eit grmedesin; bir ii, bir iine hi benzemiyor.

Sevin vaktinde bir baka grn, alay vaktinde bir baka grn, korkuvaktinde bir baka grn, umut vaktinde bir baka grn. Tanrnn ileri, ileriningrn, izlerinin-eserlerinin grn, renk-renk, eit-eit olur, bir-birine

benzemezse elbette ztnn grn de byledir, ilerinin grnne benzer. Onu,bununla kyasla. Sen de bir para-buukken Tanrnn gcyle bir solukta bin halegeliyorsun, bir kararda durmuyorsun.

Kullardan kimi kullar vardr, Kur'n'dan Tanrya varrlar; kimisi de vardr, hastr;

Tanrdan gelirler de Kur'n' burada bulurlar; bilirler, anlarlar ki onu Tanr yollamtr."Biziz Kur'n' indiren; ve gerekten de biziz onu koruyacak olan." Mfessirler derler kib t K ' h kk d d B t f d i idi d Y i bi bi

56

8/6/2019 FihiMaFih2

56/89

bu yet, Kur'n hakkndadr. Bu tefsr de iyidir amma u da var: Yni sana bir z, biristek, bir srek verdik; onu koruyan, yitirmeyen, bir yere ulatran da biziz. Sen birkere Tanr de, ondan sonra ayan dire; btn bellar sana gelir-atar.

Birisi, Tanr rahmet etsin, esenlikler versin, Mustaf ya dedi ki: Gerekten de seniseviyorum ben. Mustaf dedi ki: Akln bana al, ne diyorsun sen? Adam, seniseviyorum dedi. Mustaf, akln bana al, ne diyorsun sen dedi. Adam tekrar, seniseviyorum ben deyince Mustaf, ylesine ayan dire dedi; kendi elinle senildreceim, vay sana.

Birisi, Tanr rahmet etsin, esenlikler versin, Mustaf'nn zamannda, tapsna geldi dededi ki: Senin bu dinini istemiyorum, vallahi istemiyorum, bu dini geri al. Senin dininegirdim gireli bir gn olsun, dincelmedim; mal gitti, kadn gitti, ocuk gitti; sayg grmemkalmad, gcm-kuvvetim kalmad, dileim-isteim kalmad. Mustaf, h dedi; benimdinimin nndan deildir ki bir yere gitsin, birinin gnlne yerlesin de o adamkknden skp atmasn; evini-barkn silip sprmesin, ter-temiz etmesin de gerigelsin; "Ona ancak ter-temiz olanlar dokunabilirler." Nasl sevgilidir o ki sende klkadar bile olsa, kendini sevmek, varlna balanmak varken kendisine yol versinsana.

Dostun yz gstermesi iin adamn, tmden kendinden de, dnyadan da usanmas,kendine dman kesilmesi gerek. Bizim dinimiz de hangi gnlde yerleirse o gnlTanrya ulatrmadka, gerekmeyen eyleri o gnl ssndan ayrmadka ondan elekmez.

Peygamber buyurdu ki: unun iin dincelmedin, gam yemedesin: Gam yemen, ncekisevinleri, ne'eleri kusmandr. Mdende onlardan bir ey kaldka yemen iin sana bir

l k k ki bi i K k ildi i kit k

57

8/6/2019 FihiMaFih2

57/89

ey vermezler; kusarken kimse bir ey yiyemez. Kusmas kesildi mi, o vakit yemek yer.Sen de sabret, gam yeme; gam yemen kusmaktr; kusman bitti mi bir ne'edir,kagelir; hem ylesine bir ne'e ki gam yok onda; ylesine bir gl ki tiken yok onda;ylesine bir arap ki ba ars vermez o. Dnyda gece-gndz dincelme, esenleme

istiyorsun. Bunun dnyda olmasna imkn yok; amma gene de bir soluk bile isteibrakamyorsun.

Dnyda bir rahata ersen, bir huzur bulsan bile o rahat, o huzur, akp giden,durmayan bir imek gibidir. Hem de nasl bir imek? Dolularla dop-dolu, yamurlarladop-dolu, karlarla dop-dolu, mihnetlerle dop-dolu bir imek. Mesel birisi, Antalya'yagitmek istese, fakat Kayseri yolunu tutsa, Antalya'ya varacan umsa da, abadanvazgemese de bu yoldan Antalya'ya ulamas mmkn deildir; ancak Antalya yolunu

tutarsa, topal da olsa, ark da olsa gene varr, eriir; nk yolun sonu oras. Dnyaii bile zahmetsiz, eziyetsiz kolaylamyor, ahret ii de byle.Bri u zahmeti, ueziyeti ahretten yana harca da yitmesin. Sen diyorsun ki: Ey Muhammed, al benimdinimi, dincelmiyorum ben. Bizim dinimiz, adam dilenen eye ulatrmadka brakr mhi?

Hani anlatrlar, bir retmen, yoksulluundan k gn, sdece ketenden bir cbbe

giyinmiti. Olacak bu ya, sel de dadan bir ayy srkleyip gtryordu. Aynn ba,su iindeydi, gizlenmiti. ocuklar srtn grdler de hoca dediler, ite bir krk, suyadm, sen de yorsun; al onu. Hoca pek muhtat, pek yordu. Bu yzdenpostu almak iin suya atld. Ay, hocaya pene att. Adamcaz, su iinde ayyatutulmu-kalmt. ocuklar, retmen, krk getir, getiremiyorsan brak da sen gel

diye bardlar. retmen, ben krk brakyorum amma krk beni brakmyor, neyapacam, ben de bilmiyorum dedi.

58

8/6/2019 FihiMaFih2

58/89

Tanr zleyii ne vakit brakr seni? Burada kretmek gerek ki irdemiz, elimizde deil,Tanr elindeyiz biz. Hani ocuk, kkken stten, anasndan baka bir ey bilmez;tapacak odur ancak ona. Ulu Tanr, hi onu, bu halde brakr m? Daha ileri eker;

ekmek yemeye, oyun oynamaya drr. Derken oradan da eker, akl duranaulatrr. u ocukluk, br dnyya gre de tpk-tpksnadr; br dnyda da birbaka meme var; seni hline koymaz, ylesine bir yere ulatrr ki o hlin ocuklukolduunu, hibir eye yaramadn anlarsn. "aarm bir blk halka ki onlarzincirlere balarlar da cennete srklerler." "Tutun, balayn onlar zincirlerle." Sonranmetlere ulatrn, sonra da olgunlua ulatrn.

Balklar, bal birden avlamazlar. Olta, baln boazna takld m, kan aksn,gevesin, arklasn diye birazck ekerler. Sonra hline brakrlar. Derken geneekerler. Sonunda tam arklar, o vakit tutup alrlar. Ak oltas da insann boaznatakld m, kendisinde bulunan g, pis kan, yava-yava ondan akp gitsin diye UluTanr, onu yava-yava eker. "Gerekten de daraltan da Tanrdr, genileten de."

"Tanrdan baka yoktur tapacak" sz, herkesin inancdr. Bir de haslarn inanc var.Haslarn inanc, "Ondan baka varlk yoktur" szyle belirtilir. Hani bir kii, ryda

padiah olduunu grr. Tahta kurulmutur; kullar, perdeciler, beyler, evre yanndaayakta durmadadr. Padiah olmam gerek, hem de benden baka padiah yok der. Birde uyanr, bakar ki evde, kendisinden baka kimsecikler yok. Bu kez, benim der,benden baka kimse yok. Fakat buna uyank gz gerek, uykulu gz, gremez bunu,onun ii deildir bu. Her blk, br ble asl yoktur der. Bunlar, gerek biziz, vahiy

bize gelmi, onlarn asl yok der. Onlar da bunlara bu eit syler. Bylece yetmi ikimillet, birbirlerine, asl yok der. u halde hepsi de unda birleiyor: Diyorlar ki hepsinede vahiy gelmemi; demek ki vahyin yokluunda birleiyorlar; gene bir ble vahiy

59

8/6/2019 FihiMaFih2

59/89

de vahiy gelmemi; demek ki vahyin yokluunda birleiyorlar; gene bir ble vahiygeldiinde de hepsi bir, bunda da birleiyorlar. imdi akl-fikri banda bir ayrt edeninan ss gerek ki o bir blk hangisidir, bunu bilsin, anlasn, "nanan, anlayldr,ayrt edicidir."

(Birisi) sordu, dedi ki: Bilmeyenler, anlamayanlar ok, bilenler, anlayanlar az.Bilmeyenlerle, z dz olmayanlarla bilenleri ayrt etmeye kalksak bu i uzunsrmez mi?

(Mevln) buyurdu ki:

Bilmeyenler oktur, bilenler azdr amma o az bildin mi hepsini bilmi olursun. Hani biravu buday bildin mi, dnydaki btn buday ambarlarn bilmi olursun ya; hanibirazck ekeri tattn, tadn anladn m, yz eit tatl yapsalar ekeri biliyor,anlyorsan, yediin eyde eker bulunduunu bilir, anlarsn ya; onun gibi ite. Boynuzkadar bir eker kamn emen kiinin ekeri tanyp bilmemesi iin iki boynuzlu olmasgerek.

Size bu sz, tekrar gibi grnr; bu da ilk dersi anlamam olmanzdandr; bu yzden

bize de her gn, bunu sylemek gerekiyor. Hani bir retmen, bir ocuu ayokutmu, ocuk gene de "elifte bir ey yok" szn geememi. ocuun babasgelmi de galiba demi, hizmette kusurumuz var; bir kusurda bulunduysak buyurunda daha ok arlayalm sizi. retmen, yok demi; sizin kusurunuz yok; fakat ocukbu dersi geemiyor. ocuu arm; "elifte bir ey yok" de demi. ocuk, "bir ey

yok" demi, "elifte" diyememi. Muallim demi ki: "Gryorsun, hal, grdn gibi; budersi bile geemedi, bunu bile renemedi; ona yeni bir ders nasl vereyim?

60

8/6/2019 FihiMaFih2

60/89

(Mevln) hamd lemlerin rabbi Allah'a dedi de sonra buyurdu ki:

imdicek, hamd lemlerin rabbi Allaha dedik ya; ekmek, nmet azald, yedik, bitirdik

diye deil bu hamd. Nmetin sonu yok; fakat itah kalmad, konuklar doydular; oyzden hamd Allaha dendi. Bu ekmek, bu nmet, dny ekmeine, dny nmetinebenzemez; nk dny ekmeini, dny nmetini, itahsz olarak da, dilediin kadarzorla yiyebilirsin; nk can yoktur; nereye ekersen seninle gelir; can yoktur kisenden ekinsin, dilemedii yere gitmesin. Bu, Tanrsal nmetin tersinedir. Tanrsalnmet, hikmettir; canl bir nmettir. tahn varsa, adam-akll stne dersen seninyanna gelir, sana gd olur. Fakat itahn kalmad, stne dmedin mi, onu zorlayiyemezsin, zorla kendine ekemezsin. Yzn rter, kendini gstermez sana.

Kermet hikyelerini syledi de buyurdu ki:

Birisi, bir gn iinde, yahut bir solukta Kbe'ye gider; bu o kadar alacak bir ey dedeildir, kermet de deil. Sam yelinde de bu kermet var; bir gnde, bir soluktadiledii yere gider. Kermet, ona derler ki seni aalk bir halden yce bir halegetirsin de oradan buraya, bilgisizlikten akla, canszlktan canlla sefer edesin. Hani

nce topraktn, canszdn; seni bitki lemine getirdi. Bitki leminden phtlam kan, etlemine, phtlam kan, et leminden hayvanlk lemine, oradan da insanlk leminesefer ettin. Keramet budur ite; ulu Tanr, bylesine bir yolculuu sana yaknlatrd,yakn gsterdi; oysa u atn yollan nasl aacaksn, u konaklarda naslkonaklayacaksn; gelecek misin, hangi yoldan geleceksin; hatrnda bile yoktu,

vehmine bile gelmezdi. Fakat geldin ya, seni getirdiler ya; ap-ak gryorsun kigeldin. Bylece seni, eit-eit, renk-renk yzlerce bambaka lemlere de gtrrler.nkr etme; bundan haber verirlerse kabul et

61

8/6/2019 FihiMaFih2

61/89

nkr etme; bundan haber verirlerse kabul et.

Tanr ondan rz olsun, mer'e armaanlar getirdiler, bir de zehir dolu bir ksesundular. Bu neye yarar dedi. Dediler ki: Birisini ap-ak ldrmeyi uygun bulmazlarsa

bundan birazck sunarlar ona; ier, gizlice lr-gider. Klla ldrlemeyecek birdman varsa gizlice ona, bundan birazck sunup ldrrler onu. mer, pek gzel birey getirdin dedi; verin bana onu da ieyim. Bende pek byk bir dman var, klerimiyor ona; dnyada ondan daha dman kimsecik yok bana. Hepsini birdenimeye hacet yok, bunun bir zerresi yeter; bu, yz bin kiiye yeter dediler. Bu dmanda bir kii deil dedi mer; bin kiinin yerini tutar; yz binlerce kiiyi tepesi styerlere ykmtr. Kseyi ald, birden bana dikti. mer,