სიახლეები - saqartvelos sakonstitucio …...kanonmdeblobasi cvlilebebis setana,...

angariSi momzadebulia proeqtis “sazogadoebis moTxov-nis gazrda ukeTes kanonmdeblobaze” farglebSi, romelic xorcieldeba orgnizacia “konstituciis 42-e muxlis” mier amerikuli organizacia “erovnuli wvlili demokratiisaT-vis” (NED-National Endowment For Democracy) mxardaWer-iT.

gamocemaSi gamoTqmuli mosazrebebi ekuTvniT mis avtorebs da ar gamoxatavs donoris oficialur pozicias.

angariSi moamzades advokatebma:anna TvaraZemrusudan mWedliSvilmaar C il Cofi k a S v ilm a

`konstituciis 42-e muxli~

`erovnuli wvlili demokratiisaTvis~

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos saqmianobis Sesaxeb Catarebuli kvlevis angariSi

winasityvaoba

2007 wlis 1 oqtombridan, organizacia `konstituciis 42-e muxli” axorcielebs proeqts `sazogadoebis moTxovnis gazrda ukeTes kanon-mdeblobaze”. proeqti dafinansebulia organizacia `erovnuli wvlili demokratiisaTvis” (NED - National Endowment For Democracy) mier. pro-eqtis mizans warmoadgens moqmed kanonmdeblobaSi arsebuli arakonsti-tuciuri normebisa da xarvezebis gamovlena da maTi aRmofxvris gziT kanonmdeblobaSi cvlilebebis Setana, dazaralebulTa uflebebis dacva da sazogadoebis cnobierebis amaRleba konstituciuri kontrolisa da saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb. proeqtis farglebSi momzadda gzamkvlevi `sakonstitucio sasamarTlosadmi mimarTvis forme-bi da procedurebi,” konstituciuri sarCelebi, socialuri sareklamo rgoli sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb, radio gadacemebi, Catarda treiningebi advokatebisaTvis da sxva. proeqtis farglebSi Seswavlili iqna saqarTvelos sakonstitucio

sasamarTlos saqmianoba, ris Sedegadac momzadda winamdebare angariSi. angariSis mizans warmoadgens sakonstitucio sasamarTlos, rogorc kon-stituciuri kontrolis ganmaxorcielebeli organos saqmianobis ukeT gacnoba, aseve sazogadoebis cnobierebis amaRleba konstituciuri kontro-lisa da sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb. winamdebare angariSi momzadebulia sasamarTlos saqmianobis analiz-

ze dayrdnobiT. moicavs sasamarTlos saqmianobis analizsa da arsebuli samarTlebrivi safuZvlebis, praqtikisa da mTeli rigi Taviseburebebis mimoxilvas. warmodgenilia SedarebiTi analizi da Cveneuli xedva im xarvezebis aRmofxvrisa, rasac dRes konstituciur samarTalwarmoebaSi vxvdebiT. winamdebare angariSi, Cveni mxridan, saqarTvelos sakonstitucio sa-

samarTlos saqmianobis Seswavlis mokrZalebuli mcdeloba gaxldaT. is ar Seicavs sasamarTlo praqtikis srul da yovlismomcvel analizs, vinaidan sakiTxi saWiroebs Semdgom kvlevas (Seswavlas) da am mxriv muSaobis gagrZelebas. vimedovnebT, es angariSi garkveul wvlils Seitans sakonstitucio sa-

samarTlosa da konstituciuri kontrolis Sesaxeb sazogadoebis cno-bierebis amaRlebaSi. igi gamiznulia damwyebi iuristebis, studentebisa da sakiTxiT dainteresebul sxva pirTaTvis.

nino elbaqiZeproeqtis koordinatori

2

S i n a a r s i

1. Sesavali -- 4gv

2. sakonstitucio sasamarTlo-modeli, funqciebi(a.TvaraZe) -- 5gv

3. konstituciuri kontroli, cneba, arsi, saxeebi(a.TvaraZe) -- 10gv

• konstituciuri kontroli Tu konstituciuri zedamxedveloba --10gv• normatiuli aqtebis konstituciuri kontroli -- 11gv

4. sakonstitucio sasamarTlosadmi mimarTvis formebi(a.TvaraZe) -- 14gv • a) konstituciuri wardginebis Setanis wesi -- 14gv• b) sakonstitucio sarCelis Setanis wesi -- 18gv

5. sasamarTloSi saqmis ganxilvis procedura, vadebi (r. mWedliSvili) -- 28gv

6. sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba da aRsruleba (r.mWedliSvili) - 39gv

7. saerTaSoriso aqtebis gamoyeneba saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos mier (r. mWedliSvili) -- 47gv

8. saqarTvelos konstituciis II TavTan mimarTebiT miRebuli gadawyvetilebebi (a. CofikaSvili) -- 58gv

9. paralelebi da gansxvavebebi saqarTvelosa da germaniis sakonstitucio sasamarTlos Soris -- 81gv

10. daskvna (a. TvaraZe, a. CofikaSvili, r. mWedliSvili) -- 86gv

3

sakonstitucio sasamarTlos saqmianoba da konstituciuri kontroli saqarTveloSi

Sesavali

angariSi efuZneba analizs, romlis mizansac warmoadgenda saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos saqmianobis Seswavla. SevecadeT, nawilobriv mainc mimogvexila sakonstitucio sasamarTlos saqmianoba da am mizniT, muSaoba ramdenime mimarTulebiT warimarTa:

• praqtikis ukeT gacnobisa da Sesabamisi Sefasebebis micemis mizniT, SeviswavleT sakonstitucio sasamarTlos mier miRebuli 300-ze meti gadawyvetileba: (gadawyvetileba, ganCineba, saoqmo Canaweri).

• momzadda statistikuri monacemebi sakonstitucio sasamarTlos mier ganxilul sarCelebze, wardginebebsa da a.S.

• momzadda analizi kanonmdeblobis im nawilisa, romelic uSualod dakavSirebulia sakonstitucio sasamarTlos saqmianobasTan. kerZod: saqa-rTvelos konstitucia, saqarTvelos organuli kanoni ,,saqarTvelos sa-konstitucio sasamarTlos Sesaxeb”, saqarTvelos kanoni `sakonstitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb” da sxv. Seswavlili iqna kanonmdeblobaSi Sesuli cvlilebebi da ganxilulia kanonmdeblobis xarvezebi, am kuTxiT arsebuli problemebi da maTi aRmofxvris gzebi;

• angariSSi ganxilulia ramdenime konkretuli sakiTxi. kerZod: poten-ciuri dazaralebulis Tema, romlis sarCelsac sasamarTlo, faqtobrivad, arc ki iRebs gansaxilvelad; mosarCelis uflebebis dacva; sasamarTlos gadawyvetilebis efeqturoba da a.S. calke sakiTxad aris warmodgenili sasamarTlos mier miRebuli gadawyvetilebebis aRsrulebis problemebi, aseve gadawyvetilebebSi sakonstitucio sasamarTlos mier saerTaSoriso normebis gamoyenebis tendenciebi;

• angariSSi, magaliTis saxiT, ganxilulia germaniis sakonstitucio sa-samarTlos modeli da mocemulia paralelebi da gansxvavebebi saqarT-velos sakonstitucio sasamarTlos modelTan.

angariSSi ganxilulia iseTi sakiTxebi, rogoricaa sakonstitucio sa-samarTlosTan dakavSireba: mimarTvis formebi, pocedura da vadebi, subi-eqtebi, obieqtebi, aseve sasamarTlos gadawyvetilebis aRsruleba da masTan dakavSirebuli problemebi da a.S. ganxilulia sakonstitucio sasamarT-los praqtika da mis mier saerTaSoriso xelSekrulebebis gmoyenebis prec-edentebi.

4

sakonstitucio sasamarTlo-modeli, funqciebi,saqmianobis ZiriTadi mimarTulebebi

1996 wels, saqarTveloSi Seiqmna sakonstitucio sasamarTlo, rasac safuZvlad daedo 1995 wels miRebuli konstitucia. es iyo gansa-kuTrebuli mniSvnelobis movlena qarTuli saxelmwifoebriobis isto-riaSi. pirvelad Seiqmna srulfasovani da damoukidebeli sasamarTlo instituti _ konstituciuri kontrolis ganmaxorcielebeli organo, romelsac Seswevs unari kontrolisa da Sekavebis meqanizmebiT gaa-wonasworos xelisuflebis danarCeni ori _ sakanonmdeblo da aR-masrulebeli Stoebi. sakonstitucio sasamarTlos daarsebiT, sakmaod mniSvnelovani nabiji gadaidga samarTlebrivi saxelmwifos mSeneblobis gzaze, radgan sakonstitucio sasamarTlos kompetenciaSi Sedis uSua-lod konstituciuri sakiTxebis gadaWra da misi amocanaa konstitu-ciasTan kanonebisa da sxva saTanado normatiuli aqtebis Sesabamisobis dadgena. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo, sasamarTlo xelisu-flebas axorcielebs sakonstitucio samarTalwarmoebis wesiT.

sakonstitucio sasamarTlos funqcionirebis iuridiul safuZvels qmnis, pirvel rigSi, saqarTvelos konstitucia (24.09.1995 w.), aseve organuli kanoni `sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb” (31.01.1996w.), saqarTvelos kanoni `sakonstitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb” da sakonstitucio sasamarTlos reglamenti (21.03.1996w.).

saqarTvelos konstituciis mixedviT, `saqarTveloSi sasamarTlo xe-lisufleba xorcieldeba sakonstitucio kontrolis, marTlmsajulebisA da kanoniT dadgenili sxva formebis meSveobiT.~1

`sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb~ organuli kanonis zogadi de-bulebebi swored im principebs imeoreben da azusteben, rac dadge-nilia saqarTvelos konstituciiT. es aris konstituciuri kontrolis ZiriTadi principebi.

kanonis pirvelive muxlSi aRniSnulia, rom `sakonstitucio sa-samarTlo aris sakonstitucio kontrolis sasamarTlo organo~,2 anu sxvagvarad rom vTqvaT, is aris sakonstitucio marTlmsajulebis ganmaxorcielebeli organo, romelic damoukidebelia saerTo marTlm-sajulebisgan. miuxedavad damoukideblobisa, formaluradac da faqto-brivadac, is xelisuflebis sasamarTlo Stos ganekuTvneba.

1. saqarTvelos konstitucia,- 1995 weli.2. saqarTvelos organuli kanoni ̀ saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb~,-

1996w

5

rogorc cnobilia, sakonstitucio kontrolis ori modeli arsebobs da orive modelis mixedviT, kontroli sasamarTlo xelisuflebis xel-Sia. e.w. difuziuri modelis mixedviT, kontrolis specialuri organo ar iqmneba da konstituciur-samarTlebrivi dava uzenaesi sasamarTlos, rogorc marTlmsajulebis uzenaesi organos kompetenciaSi Sedis. Cvens SemTxvevaSi ki saqme gvaqvs e.w. koncentrirebuli marTlmsajulebis mod-elTan, rodesac konstituciuri marTlmsajulebisTvis iqmneba special-uri organo. pirveli modeli damaxasiaTebelia, ZiriTadad, precedentuli samarTlis, anu anglo-saqsuri samarTlebrivi sistemebis mqone qveynebi-saTvis da mis prototipad aRebulia amerikis SeerTebuli Statebis uzenaesi sasamarTlo. xolo meore modeli, ufro kontinenturi samarT-lis sistemisaTvis aris niSandoblivi.

yofili socialisturi respublikebis umravlesobisTvis, saorien-tacio modeli swored e.w. koncentrirebuli modeli aRmoCnda. mkvl-evarebi amas yofili sabWoTa respublikebis kontinenturi samarTlis tradiciebTan siaxloviT xsnian. rogorc qarTuli konstituciis Se-qmnis istoriidan Cans, difuziuri modeli Tavidanve gamoiricxa. Aamis erT-erTi argumenti ki is gaxldaT, rom sakonstitucio sasamarTlos saqmianoba specifiuria da is ara ubralod sasamarTlo (davis gadamw-yveti) organoa, aramed mas politikuri datvirTva gaaCnia. sxvagvarad rom vTqvaT, `aq erTmaneTs xvdebian marTlmsajuleba da politikuri gadawyvetilebebi, anu aq politika samarTlebrivi gadawyvetilebebiT keTdeba~3 amitom, konstituciis avtorebma CaTvales, rom koncentrire-buli marTlmsajuleba ufro efeqturi da legitimaciis ufro maRali xarisxis mqone iqneboda im funqciebisa da miznebis Sesasruleblad, rac konstituciuri kontrolis fundamenti da arsia. ase rom, sakon-stitucio sasamarTlo aris sasamarTlo xelisuflebis damoukidebeli organo. saqarTvelos organuli kanonis `saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb” pirveli muxliT gansazRvrulia sasamarTlos funqciebi da miznebi. kerZod, sakonstitucio sasamarTlo `uzrunve-lyofs saqarTvelos konstituciis uzenaesobas, konstituciur kanon-ierebasa da adamianis konstituciuri uflebebisa da Tavisuflebebis dacvas.~4 kanonis zogadi debulebebiT gaTvaliswinebuli es sami fun-qcia, erTi principis irgvliv trialebs _ daculi unda iqnas qveynis uzenaesi kanoniT gaTvaliswinebuli normebi da principebi, rogorc erTi mTliani sistema.

3 `konstituciis miReba da SemuSaveba saqarTveloSi~- volfgang gauli, gv.249., q.Tbilisi, 2002w.

4. saqarTvelos organuli kanoni “saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb”-1996weli

6

pirveli funqcia _ konstituciis uzenaesobis uzrunvelyofa _ gu-lisxmobs imas, rom sakonstitucio sasamarTlo uflebamosilia, gaauq-mos yvela is aqti, romelic winaaRmdegobaSi modis konstituciasTan. meore _ konstituciuri kanonierebis uzrunvelyofa _ gulisxmobs im politikuri wesrigisa da normebis dacvas, romelic qveynis uzenaesi kanoniT aris gaTvaliswinebuli. aq, upirveles yovlisa, igulisxmeba konstituciiT gaTvaliswinebuli politikuri wesrigi. sakonstitucio sasamarTlos legitimaciis maRali xarisxi swored imaSi gamoixateba, rom mxolod man gadawyvitos konstituciiT gaTvaliswinebul kompe-tenciebze wamoWrili dava Sesabamis subieqtebs Soris da ar dauSvas konstituciis darRveva. gansakuTrebiT sayuradReboa mesame funqcia _ adamianis konstituciuri uflebebisa da Tavisuflebebis dacva. Aaq ukve saubaria saqarTvelos moqalaqis konstituciis meore TaviT gaT-valiswinebul uflebebze, anu martivad rom vTqvaT, adamianis ZiriTad uflebebsa da Tavisuflebebze.

kanonmdebloba iTvaliswinebs konstituciuri marTlmsajulebis ganx-orcielebis principebs. `sakonstitucio sasamarTlo Tavis saqmianobas axorcielebs kanonierebis, kolegialobis, saqveynoobis, mxareTa Tanas-worobisa da SejibrebiTobis~ principebze dayrdnobiT. es principebi, zogadad, marTlmsajulebis ganxorcielebisaTvis, aucilebeli Tezisebia da isic iseve exeba sakonstitucio sasamarTlos, rogorc saerTo sa-samarTloebs. E

am oTxi principis Tanaxmad, yoveli konkretuli saqmis ganxilva unda moxdes kanonis safuZvelze, sajarod da daculi unda iqnas mx-areTa Tanasworoba, anu saxelmwifo da Cveulebrivi moqalaqe, Tanaswor mdgomareobaSi unda iqnas Cayenebuli procesis mimdinareobis dros, mt-kicebulebebis wardgenisa Tu sxva procesualuri uflebebis gamoyenebis TvalsazrisiT.

garda amisa, daculi unda iyos SejibrebiTobis principi, anu sa-samarTlo dava unda gadawydes imis mixedviT, Tu romeli mxare ufro damajerebel argumentebs waradgens. es, Tavis mxriv, kavSirSia mxareTa Tanasworobis principTan.

7

sakonstitucio sasamarTlos Semadgenloba da struqtura

`saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb” saqarTvelos organuli kanoni gansazRvravs sasamarTlos struqturasa da Semadgen-lobas. kanonis mixedviT, sasamarTlo Sedgeba plenumisa da ori kole-giisagan. plenumi Sedgeba sasamarTlos cxrave mosamarTlisagan, xolo TiToeuli kolegiis SemadgenlobaSi Sedis 4-4 wevri. kolegiis Semad-genlobas, sasamarTlos Tavmjdomaris wardginebiT, amtkicebs plenumi.5

sakonstitucio sasamarTlos mosamarTleTa uflebamosileba ganisaz-Rvreba 10 wlis vadiT. mosamarTleTagan 3 wevrs niSnavs saqarTvelos prezidenti, 3 wevrs irCevs parlamentis wevrTa siiTi Semadgenlobis 3/5, xolo 3 wevrs niSnavs saqarTvelos uzenaesi sasamarTlo. mosamarTleTa Semadgenlobidan airCeva sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomare 5 wlis vadiT. sasamarTlos Tavmjdomaris kandidaturis dasaxeleba xdeba saqarTvelos prezidentis, saqarTvelos parlamentis Tavmjdomarisa da saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomaris SeTanxmebuli wina-dadebiT. Tavmjdomared erTi da igive piris xelmeored arCeva, dauS-vebelia. sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomare iwvevs da uZRveba sakonstitucio sasamarTlos plenumis sxdomebs, xels awers plenumis mier miRebul aqtebs, dasamtkiceblad warudgens plenums sakonstitu-cio sasamarTlos reglamentsa da aparatis debulebas, anawilebs kon-stituciur sarCelebsa da wardginebebs, saerTo xelmZRvanelobas uwevs sakonstitucio sasamarTlos aparatis saqmianobas, samuSaoze iRebs da samuSaodan aTavisuflebs aparatis muSakebs, gankargavs sakonstitucio sasamarTlos sabiujeto asignebebs, axorcielebs kanonmdeblobiTa da sakonstitucio sasamarTlos reglamentiT gaTvaliswinebul sxva ufle-bamosilebebs.

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomaris or moadg-ilesa da sakonstitucio sasamarTlos mdivans, sakonstitucio sasamarT-los Tavmjdomaris wardginebiT, 5 wlis vadiT irCevs sakonstitucio sasamarTlos plenumi. sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomaris moadg-ile ar SeiZleba iyos piri, romelsac adre ekava es Tanamdeboba.

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos saqmianobis samarTlebri-vi, organizaciuli, sakadro, safinanso da materialuri mxareebis ganxor-cilebas uzrunvelyofs sakonstitucio sasamarTlos aparati.

5. saqarTvelos organuli kanoni “saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb”; 1996weli.

8

aparatis saqmianobas xelmZRvanelobs aparatis ufrosi. sakonstitucio sasamarTlos aparatis struqturaSia Semdegi danayofebi: saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomaris samdivno; saqarTvelos sa-konstitucio sasamarTlos Tavmjdomaris moadgileTa, saqarTvelos sa-konstitucio sasamarTlos mdivnisa da saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos wevrTa aparatebi; samarTlebrivi uzrunvelyofis depar-tamenti; safinanso-sameurneo departamenti; kancelaria; kadrebis gan-yofileba; saredaqcio-sagamomcemlo ganyofileba; saerTaSoriso urT-ierTobaTa ganyofileba.

sakonstitucio sasamarTlos mosamarTle, uflebamosilebas axorci-lebs specialuri CacmulobiT. amJamad, sakonstitucio sasamarTlo q. baTumSi mdebareobs.

kanoni sakonstitucio sasamarTlos wevris damoukideblobis garan-tiebsac adgens. kanonis me-4 muxli awesebs, rom sakonstitucio mosamar-Tle saqmis faqtobriv garemoebebs afasebs da gadawyvetilebas iRebs damoukideblad, Mmis saqmianobaSi Careva dauSvebelia da isjeba kanoniT. amave muxliT, saxelmwifo valdebulia, mosamarTlis aseTi damoukide-blobisaTvis, Seqmnas Sesabamisi pirobebi, uzrunvelyos misi usafrTxoeba. konstituciiT uzrunvelyofilia sakonstitucio sasamarTlos wevris xelSeuxebloba da gaTvaliswinebulia sasamarTlos wevris damoukide-beli saqmianobis uzrunvelyofis sxva garantiebi. mniSvnelovania, rom kanonmdebeli ayalibebs sakonstitucio sasamarTlos finansuri da-moukideblobisTvis saWiro wesebs: 1. savaldebuloa sakonstitucio sa-samarTlos dafinanseba im moculobiT, rac saWiroa misi funqcioni-rebisTvis; 2. sakonstitucio sasamarTlos dafinanseba ganisazRvreba saxelmwifo biujetis calke muxliT da am muxliT gaTvaliswinebuli xarjebi, ar SeiZleba iyos imaze naklebi, vidre wina wels; 3. dafinan-sebis moculoba da struqtura ganisazRvreba Tavad sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomaris mier finansTa saministrosTvis wardgenili biujetis proeqtiT; 4. sakonstitucio sasamarTlos unda gadaeces misi saqmianobisTvis saWiro Senoba da sxva qoneba. ase rom, kanonis zogadi debulebebi, garda imisa rom adgenen sakonstitucio sasamarTlos da-moukideblobas, aseve iTvaliswineben im ZiriTad principebs, romlebic uzrunvelyofen sasamarTlos realur damoukideblobas _ es aris fi-nansuri da materialuri damoukidebloba sxva organoebisagan.

9

konstituciuri kontroli, cneba arsi, saxeebi

sakonstitucio sasamarTlo, qveyanaSi, konstituciuri kontrolis ganxorcielebis ZiriTad instruments warmoadgens.

konstituciuri kontroli ganixileba farTo da viwro gagebiT. sa-konstitucio kontroli farTo gagebiT, gulisxmobs yvela gamocemuli aqtis konstituciasTan Sesabamisobis Semowmebas, xolo viwro gagebiT, mxolod normatiuli aqtis Semowmebis saSualebas iZleva. saqarTvelo-Si moqmedi kanonmdeblobiT, saxeze gvaqvs sakonstitucio kontroli farTo gagebiT, Tumca sakonstitucio kontroli ar exeba yvela indi-vidualuri xasiaTis aqtebsa da sasamarTlo gadawyvetilebebs.

saqarTvelom, msoflioSi gavrcelebuli konstituciuri kontrolis formebidan, germanuli modeli airCia, damoukidebeli sasamarTlo or-ganos saxiT, gansxvavebiT amerikuli sistemisgan, sadac konstituciur kontrols saerTo sasamarTloebi axorcieleben da franguli model-isagan, sadac konstituciuri iusticia xorcieldeba kvazi sasamarTlo organos _ sakonstitucio sabWos mier. saqarTvelos sakonstitu-cio sasamarTlo, konstituciuri kontrolis organoTa im jgufs mie-kuTvneba, romelic maTTvis dadgenil sferoSi, umaRlesi ZalauflebiT sargebloben. sasamarTlos iurisdiqcia vrceldeba samarTalSemoqmede-baze, politikur urTierTobaTa farTo wreze referendumze, arCevnebze, moqalaqeTa politikur gaerTianebaze, saerTaSoriso xelSekrulebebze, parlamentis Sida cxovrebaze, umaRlesi Tanamdebobis pirebis impiCmentis proceduraze, adamiansa da saxelmwifos Soris konstituciur urTier-Tobebze.

a) konstituciuri kontroli Tu konstituciuri zedamxedveloba

sakonstitucio sasamarTlos uflebamosileba, misi farglebi, norma-tiuli regulireba da sxva Taviseburebebi, xSirad warmoSoben probl-emur sakiTxs. kerZod, sakonstitucio sasamarTlo axorcielebs kosti-tuciur kontrols Tu konstituciur zedamxedvelobas? specialistebi, magaliTad batoni oTar melqaZe, termins `sakonstitucio kontroli~ mijnavs `sakonstitucio zedamxedvelobisgan~ da miiCnevs, rom saqarT-velos sakonstitucio sasamarTlo, ufro sakonstitucio zedamxedv-elobis organoa, vidre sakonstitucio kontrolis, vinaidan kontroli zedamxedvelobisgan gansxvavebiT, marTvis procesSi, TviTiniciativur Ca-revasac gulisxmobs. maSasadame, sakonstitucio kontroli, kanonSemoq-medebiT procesSi garkveuli Carevaa kanonproeqtebis winaswari eqsper-tizis gziT, kanonTa konstituciurobis uzrunvelyofis mizniT.6

6. “saubrebi qarTul konsituciaze”-oTar melqaZe, q.Tbilisi, 1996w

10

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo ki, ar axorcielebs kanon-proeqtebis winaswar eqspertizas, ris gamoc is ufro zedamxedvelobis organod unda iqnes miCneuli, vidre kontrolis. savsebiTASesaZlebelia, rom sakonstitucio sasamarTlos uflebamosileba momavalSi gafar-Tovdes da zogierTi evropuli qveynis: avstriis, italiis, portugaliisa da sxvaTa msgavsad, ganaxorcielos e.w prevenciuli kontroli. wi-naswari kontroli gansakuTrebiT mniSvnelovania saarCevno kanonmde-blobasTan mimarTebaSi, raTa erTpartiuli saparlamento umravlesobis pirobebSi, imTaviTve gamoiricxos arakonstituciuri normebis miReba.

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo, tipiuri kontinenturi evropuli modelis sasamarTlos msgavsad, axorcielebs momdevno kon-trols, ramdenadac is adgens ukve ZalaSi Sesuli normatiuli aqtebis Sesabamisobas konstituciasTan. Tumca, ratificirebas daqvemdebarebuli saerTaSoriso xelSekrulebis an SeTanxmebis konstituciurobis Ses-axeb gadawyvetilebis miReba, SesaZlebelia maT ratificirebamde. mxolod am erT SemTxvevaSia uflebamosili sakonstitucio sasamarTlo, ganax-orcielos winaswari konstituciuri kontroli.

b) normatiul aqtebze konstituciuri kontroli

normatiuli aqtis konstituciuroba, materialuri gagebiT, iTval-iswinebs aqtis Sinaarsis Sesabamisobis sakiTxs konstituciis calkeul debulebebTan. formaluri gagebiT ki, aqtis konstituciuroba niSnavs, rom aqti Sinaarsobrivad Seesabameba konstitucias. miRebuli, gamoqvey-nebuli da kanonier ZalaSia Sesuli konstituciiT dadgenili wesiT: konstituciiT dadgenili uflebamosilebis farglebSi miRebulia im or-ganos mier, romelsac konstituciiT miniWebuli aqvs kanonSemoqmedebiTi uflebamosileba. amasTan, aucileblad unda iyos daculi xelisuflebis danawilebis principi. xSirad gamoyofen aqtis konstituciurobis Se-fasebis Semdeg kriteriumebs:

• aqtis Sinaarsi;• aqtis mimRebi organos kompetencia;• aqtis miRebisa da gamoqveynebis procedura;Sinaarsis mixedviT, normatiuli aqti konstitucias unda Seesabam-

ebodes ramdenime kriteriumiT. normatiuli aqtiT gaTvaliswinebuli sakiTxebis buneba unda Seesabamebodes konstituciis normebs da aseve, normatiuli aqti konstituciurobis TvalsazrisiTac unda pasuxobdes im principebsa da samarTlebrivi regulirebis miznebs, romlebic qveynis konstituciis preambulaSi devs. yovelive aRniSnulis gaTvaliswinebiT, SesaZlebelia zogadad ganvmartoT, Tu ra SemTxvevaSia normatiuli aqti konstituciuri.

11

kerZod, Tu igi Sinaarsobrivad Seesabameba qveynis uzenaes kanons, miRe-bulia uflebamosili subieqtebis mier Tavisi kompetenciis farglebSi, gamoqveynebulia da Sesulia ZalaSi Sesabamisi formisa da proceduris dacviT.

`saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb~ saqarTvelos organuli kanonis 39-e muxlis Tanaxmad, sakonstitucio sasamarTloSi normatiuli aqtis an misi calkeuli normis konstituciurobis Taobaze konstituciuri sarCelis Setanis ufleba, aqvT: a) saqarTvelos moqa-laqeebs, b)saqarTveloSi mcxovreb sxva fizikur da iuridiul pirebs, g) saqarTvelos saxalxo damcvels, Tu maT miaCniaT, rom darRveulia an SesaZlebelia dairRves saqarTvelos konstituciis meore TaviT aRiare-buli maTi uflebani da Tavisuflebani.7

nebismieri qveynis mosaxleoba Sedgeba ara mxolod am qveynis moqa-laqeebisgan, aramed ucxo qveynis moqalaqeebisa da moqalaqeobis armqone pirebisgan. Sesabamisad, saqarTvelos konstituciis meore Tavis mixed-viT, saxelmwifoTa umravlesobebis konstituciebis msgavsad, aRiarebuli da uzrunvelyofilia ara mxolod saqarTvelos moqalaqeebis, aramed, zogadad adamianis ZiriTadi uflebani da Tavisuflebani. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos ZiriTad funqcias ki adamianis konsti-tuciuri uflebebis dacva warmoadgens. aqidan gamomdinare, am ufle-bebis dasacavad, saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos SeiZleba mim-arTon rogorc saqarTvelos moqalaqeebma, ise saqarTveloSi mcxovrebma sxva fizikurma pirebmac, Tumca kanoni aseT SesaZleblobas iZleva ori savaldebulo pirobidan erT-erTis dacvis SemTxvevaSi, kerZod, fizikur pirebs SeuZliaT konstituciuri kontrolis sasamarTlo organos mim-arTon, Tu:

• miaCniaT, rom darRveulia konstituciis meore TaviT aRiarebuli uSualod maTi uflebani da Tavisuflebani;

• miaCniaT, rom SesaZlebelia dairRves maTi uflebani da Tavi-suflebani.

Tu pirvel SemTxvevaSi saubaria uflebis savaraudo darRvevis faqtze, meore SemTxvevaSi, fizikur pirebs saSualeba eZlevaT, Tavidan aicilon uflebis darRvevis realurad mosalodneli safrTxe, anu Tu pirs mi-aCnia, rom konkretul samarTlebriv urTerTobaSi monawileobis SemTx-vevaSi, esa Tu is normatiuli aqti gardauvalad daarRvevs mis romelime konstituciur uflebas, mas SeuZlia am faqtis dadgomamde mimarTos sa-konstitucio sasamarTlos da sadao normis arakonstituciurad cnobis SemTxvevaSi, Seuferxeblad isargeblos Tavisi konstituciuri ufle-biT.

7. “saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb” saqarTvelos organuli kano-ni; - 1996 weli

12

mTavari piroba, romelic daculi unda iyos orive SemTxvevaSi isaa, rom pirma SeiZleba idavos mxolod sakuTari uflebebisa da Tavisuflebebis dasacavad da ara sxvis nacvlad. miuxedavad imisa, rom kanonmdeblobiT dasaSvebia konstituciuri sarCelis Setana konstituciiT daculi uflebebis savaraudod darRvevis SemTxvevaSi, saqarTvelos sakonstitu-cio sasamarTlo, umetes SemTxvevaSi, gansaxilvelad ar iRebs potenciuri dazaralebulis mier Setanil sarCelebs. am mxriv, sasamarTlos Za-lian didi praqtika aqvs. Tumca, miuxedavad amisa, arsebobs gamonaklisi SemTxvevebic: sakonstitucio sasamarTlom, 2006 wlis 15 dekembers miiRo gadawyvetileba (#397) saqmeze `vaxtang masuraSvili da onise mebonia saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~. saqmeSi davis sagans warmoadgenda saqarTvelos sisxlis samarTlis saproceso kodeqsis 208-e muxlis me-6 me-7 nawilebi da aseve, samoqalaqo saproceso kodeqsis 212-e muxlis me-5 da me-6 nawilebi. am nawilebis mixedviT, mosamarTles saqmis ganxil-visas ufleba eZleoda, Tavisi gankargulebiT, wesrigis darRvevisTvis sasamarTlo darbazSive daepatimrebina procesis monawile mxare 30 dRemde vadiT ise, rom dapatimrebul pirs pirdapir ekrZaleboda gan-kargulebis gasaCivreba, miT ufro rom gadawyvetilebis miReba zepiri mosmenis gareSe xdeboda, adgilze TaTbiriT da imave mosamarTlis mier. mosarCele swored zemoaRniSnuli arakonstituciuri normis safuZ-velze iqna mosamarTlis mier dapatimrebuli sasamarTlo darbazSi, roca is axorcielebda Tavis saadvokato saqmianobas _ gansasjelis dacvas. aRniSnuli normiT uxeSad irRveoda konstituciiT daculi samar-Tliani sasamarTlos ufleba.

gadawyvetilebaSi sasamarTlom imsjela saqarTvelos samoqalaqo sap-roceso kodeqsis 212-e muxlis me-5 nawilis mTlianad da me-6 nawilis nawilobriv da aseve sisxlis samarTlis saproceso kodeqsis 208-e muxlis me-6 nawilis mTlianad da me-7 nawilis nawilobriv arakonsti-tuciurobaze saqarTvelos konstituciis me-18 muxlis (piradi xel-Seuxeblobis ufleba) pirvel da me-2 punqtebTan da 42-e muxlis pirvel da me-3 punqtebTan (sasamarTlosadmi mimarTvisa da dacvis ufleba) mimarTebiT. mosarCele dapatimrebuli iqna sisxlis samarTlis pro-cesze siRnaRis mosamarTlis gankargulebis safuZvelze. gankargulebaSi dapatimrebis safuZvlad miTiTebuli iqna swored sssk 208-e muxlis normebi anu sssk 208-e normebis mimarT mosarCele warmoadgenda realur dazaralebuls, magram samoqalaqo saproceso kodeqsis 212-e muxlis normebs mosarCele ar dauzaralebia, vinaidan samoqalaqo saproceso kodeqsis 212-e muxlis me-5 da me-6 nawils ar daurRvevia mosarCelis konstituciis me-2 TaviT daculi konstituciuri uflebebi. sasamarT-lom aRniSnuli sarCeli miiRo arsebiT gansaxilvelad da nawilobriv daakmayofila kidec. arakonstituciurad cno sssk 208-e muxlis me-7

13

nawili da 212-e muxlis me-6 nawili im nawilebSi, romelic uSualod exeboda sasamarTlosadmi aSkara da uxeSi upativcemulobisaTvis dapatim-rebas.

zemoxsenebuli gadawyvetileba aris saintereso da erT-erTi preceden-tuli, radganac sakonstitucio sasamarTlom imsjela rogorc realuri, ise potenciuri dazaralebulis mimarT. mosarCele onise mebonias mimarT, rogorc ukve aRvniSneT, gamoyenebuli iyo sisxlis samarTlis saproceso kodeqsis normebi da ara samoqalaqo saproceso kodeqsis. naTelia, rom sakonstitucio sasamarTlo sifrTxiliT ekideba potenciuri dazarale-bulis mier Setanili konstituciuri sarCelebis miRebasa da ganxilvas, Tumca kanonmdebloba iTvaliswinebs aseT SesaZleblobebs, rasac Tavis praqtikaSi naklebd iyenebs Tavad sasamarTlo.

sakonstitucio sasamarTlosadmi mimarTvis formebi

saqarTvelos konstituciis 89-e muxlis pirveli punqtis Tanaxmad, sakonstitucio sasamarTlosTvis mimarTvis ori forma arsebobs:E

a) sakonstitucio sasamarTloSi wardginebis Setana. b) sakonstitucio sasamarTloSi sarCelis Setana.imisTvis, rom sakonstitucio sasamarTloSi daiwyos konstituciuri

samarTalwarmoeba, e.i saqmis ganxilva, didi mniSvneloba aqvs konsti-tuciuri sarCelis an konstituciuri wardginebis sakonstitucio sa-samarTloSi kanonis moTxovnaTa dacviT Setanas. saqarTvelos ,,sakon-stitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis me-16 muxli adgens im kriteriumebs, rasac unda akmayofilebdes konstituciuri sarCeli an wardgineba, raTa is sasamarTlos mier miRebuli iqnas war-moebaSi.8

a) konstituciuri wardginebis Setanis wesi

,,sakonstitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonisa da saqarTvelos organuli kanonis ,,saqarTvelos sakonstitucio sa-samarTlos Sesaxeb~, Sesabamisad, konstituciuri wardginebis Setana sa-konstitucio sasamarTloSi xdeba:

• saqarTvelos prezidentis, uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomaris, mTavrobis wevrebis, generaluri prokuroris, kontrolis palatis Tavm-jdomarisa da erovnuli bankis sabWos wevrebis impiCmentis wesiT Tanam-debobidan gadasayeneblad, konstituciis darRvevis faqtze, razec sa-konstitucio sasamarTlos mier gaicema daskvna;

8. saqarTvelos kanoni ,,sakonstitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb”, 1996w.

14

• im saerTaSoriso xelSekrulebisa Tu SeTanxmebis an maTi calkeu-li debulebebis konstituciurobis dasadgenad, romlebic eqvemdebareba ratificirebas (e.i. saqarTvelos parlamentis mier ar ganxorcielebula saerTaSoriso xelSekrulebis/SeTanxmebis ratificirebis procedura);

• Tu saerTo sasamarTloSi konkretuli saqmis ganxilvisas sa-samarTlo daaskvnis, rom arsebobs sakmarisi safuZveli, raTa is kanoni an sxva normatiuli aqti, romelic unda gamoiyenos sasamarTlom am saqmis gadawyvetisas, mTlianad an nawilobriv miCneul iqnes arakonstituciu-rad;9

zemoaRniSnulidan gamomdinare, sakonstitucio sasamarTloSi konsti-tuciuri wardginebis Setanis mizania ara romelime darRveuli uflebis aRdgena sasamarTlos wesiT, aramed daskvnis (gadawyvetilebis) miReba saqarTvelos prezidentis, uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomaris, mTav-robis wevrebis, generaluri prokuroris, kontrolis palatis Tavmj-domarisa da erovnuli bankis sabWos wevrebis mxridan konstituciis darRvevis (an ar darRvevis) Taobaze. aseve, daskvnis (gadawyvetilebis) miReba mis ratificirebamde saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebis Tu SeTanxmebis, an maTi calkeuli debulebis konstituciasTan Sesabam-isobis, agreTve saqarTvelos kanonis an sxva normatiuli aqtebis kon-stituciasTan Sesabamisobis Taobaze.

sakonstitucio sasamarTloSi, saqarTvelos prezidentis, uzenaesi sa-samarTlos Tavmjdomaris, mTavrobis wevrebis, generaluri prokuroris, kontrolis palatis Tavmjdomarisa da erovnuli bankis sabWos wevrebis mier konstituciis darRvevis Sesaxeb daskvnis misaRebad, konstituci-uri wardgineba Seitaneba mxolod saqarTvelos parlamentis sruli Semadgenlobis aranakleb erTi mesamedis mier. agreTve ratificire-bamde saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebis Tu SeTanxmebis an maTi calkeuli debulebis konstituciasTan Sesabamisobis Taobaze kon-stituciuri wardgineba Seitaneba mxolod saqarTvelos parlamentis sruli Semadgenlobis aranakleb erTi mesamedis mier. parlamentis wevrTa xelmowerebi, am SemTxvevaSi, damowmebuli unda iyos saqarTvelos parlamentis aparatis kadrebis departamentis mier.

Tu saerTo sasamarTloSi konkretuli saqmis ganxilvisas sasamarTlo daaskvnis, rom arsebobs sakmarisi safuZveli, raTa is kanoni an sxva nor-matiuli aqti, romelic unda gamoiyenos saerTo sasamarTlom am saqmis gadawyvetisas, mTlianad an nawilobriv unda miCneul iqnes arakonsti-tuciurad, am SemTxvevaSi, sakonstitucio sasamarTloSi konstituciuri wardgineba Seaqvs saqmis ganmxilvel sasamarTlos.

9. ,,sakonstitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb” saqarTvelos kanonisa da saqarTvelos organuli kanonis ,,saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb”, 1996w.

15

sakonstitucio sasamarTlosadmi saerTo sasamarTloebis mier kon-stituciuri wardginebiT mimarTvis ramdenime saintereso precedenti arsebobs. 2002 wlis 19 marts, saqarTvelos sakonstitucio sasamarT-los konstituciuri wardginebiT mimarTa q. Tbilisis didube-CuRureTis raionulma sasamarTlom. wardginebis safuZvels warmoadgenda saqarT-velos parlamentis mier 1996 wlis 16 oqtombris dadgenilebiT rati-ficirebuli `adgilmdebareobis Sesaxeb saqarTvelos respublikisa da wiTeli jvris saerTaSoriso komitets Soris SeTanxmebis~ me-3 muxlis konstituciuroba saqarTvelos konstituciis 42-e muxlis pirvel punqt-Tan (sasamarTlosadmi mimarTvis ufleba) da 82-e muxlTan (sasamarTlo xelisuflebis damoukidebloba) mimarTebiT. sadavo aqtis Tanaxmad, wiTe-li jvris saerTaSoriso komiteti sargeblobda imunitetiT sasamarTlo da administraciuli saqmianobis nebismieri formis mimarT. didube-CuRu-reTis raionul sasamarTloSi ixileboda moqalaqe SoTa biTaZis sarCeli, romelic exeboda mis samuSaoze aRdgenas wiTeli jvris saerTaSoriso komitetSi. wardginebis avtori aRniSnavda, rom mopasuxe ar cxaddeboda sasamarTloSi da miuTiTebda sadavo aqtze, romlis Tanaxmad: `wiTeli jvris saerTaSoriso komiteti sargeblobs imunitetiT sasamarTlo da administraciuli saqmianobis nebismieri formis mimarT~. wiTeli jvris saerTaSoriso komiteti saqarTveloSi, iseve rogorc sxva saxelmwifoSi, sargeblobs im privilegiebiTa da imunitetiT, romlebiTac Cveulebriv sargebloben samTavrobaTaSoriso saerTaSoriso organizaciebi. saqmeSi arsebuli mtkicebulebebisa da specialistTa daskvnebis mixedviT, wiTeli jvris saerTaSoriso komitetisTvis, sxva saerTaSoriso organizaciebis msgavsad, privilegi-ebisa da imunitetis miniWeba xdeba saerTaSoriso organizaciis warmomadgenlobisa Tu misi TanamSromlebis mier orga-nizaciis miznebidan gamomdinare funqcebis efeqturi da daubrkolebeli Sesrulebis xelSewyobisTvis. magaliTad, gaerTianebuli erebis organiza-ciis wesdebis Tanaxmad: gaerTianebuli erebis organizacia, yoveli Tavisi wevris teritoriaze, iseTi privilegiebiTa da imunitetiT sargeblobs, ro-melic aucilebelia misi miznebis misaRwevad. organizaciis TanamSromlebi aseve sargebloben privilegiebiTa da imunitetiT, romelic aucilebelia organizaciis saqmianobasTan dakavSirebuli maTi funqciebis damoukide-blad SesrulebisaTvis. sakonstitucio sasamarTlom ganixila aRniSnuli sakiTxi da aRniSna, miuxedavad imisa, rom `adgilmdebareobis Sesaxeb saqa-rTvelos respublikasa da wiTeli jvris saerTaSoriso komitets Soris~ SeTanxmebis me-3 muxlis Tanaxmad, komiteti, misi sakuTreba da aqtivebi sargeblobdnen imunitetiT sasamarTlo da administraciuli saqmianobis nebismeri formis mimarT, es ar niSnavda wiTeli jvris saerTaSoriso komitetisTvis absoluturi imunitetis miniWebas. es ki ar gavrcel-

16

deboda SromiT davebze komitetsa da mis adgilobriv TanamSromlebs Soris, rac gulisxmobda, rom wiTeli jvris komitetis adgilobriv TanamSromlebs, Tavisi darRveuli SromiTi uflebis dasacavad, ufle-ba hqondaT miemarTaT adgilobrivi sasamarTlosTvis. sasamarTloebi ki uflebamosilebi arian ganixilon zemoaRniSnuli davebi. amitom, wiTeli jvris saerTaSoriso komitets ar hqonda ufleba, sasamarTlo imunitetze dayrdnobiT, ar gamocxadebuliyo sasamarTloSi. sasamarTlom ganmarta, rom sadavo normiT, wiTeli jvris saerTaSoriso komitets sasamarTlo SromiT davebze imuniteti ar hqonda da Sesabamisad, ar SezRudula moqa-laqe SoTa biTaZisa da sxva dasaqmebulebis sasamarTlosadmi mimarTvis konstituciuri ufleba. Sesabamisad, gasaCivrebuli norma, sasamarTlom ar cno arakonstituciurad.

Tbilisis saqalaqo sasamarTlom, 2009 wels, sakonstitucio sasamarT-los wardginebiT mimarTa Sromis kodeqsis 46-e muxlis me-3 nawilis arakonstituciurobis dadgenisaTvis saqarTvelos konstituciis 30-e muxlis (Sromis ufleba) pirvel da me-4 punqtTan mimarTebiT.

Tbilisis saqalaqo sasamarTloSi ixileboda dava mosarCele klinika `medisa~ da mopasuxe darsaveliZes Soris. mopasuxe dasaqmebuli iyo klinika ̀ mediSi~ dermatologis Tanamdebobaze. dasaqmebulsa da damsaqmeb-els Soris gaformda SromiTi kontraqti. kontraqtSi damsaqmebelma Cado Sromis kodeqsis 46-e muxls mesame nawilis moTxovna, rac gulisxmobs SromiTi saqmianobis akrZalvas 3 wlis ganmavlobaSi konkurent orga-nizaciaSi an dawesebulebaSi, romlebic msgavs saqmianobas axorcielebdnen. saqmis ganmxilvelma mosamarTlem, normis konstituciurobis dadgenis mizniT, mimarTa sakonstitucio sasamarTlos. vidre sakonstitucio sa-samarTlo imsjelebda miTiTebuli normis konstituciurobaze, mosarCelem sarCeli gamoixmo, ramac gamoiwvia aseve wardginebis gamoxmoba saqalaqo sasamarTlos mier. zemoTCamoTvlili ganCinebebiTa da msjelobaSi gamoy-enebuli faqtebis mixedviT irkveva, rom sakonstitucio sasamarTlos aqvs mwiri praqtika konstituciur wardginebebTan dakavSirebiT. sasamarT-los aqvs precedenti wardginebis gamoTxovisac, razec zemoT visaubreT. statistikis mixedviT, sakonstitucio sasamarTlos daarsebidan dRemde, ganxiluli aqvs 7 konstituciuri wardgineba. am Svididan, samwuxarod, daskvna arcerT wardginebaze ar momzadebula. es ki, saerTo sasamarTloe-bis mosamarTleebs, interessa da motivacias ukargavs moamzadon konsti-tuciuri wardgineba saqmis ganxilvis dros aRmoCenili, maTi Sexedule-biT arakonstituciuri normis Taobaze. maSin, rodesac sakonstitucio sasamarTlo, rogorc qveyanaSi konstituciuri kontrolis ganmaxorcie-lebeli erTaderTi organo, kargi meqanizmia kanonmdeblobidan xarvezebis aRmofxvrisa da saboloo jamSi, kanonmdeblobis srulyofisa.

17

b) sakonstitucio sasamarTloSi konstituciuri sarCelis Setanis wesi

saqarTvelos ,,sakonstitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb~ kanonisa da organuli kanonis ,,sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb~, Sesabamisad gansazRvrulia sakonstitucio sasamarTloSi konstituciuri sarCelis Setanis wesi.10 kanonmdeblobis Sesabamisad, sakonstitucio sasamarT-loSi sarCelis Setana xdeba Semdeg SemTxvevebSi:

• konstituciuri SeTanxmebis; • saqarTvelos kanonebis;• saqarTvelos parlamentis normatiuli dadgenilebebis;• saqarTvelos prezidentis, afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respublikis xelisuflebis umaRles organoTa normatiuli

aqtebis;• saqarTvelos sakanonmdeblo aqtebis;• saqarTvelos parlamentis dadgenilebebis miRebis/gamocemis, xel-

moweris, gamoqveynebisa da amoqmedebis Sesabamisobis dasadgenad;• saqarTvelos sakanonmdeblo aqtebisa da saqarTvelos parlamen-

tis dadgenilebebis miReba/gamocemis, xelmowerisa, gamoqveynebisa da amo-

qmedebis, saqarTvelos konstituciasTn Sesabamisobis sakiTxTan dakav-SirebiT;

• saxelmwifo organoebs Soris kompetenciis farglebis Taobaze;• moqalaqeTa politikur gaerTianebaTa Seqmnisa da saqmianobis kon-

stituciurobis dadgenis Taobaze; • referendumis konstituciurobis Sesaxeb _ referendumis daniSv-

nis, ardaniSvnisa da gamarTvis konstituciurobis Taobaze;• arCevnebis konstituciurobis Sesaxeb _ arCevnebis daniSvnis, ar

daniSvnisa da gamarTvis konstituciurobis Taobaze;• moqmed saerTaSoriso xelSekrulebaTa da SeTanxmebaTa an maTi

calkeul debulebaTa konstituciurobis Sesaxeb. • sakonstitucio sasamarTloSi, konstituciuri sarCeli Seitaneba

normatiuli aqtis an misi calkeuli normis konstituciurobis Tao-baze.

• konstituciuri sarCeli Seitaneba sakonstitucio sasamarTloSi saqarTvelos parlamentis wevris uflebamosilebis cnobis an vadamde Sewyvetis, saqarTvelos parlamentis gadawyvetilebis konstituciuro-bis Sesaxeb.

10. saqarTvelos ,,kanoni “sakonstitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb” da saqarTvelos organuli kanoni ,,saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb”;- 1996w.

18

sasamarTlosadmi sarCeliT mimarTvis SemTxvevebis ukeT warmoCenisa da gaanalizebisaTvis, aRniSnuli CamonaTvalidan, ganvixiloT TiToeuli SemTxveva cal-calke magaliTebiTurT:

- saqarTvelos konstituciis me-2 TaviT garantirebuli uflebebis darRvevis SemTxvevaSi, fizikuri da iuridiuli pirebi, saqarTvelos sa-konstitucio sasamarTlos mimarTaven sarCeliT ama Tu im normis ara-konstituciurad cnobis moTxovniT. amgvari tipis sarCelebi, mravlad aris Sesuli sakonstitucio sasamarTloSi. magaliTisTvis ganvixiloT mosarCele gr. karginis konstituciuri sarCeli, romelzec sasamarTlom imsjela 2004 wlis 30 aprilis gadawyvetilebiT. mosarCele miiCnevda, rom daerRva konstituciis me-2 TaviT garantirebuli sakuTrebis ufle-ba. KkerZod, konstituciur sarCelSi aRniSnuli iyo, rom mosarCelis meuRle, ana kargina iyo sabinao-samSeneblo kooperativ ¨`orbis~¨ wevri da 1991 wlidan axorcielebda Senatanebs dadgenili wesiTa da periodu-lobiT. sarCelis Setanis momentisTvis, ana kargina gardacvlili iyo da mosarCele grigol kargini warmoadgenda mis kanonier memkvidres aRniS-nul kooperativSi ganxorcielebul Senatanebze. konstituciuri sarCe-lis Setana gamoiwvia iman, rom im momentisaTvis arc saxlis mSenebloba iyo damTavrebuli da arc gadaxdili Senatanebi dabrunebia mosarCeles ukan.

Dkonstituciuri sarCelis Sesabamisad, davis sagans warmoadgenda saqarTvelos prezidentis 1999 wlis 30 ivnisis brZanebuleba da am brZanebulebiT damtkicebuli `zogierTi saxis saSinao valis dafarvis xelSewyobis saxelmwifo komisiis debuleba” im nawilebSi, romelic exeboda valis gadaxdis wess. mosarCele miiCnevda, rom sadavo norma finansTa saministros uflebas aZlevda Tavisi Sexedulebisamebr gamoeca normatiuli aqtebi, rac arakonstituciuri iyo, vinaidan swored es daedo safuZvlad finansTa saministros brZanebiT damtkicebul valis dafarvis wess, romelic ewinaaRmdegeboda konstituciis 21-e muxls (sakuTrebisa da memkvidreobis ufleba).

sarCelis arsebiTi ganxilvis Semdeg, gamoirkva rom kooperatiul bi-naTmSeneblobaSi Seiqmna seriozuli problemebi, rasac Semdeg mohyva maTi sruli gaCereba. uamravi binaTmSenebeli aRmoCnda samarTlebrivi dacvis gareSe. samoqalaqo kodeqsis ZalaSi Sesvlis Semdeg, sabinao-samSeneblo kooperativebi, rogorc iuridiuli pirebi, gauqmda da maT uflebamo-nacvleebad miCneuli iqna binis mesakuTreTa amxanagobebi. Secvlilma garemoebebma, saxelmwifos mxridan aucilebeli gaxada garkveuli samar-Tlebrivi RonisZiebebis gatareba, raTa etapobrivad momxdariyo sabinao-samSeneblo kooperativebis wevrTa qonebrivi uflebebis dacva. kerZod, kooperativis dazaralebul wevrebs, saxelmwifosgan unda mieRoT adeq-vaturi anazRaureba, vinaidan saxelmwifos mxridan Seiqmna specialuri

19

debuleba zogierTi saxis saSinao valis dafarvis xelSewyobis Ses-axeb. amiT, saxelmwifom ikisra valdebuleba, daicvas am adamianebis sa-kuTrebis ufleba. sakonstitucio sasamarTlom ganixila konstituciuri sarCeli da miiCnia, rom saxelmwifos sadavo normebiT ar gauuqmebia, ar SeuzRudavs da ar CamourTmevia kooperatiuli binaTmSeneblebisTvis sakuTrebis ufleba. rom sadavo aqtSi ar iyo gamokveTili saxelmwi-fos uaryofiTi interesi, piriqiT, saxelmwifos mxridan, aRiarebuli iyo arsebuli saxelmwifo vali da Seqmnili iyo gasazRvruli meqanizmebi mis dasafaravad.

zemoaRniSnulidan gamomdinare, sakonstitucio sasamarTlom imsjela da mivida daskvnamde, rom sadavo normas ar daurRvevia mosarCelis ufleba, ris gamoc sasamarTlom sadavo aqti ar cno arakonstituciu-rad.

- konstituciuri sarCelis Setana saxelmwifo organoebs Soris kompetenciis farglebis Taobaze: aRniSnul sakiTxze, konstituciuri sarCeli Seitaneba mxolod im SemTxvevaSi, Tu mosarCele saxelmwifo organo Tvlis, rom sxva saxelmwifo organos (mopasuxe) normatiuli aqtiT dairRva misi konstituciuri uflebamosilebis farglebi, an mox-da mosarCele saxelmwifo organos funqciis sxvagvari xelyofa;

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom, 1999 wlis 9 noembris ganCinebiT, imsjela saxelmwifo organoebs Soris kompetenciis far-glebis dadgenis Taobaze. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos konstituciuri sarCeliT mimarTa saqarTvelos parlamentis wevrTa jgufma, deputatebma konstituciuri sarCeli Seitanes saqarTvelos prezidentis winaaRmdeg.

mosarCele mxares miaCnda, rom sadavo aqtebiT, arsebiTad darRveuli iyo saqarTvelos parlamentisTvis konstituciiTa da kanonmdeblobiT miniWebuli kompetencia. mosarCeleTa azriT, samarTlebrivi aqtebi calkeul mxareebSi, saxelmwifo rwmunebulis Tanamdebobis SemoRebisa da Sesabamisi debulebebis damtkicebis Sesaxeb, agreTve TviT debulebebi Seicavdnen mTel rig normebs, romlebic winaaRmdegobaSi modiodnen saqa-rTvelos konstituciis me-2 muxlis me-3 punqtTan (sadavo aqti exeba saqarTvelos teritoriuli mowyobis wess).

sadavo aqtebis safuZvelze, axali tipis administraciul-teritori-uli erTeulebisa da maTi marTvis organizaciuli struqturebis SeqmniT, saWiro gaxda sasamarTlos mier ufebamosilebaTa gamijvna. mosarCeleTa gancxadebiT, aRniSnuli samarTlebrivi aqtebi iTvaliswinebdnen ra sax-elmwifo rwmunebulis Tanamdebobis SemoRebas, imavdroulad, terito-riuli niSnis mixedviT, gansazRvravdnen misi uflebamosilebis ganvrco-badobis farglebs. is raionebi, romlebzec vrceldeboda saxelmwifo rwmunebulis uflebamosileba, gaerTianebuli iyo ufro msxvili teri-

20

toriuli erTeulis – mxaris farglebSi. mxares ki hqonda mkacrad gansazRvruli administraciul-teritoriuli sazRvrebi, Tavisi adminis-traciuli centri da saxelmwifo-mmarTvelobiTi uflebamosilebiT aR-Wurvili saxelmwifo marTvis struqturebi saxelmwifo rwmunebulisa da misi administraciis saxiT. yovelive es, mosarCeleTa azriT, iZleoda ìm samarTlebrivi niSnebis erTobliobas, romelic damaxasiaTebelia ad-ministraciul-teritoriuli warmonaqmnisTvis – mkacrad gansazRvruli administraciul-teritoriuli sazRvrebis mqone teritoria, romelsac gaaCnia saxelmwifo-mmarTvelobiTi uflebamosilebiT, maT Soris mxaris teritoriaze Sesasruleblad savaldebulo samarTlebrivi aqtebis gamo-cemis uflebiT aRWurvili marTvis organoebi, romelTa organizaciuli struqtura, kompetencia da saqmianobis wesi, teritoriul principzea agebuli“.11

sarCelis avtorebi Tvlidnen, rom dairRva saqarTvelos parlamentis kompetencia da iTxovdnen sadavo aqtebis gauqmebas.

sasamarTlo kolegiam aRniSna, rom konstituciur sarCelSi, nawilo-briv darRveuli iyo `sakonstitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb“ kan-onis me-16 muxlis pirveli punqtis ”z“ qvepunqtis moTxovna, saxeldobr, miTiTebuli ar iyo ”sakonstitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb“ kanonis pirveli muxlis me-2 punqti, romelic uflebas aZlevs mosarCeleebs uSualod mimarTon sakonstitucio sasamarTlos. aseve, daculi ar iyo amave kanonis me-16 muxlis me-2 punqtis ”b“ qvepunqtis kategoriuli moTxovna – konstituciur sarCels Tan ar erTvoda mosarCeleTa warmo-madgenlis uflebamosilebis damadasturebeli sabuTi. amasTan, sarCelSi calkeuli (kerZod, me-4, me-5, me-6, me-8 da 24-e nomrebiT aRniSnuli) sadavo aqtebis dasaxelebaSi daSvebuli iyo Secdomebi. magaliTad: Nme-4 aqtSi `saxelmwifos meTauris warmomadgenlis“ nacvlad, miTiTebuli iyo `saxelmwifos warmomadgeneli“, xolo me-5-Si _ àparatis droebiTi struqturis“ nacvlad, – àparatis muSakTa droebiTi struqtura“.

sasamarTlom Tavis gadawyvetilebaSi aRniSna, rom davis ganxilvis dros, sadavo normatiuli aqtebi gamocxadda Zaladakargulad, ramac sakonstitucio samarTalwarmoebis kanonis me-13-e muxlis Sesabamisad, saqmis Sewyveta gamoiwvia. yovelive aqidan gamomdinare, unda aRiniSnos, rom sakonstituco sasamarTlo ganixilavs davebs saxelmwifo organoTa Soris kompetenciis gansazRvris Taobaze. sakonstitucio sasamarTlo axorcielebs konstituciur kontrols saxelmwifo organoTa Soris saqmianobis ganxorcielebisas, ar moxdes maTi funqcebis aRreva, rac Ta-visTavad gaarTulebs kompetenciebis farglebis dadgenas maT Soris.

11. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo-1999 wlis 9 noembris ganCineba #1/7/87A

21

- sakonstitucio sasamarTlo, Tavisi kompetenciis farglebSi, msj-elobs saerTaSoriso xelSekrulebis arakonstituciurobis dadgenis Taobazec. miTiTebul sakiTxze, sasamarTloSi Sedis konstituciuri sarCeli.

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom, 2004 wlis 16 noemberis gadawyvetilebiT, saqmeze _ ,,saqarTvelos moqalaqe anzor Tevzaia saqa-rTvelos parlamentis winaaRmdeg“, imsjela swored zemoaRniSnuli kat-egoriis davaze. mosarCele konstituciuri sarCeliT iTxovda ,,adamianis uflebaTa da ZiriTad TavisuflebaTa dacvis evropis konvenciis“ pirveli oqmis ratificirebis Sesaxeb“ saqarTvelos parlamentis 2001 wlis 27 dekembris dadgenilebis me-2 da me-8 punqtebis konstituciurobis Semow-mebas saqarTvelos konstituciis me-14 muxlTan (diskriminaciis akrZalva), 21-e muxlis pirvel punqtTan (sakuTrebis ufleba), 39-e muxlTan (say-ovelTaod aRiarebuli uflebebis dacva konstituciiT) da 42-e muxlis pirvel punqtTan (sasamarTlosadmi mimarTvis ufleba) mimarTebiT.

mosarCele iyo afxazeTidan devnili. is afxazeTSi momxdari cnobili movlenebis Semdeg, iZulebuli gaxda, daetovebina sacxovrebeli adgili. moqmedi kanonmdeblobiT, mas mieniWa devnilis statusi. mosarCeles mi-aCnda, rom ,,adamianis uflebaTa da ZiriTad TavisuflebaTa dacvis ev-ropis konvenciis“ pirveli oqmis ratificirebis Sesaxeb saqarTvelos parlamentis dadgenilebis me-2 da me-8 punqtebiT, dairRva misi uflebebi. garda amisa, sarCelis avtors miaCnda, rom zemoaRniSnuli sadavo norma, winaaRmdegobaSi modioda konstituciasTan, rom sadavo normebis Tanaxmad, evropuli konvenciis pirveli damatebiTi oqmis moqmedeba devnilebze ar vrceldeba. amis gamo, samarTlebrivad daucveli darCa mudmiv sacxovrebel adgilas arsebuli maTi sakuTreba. saxelmwifom am sakuTrebis dacvis pasuxismgebloba ikisra mxolod mas Semdeg, rac aRdgeba saqarTvelos teritoriuli mTlianoba da Sesabamisad, afxazeTze gavrceldeba qar-Tuli saxelmwifos iurisdiqcia. Tu sadavo dadgenilebis me-2 punqtiT devnilebis konstituciuri uflebebi ilaxeba pirTa wris mixedviT, me-8 punqti iTvaliswinebs konstituciuri uflebebis SezRudvas terito-riuli niSniT. mosarCelis mtkicebiT, adamianis uflebaTa evropuli sasamarTlos precedentuli samarTali arasworad miiCnevda evropuli konvenciis mimarT teritoriuli daTqmis im saxiT gakeTebas, rogorc es parlamentis dadgenilebis me-8 punqtSi iyo mocemuli. mosarCelem amis erT-erT mtkicebulebad miuTiTa evropuli sasamarTlos gadawyvetileba saqmeze: ,,ilaSku da sxvebi moldovasa da ruseTis federaciis winaaRmdeg“. sasamarTlom, moldovas mier dnestrispireTis mimarT gakeTebuli teri-toriuli daTqma, konvenciasTan Seusabamod CaTvala.

22

aqidan gamomdinare, mosarCele miiCnevda, rom saqarTvelos parla-mentis dadgenilebis sadavod gamxdari punqtebi, diskriminaciuli xa-siaTis iyo, riTac irRvevoda saqarTvelos konstituciis me-14 da 21-e muxlebi. me-14 muxlis darRvevis safuZvels warmoadgenda diskriminacia sacxovrebeli adgilis mixedviT. saqarTvelos konstituciis meore TavSi ar arsebobda daTqma imis Taobaze, rom masSi miTiTebuli uflebebi da Tavisuflebebi ar vrceldeboda saqarTvelos romelime teritoriaze. mosarCele aseve aRniSnavda, rom aseTi SezRudva ewinaaRmdegeboda saqarT-velos konstituciis 39-e muxls da 42-e muxlis pirvel punqts. rati-fikaciis faqtidan gamomdinare, saqarTveloSi mcxovreb nebismier pirs, konstituciis 39-e da 42-e muxlebze dayrdnobiTa da evropuli konven-ciis 34-e muxlis safuZvelze, sakuTrebis uflebis darRvevis sakiTxze, strasburgis sasamarTlosadmi ganacxadiT mimarTvis ufleba aqvs. konsti-tuciis 42-e muxlSi igulisxmeba rogorc saqarTvelos sasamarTlosadmi, aseve evropuli sasamarTlosadmi mimarTvis ufleba. sadavo debulebiT ki devnilis statusis mqone pirebs, es ufleba diskriminaciulad hqondaT SezRuduli. mosarCele moiTxovda sadavo normebis arakonstituciurad cnobas da Zaladakargulad gamocxadebas. sasamarTlo kolegiam miiCnia, rom sadavo normebis konstituciuroba, unda Sefasebuliyo mxolod saqa-rTvelos konstituciis mxolod me-14 muxlTan da 21-e muxlis pirvel punqtTan mimarTebiT.

sadavo normebis konstituciurobis Semowmebisas, sasamarTlos ko-legiis wevrTa Soris gamovlinda azrTa sxvadasxvaoba. sasamarTlo kolegiis Semadgenlobis erTi nawilis azriT, sadavo normebi winaaR-mdegobaSi modiodnen saqarTvelos konstituciis me-14 muxlisa da 21-e muxlis pirveli punqtis moTxovnebTan.

sasamarTlom aRniSna: ,,evropuli konvenciisa da misi damatebiTi oqmebis mimarT daTqmebis gakeTeba unda Seesabamebodes konvenciis 57-e muxls, romelSic naTqvamia: ,,nebismier saxelmwifos, konvenciaze xelis moweris an saratifikacio sigelis deponirebis dros, SeuZlia gaakeTos daTqma konvenciis romelime calkeuli debulebis mimarT im far-glebSi, romlebSic mis teritoriaze ZalaSi myofi romelime kanoni ar Seesabameba am debulebas. dauSvebelia saerTo xasiaTis daTqmebis gakeTeba am muxlis mixedviT“; ,,am muxlis mixedviT gakeTebuli nebism-ieri daTqma unda Seicavdes Sesabamisi kanonis moklemimoxilvas“. aqedan gamomdinare, daTqma unda akmayofilebdes sam pirobas:

a) daTqma SeiZleba gakeTdes, Tu saxelmwifos teritoriaze ZalaSi myofi kanoni ar Seesabameba konvenciis Sesabamis debulebas;

b) daTqma ar unda iyos saerTo (zogadi) xasiaTis; g) daTqma unda Seicavdes mokle gancxadebas saTanado kanonis Sesaxeb.

23

gasaCivrebuli norma ewinaaRmdegeba konstituciis 21-e muxlis im fuZemdeblur debulebebs rom ,,sakuTrebisa da memkvidreobis ufleba aRiarebuli da uzrunvelyofilia“. amiT irRveva aseve adamianis ufle-baTa evropuli konvenciis pirveli oqmis pirveli muxlis Sesabamisi debulebac, romelic ambobs: ,,yvela fizikur da iuridiul pirs aqvs ufleba, daubrkoleblad isargeblos Tavisi qonebiT“. am principul debulebaSi gamoxatulia sakuTrebis uflebisadmi, rogorc adamianis ZiriTadi uflebisadmi pativiscema, rogorc erovnuli, ise saerTaSoriso samarTlis doneze.

saqarTvelos konstituciis dasaxelebuli norma, sakuTrebis uflebis seriozul garantias warmoadgens. igi icavs mesakuTres saxelmwifos mxridan ara mxolod uaryofiTi Carevebisagan (rogoricaa misi gauqmeba, usafuZvlo SezRudva an CamorTmeva), aramed saxelmwifos akisrebs val-debulebas, ganaxorcielos aqtiuri pozitiuri moqmedebani sakuTrebis uflebis Sinaarsis realuri gamovlinebisaTvis. sakuTrebis uflebis uz-runvelyofa, aseve gulisxmobs mis dasacavad efeqtiani samarTlebrivi meqanizmebis Seqmnas. sakuTrebis aRiarebas azri daekargeboda da uSi-naarso gaxdeboda, Tuki saxelmwifo ar moaxdenda mis uzrunvelyofas. am konkretul SemTxvevaSi, saxelmwifo marTalia aRiarebs sakuTrebis uflebas, magram droebiT uars ambobs mis garantiaze. sakuTrebis ga-rantiaze uaris TqmiT, faqtobrivad, saxelmwifo (marTalia garkveuli vadiT), devnilebs saqarTvelos konstituciis 21-e muxlis moqmedebis miRma tovebs. uzrunvelyofasa da dacvas moklebuli sakuTreba, vardeba konstituciur-samarTlebrivi sivrcidan. es ki ewinaaRmdegeba konsti-tuciis 21-e muxlis pirveli punqtis mizandasaxulobas.”12

sasamarTlo kolegiis wevrTa meore nawilma CaTvala, rom sadavo normebi ar unda miCneuliyo arakonstituciurad saqarTvelos konsti-tuciis me-14 muxlTan da 21-e muxlis pirvel punqtTan mimarTebiT.

zemoaRniSnul azrTa sxvadasxvaobidan gamomdinare, gadawyvetilebis miRebisas, saTaTbiro oTaxSi, kenWisyris dros, sasamarTlo kolegiis wevr-Ta xmebi Tanabrad gaiyo.

saqarTvelos ,,sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb“ organuli kanonis 21-e muxlis me-6 punqtis Tanaxmad: ,,Tu konstituciur sarCelze gadaw-yvetilebis miRebisas plenumis/kolegiis sxdomaze damswre wevrTa xmebi Tanabrad gaiyo, konstituciuri sarCeli ar dakmayofildeba“.

aqedan gamomdinare, sakonstitucio sasamarTlom ar daakmayofila mo-qalaqe anzor Tevzaias konstituciuri sarCeli.

12. saqarTverTvelos sakonstitucio sasamarTlo;-gadawyvetileba N2004 wlis 16 noemberis #1/5/224 saqmeze _ ,,saqarTvelos moqalaqe anzor Tevzaia saqarTvelos par-

lamentis winaaRmdeg“.

24

ganxiluli gadawyvetileba, aseve arsebuli praqtikis analizi, cxady-ofs imas, rom sakonstitucio sasamarTlo msjelobs saerTaSoriso xelSekrulebis saqarTvelos konstituciasTan Sesabamisobis Taobazec. vinaidan, saqarTvelos konstituciis me-6 muxlis Tanaxmad, `saqarTvelos kanonmdebloba Seesabameba saerTaSoriso samarTlis sayovelTaod aRi-arebul principebsa da normebs, saerTaSoriso xelSekrulebasa da kon-stituciur SeTanxmebas. Tu igi ar ewinaaRmdegeba konstitucias, aqvs upiratesi iuridiuli Zala Sidasaxelmwifoebrivi normatiuli aqtebis mimarT”. aRniSnulidan gamomdinare, gasaTvaliswinebelia is garemoebac, rom saerTaSoriso xelSekrulebebi da SeTanxmebebi, rac ratificierebu-lia saqarTvelos parlamentis mier, SesabamisobaSi unda modiodes saqarT-velos konstituciasTan da amis makontrolebeli meqanizmi, swored rom sakonstitucio sasamarTloa, romelic aris konstituciuri kontrolis erTaderTi organo qveyanaSi.

- sakonstitucio sasamarTlo msjelobs aseve, normatiuli aqtis an misi calkeuli normis konstituciurobis Taobaze. am SemTxvevaSic, sa-samarTloSi mosarCeles Seaqvs konstituciuri sarCeli:

sakonstitucio sasamarTlos praqtikis analizi gvaCvenebs, rom ganxi-luli sakonstitucio sarCelebis umetesoba, swored normatiuli aqtis an misi calkeuli normis konstituciurobis sakiTxs exeba. am sakiTxTan dakavSirebiT, sayuradReboa is garemoeba, rom saqarTvelos moqalaqeebs, saqarTveloSi mcxovreb sxva fizikur da saqarTvelos iuridiul pirebs, ufleba aqvT, konstituciuri sarCeliT mimarTon sakonstitucio sa-samarTlos, Tu miiCneven, rom darRveulia an SesaZlebelia uSualod dair-Rves saqarTvelos konstituciis me-2 TaviT aRiarebuli maTi uflebebi da Tavisuflebani. (aRniSnuli sakiTxi ganxilulia angariSis erT-erT TavSi, romelSic ganxilulia konstituciis II TavTan mimarTebiT miRebul gadawyvetilebebi).

- sakmaod sainteresoa sakonstitucio sasamarTlos praqtika parla-mentis wevris uflebamosilebis Sewyvetis sakiTxTan dakavSirebiT:

am mimarTulebiT, sasamarTlos arcTu didi praqtika gaaCnia, Tumca SesaZlebelia saintereso magaliTis ganxilva: sasamarTlom, saqmeze ,,saqarTvelos moqalaqe valeri gelaSvili saqarTvelos parlamentis wi-naaRmdeg~, 2003 wlis 13 ivlisis gadawyvetilebiT, imsjela saqarTvelos parlamentis wevris uflebamosilebis vadamde Sewyvetis Taobaze.

2006 wlis 13 aprils, saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos, sa-konstitucio sarCeliT mimarTa parlamentis wevrma, valeri gelaSvilma. konstituciuri sarCeliT, mosarCele iTxovda ,,valeri gelaSvilis saqa-rTvelos parlamentis wevris uflebamosilebis vadamde Sewyvetis

25

Taobaze~”saqarTvelos parlamentis 2006 wlis 31 martis dadgenilebis

arakonstituciurad cnobas, saqarTvelos konstituciis 53-e muxlis pirvel da me-2 punqtebTan da 54-e muxlis me-2 punqtis ,,d” qvepunqt-Tan mimarTebiT. konstituciis es muxlebi adgenen garkveul SezRudvas parlamentis wevris saqmianobasTan dakavSirebiT da uSvebs wevris ufle-bamosilebis vadamde adre Sewyvetasac.

konstituciuri sarCelis mixedviT, mosarCele valeri gelaSvili saqarTvelos parlamentis wevri iyo da sadavo dadgenilebiT, mas vadamde Seuwyda sadeputato uflebamosileba, vinaidan igi asrulebda parlamen-tis wevrisTvis Seusabamo samewarmeo saqmianobas.

mosarCelis warmomadgenlebi miiCnevdnen, rom sadavo dadgenileba unda gamocxadebuliyo Zaladakargulad da saqarTvelos parlamentis wevris v. gelaSvilisTvis uflebamosileba unda aRedginaT.

sasamarTlo kolegiam ganixila sarCeli da aRniSna, rom Tu gaiziarebda mosarCelis gancxadebas, rom igi ar moqmedebda Sps `evras~ saxeliT, maSin aralogikuri sinamdvilis suraTi yalibdeboda. parlamentis wevri, seriozuli ganaSenianebis gegmaze esaubreboda saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis ministrs, sTavazobda avlabris teritoriis iersaxis gaumjobesebas da am ganaSenianebis gegmiT sargeblobas. kerZod, avariuli 84-e saSualo skolis Senobis nacvlad, axlis aSenebas. magram ar ganmartavs, ra gziT SeiZleboda ganxorcielebuliyo aRniS-nuli Canafiqri. miTumetes, rom v. gelaSvili, Tavis axsna-ganmartebaSi aRniSnavda: ,,batonma lomaiam brZana, rom qalaqis bevri skolis Senoba marTlac avariul mdgomareobaSia da igi zogadad moxaruli iqne-boda, Tu vinme saministros daxmarebis xels gauwvdida.~ sasamarTlom gaiTvaliswina is garemoebac, rom ,,avlabris fondi~ arakomerciuli dawesebuleba iyo da mas rom ganexorcielebina damxmare xasiaTis same-warmeo saqmianoba, saamisod saWiro iyo sasurveli organizaciul-samarTlebrivi formis sawarmos Seqmna.

sasamarTlo kolegia daeTanxma mosarCelis warmomadgenlebs imaSi, rom arcerTi im pirTagan, visac v. gelaSvili Sexvda, ar iyo ufle-bamosili, gamosuliyo mxared skolis teritoriis Sps ,,evrasTvis” gadacemisa da skolis Zveli Senobis nacvlad, axlis mSeneblobis kerZo-samarTlebriv urTierTobaSi. Tumca, am sakiTxze maTTan Sexve-drebi, ,,mewarmeTa Sesaxeb~ kanonis me-9 muxlis pirveli punqtidan gamomdinare, moTavsda saqmiani molaparakebis farglebSi, vinaidan em-saxureboda aRniSnuli urTierTobis damyarebas. saqme exeboda sa-ganmanaTleblo dawesebulebis - skolis arsebuli Senobis aRebas da mis nacvlad, axlis mSeneblobas. bunebrivia, amasTan dakavSire-biT, konkretuli kerZo-samarTlebrivi moqmedebebis ganxorcieleba

26

ver moxdeboda saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministros azris gaTvaliswinebis gareSe. aqidan, sasamarTlosTvis ukve naTeli gaxda mosarCelis moqmedebaTa logikuroba. jer igi mivida 84-e sa-Sualo skolis pedagogebTan da gaigo maTi azri, Semdeg Sexvda saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis ministrs, amis Semdeg ki Sps ,,evram~, ministr a. lomaias kanonmdeblobiT gaTvaliswinebuli wesiT, weriliT mimarTa 84-e saSualo skolis axali Senobis mSeneblobasTan da misi teritoriis gadmocemasTan dakavSirebiT. amis mixedviT ki, sa-samarTlom CaTvala, rom mosarCelemac kargad icoda, Tu ra ufle-bamosilebis farglebSi SeiZleboda emoqmedaT im adamianebs, visTanac man awarmoa molaparakebebi. aRniSnulidan gamomdinare, sasamarTlom v. gelaSvilis moqmedeba, konstituciur-samarTlebrivi TvalsazrisiT Seafasa imis miuxedavad, mas Sedegad mohyva Tu ara konkretuli ker-Zo-samarTlebrivi garigebis dadeba. mxedvelobaSi miiRo mosarCelis warmomadgenlis gancxadeba, rom Tuki iqneboda v. gelaSvilis mxridan konkretuli bizneswinadadeba, maSin mas aucileblad unda Sewyvetoda deputatis uflebamosileba. A garemoebam isic daadastura, rom mosarCelis moqmedebis bunebis ganmsazRvreli ver iqneboda ga-naTlebisa da mecnierebis ministris uflebamosileba.13

sakonstitucio sasamarTlom ganixila parlametis wevris valeri gelaSvilis konstituciuri sarCeli da uari uTxra mas sarCelis dak-mayofilebaze. sakonstitucio sasamarTlos mxridan aRniSnul sakiTxze msjeloba da Tavisi xedvis Camoyalibeba, metad sayuradReboa, vinaidan msgavsi kategoriis sarCelebi, sasamarTloSi saerTod ar Sedis gansax-ilvelad. saqarTvelos konstituciis 53-e da 54-e muxlebi ki par-lamentis wevrebs aniWebT SesaZleblobas, idavon sakonstitucio sa-samarTloSi, Tu Tvlian rom parlamentis gadawyvetileba _ sadeputato uflebamosilebis vadamde adre Sewyvetis Toabaze, arakonstituciuria da ewinaaRmdegeba saqarTvelos konstituciis 53-e da 54-e muxlebs. imis gaTvaliswinebiT, rom sakonstitucio sasamarTlos praqtika sakmaod vrceli da mravlismomcvelia, rTulia mis saqmianobasTan dakavSirebuli yvela niuansi da detali srulad asaxo. amitom, winamdebare TavSi SevecadeT, mokled mimogvexila is SemTxvevebi, roca sakonstitucio sasamarTloSi, saqmis ganxilvis safuZveli konstituciuri sarCelia.

13. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo; - ,,saqarTvelos moqalaqe valeri gelaS-vili saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg”, 2003 wlis 13 ivlisis gadawyvetileba #378

27

sasamarTloSi saqmis ganxilvis procedura, vadebi

saqarTvelos kanonis `sakonstitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb~ me-17 muxlis Tanaxmad, sakonstitucio sasamarTloSi Setanil konstituciur sarCelsa da konstituciur wardginebas, saqmis masalebis formaluri mx-aris Semowmebis Semdeg, registraciaSi atarebs sasamarTlos uflebamosi-li piri, ris Semdegac, saqme sasamarTlos Tavmjdomaris gadawyvetilebiT, gansaxilvelad gadaecema konkretul kolegias.

,,saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb~ organuli kanonis me-19 muxliT gansazRvrulia sakonstitucio sasamarTlos gansjadi saqmeebi, xolo amave kanonis 21-e muxliT gamijnulia sakonstitucio sa-samarTlos plenumisa da kolegiis gansjadi saqmeebi. kanonmdeblis mier, sakonstitucio sasamarTlos gansjadi saqmeebis detaluri reglamenta-ciis Sedegad, xdeba sakonstitucio sasamarTlos kompetenciis, misi ro-lisa da mniSvnelobis gansazRvra da misi gamijvna saerTo sasamarTloebis erTiani sistemidan.

sakonstitucio sasamarTlos mier saqmis ganxilva xdeba zepirad, xolo saqmis arsebiTad gansaxilvelad miRebis sakiTxi (gamwesrigebeli sxdoma), SeiZleba sakonstitucio sasamarTlom ganixilos zepiri mosmenis gar-eSe.

aRsaniSnavia, rom `sakonstitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb~ saqa-rTvelos kanonSi, 2006 wlis 29 dekembers Setanili cvlilebebiTa da damatebebiT, naTeli xdeba, rom kanonmdebelma Semoitana novacia saqmis zepiri mosmenis gareSe ganxilvis institutis saxiT. amasTanave, kanonmde-beli ayalibebs konkretul moTxovnas, romlis dakmayofilebis SemTxveva-Sic, saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo uflebamosili iqneba, sar-Celi/wardgineba ganixilos zepiri mosmenis gamarTvis gareSe. aRniSnuli cvlileba, winaaRmdegobaSi ar modis adamianis uflebaTa evropul kon-venciasTan da adamianis uflebaTa evropuli sasamarTlos mier dadgenil precedentul samarTalTan. saqarTvelos kanonis ,,sakonstitucio samar-Talwarmoebis Sesaxeb~ me-17 muxlis mixedviT, konstituciuri sarCelis an konstituciuri wardginebis arsebiTad gansaxilvelad miReba, formdeba sakonstitucio sasamarTlos plenumis an kolegiis saoqmo CanaweriT, xolo arsebiTad gansaxilvelad uaris Tqmisas, plenums/kolegias ga-moaqvs dasabuTebuli ganCineba.

konstituciuri sarCeli an wardgineba gansaxilvelad ar miiReba, Tu:

28

• igi formiT an SinaarsiT ar Seesabameba am kanonis me-16 muxliT dadgenil moTxovnebs;

• igi Setanili ar aris uflebamosili piris an organos mier (subi-eqtis);

• davis sagani ar aris sakonstitucio sasamarTlos gansjadi; • sadavo sakiTxi gadawyvetilia sakonstitucio sasamarTlos mier,

garda `saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb organuli kan-onis 21-e muxliT gaTvaliswinebuli SemTxvevebisa;

• sadavo sakiTxi ar aris gadawyvetili saqarTvelos konstituciiT;• Tu arasapatio mizeziT darRveulia misi Setanis kanoniT dadge-

nili vada.• sadavo kanonqvemdebare normatiuli aqtis konstituciurobaze

srulfasovani msjeloba SeuZlebelia normatiuli aqtebis ierarqiaSi masze maRla mdgomi im normatiuli aqtis konstituciurobaze msjelo-bis gareSe, romelic konstituciuri sarCeliT gasaCivrebuli ar aris.

konstituciuri sarCelis gansaxilvelad miRebis sakiTxi ukeTesad rom gaviazroT, ganvixiloT TiToeuli SemTxveva, cal-calke magaliTebis gamoyenebiT:

• konstituciuri sarCeli an wardgineba gansaxilvelad ar miiReba, Tu igi formiT an SinaarsiT ar Seesabameba am kanonis me-16 muxliT dad-genil moTxovnebs;

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos araerTi ganCineba aqvs gamo-tanili konstituciuri sarCelis warmoebaSi ar miRebis Taobaze, swored im safuZvelze dayrdnobiT, rom sakonstitucio sasamarTlom miiCnia, rom konstituciuri sarCeli ar akmayofilebda kanoniT dadgenil moTxovnebs. kerZod, konstituciuri sarCeli, formiT an SinaarsiT, ar Seesabameboda am kanonis me-16 muxliT dadgenil moTxovnebs. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom, 2008 wlis 5 noembris ganCinebiT, mosarCele daviT natroS-vils swored zemoaRniSnuli muxlis safuZvelze uTxra uari konsti-tuciuri sarCelis gansaxilvelad miRebaze.

mosarCele konstituciuri sarCeliT iTxovda, `licenziebisa da ne-barTvebis Sesaxeb~ saqarTelos kanonis pirveli muxlis me-2 punqtis arakonstituciurad cnobas, saqarTvelos konstituciis 37-e muxlis me-2 punqtTan mimarTebaSi.

konstituciuri sarCelis mixedviT, Tbilisis saqalaqo sasamarTlos sisxlis samarTlis kolegiis 2007 wlis 30 noemberis ganaCeniT, mo-sarCele cnobili iqna damnaSaved.

daviT natroSvili daniSnul sasjels ixdida q. rusTavis me-2 sapy-robileSi, samkurnalo dawesebulebaSi. patimars Cautarda alternatiuli eqspertiza da eqspertis daskvnis safuZvelze, daudginda janmrTelobis mZime mdgomareoba.

29

patimar daviT natroSvils, xelmeore eqspertizis Catarebis safuZ-velze, daudginda arafsiqozuri donis fsiqikuri aSliloba, dekompen-saciebisadmi midrekileba. amasTan erTad, patimari daavadebuli iyo ,,C” hepatitiT da tuberkulioziT. rusTavis #2 dawesebulebis samkurna-lo nawili, sadac msjavrdebuli imyofeboda, aralicenzirebuli sam-kurnalo dawesebuleba iyo, sadac saerTod ar arsebobda fsiqiatriuli ganyofileba da Sesabamisad, ar hyavdaT fsiqiatri. aqedan gamomdinare, patimari ar iyo uzrunvelyofili janmrTelobis mdgomareobis adeqva-turi mkurnalobiT.

saqarTvelos kanonis `licenziebisa da nebarTvebis Sesaxeb~ pirveli muxlis me-2 punqtis Tanaxmad, am kanonis moqmedeba ar vrceldeba amave kanoniT gansazRvrul saqmianobaze an qmedebaze, Tu mas axorcielebs `saqarTvelos mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoniT gaTvaliswinebuli saministro an mis gamgeobaSi arsebuli saxelmwifo saqveuwyebo dawesebuleba.

aRniSnulidan gamomdinare, konstituciur sarCelSi aRniSnuli iyo, rom `licenziebisa da nebarTvebis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis pirve-li muxlis me-2 punqti, kerZod sityvebi `ar vrceldeba~ ewinaaRmdege-boda sarTvelos konstituciis 37-e muxlis me-2 nawils, sadac cal-saxadaa gawerili, rom saxelmwifo akontrolebs janmrTelobis dacvis yvela dawesebulebas. Kkonstituciur sarCelSi aRniSnul konkretul SemTxvevaSi ki mosarCele Tvlida, rom saxelmwifos mxridan ar xdeboda q. rusTavis #2 sapyrobilis samkurnalo dawesebulebis gakontroleba. swored zemoxsenebuli arakonstituciuri normis arsebobis gamo da saqarTvelos kanonis ,,licenziebisa da nebarTvebis Sesaxeb~ pirveli muxlis me-2 punqti ar Seesabameboda saqarTelos konstituciis 37-e muxlis meore punqtis moTxovnebs.

sakonstitucio sasamarTlom, aRniSnul saqmeze, aRniSna rom ,,sakon-stitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis me-16 muxlis pirveli punqtis ,,e~ qvepunqtis Tanaxmad, konstituciur sarCelSi unda yofiliyo ,,mtkicebulebani, romlebic, mosarCelis azriT, adasturebdnen konstituciuri sarCelis safuZvlianobas.~ vinaidan sakonstitucio sa-samarTlom miiCnia, rom mosarCelem ver warmoadgina konstituciuri sarCelis safuZvlianobis damadasturebeli mtkicebulebani da konsti-tuciuri sarCeli ar pasuxobda ,,sakonstitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis me-18 muxlis ,,a~ qvepunqtis moTxovnebs (konstituciuri sarCeli gansaxilvelad ar miiReba, Tu formiT an Si-naarsiT ar Seesabameba am kanonis me-16 muxliT dadgenil moTxovnebs), ar miiRo mosarCele d. natroSvilis konstituciuri sarCeli arsebiTad gansaxilvelad.

30

miuxedavad sakonstitucio sasamarTlos aRniSnuli poziciisa, sakon-stitucio sarCelis avtorebis azriT, d. natroSvilis konstituciuri sarCeli sakonstitucio sasamarTlos gansaxilvelad unda mieRo, radgan mosarCeles yvelanairi mtkicebuleba hqonda wardgenili sakonstitu-cio sasamarTloSi, romliTac pirdapir ikveTeboda konstituciuri sar-Celis safuZvlianoba. Tumca, sakonstitucio sasamarTlos, praqtikaSi, rogorc ukve aRvniSneT, araerTxel gamouyenebia ,,sakonstitucio samar-Talwarmoebis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis me-18 muxlis ,,a~ qvepunqti konstituciuri sarCelis warmoebaSi miuReblobis safuZvlad.

• konstituciuri sarCeli an wardgineba gansaxilvelad ar miiReba, Tu igi Setanili ar aris uflebamosili piris an organos mier (subi-eqtis);

sakonstitucio sasamarTlos bevri ganCineba arsebobs sakonstitucio sarCelis dauSveblad cnobis Taobaze, swored im safuZvliT, rom sakon-stitucio sarCeli uflebamosili piris an organos mier (subieqtis) ar iyo Setanili.

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom, saqmeze ,,samarTaldarRve-vaTa Semswavleli asociacia saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~ 2006 wlis 29 martis #369 ganCinebiT, ar miiRo warmoebaSi konstituciuri sarCeli, vinaidan sakonstitucio sarCeli ar iyo Setanili uflebamo-sili subieqtis mier.14

samarTaldarRvevaTa Semswavleli asociacia moiTxovda `mewarmeTa Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis 53.2 da 53.3 muxlebis arakonstituciu-rad cnobas saqarTvelos konstituciis 21-e muxlTan mimarTebiT.

mosarCeles miaCnda, rom „mewarmeTa Sesaxeb“ saqarTvelos kanonis 532-e muxliT, romliTac gansazRvruli iyo savaldebulo satendero SemoTavazeba da muxli 53.3-iT, romelic exeboda aqciaTa savaldebulo miyidvas, irRveoda saqarTvelos konstituciiT aRiarebuli maTi ufle-bani da Tavisuflebani da ewinaaRmdegeba saqarTvelos konstituciis 21-e muxls, romliTac sakuTreba uzrunvelyofilia.

mosarCelis ganmartebiT, ar SeiZleba, kanoni aqciebis mflobels aval-debulebdes, misi nebis sawinaaRmdegod, aqciebis sakuTrebaSi qonaze uar-is Tqmas da ar SeiZleba, kanonma savaldebulo gayidvis wesi SemoiRos, Tu mesakuTre ar aris Tanaxma aqciebis gasxvisebaze.

14. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo, ,,samarTaldarRvevaTa Semswavleli aso-ciacia saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg”, 2006 wlis 29 martis #369 ganCineba

31

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos meore kolegiam, konsti-tuciuri sarCelisa da TandarTuli masalebis, ganmwesrigebel sxdomaze mowveuli mosarCelis warmomadgenlis ganmartebaTa gaanalizebis safuZ-velze, gamoarkvia konstituciuri sarCelis arsebiTad gansaxilvelad miRebasTan dakavSirebuli garemoebani. kolegiam aRniSna, rom mosarCelis warmomadgenelma ver daasabuTa, rogor arRvevs an SesaZlebelia, moma-valSi daarRvios sadavo normam asociaciis konstituciiT aRiarebuli uflebebi da Tavisuflebebi, romelic misive wesdebis Tanaxmad, warmoad-genda arasamewarmeo iuridiul pirs da araviTari Sexeba ar hqonda „me-warmeTa Sesaxeb“ saqarTvelos kanonis sadavo muxlebTan, romlebic saaq-cio sazogadoebaSi aqciaTa savaldebulo miyidvis wess gansazRvraven.

sasamarTlom aRniSna is garemoeba, rom ,,marTalia asociacia samarTaldarRvevaTa Seswavlasa da kanonebis srulyofaSi wvlilis Seta-nas isaxavs miznad, magram es ar cvlis „saqarTvelos sakonstitucio sa-samarTlos Sesaxeb“ organuli kanoniT sakonstitucio sasamarTlosadmi mimarTvis uflebis mqone subieqtTa mtkiced dadgenil wres. am kanonis 39-e muxlis „b“ qvepunqtiT, sxva pirTa interesebis dasacavad, konsti-tuciuri sarCeliT mimarTvis ufleba, mxolod saqarTvelos saxalxo damcvels eZleva~.

Sedegad, sakonstitucio sasamarTlom, arsebiTad gansaxilvelad ar Mmi-iRo sakonstitucio sarCeli, radgan sarCeli Setanili iyo araufle-bamosili subieqtis mier. Aam SemTxvevaSi, sakonstitucio sasamarTlom, sruliad safuZvlianad uTxra uari mosarCeles konstituciuri sarCelis gansaxilvelad miRebaze, radgan konstituciiT daculi uSualod mosar-Celis ufleba, ar iyo darRveuli da sxvisi konstituciuri uflebebis dasacavad, sakonstitucio sasamarTlosadmi mimarTvis ufleba, kanonmde-blobiT mosarCeles ar hqonda.

• gansaxilvelad ar miiReba konstituciuri sarCeli an wardgineba, Tu davis sagani ar aris sakonstitucio sasamarTlos gansjadi;

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos praqtikaSi, aseve gvaqvs Sem-Txvevebi, roca konstituciuri sarCeli gansaxilvelad ar iqna miRebuli, radgan davis sagani ar iyo sakonstitucio sasamarTlos gansjadi.

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom, 2008 wlis 4 dekembris ganCinebiT, warmoebaSi ar miiRo akaki miqaZis konstituciuri sarCeli qa-laq Tbilisis sakrebulos winaaRmdeg. aRniSnuli ganCineba dasabuTebuli iyo swored imiT, rom davis sagani ar iyo sakonstitucio sasamarTlos gansjadi.

mosarCele moiTxovda ,,uflebrivi zonirebis damoukidebeli savalde-bulo ruqis (q. Tbilisis centraluri nawilis istoriuli zona, ganaS-enianebis regulirebis zona, vake), damtkicebis Sesaxeb~ q. Tbilisis

32

sakrebulos 2005 wlis 22 ivlisis #16-2 gadawvetilebis da mis safuZvelze damtkicebuli ,,uflebrivi damoukidebeli savaldebulo zonirebis ruqis~, arakonstituciurad cnobas, saqarTvelos konstituciis 21-e muxlis pirvel da meore punqtebTan mimarTebaSi.

vakis raionSi, marabdelebis quCis mdebare teritoriaze, individual-uri binaTmSeneblobisaTvis, akaki miqaZes gamoeyo miwis nakveTi 502 kv.m farTis odenobiT.

q. Tbilisis sakrebulos 2005 wlis 22 ivlisis # 16-2 gadawvetile-biT, damtkicda uflebrivi zonirebis damoukidebeli savaldebulo rukebi, romelzec akaki miqaZis kuTvnili miwis nakveTi Setanili iqna q. Tbilisis landSaftis dacvis zonaSi, sadac akrZalulia nebismieri saxis mSene-bloba.

q. Tbilisis sakrebulos 2005 wlis 22 ivlisis gadawvetileba (kanon-qvemdebare normatiuli aqti), romlis safuZvelzec damtkicebul uf-lebrivi zonirebis damoukidebel savaldebulo ruqaSi q. Tbilisis landSaftis dacvis zonas miekuTvna akaki miqaZis sakuTrebaSi arsebuli miwis nakveTebi, mosarCelis azriT, ewinaaRmdegeboda saqarTvelos konsti-tuciis 21-e muxlis pirvel da meore nawilebs. mosarCele, konstituciur sarCelSi ganmartavda: ,,sakuTreba adamianis bunebiT uflebas warmoadgens. sakuTrebis ufleba garantirebulia saqarTvelos konstituciiT. kon-stituciis 21-e muxlis Tanaxmad, sakuTrebisa da memkvidreobis ufleba, aRiarebuli da uzrunvelyofilia. dauSvebelia sakuTrebis, misi SeZenis, gasxvisebis an memkvidreobiT miRebis sayovelTao uflebis gauqmeba. aRniS-nuli muxli, saxelmwifos akisrebs pozitiur valdebulebas, _ daicvas sakuTrebis ufleba ukanono xelyofisagan. sakuTreba aris qonebrivi md-gomareobis garantia, romelic sakuTrebis pirad samarTlebriv mxares Seexeba. marTalia, konstituciis 21-e muxlis Mme-2 punqti iTvaliswinebs sakuTrebis uflebis SezRudvas, magram aqve Camoyalibebulia aucilebeli pirobebi, romelTa dacviTac unda moxdes aseTi SezRudva. sadavo aqtSi ki arc erTi es aucilebeli piroba ar aris gaTvaliswinebuli. sadavo aqti, mosarCelis sakuTrebis sargeblobis uflebis SezRudvasTan erTad, faqtobrivad uzRudavs agreTve misi flobisa da gankargvis uflebas.“

sakonstitucio sasamarTlom, am konkretul saqmesTan dakavSirebiT aRniSna, rom davis sagani ar iyo sakonstitucio sasamarTlos gansjadi. kerZod: ,,saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos uflebamosilebaSi ar Sedis imis garkveva, Tu ramdenad unda gaeTvaliswinebina an gaiTvaliswina q. Tbilisis sakrebulom sadavo aqtis gamocemisas is garemoeba, rom mo-sarCeles administraciuli aqtiT, miznobrivad hqonda gamoyofili miwis nakveTi. aseve, sakonstitucio sasamarTlom aRniSna, rom am sakiTxs awes-rigebs saqarTvelos kanonmdebloba da ara saqarTvelos konstitucia.

33

aqedan gamomdinare, q. Tbilisis sakrebulos mier gadawyvetilebis miRebisas, kanonmdeblobis moTxovnebis darRvevis sakiTxi ver gaxdeba `sakonstitucio sasamarTlos msjelobis sagani.~ aqedan gamomdinare, sa-konstitucio sasamarTlom, konstituciuri sarCelis arsebiTad gansax-ilvelad miRebaze uari uTxra mosarCeles swored ,,sakonstitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis me-18 muxlis ,,a” da ,,g” qvepunqtebis Sesabamisad.

aRniSnul SemTxvevaSi, sakonstitucio sasamarTlom, konstituciuri sar-Celis avtorTa azriT, arasworad uTxra mosarCeles uari konstituci-uri sarCelis gansaxilvelad miRebaze, radgan sakrebulos gadawyvetileba, romlis arakonstituciurad cnobasac iTxovda mosarCele, warmoadgenda kanonqvemdebare normatiul aqts da Sesabamisad, aRniSnuli aqtis arakon-stituciurobaze msjeloba, swored sakonstitucio sasamarTlos kom-petenciaSi Sedioda 2005 wlis 22 ivlisis #16-2 gadawvetilebisa da mis safuZvelze damtkicebuli ,,uflebrivi damoukidebeli savaldebulo zonirebis rukis~, arakonstituciurad cnobas, saqarTvelos konstituciis 21-e muxlis pirvel da meore punqtebTan mimarTebaSi.

• gansaxilvelad ar miiReba konstituciuri sarCeli an wardgineba, Tu sadavo sakiTxi gadawyvetilia sakonstitucio sasamarTlos mier, garda `saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb~ organuli kanonis 21-e muxliT gaTvaliswinebuli SemTxvevebisa;

sakonstitucio sasamarTlos, miRebuli ganCinebiT, arc Tu xSirad uTq-vams uari sakonstitucio sarCelis miRebaze swored im safuZvliT, rom aRniSnuli sakiTxi sakonstitucio sasamarTlos mier ukve gadawyvetili iyo.

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom, saqmeze `aslan abaSiZe, giorgi abaSiZe, diana abaSiZe, irakli abaSiZe da maia abaSiZe saqarTvelos parlamen-tis winaaRmdeg~, 2005 wlis 21 noembris #1/20/349 ganCinebiT, ar miiRo warmoebaSi sakonstitucio sarCeli swored im safuZvliT, rom sakonsti-tucio sasamarTlos mier, aRniSnuli sakiTxi, erTxel ukve gadawyvetili iyo.15

2004 wlis 24 agvistos, aWaris avtonomiuri respublikis prokurorma, sarCeliT mimarTa aWaris avtonomiuri respublikis umaRles sasamarTlos aslan, giorgi, diana, irakli da maia abaSiZeebisTvis qonebis CamorTmevis Taobaze. 2004 wlis 6 seqtembers, aWaris avtonomiuri respublikis umaR-lesi sasamarTlos administraciuli samarTlisa da sagadasaxado saqmeTa kolegiam gamoitana gadawyvetileba, romliTac mTlianad iqna dakmayofile-buli prokuroris sarCeli.

15. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo., aslan abaSiZe, giorgi abaSiZe, diana aba-SiZe, irakli abaSiZe da maia abaSiZe saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg., 2005 wlis

21 noembris #1/20/349 ganCineba.

34

mosarCeleebma aRniSnuli gadawyvetileba gaasaCivres saqarTvelos uzen-aesi sasamarTlos administraciuli da sxva kategoriis saqmeTa sakasacio palataSi, romelmac maTi moTxovna nawilobriv daakmayofila. mosarCeleTa azriT, qonebis CamorTmevas hqonda ara droebiTi da prevenciuli, ar-amed samudamo da sadamsjelo xasiaTi. miuxedavad imisa, rom sakuTrebis CamorTmeva administraciuli procesis Sedegad ganxorcielda, am zomas arsebiTad sisxlissamarTlebrivi xasiaTi hqonda. aqedan gamomdinare, mo-sarCeleebi Tvlidnen, rom maTi konstituciuri uflebebis Selaxva gamoi-wvia im sakanonmdeblo normebma, romlebsac daeyrdno sasamarTlo qonebis CamorTmevis gadawyvetilebis miRebisas. kerZod, mosarCeleebs miaCndaT, rom saqarTvelos konstituciis me-14 (diskriminaciis akrZalva), 21-e (sakuTrebis da memkvidreobis ufleba), me-40 muxlebTan (udanaSaulobis prezumcia) da 42-e muxlis me-5 (kanonis ukuZala) punqtTan mimarTebiT, arakonstituciurad unda cnobiliyo (1) saqarTvelos sisxlis samarTlis saproceso kodeqsis 371-e muxli, 41-e muxlis me-4 nawili da 56-e muxlis me-2 nawilis `J~ qvepunqti, (2) saqarTvelos administraciuli saproceso kodeqsis me-2 muxlis me-2 nawilis `d~ qvepunqti, VII 2 Tavis (214 – 2111 muxlebi) da 22-e muxlis me-4 nawili (aRniSuli muxlebi exeba qonebis CamorTmevis wess sasamarTlos gadawyvetilebis safuZvelze). amasTan, mo-sarCeleTa warmomadgenelma, ioseb baraTaSvilma ganmwesrigebel sxdomaze ganacxada, rom isini icnobdnen sakonstitucio sasamarTlos meore kole-giis gadawyvetilebas (N2/5/309,310,311), romelSic davis sagani iyo maT mier Semotanili konstituciuri sarCelis analogiuri. miuxedavad amisa, mosarCeleebs miaCniaT, rom maTi konstituciuri sarCeli, sul sxvagvarad iyo dasabuTebuli da amitom, arsebiTad gansaxilvelad unda mieRoT.

sasamarTlo kolegiam ganCinebaSi aRniSna, rom konstituciur sarCelSi miTiTebuli sadavo sakiTxebi, ukve gadawyvetili iyo saqarTvelos sakon-stitucio sasamarTlos mier, roca arsebiTad iqna ganxiluli saqarT-velos moqalaqeebis - lili Telias, arCil mefariZis, guram ToxaZis, sergo gogitiZisa da rostom bolqvaZis konstituciuri sarCelebi saqarTvelos sisxlis samarTlis saproceso kodeqsis 371-e muxlisa da 41-e muxlis me-4 nawilis, saqarTvelos administraciuli saproceso kodeqsis me-2 muxlis me-2 punqtis `d~ qvepunqti. saqmeze, sakonstitucio sasamarTlos me-2 ko-legiam, 2005 wlis 13 ivliss gamoitana gadawyvetileba (N2/5/309,310,311), romliTac ar iqna dakmayofilebuli mosarCeleTa moTxovnebi. amgvarad, 349-e nomriT registrirebul, konstituciur sarCelSi miTiTebuli sa-davo normebis konstituciurobis sakiTxi, sakonstitucio sasamarTlom 2005 wlis 13 ivliss gadawyvita. amasTan dakavSirebiT, sasamarTlo kole-giam miuTiTa `sakonstitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb~ kanonis me-18

35

muxlis `d~ punqtze, romlis `samarTalwarmoebis Sesaxeb~ kanonis me-18 muxlis `d~ punqtze, romlis ZaliTac, konstituciuri sarCeli gansaxilvelad ar miiReba, Tu masSi miTiTebuli yvela sadavo sakiTxi ukve gadawyvetilia sakonstitucio sasamarTlos mier. amdenad, saqarT-velos sakonstitucio sasamarTlom miiCnia, rom ar arsebobda kanonieri safuZveli konstituciuri sarCelis arsebiTad gansaxilvelad miRebi-saTvis.

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom, 2005 wlis 17 noembris #350 ganCinebiT ,,moqalaqe daviT kiknaZe saqarTvelos parlamentis wi-naaRmdeg~, aseve ar miiRo warmoebaSi konstituciuri sarCeli zemoT miTiTebuli analogiuri safuZvliT.

konstituciuri sarCeliT, mosarCele iTxovda saqarTvelos 2001 wlis 20 ivnisis kanonis `saqarTvelos samoqalaqo saproceso kodeqsSi damatebis Setanis Taobaze~ da saqarTvelos 2003 wlis 2 ivnisis kan-onis `saqarTvelos samoqalaqo saproceso kodeqsSi cvlilebis Setanis Sesaxeb~ kanonis arakonstituciurobas saqarTvelos konstituciis 42-e muxlTan mimarTebiT.

mosarCele aRniSnavda, rom advokatebs, romlebsac gavlili ar hqondaT advokatTa testireba, 2003 wlis 1 ivnisidan, ekrZalebodaT warmomadgen-lis uflebamosilebis ganxorcieleba uzenaesi sasamarTlos sakasacio palataSi, xolo 2004 wlis 1 ianvridan – agreTve saolqo sasamarTloSi. mosarCelis azriT, mis konstituciur uflebas zRudavda agreTve saqarT-velos 2003 wlis 2 ivnisis kanonis `saqarTvelos samoqalaqo saproceso kodeqsSi cvlilebebis Setanis Sesaxeb~ 440-e muxli, romlis Tanaxmadac: `pirebs, romlebsac gavlili ara aqvT advokatTa testireba, 2006 wlis 1 ivnisidan ekrZalebaT warmomadgenlis uflebamosilebis ganxorcieleba saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos sakasacio palatasa da saolqo sa-samarTloSi~. mosarCele Tvlida, rom sadavo normis arsebobis piro-bebSi, saqarTvelos moqalaqeebis absoluturi umravlesoba, konstituciiT garantirebuli dacvis gareSe darCa, radganac saqarTvelos advokatTa erTian siaSi dafiqsirebul da saxelmwifos mier kontrolirebad aso-ciaciebSi gawevrianebul advokatebs, iuridiuli momsaxurebisTvis, maTTvis miuwvdomeli nixrebi hqondaT. sasamarTlos meore kolegiam aRniSna, rom saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos, 2005 wlis 27 aprils, analo-giuri konstituciuri sarCeliT adre ukve mimarTes moqalaqeebma Sura doliZem, nora fularianma, meri baramiZem da nunu gvaramaZem. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos pirvelma kolegiam, aRniSnul konstituciur sarCelTan dakavSirebiT, 2005 wlis 24 maiss, miiRo 1/11/328 ganCineba, rom-liTac uari eTqva mosarCeleebs sarCelis arsebiTad gansaxilvelad miRe-baze. sasamarTlo kolegiam miuTiTa, rom `saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb~ saqarTvelos organuli kanonis 43-e muxlis me-9

36

punqtze, romlis Tanaxmad `sakonstitucio sasamarTlos mier konsti-tuciuri sarCelis gansaxilvelad miuRebloba gamoricxavs imave saganze da imave safuZvliT, ganmeorebiTi an sxva sarCelis gansaxilvelad miRe-bas.~16 aseve, saqarTvelos kanonis ,,sakonstitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb~ me-18 muxlis ,,e~ da ,,v~ punqtebis Sesabamisad.

aRsaniSnavia, rom saqarTvelos kanonis ,,sakonstitucio samarTalwar-moebis Sesaxeb~ me-18 muxls, sul axlaxans, daemata ,,z” punqti. aRniSnu-li cvlileba, 2009 wlis 22 oqtombers ganxorcielda. ganxorcielebuli cvlilebis Tanaxmad, gansaxilvelad ar miiReba konstituciuri sarCeli an wardgineba Tu:

• sadavo kanonqvemdebare normatiuli aqtis konstituciurobaze srulfasovani msjeloba, SeuZlebelia normatiuli aqtebis ierarqiaSi masze maRla mdgomi im normatiuli aqtis konstituciurobaze msjelo-bis gareSe, romelic konstituciuri sarCeliT gasaCivrebuli ar aris.

axal cvlilebas, sasamarTlo praqtikaSi jer ar umuSavia da zemoaRniS-nuli safuZvliT, sakonstitucio sasamarTlos, jerjerobiT, ar uTqvams uari konstituciuri sarCelis arsebiTad ganxilvasa da miRebaze. rac Seexeba sakonstitucio sasamarTlos mier konstituciuri sarCelis ganx-ilvis vadebs, unda iTqvas, rom sasamarTlos mier konstituciuri sar-Celis an konstituciuri wardginebis ganxilvis vada, kanonmdeblobis Tanaxmad, ar unda aRematebodes 9 Tves sakonstitucio sasamarTloSi konstituciuri sarCelis an konstituciuri wardginebis registraciis momentidan. gansakuTrebul SemTxvevaSi, sarCelis ganxilvis vadas, magram ara umetes 2 TviT, agrZelebs sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdo-mare. gasaTvaliswinebelia is faqtic, rom sakonstitucio sasamarTlos, kanonmdeblobiT aqvs miniWebuli Zalian mniSvnelovani ufleba. kerZod, konstituciuri sarCelis saboloo ganxilvamde SeaCeros sadao normis moqmedeba, Tu aRniSnuli normis moqmedebas SeuZlia gamoiwvios erT-erTi mxarisaTvis mniSvnelovani ziani. kerZod, saqarTvelos organuli kan-onis `saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb~ 25-e muxlis ,,v~ punqtis Tanaxmad, Tu sakonstitucio sasamarTlo miiCnevs, rom nor-matiuli aqtis moqmedebas SeuZlia gamoiwvios erT-erTi mxarisaTvis ga-mousworebeli Sedegebi, mas SeuZlia saboloo gadawyvetilebis miRebamde SeaCeros sadavo aqtis an misi saTanado nawilis moqmedeba. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos, aRniSnuli muxli, xSirad gamouyenebia praq-tikaSi da saboloo gadawyvetilebis gamotanamde SeuCerebia sadavo aqtis moqmedeba.17

16. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo;-2005 wlis 17 noembris #350 ganCineba ,,moqalaqe daviT kiknaZe saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg”.

17. saqarTvelos organuli kanoni “saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb”., 1996w.

37

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom, saqmeze ̀ saqarTvelos moqa-laqeebi vaxtang masuraSvili da onise mebonia saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~ (2006 wlis 15 dekembris #397 gadawyvetileba), saboloo gadawyvetilebis gamotanamde, saWirod CaTvala, rom SeeCerebina sadavo aqtis moqmedeba, vinaidan aqtis moqmedebas, SesaZloa, ziani mieyenebina mo-sarCeleebisTvis.18 saqmeSi davis sagans warmoadgenda saqarTvelos sisx-lis samarTlis saproceso kodeqsis 208-e muxlis me-6, me-7 nawilebi da aseve, samoqalaqo saproceso kodeqsis 212-e muxlis me-5 da me-6 nawilebi, romelTa mixedviTac, mosamarTles saqmis ganxilvisas eZleoda ufleba, Tavisi gankargulebiT, sasamarTlo darbazSive daepatimrebina proce-sis monawile mxare 30 dRemde vadiT wesrigis darRvevisTvis ise, rom dapatimrebul pirs pirdapir ekrZaleboda gankargulebis gasaCivreba, miT ufro rom gadawyvetilebis miReba xdeboda zepiri mosmenis gareSe, adgilze TaTbiriT da imave mosamarTlis mier. mosarCele swored ze-moaRniSnuli arakonstituciuri normis safuZvelze iqna mosamarTlis mier dapatimrebuli sasamarTlo darbazSi, roca is axorcielebda Ta-vis saadvokato saqmianobas _ gansasjelis dacvas. aRniSnuli normiT, uxeSad irRveoda konstituciiT daculi samarTliani sasamarTlos ufleba. sadavo normiT iyo saSiSroeba, rom mosarCele kidev dazaral-deboda, radgan igi eweoda saadvokato saqmianobas. amitom, sakonstitu-cio sasamarTlom, saboloo gadawyvetilebis gamotanamde SeaCera sadavo aqtis moqmedeba.

saqarTvelos organuli kanonis `saqarTvelos sakonstitucio sa-samarTlos Sesaxeb~ 26-e muxlis Tanaxmad, sakonstitucio sasamarTlos ufleba ara aqvs, imsjelos mTlianad kanonis an sxva normatiuli aqtis konstituciasTan Sesabamisobaze, Tu mosarCele an wardginebis avtori iTxovs kanonis an sxva normatiuli aqtis mxolod romelime normis arakonstituciurad cnobas.

konstituciuri kontrolis farglebisa da moculobis kuTxiT, umniS-vnelovanesi samarTlebrivi safuZvelia organuli kanonis `saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb~ 26-e muxlis me-3 nawili, romlis Tanaxmadac: `normatiuli aqtis Semowmebisas, sakonstitucio sasamarTlo mxedvelobaSi iRebs sadavo normis ara marto sityva-sityviT mniSvnelo-bas, aramed masSi gamoxatul azrsa da misi gamoyenebis praqtikas, agreTve Sesabamisi normis arss~. Tumca, unda aRiniSnos, rom umetes SemTxvevaSi, sakonstitucio sasamarTlo, Tavs aridebs am debulebis gamoyenebasa da danergvas.

18. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo,. “saqarTvelos moqalaqeebi _ vaxtang masuraSvili da onise mebonia saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg”., (2006 wlis 15

dekembris #397 gadawyvetileba)

38

araerTi gadawyvetileba adasturebs, rom sakonstitucio sasamarTlo, 26-e muxls iSviaT SemTxvevebSi iyenebs sruli moculobiT. konstituci-uri kontrolis efeqturobis, praqtikasTan daaxloebisa da qmedunari-anobis gazrdisaTvis, mniSvnelovani iqneba, momavalSi sasamarTlom sruli moculobiT gamoiyenos kanonis 26-e muxlis me-3 nawiliT gaTvaliswineb-

uli samarTlebrivi saSualeba.

sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba da aRsruleba

saqarTvelos organuli kanonis `saqarTvelos sakonstitucio sa-samarTlos Sesaxeb” 43-e muxlis Tanaxmad, saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos aqtebia ganCineba, gadawyvetileba da daskvna. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos yvela aqti sabolooa da gasaCivrebas an gadasinjvas ar eqvemdebareba.19

saqarTvelos kanonis ̀ sakonstitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb~ 28-e muxlis Tanaxmad, saqmeSi arsebuli yvela mtkicebulebis ganxilvisa da Seswavlis Semdeg, sakonstitucio sasamarTlo moismens saqmis ganxilvis monawileTa daskvniT sityvas. daskvniT sityvas, pirvel rigSi, Camoayali-bebs mosarCele an misi advokati, xolo Semdgom mopasuxe mxare. daskvniTi sityvebis mosmenis Semdgom, sasamarTlo (mosamarTleebi) gadis saTaTbiro oTaxSi gadawyvetilebis gamosatanad.

sakonstitucio sasamarTlos mier gadawyvetilebis gamotana xdeba sa-TaTbiro oTaxSi. sakonstitucio sasamarTlos mier gadawyvetilebaze an daskvnaze xelmoweris Semdeg, sxdomis Tavmjdomare, gadawyvetilebas an daskvnas acxadebs sxdomis darbazSi. aRsaniSnavia, rom sakonstitucio sasamarTlos praqtikaSi, daskvnis gamotanis precedenti dRemde ar arse-bobs. sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba an daskvna cxaddeba saqarTvelos saxeliT. sakonstitucio sasamarTlos ufleba aqvs, sxdo-maze gamoacxados gadawyvetilebis an daskvnis rogorc dasabuTebuli, aseve gadawyvetilebis an daskvnis sarezolucio nawili. am SemTxvevaSi, mxareebs moTxovnisTanave gadaecema gadawyvetilebis an daskvnis sruli teqsti. amave kanonis 30-e muxlis Tanaxmad, sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba an daskvna unda iyos dasabuTebuli. G

gadawyvetilebas an daskvnas, sakonstitucio sasamarTlo safuZvlad udebs mxolod im mtkicebulebebs, romlebic ganixiles sakonstitucio sasamarTlos sxdomaze an waradgines sakonstitucio sasamarTlosTvis saqmis zepiri mosmenis gareSe ganxilvis SemTxvevaSi.20

19. saqarTvelos organuli kanoni “saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb”, 1996w.

20. saqarTvelos kanoni “sakonstitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb”., 1996w.

39

sakonstitucio sasamarTlos plenumi uflebamosilia, miiRos gadaw-

yvetileba, Tu mis sxdomas sul cota eqvsi wevri eswreba. konstituci-uri sarCeli dakmayofilebulad, xolo konstituciuri wardginebis Taobaze daskvna miRebulad iTvleba, Tu mas mxars dauWers plenumis sxdomaze damswre wevrTa naxevarze meti.

sakonstitucio sasamarTlos kolegia uflebamosilia, ganixilos kon-stituciuri sarCeli an konstituciuri wardgineba da miiRos gadaw-yvetileba, Tu mis sxdomas eswreba sul cota sami wevri. konstituciuri sarCeli dakmayofilebulad iTvleba, Tu mas mxars dauWers kolegiis sxdomaze damswre wevrTa naxevarze meti. mxares ufleba aqvs, saqmis gan-mxilveli sakonstitucio sasamarTlos winaSe daayenos sakiTxi saqmis ganxilvaSi monawile sakonstitucio sasamarTlos wevris acilebaze, Tu: • sakonstitucio sasamarTlos wevri mxaris an misi warmomadgenlis axlo naTesavia;

• sakonstitucio sasamarTlos wevri pirdapir an arapirdapir dain-teresebulia saqmis SedegiT;

• an Tu aris sxva garemoeba, romelic eWvs iwvevs sakonstitucio sasamarTlos wevris miukerZoeblobaSi.

aRniSnuli safuZvlebis arsebobisas, sakonstitucio sasamarTlos wevrs, ufleba aqvs ganeridos saqmis ganxilvaSi monawileobas. sakonsti-tucio sasamarTlos wevris acilebis an TviTacilebis Sesaxeb gancxade-ba dakmayofilebulad iTvleba, Tu mas mxari dauWira sakonstitucio sasamarTlos saqmis ganmxilveli kolegiis an plenumis monawileTa naxevarze metma.

saqmis ganxilvaSi monawile sakonstitucio sasamarTlos wevrs ufle-ba aqvs, gadawyvetilebis miRebisas, hqondes gansxvavebuli azri, rac dgeba werilobiTi formiT. gansxvavebuli azri Tan erTvis sakonstitucio sasamarTlos sxdomis oqms da avtoris moTxovniT, sakonstitucio sa-samarTlos gadawyvetilebasTan erTad, qveyndeba presaSi. sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba, gansxvavebul azrTan erTad, sruli saxiT qveyndeba sakonstitucio sasamarTlos oficialur beWdviT organoSi.

sakonstitucio sasamarTlos wevrs ufleba ara aqvs, gaamJRavnos sakonstitucio sasamarTlos mier gadawyvetilebis miRebisas gamarTuli TaTbiris arsi an sakonstitucio sasamarTlos wevris mier, kenWisyrisas dakavebuli pozicia. sakonstitucio sasamarTloSi saqmis warmoebisT-vis gaweuli xarjebi, saxelmwifos biujetidan anazRaurdeba.

kanonmdeblobis Sesabamisad, saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba ZalaSi Sedis sxdomaze, misi sajarod gamocxadebis mo-mentidan da 15 dReSi qveyndeba ,,saqarTvelos sakanonmdeblo macneSi~.

40

saqmis zepiri mosmenis gareSe gadawyvetilebis gamotanis SemTxvevaSi, sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba, sakonstitucio sasamarT-los wevrebis mier, xelmoweridan 15 dReSi qveyndeba ,,saqarTvelos sakanonmdeblo macneSi~ da ZalaSi Sedis gamoqveynebisTanave.21 aqedan ga-momdinare, naTlad Cans, rom sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba savaldebuloa da dauyovnebliv unda aRsruldes Sesabamisi uwyebis mier (sakanonmdeblo organo). SesaZlebelia aseve, rom sakonstitu-cio sasamarTlom, gadawyvetilebis sarezolucio nawilSi miuTiTos gadawyvetilebis aRsrulebis dro (TariRi), ra droisTvisac, aRniSnuli gadawyvetilebis aRsruleba aucileblad unda moxdes.

saqarTvelos organuli kanonis `saqarTvelos sakonstituciio sa-samarTlos Sesaxeb~ 25 muxlis I punqtis Tanaxmad, sakonstitucio sasamarTlos yoveli gadawyvetileba savaldebuloa Sesasruleblad da misi Seusrulebloba isjeba kanoniT, Tumca sakonstitucio sasamarT-los praqtikaSi, sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetilebebis aRus-ruleblobis sakiTxi, seriozul problemadaa qceuli da sakonstitu-cio sasamarTlos gadawyvetilebis aRusruleblobis gamo, dRemde aravin dasjila. aRniSnuli normis miuxedavad, Cvens realobaSi arsebobs sakon-stitucio sasamarTlos araerTi gadawyvetileba, romelic saqarTvelos parlamentis mier ar aRsrulebula. am kuTxiT, Zalian saintereso praq-tika aqvs sakonstitucio sasamarTlos. magaliTis saxiT ki, SesaZloa vimsjeloT saqmeze `saxalxo damcveli da qeTevan baxtaZe saqarTvelos parlamentis~ winaaRmdeg:

mosarCele qeTevan baxtaZe iyo mosamarTle, romelic Tanamdebobi-

dan gaaTavisufla mosamarTleTa sadisciplino sabWom.22 Ees organo Se-qmnili iyo mosamarTleTa `disciplinuri pasuxismgeblobisa da disci-plinuri samarTalwarmoebis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis safuZvelze da moqmedebda, rogorc sasamarTlo organo, maSin rodesac saqarTvelos konstituciiT, specialuri sasamarTloebis Seqmna akrZalulia. Ggarda amisa, kanonis Tanaxmad, sabWos gadawyvetileba iyo saboloo da ar eqvem-debareboda gasaCivrebas. BqeTevan baxtaZem mis mimarT gamotanili ukanono gadawyvetilebis gasaCivreba saerTo sasamarTloebSi ver SeZlo Sesabamisi meqanizmis ararsebobis gamo. mosarCeles, sadavo aqtiT, ezRudeboda saqarTvelos konstituciis 42-e muxliT daculi sasamarTloSi mimarTvis ufleba. amitom, mosarCelem sakonstitucio sasamarTlos mimarTa konstituciuri sarCeliT.

21. saqarTvelos organuli kanoni “saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb”, 1996w.

22. 2004 wlis 28 ivnisis #276 sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba saqmeze

“saxalxo damcveli da qeTevan baxtaZe saqarTvelos parlamentis” winaaRmdeg

41

sakonstitucio sasamarTlom Tavisi gadawyvetileba daasabuTa mTli-anad evrosasamarTlos gadawyvetilebebze dayrdnobiT da miuTiTa, rom samarTliani sasamarTlo ganxilvis ufleba, xelmisawvdomi unda yofil-iyo yvelasTvis da maT Soris, mosamarTleebisTvisac. sarCeli, ZiriTad nawilSi, dakmayofilda. parlaments daevala Sesabamisi cvlilebebis ganxorcieleba, Tumca unda aRiniSnos, rom sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba ar iqna aRsrulebuli srulyofilad.

marTalia, kanonSi Setanili cvlilebis safuZvelze, mosamarTles ufleba mieca gaesaCivrebina sadisciplino sabWos gadawyvetileba, ma-gram mxolod kasaciis wesiT, ramac gamoricxa saqmis arsebiTi ganxilva. Aaqedan gamomdinare, samarTliani sasamarTlos uflebis realizeba kvlav SeuZlebeli iyo. imis gamo, rom parlamentma saTanadod ar aRasrula sakonstitucio sasamarTlos mier qeTevan baxtaZis saqmeze 2004 wlis 28 ivniss gamotanili #276 gadawyvetileba, arakonstituciuri kanonis moqmedebiT, sxva mosamarTleebic dazaraldnen.

2005 wels, sakonstitucio sasamarTlos mimarTes yofilma mosamarTlee-bma: mariamiZem da qobulaZem. paata qobulaZem da aleqsi mariamiZem sadavod gaxades ,,saqarTvelos saerTo sasamarTloebis mosamarTleTa disciplin-uri pasuxismgeblobisa da disciplinuri samarTalwarmoebis Sesaxeb~ kanonis 741-e muxlis pirveli punqti da 743-e muxli, romlebic miRe-bulia sakonstitucio sasamarTlos 2004 wlis 28 ivnisis N1/3/209,276 gadawyvetilebis Semdeg. mosarCeleTa mtkicebiT, sadavo normebis Tanaxmad, saqarTvelos uzenaesi sasamarTlo, sadisciplino sabWos mier miRebul gadawyvetilebasTan dakavSirebiT, saqmis mxolod formaluri mdgomareobis SemowmebiT Semoifargleboda da arsebiT ganxilvas adgili ar hqonda.

aqedan gamomdinare, mosarCeleebi miiCnevdnen, rom ar aRsrulda sakon-stitucio sasamarTlos 2004 wlis 28 ivnisis gadawyvetileba – kanon-mdebelma sadavo normebis saxiT, arakonstituciurad cnobil normebs, Sinaarsobrivad kvlav mianiWa iuridiuli Zala, riTac kvlav dairRva saqarTvelos konstituciis 42-e muxliT garantirebuli sasamarTlosad-mi mimarTvis ufleba. mosarCeleebi Tanamdebobidan gaTavisufldnen isev sadisciplino sabWos mier. maT aRniSnuli gadawyvetilebis gasaCivreba, q. baxtaZisagan gansxvavebiT, marTalia SeZles, Tumca sadisciplino kanonis Tanaxmad, saqme ganixila saqarTvelos uzenaesma sasamarTlom mxolod ka-saciis wesiT da ara arsebiTad. sasamarTlom ar imsjela faqtobriv gare-moebebze da ar gamoikvlia mtkicebulebebi. aqedan gamomdinare, mariamiZisa da qobulaZis mimarTac dairRva konstituciis 42-e muxliT daculi sa-samarTlosadmi mimarTvis ufleba. mariamiZisa da qobulaZis saqmeTa ganx-ilvisas, parlamenti iZulebuli gaxda, sakonstitucio sasamarTloSi

42

waredgina sakanonmdeblo cvlilebis proeqti, romlis Tanaxmadac, saer-Tod gauqmda mosamarTleTa sadisciplino sabWo. disciplinuri saqmeebis ganxilva daevala mxolod sadisciplino kolegias, romlis gadawyvetile-bac daeqvemdebara gasaCivrebas saqarTvelos uzenaes sasamarTloSi. Ues ukanaskneli ki mosamarTleTa saqmeebs ganixilavs ara manamde arsebuli kasaciis wesiT, aramed arsebiTad, pirveli instanciis wesiT. sakonsti-tucio sasamarTlom aRniSnuli kanonproeqtis warmodgenis Semdeg, mari-amiZisa da qobulaZis saqmis warmoeba Sewyvita, vinaidan miiCnia, rom am gziT, sakanonmdeblo organom, sabolood aRasrula jer kidev 2004 wlis 28 ivniss baxtaZis saqmeze gamotanili gadawyvetileba da sadavo sakiTxic ukve gadawyvetili iyo sakonstitucio sasamarTlos mier.23

q. baxtaZisa da al. mariamiZis saqmeTa analizidan irkveva, rom sakonsti-tucio sasamarTlos gadawyvetilebebs, parlamenti yovelTvis droulad da jerovnad ar aRasrulebs. Ees iwvevs arakonstituciuri normebis moqmedebiT, ufro meti piris dazaralebas da erTsa da imave normati-ul aqtTan dakavSirebiT, sakonstitucio sarCelebis xelmeored aRZvras. aRniSnulis mizezi aris isic, rom sakanonmdeblo doneze ar aris dare-gulirebuli sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetilebis aRsrulebis meqanizmi, aRusruleblobis SemTxvevaSi ki ar arsebobs Sesabamisi pa-suxismgebloba Tu sanqciebi. aseT viTarebaSi, parlaments Tu sadavo aqtis gamomcem sxva organos, yovelTvis aqvs lavirebis SesaZlebloba. Tumca, sanqciis ararseboba, TavisTavad gulisxmobs, rom dauSvebelia ar aRsrul-des sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba.

2002 wels Catarebul seminarze, saqarTvelos sakonstitucio sasamarT-los mosamarTle lamara CorgolaSvilma isaubra swored saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetilebis aRsrulebis problemaze. Mmisi azriT ,,sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetilebebis aRsrulebis problemis gadauWrelobis pirobebSi, Zirfesvianad icvleba sakonstitu-cio sasamarTlos statusi, igi sasamarTlodan raRac saTaTbiro organod gadaiqceva, romelic mxolod konsultaciebs iZleva~.24

aRniSnuli mosazreba, romelic jer kidev 2002 wels gamoiTqva praq-tikaSi, gadawyvetilebebis aRsrulebis gaTvaliswinebiT, swored rom dRe-vandel realobas Seefereba.

sakonstitucio sasamarTlom, 2005 wlis 23 martis #301 gadaw-yvetilebiT saqmeze ,,saqarTvelos moqalaqeebi _ daviT silagaZe, liana darsania da ekaterine wowonava saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~

23. saqarTvelos sakonsitucio sasamarTlos gadawyvetileba #1/3/209,276 28.06.2004w.

24. Jurnali “adamiani da konstitucia”, saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo, Tbilisi, 2002 weli

43

arakonstituciurad cno da moiTxova ,,sajaro samsaxuris Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis 109-e, 37-e da ramdenime sxva muxlis moqmedebis SeCereba.25 aRniSnuli gadawyvetilebiT, 2005 wlis 28 marts, amoqmedda ,,sajaro samsaxuris Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis 37-e muxlis meore punqti da 109-e muxli, romlis moqmedebac SeCerebuli iyo. aRniSnul gadawyvetilebaSi miuTiTa sasamarTlom, rom gadawyvetileba unda aR-srulebuliyo araugvianes 2006 wlis ianvrisa. sakanonmdeblo organos mier aRniSnuli gadawyvetileba ar aRsrulebula. 2006 wlis dekembris TveSi, amave muxlebSi Sevida cvlileba, Tumca es ar iyo sakonstitu-cio sasamarTlos gadawyvetilebis safuZvelze Sesuli cvlilebebi, rasac mowmobs ,,sajaro samsaxuris Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis 37-e muxlis meore punqtis sul sxva saxiT Camoyalibeba. aRniSnuli muxli iTvaliswinebda, sajaro moxeleze, welTa namsaxurebis Sesaxeb danamatis gacemas wlebis mixedviT. xolo 2006 wlis dekembris TveSi ganxor-cielebuli cvlilebebiT, welTa namsaxurebis Taobaze danamatis gacema, dawesda mxolod administraciis surviliT.

aseve sainteresoa is faqti, rom saqarTvelos ,,sakonstitucio samarTlwarmoebis Sesaxeb~ kanonis Tanaxmad, arakonstituciurad cnobi-li normatiuli aqti an misi nawili, kargavs iuridiul Zalas sasamarT-los Sesabamisi gadawyvetilebis gamoqveynebis dRidan. aRniSnuli ki imas niSnavs, rom sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetilebas ukuqceviTi Zala ara aqvs.

es sakiTxi mniSvnelovania, radgan Tu moqalaqem sadavo aqtis ara-konstituciurad gamocxadebiT praqtikulad ver aRidgina darRveuli konstituciuri ufleba, SeiZleba iTqvas, rom am TvalsazrisiT konsti-tuciuri kontrolis ganxorcielebas, azric ki ekargeba.

amisTvis, albaT, sasurveli iqneboda, saqarTvelos sakonstitucio kanonmdeblobaSi gaCndes saTanado normebi, romliTac SesaZlebeli iqneba, moqalaqis uflebebis aRdgena. saqarTvelos kanonmdeblobaSi, es prob-lematur sakiTxad dgas da amis gamosworeba saWiroa.

2006 wlis 28 noembers, adamianis uflebaTa dacvis evropulma sa-samarTlom gamoitana gadawyvetileba saqmeze (Case of Apostol v.georgia #40765\02).26 evropuli sasamarTlos ganmartebiT, saqarTvelos kanon-mdebloba gansxvavdeba germaniis, espaneTis an CexeTis samarTalwarmoe-bisgan. A

25. sakonstitucio sasamarTlo, 2005 wlis 23 martis #301 gadawyvetileba sqmeze ,,saqarTvelos moqalaqeebi daviT silagaZe, liana darsania da ekaterine wowonava saqa-rTvelos parlamentis winaaRmdeg”

26. 2006 wlis 28 noembris adamianis uflebaTa dacvis evropuli sasamarTlos gadaw-yvetileba _ Case of Apostol v.Georgia #40765\02

44

am qveynebSi arsebuli `realuri~ sakonstitucio sarCelis ward-geniT, SesaZlebelia mxarisagan kompensaciis moTxovnis ufleba, Tuki konstituciiT daculi ufleba darRveulia saxelmwifo organoebis an Tanamdebobis pirebis mier. Uufro metic, saxelmwifo organos SeiZleba moeTxovos amgvari darRvevis aRkveTa da status-qvos aRdgena, Tu es SesaZlebelia.Aam qveynebSi, arakonstituciuri kanonis gauqmeba iwvevs kanonis safuZvelze sasamarTloebis an administraciuli organoebis mier miRebuli gadawyvetilebebis ukanonod cnobas. evropuli sasamarT-los azriT, zemoaRniSnulis sawinaaRmdegod, saqarTvelos sakonstitu-cio sasamarTlo ar aris uflebamosili, gaauqmos sasamarTloebis an administraciuli organoebis individualuri gadawyvetilebebi, romle-bic zegavlenas axdenen mosarCelis uflebebze. kanonis an sxva aqtis arakonstituciurad gamocxadeba, ar iwvevs ukanonod cnobili aqtis safuZvelze miRebuli gadawyvetilebis gauqmebas, xdeba mxolod maTi aRsrulebis SeCereba saproceso kanonmdeblobiT dadgenili wesiT.

sxva qveynebis praqtika, am kuTxiT, sul sxvanairia. magaliTis saxiT, SeiZleba gamoviyenoT germaniis kanonmdebloba. germaniis kanonmdeblobis Sesabamisad, sadao aqtis arakonstituciurad cnoba, iwvevs manamde sadao aqtis Sesabamisad gamotanili gadawyvetilebebis gauqmebas da piris uflebebSi aRdgenas.

normis arakonstituciurad cnobis Semdeg, ar SeiZleba iseTi samar-Tlebrivi aqtis miReba sakanonmdeblo organos mier, romelic Seicavs imave Sinaarsis normebs, romelic arakonstituciurad iqna cnobili. aRniSnuli normis miuxedavad, praqtikaSi aris precedenti, arakonsti-tuciurad cnobili samarTlebrivi normis analogiuri Sinaarsis mqone aqtis miRebis. sakonstitucio sasamarTlos mier saqmeze `zaur elaS-vili, saxalxo damcveli da sxvebi saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~, 2007 wlis 18 maisis gadawyvetilebiT, arakonstituciurad iqna cnobi-li ,,mewarmeTa Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis 53.3-e muxli saqarTvelos konstituciis 21-e muxlis I da II punqtebTan mimarTebaSi.27

,,mewarmeTa Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis 53.3-e muxli iTvaliswineb-da aqciaTa savaldebulo miyidvas, kerZod: ,,Tu aqciebis SeZenis Sedegad aqcioners sakuTrebaSi Hhqonda saaqcio sazogadoebis xmis uflebis mqone aqciaTa 95%-ze meti, maSin am aqcioners ufleba hqonda, gamo-esyida sxva aqcionerTa aqciebi am kanonis 53.2-e muxlis me-2 punqtiT gaTvaliswinebul samarTlian fasad, xolo danarCen aqcionerebs, aqciaTa sanacvlod, samarTliani fasis miRebis ufleba rCebodaT.

27. sakonstitucio sasamarTlo. 2007 wlis 18 maisis gadawyvetileba - zaur elaS-vili, saxalxo damcveli da sxvebi saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg.

45

sadavo aqti zRudavda mcire aqcionerTa uflebas, Tavisuflad ganek-argaT kuTvnili sakuTreba, es ufleba ki daculia da gaTvaliswinebulia saqarTvelos konstituciis 21-e muxlis I-li nawiliT. swored aRniSnu-li iyo imis safuZveli, rom sakonstitucio sasamarTlos mier, ,,mewarmeTa Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis 53.3 muxli cnobili iqna arakonstituciu-rad.

aRniSnuli gadawyvetilebis safuZvelze, Zaladakargulad gamocxadda ,,mewarmeTa Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis 53.3 muxli, Tumca sakanonmde-blo organos mier, amave kanonSi Setanili (damatebuli) iqna analogiuri Sinaarsis muxli 53.4, romelic aseve iTvaliswinebs msxvili aqcioneris mier mcire aqcionerebisgan aqciaTa savaldebulo gamosyidvas. aRniSnuli faqti, saerTod ukargavs azrs sakonstitucio sasamarTlos da mis mier gamotanil gadawyvetilebebs. iseve rogorc ,,mewarmeTa Sesaxeb~ saqarT-velos kanonis 53.3 muxli, aseve ,,mewarmeTa Sesaxeb” saqarTvelos kanonis 53.4-e muxlic gasaCivrebul iqna sakonstitucio sasamarTloSi.

2008 wlis 7 maiss, ,,mewarmeTa Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis sadavo 53.4 muxlis arakonstituciurobis sakiTxze, ganmwesrigebeli sxdoma Catarda. sakonstitucio sasamarTlom ganixila zemoaRniSnuli sarCelis dasaSvebobis sakiTxi. ganmwesrigebel sxdomamde, saqarTvelos parlamentis mier, sadavo aqti axali redaqciiT Camoyalibda. sakanonmdeblo organos warmomadgeneli(mopasuxe), ar daeTanxma sarCels da ganacxada, rom sarCeli ar unda yofiliyo warmoebaSi miRebuli, vinaidan parlamentma procesa-mde ramdenime kviriT adre, 2008 wlis 3 marts, cvlileba Seitana ,,me-warmeTa Sesaxeb~ saqarTvelos kanonSi da sadao aqti Camoayaliba axali redaqciiT. saqarTvelos parlamenti, aRniSnuli magaliTidan gamomdinare, cdilobs Tavi aaridos pasuxismgeblobas da gaataros sajaro interesi, rac konstituciuri kontrolis ganxorcielebas aferxebs da xelovnur barierebs uqmnis mosarCeleebs daicvan konstituciiT daculi uflebebi. es yovelive ki xels uSlis sakonstitucio sasamarTlos Tavisi funq-ciis ganxorcielebaSi da eWvqveS ayenebs misi saqmianobis efeqturobis sakiTxs.

amis naTeli magaliTia is faqtic, rom aRniSnuli arakonstituciuri normis gamo, mesamed iqna Setanili sakonstitucio sasamarTloSi konsti-tuciuri sarCeli. konstituciuri sarCeliT, amjerad moTxovili iqna axali, redaqtirebuli ,,mewarmeTa Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis 53.4 mux-lis arakonstituciurad cnoba saqarTvelos konstituciis 21-e muxlis I da II nawilTan mimarTebaSi.

aRniSnuli sarCeli, kanonmdeblobis Sesabamisad, sakonstitucio sa-samarTlos warmoebaSi ar unda mieRo da ganmwesrigebel sxdomaze, sadavo norma, saqmis ganuxilvelad, Zaladakargulad unda gamoecxadebina.

46

aRniSnulis varaudis safuZvels gvaZlevs saqarTvelos sakonstitu-cio sasamarTlos Sesaxeb kanonis 25-e muxli, romlis Tanaxmadac: ,,Tu sakonstitucio sasamarTlo ganmwesrigebel sxdomaze daadgens, rom sa-davo normatiuli aqti an misi nawili Seicavs imave Sinaarsis normebs, romlebic sakonstitucio sasamarTlom ukve cno arakonstituciurad, mas gamoaqvs ganCineba saqmis arsebiTad gansaxilvelad miuReblobisa da sadavo aqtis an misi nawilis Zaladakargulad cnobis Taobaze.~

miuxedavad amisa, sakonstitucio sasamarTlom ar miiRo konstituci-uri sarCeli ise, rom Zaladakargulad ar gamoucxadebia sadavo norma. sakonstitucio sasamarTlom, aRniSnuli konstituciuri sarCelis miuRe-blobis safuZvlad miuTiTa is, rom aRniSnul sadavo normaze, sakonsti-tucio sasamarTlom ukve imsjela, rac yvelanair safuZvelsaa moklebuli, vinaidan jer erTi, sakonstitucio sasamarTlom manamde imsjela sxva redaqtirebiT Camoyalibebul normaze da ara gasaCivrebul sadavo aqtze. meore is, rom Zaladakargulad ar gamoucxadebia sadavo aqti.

aqedan gamomdinare ki naTlad Cans, rom sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetilebebis aRsrulebis sakiTxis problema gadauWrelia da am mimarTulebiT, jer kidev bevri aqvs samuSao rogorc kanonmdebels, ise Tavad sakonstitucio sasamarTlos.

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos mier saerTaSoriso aqtebis gamoyeneba

daarsebidan (1996w) dRemde moyolebuli, sakonstitucio sasamarT-lom, gadawyvetilebebis gamotanis dros, araerTxel gamoiyena saerTa-Soriso aqti konstituciuri sarCelis Taobaze gadawyvetilebebis dasa-sabuTeblad. sakonstitucio sasamarTlo, Tavisi saqmianobisas, iyenebs sxvadasxva saxisa da iuridiuli bunebis saerTaSoriso aqtebs.

saqarTvelos konstituciis me-6 muxli cnobs da icavs adamianis sayovelTaod aRiarebul uflebebsa da Tavisuflebebs, rogorc waruval uzenaes Rirebulebebs da maT uSualod moqmed samarTlad aRiarebs. saerTaSoriso xelSekrulebas, Tu is ar ewinaaRmdegeba Cvens ZiriTad kanons, aqvs upiratesi Zala Sidasaxelmwifoebrivi normatiuli aqtebis mimarT. amdenad, saerTaSoriso xelSekrulebebs miniWebuli aqvT upira-tesi iuridiuli Zala.

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom, adamianis uflebaTa saerTa-Soriso xelSekrulebebi araerTi gadawyvetilebis dasabuTebisas gamoiy-ena. saqmeze `lado sanikiZe da moqalaqe koba daviTaSvili saqarTvelos

47

parlamentis winaaRmdeg~, saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom, 1997 wlis 15 ianvaris ganCinebis dasabuTebisas, sxva aqtebTan erTad gamoiyena 1948 wlis adamianis uflebaTa sayovelTao deklaraciac.

mosarCeleebi konstituciur sarCelSi miuTiTebdnen: `Cveni, rogorc saqarTvelos moqalaqeTa uflebebi Selaxulia. 1995 wlis 25 noemb-ridan dRemde, saqarTvelos saxelmwifos saxeliT, gamotanilia sasikv-dilo ganaCenebi. saqarTvelos saxelmwifos damfuZneblebi varT Cven _ moqalaqeebi. ase rom, Cveni saxeliT, arakonstituciur normatiul aqtebze dayrdnobiT, sikvdili miesajaT adamianebs, riTac uxeSad dairRva Cveni, rogorc demokratiuli sazogadoebrivi weswyobilebisa da samarTlebrivi saxelmwifos damamkvidreblebis (saqarTvelos konstituciis preambula) konstituciuri uflebebi~.28

konstituciur sarCelSi, saqarTvelos konstituciis me-15 muxlis meore punqtsa da 106-e muxlis mesame punqtze dayrdnobiT aRniSnulia, rom sasjelis gansakuTrebuli RonisZieba _ sikvdiliT dasja, mis srul gauqmebamde, SeiZleba gaTvaliswinebuli yofiliyo organuli kanoniT si-cocxlis winaaRmdeg mimarTuli gansakuTrebiT mZime danaSaulisaTvis.

konstituciiT gansazRvruli organuli kanonis miRebamde, arsebuli normatiuli aqtebis marTlzomiereba, damatebiT dadasturebas moiTxovs, rac ar momxdara.

ar arsebobda saqarTvelos parlamentis aqti, romelic adasturebda sisxlis samarTlis kodeqsis sadavo muxlebiT gaTvaliswinebuli gan-sakuTrebuli RonisZiebis _ sikvdiliT dasjis marTlzomierebas. ze-moaRniSnulidan gamomdinare, mosarCeleebi moiTxovdnen `sarCelSi moyvanili normatiuli aqtebis (sisxlis samarTlis kodeqsis muxlebi) is nawilebi, romlebic iTvaliswinebda sikvdiliT dasjas~, arakonsti-tuciurad ecnoT.

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom miiCnia, rom konstituciuri sarCeli ar iyo Setanili uflebamosili pirebis mier, radgan fizikur pirs mxolod maSin aqvs ufleba mimarTos sakonstitucio sasamarTlos, roca normatiuli aqti arRvevs saqarTvelos konstituciis me-2 TaviT aRiarebul uSualod mis uflebebsa da Tavisuflebebs. sakiTxis regu-lirebis aseTive samarTlebrivi meqanizmia damkvidrebuli saerTaSoriso aqtebiT. kerZod, 1948 wlis 10 dekembris `adamianis uflebaTa sayov-elTao deklaraciis~ me-8 muxlis mixedviT, `yovel adamians aqvs ufleba, efeqturad iqnes aRdgenili uflebebSi kompetenturi nacionaluri sa-samarTloebis mier im SemTxvevaSi, roca darRveulia misTvis konstitu-ciiT Tu kanoniT miniWebuli ZiriTadi uflebebi~.

28. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo., 1997 wlis 15 ianvaris ganCineba saqmeze

“lado sanikiZe da moqalaqe koba daviTaSvili saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg”

48

aseTive debulebebs Seicavs 1966 wlis 16 dekembris “saerTaSoriso paq-ti samoqalaqo da politikuri uflebebis Sesaxeb~, 1950 wlis 4 noembris `evropis konvencia adamianis uflebaTa da ZiriTad TavisuflebaTa dacvis Sesaxeb~ da sxva saerTaSoriso-samarTlebrivi aqtebi. rac Seexeba adamia-nis uflebebisa da Tavisuflebebis dacvas sazogadod, amisTvis saqarT-velos moqmedi kanonmdeblobiT, gaTvaliswinebulia subieqtTa farTo wre _ saqarTvelos prezidenti, parlamentis wevrTa aranakleb erTi mexuTedi, sasamarTlo, afxazeTisa da aWaris umaRlesi warmomdgenlobiTi organoebi, saxalxo damcveli, romelTac gaaCniaT sakonstitucio sasamarTlosadmi mimarTvis uflebamosileba. aRniSnul ganCinebaSi, sakonstitucio sasamarT-lom, konstituciuri sarCelis arsebiTad ganxilvaze uari saerTaSoriso aqtebiT daasabuTa.

adamianis uflebaTa saerTaSoriso xelSekrulebebs Soris, sakonsti-tucio sasamarTlo ZiriTadad iyenebs saerTaSoriso paqts samoqalaqo da politikuri uflebebis Sesaxeb da saerTaSoriso paqts ekonomikuri, socialuri da kulturuli uflebebis Sesaxeb.

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo, Tavis saqmianobaSi iyenebs sarekomendacio xasiaTis saerTaSoriso aqtebsac. umravles SemTxveva-Si, sakonstitucio sasamarTlo iyenebs adamianis uflebaTa sayovelTao deklaracias.

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom, saqmeze ̀ moqalaqe aleqsandre danelia da moqalaqe giorgi comaia saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~ (1996 wlis 30 dekemberi) gamotanili gadawyvetileba, daasabuTa ada-mianis uflebaTa sayovelTao deklaraciiT. mosarCeleebi, konstituciuri sarCeliT iTxovdnen ̀ sagadasaxado sistemis safuZvlebis Sesaxeb~ saqarT-velos respublikis 1993 wlis 21 dekembris kanonis pirveli Tavis me-11 muxlis me-4 punqtis pirveli abzacis da me-12 muxlis pirveli punqtis “b” qvepunqtis bolo abzacis, me-3 Tavis me-18 muxlis pirveli da me-2 punqtebis, 22-e muxlis me-3 punqtis pirveli abzacisa da me-4 punqtis pirveli winadadebis konstituciurobis sakiTxis ganxilvas saqarTvelos konstituciis 21 muxlis me-3 punqtTan, 30-e muxlis me-2 punqtis pirvel winadadebasa da 42-e muxlis pirvel, me-2 da me-3 punqtebTan mimarTebiT.

konstituciis 42-e muxlis pirvel punqts, romlis Tanaxmadac yovel adamians Tavis uflebaTa da TavisuflebaTa dasacavad, ufleba aqvs, mimar-Tos sasamarTlos da amave muxlis me-3 punqtiT aRiarebul da garantire-bul dacvis uflebas ewinaaRmdegeba sadavo aqtis 22-e muxlis me-4 pun-qtis pirveli winadadeba: konstituciis 42-e muxlis me-2 punqts, romlis mixedviTac yoveli piri unda gansajos mxolod im sasamarTlom, romlis iurisdiqciasac eqvemdebareba misi saqme, da amave muxlis me-3 punqts ewi-naaRmdegeba sadavo aqtis 22-e muxlis me-3 punqti.

49

`sagadasaxado samsaxuris mier arasworad gadaxdevinebuli ga-dasaxadebis Tanxebi da sxva savaldebulo gadasaxadebi, eqvemdebareba dabrunebas, xolo sagadasaxado samsaxurebis da maTi Tanamdebobis pirTa mier aramarTlzomieri qmediTi gadasaxadis gadamxdelisaTvis miyeneb-uli zarali (maT Soris xelidan gaSvebuli sargebeli), anazRaurdeba dadgenili wesiT~.29

sakonstitucio sasamarTlom ar daakmayofila mosarCeleebis _ moq. aleqsandre daneliasa da moq. giorgi comaias konstituciuri sarCeli. sakonstitucio sasamarTlom, gadawyvetileba daasabuTa adamianis ufle-baTa sayovelTao daklaraciiiT. sakonstitucio sasamarTlom aRniSna: ,,gadasaxadebisa da mosakreblebis gadaxdis zemoaRniSnuli wesi, See-sabameba aRiarebul saerTaSoriso-samarTlebriv normebs. kerZod, adamia-nis uflebaTa da ZiriTad TavisuflebaTa dacvis evropis 1950 wlis konvenciis pirveli oqmis pirveli muxli adgens: `yovel fizikur an iuridiul pirs, ufleba aqvs mSvidobianad gamoiyenos Tavisi qoneba. aravis ar SeiZleba CamoerTvas qoneba, garda sazogadoebrivi interesebis dacvis aucileblobis SemTxvevaSi da pirobebis dacviT, romlebic gaT-valiswinebulia kanonmdeblobiT da saerTaSoriso samarTlis saerTo principebiT“. sasamarTlom miuTiTa, rom zemoxsenebuli debuleba, ara-viTar SemTxvevaSi ar zRudavda saxelmwifos uflebas, miiRos iseTi kanonebi, romlebic mas miaCnda saWirod qonebis gamoyenebaze kontrolis ganxorcielebisTvis, saerTo interesebis Sesabamisad an gadasaxadebis gadaxdis an sxva Sesatanebisa da jarimebis gadaxdis uzrunvelyofisaT-vis. rac Seexeba uSualod adamianis uflebaTa evropuli konvenciis gamoyenebas, aRsaniSnavia, rom nel-nela mkvidrdeba adamianis uflebaTa ev-ropuli konvenciis gamoyenebis praqtikac. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTloSi, sasamarTlo praqtikis Seswavlam cxadyo evropuli kon-venciis gamoyenebis araerTi SemTxveva. kerZod, sakonstitucio sasamarT-lom, 2006 wlis 15 dekembris gadawyvetileba ,,saqarTvelos moqalaqeebi _ vaxtang masuraSvili da onise mebonia saqarTvelos parlamentis wi-naaRmdeg~, daasabuTa adamianis uflebaTa evropuli konvenciiT. aRniSnul gadawyvetilebaSi, sakonstitucio sasamarTlom, sasamarTloSi mimarTvis uflebis SezRudva Semdegnairad daasabuTa evrokonvenciiTa da evro-sasamarTlos praqtikiT: ,,saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo, am-jeradac sadavo normebis konstituciurobis dadgenisas, Seafasebs maT mimarTebas konvenciis Sesabamis debulebebTan.

29. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo, 1996 wlis 30 dekemberis gadawyvetileba _ saqme “moqalaqe aleqsandre danelia da moqalaqe giorgi comaia saqarTvelos par-

lamentis winaaRmdeg

50

samarTliani sasamarTlos konstituciur uflebas ganmartavs `ada-mianis uflebaTa da ZiriTad TavisuflebaTa dacvis~ konvenciis me-6 muxli, romlis pirveli punqtis Tanaxmad: `samoqalaqo uflebaTa da movaleobaTa gansazRvrisas an wardgenili nebismieri sisxlissamarT-lebrivi braldebis safuZvlianobis gamorkvevisas, yvelas aqvs gonivrul vadaSi misi saqmis samarTliani da saqveyno ganxilvis ufleba kanonis safuZvelze Seqmnili damoukidebeli da miukerZoebeli sasamarTlos mier~.30

sakonstitucio sasamarTlom saWirod miiCnia ganemarta, vrceldeba Tu ara sadavo normebiT gaTvaliswinebul urTierTobebze sasamarTlo-sadmi mimarTvis konstituciuri ufleba im farglebSi, rogorc amas adgens `adamianis uflebaTa da ZiriTad TavisuflebaTa dacvis~ konven-ciis me-6 muxli. sasamarTlom miuTiTa, rom adamianis uflebaTa evro-pulma sasamarTlom da manamde evropulma komisiam, konvenciis me-6 mux-lis debulebebi ganvrcobiTad ganmartes im safuZvelze, rom aRniSnul muxls, demokratiis funqcionirebisaTvis fuZemdebluri mniSvneloba aqvs. `marTlmsajulebis samarTlian ganxorcielebaze uflebas imde-nad mniSvnelovani adgili ukavia konvenciis mniSvnelobiT demokratiul sazogadoebaSi, rom me-6 muxlis SezRudviTi ganmarteba misi debulebebis miznebsa da daniSnulebasTan Seusabamo iqneboda~31 (#2689\65-17.01. Case of delcourt v. Belgium 1970). Tu braldeba mopasuxe saxelmwifos erovnuli kanonmdeblobiT ganisazRvreba rogorc sisxlissamarTlebrivi, me-6 muxlis moqmedeba samarTalwarmoebaze gavrceldeba. Tumca, aseTi kvalifikaciis ararsebobas ar aqvs gadamwyveti mniSvneloba me-6 mux-liT gaTvaliswinebuli samarTliani sasamarTlo ganxilvis garantiebis SemxeblobisTvis. 1976 wlis 8 ivnisis gadawyvetilebaSi, saqmeze ̀ enxeli da sxvebi niderlandebis winaaRmdeg~, evropulma sasamarTlom ganacxa-da: `Tu xelSemkvrel saxelmwifoebs eqnebodaT SesaZlebloba, TavianTi SexedulebiT daekvalificirebinaT danaSauli disciplinurad sisxlis-samarTlebrivis nacvlad, anda `Sereuli~ danaSaulis Camdenis mimarT ewarmoebinaT disciplinuri devna, sisxlissamarTlebrivis nacvlad, me-6 da me-7 muxlebis fuZemdebluri debulebebis moqmedeba-armoqmedeba maT suverenul nebas daeqvemdebareboda. aseT farTo Sexedulebas SeeZlo, konvenciis mizansa da daniSnulebasTan, Seusabamo Sedegi gamoewvia~ (81-e punqti).

30. sakonstitucio sasamarTlo, 2006 wlis 15 dekembris gadawyvetileba ,,saqarTvelos moqalaqeebi - vaxtang masuraSvili da onise mebonia saqarTvelos parlamentis wi-naaRmdeg.

31. Case of Delcourt v. Belgium #2689\65-17. 01.1970

51

yovelive zemoaRniSnulidan gamomdinare, konstituciuri sarCelis miznebisTvis, sakonstitucio sasamarTlo iziarebs strasburgis sasamarT-los midgomas da miiCnia, rom ̀ vinaidan sadavo normebiT gaTvaliswinebuli samarTaldarRvevisTvis pasuxismgeblobis saxiT dadgenilia Tavisuflebis aRkveTa (patimroba 30 dRe-Ramemde vadiT), masze unda gavrceldes konven-ciis me-6 muxlis moqmedeba.~

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom saqmeze `saqarTvelos mo-qalaqeebi zaur elaSvili, suliko maSia, rusudan gogia da sxvebi da saqarTvelos saxalxo damcveli saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~, 2007 wlis 18 maisis gadawyvetilebaSi, sakuTrebis uflebis SezRudva daasabuTa adamianis uflebaTa evropuli konvenciiT. aRniSnuli gadaw-yvetilebiT, arakonstituciurad iqna cnobili ,,mewarmeTa Sesaxeb~ saqa-rTvelos kanonis 53.3-e muxli saqarTvelos konstituciis 21-e muxlis I da II punqtebTan mimarTebaSi.

,,mewarmeTa Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis 53.3-e muxli iTvaliswinebda aqciaTa savaldebulo miyidvas. kerZod, ,,Tu aqciebis SeZenis Sedegad aqcioners sakuTrebaSi Hhqonda saaqcio sazogadoebis xmis uflebis mqone aqciaTa 95%-ze meti, maSin am aqcioners ufleba hqonda, gamoesyida sxva aqcionerTa aqciebi am kanonis 53.2-e muxlis me-2 punqtiT gaTval-iswinebul samarTlian fasad, xolo danarCen aqcionerebs rCebodaT aqcia-Ta sanacvlod samarTliani fasis miRebis ufleba. sadavo aqti zRudavda mcire aqcionerTa uflebas, Tavisuflad ganekargaT kuTvnili sakuTreba, es ufleba ki daculia da gaTvaliswinebulia saqarTvelos konstituciis 21-e muxlis I-li nawiliT, swored aRniSnuli iyo imis safuZveli, rom sa-konstitucio sasamarTlos mier ,,mewarmeTa Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis 53.3-e muxli cnobili iqna arakonstituciurad.

sakonstitucio sasamarTlom sakuTrebis uflebasTan dakavSirebiT aRniSna: ,,adamianis uflebaTa evropuli sasamarTlos midgoma am sakiTx-isadmi sakmaod liberaluria. saqmeze `jeimsi gaerTianebuli samefos winaaRmdeg~, adamianis uflebaTa evropulma sasamarTlom miuTiTa, rom sakuTrebis iZulebiTi gadacema erTi kerZo piridan meore kerZo piri-saTvis, SeiZleba Seesabamebodes kanonier mizans sazogadoebis interesebSi. `sazogadoebrivi interesebis~ gageba vrcelia da moqmedebs e.w. `saxelm-wifos farTo mixedulebis~ koncefcia. sakanonmdeblo organosTvis mini-Webuli Tavisufali moqmedebis CarCoebi, mis mier socialur-ekonomikuri politikis ganxorcielebisas, sakmaod farTo unda iyos. Tumca, sakanonmde-blo organos pozicia mcdaria, rodesac aSkaraa, rom am pozicias ara aqvs gonivruli safuZveli.

`aucilebeli sazogadoebrivi saWiroeba~ ar aris myari da yvela sazogadoebaze universalurad morgebuli cneba. is cvalebadia drosa

52

da sivrceSi politikuri, ekonomikuri Tu socialuri mocemulobebis gaTvaliswinebiT. aqedan gamomdinare, is rac erT sazogadoebaSi SeiZleba CaiTvalos àucilebel sazogadoebriv saWiroebad”, SeiZleba sxva sazoga-doebaSi aseTad ar iqnes miCneuli. garda amisa, is rac mocemuli mo-mentisTvis gagebulia rogorc àucilebeli sazogadoebrivi saWiroeba~, SesaZloa, momavalSi aseTad aRar CaiTvalos an piriqiT – dReisaTvis arsebulma mizanma, romelsac ver mivaniWebT àucilebeli sazogadoebrivi saWiroebis xarisxs~, momavalSi miiRos aseTi datvirTva. àucilebeli sazogadoebrivi saWiroebis~ gansazRvrisas, didi mniSvneloba aqvs imas, Tu ra aris sakuTrebis uflebis obieqti, rogoria misi buneba da social-uri datvirTva. am TvalsazrisiT, is garemoebebi, romlebic warmoadgenen àucilebel sazogadoebriv saWiroebas~ sakuTrebis erTi obieqtis mimarT, aseT saWiroebas SeiZleba ar warmoadgendnen sxva obieqtis mimarT.~32

saqmeze `S.p.s. ùniservisi~ saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~, saqa-rTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2004 wlis 21 dekembris gadaw-yvetilebac, aseve efuZneba evrokonvenciiT dasabuTebas. saqarTvelos sa-konstitucio sasamarTlom miuTiTa, rom adamianis uflebaTa evropulma sasamarTlom da manamde evropulma komisiam, konvenciis me-6 muxlis deb-ulebebi ganvrcobiTad ganmartes im safuZvelze, rom aRniSnul muxls, de-mokratiis funqcionirebisaTvis fuZemdebluri mniSvneloba aqvs. ̀ marTlm-sajulebis samarTlian ganxorcielebaze uflebas imdenad mniSvnelovani adgili ukavia konvenciis mniSvnelobiT demokratiul sazogadoebaSi, rom me-6 muxlis SezRudviTi ganmarteba misi debulebebis miznebsa da daniS-nulebasTan, Seusabamo iqneboda~33 (1970 wlis 17 ianvris gadawyvetileba belgiis winaaRmdeg Delcourt v. Belgium, Series A no. 11, 25). sakonstitucio sasamarTlos meore kolegiam aRniSna, rom adamianis uflebaTa evropuli konvenciis me-6 muxli sasamarTlos xelmisawvdomobaze uflebas yvela uflebasTan mimarTebiT ar uzrunvelyofs. evropuli konvenciis me-6 mux-lis pirveli punqtis Tanaxmad, `samoqalaqo uflebaTa da movaleobaTa an wayenebuli braldebis gansazRvrisas, yvelas aqvs ufleba, kanoniT Se-qmnili damoukidebeli da miukerZoebeli sasamarTlos mier gonivrul vadaSi samarTlian da sajaro mosmenaze.~ aRniSnuli formulirebidan cxadia, rom me-6 muxli ar moicavs yvela saxis samarTalwarmoebas, romlis mxarec piri SeiZleba iyos, aramed Semoifargleba im ganxilviT, romelic exeba samoqalaqo ufleba-movaleobebis gansazRvras an sisxlis samarTlis braldebis dadgenas.

32. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo, `saqarTvelos moqalaqeebi zaur elaS-vili, suliko maSia, rusudan gogia da sxvebi da saqarTvelos saxalxo damcveli saqarT-

velos parlamentis winaaRmdeg~, 2007 wlis 18 maisi

33. Delcourt v. Belgium (17.01.1997),

53

sasamarTlos xelmisawvdomobaze uflebis ganxilvamde, sakonstitu-cio sasamarTlo saWirod miiCnevs, gaarkvios, vrceldeba Tu ara evro-puli konvenciis me-6 muxlis moqmedeba sisxlis samarTlis saqmis aRZ-vramde Catarebuli amoRebis sagamoZiebo moqmedebaze. iqidan gamomdinare, rom samoqalaqo uflebebi da movaleobebi me-6 muxlis mniSvnelobiT ganimarteba, rogorc kerZo samarTlebrivi ufleba-movaleobebi, sakonsti-tucio sasamarTlo winamdebare saqmeSi sasamarTlos xelmisawvdomobaze samoqalaqo uflebaTa Sesaxeb davis gadawyvetis konteqstSi ver imsje-lebs.34 rac Seexeba mosarCelis sasamarTloze xelmisawvdomobis ufle-bas sisxlissamarTalwarmoebis konteqstSi, sakonstitucio sasamarTlom aRniSna, rom me-6 muxlSi gaTvaliswinebuli garantiebi vrceldeba ara mxolod sasamarTlo ganxilvaze, aramed rogorc manamde, ise mis Semdgom arsebul stadiebze. agreTve, sakonstitucio sasamarTlo aRniSnavs, rom me-6 muxlis dacviT, sisxlis samarTlis procesSi sargebloben agreTve iuridiuli pirebi.

bolodroindel saqmeze Sps `marpa zeelandi~ da Sps `liTonis lRo-bis momsaxureba~ niderlandebis winaaRmdeg~, ganmcxadebel kompaniebSi Catarda Cxreka da amoRebuli iqna safinanso dokumentebi.

ganmcxadebeli kompaniebi, strasburgis sasamarTloSi, yalbismqmnelo-basa da sagadasaxado danaSaulebis braldebis saqmeze, gonivrul vadeb-Si samarTliani sasamarTlo ganxilvis uflebis savaraudo darRvevaze davoben. evropuli sasamarTlos 2004 wlis 6 aprilis ganCinebiT, saqme arsebiTi ganxilvisTvis iqna daSvebuli.

sakonstitucio sasamarTlom miuTiTa, rom `braldeba~ adamianis uflebaTa evropuli konvenciis mniSvnelobiT, avtonomiuri koncefcia iyo, romelic ar iyo damokidebuli Sidasaxelmwifoebriv samarTalSi ar-sebul gansazRvrebaze. saqmeze `deveeri belgiis winaaRmdeg~, evropulma sasamarTlom ganacxada, rom sityvas `braldeba~ unda mieces arsebiTi da ara formaluri mniSvneloba, sasamarTlom samarTalwarmoebis realuri aspeqtebi unda ganixilos. aqedan gamomdinare, evropuli sasamarTlos precedentuli samarTliT, `braldeba~ ganisazRvreba, rogorc a) ufle-bamosili organos mier pirisTvis micemuli oficialuri Setyobineba mis mier danaSaulis Cadenis Sesaxeb varaudis Taobaze; an b) raime aqti, romelic gulisxmobs aseTi varaudis arsebobas da mniSvnelovnad aua-resebs eWvmitanilis mdgomareobas35 (1980 wlis 27 Tebervlis gadaw-yvetileba (Deweer v. Belgium), Series A no. 35-e, 42-46-e punqtebi).

34. S.p.s. “uniservisi” saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg”- saqarTvelos sakonsti-

tucio sasamarTlo 2004 wlis 21 dekembris gadawyvetileba

35. Deweer v. Belgium (27.02.1980)

54

uaresdeba Tu ara piris mdgomareoba sagamoZiebo moqmedebis Cat-arebis Sedegad, roca amoRebulia sruli safinanso-sameurneo dokumen-tacia dednebis saxiT ise, rom aman evropuli konvenciis mniSvnelobiT `bralis~ wardgena Seadginos, Tundac formalurad sisxlis samarTlis saqme aRZruli ar iyos? konstituciuri sarCelis miznebisTvis, sa-konstitucio sasamarTlom gaiziara strasburgis sasamarTlos midgoma da miiCnia, rom dadebiTi pasuxi dasmul kiTxvaze SesabamisobaSi iqneba `bralis~ arsebiT da ara formalur gagebasTan da delkuris saqmeze dadgenil ganvrcobiTi ganmartebis zemoaRniSnul principTan. Sesabamisad, konstituciur sarCelze me-6 muxlis moqmedeba vrceldeba. mas Semdeg, rac dadasturebulad miiCnia konstituciur sarCelTan me-6 muxlis Semxebloba, sakonstitucio sasamarTlom aRniSnuli muxlis mniSvnelo-biT, sasamarTlos xelmisawvdomobaze ufleba ganixila. sakonstitucio sasamarTlos meore kolegiam miuTiTa, rom ufleba sasamarTlos xelmi-sawvdomobaze, me-6 muxlis pirveli punqtiT gaTvaliswinebuli kanoniT Seqmnil damoukidebel da miukerZoebel sasamarTloze, uflebis erT-erT Semadgenel aspeqts warmoadgenda da gulisxmobda piris uflebas, samarTalwarmoebis dawyebis mizniT sasamarTlos mimarTos. sasamarTlos xelmisawvdomobis ufleba absoluturi ar aris. es ufleba Tavisi bunebiT, saxelmwifo reglamentacias saWiroebda da SeiZleba daeqvem-debaros garkveul SezRudvebs, romlebic aRniSnuli uflebis Sinaarss da konvenciiT gaTvaliswinebul sxva uflebebs ar unda laxavdes. sa-samarTlos xelmisawvdomobaze uflebis SezRudva gamarTlebulia im SemTxvevaSi, Tu igi kanonier mizans emsaxureba da dawesebul SezRudvasa da dasaxul mizans Soris gonivruli Tanabarzomiereba aris daculi.36 (1975 wlis 21 Tebervlis gadawyvetileba saqmeze golderi gaerTianebu-li samefos winaaRmdeg (Golder v. the United Kingdom #4451\70).

sakonstitucio sasamarTlo daeTanxma, rom sasamarTlos xelmisawv-domobaze uflebis SezRudvis kanonieri mizani, rogorc es sasamarTlo sxdomaze mowmed mowveuli saqarTvelos generaluri prokuraturis warmomadgenlis ganmartebidan gamomdinareobda, iyo winaswari gamoZiebis gaWianurebis Tavidan acileba.

magram, sasamarTlom ar gaiziara mosazreba, rom aRniSnul kanonier mizansa da mocemul sadavo SemTxvevebSi, sasamarTlos xelmisawvdomobaze uflebis ugulebelyofis saxiT arsebul SezRudvas Soris, gonivruli Tanabarzomiereba iyo daculi. yovelive zemoaRniSnulidan gamomdinare, sakonstitucio sasamarTlom daaskvna, rom sadavo normebi ewinaaRmde-geboda ara mxolod saqarTvelos konstituciis 42-e muxlis pirvel punqts, aramed adamianis uflebaTa evropuli konvenciis me-6 muxlsac.

36. Golder v. the United Kingdom (21.02.1975)

55

rac Seexeba adamianis uflebaTa evropuli konvenciis gavlenas sakon-stitucio sasamarTlos gadawyvetilebebze, SeiZleba gakeTdes daskvna, rom maTi gavlena jerjerobiT ar aris arsebiTi, radgan umravles SemTxvevaSi, sasamarTlo imave gadawyvetilebas miiRebda, rom ar gamoeyenebina saer-TaSoris aqtebi. ZiriTadad, sakonstitucio sasamarTlo, saerTaSoriso aqtebs iyenebs imis dasadastureblad, rom adamianis uflebebs, saqarT-veloSi, Sidasaxelmwifoebrivi normatiuli aqti imave wesiT icavs, ro-gorc es uzrunvelyofilia saerTaSoriso aqtebiT. aqve gaTvaliswinebu-lia sakonstitucio sasamarTlos, rogorc konstituciuri kontrolis sasamarTlo organos mier saerTaSoriso aqtebis gamoyenebis Tavisebureba. adamianis uflebaTa dacvasTan dakavSirebiT, saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom, saerTaSoriso aqtebi unda gamoiyenos ZiriTadad imisaTvis, rom uzrunvelyos saqarTvelos konstituciisa da Sidasaxelmwifoebrivi normebis swori ganmarteba. rac Seexeba adamianis uflebaTa saerTaSor-iso xelSekrulebebis gamoyenebis iniciativas, saqarTvelos sakonstitu-cio sasamarTlos gadawyvetilebaTa analizma cxadyo, rom sasamarTlo, sakmaod xSirad, swored Tavisi iniciativiT iyenebs evropul konvencias. sasamarTlos aseTi praqtika misasalmebelia da igi kidev ufro unda ganviTardes. sakonstitucio sasamarTlo aseve iyenebs adamianis uflebaTa saerTaSoriso xelSekrulebebs procesis monawile mxaris iniciativiTac. praqtikaSi arsebobs ramdenime SemTxveva, rodesac mxarem Tavisi pozicia daasabuTa swored saerTaSoriso xelSekrulebiT, rac sasamarTlos mier asaxuli da gaziarebuli iqna Tavis gadawyvetilebaSi. saqarTvelos sa-konstitucio sasamarTloSi, praqtika viTardeba agreTve mosamarTleTa mier TavianTi gansxvavebuli azrebis adamianis uflebaTa saerTaSoriso aqtebis safuZvelze dasabuTebis mimarTulebiTac.

miuxedavad imisa, rom sakonstitucio sasamarTlos praqtika saWiroe-bs Semdgom ganviTarebas, SeiZleba iTqvas, rom sakonstitucio sasamarT-lom, Tavisi gadawyvetilebebiT, mniSvnelovnad Seuwyo xeli adamianis uflebaTa dacvis saerTaSoriso standartebis danergvas saqarTveloSi. sakonstitucio sasamarTlo gadawyvetilebebSi, farTod iyeneben adamia-nis uflebaTa evropuli sasamarTlos praqtikas. gansakuTrebiT, konsti-tuciuri normebis ganmartebisas, vinaidan saqarTvelos konstituciis meore Tavis umravlesi norma atarebs zogad xasiaTs, zogjer sadavo norma ki iZleva gansxvavebuli interpretaciis saSualebas. adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa evrpuli konvencia, aseve evrosasamarTlos gadawyvetilebebi, dadebiT rols asrulebs da ufro met samarTlebriv saSualebas aZlevs sakonstitucio sasamarTlos, normaTa konstituci-urobis Sefasebisa da msjelobis dros, daasabuTos gadawyvetileba. saqa-rTvelos sakonstitucio sasamarTlos mosamarTle, batoni zoiZe, 2002

56

wels,AerT-erT Tavis statiaSi `adamianis uflebebi da sakonstitucio sasmarTlos praqtika~, werda rom saqarTvelos sakonstitucio sa-samarTlos, Tavis praqtikaSi, jer ar hqonia strasburgis sasamarTlos gadawyvetilebebis gamoyeneba da maTi uSualo citireba.~

37 sruliad

gansxvavebuli suraTia dReisTvis. 2003 wlis Semdgom ganxilul saq-meebsa da miRebul gadawyvetilebebSi, sasamarTlom Zalzed efeqturad gamoiyena evrosasamarTlos precedentuli gadawyvetilebebi da sakon-stitucio normebs umetesad misca swored adamianis uflebaTa evro-puli konvenciis Sesabamisi ganmartebebi. amdenad, saqarTvelos sakon-stitucio sasamarTlom, Tavisi arsebobis arc Tu ise didi xnis manZilze, daamtkica rom is Zalzed saWiro instrumentia qveyanaSi adamianis ZiriTadi uflebebisa da Tavisuflebebis dacvis TvalsazrisiT. amas-Tanave, misi ganviTareba da srulyofa mudmivad unda xdebodes, rac iuristebisTvis farTo msjelobis sagania.A

37. oTar zoiZe, “sakonstitucio sasamarTlos roli da tendenciebi da perspeqtivebi”,.

saqarTvelos sakonstitucio sasamarlo, Jurnli “adamiani da konsitucia”- 2000 weli.

57

saqarTvelos konstituciis meore TavTan mimarTebiTsakonstitucio sasamarTlos mier

miRebuli gadawyvetilebebi

winamdebare TavSi ganxilulia gadawyvetilebebi, romelic sakonstitucio sasamarTlom, konstituciis II TavTan mimarTebiT gamoitana. sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetilebebs Soris, gansakuTrebul interess iwvevs konstituciis meore TavTan mimarTebiT miRebuli gadawyvetilebebi. konstituciis me-2 Tavi moicavs adamianis ZiriTad uflebebsa da Tavisuflebebs. konstituciis 89-e muxlis 1-li punqtis `v~ qvepunqtis Sesabamisad, pirs SeuZlia mimarTos sakonstitucio sasamarTlos im SemTxvevaSi, Tu kanonis an kanonqvemdebare normatiuli aqtis moqmedebiT, mas erRveva (SeiZleba daerTves) saqarTvelos konstituciis me-2 TaviT daculi romelime ufleba an Tavisufleba. statistikis SeswavliT irkveva, rom konstituciis me-2 TavTan mimarTebiT ganxilul saqmeebSi, mosarCeleebi, umetes SemTxvevaSi, davobdnen konstituciis me-14, me-18, me-19, 21-e da 42-e muxlebiT daculi uflebebisa da Tavisuflebebis darRvevis Sesaxeb. ganxiluli SemTxvevebis statistika, daaxloebiT, ase gamoiyureba:38

38. 1996 wlidan 2009 wlis 01 oqtombramde saqarTvelos sakonstitucio sasmarTloSi Sesulia daaxloebiT 500-mde sarCeli/wardgineba. AmaTgan warmoebaSi ar iqna miRebuli daaxloebiT 250-mde. 2007 wlis 01 ianvridan 2009 wlis 01 oqtombramde arsebiTad iqna ganxiluli 15 sarCeli da maTze miRebulia saboloo gadawyvetileba, aqdan mxolod 5 maTgani dakmayofilda. miTiTebul periodSi 41 mosarCeles ganmwesrigebel sxdomaze

eTqva uari sarCelis arsebiTad gansaxilvelad miRebaze.

58

saqarTvelos konstituciis 21-e - muxli. sakuTreba da memkvidreobis ufleba

saqarTvelos konstituciis 30-e - muxli - Sromis Tavisufleba

saqarTvelos konstituciis me-14 muxli - kanonis winaSe

saqarTvelos konstituciis 42-e muxli - samarTliani sasamarTlosadmi mimarTvis

ufleba

saqarTvelos konstituciis 28-e muxli - arCevnebisa da referendumSi monawileobis

ufleba

42-e muxlTan mimarTebiT miRebuli gadawyvetilebani:

saqarTvelos konstituciis 42-e muxlis Tanaxmad:1. `yovel adamians ufleba aqvs, Tavis uflebaTa da TavisuflebaTa

dasacavad mimarTos sasamarTlos. 2. yoveli piri unda gansajos mxolod im sasamarTlom, romlis

iurisdiqciasac eqvemdebareba misi saqme. 3. dacvis ufleba garantirebulia. 4. aravis ar SeiZleba ganmeorebiT daedos msjavri erTi da imave

danaSaulisaTvis. 5. aravin ar agebs pasuxs im qmedebisaTvis, romelic misi Cadenis dros

samarTaldarRvevad ar iTvleboda. kanons, Tu is ar amsubuqebs an ar auqmebs pasuxismgeblobas, ukuZala ara aqvs.

6. braldebuls ufleba aqvs, moiTxovos Tavisi mowmeebis iseTsave pirobebSi gamoZaxeba da dakiTxva, rogoric aqvT braldebis mowmeebs.

7. kanonis darRveviT mopovebul mtkicebulebas, iuridiuli Zala ara aqvs.

8. aravin ar aris valdebuli, misces Tavisi an im axlobelTa sawinaaRmdego Cveneba, romelTa wrec ganisazRvreba kanoniT.

9. yvelasTvis garantirebulia saxelmwifo da TviTmmarTvelobis organoTa da mosamsaxureTagan ukanonod miyenebuli zaralis sasamarTlo wesiT sruli anazRaureba saxelmwifo saxsrebidan.~

39

Cven ganvixilavT am muxls mxolod sam aspeqtSi: • sasamarTlosTvis mimarTvis ufleba sasamarTlosTvis mimarTvis ufleba piris ZiriTadi konstituciuri

uflebaa. sasamarTlosTvis mimarTvis ufleba, sakonstitucio sasamarTlom meti sicxadiT ganmarta, vidre es konstituciis 42-e muxlSia miTiTebuli. 2004 wlis 21 dekembris gadawyvetilebaSi, ,,Sps ̀ uniservisi~ saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~, sakonstitucio sasamarTlom ganmarta: `yoveli konkretuli saqmidan gamomdinare, sasamarTlos gadawyvetilebaTa gasaCivrebis wesi da saCivris ganmxilvel sasamarTloTa CamonaTvali, SesaZlebelia sxvadasxva iyos. magram SesaZlebloba, romelic SesabamisobaSi iqneba saqarTvelos konstituciis 42-e muxlis 1-li punqtis principTan. Ppiri, sasamarTlos gadawyvetilebis zemdgomi instanciis sasamarTloSi gasaCivrebiT, realizacias ukeTebs saqarTvelos konstituciis 42-e muxlis 1-li punqtiT gaTvaliswinebul uflebas~.40

39. saqarTvelos konstitucia;-1995weli;40. 2004 wlis 21 dekembris gadawyvetileba saqmeze, ,,Sps `uniservisi~ saqarTvelos

parlamentis winaaRmdeg”

59

am gadawyvetilebiT, sakonstitucio sasamarTlom, mniSvnelovnad da farTod ganmarta konstituciis 42-e muxlis 1-li punqtiT gaTvaliswinebuli ufleba. sasamarTlosTvis mimarTvis ufleba ganmarta ara rogorc erTi (pirveli) instanciis doneze arsebuli ufleba pirisTvis, aramed es ufleba moicavs aseve pirveli instanciis sasamarTlos gadawyvetilebis zemdgomi instanciis sasamarTloSi gasaCivrebis uflebasac.

miuxedavad aseTi Sexedulebisa, sakonstitucio sasamarTlom imave gadawyvetilebaSi gaakeTa meore da mniSvnelovani ganmarteba uflebaze da aRniSna: `sasamarTlos xelmisawvdomobaze uflebis SezRudva gamarTlebulia im SemTxvevaSi, Tu igi kanonier mizans emsaxureba da dawesebul SezRudvasa da dasaxul mizans Soris, gonivruli Tanazomiereba aris daculi~ sakonstitucio sasamarTlom, es ufleba, rogorc absoluturi (SeuzRudavi) ufleba ar ganmarta da SezRudva dasaSvebad miiCnia garkveuli pirobebis arsebobisas.

saqarTvelos sakonstitucio samarTlom, sasamarTlosadmi mimarTvis uflebis meti sicxadiT gansamartavad, paralelebi gaavlo konstituciasa da adamianis uflebaTa saerTaSoriso konvenciis me-6 muxls Soris. sakonstitucio sasamarTlo, aseT Sedarebebs, sxva uflebebis meti sicxadiT ganmartebis drosac mimarTavs.

imave gadawyvetilebaSi sakonstitucio sasamarTlom miuTiTa:`saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo miiCnevs, rom evropis sabWos

`adamianis uflebaTa da ZiriTad TavisuflebaTa dacvis~ 1950 wlis noembris konvencia (saqarTvelosTvis ZalaSia 1999 wlis 20 maisidan), mxareebs, sakonstitucio sasamarTlos winaSe TavianTi argumentebi evropuli konvenciis normebiT gaamyaron. aRniSnuli vrceldeba agreTve adamianis uflebaTa evropuli komisiisa da evropuli sasamarTlos precedentul samarTalze, romliTac dazustebulia evropuli konvenciiT gaTvaliswinebuli uflebebis Sinaarsi da moculoba.

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo miuTiTebs, rom adamianis uflebaTa evropulma sasamarTlom da manamde evropulma komisiam, konvenciis me-6 muxlis debulebebi ganvrcobiTad ganmartes im safuZvelze, rom aRniSnul muxls, demokratiis funqcionirebisaTvis, fuZemdebluri mniSvneloba aqvs. `marTlmsajulebis samarTlian ganxorcielebaze uflebas~ imdenad mniSvnelovani adgili ukavia konvenciis mniSvnelobiT demokratiul sazogadoebaSi, rom me-6 muxlis SezRudviTi ganmarteba, misi debulebebis miznebsa da daniSnulebasTan, Seusabamo iqneboda” (ix. 1970 wlis 17 ianvris gadawyvetileba saqmeze `delkuri belgiis winaaRmdeg~ (Delcourt v. Belgium), Series A no. 11, 25-e punqti).

60

sakonstitucio sasamarTlos meore kolegia aRniSnavs, rom adamianis uflebaTa evropuli konvenciis me-6 muxli, sasamarTlos xelmisawvdomobaze uflebas ara yvela uflebasTan mimarTebiT uzrunvelyofs. evropuli konvenciis me-6 muxlis pirveli punqtis Tanaxmad, `samoqalaqo uflebaTa da movaleobaTa an wayenebuli braldebis gansazRvrisas, yvelas aqvs ufleba kanoniT Seqmnili damoukidebeli da miukerZoebeli sasamarTlos mier, gonivrul vadaSi samarTlian da sajaro mosmenaze.~ aRniSnuli formulirebidan cxadia, rom me-6 muxli ar moicavs yvela saxis samarTalwarmoebas, romlis mxarec piri SeiZleba iyos, aramed Semoifargleba im ganxilviT, romelic exeba samoqalaqo ufleba-movaleobebis gansazRvras an sisxlis samarTlis braldebis dadgenas. sasamarTlos xelmisawvdomobaze uflebis ganxilvamde, sakonstitucio sasamarTlo saWirod miiCnevs, gaarkvios, vrceldeba Tu ara evropuli konvenciis me-6 muxlis moqmedeba sisxlis samarTlis saqmis aRZvramde Catarebuli amoRebis sagamoZiebo moqmedebaze.~ 2003 wlis 30 aprils, sakonstituciom saintereso gadawyvetileba gamoitana saqmeze `saqarTvelos moqalaqeebi: olRa sumbaTaSvili da xaprovi saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~. davis sagans warmoadgenda saqarTvelos samoqalaqo saproceso kodeqsis 426-e muxlis me-4 nawilis konstituciuroba saqarTvelos konstituciis 42-e muxlis pirvel punqtTan mimarTebiT.

mosarCele davobda, rom mas erRveoda konstiticiis 42-e muxlis 1-li punqtiT garantirebuli ufleba, vinaidan sadavo normiT dawesebuli iyo 5 wliani xandazmulobis vada sasamarTlosTvis mimarTvisa. sakonstitucio sasamarTlom ar daakmayofila mosarCeleTa moTxovna, arakonstituciurad ecno saqarTvelos samoqalaqo saproceso kodeqsis 426-e muxlis me-4 nawili saqarTvelos konstituciis 42-e muxlis pirvel punqtTan mimarTebiT. am saqmeSi, sainteresoa sakonstitucio sasamarTlos kolegiis mosamarTlis, iakob futkaraZis gansxvavebuli azri. gansxvavebuli azris avtori mosamarTle, ar daeTanxma miRebul gadawyvetilebas da miuTiTa, rom gadawyvetilebaSi gaTvaliswinebuli ar aris adamianis konstituciur, anu ZiriTad uflebaTa da TavisuflebaTa buneba da ugulvebelyofilia maTi xelSeuvaloba. maTi SezRudva mxolod gansakuTrebul SemTxvevaSi, TviT konstituciiT dadgenil pirobebSia dasaSvebi. winaaRmdeg SemTxvevaSi, SezRudva marTlzomieri ki ara, arakonstituciuri iqneba. BsaqmeSi `aleqsandre cxovrebaSvili saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~ mosarCele moiTxovda saqarTvelos respublikis Sromis kanonTa kodeqsis 213-e muxlis im nawilis arakonstituciurad cnobas, romelic Seexeba prokuraturis gamomZiebelTa SromiTi davis sakiTxebis gadawyvetas sasamarTlos gareSe, xelqveiTobis wesiT.

61

mosarCele muSaobda saqarTvelos mTavari samxedro prokuraturis gansakuTrebiT mniSvnelovan saqmeTa gamomZieblad. saqarTvelos mTavarma samxedro prokurorma, n. gogitiZem, mosarCele daiTxova samuSaodan.

mosarCelem, samuSaodan daTxovna CaTvala ra ukanonod, sasarCelo gancxadebiT mimarTa q. Tbilisis krwanisis raionis sasamarTlos. q. Tbilisis krwanisis raionis sasamarTlom, aleqsandre cxovrebaSvilis sarCeli, 1996 wlis 10 maisis ganCinebiT, ar miiRo warmoebaSi da miuTiTa, rom saqarTvelos respublikis Sromis kanonTa kodeqsis 213-e muxlis Sesabamisad, aRniSnuli dava, am SemTxvevaSi prokuraturis gamomZieblis samuSaodan daTxovnis Sesaxeb, ganixileba zemdgomi organoebis mier da ar iyo sasamarTlos qvemdebare. mosarCelis azriT, saqarTvelos respublikis Sromis kanonTa kodeqsis 213-e muxli, ar Seesabameboda saqarTvelos konstituciis 42-e muxls, romlis Tanaxmad _ yovel adamians, Tavis uflebaTa da TavisuflebaTa dasacavad, SeuZlia mimarTos sasamarTlos. mopasuxis, parlamentis warmomadgenelma, ar uaryo mosarCelis mier konstituciur sarCelSi dayenebuli saqarTvelos respublikis Sromis kanonTa kodeqsis 213-e muxlis arakonstituciurad cnobis moTxovnis safuZvlianoba. saqarTvelos konstituciis 42-e muxlis pirveli punqtis mixedviT, yovel adamians ufleba aqvs, Tavis uflebaTa da TavisuflebaTa dasacavad mimarTos sasamarTlos. saqarTvelos respublikis Sromis kanonTa kodeqsis 213-e muxli ki, zogierTi kategoriis muSakebs, kerZod im xelmZRvanel muSakebs, romlebsac irCeven, amtkiceben an niSnaven Tanamdebobaze saxelmwifo xelisuflebisa da mmarTvelobis umaRlesi organoebi, mosamarTleebs, prokurorebs, maT moadgileebs da TanaSemweebs, agreTve prokuraturis gamomZieblebs, faqtobrivad arTmevs saqarTvelos konstituciiT miniWebul uflebas _ Tavis uflebaTa da TavisuflebaTa dasacavad mimarTos sasamarTlos, miuTiTa sakonstitucio sasamarTlom gadawyvetilebaSi. sakonstitucio sasamarTlom, 1996 wlis 5 dekembers gamoitana gadawyvetileba da miiCnia, rom saqarTvelos respublikis Sromis kanonTa kodeqsis 213-e muxliT dadgenili wesi, romlis Tanaxmad, aRniSnuli kategoriis muSakebs, ar SeuZliaT uflebebis dasacavad mimarTon sasamarTlos, aSkarad arRvevs saqarTvelos konstituciis 42-e muxlis pirveli punqtiT dacul uflebasa da Tavisuflebas.41

41. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba saqmeze ,,aleqsandre

cxovrebaSvili saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg”;- 1996 wlis 5 dekemberi

62

• dacvis ufleba

konstituciis 42-e muxlis me-3 nawiliT, erT-erTi mniSvnelovani ufleba aris garantirebuli da daculi, es aris dacvis ufleba. gansxvavebiT konstituciis me-18 muxlis me-5 nawilisgan, sadac aseve dakavebuls, ufleba aqvs, moiTxovis damcvelis daxmareba (isargeblos damcvelis daxmarebiT). 42-e muxlis me-3 punqti moicavs rogorc dakavebuli pirisTvis aseT uflebas, aseve sxva pirebisTvisac, romelic SeiZleba iyos eWvmitanili (sxva dasacavi piri), magram ar iyos imavdroulad dakavebuli. sakonstitucio sasamarTlom, dacvis ufleba pirvelad ganmarta 2003 wlis 29 ianvris gadawyvetilebaSi, saqmeze `beriaSvili, jimSeriSvili da saqarTvelos saxalxo damcveli saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~, sadac miuTiTa: `saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos meore kolegia aRniSnavs, rom saqarTvelos konstituciis 42-e muxlis me-3 nawilis Sinaarsidan gamomdinare, dacvis mxares unda hqondes ara marto gonivruli dro, aramed agreTve SesaZleblobac, ganaxorcielos srulfasovani dacva~42 am gadawyvetilebiT, dacvis ufleba ganimarta ara marto rogorc fizikurad damcvelis yola da ufleba advokatze, aramed sakonstitucio sasamarTlom miuTiTa, rom dacvis mxares unda hqondes ara marto gonivruli dro, aramed aseve SesaZleblobac, ganaxorcielos dacva. am gadawyvetilebamde, konstituciis 42-e muxlis me-3 punqtis daculi ufleba ganmartebuli ar yofila.

Camoyalibebuli standarti, sakonstitucio sasamarTlom, sxva gadawyvetilebebSic gaimeora da daazusta 2003 wlis 3 ivlisis gadawyvetilebaSi `riJamaZe da mumlaZe saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~. sakonstitucio sasamarTlom miuTiTa: `ss procesSi, dacvis ufleba ufro farToa, vidre mxolod damcveli-advokatiT sargeblobis SesaZlebloba~. sakonstitucio sasamarTlos aseTi midgoma da konstituciis ganmarteba, momavalSic did rols Seasrulebs sakonstitucio sasamarTlos praqtikisTvis.

42. 2003 wlis 29 ianvris gadawyvetileba saqmeze `beriaSvili, jimSeriSvili da

saqarTvelos saxalxo damcveli saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg”

63

• kanonis ukuZalaaseve mniSvnelovania, Tu rogor ganimarta sakonstitucio sasamarTlos

mier konstituciis 42-e muxlis me-5 punqtiT daculi ufleba. kerZod, saubaria kanonis ukuZalaze. 2009 wlis 13 maisis gadawyvetlebaSi, saqmeze `saqarTvelos saxalxo damcveli, sabauri da mania parlamentis winaaRmdeg~, sakonstitucio sasamarTloSi mosarCeleebi davobdnen sisxlis samarTlis kodeqsis me-3 muxlis 1-li nawilis Sesaxeb.

sadavo normis me-2 winadadebis mixedviT, `sisxlis samarTlis kanons, romelic awesebs qmedebis danaSaulebriobas an amkacrebs sasjels, ukuZala ara aqvs~. praqtikaSi, yvela sxva danarCen SemTxvevaSi, sisxlis samarTlis kanons eniWeboda ukuZala. sadavo SemTxvevebSi, sakiTxi exeboda daniSnuli sasjelis pirobiTad CaTvlas da sisxlis samarTlebrivi pasuxismgeblobis xandazmulobas. sabauris SemTxvevaSi, danaSualis Cadenis momentisTvis, ssk-is mixedviT SesaZlebeli iyo daniSnuli sasjelis pirobiTad CaTvla, xolo ganaCenis gamotanis momentisTvis, aseT SesaZleblobas, kanoni aRar iTvaliswinebda. saapelacio sasamarTlom ukuZaliT gamoiyena pirobiTi sasjelis Sesaxeb kanonis axali versia da gaauqma pirveli instanciis sasamarTlos gadawyvetileba daniSnuli sasjelis pirobiTad CaTvlis Taobaze. sxva or SemTxvevaSi, danaSualis Cadenis momentSi arsebuli sisxlis samarTlebivi pasuxismgeblobis xandazmulobis vada, am vadis gasvlamde gaizarda da mosarCeleTa mimarT gamoyenebuli iqna kanonis axali versiiT dadgenili gazrdili xandazmulobis vadebi. aseTi praqtikis SesaZleblobas iZleoda sadavo debulebaSi mxolod `sasjelis~ Sesaxeb miTiTeba, praqtikiT Tu axali norma pirdapir ar awesebda an amkacrebda sasjels, eniWeboda ukuZala. konstituciis 42-e muxlis me-5 nawiliT ukuZaliT kanoni ver imoqmedebda Tu is amsubuqebda (amZimebda) an auqmebda (awesebda) pasuxismgebobas (zogadad). mosarCeleebi uTiTebdnen, rom konstituciis 42-e muxlSi miTiTebuli `pasuxismgebloba~ iyo ufro metis momcveli vidre ssk-is me-3 muxlSi miTiTebuli `sasjeli~ pasuxismgebloba moicavda rogorc sasjels aseve sasjelis aRsrulebasTan dakavSirebul wamaxalisebel da sxva RonisZiebebs-pirobiT sasjels da pasuxismgeblobis xandazmulobis vadebsac. vinaidan, ssk-is sadavo debuleba zRudavda da aviwroebda konstituciiT dacul uflebas, is winaaRmdegobaSi modioda konstituciasTan da cnobili unda yofiliyo arakonstituciurad. mopasuxem, parlamentis warmomadgenelma, sadavo debuleba, ssk-is me-3 muxlis 1-nawili, ganmarta farTod da aRniSna, rom sadavo debuleba praqtikaSi gamoiyeneba arasworad, rac ver iqneboda normis arakonstituciurad cnobis safuZveli. sakonstitucio sasamarTlom, aseve farTod ganmarta sadavo debuleba da daeTanxma mopasuxe mxares, (ar daakmayofila moTxovna). sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetilebas

64

ar daeTanxma saqmis ganmxilveli mosamarTle, qalbatoni qeTevan eremaZe, romelmac gansxvavebul azrSi, Tanmimdevrulad da detalurad Camoayaliba gansxvavebuli azris motivacia. sakonstitucio sasamarTlos mosamarTle qeTevan eremaZem, gaiziara mosarCeleTa motivacia da ganmarta, rom konstituciaSi miTiTebuli ̀ pasuxismgebloba~ da ssk-is sadavo debulebaSi miTiTebuli `sasjeli~, ar iyo identuri cnebebi da Sesabamisad, sadavo debuleba ewinaaRmdegeboda konstituciis 42-e muxlis me-5 nawils.

21-e muxlTan mimarTebiT miRebuli gadawyvetilebani:

saqarTvelos konstituciis 21-e muxlis Tanaxmad:

1. ̀ sakuTreba da memkvidreobis ufleba aRiarebuli da uzrunvelyofilia. dauSvebelia sakuTrebis, misi SeZenis, gasxvisebis an memkvidreobiT miRebis sayovelTao uflebis gauqmeba.

2. aucilebeli sazogadoebrivi saWiroebisTvis, dasaSvebia pirvel punqtSi aRniSnul uflebaTa SezRudva kanoniT gansazRvrul SemTxvevebSi da dadgenili wesiT.

3. aucilebeli sazogadoebrivi saWiroebisTvis sakuTrebis CamorTmeva, dasaSvebia kanoniT pirdapir dadgenil SemTxvevebSi, sasamarTlos gadawyvetilebiT an organuli kanoniT dadgenili gadaudebeli aucileblobisas da mxolod saTanado anazRaurebiT~.43

saqarTvelos

sakonstitucio sasamarTlom, saqmeze `vano sisauri, Tariman maRraZe da zurab mWedliSvili saqarTvelos prezidentis winaaRmdeg~ (1999 wlis 23 Tebervlis gadawyvetileba), daakmayofila mosarCeleTa moTxovna saqarTvelos konstituciis 21-e muxlis darRvevis Taobaze da sainteresod ganmarta konstituciis debulebebi. mosarCeleebi moiTxovdnen, arakonstituciurad cnobiliyo saqarTvelos mTavrobis 1991 wlis 7 martis N131 „g“ gankarguleba, romlis mixedviT, cekavSiris sistemaSi myofi bazrebi, balansidan balansze usasyidlod gadaeca saqarTvelos vaWrobis saministros.

mosarCeleebi aRniSnavdnen, rom cekavSiri warmoadgens im sistemas, romlis sameurneo saqmianoba dafuZnebulia sabazro ekonomikis principebze, bazari ki erT-erTi rgolia, romliTac kooperacia xels uwyobs soflis meurneobis produqtebis warmoebis zrdas, maT gacvlasa da realizacias. saqarTvelos respublikis premier-ministris 1991 wlis 7 martis NgankargulebiT, cekavSiris sistemidan sakolmeurneo bazrebi saqarTvelos respublikis vaWrobis saministros ise gadaeca, rom mosarCeleTa interesebi ar gauTvaliswinebiaT.

43. saqarTvelos konstitucia;-1995w.

65

mosarCeleTa azriT, sadavo norma ewinaaRmdegeboda saqarTvelos konstituciis 21-e muxlis pirveli punqtis moTxovnebs, romlis mixedviT, sakuTreba da memkvidreobis ufleba aRiarebuli da uzrunvelyofilia. dauSvebelia sakuTrebis, misi SeZenis, gasxvisebis an memkvidreobiT miRebis sayovelTao uflebis gauqmeba. Sesabamisad, mosarCeleebi moiTxovdnen mxolod saqarTvelos respublikis mTavrobis 1991 wlis 7 martis gankargulebis pirveli punqtis „d“ qvepunqtis arakonstituciurad cnobas. mosarCeleebi moiTxovdnen, rom saqarTvelos teritoriaze ganlagebuli yvela bazari (garda im bazrebisa, romlebic privatizirebuli an aqcionirebulia), usasyidlod dabruneboda saqarTvelos cekavSirs, mis pirvandel mesakuTres. mopasuxe, saqarTvelos parlamenti, ar daeTanxma mosarCeleebs. aRniSnul saqmeze, sasamarTlo kolegiam miiCnia, rom ,,1987 wels, sakolmeurneo bazrebis gadacemisas, saxelmwifom, rogorc ZiriTadma mesakuTrem, gamoxata Tavisi neba da kooperaciuli sakuTrebis ganviTarebis xelSewyobis mizniT, sakolmeurneo bazrebi balansidan balansze gadasca vaWrobis saministros usasyidlod, e.i. sakuTrebis uflebiT. amrigad, Seicvala sakuTrebis forma – saxelmwifo sakuTrebis bazaze warmoiqmna kooperaciuli sakuTreba da ganisazRvra bazrebis samarTlebrivi statusic. cekavSiris, rogorc axali mesakuTris gamgeblobidan qonebis ukan gamoTxova, daiSveboda mxolod kanoniT dadgenili wesiT. amis sawinaaRmdegod, saqarTvelos respublikis imdroindelma premier-ministrma, 1991 wlis 7 marts, miiRo erTpirovnuli gankarguleba, romlis mixedviT, saqarTvelos cekavSiris sakolmeurneo bazrebi, saqarTvelos respublikis vaWrobis saministros gadaeca.

kanonmdeblobis darRveviT miRebulma erTpirovnulma aqtma (gankargulebam), faqtobrivad, Zaladakargulad gamoacxada imave sakiTxze saqarTvelos respublikis mmarTvelobis umaRlesi organos mier kolegialurad gamocemuli aqti~44(dadgenileba).

sasamarTlom daadgina, rom aseT pirobebSi irRveoda mosarCeleebis, rogorc samomxmareblo kooperaciis mepaie wevrebis, saqarTvelos konstituciis 21-e muxliT daculi sakuTrebis ufleba da Sesabamisad, daakmayofila maTi sarCeli. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom, saqmeze `saqarTvelos moqalaqeebi – daviT jimSeleiSvili, tariel gvetaZe da neli dalaliSvili saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~ (2007 wlis 2 ivlisi), ar daakmayofila mosarCeleTa moTxovna. konstituciuri sarCeliT, mosarCeleebi iTxovdnen saqarTvelos sisxlis samarTlis kodeqsis 52-e muxlis meore nawilis sityvebis, ̀ an kanonier mflobelobaSi~ arakonstituciurad cnobas saqarTvelos konstituciis 21-e muxlTan mimarTebiT. mosarCele ganmartavda, rom dairRva misi sakuTrebis ufleba.

44. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba saqmeze ,,vano sisauri, Tariman maRraZe da zurab mWedliSvili saqarTvelos prezidentis winaaRmdeg”, -

23.02.1999w.

66

537947 laris sxvadasxva dasaxelebis saqoneli mosarCelem Caabara gadamzidvel firmas TurqeTis respublikaSi. firma valdebuli iyo, saqoneli saqarTveloSi Camoetana. mZRolma, sazRvris gadakveTisas, Caidina saqarTvelos sisxlis samarTlis kodeqsis 214-e muxlis me-2 nawiliT gaTvaliswinebuli danaSauli, risTvisac xelvaCauris raionuli sasamarTlos 2006 wlis 20 aprilis ganaCeniT, saqarTvelos sisxlis samarTlis kodeqsis 52-e muxlis me-2 nawilze dayrdnobiT, mZRols saxelmwifos sasargeblod, usasyidlod CamoerTmeva mis kanonier mflobelobaSi arsebuli danaSaulis sagani – 537947 laris sabaJo Rirebulebis sxvadasxva dasaxelebis saqoneli, romelic mosarCeleTa kuTvnil qonebas warmoadgenda. mosarCeleTa azriT, sadavo norma ewinaaRmdegeboda saqarTvelos konstituciis 21-e muxls, romlis Tanaxmad, sakuTrebis CamorTmeva SesaZlebelia mxolod kanoniT gaTvaliswinebuli aucilebeli sazogadoebrivi saWiroebis arsebobisas da saTanado anazRaurebiT.

sakonstitucio sasamarTlom gadawyvetilebaSi ganmarta, rom konstituciis 21-e muxlTan mimarTebiT, miuxedavad imisa rom sadavo norma arakonstituciuri ar aris, misi Sinaarsis detaluri analizi normis srulyofis aucileblobaze miuTiTebs. sakonstitucio sasamarTlom aRniSna, rom rodesac sajaro interesis miRweva xdeba kerZo interesSi intensiuri CareviT, kerZo da sajaro interesebs Soris gonivruli balansis SesanarCuneblad, gansakuTrebiT aucilebelia konkretuli uflebis srulfasovani dacvis yvela aucilebeli sakanonmdeblo berketis Seqmna. sadavo normis saqarTvelos konstituciis 21-e muxlTan Sesabamisobis miuxedavad, kanonmdebeli ar Tavisufldeba valdebulebisgan, uzrunvelyos kanonmdeblobis srulyofa Sesabamisi konstituciuri da samarTlebrivi principebis gaTvaliswinebiT. amasTan, konkretuli sajaro miznebis etapobrivad miRwevis paralelurad, kanonmdebeli unda zrunavdes alternatiuli meqanizmebis SemoRebaze, rac SesaZlebels gaxdis imave miznis miRwevas adamianis uflebaTa ufro umniSvnelo SezRudvis xarjze.

sabolood, sakonstitucio sasamarTlom, miuxedavad imisa rom ar daakmayofila moqalaqeebis: daviT jimSeleiSvilis, tariel gvetaZisa da neli dalaliSvilis 384-e nomriT registrirebuli konstituciuri sarCeli saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg, saqarTvelos parlaments eTxova, moqmedi kanonmdeblobisa da saqarTvelos sisxlis samarTlis kodeqsis 52-e muxlis me-2 nawilis srulyofa.

aRsaniSnavia, rom ufro adrindel gadawyvetilebebSi, sakonstitucio sasamarTlo parlaments sTxovda ama Tu im normis daxvewas an urTierTobis daregulirebas, magram bolodroindeli tendencia am kuTxiT aRar

67

ganviTarebula da sakonstitucio sasamarTlo, aseT rekomendaciebs da `miTiTebebs~ parlaments ukve aRar aZlevs. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom, 2001 wlis 7 ivnisis gadawyvetilebiT, saqmeze `baramiZe da cimakuriZe saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~, nawilobriv daakmayofila mosarCeleTa moTxovna saqarTvelos konstituciis 21-e muxlis darRvevis Taobaze.

mosarCeleebi valida baramiZe da naTela cimakuriZe moiTxovdnen `sacxovrebeli sadgomiT sargeblobisas warmoSobili urTierTobebis Sesaxeb~ saqarTvelos 1998 wlis 25 ivnisis kanonis arakonstituciurad cnobas saqarTvelos konstituciis 21-e muxlTan mimarTebiT. mosarCeleTa azriT, sadavo aqtiT irRveoda konstituciis 21-e muxliT aRiarebuli maTi sakuTrebis ufleba, rac gamoixateboda imaSi, rom isini moklebulni iyvnen saSualebas, gamoeyenebinaT TavianTi sakuTreba. wlebis ganmavlobaSi, maT saxlebSi hyavdaT mdgmurebi, romelTac sadavo kanonma mosargeblis statusi mianiWa da aqedan gamomdinare, izRudeboda maTi sakuTrebis ufleba. mosarCeleTa TqmiT, sadavo kanonis pirvel muxls, samoqalaqo kodeqsis sawinaaRmdegod, Semoaqvs qcevis axali wesebi. kanons miniWebuli aqvs ukuZala, igi aregulirebs iseT urTierTobebs, romelic mowesrigebuli iyo adre moqmedi kanonmdeblobiT, riTac mniSvnelovnad gauaresda sacxovrebeli sadgomiT mesakuTreTa mdgomareoba. sadavo normam Semoitana kanonmdeblobisTvis ucnobi cneba `mosargeble,~ romelic ewinaaRmdegeboda da akninebda mesakuTris cnebas. sadavo normis me-2 muxlis pirveli punqtis Tanaxmad, mesakuTreebs faqtobrivad, erTmeodaT qoneba. sakonstitucio sasamarTlom, nawilobriv daakmayofila mosarCeleTa moTxovna saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg. arakonstituciurad iqna cnobili `sacxovrebeli sadgomiT sargeblobisas warmoSobili urTierTobebis Sesaxeb~ saqrTvelos kanonis me-2 muxlis pirveli punqti, me-5 muxli da me-7 muxlis me-2 punqti.45

konstituciis 21-e muxliT aRiarebuli sakuTrebis da memkvidreobis ufleba, sakonstitucio sasamarTlom dRemde ganmarta sxvadasxva gadawyvetilebebSi, rac winapiroba iqneba momavali gadawyvetilebebisTvis. aranakleb sainteresoa, Tu rogor ganmartebebs gaakeTebs sasamarTlo momavalSi, am umniSvnelovanesi uflebis Sesaxeb axal gadawyvetilebebSi.

45. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo; 2001 wlis 7 ivnisi #1\1\103

gadawyvetileba

68

konstituciis me-18 muxlTan dakavSirebiT miRebuli gadawyvetilebebi:

saqarTvelos konstituciis me-18 muxlis Tanaxmad:

1. adamianis Tavisufleba xelSeuvalia; 2. Tavisuflebis aRkveTa an piradi Tavisuflebis sxvagvari SezRudva

dauSvebelia sasamarTlos gadawyvetilebis gareSe; 3. adamianis dakaveba dasaSvebia kanoniT gansazRvrul SemTxvevebSi

sagangebod uflebamosili piris mier. dakavebuli Tu sxvagvarad TavisuflebaSezRuduli piri unda waredginos sasamarTlos gansjadobis mixedviT ara ugvianes 48 saaTisa. Tu momdevno 24 saaTis ganmavlobaSi sasamarTlo ar miiRebs gadawyvetilebas dapatimrebis; an Tavisuflebis sxvagvari SezRudvis Sesaxeb, piri dauyovnebliv unda ganTavisufldes;

4. amoRebulia (27.12.2006 N4136)5. dakavebul an dapatimrebul pirs, dakavebis an dapatimrebisTanave

unda ganemartos misi uflebebi da Tavisuflebis SezRudvis safuZveli. mas dakavebis an dapatimrebisTanave SeuZlia moiTxovos damcvelis daxmareba, rac unda dakmayofildes;

6. danaSaulis CadenaSi, eWvmitanilis dakavebis vada ar unda aRematebodes 72 saaTs, xolo braldebulis winaswari patimroba - 9 Tves;

7. am muxlis moTxovnaTa darRveva isjeba kanoniT. ukanonod dakavebul an dapatimrebul pirs aqvs kompensaciis miRebis ufleba”. 46

konstituciis me-18 muxlTan dakavSirebiT miRebuli pirveli gadawyvetileba aris 2003 wlis 29 ianvris gadawyvetileba saqmeze `beriaSvili jimSeriSvili da saxalxo damcveli saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~. mosarCeleebi am saqmeSi davobdnen, rom sssk-is Sesabamisad, pirs dakavebidan pirveli 12 saaTis ganmavlobaSi, dacvis ufleba garantirebuli ar hqonda, advokatis mowveva xdeboda mxolod 12 saaTis Semdeg, rac dakavebul pirs dadgenilebiT `cnobdnen eWvmitanilad~.

pirveli 12 saaTis ganmavlobaSi, mosarCeleTa mosazrebiT, irRveoda pirisTvis konstituciiT garantirebuli dacvis ufleba. sakonstitucio sasamarTlom, arakonstituciurad cno sadavo debulebebi am nawilSi da ganmarta, Tu ra aris dakaveba da dacvis ufleba konstituciis me-18 muxlis me-5 nawilis konteqstSi:

46. saqarTvelos konstitucia-1995wel

69

`saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos meore kolegia aRniSnavs, rom saqarTvelos konstituciis me-18 muxlis me-5 nawilis Sesabamisad, „dakavebul an dapatimrebul pirs, dakavebis an dapatimrebisTanave unda ganemartos misi uflebebi da Tavisuflebis SezRudvis safuZveli. mas dakavebis an dapatimrebisTanave SeuZlia moiTxovos damcvelis daxmareba, rac unda dakmayofildes“. aqedan gamomdinare, sasamarTlo Tvlis, rom pirs dakavebisTanave unda ganemartos misi uflebebi da mieces saSualeba, isargeblos aRniSnuli uflebebiT, maT Soris uflebiT, moiTxovos damcvelis daxmareba. piris dakavebisTanave, damcvelis mowvevis uflebas iTvaliswinebs evropis mravali qveyana.

sasamarTlo kolegia aseve aRniSnavs, rom piri dakavebulad SeiZleba CaiTvalos im momentidan, rodesac dakavebisTvis sagangebod uflebamosili piri, kanoniT gansazRvrul SemTxvevebSi da safuZvelze, SeuzRudavs adamians saqarTvelos konstituciiT garantirebul Tavisuflebas.~47

sakonstitucio am ganmartebam, momavalSic gamoricxa samarTaldamcav organoTa mier TviTnebobis SesaZlebloba da cneba `dakaveba~ ganimarta amomwuravad. imave saqmeSi, sakonstitucio sasamarTlom, aseve gaakeTa ganmarteba me-18 muxlis me-6 nawilTan mimarTebiT. sakonstitucio sasamarTlos ganmartebis miuxedavad, momavalSi es precedenti TviTon parlamentma Secvala da konstituciasTan SesabamisobaSi moiyvana sssk-is 162-e muxli.

moTxovnis am nawilSi, mosarCeleebi davobdnen, rom sssk 162-e muxlis Sesabamisad, braldebuli SesaZloa, 9 Tveze meti xnis ganmavlobaSi yofiliyo patimrobaSi imis gaTvaliswinebiT, rom mas Semdeg, rac piris saqme warimarTeboda sasamarTloSi arsebiTad gansaxilvelad da is gaxdeboda `gansasjeli~, aTvlas iwyebda axali vadebi, rac arsebiTad aRemateboda konstituciis me-18 muxliT dadgenil 9 Tvian vadas.

mosarCeleTa mtkicebiT, ̀ braldebuli~ aris piri braldebis wayenebidan (+ eWvmitanilad dakavebis 48 saaTiani vada), pirveli instanciis sasamarTlos mier mis msjavrdebamde da ara sasamarTloSi saqmis gadacemamde, ris gamoc sssk 162-e muxlis is debulebebi, romlebic `gansasjelisTvis~ axal vadebs awesebda, cnobili unda yofiliyo arakonstituciurad.

sakonstitucio sasamarTlo ar daeTanxma mosarCeleebs da ganmarta: `saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo aRniSnavs, rom saqarTvelos konstituciis me-18 muxlis me-6 punqti wyvets mxolod eWvmitanilisa da braldebulis dakavebisa da winaswari patimrobis vadebs, igi ar Seicavs gansasjelis patimrobis vadas misTvis sasamarTlos mier konkretuli danaSaulisaTvis sasjelis Sefardebamde.

47. 2003 wlis 29 ianvris gadawyvetileba saqmeze `beriaSvili jimSeriSvili da

saxalxo damcveli saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~

70

sasamarTlo kolegia miuTiTebs, rom sisxlis samarTlis saproceso kodeqsi, savsebiT marTebulad ganasxvavebs erTmaneTisgan braldebulsa da gansasjels, Tumca SesaZlebelia, maT saerTo hqondeT ZiriTadi saproceso uflebebi. marTalia, am SemTxvevaSi SeiZleba igulisxmebodes erTi da igive fizikuri piri, magram sxvadasxvaa sisxlis samarTlis procesis mwarmoebeli organo da aqedan gamomdinare, agreTve am fizikuri piris statusi.~48

am gadawyvetilebis Semdeg, sssk 162-e muxlSi Setanilma cvlilebebma (bolo cvlileba 2006 wlis 29 dekemberi), imgvarad Camoayalibes braldebulis winaswari patimrobis vada, rom dakavebidan piris msjavrdebamde, saerTo vada ar aRemateba 9 Tves da braldebuli aris piris statusi mis msjavrdebamde, miuxedavad imisa, saqme imyofeba winaswar gamoZiebaSi Tu sasamarTloSi arsebiT gansaxilvelad. amdenad, sakonstitucio sasamarTlos imdroindelma ganmartebam konstituciis me-18 muxlis me-6 nawilisa, didi xniT ver imoqmeda da TviTon sakanonmdeblo organom moiyvana sssk-i konstituciur normasTan SesabamisobaSi.

aseve, me-18 muxlis me-6 nawilis konteqstSi imsjela sakonstitucio sasamarTlom saqmeze `saxalxo damcveli parlamentis winaaRmdeg~, 2003 wlis 16 dekembris gadawyvetilebaSi mosarCele davobda, rom me-18 muxlis me-6 nawiliT dadgenili 9 Tviani patimrobis vadaSi, sssk-is sadavo debulebebis wyalobiT, ar Sedioda ss saqmis masalebis gacnobis dro, rac iZleoda imis SesaZleblobas, rom piri 9 Tveze meti xniT yofiliyo winaswar patimrobaSi, ris gamoc mosarCele moiTxovda arakonstituciurad cnobiliyo sssk-is sadavo debulebebi konstituciis me-18 muxlis me-6 nawilTan mimarTebiT. am SemTxvevaSi, sakonstitucio sasamarTlom gaiziara mosarCeleTa pozicia da arakonstituciurad cno sssk-is sadavo debulebebi imis gaTvaliswinebiT, rom konstituciiT dadgeli 9 Tviani vada amomwuravi iyo da misgan gadaxveva dauSvebeli iqneboda. saqmeze, `g. CxeiZe saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~, romelzec sasamarTlom saboloo gadawyvetileba 2005 wlis 4 Tebervals miiRo, mxare davobda, rom saqarTvelos administraciul samarTaldarRvevaTa kodeqsis 243-e muxlis pirveli punqtiT, administraciuli samarTaldarRvevis oqmis Sedgena iyo aucilebeli.

oqmis adgilze Sedgena iyo SeuZlebelia, `damrRvevi policiis muSakma an saxalxo razmeulma, am mizniT SeiZleba miiyvanos policiaSi an nebayoflobiTi saxalxo razmeulis StabSi~.

48. 2003 wlis 29 ianvris gadawyvetileba saqmeze `beriaSvili jimSeriSvili da

saxalxo damcveli saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~

71

gansxvavebiT sadavo normisagan, saqarTvelos konstituciis me-18 muxlis me-3 nawili imperatiulad adgenda, rom adamianis Tavisuflebis SezRudva SesaZlebelia ganxorcieldes amisTvis sagangebod uflebamosili subieqtis mier, romlis statusi, uflebani da movaleobani gansazRvruli unda iqnes kanonmdeblobiT, raTa Tavidan iqnes acilebuli TviTneburi dakavebis SesaZlebloba, radgan arc mocemuli kodeqsiT da arc saqarTvelos sxva sakanonmdeblo aqtiT, ar aris gansazRvruli, Tu ra samarTlebrivi statusis mqonea saxalxo razmi. mosarCele Tvlida, rom sadavo muxlis aRniSnuli debuleba, arakonstituciuri iyo da ewinaaRmdegeboda saqarTvelos konstituciis me-18 muxlis 1-l da me-3 punqtebs. mosarCele konstituciur sarCelSi aRniSnavda, rom saqarTvelos administraciul samarTaldarRvevaTa kodeqsis 247-e muxlis meore debuleba ewinaaRmdegeboda saqarTvelos konstituciis me-18 muxlis me-3 punqts, radgan sadavo muxlis Tanaxmad, piri SeiZleba dakavebuli iqnes `sam dRe-Ramemde, amis Sesaxeb prokurorisTvis werilobiTi SetyobinebiT~ an `aTi dRe-Ramis vadiT, prokuroris sanqciiT~, xolo saqarTvelos konstituciiT, nebismieri dakavebuli piri, dakavebidan 24 saaTis gasvlamde, sasamarTlos unda waredginos. konstituciis Tanaxmad ki, prokurori ar aris uflebamosili Tanamdebobis piri, romelsac SeuZlia, miiRos gadawyvetileba piris 24 saaTze meti vadiT dakavebis Sesaxeb. mosarCeles, aseve arakonstituciurad miaCnda saqarTvelos administraciul samarTaldarRvevaTa kodeqsis 247-e muxlis is debuleba, romliTac wvrilmani xulignobis SemTxvevaSi da krebebis, mitingebis, quCaSi msvlelobebisa da demonstraciebis organizaciisa da Catarebis wesis damrRvevebi, SeiZleba manamde daakavon, sanam uflebamosili organo ar ganixilavs maT darRvevas da ar Seufardebs saxdels, rac saSualebas iZleoda, piri dakavebuli yofiliyo or dRe-Rameze meti droiT manam, sanam waredgineba sasamarTlos. aRniSnulidan gamomdinare, mosarCeles sadavo muxli miaCnda saqarTvelos konstituciis me-18 muxlis me-3 punqtTan Seusabamod. mosarCele aseve davobda, rom arakonstituciuri iyo saqarTvelos administraciul samarTaldarRvevaTa kodeqsis 247-e muxlis is debulebac, romlis Tanaxmad, `administraciuli dakavebis dro gamoiangariSeba oqmis Sesadgenad damrRvevis miyvanis momentidan, xolo mTvral mdgomareobaSi myofi piris, – misi gamofxizlebis momentidan~, radgan saqarTvelos konstituciiT dadgenilia drois is zRvruli vada, romlis ganmavlobaSic, SesaZlebelia, piri dakavebuli iqnes manam, sanam mas waradgenen sasamarTlos winaSe. mosarCele Tvlis, rom yovelgvari mizezi, romelic aCerebs an garkveuli droiT gamoricxavs dakavebuli piris mimarT mocemuli drois dinebas, ewinaaRmdegeboda saqarTvelos konstituciis me-18 muxlis pirvel da me-3 punqtebs.

72

aseve, administraciul samarTaldarRvevaTa kodeqsis 251-e muxli, romlis Tanaxmad, `administraciuli dakaveba, piradi gasinjva, nivTebis gasinjva da dokumentebis CamorTmeva dainteresebulma pirebma SeiZleba gaasaCivron zemdgom organoebSi (Tanamdebobis pirTan) an prokurorTan~, ewinaaRmdegeboda saqarTvelos konstituciis me-18 muxlis 1-el, me-2, me-7 da 42-e muxlis pirvel punqtebs, radgan sadavo normiT dakavebul pirs, eZleva ufleba, dakavebis kanoniereba gaasaCivros mxolod prokurorTan an zemdgom organoebSi (Tanamdebobis pirTan). saqarTvelos administraciul samarTaldarRvevaTa kodeqsis 246-e muxliT ki, gansazRvrulia is Tanamdebobis pirebi da organoebi, romelTac aqvT administraciuli dakavebis ufleba. mosarCele Tvlida, rom sadavo normiT, mas ara hqonda ufleba, mocemuli gadawyvetileba gaesaCivrebina sasamarTlos gziT. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom, nawilobriv daakmayofila mosarCele giorgi CxeiZis konstituciuri sarCeli. sasamarTlom ganmarta, rom miuxedavad imisa, rom `saxalxo razmeuli faqtobrivad ar arsebobs, sadavo norma ZalaSia, moqmedebs da iZleva gauTvaliswinebel SemTxvevebSi piris TviTneburi dakavebis saSualebas, rac ewinaaRmdegeba saqarTvelos konstituciis me-18 muxls, romlis Tanaxmad, `adamianis dakaveba, dasaSvebia kanoniT gansazRvrul SemTxvevebSi, sagangebod uflebamosili piris mier~. vinaidan, dReisTvis, saqarTveloSi moqmedi aranairi samarTlebrivi aqti ar aregulirebs Tu ras warmoadgens `saxalxo razmeulis~ instituti da ar aris daregulirebuli misi kanoniT gaTvaliswinebuli uflebamovaleobani, ewinaaRmdegeba konstituciis aRniSnul muxls, romlis Tanaxmad, adamianis dakaveba unda moxdes mxolod kanoniT gansazRvrul SemTxvevebSi, saamisod sagangebod uflebamosili piris mier. sasamarTlom aRniSna, rom konstituciis me-18 muxli, imperatiulad adgens erTaderT uflebamosil subieqts, sasamarTlos mier pirisTvis Tavisuflebis SezRudvis kanonierebis sakiTxis ganxilvis vadebsa da procedurebs. zemoaRniSnulidan gamomdinare, sasamarTlo miiCnevs, rom sasazRvro reJimis damrRvevi pirovnebis dasadgenad, misi 3 dRe-RamiT, xolo prokuroris sanqciiT ki 10 dRe-RamiT dakaveba, sruliad moklebulia sasamarTlo kontrols da ewinaaRmdegeba konstituciis me-18 muxls, romelic Tavisuflebis aRkveTis an piradi Tavisuflebis sxvagvari SezRudvis uflebis mqone subieqtad miiCnevs mxolod sasamarTlos da dauSveblad miiCnia, misi gadawyvetilebis gareSe, msgavsi moqmedebis Catareba. sasamarTlos miaCnia, rom saqarTvelos konstituciis me-18 muxlis moTxovnas ewinaaRmdegeba saqarTvelos administraciul samarTaldarRvevaTa kodeqsis 247-e muxlis is debulebac, romlis Tanaxmad, `wvrilmani xulignobis SemTxvevaSi da krebebis, mitingebis, quCaSi msvlelobisa da demonstraciebis organizaciisa da Catarebis

73

wesis damrRvevebi SeiZleba dakavebulebi iqnen manam, sanam uflebamosili organo ar ganixilavs maT darRvevas da ar Seufardebs saxdels~. sasamarTlo aRniSnavs, rom radgan 262-e muxli, romliTac gansazRvrulia administraciul samarTaldarRvevaTa saqmeebis ganxilvis vadebi, krebebis, mitingebis, quCaSi msvlelobisa da demonstraciebis organizaciisa da Catarebis wesis darRveva, ganixileba (174’) sami dRis vadaSi. sadavo muxli iZleva SesaZleblobas, rom piri dakavebul iqnes 48 saaTze meti droiT, sanam igi waredgineba sasamarTlos, rac ewinaaRmdegeba konstituciis me-18 muxlis moTxovnebs, xolo rac Seexeba wvrilmani xulignobis SemTxvevas, sasamarTlo Tvlis, rom am SemTxvevaSi, daculia saqarTvelos konstituciis me-18 muxlis moTxovnebi, radgan zemoaRniSnuli darRvevisTvis, saqarTvelos administraciul samarTaldarRvevaTa kodeqsis (166-e muxli) Tanaxmad, wvrilmani xulignoba ganixileba 1 dRe-Ramis ganmavlobaSi.49 `sasamarTlo kolegia aRniSnavs, rom saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2003 wlis 29 ianvris (N2/3/182,185,191) gadawyvetilebis Tanaxmad, `piri dakavebulad SeiZleba CaiTvalos im momentidan, rodesac dakavebisTvis uflebamosili piri, kanoniT gansazRvrul SemTxvevebSi da safuZvelze, SeuzRudavs adamians saqarTvelos konstituciiT garantirebul Tavisuflebas~.

rac Seexeba saqarTvelos administraciul samarTaldarRvevaTa kodeqsis 251-e muxlis konstituciurobas, saqarTvelos konstituciis me-18 muxlis 1-el, me-2, me-3 da me-7 punqtebTan da 42-e muxlis pirvel punqtTan mimarTebiT, sasamarTlo aRniSnavs, rom sadavo norma, romlis Tanaxmad, `administraciuli dakaveba, piradi gasinjva, nivTebis gasinjva da dokumentebis CamorTmeva dainteresebulma pirebma SeiZleba gaasaCivron zemdgom organoebSi (Tanamdebobis pirTan) an prokurorTan~, ar zRudavs saqarTvelos konstituciis 42-e muxliT garantirebul sasamarTlosadmi mimarTvis uflebas~,50 miuTiTa sasamarTlom Tavis gadawyvetilebaSi.

49. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo;-giorgi CxeiZe saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg (2005 wlis 4 Tebervali #2/1/263)

50. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2003 wlis 29 ianvris (N2/3/182,185,191)

gadawyvetileba;

74


saqarTvelos konstituciis me-19 muxlis Sesabamisad: . 1. yovel adamians aqvs sityvis, azris, sindisis, aRmsareblobisa da

rwmenis Tavisufleba; 2. dauSvebelia adamianis devna sityvis, azris, aRmsareblobis an rwmenis

gamo, agreTve misi iZuleba gamoTqvas Tavisi Sexeduleba maT Sesaxeb; 3. dauSvebelia am muxlSi CamoTvlil TavisuflebaTa SezRudva, Tu maTi

gamovlineba ar laxavs sxvaTa uflebebs.~51 sakonstitucio sasamarTlom, aseve gaakeTa ganmarteba konstituciis

me-19 muxliT dacul uflebasTan mimarTebiT. 2004 wlis 11 martis gadawyvetileba saqmeze: `gogiCaiSvili

parlamentis winaaRmdeg~, sakonstitucio sasamarTlom ar daakmayofila sakonstitucio sarCeli.

mosarCele moiTxovda saqarTvelos samoqalaqo kodeqsis me-18 muxlis me-2 nawilisa da saqarTvelos kanonis presisa da masobrivi informaciis sxva saSualebebis Sesaxeb me-20 muxlis pirveli punqtis arakonstituciurad cnobas saqarTvelos konstituciis me-19 muxlis me-2 punqtTan mimarTebiT.

mosarCeles, saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos gadawyvetilebiT, daekisra 2001 wlis 1 aprils samauwyeblo kompania `rusTavi 2-is~ erT-erT gadacema `60 wuTSi~ sajarod gavrcelebuli informaciis uaryofa. sasamarTlom, gadawyvetilebis gamotanisas, ixelmZRvanela sadavo normebiT, romlis Tanaxmadac, `pirs ufleba aqvs, sasamarTlos meSveobiT, moiTxovos im cnobebis uaryofa, romlebic laxavs mis pativs, Rirsebas, piradi cxovrebis saidumloebas, pirad xelSeuxeblobas, an saqmian reputacias, Tu am cnobebis gamavrcelebeli ar daamtkicebs, rom isini sinamdviles Seefereba~. mosarCeles miaCnda, rom aRniSnuli muxliT irRvevoda saqarTvelos konstituciis me-19 muxlis me-2 punqti, romlis Tanaxmadac `dauSvebelia adamianis devna sityvis, azris, aRmsareblobis an rwmenis gamo. agreTve, misi iZuleba, gamoTqvs Tavisi Sexeduleba maT Sesaxeb~. mosarCele davobda, rom azris gamoxatvis Tavisufleba niSnavs ara marto uflebas, Tavisuflad gamoxato sakuTari azri, aramed uflebasac, Seikavo Tavi nebismieri SenTvis arasasurveli azris gamoxatvisagan. is informacia, romlis uaryofac daevala pirs, SeiZleba misTvis kvlav erTaderT WeSmaritebas warmoadgendes. sadavo norma ki, konstituciis me-19 muxlis sapirispirod, avalebs mas, misi nebis sawinaaRmdegod, gaavrcelos an/da gamoxatos azri.

51. saqarTvelos konstitucia-1995w

75

sakonstitucio sasamarTlom ar daakmayofila mosarCele akaki gogiCaiSvilis konstituciuri sarCeli.52 amave gadawyvetilebiT, saqarTvelos parlaments eTxova, emsjela saqarTvelos samoqalaqo kodeqsis me-18 muxlis me-2 nawilSi miTiTebuli ̀ cnobebis~ srulyofaze misi dakonkretebis TvalsazrisiT.

konstituciis 30-e muxlTan dakavSirebiT miRebuli gadawyvetilebebi:

saqarTvelos konstituciis 30-e muxlis Tanaxmad: 1. Sroma Tavisufalia; 2. saxelmwifo valdebulia, xeli Seuwyos Tavisufali mewarmeobisa da

konkurenciis ganviTarebas. akrZalulia monopoliuri saqmianoba, garda kanoniT daSvebuli SemTxvevebisa. momxmarebelTa uflebebi daculia kanoniT;

3. SromiTi urTierTobis momwesrigebel saerTaSoriso SeTanxmebaTa safuZvelze, saxelmwifo icavs saqarTvelos moqalaqeTa SromiT uflebebs sazRvargareT;

4. SromiTi uflebebis dacva, Sromis samarTliani anazRaureba da usafrTxo, jansaRi pirobebi,arasrulwlovanisa da qalis Sromis pirobebi ganisazRvreba kanoniT.53

erT-erTi pirveli gadawyvetileba romelic sakonstitucio sasamarTlom konstituciis 30-e muxliT dacul uflebasTan mimarTebiT gamoitana, aris 1998 wlis 3 noembris gadawyvetileba saqmeze ̀ avTandil WaWua saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~.

aRniSnuli gadawyvetileba ara mxolod konstituciis 30-e muxlis nawilSia saintereso, es gadawyvetileba naTeli magaliTia, Tu ra samarTlebrivi viTarebebis fonze uwevda sasamarTlos muSaobis dawyeba da rogori iyo pirveli gadawyvetilebebis suliskveTeba. mosarCele davobda ,,saerTo sasamarTloebis Sesaxeb~ 1997 wlis organuli kanonis 86-e muxlis I punqtis Sesaxeb, romlis mixedviTac, raionis (qalaqis) sasamarTlos Tbilisis saqalaqo sasamarTlos, afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebis sasamarTloebis mosamarTleebs, garda im mosamarTleebisa, romlebic daniSnuli an arCeuli arian, am kanonis Sesabmisad, uflebamosileba 1998 wlis 1 maiss unda SewyvetodaT. sakonstitucio sasamarTlom ganmarta, rom ,,saqarTvelos konstituciis 30-e muxli exeba Sromis Tavisuflebas da SromiTi uflebebis dacvis sakiTxebs.

52. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo, 2004 wlis 11 martis #241

gadawyvetileba53. saqarTvelos konstitucia., 1995w.

76

am muxlis pirveli punqti aRiarebs ara Sromis uflebas, Sromis Tavisuflebas, e.i. Tavisufali Sromis uflebas. Sroma Tavisufalia _ es niSnavs, rom adamians miniWebuli aqvs ufleba, Tavad gankargos sakuTari SesaZleblobebi SromiT saqmianobaSi, Tavad airCios SromiTi saqmianobis esa Tu is sfero. Sroma Tavisufalia niSnavs imasac, rom saxelmwifo ukve aRar iRebs moqalaqeTa SromiTi dasaqmebis valdebulebas. magram es rodi niSnavs imas, rom saxelmwifom uari Tqvas ukve dasaqmebul pirTa SromiTi uflebebis dacvaze. e.i. saxelmwifo uars ambobs moqalaqeTa SromiTi dasaqmebis valdebulebebze, magram kisrulobs valdebulebas, daicvas dasaqmebul moqalaqeTa SromiTi uflebebi~.

sakonstitucio sasamarTlom aseve miuTiTa: `rom mosamarTleTa uflebamosilebis vadamde Sewyvetis arakonstituciurad cnobis Sesaxeb sarCelze uaris Tqma, safuZveli gaxdeba momavalSi ukanono precedentis SeqmnisaTvis, rac dauSvebelia, Tundac im axladarCeuli mosamarTleebis uflebebis dasacavad, romelTa mimarT specialistmada mowveulma, batonma aleqsandre SuSanaSvilma ukve ganacxada, rom xelisufleba uflebamosilia, Tu saWirod dainaxavs, mokle xanSi isev mTels sasamarTlo korpuss Seuwyvitos uflebamosileba. sasamarTlo kolegia Tvlis, rom mosamarTleTa sayovelTao daTxovna ar unda xdebodes politikuri mosazrebiT, xelisuflebis TviTnebobiT an xelisuflebis Secvlis motiviT. miT ufro, bevri arsebiTi mniSvnelobis kanoni ar aris miRebuli an ar amoqmedebula da ar aris gamoricxuli, rom xval - zeg isev dadges sakiTxi mosamarTleTa korpusis uflebamosilebis vadamde Sewyvetis Sesaxeb; sasamarTlo kolegia ver gaiziarebs specialistis, baton aleqsandre SuSanaSvilis daskvnas imis Sesaxeb, rom sasamarTlo saxelmwifo xelisuflebis nawilia da es ukanaskneli, uflebamosilia, Tavisi SexedulebiT, yovelgvari safuZvlis gareSe, vadamde Seuwyvitos uflebamosileba mosamarTleebs: jer erTi, - Tu sakanonmdeblo xelisuflebas miecema ufleba Tavisi SexedulebiT nebismier dros daiTxovos mosamarTleTa mTeli korpusi, e.i. sasamarTlo xelisufleba, maSin araraobad iqceva saqarTvelos konstituciis me-5 muxlis me- 4 punqti, romlis ZaliT „saxelmwifo xelisufleba xorcieldeba xelisuflebis danawilebis principze dayrdnobiT,~ rac imas niSnavs, rom xelisufleba danawilebulia sam Stod: sakanonmdeblo xelisufleba, aRmasrulebeli xelisufleba da sasamarTlo xelisufleba. xelisuflebis am sami Stos kompetencia ise unda iyos reglamentirebuli konstituciiT, rom xelisuflebis arc erT Stos ar unda SeeZlos xelisuflebis meore Stos funqciebis miTviseba da miT umetes, xelisuflebis arc erT Stos ar unda SeeZlos vadamde Seuwyvitos uflebamosilebis vada xelisuflebis meore Stos; meore - sakanonmdeblo xelisufleba unda moqmedebdes misTvis konstituciiT miniWebuli kompetenciis farglebSi da ara Tavisi Sexedulebebis mixedviT. sakanonmdeblo xelisuflebis

77

mier sasamarTlo xelisuflebisTvis uflebamosilebis vadamde Sewyveta, maSin iqneboda kanonieri, Tu aseT uflebas sakanonmdeblo xelisuflebas mianiWebda konstitucia”.54

sakonstitucio sasamarTlom, konstituciuri sarCeli da ”saerTo sasamarTloebis Sesaxeb” organuli kanonis 86-e muxlis pirveli punqti cnobili iqna arakonstituciurad. miuxedavad imisa, rom sakonstitucio sasamarTlom kategoriuli da principuli msjelobiT farTod ganmarta konstituciis 30-e muxli da sakonstitucio sarCeli daakmayofila. am gadawyvetilebam, xelSesaxebi Sedegebi ver moitana da mosamarTleTa korpusi srulad gamoicvala im etapze. xolo mogvianebiT, 2004 wels, igive ganmeorda da kidev erTxel gamoicvala mosamarTleTa is korpusi, romelic 1998 wels iqna daniSnuli. am precendentma, sakonstitucio sasamarTlos avtoritetze dadebiTi gavlena ver moaxdina da SeiZleba iTqvas, daaknina misi avtoriteti xelisuflebis sxva Stoebis sasargeblod.


konstituciis me-14 muxlis Tanaxmad: `yvela adamiani dabadebiT Tavisufalia da kanonis winaSe Tanasworia

ganurCevlad rasisa, kanis ferisa, enisa, sqesisa, religiisa, politikuri da sxva Sexedulebebisa, erovnuli, eTnikuri da socialuri kuTvnilebisa, warmoSobisa, qonebrivi da wodebrivi mdgomareobisa, sacxovrebeli adgilisa.~

konstituciis me-14 muxlTan mimarTebiT, 2003 wlis 7 noembris gadawyvetilebaSi, sakonstitucio sasamarTlom imsjela saqmeze `janeliZe, uberi, lagvilava da Todria saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~. mosarCeleebi davobdnen imis Sesaxeb, rom kanonis `iZulebiT gadaadgilebul pirTa-devnilTa Sesaxeb~ sadavo debulebebi arRvevda saqarTvelos konstituciis me-14 muxliT dadgenil uflebas. sadavo normiT, Tu piri sakuTari nebis sawinaaRmdegod Seicvlida sacxovrebel adgils, is dakargavda devnilis statuss, ris Semdegac is avtomaturad dakargavda saxlemwifos mier gaTvaliswinebul socialur da sxva garantiebs. sakonstitucio sasamarTlom, konstituciis me-14 muxlis adeqvaturi ganmartebisTvis, moiSvelia adamianis uflebaTaA saerTaSoriso konvencia da evrosasamarTlos precedenti da miuTiTa:

54. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo-avTandil WaWua saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~.,(1998 wlis “3” noembris gadawyetileba

78

`kanonis winaSe Tanasworobis principi gulisxmobs yvela im adamianis uflebebisa da Tavisuflebebis Tanabrad aRiarebas da dacvas, romelic imyofeba Tanabar pirobebSi da kanoniT gansazRvruli sakiTxis mimarT aqvs adeqvaturi damokidebuleba.

aRniSnuli principi moicavs xelisuflebis sakanonmdeblo saqmianobis speqtrs, raTa moxdes Tanabar pirobebsa da garemoebebSi myofi individebisaTvis Tanabari privilegiebis miniWeba da Tanabari pasuxismgeblobis dakisreba. gansxvavebuli sakanonmdeblo regulireba, ra Tqma unda, yvela SemTxvevaSi ar CaiTvleba kanonis winaSe Tanasworobis principis darRvevad. kanonmdebels ufleba aqvs, kanoniT gansazRvros gansxvavebuli pirobebi, magram es gansxvaveba unda iyos dasabuTebuli, gonivruli da mizanSewonili. amasTan, uzrunvelyofili unda iqnes diferencirebulobis Tanabari done erTsa da imave pirobebSi myofi subieqtebisTvis. adamianis uflebaTa evropuli sasamarTlo, evropuli konvenciis me-14 muxlis (diskriminaciis akrZalva) darRvevis dadgenisas, xelmZRvanelobs Semdegi kriteriumebiT: me-14 muxlis darRvevas adgili aqvs maSin, roca saxezea: a) diferencirebuli damokidebuleba erTnairi SemTxvevebis mimarT, gonivruli da obieqturi safuZvlebis gareSe da b) ar aris daculi proporciuloba misaRwev mizansa da miznis misaRwevad gamoyenebul saSualebebs Soris~.55

am SemTxvevaSic, sakonstitucio sasamarTlom ixelmZRvanela evropis adamianis uflebaTa dacvis saerTaSoriso sasamarTlos praqtikiT, raTa ufro naTlad gadmoeca konstituciis me-14 muxlis namdvili azri.~56 saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom, saqmeze ,,saqarTvelos moqalaqeebi - uta lipartia, giorgi xmeliZe, eliso janaSia da goCa Radua saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~, 2005 wlis 16 Tebervlis gadawyvetilebaSi aseve ganmarta konstituciis me-14 (da 39) muxlebi. mosarCeleebi, romlebic iyvnen q. Tbilisis da q.foTis mcxovrebni, davobdnen rom ,,saqarTvelos dedaqalaqis – Tbilisis Sesaxeb“ saqarTvelos 1998 wlis 20 Tebervlis kanonis 22-e muxlis pirveli punqtis me-2 winadadebiT, ,,adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis Sesaxeb” saqarTvelos 1997 wlis 16 oqtombris organuli kanonis me-10 muxlis me-3 punqtis ,,b” qvepunqtiT, me-13 muxlis me-4 punqtiT da 26-e muxlis pirveli punqtis ,,f” qvepunqtiT.57

55. 2003 wlis 7 noemberis gadawyvetilebaSi sakonstitucio sasamarTlom saqmeze

`janeliZe, uberi, lagvilava da Todria saqarTvelos parlemantis winaaRmdeg; 56. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba N2/7/219., 2003 wlis

7noemberi57. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo (#,,saqarTvelos moqalaqeebi - uta

lipartia, giorgi xmeliZe, eliso janaSia da goCa Radua saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg” gadawyvetileba (1/2/213,243 2005 wlis 16 Tebervali)

79

mosarCeleebi davobdnen, rom maT erRveodaT saqarTvelos konstituciis me-14 muxliT garantirebuli ufleba. imis gamo, rom sadavo debulebebiT, Tbilissa da foTSi sxva qalaqebisgan gansxvavebiT, qalaqis meri iniSneboda prezidentis mier da maT ar hqondaT ufleba, uSualod aerCiaT meri. `Tbilisis moqalaqeebs ara aqvT ufleba, airCion meri sayovelTao, Tanaswori da pirdapiri saarCevno uflebis safuZvelze~, _ davobda mosarCele. sakonstitucio sasamarTlom daakmayofila mosarCeleTa moTxovna da arakonstituciurad cno sadavo debulebebi. konstituciis me-14 muxliT, yvela adamiani, maTi sacxovrebeli adgilis miuxedavad, Tanasworia kanonis winaSe. sasamarTlom miuTiTa: `kanonis winaSe uTanasworoba gamoixateba imiT, rom qalaq Tbilissa da qalaq foTSi mcxovreb adamianebs, maT Soris – mosarCeleebsac, sadavo normebis gamo ar SeuZliaT Tav-TavianTi meris arCeva maSin, rodesac aseTi ufleba miniWebuli aqvs sxva saTanado qalaqebis mosaxleobas.~

gadawyvetilebaSi gakeTebuli ganmarteba: sakonstitucio sasamarTlos mier konstituciis me-2 TaviT dacul uflebebTan dakavSirebiT miRebuli gadawyvetilebebi, yvela SemTxvevaSi saintereso da mniSvnelovania. Tu sasamarTlo akmayofilebs sarCels da arakonstituciurad cnobs gasaCivrebul kanons an kanonqvemdebare normatiul aqts, viTareba naTelia. magram Tu sasamarTlo sarCels ar akmayofilebs, aseT SemTxvevaSic mniSvnelovania sasamarTlos msjeloba da gadawyvetileba. saqarTvelos organuli kanonis ̀saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb~ 25-e muxlis Tanaxmad, ̀ sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba sabolooa da misi Seusrulebloba isjeba kanoniT~. sasamarTlos gadawyvetileba aris erTi mTlianoba, amitom rogorc daskvniTi-sarezolucio, aseve aRwerilobiTi da samotivacio nawilic gadawyvetilebisa unda Sesruldes. anu, Tu sasamarTlo normas samotivacio nawilSi afasebs ise, rom is gansxvavdeba arsebuli praqtikisgan, miuxedavad imisa dakmayofildeba Tu ara sarCeli momavalSi, sasamarTlos motivacia praqtikaSi gaTvaliswinebuli unda iyos. miuxedavad am motivaciisa, dRemde gansxvavebuli damokidebulebebi arsebobs sakiTxTan mimarTebiT. nebismier SemTxvevaSi, sakonstitucio sasamarTlos yvela gadawyvetileba sainteresoa da dadebiT gavlenas axdens samarTlebriv garemoze. saboloo jamSi, SesaZlebelia iTqvas, rom sakonstitucio sasamarTlos mier konstituciis me-2 TavTan mimarTebiT miRebuli gadawyvetilebebi da am gadawyvetilebebSi Camoyalibebuli msjelobebi da precedentebi unda CaiTvalos konkretuli normis yvelaze ufro konstituciasTan Sesabamis ganmartebad da aseve, konstituciuri normis yvelaze ufro metad kompetentur ganmartebad. konstituciis namdvili azris dasadgenad, sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetilebebi umniSvnelovanesia.

80

imedia, momavalSi, sakonstitucio sasamarTlo mniSvnelovan da praqtikisTvis saWiro, konstituciasTan Sesabamis ganmartebebs gaakeTebs Tavis gadawyvetilebebSi.

paralelebi da gansxvavebebi saqarTvelosa da germaniis sakonstitucio sasamarTloebs Soris

germaniis sasamarTlo sistema Camoyalibebulia qveynis konstituciiT, romlis mixedviTac, sasamarTlo xelisufleba xorcieldeba federaluri sakonstitucio sasamarTlos, Cveulebrivi sasamarTloebis da miwebis (federaciis erTeulebi) sasamarTloebis mier. saqarTvelos sakonsti-tucio sasamarTlo, sakonstitucio kontrolis ganmaxorcielebeli sa-samarTlo organoa, romelic uzrunvelyofs saqarTvelos konstituciis uzenaesobas, konstituciur kanonierebas da adamianis konstituciuri uflebebisa da Tavisuflebebis dacvas.

germaniis konstitucia, 1-19 muxlebiT, adamianis ZiriTad ufle-bebsa da Tavisuflebebs yvelaze maRal rangSi ayenebs kanoniT gaTval-iswinebul SemTxvevaSi da pirobiT am uflebebis SezRudva SesaZlebelia mxolod sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetilebiT. sasamarTlo gadawyvetilebas iRebs bundestagis, federaluri mTavrobis an erT-erTi federaciuli miwis mTavrobis moTxovnis safuZvelze. Tu moTxovna das-abuTebuli iqneba, sakonstitucio sasamarTlo daadgens, romeli ZiriTadi uflebebi unda SeizRudos. amasTan erTad, awesebs SezRudvis xangrZli-vobis drosac. es meqanizmi, kidev erTi da TvalsaCino nimuSia kon-stituciuri kontrolisa. zemoaRniSnulisgan gansxvavebiT, saqarTvelos konstituciis 46-e muxliT, adamianis ZiriTad uflebebsa da Tavisufle-bebs sagangebo an saomari mdgomareobis dros, zRudavs prezidenti da am gadawyvetilebas amtkicebs parlamenti. saintereso iqneboda, am kuTxiT momavalSi msjeloba, _ SesaZlebelia Tu ara, saqarTvelosTvis dadebiTi Sedegebi moitanos germanulma modelma.

mimarTva germanuli sakonstitucio sasamarTlosadmi

saqarTveloSi, sakonstitucio sasamarTlos garda, samarTlebrivad ar arsebobs sxva instancia konstituciuri kontrolisa. xolo germaniaSi, konstituciuri kontroli xorcieldeba, pirvel rigSi, miwebis doneze da Semdgom _ federalur doneze. am Taviseburebidan gamomdinare, fed-eralur doneze mimarTvamde gamoyenebuli da amowuruli unda iyos da iniciators ukve mimarTuli unda hqondes miwis doneze sakonstitucio kontrolis organosaTvis da unda arsebobdes Sesabamisi gadawyvetileba.

81

amdenad, germaniis federaluri sakonstitucio sasamarTlo axorcie-lebs ara marto konstituciur kontrols, aramed is zedamxedvelobas uwevs miwebis doneze ganxorcielebul konstituciur kontrols. es Tavisebureba gamomdinareobs saxelmwifos teritoriuli, federaluri mowyobis formidan. saqarTveloSi, miuxedavad imisa, rom federalizmi-sakenaa mimarTuleba aRebuli, teritoriuli konfliqtebis mogvarebamde, konstituciuri kontrolis germanuli modelis ganxorcieleba naadre-via.

germaniis sakonstitucio sasamarTlo

1. germaniis sakonstitucio sasamarTlos adgili qveynis sasamarTlo sistemaSi

sakonstitucio sasamarTlos, misi funqciebidan gamomdinare, germani-aSi uwodeben `konstituciis uzenaes mcvels~, romelmac konstitucia sajaro xelisuflebisgan unda daicvas. sakonstitucio sasamarTlo ar aris sasamarTlo reviziis funqciiT, romelsac samoqalaqo an sisxlis samarTlis saqmeebis farglebSi momxdar incidentebze gamoaqvs gadaw-yvetileba. misi kompetenciaa mxolod sakonstitucio samarTlebrivi sakiTxebis gadawyveta. germaniis sasamarTlo sistema Camoyalibebulia qveynis konstituciiT, romlis mixedviTac, sasamarTlo xelisufleba xorcieldeba federaluri sakonstitucio sasamarTlos, Cveulebrivi sa-samarTloebis da miwebis (federaciis erTeulebi) sasamarTloebis mier. ase rom, sasamarTlo xelisufleba, organizaciulad ganawilebulia sa-konstitucio sasamarTlosa da xuT damoukidebel iusticiis Stos So-ris, romelTa saTaveSi dgas federaciis uzenaesi sasamarTlo. TiToeuli Sto, Tavis mxriv, iseTnairad aris organizebuli, rom masac gaaCnia umaR-lesi instancia federalur doneze (aq ar igulisxmeva zemoTnaxsenebi germaniis uzenaesi sasamarTlo, romelic xuTive Stos meTvalyureobs).

gansxvavebuli adgili uWiravs germaniaSi sakonstitucio sasamarT-los. marTalia, is iTvleba sasamarTlos damoukidebel Stod, Tumca is aseve aris iseTive umaRlesi sakonstitucio organo, rogoricaa sakanon-mdeblo xelisufleba (bundestagi da bundesrati), federaciis preziden-ti da mTavroba. sakonstitucio sasamarTlo dgas am organoebis, ufro sworad Tu vityviT, xelisuflebis am Stoebis Tanabar sibrtyeze da iT-vleba damoukidebel sakonstitucio organod. sakonstitucio organod iTvlebian is organoebi, romlebic gaTvaliswinebulia konstituciiT da romelTac umniSvnelovanesi funqciebis Sesruleba akisriaT. isini arian umaRlesi saxelmwifo organoebi. erT-erTi aseTi damoukidebeli organo swored sakonstitucio sasamarTloa.

82

2. germaniis sakonstitucio sasamarTlos kompetenciebi

a) ZiriTadi uflebebisa da Tavisuflebebis SezRudva

germaniis konstitucia, 1-19 muxlebiT, TiToeuli adamianis ZiriTad uflebebsa d Tavisuflebebs yvelaze maRla ayenebs. ZiriTadi ufle-bebi boWavs sakanonmdeblo xelisuflebas, aRmasrulebel xelisuflebas da marTlmsajulebas, rogorc uSualod moqmedi samarTali. am ufle-bebis dacva mxolod iqamde aris uzrunvelyofili, sanam misi SezRudvis gamoyeneba aucilebeli ar gaxdeba demokratiuli wes-wyobilebisTvis. Tu ra uflebebi SeiZleba SeizRudos imitom, rom ar moxdes am ufle-bebis borotad gamoyeneba demokratiis sazianod, am CamonaTvals, Tavad ZiriTadi kanoni adgens. CamoTvlili uflebebis SezRudva, SesaZlebe-lia mxolod sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetilebiT. ganacxadi ZiriTadi uflebebis SezRudvaze, SeuZliaT Seitanon bundestagidan, fed-eraluri mTavrobidan an erT-erTi federaciuli miwis mTavrobis mier. Tuki ganacxadi dasabuTebuli iqneba, sakonstitucio sasamarTlo daad-gens, romeli ZiriTadi uflebebi SeiZleba SeizRudos. amasTan erTad, awesebs SezRudvis xangZlivobis drosac.

sakanonmdeblo normebis arakonstituciurobis Semowmeba anu `normaTa kontroli~ (Normenkontrolle)

kanonmdebeli federalur donezec da miwebis donezec, SeboWilia sakonstitucio wesrigiT. sakanonmdeblo gadawyvetilebebis konsti-tuciuroba mxolod imas ki ar niSnavs, rom is konstituciiT gaTval-iswinebuli sakanonmdeblo procesis mixedviT aris miRebuli da am procesiT gaTvaliswinebuli yvela formaluri wesi daculia. kanoni/miRebuli norma rogorc materialurad, aseve Sinaarsis mixedviT unda Seesabamebodes konstitucias. gansakuTrebiT ar unda dairRves indivi-dis ZiriTadi uflebebi. ZiriTadi kanonis 1 muxlis me-3 abzacSi, cxadad aris dawesebuli, rom kanonmdebeli SeboWilia am ZiriTadi uflebebiT. sakonstitucio sasamarTlom, Tvalyuri unda adevnos, rom kanonmdebelma, samarTlebrivi normis gamocemisas, daicvas konstitucia.

83

sakonstitucio sarCelebis ganxilva

1. zogadi Sesavali

yvela adamians ufleba aqvs, federalur sakonstitucio sasamarTloSi Seitanos sakonstitucio sarCeli, Tuki is sajaro xelisuflebis mxri-dan, darRveulad CaTvlis Tavis ZiriTad uflebebs (konstituciis 1-19 muxlebis Tanaxmad) an sxva gansazRvrul uflebebs (mux. 20 abzaci 4, muxlebi: 33, 38, 101, 103, 104), romlebic uTanabrdebian ZiriTad uflebebs. federalur sakonstitucio sasamarTlos, Tavisi kompetenciis am farg-lebSi, SeuZlia daadginos sajaro xelisuflebis mier gamocemuli nebi-smieri aqtis konstituciasTan Seusabamoba, gamoacxados kanoni Zaladak-argulad an gaauqmos sasamarTlos antikonstituciuri gadawyvetileba da saqme Sesabamisi qvemdebareobis sasamarTlos ukan daubrunos. ase rom, sakonstitucio sarCeli, SeiZleba mimarTuli iyos sajaro xelisu-flebis nebismieri Stos mier miRebuli gadawyvetilebis winaaRmdeg. sxva gadawyvetileba, sakonstitucio sarCelis dros, federalur sakon-stitucio sasamarTlos ar SeuZlia miiRos. magaliTad, arc zaralis anazRaurebis, arc sisxlissamarTlebrivi devnis dawyebaa SesaZlebeli. calkeul moqalaqeebs ar SeuZliaT sakonstitucio sarCeliT aRZran moTxovna kanonmdeblis gansazRvrul moqmedebaze. sasamarTlo gadaw-yvetilebis Taobaze sakonstitucio sarCeli ar midis sruli moculo-biT gadasinjvamde, aramed mxolod damatebiT, ganmeorebiT gadaxedvamde konstituciur-samarTlebriv darRvevis TvalsazrisiT. unda aRiniSnos, rom maSinac ki, rodesac procesis forma, saqmis garemoebebis gansaz-Rvreba da Sefaseba, kanonis ganmarteba an misi gamoyeneba calkeul Sem-TxvevebSi Secdoma SeiZleba aRmoCndes, es TavisTavad, sulac ar niSnavs konstituciis darRvevas.

2. sakonstitucio sarCelis forma da Sinarsi

sakonstitucio sarCeli unda aRiZras da dasabuTdes werilobiTi formiT. dasabuTeba unda Seicavdes, minimum, Semdegi saxis cnobebs:

a) sajaro xelisuflebis aqti (sasamarTlos gadawyvetileba, mmarTv-elobis organos aqti, kanoni), romlis winaaRdegac sakonstitucio sar-Celia mimarTuli, zustad unda iqnas aRniSnuli (sasamarTlos gadaw-yvetilebis da mmarTvelobis aqtis SemTxvevaSi, aucilebelia TariRis, aqtis dasaxelebis da gamoqveynebis dRis, anda ZalaSi Sesvlis dRis miTiTeba).

84

b) yvela SemTxvevaSi, aucileblad unda iyos dasaxelebuli da aRniS-nuli im ZiriTadi uflebis an misi toli uflebis samarTlebrivi Sinaarsi, romelic savaraudod, gamocemuli suverenuli aqtiT aris dar-Rveuli.

g) dasabuTebulad unda Camoyalibdes, raSi Cans ZiriTadi uflebebis darRveva calkeul SemTxvevebSi. aqve, sakonstitucio sarCels, Tandar-Tuli unda hqondes damrRvevi sasamarTlos ganaCenis, gadawyvetilebis da a.S. originali, kopia an fotoasli. sul cota, misi Sinaarsi, adminis-traciuli saCivris dasabuTebis CaTvliT, cxadi da aSkara unda iyos.

d) damrRvev gadawyvetilebasTan erTad, wardgenili unda iqnas aseve is msgavsi dokumentebi an monacemebi daskvniTi procesidan (mag. spe-cialuri dokumentebi, mosmenis aqtebi, eqspertizis daskvnebi) an Si-naarsobrivad iqnas gadmocemuli, romelTa codnis gareSec, SeuZlebelia gansja, aris Tu ara sakonstitucio sarCeliT aRZruli pretenziebi samarTliani.

e) im SemTxvevaSi, rodesac sakonstitucio sarCeli mimarTulia uw-yebrivi da/an sasamarTlos gadawyvetilebis winaRmdeg, maSin dasabuTebaSi unda Candes, ra saCivrebiT, gancxadebebiT da sarCelebiT gaisarja sar-Celis aRmZvreli yvela wesis Sesabamisad/kvalificiurad, raTa ZiriTadi uflebis im darRvevisagan daecva Tavi, romelsac is amtkicebs.

85

daskvna

sakonstitucio sasamarTlos saqmianobis analizma cxadyo, rom sakon-stitucio sasamarTlom, 1996 wlidan dRemde, ganviTarebis mniSvnelovani etapi gaiara. sakonstitucio sasamarTlo, qveyanaSi konstituciuri kontrolis ganxorcielebis ZiriTad meqanizms warmoadgens da wlebis ganmavlobaSi, ganviTarda da mniSvnelovnad daixvewa.

Cven SevecadeT, winamdebare angariSSi agvesaxa saqarTvelos sakon-stitucio sasamarTlos Sesaxeb kanonmdeblobis da sasamarTlo praq-tikis ganviTarebis tendenciebi, gangvexila saintereso precedentebi; gagveanalizebina saqmis warmoebis procedurasTan dakavSirebuli ZiriTa-di sakiTxebi, problemebi da maTi gadaWris savaraudo gzebi; GangariSSi aseve SevecadeT, warmogvedgina sakonstitucio sasamarTlos mier saer-TaSoriso aqtebis gamoyenebis praqtika da mokled mimovixileT saqa-rTvelos konstituciis II TavTan mimarTebiT miRebuli gadawyvetilebe-bi. aseve, SeviswavleT germaniis sakonstitucio sasamarTlos saqmianoba, rogorc saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlosTan yvelaze ufro axlos mdgari modelis da vfiqrobT, aRniSnuli sakiTxic sainteresoa SedarebiTi analizis kuTxiT.

moqmed kanonmdeblobaSi ganxorcilebuli bolodroindeli cvli-lebebi, vfiqrobT, ufro efeqturs gaxdis sasamarTlos saqmianobas. KkerZod, SemoRebuli iqna sasamarTlos megobris instituti (amicus curie), rac gulisxmobs sasamarTlosTvis sxva piris (fizikuri an iu-ridiuli) mxridan, daxmarebis aRmoCenas saqmis ganxilvisas. ZiriTadad, saubaria „sasamarTlos megobarze“, romelic aris neitraluri piri da ar aris dainteresebuli saqmis SedegiT. es piri sasamarTlos miawvdis daskvnebs da mosazrebebs gansaxilvel sakiTxTan dakavSirebiT. marTa-lia, es sasamarTlosTvis gasaTvaliswineblad savaldebulo araa, magram am cvlilebis praqtikaSi danergva, mainc xels Seuwyobs sasamarTlo praqtikis Semdgom ganviTarebas. miuxedavad ganxorcielebuli cvlile-bebisa da praqtikaSi danergili sasikeTo siaxleebisa, dResdReo-biT kidev arsebobs xarvezebi rogorc kanonmdeblobaSi, ise praqtikaSic, rac xels uSlis sasamarTlos efeqturobas da moiTxovs srulyofas. gamoikveTa ramdenime sakiTxi, romelzec, angariSze muSaobisas, yuradReba iqna gamaxvilebuli:

86

1. miuxedavad imisa, rom kanoni sakonstitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb iTvaliswinebs uflebis savaraudo darRvevis SemTxvevaSi sar-Celis Setanas potenciurad dazaralebulis mierac, sasamarTlos praq-tikaSi, TiTqmis ar arsebobs SemTxvevebi, sasamarTlos mier amgari sarCelebis dasaSvebad cnobisa. es maSin, roca sakonstitucio sasamarT-los gadawyvetilebas, ukuZala klasikuri gagebiT, ara aqvs da dazara-lebulis uflebebis aRdgena, sarCelis dakmayofilebis SemTxvevaSic ki, praqtikulad SeuZlebeli xdeba. rig SemTvevebSi, aRniSnulis gamo, azri ekargeba sakonstitucio sasamarTlosadmi mimarTvas da darRveuli uflebis am gziT dacvas, rac sasamarTlos gadawyvetilebas araqmediTs xdis. migvaCnia, rom am mxriv, saWiroa sakonstitucio sasamarTlos praqtis srulyofa da Tuki saxezea mosarCelis mimarT konstituciuri uflebis savaraudo darRveva, momavalSi sasamarTlom amgvari sarCelebi warmoebaSi unda miiRos da ganixilos arsebiTad.

xolo sarCelis dakmayofilebis SemTxvevaSi, sasamarTlos gadaw-yvetilebas unda mieces ukuZala, rac saWiroebs Sesabamis sakanonmdeblo cvlilebas;

2. aRniSnul angariSze muSaobis procesSi, problemur sakiTxad gamoi-kveTaA 2006 wlis dekembersa da 2009 wlis oqtomberSi kanonmdeblo-baSi ganxorcielebuli cvlilebebi. aRniSnuli cvlilebebiT, sasamarT-los mier saqmis ganxilvis saerTo vada, 6 Tvidan 9 Tvemde gaizarda da es vadac, SesaZloa, Tavmjdomaris gadawyvetilebiT, kidev gaizardos 2 TviT.

cvlilebebis safuZvelze Seicvala ganmwesrigebeli sxdomis Cat-arebis vada. kerZod, Tuki cvlilebebamde, sarCelis Setanidan erTi kviris vadaSi unda gamarTuliyo ganmwesrigebeli sxdoma, dRes dadge-nili aRar aris konkretuli vada. rac niSnavs imas, rom sasamarTlom sarCelis dasaSvebobaze SesaZloa imsjelos saqmis ganxilvis saerTo vadaSi. im SemTxvevaSi ki, Tu mosarCele paralelurad iTxovs sadavo aqtis moqmedebis SeCerebasac, ganmwesrigebeli sxdomis 9 Tvian vadaSi Catareba, sruliad araefeqturs xdis sasamarTlos, rogorc konsti-tuciur uflebaTa dacvis instruments, vinaidan gasaCivrebuli arakon-stituciuri normis moqmedebiT, SesaZloa, saqmis ganxilvamde mosarCeles gamousworebeli ziani miadges. garda amisa, sakanonmdeblo cvlilebebis Tanaxmad, SesaZlebelia ganmwesrigebeli sxdoma Catardes zepiri mosmenis gareSec da mxareebi, maT Soris mosarCelec, procesze mowveuli ar iyos. es uspobs mxares saSualebas, sasamarTlos winaSe warmoadginos zepiri axsna-ganmartebebi, uSualod miiRos monawileoba procesSi da upasuxos sasamarTlos mier dasmul SekiTxvebs, rac TavisTavad uaryofiTad aisaxeba saqmis Sedegzec.

87

Cveni azriT, umjobesia, ganmwesrigebeli sxdoma tardebodes mxolod zepiri mosmeniT, vinaidan saqmis ganxilvis procesSi, igi warmoadgens umniSvnelovanes etaps da swored maszea damokidebuli srCelis warmoe-baSi miRebis sakiTxi.

3. winamdebare angariSSi, yuradReba gavamaxvileT sakonstitucio sa-samarTlos gadawyvetilebebis praqtikaSi aRsrulebis problemebze.

saqarTvelos organuli kanonis `saqarTvelos sakonstitucio sa-samarTlos Sesaxeb~ 25-e muxlis I punqtis Tanaxmad, sakonstitucio sa-samarTlos yoveli gadawyvetileba savaldebuloa Sesasruleblad, Tumca praqtikaSi arsebobs sasamarTlos gadawyvetilebis aRusruleblobis SemTxvevebi da amis gamo, dRemde aravis pasuxismgeblobis sakiTxi ar damdgara da aRniSnuli arc kanoniT aris mowesrigebuli. aseT viTa-rebaSi, parlaments an sadavo aqtis gamomcem sxva organos, yovelTvis aqvs lavirebis SesaZlebloba. aqedan gamomdinare, aucilebelia, Sesabamisi sakanonmdeblo cvlelebebis ganxorcieleba, romliTac SesaZlebeli gax-deba aRniSnuli problemis gadaWra.

migvaCnia, rom aRniSnuli angariSi ver iqneba yovlismomcveli ganxi-luli sakiTxebisa da problematikis sirTulisa Tu masStaburobis gamo, Tumca vfiqrobT, is garkveul daxmarebas gauwevs konstituciuri kontrolis meqanizmebiT dainteresebul pirebs da mcireoden wvlils mainc Seitans Semdgomi kvlevis procesSi.

88

gamoyenebuli literatura

1. Jurnali `adamiani da konstitucia~, saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo, Tbilisi;

2. avTandil kaxniaSvili; `saqarTvelos kanonmdeblobis Sesabamisoba evrokonvenciasTan,~ Tbilisi 2002 w.;

3. oTar melqaZe, `saubrebi qarTul konstituciaze,~ Tbilisi 1996w.;

4. saqarTvelos konstitucia 1995w. ;

5. saqarTvelos organuli kanoni `saqarTvelos sakonstitucio sa-samarTlos Sesaxeb~, 1996w.;

6. saqarTvelos kanoni `sakonstitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb~, 1996w.

7. rogor mivmarToT saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos, sa-konstutucio sasamarTlo, Tbilisi 2002;

8. manana kobaxiZe, ̀ konstituciuri kontrolos meqanizmi saqarTvelo-Si da adaminis fundamenturi uflebebi,~ sakonferencio naSromi,

q. komotini, saberZneTi, 2007 w.

9. sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetilebebi da ganCinebebi.saqarTvelos konstituciis komentarebi ,,adamianis ZiriTadi ufle-

bani da Tavisuflebani~ Tbilisi. 2005 weli;

10. germaniis konstitucia.

89

სიახლეები - saqartvelos sakonstitucio …...kanonmdeblobasi cvlilebebis setana,...

Documents