2 1

Het verhaal van de Soldaat van Oranje is in vele vormen verteld: boek, film en musical. Hoofdpersoon is Erik Hazelhoff Roelfzema (1917-2007), Enge-landvaarder en verzetsstrijder in de Tweede Wereldoorlog. Ook Leiden en Scheve ningen spelen een belangrijke rol in het verhaal. Tussen deze beide plaatsen ligt een verrassend gevarieerd gebied, ook bekend als Duin, Horst & Weide. Stap op de fiets en volg de sporen van de Soldaat van Oranje langs kust, duinen, weilanden, landgoederen en oude steden. De route is 55 km lang, maar kan eenvoudig worden ingekort.

Fietsen in het spoor van een Engelandvaarder

­gedwongen­hun­huis­ver-laten.­Ook­­Villa Sand haghe­(Hoge­weg­18)­wordt­door­de­bezetter­gevorderd­en­inge-richt­als­commando­centrum­voor­de­Duitse­Schnell­boote.­Vanuit­de­villa­loopt­een­tunnel­naar­een­bunker­in­de­tuin,­7­m­onder­de­grond.­­

¢ Veel­verdedigingswerken­worden­na­de­oorlog­ge-sloopt,­maar­aan­de­Badhuis-weg­is­een­­bunker­vrijgelegd­en­ingericht­als­museum­(beperkte­openingstijden,­www.atlantikwallmuseum.nl).­Om­hier­te­komen:­ga­op­de­kruising­met­de­Badhuis-weg­linksaf,­na­500­m­doemt­rechts­de­bunker­op.­

¡ De­route­schampt­het­­Binnenhof,­maar­het­is­zon-de­om­niet­even­binnen­te­kijken­(zie­routebeschrijving).­Hier,­in­het­historische­hart­van­de­Nederlandse­politiek,­zijn­verschillende­opnames­gemaakt­voor­de­film­Soldaat­van­Oranje.­Een­plaquette­bij­de­Hofpoort,­links­achter­de­Ridderzaal,­herinnert­aan­het­England­spiel,­het­dodelijke­‘spel’­tussen­de­Duitse­bezet-ter­en­Nederlandse­geheim­agenten,­onder­wie­Erik­Hazelhoff­Roelfzema.­­

¤ Kijk­halverwege­de­Nas-saulaan­links­de­Sophialaan­in.­Aan­het­einde­ligt­Plein 1813,­­decor­van­een­beroem-de­­scène­uit­de­film:­Rutger­Hauer­en­Jeroen­Krabbé­rijden­in­rokkostuum­op­motoren­rond­het­plein,­ter-wijl­Duitse­vliegtuigen­over­hun­hoofd­scheren.­De­film­(1977)­van­Paul­Verhoeven­is­gebaseerd­op­het­boek­(1971)van­Erik­Hazelhoff­Roelfze-ma.­Voor­zowel­de­regisseur­als­de­twee­hoofdrolspelers­betekent­de­film­de­start­van­hun­internationale­carrière.­­

£ In­de­loop­van­de­Tweede­Wereldoorlog­(1940-1945)­bouwen­de­Duitsers­een­verdedigingsgordel­langs­de­West-Europese­kust,­de­Atlan­tikwall.­Ook­in­Den­Haag­komen­tal­van­bunkers,­versperringen­en­tankgrach-ten.­Om­ruimte­te­maken,­moeten­135.000­mensen­

Bunker­bij­Scheveningen

Wie was de Soldaat van Oranje? Erik­Hazelhoff­Roelfzema­wordt­in­1917­op­Java­geboren­en­verhuist­in­de­jaren­dertig­naar­Wasse­naar.­Tijdens­zijn­studie­in­Leiden­raakt­hij­betrokken­bij­het­verzet.­Hij­vlucht­naar­Londen­en­zet­hiervandaan­een­spionagenetwerk­op.­Daarna­wordt­hij­piloot­en­adjudant­van­koningin­Wilhemina.­Zijn­oorlogs-herinneringen­beschrijft­hij­in­het­boek­Soldaat­van­Oranje­1940-1945.­

Toegangspoort­van­het­Oranjehotel,­de­gevangenis­van­Scheveningen

2

opzetten­van­een­spionage-netwerk­in­Nederland.­In­de­winter­van­1941-1942­vaart­hij­diverse­keren­met­een­snelle­motorboot­van­de­Engelse­marine­naar­Scheveningen­om­zendappa-ratuur­en­­agenten­aan­land­

te­­brengen.­Een­plaquette­op­de­reling­voor­het­Kurhaus­herinnert­aan­de­tochten.­­­­

¶ De­filmopnames­van­de­landingen­zijn­onder­andere­gemaakt­op­het­strand­bij­duingebied­Meijendel.­In­zijn­jonge­jaren­zwerft­Erik­regel-matig­door­de­uitgestrekte­natuur­–­zijn­ouderlijk­huis­ligt­aan­de­binnenrand­van­de­duinen­(zie­1%).­Beklim­een­van­de­uitzichtduinen­voor­een­prachtig­panorama.­

• Onder­het­duinzand­lig-gen­veel­bunkers­verbor-gen.­Goed­zichtbaar­is­de­vleermuis bunker­bij­de­Was-senaarse­Slag;­ga­hiervoor­bij­knooppunt­41­een­stukje­linksaf­richting­het­strand.­Een­bordje­markeert­de­nu­door­vleermuizen­bewoonde­bunker.­Een­monument­bij­de­rotonde­verderop­gedenkt­zes­Franse­commando’s­die­in­1944­zijn­omgekomen­bij­een­landing­op­het­strand.­­

ª Een­bekende­naam­in­Wassenaar:­attractiepark Duinrell.­In­1935­opent­graaf­Philip­van­Zuylen­van­Nijevelt­zijn­landgoed­voor­het­publiek,­dan­niet­meer­

34

8438

48

94

88

46

78

99

81

96

56

82

32

35

47

49

37

44

39

52

43

30

40

99

51

79

53

51

83

3693

95

29

92

33

41

55

91

54

84

25

90

26

50

98

86

15

1

16

4

14

3

11

17

5

19

13

18

2

9

6

8

12

10

7

B

A

Den HaagCentraal

Mariahoeve

Voorschoten

De Vink

Leiden

START

START

START

START

A4

A44

N44

Meijendel

Oostduinpark

Wassenaar

Sparregat

Vogelplas Starrevaart

Den Deijl

Lange Pan RijnMeeuwenhoek

NO

OR

DZ

EE

Voorschoten

HaagseBos

Kikkerberg

De Klip

Valkenburgse Meer

Groot Berkheide

Maaldrift

Kijfhoek

Scheveningen

De Pan

Leidschendam

Den Haag

Leiden

Stompwijk

Oostduinen

Sorghvliet

WesteindeUilenbos

Ganzenhoek

Haagse Hout

0 1 km

Alternatieve­startpunten:­•­­Station­Leiden­Centraal,•­­Hotel­De­Gouden­Leeuw,­

Veurseweg­180,­2252­AG­Voorschoten,

•­­Wassenaar,­parkeerterrein­Berkhei,­Berkheistraat.

is­de­route­eventueel­eenvoudig­in­te­korten.

StartDe­routebeschrijving­start­bij­Station­Den­Haag­Centraal.­­

%LengteDe­totale­fietsroute­is­55­km­lang.­Met­de­beschreven­routeverkortingen­door­Meijendel­en­Wassenaar­

∞ De­middeleeuws­ogende­poort­hoort­bij­het­Oranje­hotel,­zoals­de­Scheveningse­gevangenis­in­de­Tweede­Wereldoorlog­wordt­ge-noemd.­Hier­worden­veel­verzetsmensen­opgesloten­

en­verhoord.­Ook­Erik­Hazel-hoff­Roelfzema­zit­er­aan­het­begin­van­de­oorlog­een­week­gevangen.­Hij­komt­vrij,­maar­veel­andere­verzetsmensen­worden­ter­dood­veroordeeld­en­op­de­

Waalsdorpervlakte­(zie­1^)­geëxecuteerd.­Fietsend­naar­Scheveningen­zie­je­links­in­de­gevangenis-muur­een­poortje:­hier­begon­de­laatste­reis­van­de­veroordeelden.­­­

§ Scheveningen­speelt­een­belangrijke­rol­in­het­verhaal­van­de­Soldaat­van­Oranje.­Na­zijn­vrijlating­uit­het­Oranjehotel­vlucht­Erik­met­een­schip­naar­Engeland.­Hier­werkt­hij­met­twee­studievrienden­aan­het­

3

dan­een­theetuin­en­wat­speeltoestellen.­Op­12­mei­1940­slaat­echter­het­noodlot­toe:­nerveuze­Nederlandse­militairen­schieten­de­graaf­per­ongeluk­dood­op­zijn­eigen­landgoed.­

1) Ten­noorden­van­de­Oost-dorperweg­wordt­in­1939­begonnen­met­de­aanleg­van­Vliegkamp Valkenburg.­Het­vliegveld­is­nog­niet­klaar­als­hier­op­10­mei­1940­Duitse­parachutisten­en­vliegtuigen­landen.­Veel­vliegtuigen­zak-ken­dan­ook­weg­in­de­zom-pige­grond.­Aan­het­einde­van­de­oorlog­droppen­de­ge-allieerden­hier­voedsel­voor­de­hongerende­bevolking.­Inmiddels­is­de­vliegbasis­gesloten­en­krijgt­het­terrein­een­nieuwe­bestemming.­

In­een­verbouwde­hangar­aan­de­noordkant­van­het­terrein­vindt­in­2010­de­pre-mière­plaats­van­de­musical­Soldaat­van­Oranje,­net­als­de­film­een­bewerking­van­het­boek­van­Erik­Hazelhoff­Roelfzema­(zie­kader).

1! In­de­binnenstad­van­Leiden­lijkt­al­eeuwenlang­nauwelijks­iets­veranderd.­Dat­geldt­zeker­voor­het­Rapenburg,­waar­een­groot­deel­van­het­studentenleven­van­Erik­zich­afspeelt.­In­het­Academiegebouw­op­nr.­73­is­het­beruchte­zweet­kamertje,­waar­Erik­na­zijn­examen­zijn­naam­op­de­muur­zet.­Ook­begint­hier­zijn­verzet:­in­februari­1941­verspreidt­hij­een­zelfgeschreven­manifest,­waarin­de­Leidse­studenten­

zich­tegen­de­Duitse­bezetter­keren.­Dat­is­de­reden­dat­hij­­een­week­in­het­Oranjehotel­wordt­vastgezet.­­Tip:­wandel­rechts­langs­het­Academiegebouw­naar­de­prachtige­Hortus­botanicus­­(www.hortusleiden.nl).­­

1@ Schuin­tegenover­het­Academiegebouw,­op­nr.­56,­heeft­Erik­zijn­studenten­kamer.­Het­is­de­kamer­pal­boven­de­ingang­van­Café­Barrera.­Ook­hier­zijn­verschillende­filmopnames­gemaakt.­Beroemd­is­de­scène­waarbij­Esther­(Belinda­Meuldijk)­halfnaakt­voor­het­raam­staat­om­een­SD-agent­(Rijk­de­Gooyer)­af­te­leiden.­­

1# Tijd­voor­een­pauze?­De­terrasjes­langs­de­Voorstraat­in­Voorschoten­ogen­heel­uitnodigend.­Het­decor­van­eeuwenoude­gevels­en­sta-tige­lindenbomen­zal­aan­het­begin­van­de­oorlog­niet­veel­anders­zijn­geweest.­Tijdens­de­mobilisatie­van­1939­wordt­achter­aan­de­Voor-straat,­langs­de­Koninklijke­Marinelaan,­een­kampement­gebouwd­voor­gemobiliseer-de­soldaten.­Het­gaat­vooral­om­veld­artillerie,­dat­wil­zeg-gen­door­paarden­getrokken­kanonnen.­Maar­veel­van­de­oude­kanonnen­werken­niet­en­ook­aan­ander­materieel­is­groot­gebrek.­Toch­gaat­een­deel­van­de­manschap-pen­het­gevecht­aan­met­goed­getrainde­Duitse­

parachutisten­–­de­uitkomst­is­bekend.­In­1941­neemt­de­Duitse­Wehrmacht­het­mobilisatieterrein­over.­­

1$ De­smalle,­soms­onver-harde­paadjes­in­Wasse-naar­horen­bij­de­Land­goederenroute.­Deze­route­slingert­langs­statige­land-goederen­en­buitenhuizen,­die­vanaf­de­16e­eeuw­door­regenten­en­kooplieden­zijn­aangelegd.­Vanaf­september­1944­lanceren­de­Duitsers­vanuit­de­regio­Den­Haag­honderden­V2-raketten­richting­Londen.­De­mobiele­lanceerinstallaties­worden­onder­meer­verstopt­in­de­bossen­van­de­landgoederen.­­

1% Na­terugkomst­uit­Neder­lands-Indië­vestigt­het­gezin­Hazelhoff­Roelfzema­zich­eerst­in­Den­Haag­en­vervolgens­in­ Park De Kieviet­(Duinweg:­aan­het­einde­van­de­Berkenlaan­scherp­rechts-af).­Na­de­oorlog­emigreert­Erik­naar­Amerika­en­de­laat-ste­fase­van­zijn­leven­woont­hij­op­Hawaii.­Hier­overlijdt­hij­in­2007­op­negentigjarige­leeftijd.­Zijn­as­is­bijgezet­in­het­oorlogsmonument­Voor­hen­die­vielen­(Schouw-weg­75,­Wassenaar).­­

1^ Na­een­prachtig­traject­door­de­duinen­–­met­af­en­toe­een­pittige­helling­–­doemt­rechts­de­Bourdon-klok­van­de­Waalsdorper­vlakte op.­Daarachter­leidt­

een­pad­naar­een­monu-ment,­bestaande­uit­vier­kruisen.­Het­gedenkt­de­meer­dan­250­verzetsstrij-ders­die­hier­door­de­Duitsers­ter­dood­zijn­gebracht.­

1& In­de­bossen­rechts­van­het­fietspad­liggen­de­landgoederen­Oosterbeek en Clingendael­(om­een­kijkje­te­nemen:­volg­fietswegwijzer­naar­Clingendael).­Eind­1942­beginnen­de­Duitsers­hier­met­de­aanleg­van­bunkers­en­tankversperringen.­Huize­Clingendael­wordt­het­woonhuis­van­rijkscom-missaris­Seyss-Inquart,­de­vertegenwoordiger­van­nazi-Duitsland­in­Nederland.­Zijn­commandobunker,­gecamoufleerd­als­boerderij,­staat­nog­altijd­aan­het­einde­van­de­Wassenaarseweg.­­

1* Aan­het­begin­van­de­oorlog­verblijft­koningin­Wilhemina­enkele­dagen­in­Paleis Huis ten Bosch.­De­Duitsers­willen­het­paleis­daarna­slopen­om­plaats­te­maken­voor­een­tankgracht,­maar­een­intendant­weet­dit­te­voorkomen.

1( Ook­vanuit­het­Haagse Bos­lanceren­de­Duitsers­V2-raketten­richting­Londen.­Op­3­maart­1945­bombarderen­de­geallieerden­de­instal-laties,­maar­door­een­fout­vallen­de­bommen­op­de­wijk­Bezuidenhout.­

Boven­de­cafédeur­ligt­de­studentenkamer­van­Erik­Hazelhoeff­Roelfzema

Boek, film en musical Miljoenen­Nederlanders­leerden­het­verhaal­van­de­Soldaat­van­Oranje­kennen­via­boek,­film­of­musical.­De­film­en­de­musical­volgen­het­boek­zo­veel­mogelijk,­maar­er­zijn­ook­duidelijke­ver-schillen.­Zo­gaf­filmregis-seur­Paul­Verhoeven­zijn­hoofdpersoon­de­naam­Erik­Lanshof­(gespeeld­door­Rutger­Hauer)­en­is­de­tweede­hoofdper-soon,­Guus­LeJeune­(gespeeld­door­Jeroen­Krabbé),­een­combinatie­van­verschillende­perso-nages­uit­het­boek.­De­musical­volgt­de­groep­studenten­rond­Erik,­die­door­de­oorlog­worden­gedwongen­om­essenti-ele­keuzes­over­goed­en­kwaad­te­maken.­

De­beroemde­klok­werd­in­1959­op­­de­Waalsdorpervlakte­neergezet

HorecaBoerderij Meyendel, Meijendelseweg 36, 2243 GN Wassenaar, www.meyendel.nl (dag. geopend, tussen 40 en 44, met bezoekerscentrum)

­Theepaviljoen De Horsten, Papeweg 36, 2245 BA Wassenaar, www.theepaviljoen dehorsten.nl (gesl. ma en di)

Verder is er volop horeca in Den Haag, Schevenin-gen, Wassenaar, Leiden en Voorschoten.

FietsverhuurFietsverhuur en OV-fietsen bij de stations Den Haag Centraal en Leiden Centraal.

%Extra informatie Kijk voor nog veel meer recreatiemogelijkheden in het gebied tussen Den Haag en Leiden op www.duinhorstweide.nl.

Routebeschrijving­Ga­in­Den Haag aan­de­voorzijde­van­het­station,­aan­de­rand­van­het­park,­bij­knooppunt­30 richting­29 (dus­meteen­op­het­fietspad­rechtsaf,­verderop­bij­verkeerslichten­linksaf,­na­250­m­rechtsaf­–­of­fiets­hier­eerst­rechtdoor­voor­een­bezoek­aan­het­Binnenhof:­voor­Hofvijver­linksaf,­voorbij­Mauritshuis­rechts­door­het­poortje).­­

Fiets­naar­29 37­36.­Ga­bij­36 naar­links­voor­een­bezoek­aan­Scheveningen­(volg­Van­Alkemadelaan,­Zwolsestraat,­ga­langs­het­Kurhaus­het­strand­op).­Ga­dan­via­dezelfde­route­terug­naar­36.­Fiets­naar­39­40­41 43 47.­

­Optie­tot­inkorten:­ga­bij­47 rechtsaf,­1e­weg­linksaf­(Duinrellweg).­Na­kerk­links­aanhouden­en­rechtdoor­(Schoolstraat).­Einde­rechtsaf­(Luifelbaan).­1e­rechtsaf­(Van­Hogendorpstraat).­1e­linksaf­(Van­Limburg­Stirumstraat).­Einde­rechtsaf­(Joh.­De­Witt-straat).­Rotonde­schuin­rechts,­langs­molen­en­2­x­rechtdoor­(Gravestraat).­Einde­voor­muziektent­linksaf­(Burcht-plein).­2e­linksaf­(Burchtlaan).­Drukke­weg­oversteken­en­rechtdoor­(Pr.­Marielaan).­Na­250­m­rechts­fietspad­op,­vervolg­route­naar­55.­

Fiets­naar­48 49 79 53­86.­

Duingebied­Meijendel

©­2016­ANWB­B.V.,­Den­Haag­­

Productie:­ANWB­(Marieke­Haafkens)­/­Duin­Horst­&­Weide;­

Tekst­en­opmaak:­Harry­Bunk;­­

Cartografie:­Landkaartje,­Winifred­Broeder;­­

Beeld:­ANWB­AVD,­Duin­Horst­&­Weide,­­

Nico­van­der­Horst­(studentenkamer).­

­

Deze­route­werd­met­de­meeste­zorg­samengesteld.­De­juistheid­

van­de­gegevens­is­aan­veranderingen­onderhevig.­Indien­de­

informatie­onjuistheden­blijkt­te­bevatten,­kan­de­uitgever­

daarvoor­geen­aansprakelijkheid­aanvaarden.­

Ga­in­Leiden­bij­86 vlak­voor­het­ophaalbruggetje­rechts-af.­Einde­weg­rechtsaf.­Volg­Kort­Rapenburg/Rapenburg­400­m­rechtdoor­tot­aan­het­Academiegebouw.­Fiets­dan­terug­naar­86 en­53.­

Ga­bij­53 rechtdoor­en­na­50­m­(net­voorbij­zijweg)linksaf­via­het­fietspad.­Volg­na­150­m­de­bocht­naar­rechts.­Fiets­1,5­km­langs­het­water:­bij­eerste­brug­recht-door,­bij­tweede­brug­rechts­naar­boven.­Einde­rechtsaf­richting­Voorschoten.­Volg­de­Leidseweg­(N447)­1,5­km­rechtdoor.­

Ga­in­Voorschoten­bij­de­rotonde­rechtdoor­de­winkel-straat­in­(Schoolstraat).­Na­12o­m­voorbij­ING-kantoor­linksaf­en­vóór­parkeer-plaats­rechtsaf,­dan­steeds­rechtdoor­(Treubstraat,­later­Voorstraat).­Ga­aan­het­einde­van­de­Voorstraat­op­de­drukke­weg­rechtsaf­en­bij­de­verkeerslichten­linksaf­richting­Wassenaar­(Wijngaardenlaan).­

Fiets­naar­90 52 55 54 46 44.

­Optie­tot­inkorten:­ga­bij­44 richting­40.­Je­komt­dan­ook­langs­restaurant­Boerde-rij­Meyendel.­Vervolg­route­bij­40 richting­41.

Fiets­naar­35 34 33 32 en­tot­slot­30.­­­­­­

Alternatieve startplaatsen:­•­­Station­Leiden­Centraal:­ga­

aan­de­centrumzijde­recht-door­via­de­Stationsweg­richting­86.

•­­Hotel­De­Gouden­Leeuw,­Veurseweg­180,­2252­AG­Voorschoten:­ga­op­de­Veurseweg­linksaf,­dan­na­1,2­km­linksaf­richting­­Wassenaar­en­90.

•­­Wassenaar,­parkeerterrein­Berkhei,­Berkheistraat:­ga­op­de­Berkheistraat­linksaf­en­op­Van­Zuylen­Van­Nije-veltstraat­weer­linksaf.­Bij­47 richting­48.­­

www.duinhorstweide.nl