ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu

Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinuStaða, horfur og fjárfestingaþörf

Sverrir Bollason, verkfræðingur, VSÓVilborg H. Júlíusdóttir, hagfræðingur

Sóknaráætlun höfuðborgarsvæðisins 2013

Apríl 2014

VAXTARSAMNINGUR FYRIR HÖFUÐBORGARSVÆÐIÐ

Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF

Þessi skýrsla er hluti af Sóknaráætlun fyrir höfuðborgarsvæðið 2013 sem er fjármögnuð m.a. af ríkissjóði samkvæmt sérstökum samningi þar um. Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu annast úrvinnslu og framkvæmd sóknaráætlunarinnar og bera ábyrgð á framgangi þeirra verkefna sem falla undir hana.

Innihald, skoðanir og niðurstöður eru á ábyrgð skýrsluhöfunda. Upplýs- ingar og greiningar í þessari skýrslu eru einungis birtar í upplýsingaskyni og ber ekki að skoða þær sem ráðgjöf um ráðstöfun fjármuna.

Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF

Efnisyfirlit

3

Efnisyfirlit

Helstu niðurstöður ............................................................................................... 4

Framtíðarsýn ........................................................................................................ 5

Tillögur ................................................................................................................. 5

Formáli ................................................................................................................. 7

1. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu ............................................................... 8

1.1. Efnahagsumsvif 2000-‐2009 ........................................................................ 9

1.2. Efnahagsumsvif frá hruni ......................................................................... 11

1.3. Gjaldeyristekjur ....................................................................................... 13

1.4. Útgjöld ferðamanna ................................................................................. 14

1.5. Störf í ferðaþjónustu ................................................................................ 15

1.6. Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu .................................................... 16

2. Gististaðir .................................................................................................... 22

2.1. Árstíðasveiflan ......................................................................................... 22

2.2. Nýting hótela ........................................................................................... 24

3. Þróun til framtíðar ...................................................................................... 25

3.1. Fjöldi ferðamanna til ársins 2020 ............................................................ 26

4. Fjárfestingaráform í gistirýmum ................................................................. 27

4.1. Áhrif á félagslegt umhverfi ...................................................................... 30

4.2. Ruðningsáhrif á staðbundna þjónustu ..................................................... 31

4.3. Áhrif á íbúðarhúsnæði ............................................................................. 31

4.4. Umferð og samgöngur ............................................................................. 32

4.5. Umhirða miðborgarinnar ......................................................................... 32

5. Fjárfestingarþörf í gististöðum ................................................................... 33

5.1. Þörf á gistirými, mismunandi sviðsmyndir ............................................... 33

5.2. Nýting hótela ........................................................................................... 34

5.3. Umfang fjárfestinga ................................................................................. 36

6. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu framreiknuð ......................................... 37

Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF4

Helstu niðurstöður

4

Helstu niðurstöður

• Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu hafa vaxið langt umfram aðrar greinar

þjóðarbúskaparins og er framlag greinarinnar til landsframleiðslu talið hafa

aukist úr 4,9% árið 2006 í 7,5% árið 2013. Framreikningur til 2020 bendir til að

framlag ferðaþjónustu geti orðið 9,7% og prósentustigi hærra árið 2030.

• Hlutur höfuðborgarsvæðisins í atvinnugreininni er mjög stór, eða um 70%.

Áætlað er að hlutur ferðaþjónustu í landsframleiðslu höfuðborgarsvæðisins

árið 2013 hafi verið um 7,6%.

• Áætlað er að rösklega 11 þúsund störf hafi verið unnin í ferðaþjónustu árið

2013 og þar af um 8 þúsund á höfuðborgarsvæðinu. Framreikningur til 2020

segir til um að störfum fjölgi um 4.500 og um 1.000 til viðbótar 2030. Á

höfuðborgarsvæðinu má vænta fjölgunar starfa rösklega 2 þúsund til 2020 og

um 500 til viðbótar 2030.

• Gistinóttum hefur fjölgað meira á höfuðborgarsvæðinu en á landinu öllu eða

um 48% frá 2008 til 2013, samanborið við 37% á landinu öllu. Markaðshlutdeild

svæðisins hefur þannig vaxið á undanförnum árum.

• Hlutdeild útlendinga í heildarfjölda gistinótta á höfuðborgarsvæðinu var um

88% 2008-‐2012 sem er umtalsvert hærri en gengur og gerist í öðrum

landshlutum.

• Gjaldeyristekjur vegna erlendra ferðamanna á Íslandi námu 206 milljörðum kr.

árið 2013 og 275 milljörðum ef bætt er við gjaldeyristekjum sem íslensk

fyrirtæki afla á erlendri grund. Framreikningur gjaldeyristekna til 2020 sýnir að

gjaldeyristekjur gætu vaxið úr 206 milljörðum kr. í 370 milljarða og í 540

milljarða kr. árið 2030.

• Mikilvægt er að nýta þau tækifæri sem ferðaþjónustan hefur skynsamlega og

fjárfesta með sjálfbærni atvinnugreinarinnar í huga.

• Ýmis áform eru uppi um byggingu gistirýmis á höfuðborgarsvæðinu. Gangi þau

verkefni sem komin eru í nokkuð öruggan farveg eftir, bætast við um 1.300

herbergi næstu ár. Gert er ráð fyrir að fjárfestingarkostnaður vegna þeirra

verði um 35 milljarðar kr.

• Á árinu 2000 komu um 303 þúsund ferðamenn til landsins, en í fyrra voru þeir

yfir 800 þúsund. Árleg aukning síðustu ár hefur verið um 18%.


5

• Mat á fjárfestingarþörf byggir á spám um fjölgun ferðamanna. Þrjár

sviðsmyndir um mögulega þróun fram til 2020 eru settar fram, hljóðar lágspá

upp á 4% árlega aukningu, miðspá 7% og háspá 10%.

• Gangi lágspá eftir er varla þörf á frekari fjárfestingu í gististöðum, hins vegar

kallar miðspá á fjölgun herbergja um 3.500 og háspá á 5.900. Framkvæmdir

skv. miðspá gætu kostað 70-‐85 milljarða kr. og háspá 120-‐145 milljarða.

• Nær öll uppbyggingin er áformuð í miðborg Reykjavíkur og fer sá bekkur að

vera allþröngt setinn ferðamönnum og um sumt fer nú að þrengja að íbúum

miðborgarinnar.

Framtíðarsýn

Miklir möguleikar eru í ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu í heild. Með

markvissri markaðssetningu og vöruþróun verður ferðaþjónustan byggð upp

sem ein meginatvinnugrein á svæðinu. Markmiðið er að þróa og veita

ferðamönnum gæðaþjónustu og þannig stuðla að arðbærri ferðaþjónustu sem

stendur undir samkeppnisfærum launum. Ferðaþjónustan á að styrkja mannlíf

á svæðinu og vera í sátt við íbúana. Samvinna verður milli sveitarfélaganna um

uppbyggingu og fjárfestingu í greininni.

Tillögur

• Sú hætta er fyrir hendi að of geyst verði farið í uppbyggingu gististaða á næstu

árum. Sveitarstjórnir á höfuðborgasvæðinu verða að hafa góða yfirsýn yfir

þróunina til að tryggja skynsamlega uppbyggingu.

• Kanna þarf áhrif ferðaþjónustu á úrval og fjölbreytni þjónustu í og við miðborg

Reykjavíkur. Líta mætti til aðferðafræði mats á umhverfisáhrifum til að vakta

samfélagsleg áhrif þeirrar stóriðju sem ferðamennska er.

• Nýta þarf og þróa með markvissum hætti tækifæri í ferðaþjónustu sem víðast á

höfuðborgarsvæðinu og dreifa þannig ferðamönnum víðar um svæðið. Með

þeim hætti má draga úr „ofbeit“ á Austurvelli (miðborg Reykjavíkur). Með

hágæða almenningssamgöngum skapast skilyrði fyrir jafnari dreifingu ferða-‐

manna um svæðið.

• Beita mætti landnotkunarskilmálum til að hindra frekari uppgang gististaða á

svæðum sem eru líkleg til að verða fyrir neikvæðum áhrifum af þeirri

uppbyggingu. Fordæmi eru fyrir slíku í veitingahúsakvótum í miðborginni.

FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF6

6

• Til dæmis mætti hvetja þannig til uppbyggingar í Reykjavík nærri Hlemmi, í

Múlahverfi eða inni við Grensásveg og styrkja þannig endurnýjun og þéttingu

byggðar á þessum svæðum samhliða annarri uppbyggingu á þróunarásnum

sem Aðalskipulag Reykjavíkur skilgreinir.

• Fjölmargir möguleikar til frekari þróunar ferðaþjónustu eru til staðar um allt

höfuðborgarsvæðið og mikilvægt að hvert sveitarfélag marki sér stefnu um

uppbyggingu.

• Fjölga þarf afþreyingarmöguleikum, bæta viðhald almenningsrýma og

náttúrusvæða.

• Til að forðast feiknarlega umframfjárfestingu í gistirýmum ætti að auðvelda

einstaklingum að bjóða upp á heimagistingu hluta úr ári. Ná má árangri með

einföldu umsóknarferli með hóflegum umsýslugjöldum og hóflegri

skattheimtu.

• Lagt er til að tekinn verði upp gistináttaskattur sem sveitarfélögin innheimta og

honum verði varið til að fegra mikilvæga ferðamannastaði á borgarsvæðinu og

viðhalda þeim. Hefði slíkur skattur verið lagður á árið 2012 og innheimtar kr.

150 á gistinótt hefðu tekjur sveitarfélaganna á höfuðborgarsvæðinu verið 223

milljónir af því það árið.

• Takmarka þarf akstur með ferðamenn um þröng stræti í miðborginni til og frá

flugvelli og í skoðunarferðir. Lykill að því er að koma upp söfnunarstæðum fyrir

langferðabíla við stofnleiðir.


Formáli

7

Formáli

Ferðaþjónusta hefur verið mikilvægt og mótandi afl í íslensku atvinnu-‐ og

efnahagslífi um langt árabil, en þó einkum eftir bankahrunið 2008. Hagvöxt

undanfarinna 4 -‐ 5 ára má rekja að verulegu leyti til uppgangs í ferðaþjónustu.

Væntingar eru miklar í ferðaþjónustu um áframhaldandi vöxt næstu áratugi og

áform um fjárfestingar í greininni bera þessum miklu væntingum vitni.

Vissulega liggja fyrir margvíslegar spár um mikinn vöxt á næstu árum og

áratugum. Sérfræðingar Boston Consulting Group telja að tvöfalt fleiri

ferðamenn muni koma til landsins næsta áratug, þeim muni fjölga úr um 800

þúsund frá árinu 2013, í 1,6 milljónir árið 20231 og að framlag greinarinnar til

þjóðarbúsins geti meira en tvöfaldast á sama tíma.

Sagan geymir fjölmörg dæmi um hættuna af því að raunsæjar væntingar snúist

upp í ofurvæntingar og hjarðhegðun sem leiða til fjárfestingabóla. Til að koma í

veg fyrir slíka þróun í ferðaþjónustu þarf til skýra framtíðarsýn og

aðgerðaáætlun, en ekki síður þarf haldgóðar hagtölur og yfirsýn yfir stöðu og

horfur.

Alþingi samþykkti þingsályktun um ferðamálaáætlun 2011-‐2020 í júní 2011.2

Þar eru sett fram eftirfarandi meginmarkmið í ferðamálum á

áætlunartímabilinu:

a. að auka arðsemi atvinnugreinarinnar,

b. að standa að markvissri uppbyggingu áfangastaða, öflugri vöruþróun og

kynningarstarfi til að skapa tækifæri til að lengja ferðamannatímabilið, minnka

árstíðasveiflu og stuðla að betri dreifingu ferðamanna um landið,

c. að auka gæði, fagmennsku, öryggi og umhverfisvitund ferðaþjónustunnar,

d. að skilgreina og viðhalda sérstöðu Íslands sem áfangastaðar ferðamanna, m.a.

með öflugu greiningar-‐ og rannsóknarstarfi.

Reykjavíkurborg3, Hafnarfjörður4 og Mosfellsbær5 hafa sett fram stefnu í

ferðamálum sem vísar að nokkru til markmiða ferðamálaætlunar. Flest

1 Forsendur BCG voru 7% árlegur meðalvöxtur frá 2012-‐2023. Fjölgun ferðamanna varð yfir 20% á árinu 2013. 2 Þingsályktun um ferðamálaáætlun. http://www.althingi.is/altext/139/s/1657.html 2 Þingsályktun um ferðamálaáætlun. http://www.althingi.is/altext/139/s/1657.html 3 Reykjavíkurborg (2011). Styrkar stoðir – Ferðamálastefna Reykjavíkurborgar 2011-‐2020. http://eldri.reykjavik.is/portaldata/1/Resources/menningar-‐_og_ferdamalasvid/Ferdamalastefna_Reykjavikur_26.04.2011_lokaskjal.pdf 4 Hafnarfjarðarbær (2012). Ferðamálastefna Hafnarfjarðarbæjar -‐ Samráð og samvinna. http://www.hafnarfjordur.is/media/stefnur-‐og-‐reglur/HFJ_Ferdamalastefna2012_3.pdf

7

Formáli

Ferðaþjónusta hefur verið mikilvægt og mótandi afl í íslensku atvinnu-‐ og

efnahagslífi um langt árabil, en þó einkum eftir bankahrunið 2008. Hagvöxt

undanfarinna 4 -‐ 5 ára má rekja að verulegu leyti til uppgangs í ferðaþjónustu.

Væntingar eru miklar í ferðaþjónustu um áframhaldandi vöxt næstu áratugi og

áform um fjárfestingar í greininni bera þessum miklu væntingum vitni.

Vissulega liggja fyrir margvíslegar spár um mikinn vöxt á næstu árum og

áratugum. Sérfræðingar Boston Consulting Group telja að tvöfalt fleiri

ferðamenn muni koma til landsins næsta áratug, þeim muni fjölga úr um 800

þúsund frá árinu 2013, í 1,6 milljónir árið 20231 og að framlag greinarinnar til

þjóðarbúsins geti meira en tvöfaldast á sama tíma.

Sagan geymir fjölmörg dæmi um hættuna af því að raunsæjar væntingar snúist

upp í ofurvæntingar og hjarðhegðun sem leiða til fjárfestingabóla. Til að koma í

veg fyrir slíka þróun í ferðaþjónustu þarf til skýra framtíðarsýn og

aðgerðaáætlun, en ekki síður þarf haldgóðar hagtölur og yfirsýn yfir stöðu og

horfur.

Alþingi samþykkti þingsályktun um ferðamálaáætlun 2011-‐2020 í júní 2011.2

Þar eru sett fram eftirfarandi meginmarkmið í ferðamálum á

áætlunartímabilinu:

a. að auka arðsemi atvinnugreinarinnar,

b. að standa að markvissri uppbyggingu áfangastaða, öflugri vöruþróun og

kynningarstarfi til að skapa tækifæri til að lengja ferðamannatímabilið, minnka

árstíðasveiflu og stuðla að betri dreifingu ferðamanna um landið,

c. að auka gæði, fagmennsku, öryggi og umhverfisvitund ferðaþjónustunnar,

d. að skilgreina og viðhalda sérstöðu Íslands sem áfangastaðar ferðamanna, m.a.

með öflugu greiningar-‐ og rannsóknarstarfi.

Reykjavíkurborg3, Hafnarfjörður4 og Mosfellsbær5 hafa sett fram stefnu í

ferðamálum sem vísar að nokkru til markmiða ferðamálaætlunar. Flest

1 Forsendur BCG voru 7% árlegur meðalvöxtur frá 2012-‐2023. Fjölgun ferðamanna varð yfir 20% á árinu 2013. 2 Þingsályktun um ferðamálaáætlun. http://www.althingi.is/altext/139/s/1657.html 2 Þingsályktun um ferðamálaáætlun. http://www.althingi.is/altext/139/s/1657.html 3 Reykjavíkurborg (2011). Styrkar stoðir – Ferðamálastefna Reykjavíkurborgar 2011-‐2020. http://eldri.reykjavik.is/portaldata/1/Resources/menningar-‐_og_ferdamalasvid/Ferdamalastefna_Reykjavikur_26.04.2011_lokaskjal.pdf 4 Hafnarfjarðarbær (2012). Ferðamálastefna Hafnarfjarðarbæjar -‐ Samráð og samvinna. http://www.hafnarfjordur.is/media/stefnur-‐og-‐reglur/HFJ_Ferdamalastefna2012_3.pdf


1. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu

8

sveitarfélög á svæðinu hafa í sinni þjónustu ferðamálafulltrúa. Sameiginleg sýn

sveitarfélaganna hefur mótast og skýrst i sóknaráætlunarverkefninu

Markaðssetning höfuðborgarsvæðisins þar sem lagður er grunnur að

sameiginlegri markaðssetningu svæðisins og vörumerkið Reykjavík notað fyrir

erlenda ferðamenn og fjárfesta6.

Þessi skýrsla greinist í tvo meginhluta. Í fyrri hluta hennar er fjallað um

efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu, bæði á landsvísu og á höfuðborgarsvæðinu.

Vegna skorts á hagtölum um atvinnugreinina var ráðist í umtalsverða

talnagreiningu og settar fram áætlanir um efnahagsleg umsvif. Í seinni hluta er

sjónum beint að gististöðum og þörf fyrir aukið gistirými metin á grundvelli

þriggja sviðsmynda um fjölgun ferðamanna. Sigurður Snævarr, hagfræðingur,

verkefnisstjóri hjá SSH, lagði þessu verkefni margvíslegt lið.


Mikill og langvarandi vöxtur í ferðaþjónustu er vísbending um breytingar í

atvinnulífi landsins. Ferðaþjónusta hefur þannig rennt fleiri stoðum undir

atvinnulíf Íslendinga, hún er atvinnu-‐ og gjaldeyrisskapandi og engum blandast

hugur um að í ferðaþjónustu liggja fjölmörg vannýtt viðskipta-‐ og

atvinnutækifæri. Ferðaþjónusta hlýtur því að eiga sess í stefnumótun yfirvalda

á næstu árum, jafnt á landsvísu sem og á einstökum landsvæðum.

Ferðamenn eiga viðskipti við margar atvinnugreinar og sækjast eftir

margvíslegri þjónustu fyrirtækja, samtaka og menningarstofnana. Erlendir

ferðamenn stækka innlendan markað, skapa störf og auka fjölbreytni í atvinnu-‐

og þjóðlífi og síðast en ekki síst í útflutningstekjum. Efnahagsleg umsvif

atvinnugreina7 má greina með margvíslegum hætti, en þó einkum með því að

líta til framlags til landsframleiðslu (VLF), fjölda starfandi og, þar sem við, á

gjaldeyristekna.

5 Mosfellsbær (2008). Þróunar og ferðamál. http://www.mosfellsbaer.is/library/Skrar/.pdf-‐skjol/STEFNUR-‐-‐-‐Listahlutur-‐a-‐sidum/Stefnur-‐-‐-‐Menningarmal-‐og-‐throunar-‐-‐og-‐ferdamal/%C3%9Er%C3%B3unar-‐%20og%20fer%C3%B0am%C3%A1lastefna%20Mosfellsb%C3%A6jar.pdf 6 Sjá ttp://ssh.is/images/stories/S%C3%B3knar%C3%A1%C3%A6tlun/Lokaskyrslur/Marka%C3%B0ssetning/ Vorumerkid_Rvk_NY_NET.pdf 7 Á grundvelli þjóðhagsreikningakerfis Sameinuðu þjóðanna, SNA (A system of National Accounts) er efnahagsstarfsemin flokkuð, skilgreind og reiknuð.

8


























gjaldeyristekna.


8


























gjaldeyristekna.



9

Efnahagsleg áhrif og ávinningur af ferðaþjónustu ráðast af eftirspurn

ferðamannsins. Áhrif ferðaþjónustu koma fram í mörgum atvinnugreinum;

margir aðilar sjá um þjónustu við ferðamenn, og þannig á hún ekki beina

samsvörun í atvinnugreinaflokkun8 Hagstofunnar á sama hátt og hefðbundnar

atvinnugreinar. Í því skyni að koma máli á efnahagsumsvif ferðaþjónustu hafa

alþjóðastofnanir9 komið sér saman um tiltekna forskrift og aðferðafræði sem

rúmast innan hinna hefðbundnu þjóðhagsreikninga. Á árinu 2008 kom út nýr

og endurbættur aðþjóðlegur staðall; 2008 Tourism Satellite Account:

Recommended Methodological Framwork (TSA:RMF 2008). Ferðaþjónustu-‐

reikningar (e. Tourism Satellite Account) eru þannig hliðarreikningar við hina

eiginlegu þjóðhagsreikninga en reikningarnir slá hagrænu máli á ferðaþjónustu

sem atvinnugrein svo hægt sé að bera hana saman við aðrar atvinnugreinar á

jafnréttisgrundvelli. Þungamiðjan í þessu mati er að mæla og greina neyslu eða

kaup ferðamanna á vöru-‐ og þjónustu og tengja við framboð starfandi

fyrirtækja og atvinnugreina í sviði ferðaþjónustu.

1.1. Efnahagsumsvif 2000-‐2009

Mælingar á efnahagslegum áhrifum ferðamanna á grundvelli

ferðaþjónustureikninga eru til fyrir tímabilið 2000-‐2009, en ýmsar eldri

áætlanir ná allt aftur til 197310.

Ferðaþjónustan jókst í svipuðum takti og hagkerfið í heild á tímabilinu 2000 til

2007, mælt á föstu verðlagi. Í byrjun áratugarins hægðist almennt á hagvexti í

heiminum en þrátt fyrir það fjölgaði erlendum ferðamönnum hér á landi um

15%11 á árinu 2000. Minni fjölgun var næstu tvö ár en eftir það er fjölgun

erlendra ferðamanna að meðaltali 10,5% fram til ársins 2009. Viðbúið var að

8 Hefðbundin aðferð gengur út á að flokka starfsemi fyrirtækja og rekstrareininga eftir framleiðslustarfsemi þeirra. Þannig flokkast vinnsla sjávarafurða undir matvælaiðnað, þar fer fram framleiðsla á matvörum. Þessu er öfugt farið í ferðaþjónustu. Grunneiningin í ferðaþjónustu er ferðamaðurinn og mælieiningin eru útgjöld hans og viðskipti við atvinnugreinar sem þjónusta ferðamanninn beint. Ferðaþjónusta sem atvinnugrein mótast af eftirspurn ferðamannsins og er framleiðslustarfsemi ferðaþjónustunnar skilgreind út frá þessum viðskiptum. 9 Hagstofa Sameinuðu þjóðanna (UNSD), Hagstofa ESB (Eurostat), OECD og Alþjóðaferðamálastofnunin (UNWTO). 10 Sjá nánar www.hagstofa.is 11 Útlendingaeftirlitið hætti að telja útlendinga sem komu inn í landið í árslok 2000 vegna aðildar Íslands að Schengen. Engin talning á ferðamönnum fór fram á árinu 2001, en á árinu 2002 hóf Ferðamálaráð talningar á ferðamönnum sem yfirgefa landið. Í þessari umfjöllun er fjöldi erlendra ferðamanna látinn taka sömu breytingum og í fjölda gistinótta.

9

Efnahagsleg áhrif og ávinningur af ferðaþjónustu ráðast af eftirspurn

ferðamannsins. Áhrif ferðaþjónustu koma fram í mörgum atvinnugreinum;

margir aðilar sjá um þjónustu við ferðamenn, og þannig á hún ekki beina

samsvörun í atvinnugreinaflokkun8 Hagstofunnar á sama hátt og hefðbundnar

atvinnugreinar. Í því skyni að koma máli á efnahagsumsvif ferðaþjónustu hafa

alþjóðastofnanir9 komið sér saman um tiltekna forskrift og aðferðafræði sem

rúmast innan hinna hefðbundnu þjóðhagsreikninga. Á árinu 2008 kom út nýr

og endurbættur aðþjóðlegur staðall; 2008 Tourism Satellite Account:

Recommended Methodological Framwork (TSA:RMF 2008). Ferðaþjónustu-‐

reikningar (e. Tourism Satellite Account) eru þannig hliðarreikningar við hina

eiginlegu þjóðhagsreikninga en reikningarnir slá hagrænu máli á ferðaþjónustu

sem atvinnugrein svo hægt sé að bera hana saman við aðrar atvinnugreinar á

jafnréttisgrundvelli. Þungamiðjan í þessu mati er að mæla og greina neyslu eða

kaup ferðamanna á vöru-‐ og þjónustu og tengja við framboð starfandi

fyrirtækja og atvinnugreina í sviði ferðaþjónustu.

1.1. Efnahagsumsvif 2000-‐2009

Mælingar á efnahagslegum áhrifum ferðamanna á grundvelli

ferðaþjónustureikninga eru til fyrir tímabilið 2000-‐2009, en ýmsar eldri

áætlanir ná allt aftur til 197310.

Ferðaþjónustan jókst í svipuðum takti og hagkerfið í heild á tímabilinu 2000 til

2007, mælt á föstu verðlagi. Í byrjun áratugarins hægðist almennt á hagvexti í

heiminum en þrátt fyrir það fjölgaði erlendum ferðamönnum hér á landi um

15%11 á árinu 2000. Minni fjölgun var næstu tvö ár en eftir það er fjölgun

erlendra ferðamanna að meðaltali 10,5% fram til ársins 2009. Viðbúið var að

8 Hefðbundin aðferð gengur út á að flokka starfsemi fyrirtækja og rekstrareininga eftir framleiðslustarfsemi þeirra. Þannig flokkast vinnsla sjávarafurða undir matvælaiðnað, þar fer fram framleiðsla á matvörum. Þessu er öfugt farið í ferðaþjónustu. Grunneiningin í ferðaþjónustu er ferðamaðurinn og mælieiningin eru útgjöld hans og viðskipti við atvinnugreinar sem þjónusta ferðamanninn beint. Ferðaþjónusta sem atvinnugrein mótast af eftirspurn ferðamannsins og er framleiðslustarfsemi ferðaþjónustunnar skilgreind út frá þessum viðskiptum. 9 Hagstofa Sameinuðu þjóðanna (UNSD), Hagstofa ESB (Eurostat), OECD og Alþjóðaferðamálastofnunin (UNWTO). 10 Sjá nánar www.hagstofa.is 11 Útlendingaeftirlitið hætti að telja útlendinga sem komu inn í landið í árslok 2000 vegna aðildar Íslands að Schengen. Engin talning á ferðamönnum fór fram á árinu 2001, en á árinu 2002 hóf Ferðamálaráð talningar á ferðamönnum sem yfirgefa landið. Í þessari umfjöllun er fjöldi erlendra ferðamanna látinn taka sömu breytingum og í fjölda gistinótta.


10

13% lækkun á raungenginu árið 2001 hefði jákvæð áhrif á ferðamennsku hér á

landi. Þannig jukust útgjöld erlendra ferðamanna á föstu verði að meðaltali um

8% á tímabilinu 2001-‐2006, en á því árabili má rekja rúmlega helming af

umsvifum innlendrar ferðaþjónustu til erlendra ferðamanna.

Mynd 1. Þróun12 ferðaþjónustu borin saman við þjóðarbúskapinn í heild

Heimild: Hagstofa Íslands og eigin útreikningar.

Á árunum fram til 2009 var hlutur ferðaþjónustu13 í VLF á bilinu 5-‐6%. Mestur

var hann 2002, 5,7% en minnstur 2006 eða 4,9%. Þar gæti hækkun á raungengi

krónunnar á mælikvarða verðlags skipt máli og mikill uppgangur í öðrum

greinum, s.s. byggingariðnaði og í fjármálageiranum.

Eftir 2007 vex ferðaþjónustan hraðar en verðmætasköpunin í heild og þátt fyrir

samdrátt verður hann minni í ferðaþjónustu en í flestum öðrum greinum.

Hlutur ferðaþjónustu í VLF fer í fyrsta skipti yfir 6% á árinu 2009.

Ferðaþjónusta á Íslandi tekur ekki bara til erlendra ferðamanna, heldur þjónar

hún einnig landsmönnum á faraldsfæti. Á fyrsta áratug aldarinnar var vægi

útgjalda Íslendinga í ferðaþjónustu innanlands um 47% en gera má ráð fyrir að

þetta hlutfall hafi verið um 40% á árinu 2009. Einkennandi fyrir íslenska

ferðaþjónustu er að Íslendingar ferðast jafnan með innlendum fyrirtækjum til

útlanda, sem endurspeglast í minni innfluttri ferðaþjónustu. Íslensk flugfélög

hafa verið nær ein um hituna, hvað varðar flug til og frá Íslandi, auk þess sem

12 Virðisaukinn er einnig kallaður vergar þáttatekjur en hann samanstendur annars vegar af launagreiðslum og hins vegar af afskriftum og rekstrarafgangi fyrirtækja. 13 Að meðtaldri starfsemi utan Íslands.

10

13% lækkun á raungenginu árið 2001 hefði jákvæð áhrif á ferðamennsku hér á

landi. Þannig jukust útgjöld erlendra ferðamanna á föstu verði að meðaltali um

8% á tímabilinu 2001-‐2006, en á því árabili má rekja rúmlega helming af

umsvifum innlendrar ferðaþjónustu til erlendra ferðamanna.

Mynd 1. Þróun12 ferðaþjónustu borin saman við þjóðarbúskapinn í heild


Á árunum fram til 2009 var hlutur ferðaþjónustu13 í VLF á bilinu 5-‐6%. Mestur

var hann 2002, 5,7% en minnstur 2006 eða 4,9%. Þar gæti hækkun á raungengi

krónunnar á mælikvarða verðlags skipt máli og mikill uppgangur í öðrum

greinum, s.s. byggingariðnaði og í fjármálageiranum.

Eftir 2007 vex ferðaþjónustan hraðar en verðmætasköpunin í heild og þátt fyrir

samdrátt verður hann minni í ferðaþjónustu en í flestum öðrum greinum.

Hlutur ferðaþjónustu í VLF fer í fyrsta skipti yfir 6% á árinu 2009.

Ferðaþjónusta á Íslandi tekur ekki bara til erlendra ferðamanna, heldur þjónar

hún einnig landsmönnum á faraldsfæti. Á fyrsta áratug aldarinnar var vægi

útgjalda Íslendinga í ferðaþjónustu innanlands um 47% en gera má ráð fyrir að

þetta hlutfall hafi verið um 40% á árinu 2009. Einkennandi fyrir íslenska

ferðaþjónustu er að Íslendingar ferðast jafnan með innlendum fyrirtækjum til

útlanda, sem endurspeglast í minni innfluttri ferðaþjónustu. Íslensk flugfélög

hafa verið nær ein um hituna, hvað varðar flug til og frá Íslandi, auk þess sem

12 Virðisaukinn er einnig kallaður vergar þáttatekjur en hann samanstendur annars vegar af launagreiðslum og hins vegar af afskriftum og rekstrarafgangi fyrirtækja. 13 Að meðtaldri starfsemi utan Íslands.


11

starfsemi íslenskra flugfélaga á alþjóðamarkaði vegur þungt í hinu örsmáa

íslenska hagkerfi, sem skýrir hærra hlutfall ferðaþjónustu í VLF en í öðrum

löndum14.

Í byrjun fyrsta áratugar aldarinnar, í kjölfar fjármálakreppunnar og veikari

krónu, dregur verulega úr ferðalögum til útlanda. Þannig fækkaði komum

Íslendinga frá útlöndum um tæp 20% á árinu 2001 og um 37% 2009, í kjölfar

fjármálakreppunnar. Gengishrunið hafði áhrif á ferðamynstur landans sem árið

2009 ferðast meira innanlands en áður, eins og 10% fjölgun gistinótta þeirra á

Íslandi sýnir.

1.2. Efnahagsumsvif frá hruni

Margra ára hlé hefur orðið á vinnslu og birtingu Hagstofu Íslands á hagtölum

um ferðaþjónustu og síðustu tölur um efnahagsumsvif greinarinnar eru frá

2009. Sætir þessi forgangsröðun auðvitað furðu því að atvinnugreinin hefur

verið helsti drifkraftur hagvaxtar undanfarin ár. Nýrri upplýsingar um

atvinnugreinina eru afar mikilvægar. Góðar og áreiðanlegar tímaraðir yfir

þróun nýrra atvinnugreina eru nauðsynlegar við alla stefnumótun. Vegna þessa

verkefnis var ráðist í nokkuð umfangsmikla vinnu til að áætla efnahagsumsvif

ferðaþjónustu frá 2009 til 2012, bæði á landsvísu og fyrir höfuðborgarsvæðið.

Um ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu er fjallað hér á eftir. Hagstofa Íslands

lét í té allítarlegar tölur úr framleiðsluuppgjöri þjóðhagsreikninga sem er helsta

heimild við gerð ferðaþjónustureikninga. Niðurstöður þessara reikninga eru

sýndar í töflu 1 og línuriti 1.

Þrátt fyrir ýmis ytri áföll eins og gosið í Eyjafjallajökli og lítilsháttar samdrátt í

komum erlendra ferðamanna til landsins 2009 og 201015 vex ferðaþjónusta

mun hraðar en efnahagslífið í heild frá árinu 2010 eins og mynd 1 segir til um.

14. Hlutfall ferðaþjónustu í VLF var að meðaltali um 3,9%. Hæst var hlutfallið í Sviss, tæplega 8%. Lægst var hlutfallið í Slóvakíu 1,7% af VLF. Hlutfallið á hinum Norðurlöndunum er hæst í Svíþjóð og Finnlandi eða liðlega 3,1%, í Noregi 2,1% og um 2% í Danmörku. Sjá nánar Eurostat (2010). Tourism Satellite Accounts (TSA) in Europe, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-‐RA-‐10-‐031/EN/KS-‐RA-‐10-‐031-‐EN.PDF 15 Við greiningu á þróun ferðaþjónustu eftir 2009 er byggt á framleiðsluuppgjöri þjóðhagsreikninga, þjónustuútflutningi og fleiri vísbendingum. Niðurstöður framleiðsluuppgjörs samkvæmt nýrri atvinnugreinaflokkun gefa til kynna að umsvif í farþegaflutningum hafi verið vanmetin í birtum ferðaþjónustureikningum og var reynt að taka tillit til þess í þessari greiningu.

11

starfsemi íslenskra flugfélaga á alþjóðamarkaði vegur þungt í hinu örsmáa

íslenska hagkerfi, sem skýrir hærra hlutfall ferðaþjónustu í VLF en í öðrum

löndum14.

Í byrjun fyrsta áratugar aldarinnar, í kjölfar fjármálakreppunnar og veikari

krónu, dregur verulega úr ferðalögum til útlanda. Þannig fækkaði komum

Íslendinga frá útlöndum um tæp 20% á árinu 2001 og um 37% 2009, í kjölfar

fjármálakreppunnar. Gengishrunið hafði áhrif á ferðamynstur landans sem árið

2009 ferðast meira innanlands en áður, eins og 10% fjölgun gistinótta þeirra á

Íslandi sýnir.

1.2. Efnahagsumsvif frá hruni

Margra ára hlé hefur orðið á vinnslu og birtingu Hagstofu Íslands á hagtölum

um ferðaþjónustu og síðustu tölur um efnahagsumsvif greinarinnar eru frá

2009. Sætir þessi forgangsröðun auðvitað furðu því að atvinnugreinin hefur

verið helsti drifkraftur hagvaxtar undanfarin ár. Nýrri upplýsingar um

atvinnugreinina eru afar mikilvægar. Góðar og áreiðanlegar tímaraðir yfir

þróun nýrra atvinnugreina eru nauðsynlegar við alla stefnumótun. Vegna þessa

verkefnis var ráðist í nokkuð umfangsmikla vinnu til að áætla efnahagsumsvif

ferðaþjónustu frá 2009 til 2012, bæði á landsvísu og fyrir höfuðborgarsvæðið.

Um ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu er fjallað hér á eftir. Hagstofa Íslands

lét í té allítarlegar tölur úr framleiðsluuppgjöri þjóðhagsreikninga sem er helsta

heimild við gerð ferðaþjónustureikninga. Niðurstöður þessara reikninga eru

sýndar í töflu 1 og línuriti 1.

Þrátt fyrir ýmis ytri áföll eins og gosið í Eyjafjallajökli og lítilsháttar samdrátt í

komum erlendra ferðamanna til landsins 2009 og 201015 vex ferðaþjónusta

mun hraðar en efnahagslífið í heild frá árinu 2010 eins og mynd 1 segir til um.

14. Hlutfall ferðaþjónustu í VLF var að meðaltali um 3,9%. Hæst var hlutfallið í Sviss, tæplega 8%. Lægst var hlutfallið í Slóvakíu 1,7% af VLF. Hlutfallið á hinum Norðurlöndunum er hæst í Svíþjóð og Finnlandi eða liðlega 3,1%, í Noregi 2,1% og um 2% í Danmörku. Sjá nánar Eurostat (2010). Tourism Satellite Accounts (TSA) in Europe, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-‐RA-‐10-‐031/EN/KS-‐RA-‐10-‐031-‐EN.PDF 15 Við greiningu á þróun ferðaþjónustu eftir 2009 er byggt á framleiðsluuppgjöri þjóðhagsreikninga, þjónustuútflutningi og fleiri vísbendingum. Niðurstöður framleiðsluuppgjörs samkvæmt nýrri atvinnugreinaflokkun gefa til kynna að umsvif í farþegaflutningum hafi verið vanmetin í birtum ferðaþjónustureikningum og var reynt að taka tillit til þess í þessari greiningu.


12

Árið 2013 var metár í ferðaþjónustu á Íslandi og enn stefnir í metár á árinu

2014. Á grundvelli tiltækra upplýsingar gætu heildarumsvif í ferðaþjónustu

verið nálægt 400 milljörðum kr. á árinu 2013 og áætlað vinnsluvirði á

Tafla 1. Ýmsar kennitölur í ferðaþjónustu.

Heimild: Hagstofa Íslands. Eigin útreikningar.

markaðsvirði um 112 milljarðar kr. eða um 7,5% af VLF. Velta (heildarfram-‐

leiðsluvirði) innanlands væri þá um 319 milljarðar kr. og þar af væru

gjaldeyristekjur á áfangastaðnum Íslandi um 65% af heildarferðaneyslu

innanlands eða rúmir 206,5 milljarðar kr.

Á árinu 2000 komu um 303 þúsund ferðamenn til landsins, en í fyrra voru þeir

yfir 800 þúsund, árleg fjölgun er um 10%. Þessi þróun útskýrir að hluta til hið

mikla vægi gjaldeyristekna í innlendri ferðaþjónustu í samanburði við það sem

gengur og gerist víða í öðrum löndum. T.a.m. er hlutfall útlendinga í

heildarfjölda gistinótta hér á landi 77% á árinu 2012 eða um átta

prósentustigum hærra en það var árið 2000. Til samanburðar var hlutfall

útlendinga í heildarfjölda gistinótta í Danmörku 35%, í Svíþjóð 23% og 22% í

Noregi. Í Grikklandi er hlutfall útlendinga í heildarfjölda gistinátta viðlíka og hér

eða 79% og í Austurríki 71%.

Á árinu 2013 er gert ráð fyrir að útgjöld Íslendinga á ferðalagi um Ísland og á

leið til annarra landa hafi numið 113 milljörðum kr. Á sama ári námu útgjöld

Áætlun Áætlun Áætlun Áætlun

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Verðlag hvers árs, millj. kr.

Vinnsluvirði í ferðaþjónustu á grunnverði 39.871 44.933 58.115 61.574 84.007 82.022 90.177 99.786 111.073

Skattar á ferðaþjónustu 10.953 12.307 12.196 13.404 13.533 15.381 17.161 18.989 21.137

Vinnsluvirði í ferðaþjónustu á markaðsverði 50.824 57.240 70.311 74.979 97.540 97.403 107.337 118.776 132.210

Hlutur ferðaþjónustu af VLF 5,0 4,9 5,4 5,1 6,5 6,3 6,6 7,0 7,5

Vergar þáttatekjur, vísitala 2000=100

Vergar þáttatekjur í ferðaþjónustu 123 131 149 155 144 143 156 170 182

Vergar þáttatekjur alls 124 132 140 142 131 126 130 131 137

Neysla

Heildarneysla ferðamanna á Íslandi 136.878 155.861 149.607 170.423 183.670 200.014 238.015 284.558 319.059

Heildarneysla erlendra ferðamanna 72.425 82.469 79.160 93.780 111.316 117.659 144.552 177.349 206.543

Heildarneysla innlendra ferðamanna 64.453 73.392 70.447 76.643 72.354 82.355 93.463 107.209 112.516

Útflutningstekjur

Útgjöld erlendra ferðamann innanlands 47.887 56.124 56.123 64.037 71.576 73.495 93.236 115.769 138.169

Fargjaldatekjur, erlendir ferðamenn til Ísl. 24.538 26.345 23.037 29.743 39.740 44.164 51.315 61.580 68.374

Aðrar greinar 249.953 291.469 371.012 559.059 680.343 749.839 819.292 831.656 820.761

Samtals 322.378 373.938 450.172 652.840 791.659 867.499 963.844 1.009.006 1.027.304

Hlutur ferðaþjónustu í heildarútfl. 22,5% 22,1% 17,6% 14,4% 14,1% 13,6% 15,0% 17,6% 20,1%

Störf í ferðaþjónustu

Fjöldi starfa í ferðaþjónustu 8.566 8.897 9.113 9.241 8.463 8.658 9.253 9.921 11.210

Störf í ferðaþjónustu, % af störfum alls 5,2% 5,1% 5,2% 5,1% 5,1% 5,3% 5,6% 5,9% 6,3%

Áætlun Áætlun Áætlun Áætlun2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Verðlag hvers árs, m.kr.Vinnsluvirði í ferðaþjónustu á grunnverði 39.871 44.933 58.115 61.574 84.007 82.022 90.177 99.786 111.073Skattar á ferðaþjónustu 10.953 12.307 12.196 13.404 13.533 15.381 17.161 18.989 21.137Vinnsluvirði í ferðaþjónustu á markaðsverði 50.824 57.240 70.311 74.979 97.540 97.403 107.337 118.776 132.210Hlutur ferðaþjónustu af VLF 5,0 4,9 5,4 5,1 6,5 6,3 6,6 7,0 7,5

Vergar þáttatekjur, magnvísitölur 2000=100Vergar þáttatekjur í ferðaþjónustu 123 131 149 155 144 143 156 170 182Vergar þáttatekjur alls 124 132 140 142 131 126 130 131 137

Neysla, verðlag hvers árs, m.kr.Heildarneysla ferðamanna á Íslandi 136.878 155.861 149.607 170.423 183.670 200.014 238.015 284.558 319.059Heildarneysla erlendra ferðamanna 72.425 82.469 79.160 93.780 111.316 117.659 144.552 177.349 206.543Heildarneysla innlendra ferðamanna 64.453 73.392 70.447 76.643 72.354 82.355 93.463 107.209 112.516

Útflutningstekjur, verðlag hvers árs, m.kr.Útgjöld erlendra ferðamanna innanlands 47.887 56.124 56.123 64.037 71.576 73.495 93.236 115.769 138.169Fargjaldatekjur vegna erlendra ferðamanna til Íslands 24.538 26.345 23.037 29.743 39.740 44.164 51.315 61.580 68.374Aðrar greinar 249.953 291.469 371.012 559.059 680.343 749.839 819.292 831.656 820.761Samtals 322.378 373.938 450.172 652.840 791.659 867.499 963.844 1.009.006 1.027.304Hlutur ferðaþjónustu í heildarútflutningi 22,5% 22,1% 17,6% 14,4% 14,1% 13,6% 15,0% 17,6% 20,1%

Störf í ferðaþjónustuFjöldi starfa í ferðaþjónustu 8.566 8.897 9.113 9.241 8.463 8.658 9.253 9.921 11.210Störf í ferðaþjónustu, % af störfum alls 5,2% 5,1% 5,2% 5,1% 5,1% 5,3% 5,6% 5,9% 6,3%

Ísat08 Ísat08 Lýsing Hlutfall Ísat08 Ísat08 Lýsing Hlutfall55.10.1 Hótel og gis tiheimi l i með veitingaþjónustu 61,6% 46.71 Hei ldvers lun með fast, fl jótandi og loftkennt eldsneyti og skyldar vörur61,8%55.10.2 Hótel og gis tiheimi l i án vei tingaþjónustu 61,6% 47.3 Bens ínstöðvar 61,8%55.2 Orlofsdvalarstaðir og annars konar gis tiaðstaða 30,9% 52.2 Stoðstarfsemi fyri r flutninga 47,5%55.3 Tja ldsvæði , svæði fyri r húsbíla og hjólhýs i 30,9% 90.0 Skapandi l i s ti r og afþreying 89,0%55.9 Önnur gis tiaðstaða 30,9% 91.0 Starfsemi safna og önnur menningarstarfsemi 72,8%56 Veitingasala og -‐þjónusta 80,3% 93 Íþrótta-‐ og tómstundastarfsemi 72,8%49.3 Aðri r farþegaflutningar á landi 78,6% 82.3 Skipulagning á ráðstefnum og vörusýningum 72,8%50 Flutningar á s jó og vatnaleiðum 66,4% 68.20.3 Leiga á landi og landréttindum 72,8%51 Flutningar með flugi og flei ra 83,3% 96.02 Hárgreiðs lu-‐ og snyrtis tofur 66,4%77.1 Leiga á vélknúnum ökutækjum 74,7% 47.1 Blönduð smásala 48,1%79.1 Starfsemi ferðaskri fs tofa og ferðaskipuleggjenda 94,3% 47.2 Smásala á matvöru, drykkjarvöru og tóbaki í sérvers lunum 69,5%45.2 Bílaviðgerðir og viðhald 61,8% 47.6 Smásala á vörum sem tengjast menningu og afþreyingu í sérvers lunum87,3%45.3 Sa la varahluta og aukabúnaðar í bíla 61,8% 47.7 Smásala á öðrum vörum í sérvers lunum 91,3%45.4 Sa la , viðhald, viðgerðir vélhjóla og hluta og aukabún. ti l þeirra61,8%

Áætlun

Tegund gistingar 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Hótel og gistiheimili, útlendingar 901.890 910.051 963.433 1.118.831 1.346.085 1.494.867

Farfuglaheimili 39.136 58.799 66.000 90.621 91.754 110.105

Tjaldsvæði 30.138 34.637 28.808 28.395 32.429 38.914

Heimagisting ofl. 7.911 6.953 7.783 12.062 14.302 17.163

Höfuðborgarsvæði 979.075 1.010.440 1.066.024 1.251.908 1.487.128 1.661.049

Heimild: Hagstofa Íslands (tekið af neti í mars 2014) og eigin útreikningar 12






















2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013









Neysla




Útflutningstekjur



Aðrar greinar 249.953 291.469 371.012 559.059 680.343 749.839 819.292 831.656 820.761

Samtals 322.378 373.938 450.172 652.840 791.659 867.499 963.844 1.009.006 1.027.304





12






















2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013









Neysla




Útflutningstekjur



Aðrar greinar 249.953 291.469 371.012 559.059 680.343 749.839 819.292 831.656 820.761

Samtals 322.378 373.938 450.172 652.840 791.659 867.499 963.844 1.009.006 1.027.304





12






















2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013









Neysla




Útflutningstekjur



Aðrar greinar 249.953 291.469 371.012 559.059 680.343 749.839 819.292 831.656 820.761

Samtals 322.378 373.938 450.172 652.840 791.659 867.499 963.844 1.009.006 1.027.304






13

Íslendinga vegna kaupa á vöru og þjónustu á ferðalagi erlendis rösklega 100

milljörðum kr. en auk þess keyptu Íslendingar fargjöld með erlendum

flugfélögum fyrir um átta milljarða kr. Innflutt ferðaþjónusta Íslendinga á árinu

2013 nam því 108,5 milljörðum kr. eða svipaðri fjárhæð og þeir vörðu á

ferðalagi um Ísland og á leið til annarra landa.

1.3. Gjaldeyristekjur

Þótt ferðaþjónusta sé að verða fyrirferðarmikil á mælikvarða framleiðslu,

skiptir gjaldeyrisöflun greinarinnar mestu. Á árinu 2013 mátti rekja rúmlega

65% af umsvifum innlendrar ferðaþjónustu til erlendra ferðamanna.

Ferðaneysla eða útgjöld erlendra ferðamanna hér á landi voru á því ári um

206,5 milljarðar kr., ríflega 138 milljarðar vegna viðskipta ferðamanna við afar

fjölbreyttan hóp fyrirtækja, félaga og einstaklinga innanlands og um 68

milljarðar vegna kaupa á flugmiðum til og frá landinu og innanlands. Þegar búið

er að leiðrétta fyrir verðbreytingum er raunaukning rúmlega 15% á árinu 2013

sem er minni vöxtur en í fjölgun erlendra ferðamanna.

Megináhersla ferðaþjónustureikninga er að mæla útflutningstekjur fyrirtækja

vegna þjónustu þeirra við erlenda ferðamenn á Íslandi. Mynd 2 sýnir

gjaldeyristekjur af erlendum ferðamönnum á Íslandi og vegna kaupa á

fargjöldum til Íslands og um Íslandi, þær námu um 207 milljörðum kr. á árinu

2013 eða um 20% af gjaldeyristekjum alls. Á undanförnum árum hafa íslensk

ferðaþjónustufyrirtæki stundað starfsemi á sviði ferðaþjónustu utan Íslands.

Þar skipta mestu mikilvægar gjaldeyristekjur vegna farþegaflutninga í

útlöndum án þess að ferðamaður komi inn fyrir landamæri Íslands. Þær tekjur

eru flokkaðar með öðrum samgöngutekjum í mynd 2. Fargjaldaliðurinn í

þjónustujöfnuði gerir ekki greinarmun á fargjaldatekjum hvort sem þau eru

vegna ferðamanna til Íslands eða annarra landa, heldur mælir hann viðskipti

erlendra ferðalanga við innlend fyrirtæki. Gjaldeyristekjur erlendra ferðalanga

eru því ekki það sama og ferðaneysla erlendra ferðamanna á áfangastaðnum

Íslandi samkvæmt ferðaþjónustureikningum.


14

Gera má ráð fyrir að gjaldeyristekjur ferðaþjónustu í heild hafi verið um 275

milljarðar kr. á árinu 2013; um 27% af heildarútflutningstekjum ársins. Ferða-‐

þjónustan í heild16 aflar þannig meiri gjaldeyristekna en aðrar atvinnugreinar á

árinu 2013.

Mynd 2. Gjaldeyristekjur flokkaður á nokkrar atvinnugreinar 2013.

Heimild: Hagstofa Íslands.

1.4. Útgjöld ferðamanna

Að meðaltali eyðir hver erlendur ferðamaður á Íslandi lægri fjárhæð17 en hver

Íslendingur í útlöndum, mælt í kr. á föstu verðlagi, eins og fram kemur í mynd

3. Áætluð meðalútgjöld erlendra ferðamanna námu 173 þúsund krónum á

árinu 2013. Útgjöldin í heild jukust um 15% milli ára á föstu verði. Eins og fram

hefur komið fjölgaði ferðamönnum um rúmlega 20% á árinu 2013 og þá eru

ekki meðtaldir þeir ferðamenn sem koma hingað með skemmtiferðaskipum.

Meðalútgjöld erlendra ferðamanna lækka því lítillega milli ára.

Útgjöld Íslendinga á ferðalagi erlendis18 náðu hámarki á árinu 2007 enda

kaupmáttur krónunnar þá mikill. Að sama skapi eru útgjöld erlendra

ferðamanna hér á landi með því lægsta á tímabilinu 2000-‐2013 eða 22% lægri

en á árinu 2004 þegar útgjöldin voru hæst eins og mynd 3 sýnir.

16 Þar með talin þjónusta við ferðamenn sem aldrei koma inn fyrir landamæri landsins. 17 Án flugfargjalda. Útgjöld innanlands deilt með fjölda erlendra ferðamanna sem gert er ráð fyrir að dvelji lengur en eina nótt. 18 Án flugfargjalda.

14




árinu 2013.
















14




árinu 2013.
















14




árinu 2013.

















15

Mynd 3. Meðalútgjöld erlendra ferðamanna, hér á landi og Íslendinga erlendis.

187224

175 173

344400

275

60100140180220260300340380420

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Meðalútgjöld erlendra ferðamanna á Íslandi, verðlag 2013

Meðalútgjöld Íslendinga erlendis, verðlag 2013

Þús. kr.


Erfitt er að nálgast erlendan samanburð, en samkvæmt upplýsingum frá OECD

námu meðalútgjöld erlendra ferðamanna í Danmörku um 159 þúsund kr. á

árinu 2010, í Bretlandi 134 þúsund kr., en meðalneysluútgjöld erlendra

ferðamanna innanlands á sama ári námu 150 þúsund kr.19. Ekki eru til öruggar

heimildir um dvalartíma erlendra ferðamanna hér á landi en samkvæmt

könnunum sem Ferðamálastofa gefur út var meðaldvöl um sjö nætur á árinu

2010. Í Bretlandi var meðaldvalarlengd 7,6 nætur. Meðaldvalarlengd mæld

með fjölda gistinótta og fjölda ferðamanna 20 var 4,4 nætur á árinu 2010 sem

gefur til kynna mikilvægi annarrar tegundar gistimáta21 en greiddra gistinótta.

1.5. Störf í ferðaþjónustu

Fjölda starfa er mikilvægur mælikvarði á vöxt og viðgang einstakra

atvinnugreina en eins og fram kemur á næstu mynd hefur störfum í

ferðaþjónustu fjölgað mikið og mun meira en í þjóðarbúskapnum í heild.

19 Verðlag ársins. 20 Kannanir Ferðamálastofu sýna að um 6% ferðamanna dvelja hjá vinum og ættingjum. 21 Dæmi um vandamál sem tengjast greiningu og túlkun upplýsinga og hér liggja tækifæri til að bæta upplýsingar.

15

Mynd 3. Meðalútgjöld erlendra ferðamanna, hér á landi og Íslendinga erlendis.

187224

175 173

344400

275

60100140180220260300340380420

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Meðalútgjöld erlendra ferðamanna á Íslandi, verðlag 2013

Meðalútgjöld Íslendinga erlendis, verðlag 2013

Þús. kr.


Erfitt er að nálgast erlendan samanburð, en samkvæmt upplýsingum frá OECD

námu meðalútgjöld erlendra ferðamanna í Danmörku um 159 þúsund kr. á

árinu 2010, í Bretlandi 134 þúsund kr., en meðalneysluútgjöld erlendra

ferðamanna innanlands á sama ári námu 150 þúsund kr.19. Ekki eru til öruggar

heimildir um dvalartíma erlendra ferðamanna hér á landi en samkvæmt

könnunum sem Ferðamálastofa gefur út var meðaldvöl um sjö nætur á árinu

2010. Í Bretlandi var meðaldvalarlengd 7,6 nætur. Meðaldvalarlengd mæld

með fjölda gistinótta og fjölda ferðamanna 20 var 4,4 nætur á árinu 2010 sem

gefur til kynna mikilvægi annarrar tegundar gistimáta21 en greiddra gistinótta.

1.5. Störf í ferðaþjónustu

Fjölda starfa er mikilvægur mælikvarði á vöxt og viðgang einstakra

atvinnugreina en eins og fram kemur á næstu mynd hefur störfum í

ferðaþjónustu fjölgað mikið og mun meira en í þjóðarbúskapnum í heild.

19 Verðlag ársins. 20 Kannanir Ferðamálastofu sýna að um 6% ferðamanna dvelja hjá vinum og ættingjum. 21 Dæmi um vandamál sem tengjast greiningu og túlkun upplýsinga og hér liggja tækifæri til að bæta upplýsingar.


16

Mynd 4. Störf alls og störf í ferðaþjónustu.


Gera má ráð fyrir að fjöldi starfa í ferðaþjónustu verði nálægt 10 þúsund á

árinu 2012, eða tæp 6% af öllum störfum. Vísbendingar eru um áframhaldandi

fjölgun á árinu 2013 og má ætla að störf verði þá komin vel yfir 11 þúsund eða

um 6,5% af heildarvinnuafli.

1.6. Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu

Rannsóknir hafa leitt í ljós að á árabilinu 2004 til 2013 gistu að jafnaði 87-‐91%

erlendra ferðamanna sem til landsins komu að sumri til og 91-‐95% vetrargesta í

Reykjavík. Þá er talið að 7-‐10% erlendra sumargesta hafi komið til Reykjavíkur

án þess að gista. Þeir sem heimsækja borgina og gista þar yfir vetrartímann

dvelja að jafnaði heldur lengur en þeir sem koma yfir sumartíma, eða að

jafnaði 3,6-‐4 nætur samanborið við 3,1-‐3,4 nætur vetrargesta22. Ekki liggja fyrir

viðlíka rannsóknir á ferðaþjónustu í öðrum sveitarfélögum á

höfuðborgarsvæðinu.

Höfuðborgarsvæðið og Reykjavík hafa ekki farið varhluta af þeirri þróun sem

átt hefur sér stað í ferðaþjónustu hér á landi, en samhliða henni hafa fyrirtæki

á höfuðborgarsvæðinu innan mismunandi atvinnugreina myndað óformlega

umgjörð um fjölbreytta þjónustu á sviði ferðamála. Fjárfesting hefur verið mikil

22 Rögnvaldur Guðmundsson (2013). Erlendir ferðamenn í Reykjavík 2004-‐2013-‐ samanburður og þróun. Samantekt unnin fyrir Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu. http://ssh.is/images/stories/S%C3%B3knar%C3%A1%C3%A6tlun/Lokaskyrslur/Marka%C3%B0ssetning/Erlendir_ferdam_Skyrsla_ferdamenn_NY_NET.pdf

16

Mynd 4. Störf alls og störf í ferðaþjónustu.


Gera má ráð fyrir að fjöldi starfa í ferðaþjónustu verði nálægt 10 þúsund á

árinu 2012, eða tæp 6% af öllum störfum. Vísbendingar eru um áframhaldandi

fjölgun á árinu 2013 og má ætla að störf verði þá komin vel yfir 11 þúsund eða

um 6,5% af heildarvinnuafli.

1.6. Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu

Rannsóknir hafa leitt í ljós að á árabilinu 2004 til 2013 gistu að jafnaði 87-‐91%

erlendra ferðamanna sem til landsins komu að sumri til og 91-‐95% vetrargesta í

Reykjavík. Þá er talið að 7-‐10% erlendra sumargesta hafi komið til Reykjavíkur

án þess að gista. Þeir sem heimsækja borgina og gista þar yfir vetrartímann

dvelja að jafnaði heldur lengur en þeir sem koma yfir sumartíma, eða að

jafnaði 3,6-‐4 nætur samanborið við 3,1-‐3,4 nætur vetrargesta22. Ekki liggja fyrir

viðlíka rannsóknir á ferðaþjónustu í öðrum sveitarfélögum á


Höfuðborgarsvæðið og Reykjavík hafa ekki farið varhluta af þeirri þróun sem

átt hefur sér stað í ferðaþjónustu hér á landi, en samhliða henni hafa fyrirtæki

á höfuðborgarsvæðinu innan mismunandi atvinnugreina myndað óformlega

umgjörð um fjölbreytta þjónustu á sviði ferðamála. Fjárfesting hefur verið mikil

22 Rögnvaldur Guðmundsson (2013). Erlendir ferðamenn í Reykjavík 2004-‐2013-‐ samanburður og þróun. Samantekt unnin fyrir Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu. http://ssh.is/images/stories/S%C3%B3knar%C3%A1%C3%A6tlun/Lokaskyrslur/Marka%C3%B0ssetning/Erlendir_ferdam_Skyrsla_ferdamenn_NY_NET.pdf


17

í veitingahúsum, hótel-‐ og gistirými og með tilkomu Hörpu opnuðust ný

tækifæri til tónleika og ráðstefnuhalds auk annarra viðburða sem styðja

vetrarferðamennsku. Vöxtur og viðgangur ferðaþjónustunnar byggir ekki síst á

öflugu leiðarkerfi til landsins og innanlands ásamt góðri aðstöðu fyrir

alþjóðlegar ráðstefnur og sýningar. Þessar forsendur eru til staðar á


1.6.1. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu á

höfuðborgarsvæðinu

Samkvæmt sérstökum gögnum sem vinnuhópurinn fékk frá Hagstofu kemur

fram að vinnsluvirði ferðaþjónustufyrirtækja á höfuðborgarsvæðinu er um 70%

af heildarvinnsluvirði ferðaþjónustu á árinu 2011.

Samkvæmt þessu gætu heildarumsvif ferðaþjónustu 2013 á höfuðborgar-‐

svæðinu verið um 220 milljarðar króna. Vinnsluvirðið gæti þá verið um 77

milljarðar kr. eða 7,6% af VLF höfuðborgarsvæðisins.

Tafla 2. Vægi höfuðborgarsvæðisins í helstu greinum ferðaþjónustunnar Ísat08 Ísat08 Lýsing Hlutfall

Ísat08 Ísat08 Lýsing Hlutfall

55.10.1 Hótel og gistiheimili með veitingaþjónustu 61,6% 46.71

Heildverslun með fast, fljót., og loftk. eldsneyti ofl. 61,8%

55.10.2 Hótel og gistiheimili án veitingaþjónustu 61,6% 47.3 Bensínstöðvar 61,8%

55.2 Orlofsdvalarstaðir og annars konar gistiaðst. 30,9%

52.2 Stoðstarfsemi fyrir flutninga 47,5%

55.3 Tjaldsvæði, svæði fyrir húsbíla og hjólhýsi 30,9% 90.0 Skapandi listir og afþreying 89,0%

55.9 Önnur gistiaðstaða 30,9% 91.0 Starfsemi safna og önnur menningarstarfsemi 72,8%

56 Veitingasala og -‐þjónusta 80,3% 93 Íþrótta-‐ og tómstundastarfsemi 72,8%

49.3 Aðrir farþegaflutningar á landi 78,6% 82.3 Skipulagning á ráðstefnum og vörusýningum 72,8%

50 Flutningar á sjó og vatnaleiðum 66,4% 68.20.3 Leiga á landi og landréttindum 72,8%

51 Flutningar með flugi og fleira 83,3% 96.02 Hárgreiðslu-‐ og snyrtistofur 66,4%

77.1 Leiga á vélknúnum ökutækjum 74,7% 47.1 Blönduð smásala 48,1%

79.1 Starfsemi ferðaskr., og ferðaskipuleggjenda 94,3%

47.2 Smásala á matv., drykkjarv., og tóbaki í sérversl. 69,5%

45.2 Bílaviðgerðir og viðhald 61,8% 47.6 Smásala á menningart. vörum ofl. 87,3%

45.3 Sala varahluta og aukabúnaðar í bíla 61,8% 47.7 Smásala á öðrum vörum í sérverslunum 91,3%

45.4 Sala, viðhald, viðgerðir vélhjóla og fl. 61,8%


Höfuðborgarsvæðið vegur þannig þungt í helstu greinum ferðaþjónustunnar.

Samgöngur skipta miklu fyrir ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu og þar eru

höfuðstöðvar stærstu fyrirtækjanna. Vægi flugrekstrar og þjónustu við

flugrekstur var um 2,6% af VLF á árinu 2012 en þessi atvinnugrein hefur vaxið

umfram landsframleiðsluna í heild á undanförnum árum.

Áætlun Áætlun Áætlun Áætlun2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Verðlag hvers árs, m.kr.Vinnsluvirði í ferðaþjónustu á grunnverði 39.871 44.933 58.115 61.574 84.007 82.022 90.177 99.786 111.073Skattar á ferðaþjónustu 10.953 12.307 12.196 13.404 13.533 15.381 17.161 18.989 21.137Vinnsluvirði í ferðaþjónustu á markaðsverði 50.824 57.240 70.311 74.979 97.540 97.403 107.337 118.776 132.210Hlutur ferðaþjónustu af VLF 5,0 4,9 5,4 5,1 6,5 6,3 6,6 7,0 7,5

Vergar þáttatekjur, magnvísitölur 2000=100Vergar þáttatekjur í ferðaþjónustu 123 131 149 155 144 143 156 170 182Vergar þáttatekjur alls 124 132 140 142 131 126 130 131 137

Neysla, verðlag hvers árs, m.kr.Heildarneysla ferðamanna á Íslandi 136.878 155.861 149.607 170.423 183.670 200.014 238.015 284.558 319.059Heildarneysla erlendra ferðamanna 72.425 82.469 79.160 93.780 111.316 117.659 144.552 177.349 206.543Heildarneysla innlendra ferðamanna 64.453 73.392 70.447 76.643 72.354 82.355 93.463 107.209 112.516

Útflutningstekjur, verðlag hvers árs, m.kr.Útgjöld erlendra ferðamanna innanlands 47.887 56.124 56.123 64.037 71.576 73.495 93.236 115.769 138.169Fargjaldatekjur vegna erlendra ferðamanna til Íslands 24.538 26.345 23.037 29.743 39.740 44.164 51.315 61.580 68.374Aðrar greinar 249.953 291.469 371.012 559.059 680.343 749.839 819.292 831.656 820.761Samtals 322.378 373.938 450.172 652.840 791.659 867.499 963.844 1.009.006 1.027.304Hlutur ferðaþjónustu í heildarútflutningi 22,5% 22,1% 17,6% 14,4% 14,1% 13,6% 15,0% 17,6% 20,1%

Störf í ferðaþjónustuFjöldi starfa í ferðaþjónustu 8.566 8.897 9.113 9.241 8.463 8.658 9.253 9.921 11.210Störf í ferðaþjónustu, % af störfum alls 5,2% 5,1% 5,2% 5,1% 5,1% 5,3% 5,6% 5,9% 6,3%

Ísat08 Ísat08 Lýsing Hlutfall Ísat08 Ísat08 Lýsing Hlutfall55.10.1 Hótel og gis tiheimi l i með veitingaþjónustu 61,6% 46.71 Hei ldvers lun með fast, fl jótandi og loftkennt eldsneyti og skyldar vörur61,8%55.10.2 Hótel og gis tiheimi l i án vei tingaþjónustu 61,6% 47.3 Bens ínstöðvar 61,8%55.2 Orlofsdvalarstaðir og annars konar gis tiaðstaða 30,9% 52.2 Stoðstarfsemi fyri r flutninga 47,5%55.3 Tja ldsvæði , svæði fyri r húsbíla og hjólhýs i 30,9% 90.0 Skapandi l i s ti r og afþreying 89,0%55.9 Önnur gis tiaðstaða 30,9% 91.0 Starfsemi safna og önnur menningarstarfsemi 72,8%56 Veitingasala og -‐þjónusta 80,3% 93 Íþrótta-‐ og tómstundastarfsemi 72,8%49.3 Aðri r farþegaflutningar á landi 78,6% 82.3 Skipulagning á ráðstefnum og vörusýningum 72,8%50 Flutningar á s jó og vatnaleiðum 66,4% 68.20.3 Leiga á landi og landréttindum 72,8%51 Flutningar með flugi og flei ra 83,3% 96.02 Hárgreiðs lu-‐ og snyrtis tofur 66,4%77.1 Leiga á vélknúnum ökutækjum 74,7% 47.1 Blönduð smásala 48,1%79.1 Starfsemi ferðaskri fs tofa og ferðaskipuleggjenda 94,3% 47.2 Smásala á matvöru, drykkjarvöru og tóbaki í sérvers lunum 69,5%45.2 Bílaviðgerðir og viðhald 61,8% 47.6 Smásala á vörum sem tengjast menningu og afþreyingu í sérvers lunum87,3%45.3 Sa la varahluta og aukabúnaðar í bíla 61,8% 47.7 Smásala á öðrum vörum í sérvers lunum 91,3%45.4 Sa la , viðhald, viðgerðir vélhjóla og hluta og aukabún. ti l þeirra61,8%

Áætlun


Hótel og gistiheimili, útlendingar 901.890 910.051 963.433 1.118.831 1.346.085 1.494.867


Tjaldsvæði 30.138 34.637 28.808 28.395 32.429 38.914



Heimild: Hagstofa Íslands (tekið af neti í mars 2014) og eigin útreikningar

17








































17








































17









































18

Í töflu 2 kemur jafnframt fram að veitingarekstur á höfuðborgarsvæðinu er um

80% af veitingarekstri á landinu í heild. Veitingastöðum hefur fjölgað verulega

á höfuðborgarsvæðinu og sérstaklega í Reykjavík á undanförnum árum og

sama á við um ferðaskrifstofur, bílaleigur og fleiri greinar í ferðaþjónustu.

Fyrir fyrirtæki á höfuðborgarsvæðinu skiptir ferðaneysla erlendra ferðamanna

á höfuðborgarsvæðinu mestu máli. Á árinu 2013 má gera ráð fyrir að útgjöld

erlendra gesta á höfuðborgarsvæðinu hafi verið um 100 milljarðar kr.

Tugþúsundir ferðamanna koma til miðborgar Reykjavíkur ár hvert og þurfa

rútur, bílaleigubíla, gistingu, leiðsögn, afþreyingu, verslanir og ýmiss konar

þjónustu. Austurvöllur er miðjan í borgarlífi Reykjavíkur og aðdráttarafl fyrir

heimamenn og gesti. Í næsta nágrenni er boðið upp á ýmislegt fyrir erlenda

ferðamenn og margir gististaðir eru í göngufjarlægð.

Austurvöllur er mikilvæg stóriðja í ferðaþjónustu og þar með í gjaldeyrissköpun

þjóðarinnar. Ætla má að gistinætur erlendra gesta í nágrenni við Austurvöll hafi

verið 100 þúsund á árinu 2013 og hver gistinótt gefi af sér að meðaltali

rúmlega 58 þúsund kr. Samkvæmt þessu aflaði Austurvöllur og næsta nágrenni

um sex milljarða kr. í gjaldeyristekjur á árinu 2013.

Höfuðborgarsvæðið stendur sterkt að vígi, ekki síst vegna fjölbreytts

atvinnulífs, sem er vel í stakk búið að mæta þörfum ferðamanna. Í næsta

nágrenni er hægt að finna spennandi náttúrufyrirbrigði, s.s. Þríhnjúkagíg, Bláa

Lónið og hvalaskoðun.

Innviðir sem tengjast ferðaþjónustu eru sterkir, samgöngur góðar, en

framtíðarþróun ferðaþjónustunnar verður eðli málsins samkvæmt alltaf

nátengd því hvernig samgöngum er háttað, á flutningum til og frá landinu og

innan landsins.

1.6.2. Störf í ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu

Ekki liggja fyrir tölur um störf í ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu. Slá má

mæli á þær út frá fyrrgreindum áætlunum um störf í greininni á landinu öllu.

Aflað var upplýsinga frá Hagstofu Íslands um fjölda starfandi einstaklinga

samkvæmt staðgreiðsluskrá á landinu öllu og á höfuðborgarsvæðinu á árinu

2011. Á þessum grundvelli er áætlað að störfum í ferðaþjónustu á höfuðborg-‐

arsvæðinu hafa fjölgað úr 6,3 þúsundum árið 2007 og í 8 þúsund 2013.


19

1.6.3. Gisting á höfuðborgarsvæðinu

Gistinóttum á höfuðborgarsvæðinu hefur fjölgað um 48% frá árinu 2008 sem er

umtalsvert meiri aukning en annars staðar á landinu. Vægi höfuðborgar-‐

svæðisins í fjölda greiddra gistinótta alls var um 42% á árinu 2008 en komið í

45% árið 2012. Hlutdeild útlendinga í heildarfjölda gistinótta á höfuð-‐

borgarsvæðinu var 88% að meðaltali 2008-‐2012, sem er umtalsvert hærri en

gengur og gerist í öðrum landshlutum.

Mynd 5. Fjöldi gistinótta á höfuðborgarsvæðinu.


Þeir erlendu ferðamenn sem koma til höfuðborgarsvæðisins gista einkum á

hótelum, eða 75% þeirra á árunum 2008-‐2012 sem er hátt borið saman við

aðra landshluta. Vægi gistiheimila var um 15% og vægi annarrar gistingar;

farfuglaheimila, heimagistingar, tjaldstæða og svefnpokagistingar var um 10%.

Tafla 3. Fjöldi gistinótta útlendinga á höfuðborgarsvæðinu, tegund gistingar.

Heimild: Hagstofa Íslands. Áætlun 2013.


Hótel og gistiheimili 901.890 910.051 963.433 1.118.831 1.346.085 1.494.867


Tjaldsvæði 30.138 34.637 28.808 28.395 32.429 38.914




20

Til samanburðar má nefna að vægi hótela í gistinóttum útlendinga á

landsbyggðinni var að meðaltali um 27% á tímabilinu 2008-‐2012, vægi

gistiheimila um 36% og vægi heimagistingar, tjaldstæða og svefnpokagistingar

viðlíka eða 37%.

Vægi heildarfjölda gistinótta segir ekki nema hálfa sögu því að vinnsluvirðið

eða verðmætasköpunin er afar mismunandi eftir tegund gistingar. Eins og fram

Mynd 6. Erlendir ferðamenn, fjöldi gistinótta á höfuðborgarsvæðinu eftir tegund gistingar.

0

200.000

400.000

600.000

800.000

1.000.000

1.200.000

2008 2009 2010 2011 2012

Hótel Gistiheimili Farfuglaheimili, heimagisting, tjaldstæði og svefnpokagisting


kemur í töflu 2 var hlutfall höfuðborgarsvæðisins í heildarvinnsluvirði í rekstri

hótela og gistiheimila (atvinnugr. 55.1) um 62% á árinu 2011 en um 43% í

heildarfjölda greiddra gistinótta. Vægi annarrar tegundar gistingar

(farfuglaheimila, heimagistingar, tjaldstæða og svefnpokagistingar) í fjölda

gistinátta á höfuðborgarsvæðinu var um 10% en um 31% þegar kemur að vægi

í vinnsluvirði eða verðmætasköpuninni. Þessi niðurstaða staðfestir hversu

mikilvægt er að mæla og færa peningalegt gildi ferðaþjónustu til bókar; á

landsvísu sem og á einstökum landsvæðum, fremur en að einblína á einfaldar

talningar. Til þess að fá enn betri mynd er nauðsynlegt að upplýsingar um

gistinætur verði flokkaðar samkvæmt íslenskri atvinnugreinaflokkun, sem gæfi

færi á að greina upplýsingar um fjölda gistinótta í samhengi við aðrar hagtölur,

s.s. framleiðslu, veltu, atvinnu, laun, fjárfestingu o.s.frv.


21

Yfirgnæfandi meirihluti gististaða á höfuðborgarsvæðinu er í Reykjavík og

langflestir í miðborg Reykjavíkur. Í október 2013 voru um 340 gististaðir á

höfuðborgarsvæðinu með nærri 10.000 rúmum. Af gistirýmum er meira en

helmingur gististaða með leyfi í flokki V en þeim flokki tilheyra hótel og aðrir

stærri gististaðir. Sá leyfisflokkur kveður á um að vínveitingar séu heimilar á

veitingastað gististaðarins.

Skráðum gististöðum hefur fjölgað um meira en helming á liðnum tveim árum,

aðallega í litlum gististöðum og heimagistingu eða gististöðum í leyfisflokkum I

og II. Annars vegar vitnar þetta um raunverulega fjölgun, en einnig um bætta

skráningu staða sem áður störfuðu án þess að vera skráðir. Samhliða hefur

gistirýmum fjölgað um 1.550 eða nærri 800 herbergi, þar af var helmingurinn á

gististöðum í flokki V.

Hótelin og sambærilegir gististaðir eru færri en mun stærri en aðrir gististaðir.

Þau starfa líka samfleytt allt árið frekar en minni staðir, sér í lagi heima-‐

gististaðir sem sæta lagi þegar eftirspurnin er mikil. Afleiðingin er sú að fjöldi

gistinátta er áberandi mestur á hótelum yfir árið. Þótt hótelin séu fá

samanborið við aðra gististaði eru þrjár af hverjum fjórum gistinóttum á hóteli.

Dvalarlengd23 hvers gests á höfuðborgarsvæðinu tekur nokkrum breytingum

með árstíðunum. Yfir sumarið dvelur hver gestur að jafnaði rúmlega tvær

nætur, en nær 2,5 nóttum yfir veturinn. Dvalartími ferðamanna yfir sumar-‐

tímann á landsbyggðinni er í heild umtalsvert lengri en á höfuðborgarsvæðinu.

Gist er stutt á hverjum stað í senn, en á mörgum stöðum. Það sést til dæmis á

því að árið 2012 voru gistinætur á landsbyggðinni að sumarlagi 44% af

heildarfjölda gistinótta ársins á landinu öllu.

23 Hagstofan mælir dvalarlengd á hverjum stað en ekki dvalarlengd í heild.

21

Yfirgnæfandi meirihluti gististaða á höfuðborgarsvæðinu er í Reykjavík og

langflestir í miðborg Reykjavíkur. Í október 2013 voru um 340 gististaðir á

höfuðborgarsvæðinu með nærri 10.000 rúmum. Af gistirýmum er meira en

helmingur gististaða með leyfi í flokki V en þeim flokki tilheyra hótel og aðrir

stærri gististaðir. Sá leyfisflokkur kveður á um að vínveitingar séu heimilar á

veitingastað gististaðarins.

Skráðum gististöðum hefur fjölgað um meira en helming á liðnum tveim árum,

aðallega í litlum gististöðum og heimagistingu eða gististöðum í leyfisflokkum I

og II. Annars vegar vitnar þetta um raunverulega fjölgun, en einnig um bætta

skráningu staða sem áður störfuðu án þess að vera skráðir. Samhliða hefur

gistirýmum fjölgað um 1.550 eða nærri 800 herbergi, þar af var helmingurinn á

gististöðum í flokki V.

Hótelin og sambærilegir gististaðir eru færri en mun stærri en aðrir gististaðir.

Þau starfa líka samfleytt allt árið frekar en minni staðir, sér í lagi heima-‐

gististaðir sem sæta lagi þegar eftirspurnin er mikil. Afleiðingin er sú að fjöldi

gistinátta er áberandi mestur á hótelum yfir árið. Þótt hótelin séu fá

samanborið við aðra gististaði eru þrjár af hverjum fjórum gistinóttum á hóteli.

Dvalarlengd23 hvers gests á höfuðborgarsvæðinu tekur nokkrum breytingum

með árstíðunum. Yfir sumarið dvelur hver gestur að jafnaði rúmlega tvær

nætur, en nær 2,5 nóttum yfir veturinn. Dvalartími ferðamanna yfir sumar-‐

tímann á landsbyggðinni er í heild umtalsvert lengri en á höfuðborgarsvæðinu.

Gist er stutt á hverjum stað í senn, en á mörgum stöðum. Það sést til dæmis á

því að árið 2012 voru gistinætur á landsbyggðinni að sumarlagi 44% af

heildarfjölda gistinótta ársins á landinu öllu.

23 Hagstofan mælir dvalarlengd á hverjum stað en ekki dvalarlengd í heild.


2. Gististaðir

2.1. Árstíðasveiflan

Líkt og víðast hvar annars staðar í heiminum er árstíðasveiflan viðvarandi

áskorun í ferðamannaþjónustu á Íslandi en minni árstíðasveifla eykur

rekstrarhagkvæmni að öðru óbreyttu.

Erlendir ferðamenn eru flestir yfir sumarmánuðina á landinu öllu.

Árstíðasveiflan er önnur og minni á höfuðborgarsvæðinu en á landsbyggðinni,

eins og mynd 8 sýnir. Þótt ferðamönnum hafi fjölgað mikið utan háannatímans,

gætir enn töluverðrar árstíðasveiflu í gestakomu. Mikil árstíðasveifla leiðir til

lakari nýtingu á fjárfestingu í gistirými og öðrum innviðum. Ef fjölgun

ferðamanna ætti sér stað utan háannatíma gæti óbreytt framboð á gistirými á

höfuðborgarsvæðinu annað vaxandi eftirspurn og nýtt betur þá fjármuni og

vinnuafl sem þegar er til staðar.

Mynd 7. Fjöldi ferðamanna eftir mánuðum, þús.

Heimild: Ferðamálastofa.

Við greiningu á áhrifum árstíða er gagnlegt að skipta árinu í þrjú jafn löng

tímabil: janúar-‐apríl, maí-‐ágúst, september-‐desember.

2. Gististaðir


23

Mynd 8. Árstíðasveiflan í fjölda gistinótta 2012.


Árstíðasveiflan veldur því að fjöldi gistinótta að sumri er hátt hlutfall af

heildarfjölda gistinótta hvers árs. Frá 1998-‐2005 var hlutfallið yfir 70% en er

nær 65% í dag. Þar gætir að líkindum áhrifa af aukinni vetrarferðamennsku

síðustu ára.

Ferðamönnum yfir vetrartímann hefur þannig fjölgað hlutfallslega meira en á

öðrum árstíma. Annar ársþriðjungur, maí-‐ágúst er fjölmennasti þriðjungurinn

en þá kom um helmingur erlendra ferðamanna til landsins á árinu 2013

samanborið við um tvo þriðjuhluta árið 1990.

Mynd 9. Hlutfall ferðamanna á hverjum ársþriðjungi.

Heimild: Eigin útreikningar.


24

2.2. Nýting hótela

Sem von er fylgir nýting hótelherbergja sömu árstíðasveiflu og komur

ferðamanna til landsins. Hótel eru almennt betur nýtt en minni gististaðir.

Nýting hefur verið nokkuð breytileg milli ára og hefur verið að batna frá árinu

2010. Eins og sést á mynd 11 er ekki óalgengt að nýtingin hafi verið kringum

60% frá 1998-‐2008. Tölur frá öðrum Evrópulöndum sýna að nýting

Mynd 10. Nýting herbergja á hótelum á höfuðborgarsvæðinu árið 2012.

Heimild: Hagstofa Íslands o.fl.

hótelherbergja er mjög breytileg frá einu landi til annars. Greining á nýtingu

herbergja á hótelum í 28 löndum frá ágúst 2012 til júlí 2013 sýnir ársnýtingu á

Mynd 11. Meðalnýting hótela og gistiheimila á hverjum ársþriðjungi.

Heimild: Eigin útreikningar.


25

bilinu 32-‐67% og algengt er að hún sé á bilinu 45-‐55% , eða öllu lakari en hér

álandi. Nýting á hótelum og gistiheimilum hér á landi er 40-‐ 50% yfir veturinn

en nær 70-‐80% á sumrin og hefur verið að aukast undanfarin ár. Haustin eru

yfirleitt betur nýtt en vorin. Í júlí 2012 fór nýting herbergja á hótelum og

gistiheimilum á höfuðborgarsvæðinu í fyrsta skipti yfir 90% og leiða má líkum

að því að svo hafi einnig verið á árinu 2013.

3. Þróun til framtíðar

Ótal þættir hafa áhrif á ákvörðun einstaklinga um hvort og þá hvert skuli halda

í frí til annarra landa. Hagrænir þættir eins og almennt efnahagsástand, tekjur

einstaklinga og kaupmáttur gjaldmiðla skipta máli. Markaðssetning, umfjöllun,

áhugamál, umtal, og innviðir landa skipta líka máli. Árangur í harðri samkeppni

um ferðamenn byggist ekki síst á að íslensk ferðaþjónustufyrirtæki búi við

sömu reglur og í samkeppnislöndunum og að þau hafi saman eitthvað fram að

færa á erlendum mörkuðum; sameiginlegt vörumerki.

Á undanförnum árum hefur margt lagst með okkur; öflugt leiðarkerfi til og frá

landinu, gott markaðsstarf, mikil umfjöllun erlendis í tengslum við hrun

íslensku bankanna og gosið í Eyjafjallajökli. Erlendar og innlendar kvikmyndir

sem sýna íslenska náttúru hafa jafnframt vakið mikla athygli og umfjöllun í

erlendum fjölmiðlum. Síðast en ekki síst hefur veiking krónunnar og lægra

raungengi aukið samkeppnishæfni landsins og stuðlað að því að fleiri

ferðamenn vilja koma hingað.

Árstíðasveifla í ferðamennsku er nokkuð sem einkennir flesta ferðamannastaði,

enda taka flestir sumarfrí á sumrin. Undantekningar eru vitanlega

vetraráfangastaðir, svo sem skíðasvæði sem njóta mestra vinsælda á veturna.

Mikil eftirspurn getur auðvitað færst yfir á þá mánuði þar sem minna er um að

vera ef háannatíminn er mjög umsetinn. Takmarkað framboð gistirýma í bland

við mikinn áhuga á að heimsækja Ísland getur hafa ýtt undir hina síauknu

vetrarferðamennsku, auk þess sem sérstaklega hefur verið unnið að þróun

viðburða utan háannatíma.


25

bilinu 32-‐67% og algengt er að hún sé á bilinu 45-‐55% , eða öllu lakari en hér

álandi. Nýting á hótelum og gistiheimilum hér á landi er 40-‐ 50% yfir veturinn

en nær 70-‐80% á sumrin og hefur verið að aukast undanfarin ár. Haustin eru

yfirleitt betur nýtt en vorin. Í júlí 2012 fór nýting herbergja á hótelum og

gistiheimilum á höfuðborgarsvæðinu í fyrsta skipti yfir 90% og leiða má líkum

að því að svo hafi einnig verið á árinu 2013.


Ótal þættir hafa áhrif á ákvörðun einstaklinga um hvort og þá hvert skuli halda

í frí til annarra landa. Hagrænir þættir eins og almennt efnahagsástand, tekjur

einstaklinga og kaupmáttur gjaldmiðla skipta máli. Markaðssetning, umfjöllun,

áhugamál, umtal, og innviðir landa skipta líka máli. Árangur í harðri samkeppni

um ferðamenn byggist ekki síst á að íslensk ferðaþjónustufyrirtæki búi við

sömu reglur og í samkeppnislöndunum og að þau hafi saman eitthvað fram að

færa á erlendum mörkuðum; sameiginlegt vörumerki.

Á undanförnum árum hefur margt lagst með okkur; öflugt leiðarkerfi til og frá

landinu, gott markaðsstarf, mikil umfjöllun erlendis í tengslum við hrun

íslensku bankanna og gosið í Eyjafjallajökli. Erlendar og innlendar kvikmyndir

sem sýna íslenska náttúru hafa jafnframt vakið mikla athygli og umfjöllun í

erlendum fjölmiðlum. Síðast en ekki síst hefur veiking krónunnar og lægra

raungengi aukið samkeppnishæfni landsins og stuðlað að því að fleiri

ferðamenn vilja koma hingað.

Árstíðasveifla í ferðamennsku er nokkuð sem einkennir flesta ferðamannastaði,

enda taka flestir sumarfrí á sumrin. Undantekningar eru vitanlega

vetraráfangastaðir, svo sem skíðasvæði sem njóta mestra vinsælda á veturna.

Mikil eftirspurn getur auðvitað færst yfir á þá mánuði þar sem minna er um að

vera ef háannatíminn er mjög umsetinn. Takmarkað framboð gistirýma í bland

við mikinn áhuga á að heimsækja Ísland getur hafa ýtt undir hina síauknu

vetrarferðamennsku, auk þess sem sérstaklega hefur verið unnið að þróun

viðburða utan háannatíma.


26

3.1. Fjöldi ferðamanna til ársins 2020

Samkvæmt Alþjóðaferðamálastofnuninni (e. UNWTO) komu um 535 milljón

erlendir ferðamenn til Evrópulanda á árinu 2012 og um 65 milljón til Norður-‐

Evrópu. Fjölgun erlendra ferðamanna til Evrópu hefur verið um 3% á

undanförnum árum. Hlutdeild Íslands í heildarfjölda ferðamanna til Evrópu og

Norður Evrópu hefur verið aukast. Íslenski markaðurinn er auðvitað smár, um

0,15% af Evrópumarkaðnum á árinu 2013 en um 1% af Norður-‐

Evrópumarkaðnum á sama ári

Ýmislegt getur þó orðið til þess að hamla fjölgun ferðamanna.

Raungengissveiflur eru óhagstæðar fyrir ferðaþjónustuna og hækkandi verðlag

dregur úr kaupmætti erlendra ferðamanna að öðru óbreyttu. Einnig gætu

vinsældir landsins sem áfangastaðar dvínað af ýmsum öðrum ástæðum, það

hreinlega dottið úr tísku. Það er mikil samkeppni um erlenda ferðamenn í

heiminum.

Mynd 12. Spá um fjölda erlendra ferðamanna til Íslands24.

Heimild: Ferðamálastofa. Úrvinnsla, útreikningar og spáforsendur: VSÓ Ráðgjöf og VHJ.

Alþjóðaferðamálastofnunin áætlar að fjölgun ferðamanna til Norður Evrópu

verði 2,2% á ári fram til 2020 og Boeing flugvélaframleiðandinn reiknar með 4%

árlegum vexti. Boston Consulting gerði ráð fyrir 7% árlegri fjölgun ferðamanna

til Íslands frá 2012 til 2023. Fjölgun hefur verið nær 7% árlega undanfarinn

áratug, en 16-‐19% undanfarin þrjú ár. Til að draga upp raunsæja mynd af

mögulegri þróun til ársins 2030 eru þessi viðmið höfð til hliðsjónar. Fram til

24 Heimild: Ferðamálastofa. Úrvinnsla, útreikningar og spáforsendur: VSÓ Ráðgjöf og VHJ.

26

3.1. Fjöldi ferðamanna til ársins 2020

Samkvæmt Alþjóðaferðamálastofnuninni (e. UNWTO) komu um 535 milljón

erlendir ferðamenn til Evrópulanda á árinu 2012 og um 65 milljón til Norður-‐

Evrópu. Fjölgun erlendra ferðamanna til Evrópu hefur verið um 3% á

undanförnum árum. Hlutdeild Íslands í heildarfjölda ferðamanna til Evrópu og

Norður Evrópu hefur verið aukast. Íslenski markaðurinn er auðvitað smár, um

0,15% af Evrópumarkaðnum á árinu 2013 en um 1% af Norður-‐

Evrópumarkaðnum á sama ári

Ýmislegt getur þó orðið til þess að hamla fjölgun ferðamanna.

Raungengissveiflur eru óhagstæðar fyrir ferðaþjónustuna og hækkandi verðlag

dregur úr kaupmætti erlendra ferðamanna að öðru óbreyttu. Einnig gætu

vinsældir landsins sem áfangastaðar dvínað af ýmsum öðrum ástæðum, það

hreinlega dottið úr tísku. Það er mikil samkeppni um erlenda ferðamenn í

heiminum.

Mynd 12. Spá um fjölda erlendra ferðamanna til Íslands24.

Heimild: Ferðamálastofa. Úrvinnsla, útreikningar og spáforsendur: VSÓ Ráðgjöf og VHJ.

Alþjóðaferðamálastofnunin áætlar að fjölgun ferðamanna til Norður Evrópu

verði 2,2% á ári fram til 2020 og Boeing flugvélaframleiðandinn reiknar með 4%

árlegum vexti. Boston Consulting gerði ráð fyrir 7% árlegri fjölgun ferðamanna

til Íslands frá 2012 til 2023. Fjölgun hefur verið nær 7% árlega undanfarinn

áratug, en 16-‐19% undanfarin þrjú ár. Til að draga upp raunsæja mynd af

mögulegri þróun til ársins 2030 eru þessi viðmið höfð til hliðsjónar. Fram til

24 Heimild: Ferðamálastofa. Úrvinnsla, útreikningar og spáforsendur: VSÓ Ráðgjöf og VHJ.


27

ársins 2020 er óvarlegt að reikna með áframhaldi hins tröllaukna vaxtar síðustu

þriggja ára, en ekki verður heldur litið framhjá því að ferðamönnum hefur

fjölgað um meira en 15% frá fyrra ári, fimm sinnum frá árinu 2000.

Í ljósi óvissu verður hér gengið út frá þremur ólíkum sviðsmyndum þar sem

miðað er við 3%, 7% og 10% vöxt milli ára á árunum 2016-‐2020, en miðað við

meiri vöxt á árunum 2014 og 2015. Eftir árið 2020 er reiknað með 3,5%

árlegum vexti. Það er mikill vöxtur en þó aðeins hálfur vöxtur undanfarinna

áratuga.25

Tafla 4. Spá um fjölda ferðamanna (þúsundir).

Freistandi er að spá viðlíka þróun áfram og undanfarin ár og gera ráð fyrir að

ferðamenn verði komnir vel yfir eina milljón í ár og fast að tveimur milljónum

2020. Sennilega er skynsamlegra að gera ráð fyrir að þróunin verði einhvers

staðar mitt á milli, að fjöldi erlendra ferðamanna verði kominn yfir eina milljón

2015 og verði nálægt 1,5 milljón 2020.

4. Fjárfestingaráform í gistirýmum

Safnað hefur verið saman fyrirliggjandi áætlunum um uppbyggingu hótela og

annarra heilsárs gistirýma á höfuðborgarsvæðinu og þær metnar. Byggt er á

gögnum frá skipulags-‐ og byggingayfirvöldum ásamt samtölum við

hótelrekendur. Ýmsar fleiri hugmyndir eru uppi um byggingu hótela, t.d. við

verslanamiðstöðvar en engin skuldbindandi skref hafa verið tekin að sinni.

Alls eru þekkt áform upp á um 1.300 ný hótelherbergi á árunum til 2020 eða

tæplega 2.500 gistirými. Það er um 25% aukning á fjölda gistirýma á


25 BCG lagði fram tvær spár fram til 2023, sú hærri byggir á nýjum áherslum í markaðssetningu en ekki sú lægri. Þegar horft er til breytinga yfir árabilið 2015 til 2023 felur sú háspá sem hér er lögð fram í sér meiri vöxt en hærri spá BCG. Miðspáin er nálægt lægri spá BCG.

Ár Lágspá Miðspá Háspá

2015 978 1.069 1.164

2020 1.184 1.450 1.764

2025 1.406 1.722 2.095

2030 1.670 2.045 2.488

27








áratuga.25


















2015 978 1.069 1.164

2020 1.184 1.450 1.764

2025 1.406 1.722 2.095

2030 1.670 2.045 2.488


27








áratuga.25


















2015 978 1.069 1.164

2020 1.184 1.450 1.764

2025 1.406 1.722 2.095

2030 1.670 2.045 2.488


28

Alls gera þetta 1.318 herbergi með rými fyrir 2.630 gesti sem dreifast yfir

næstu árin líkt og myndin að ofan sýnir. Landfræðileg dreifing þessara áforma

er sýnd á mynd 14. Gert er ráð fyrir að fyrirhugaðar framkvæmdir muni kosta

um 34 milljarða kr. Rétt er að geta þess að fleiri áform eru á hugmyndastigi og

telja þau um 250 herbergi til viðbótar.

Mynd 13. Þekkt áform um fjölgun hótelherbergja í Reykjavík.

Heimild: VSÓ.

Yfirgnæfandi hluti gistirýma á höfuðborgarsvæðisins eru í miðborg Reykjavíkur

eða á svæðum í jaðri hennar. Þegar rýnt er í umfjöllun gesta um gististaði utan

miðborgarinnar á Tripadvisor kemur fram að staðsetning er það sem þeim er

helst fundið til foráttu.


29

Tafla 5. Áform um nýja gististaði.

Staðsetning Rekstraraðili Fjárfesting Fjöldi herbergja

Fjöldi rúma Tegund Opnar Staða

Laugavegur 66 L66-‐68 Nýtt 66 130 Hótel 2014 Framkvæmdir hafnar Álftamýri 7-‐9 Björk Nýtt 13 26 Gistiheimili 2014 Byggingarleyfi samþykkt Lindargata 36 Rent Leigumiðlun Nýtt 10 20 Íbúðahótel 2014 Umsókn til umfjöllunar Laufásveg 2 Flying viking Nýtt 7 20 Heimagisting 2014 Umsókn til umfjöllunar Grensásvegi 24 Summer day Nýtt 5 9 Gistiheimili 2014 Byggingarleyfi samþykkt Laugavegur 28c Reykjavík Backpackers Stækkun 5 10 Farfuglaheimili 2014 Byggingarleyfi samþykkt Veghúsastígur 9 RR hótel Nýtt 3 17 Íbúðahótel 2014 Byggingarleyfi samþykkt Marina Icelandair Stækkun 60 120 Hótel 2015 Skipulag samþykkt Reykjavíkurapótek KEA Nýtt 43 85 Hótel 2015 Framkvæmdir hafnar Hótel Borg KEA Stækkun 43 90 Hótel 2015 Framkvæmdir hafnar Höfðatorg Íslandshótel Nýtt 343 700 Hótel 2016 Framkvæmdir hafnar Hljómalind Icelandair Nýtt 142 285 Hótel 2016 Framkvæmdir hafnar Hafnarstræti 17-‐19 Nýtt 70-‐80 Hótel 2016 Skipulag samþykkt Landsímareitur

Nýtt 130 260 Hótel 2017 Skipulag samþykkt

Hverfisgata 103 KEA Nýtt 103 198 Hótel 2017 Framkvæmdir hafnar Harpa

Nýtt 250 500 Hótel 2018 Skipulag samþykkt

Þórunnartún 4 IBIS-‐Hótel Nýtt 90 Hótel Deiliskipulag í auglýsingu

Merki eru um að gististaðir séu þó að dreifa sér meðfram Laugavegi og

Suðurlandsbraut til austurs sem er skilgreint sem þróunarás í aðalskipulagi

Reykjavíkur 2010-‐2030. Hugsanlegt er að styrkja mætti þá þróun ef betri

almenningssamgangna nyti á þessum ás.

Flestir sem á annað borð gista innan borgarmarkanna munu leita sér gistingar

þar sem önnur þjónusta,veitingastaðir, söfn og ýmislegt annað áhugavert er í

umhverfinu. Ef verð er mjög hagstætt er unnt að fórna ýmsum þessara

gæðaþátta eða ef nálægð við önnur gæði, svo sem flugvöll, skipta meira máli.


30

Mynd 14. Áform um gististaði á höfuðborgarsvæðinu.

Bættar almenningssamgöngur gætu breytt þessari mynd og gististaðir utan

miðborgarinnar með góðum samgöngutengslum orðið áhugaverðir fyrir

ferðamenn.

4.1. Áhrif á félagslegt umhverfi

Umhverfisáhrif eru metin út frá þremur þáttum: náttúrulegu, félagslegu og

efnahagslegu umhverfi. Á höfuðborgarsvæðinu eru það félagslegir og

efnahagslegir þættir sem vega einna þyngst í áhrifum ferðamennsku á

umhverfið. Meginviðfangsefni þessarar skýrslu eru áhrif ferðamennsku á

efnahagslegt umhverfi. Það er náskylt hinu félagslega umhverfi og verður ekki

hjá því komist að minnast í örfáum orðum á félagslegu víddina.

Ásókn ferðamanna er langmest í miðborg Reykjavíkur líkt og dreifing gististaða,

önnur þjónusta við ferðamenn og áform um nýja gististaði sýna. Þar sem ásókn

ferðamanna er mest verða áhrifin á íbúa mest og áhrifanna gætir einnig meðal

þeirra sem sækja vinnu eða þjónustu í miðborgina.

30




ferðamenn.












30




ferðamenn.













31

4.2. Ruðningsáhrif á staðbundna þjónustu

Ástæða gæti verið til að athuga áhrif ferðamennsku á staðbundna þjónustu. Að

sumu leyti eykst verulega úrval þjónustu, t.d. á veitingahúsum eða í verslunum,

sem er til hagsbóta fyrir bæði íbúa og gesti. Önnur þjónusta hefur ekki nema

takmarkað gildi fyrir íbúa miðborgarinnar og aðra íbúa höfuðborgarsvæðisins

sem þangað sækja. Má þar nefna minjagripaverslanir og bókunarskrifstofur eða

upplýsingamiðstöðvar sem dæmi.

Ruðningsáhrifa getur gætt af innreið þjónustu við ferðamenn ekki ósvipað því

sem kallað er gentrification en hefur ekki verið gefið nafn á íslensku26. Áhrifin

gætu til dæmis lýst sér í að verslun sem íbúar hafa notið víkur fyrir þjónustu

sem frekar er ætluð ferðamönnum. Verslanir og önnur þjónustufyrirtæki sem

hafa úr fleiri viðskiptavinum að velja geta leyft sér að hækka verð vitandi að

ferðamenn hafa ekki eins sterka vitund um verðlag hér á landi eða geta eytt

meira fé t.d. vegna hagstæðs gengis. Slíkar verðhækkanir koma niður á íbúum

sem nýta sér sömu verslanir. Hitt er þó einnig mögulegt að meiri samkeppni

keyri niður verð, til dæmis þegar lítið er um að vera og boðið er upp á sértilboð

til að lokka að viðskiptavini.

4.3. Áhrif á íbúðarhúsnæði

Annað dæmi um ruðningsáhrif gæti verið að íbúðir séu í auknum mæli notaðar

fyrir gistiheimili eða íbúðahótel og leiði til hækkunar á íbúðaverði. Röskun

getur orðið vegna framkvæmda við nýbyggingar og endurinnréttingu bygginga

fyrir gististaði og aðra þjónustu við ferðamenn. Viss hætta er á því að sérhæfð

uppbygging ýti út búsetu og að umskiptin til baka í íbúðir reynist flókin í

framkvæmd. Heimagisting dregur úr þörf fyrir sérhæfða fjárfestingu og

framboð á gistirýmum verður sveigjanlegra. Íbúðahótel eru þess eðlis að þær

geta hæglega nýst sem íbúðir til fastrar búsetu. Þessum tveimur mest vaxandi

flokkum gistimöguleika er því ekki alls varnað.

26 Það lýsir sér í því að inn í hverfi flytur hópur með umtalsvert meiri fjárráð og sterkari félagslega stöðu en íbúarnir sem fyrir eru. Það verður aftur til þess að fasteignaverð getur hækkað og þannig ýtt fólki út af svæðinu.

31

4.2. Ruðningsáhrif á staðbundna þjónustu

Ástæða gæti verið til að athuga áhrif ferðamennsku á staðbundna þjónustu. Að

sumu leyti eykst verulega úrval þjónustu, t.d. á veitingahúsum eða í verslunum,

sem er til hagsbóta fyrir bæði íbúa og gesti. Önnur þjónusta hefur ekki nema

takmarkað gildi fyrir íbúa miðborgarinnar og aðra íbúa höfuðborgarsvæðisins

sem þangað sækja. Má þar nefna minjagripaverslanir og bókunarskrifstofur eða

upplýsingamiðstöðvar sem dæmi.

Ruðningsáhrifa getur gætt af innreið þjónustu við ferðamenn ekki ósvipað því

sem kallað er gentrification en hefur ekki verið gefið nafn á íslensku26. Áhrifin

gætu til dæmis lýst sér í að verslun sem íbúar hafa notið víkur fyrir þjónustu

sem frekar er ætluð ferðamönnum. Verslanir og önnur þjónustufyrirtæki sem

hafa úr fleiri viðskiptavinum að velja geta leyft sér að hækka verð vitandi að

ferðamenn hafa ekki eins sterka vitund um verðlag hér á landi eða geta eytt

meira fé t.d. vegna hagstæðs gengis. Slíkar verðhækkanir koma niður á íbúum

sem nýta sér sömu verslanir. Hitt er þó einnig mögulegt að meiri samkeppni

keyri niður verð, til dæmis þegar lítið er um að vera og boðið er upp á sértilboð

til að lokka að viðskiptavini.

4.3. Áhrif á íbúðarhúsnæði

Annað dæmi um ruðningsáhrif gæti verið að íbúðir séu í auknum mæli notaðar

fyrir gistiheimili eða íbúðahótel og leiði til hækkunar á íbúðaverði. Röskun

getur orðið vegna framkvæmda við nýbyggingar og endurinnréttingu bygginga

fyrir gististaði og aðra þjónustu við ferðamenn. Viss hætta er á því að sérhæfð

uppbygging ýti út búsetu og að umskiptin til baka í íbúðir reynist flókin í

framkvæmd. Heimagisting dregur úr þörf fyrir sérhæfða fjárfestingu og

framboð á gistirýmum verður sveigjanlegra. Íbúðahótel eru þess eðlis að þær

geta hæglega nýst sem íbúðir til fastrar búsetu. Þessum tveimur mest vaxandi

flokkum gistimöguleika er því ekki alls varnað.

26 Það lýsir sér í því að inn í hverfi flytur hópur með umtalsvert meiri fjárráð og sterkari félagslega stöðu en íbúarnir sem fyrir eru. Það verður aftur til þess að fasteignaverð getur hækkað og þannig ýtt fólki út af svæðinu.


32

4.4. Umferð og samgöngur

Umferð ferðamanna er annar áhrifaþáttur sem vert er að gaumgæfa. Sér í lagi

er það umgangur utan dagtíma og umferð stórra bíla og hópferðabíla sem

valda ónæði. Orðið hefur til sérstakt samgöngukerfi fyrir ferðamenn þar sem

þeir eru sóttir og skilað á gististaði sína á leiðinni til og frá flugvellinum og

skoðunarferðum. Fyrirtæki sem bjóða upp á skipulagðar ferðir telja sig þurfa að

veita slíka þjónustu eða verða undir í samkeppninni. Akstur stærstu bíla hefur

verið takmarkaður í miðborginni samkvæmt tilmælum frá Reykjavíkurborg og

umferðinni beint á tilteknar götur. Eftir stendur þó að minni rútur og fjallabílar

falla ekki undir þessi tilmæli. Söfnunarstæðum fyrir stærri langferðabíla þarf að

koma upp við stofnleiðir.

Í mati á samgöngusviðsmyndum 204027 er fjallað um mikilvægi þess að bæta

hágæða almenningssamgöngukerfi við núverandi almenningssamgöngukerfi.

Það er „kerfi sem er óháð bílaumferð, afkastar miklu og er með háa

ferðatíðni“28. Rætt er um hvernig samþætting byggðaþróunar og

samgönguskipulags geti skapað góða samgöngukosti með tilliti til umhverfis og

hreyfanleika. Þau sjónarmið gætu átt við um ferðamenn ekki síður en íbúa.

Með tilliti til miðborgar Reykjavíkur mætti sjá fyrir sér tvo meginumferðarása

sem gætu þjónað ferðamönnum: það er þróunarásinn sem skilgreindur er í

Aðalskipulagi Reykjavíkur meðfram Suðurlandsbraut og inn að Keldum annars

vegar og meðfram Kringlumýrarbraut/Hafnarfjarðarvegi inn í miðbæ

Hafnarfjarðar hins vegar.

4.5. Umhirða miðborgarinnar

Meiri umgangur um miðborg Reykjavíkur samfara fleiri ferðamönnum veldur

ýmsu álagi á sameiginleg rými sem kallar á aukna umhirðu og viðhald. Í þessu

tilliti er miðborg Reykjavíkur lík öðrum helstu ferðamannastöðum landsins og

glímir við svipuð vandamál er varða fjármögnun framkvæmda, reksturs og

viðhalds. Ljóst er að sú lausn sem nú er í umræðunni, náttúrupassi, mun að

líkindum ekki skila einum mest sótta ferðamannastað landsins, miðborg

Reykjavíkur, tekjum.

27 Mannvit (2014). Höfuðborgarsvæðið 2040. – mat á samgöngusviðsmyndum. Unnið fyrir Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu vegna sóknaráætlunar. 28 Mannvit (2014), bls. 35.

32

4.4. Umferð og samgöngur

Umferð ferðamanna er annar áhrifaþáttur sem vert er að gaumgæfa. Sér í lagi

er það umgangur utan dagtíma og umferð stórra bíla og hópferðabíla sem

valda ónæði. Orðið hefur til sérstakt samgöngukerfi fyrir ferðamenn þar sem

þeir eru sóttir og skilað á gististaði sína á leiðinni til og frá flugvellinum og

skoðunarferðum. Fyrirtæki sem bjóða upp á skipulagðar ferðir telja sig þurfa að

veita slíka þjónustu eða verða undir í samkeppninni. Akstur stærstu bíla hefur

verið takmarkaður í miðborginni samkvæmt tilmælum frá Reykjavíkurborg og

umferðinni beint á tilteknar götur. Eftir stendur þó að minni rútur og fjallabílar

falla ekki undir þessi tilmæli. Söfnunarstæðum fyrir stærri langferðabíla þarf að

koma upp við stofnleiðir.

Í mati á samgöngusviðsmyndum 204027 er fjallað um mikilvægi þess að bæta

hágæða almenningssamgöngukerfi við núverandi almenningssamgöngukerfi.

Það er „kerfi sem er óháð bílaumferð, afkastar miklu og er með háa

ferðatíðni“28. Rætt er um hvernig samþætting byggðaþróunar og

samgönguskipulags geti skapað góða samgöngukosti með tilliti til umhverfis og

hreyfanleika. Þau sjónarmið gætu átt við um ferðamenn ekki síður en íbúa.

Með tilliti til miðborgar Reykjavíkur mætti sjá fyrir sér tvo meginumferðarása

sem gætu þjónað ferðamönnum: það er þróunarásinn sem skilgreindur er í

Aðalskipulagi Reykjavíkur meðfram Suðurlandsbraut og inn að Keldum annars

vegar og meðfram Kringlumýrarbraut/Hafnarfjarðarvegi inn í miðbæ

Hafnarfjarðar hins vegar.

4.5. Umhirða miðborgarinnar

Meiri umgangur um miðborg Reykjavíkur samfara fleiri ferðamönnum veldur

ýmsu álagi á sameiginleg rými sem kallar á aukna umhirðu og viðhald. Í þessu

tilliti er miðborg Reykjavíkur lík öðrum helstu ferðamannastöðum landsins og

glímir við svipuð vandamál er varða fjármögnun framkvæmda, reksturs og

viðhalds. Ljóst er að sú lausn sem nú er í umræðunni, náttúrupassi, mun að

líkindum ekki skila einum mest sótta ferðamannastað landsins, miðborg

Reykjavíkur, tekjum.

27 Mannvit (2014). Höfuðborgarsvæðið 2040. – mat á samgöngusviðsmyndum. Unnið fyrir Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu vegna sóknaráætlunar. 28 Mannvit (2014), bls. 35.


5. Fjárfestingarþörf í gististöðum

33

5. Fjárfestingarþörf í gististöðum

Reiknað er með að framboð og eftirspurn hafi náð jafnvægi undanfarin ár og

að fjárfesting hafi verið í takti við þörf markaðarins fyrir gistirými. Sú kennitala

hótelrekstrar sem helst segir til um það hvort jafnvægi ríki er nýtingin. Hér hafa

verið sett fram tiltekin viðmið sem talin eru eðlileg varðandi nýtingarhlutfall á

hótelum og gistiheimilum sem eru í daglegum rekstri allt árið.

5.1. Þörf á gistirými, mismunandi sviðsmyndir

Mat á þörf á auknu gistirými byggir á ofangreindum sviðsmyndum um fjölda

ferðamanna fram til ársins 2020. Miðspáin gerir ráð fyrir 7% árlegri fjölgun

ferðamanna sem er í takt við fjölgun síðustu tveggja áratuga en háspá og

lágspá eru 3% frávik frá þeirri spá til beggja handa. Þá er gert ráð fyrir að vöxtur

áranna 2014 og 2015 verði meiri og nær vexti áranna 2011-‐2013.

Tafla 6. Þrjár sviðsmyndir um árlegan fjölgun erlendra ferðamanna.

Mjög æskilegt er fyrir hagkvæmi fjárfestinga að nýting herbergja sé á bilinu 80-‐

90% yfir háannatímann. Þanþol markaðarins fyrir uppbyggingu gistirýma var

reiknað út frá reynslu fyrri ára af áhrifum fjölda ferðamanna og framboði

gistirýma á nýtingu hótela. Beitt var línulegri aðhvarfsgreiningu til að meta

þetta samspil. Nýting á sumri miðast við meðaltal í maí – ágúst. Í útreikningum

er miðað við uppbyggingaráform og þau skoðuð í samhengi við nýtingu á

hótelherbergjum á höfuðborgarsvæðinu. Ekki er gert ráð fyrir að dvalarlengd

ferðamanna breytist frá því sem nú er. Hins vegar var skoðað hver áhrifin væru

af vaxandi hlutdeild erlendra ferðamanna utan sumartímans.


2014 15% 20% 25%

2015 5% 10% 15%

2016 4% 7% 10%

2017 4% 7% 10%

2018 4% 7% 10%

2019 4% 7% 10%

2020 4% 7% 10%

2021-‐2030 3,5% 3,5% 3,5%


34

5.2. Nýting hótela

5.2.1. Nýting á sumartíma

Reiknað er með að 51% erlendra ferðamanna komi til landsins á öðrum

ársþriðjungi sem er sama hlutfall og á árinu 2013. Þetta hlutfall hefur verið að

lækka jafnt og þétt frá árinu 1990 en þá var það 64%. Rétt er að leggja áherslu

á að þessi þróun er háð mikilli óvissu. Þar sem hlutfall erlendra ferðamanna

sem koma yfir sumartímann af heildarfjölda ferðamanna hefur verið að lækka

mætti skoða áhrifin af lægra hlutfalli, t.d. að 45% erlendra ferðamanna komi að

sumri til. Á móti má spyrja hvort ekki komi fleiri utan háannatímans vegna þess

hve sá tími er umsetinn og hvort ef ferðamönnum skyldi fækka myndi hlutfall

ferðamanna að sumri ekki aukast að nýju og brjóta þróun síðustu ára.

Mynd 15. Áform um fjárfestingu í gistirými, áhrif á nýtingu yfir sumarmánuði.

Heimild: VSÓ Ráðgjöf.

Gert er ráð fyrir að hlutfall erlendra ferðamanna yfir sumarmánuðina sé það

sama og á árinu 2012. Ef fjölgun erlendra ferðamanna verður samkvæmt

lágspá munu þekkt áform um fjárfestingu í gistirými anna þeirri fjölgun fram til

2020. Ef fjölgun erlendra ferðamanna verður samkvæmt miðspá stefnir í skort

á gistirými á árinu 2017 eða 2018. Ef ferðamönnum fjölgar um 25% á árinu

2014 frá fyrra ári, líkt og háspáin segir til um og vísbendingar eru þegar um að

geti gerst, verður skortur á gistirými strax í sumar eða næsta sumar. Þessar

niðurstöður má sjá á mynd 15.


35

Viðbrögð rekstraraðila við vaxandi eftirspurn að sumri gætu komið fram í

hækkandi verði, sem dregur úr eftirspurn yfir háannatímann og tilfærslu yfir á

ódýrara tímabil. Hægt er að leiða líkum að því að vaxandi eftirspurn utan

háannatíma á undanförnum árum megi að hluta rekja til þess að ekki hafi verið

hægt að fá gistingu á þeim tíma.

Í þessari greiningu voru jafnframt skoðuð áhrif þess að hlutfall ferðamanna að

sumri minnki línulega úr 51% árið 2013 í 45% árið 2020, eða með öðrum orðum

að ferðamönnum fjölgi meira utan háannatímans. Yrði sú raunin mundu þekkt

áform um fjárfestingu í gistirými ráða við vaxandi eftirspurn samkvæmt lágspá

og jafnvel þótt miðspá gengi eftir.

Mynd 16. Áform um fjárfestingu í gistirými, áhrif á nýtingu yfir sumarmánuði og minna vægi tímabilsins í fjölda ferðamanna.


5.2.2. Nýting að haustlagi

Nýting herbergja minnkar nokkuð á haustin29 í takt við fækkun ferðamanna.

Önnur breyting verður einnig að framboð herbergja minnkar um 5% enda loka

þá einhver gistiheimili en önnur minnka starfsemi.

Ef lágspá gengur eftir má gera ráð fyrir að nýting herbergja fari aldrei yfir 70% á

umræddu tímabili ef gengið er út frá þekktum áformum um framboð. Meira

framboð á gistirými í samræmi við þekkt áform mun ekki gera nýtingu hótela

ósjálfbæra og ekki er von á að skortur myndist á gistirými; nema háspá gangi

29 September, október, nóvember og desember.

35

Viðbrögð rekstraraðila við vaxandi eftirspurn að sumri gætu komið fram í

hækkandi verði, sem dregur úr eftirspurn yfir háannatímann og tilfærslu yfir á

ódýrara tímabil. Hægt er að leiða líkum að því að vaxandi eftirspurn utan

háannatíma á undanförnum árum megi að hluta rekja til þess að ekki hafi verið

hægt að fá gistingu á þeim tíma.

Í þessari greiningu voru jafnframt skoðuð áhrif þess að hlutfall ferðamanna að

sumri minnki línulega úr 51% árið 2013 í 45% árið 2020, eða með öðrum orðum

að ferðamönnum fjölgi meira utan háannatímans. Yrði sú raunin mundu þekkt

áform um fjárfestingu í gistirými ráða við vaxandi eftirspurn samkvæmt lágspá

og jafnvel þótt miðspá gengi eftir.

Mynd 16. Áform um fjárfestingu í gistirými, áhrif á nýtingu yfir sumarmánuði og minna vægi tímabilsins í fjölda ferðamanna.


5.2.2. Nýting að haustlagi

Nýting herbergja minnkar nokkuð á haustin29 í takt við fækkun ferðamanna.

Önnur breyting verður einnig að framboð herbergja minnkar um 5% enda loka

þá einhver gistiheimili en önnur minnka starfsemi.

Ef lágspá gengur eftir má gera ráð fyrir að nýting herbergja fari aldrei yfir 70% á

umræddu tímabili ef gengið er út frá þekktum áformum um framboð. Meira

framboð á gistirými í samræmi við þekkt áform mun ekki gera nýtingu hótela

ósjálfbæra og ekki er von á að skortur myndist á gistirými; nema háspá gangi

29 September, október, nóvember og desember.


36

eftir og þá á árinu 2019. Aukið framboð á gistirými umfram þekktar

framkvæmdir gæti haft neikvæð áhrif á afkomu gististaða.

Mynd 17. Áform um fjárfestingu í gistirými, áhrif á nýtingu hótela á haustin.


5.3. Umfang fjárfestinga

Eins og staðan er í dag bendir allt til að framboð á gistirými á

höfuðborgarsvæðinu yfir sumarið sé að verða takmarkandi þáttur í móttöku

ferðamanna. Kannað var hversu framboð af gistirými þyrfti að vera mikið ef

markið væri sett á 90% nýtingu yfir sumarmánuðina.

Niðurstöðuna getur að líta í töflu 7. Hún sýnir hvað framboð á hótelherbergjum

má vaxa á höfuðborgarsvæðinu svo að nýting verði um 90%. Kannað var hver

áhrifin yrðu án breytinga á árstíðasveiflu og með breytingum líkt og lýst hefur

verið.

Ljóst er að breyting á fjölda ferðamanna að sumri til mun ráða úrslitum um

hvort uppbygging nýrra hótelherbergja nýtist vel eða ekki. Ef þróunin er sú að

hlutfallslega færri ferðamenn komi að sumri en vöxturinn í heildarfjölda

ferðamanna er í takt við miðspá teljum við þörf á 380 nýjum herbergjum árlega

að meðaltali. Ef annar hver ferðamaður kemur að sumri líkt og nú er, er þörfin

500 herbergi árlega að meðaltali.

Dvíni vinsældir Íslands sem áfangastaðar og ferðamönnum fækki er líklegt að

ferðir utan háannatímans muni fyrst dragast saman eða öllu heldur að ferðir að


37

Tafla 7. Þörf á fjölgun gistirýma miðað við 90% nýtingu hótelherbergja á HBS

Ár Án Með Án Með Án Með2014 0 100 200 300 400 5002015 200 200 600 500 1.000 8002016 300 100 500 400 700 6002017 200 100 500 300 800 6002018 300 100 500 400 900 7002019 300 200 600 400 1.000 7002020 300 100 600 400 1.100 800

Al ls fjölgun herbergja 1.600 900 3.500 2.700 5.900 4.700

Að meðal -‐ta l i hvert ár 230 130 500 380 840 670

Lágspá Miðspá Háspá

Lægra hlutfa l l ferðamanna á sumrin

Lægra hlutfa l l ferðamanna á

sumrin


sumrin

sumri falli síður niður. Það myndi skapa þau öfugu áhrif að þá yrði heldur meiri

þörf fyrir gistirými en ella enda jykist samþjöppun í komu ferðamanna að

sumri.

Sem fyrr segir er áætlað að framkvæmdakostnaður vegna þekktra áforma í

dag, sem eru tæplega 1.300 hótelherbergi, sé um 34 milljarðar króna fram til

ársins 2020 á núverandi verðlagi. Þar á meðal eru fjárfestingar sem mætti telja

nokkuð dýrar. Til samanburðar hefur velta í byggingastarfsemi og mann-‐

virkjagerð á árunum 2010-‐2013 verið á bilinu 110-‐120 milljarðar króna árlega.

► Ef reisa á 1.600 ný hótelherbergi má áætla að fjárfestingin sé um 35-‐45 ma kr.



6. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu framreiknuð

Spá Boston Consulting (BCG) um fjölgun ferðamanna til lengri tíma er ekki fjarri

þeim spám sem hér eru lagðar til grundvallar, sjá neðanmálsgrein 30. BCG

leggur til að áherslum í markaðssetningu verði breytt og að hún beinist í

auknum mæli að sérgreindum hópum sem eyða meiru í ferðalög og eru líklegri

til að dvelja lengur í landinu. Í þessu felst að gistinóttum muni fjölga til muna

meira en hér er gert ráð fyrir og að útgjöld á gistidag verði mun meiri. Vert er


37

Tafla 7. Þörf á fjölgun gistirýma miðað við 90% nýtingu hótelherbergja á HBS

Ár Án Með Án Með Án Með2014 0 100 200 300 400 5002015 200 200 600 500 1.000 8002016 300 100 500 400 700 6002017 200 100 500 300 800 6002018 300 100 500 400 900 7002019 300 200 600 400 1.000 7002020 300 100 600 400 1.100 800

Al ls fjölgun herbergja 1.600 900 3.500 2.700 5.900 4.700

Að meðal -‐ta l i hvert ár 230 130 500 380 840 670

Lágspá Miðspá Háspá

Lægra hlutfa l l ferðamanna á sumrin


sumrin


sumrin

sumri falli síður niður. Það myndi skapa þau öfugu áhrif að þá yrði heldur meiri

þörf fyrir gistirými en ella enda jykist samþjöppun í komu ferðamanna að

sumri.

Sem fyrr segir er áætlað að framkvæmdakostnaður vegna þekktra áforma í

dag, sem eru tæplega 1.300 hótelherbergi, sé um 34 milljarðar króna fram til

ársins 2020 á núverandi verðlagi. Þar á meðal eru fjárfestingar sem mætti telja

nokkuð dýrar. Til samanburðar hefur velta í byggingastarfsemi og mann-‐

virkjagerð á árunum 2010-‐2013 verið á bilinu 110-‐120 milljarðar króna árlega.





Spá Boston Consulting (BCG) um fjölgun ferðamanna til lengri tíma er ekki fjarri

þeim spám sem hér eru lagðar til grundvallar, sjá neðanmálsgrein 30. BCG

leggur til að áherslum í markaðssetningu verði breytt og að hún beinist í

auknum mæli að sérgreindum hópum sem eyða meiru í ferðalög og eru líklegri

til að dvelja lengur í landinu. Í þessu felst að gistinóttum muni fjölga til muna

meira en hér er gert ráð fyrir og að útgjöld á gistidag verði mun meiri. Vert er


38

að taka fram að BCG horfir fyrst og fremst til landsbyggðarinnar og telur að

meginvöxtur ferðaþjónustu verði utan höfuðborgarsvæðisins.

Nota má spár um fjölgun erlendra ferðamanna sem settar eru fram hér að ofan

til að reikna fram helstu kennitölur um ferðaþjónustu næstu 10-‐20 árin.

Eingöngu miðspá er lögð hér til grundvallar.

Störf

Að ofan hefur verið áætlað að störf í ferðaþjónustu á landinu öllu hafi verið 11

þúsund árið 2013 sem svarar til 72 erlendra ferðamanna á hvert starf. Árið

2007 voru hins vegar 52 ferðamenn á hvert starf og fjölgun frá 2007 til 2013 að

meðaltali um 5%, sem er vísbending um framleiðniaukningu. Framreikningur

byggist á því að næstu tvö árin verði fjölgun sem svarar því meðaltali, en 3%

eftir það. Niðurstaða þessa einfalda framreiknings er að frá 2013 til 2020 muni

störfum í ferðaþjónustu fjölga um 3,5 þúsund, eða tæp 4% á ári. Vegna spár

um hægari fjölgun ferðamanna á þriðja áratugi aldarinnar má vænta hægari

fjölgun starfa. Hér er reiknað með um 1,1 þúsund störfum til viðbótar til ársins

2030.

Áætlað er að störf í ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu hafi verið 8 þúsund

árið 2013 og framreikningurinn segir til um að þeim muni fjölga um ríflega 2

þúsund til 2020 og um 500 til 2030.

Gjaldeyristekjur

Ein megináskorun ferðaþjónustunnar er að auka tekjur á hvern ferðamann, sbr.

mynd 4. Af henni má hins vegar álykta að mikil fjölgun ferðamanna skili sér að

öðru óbreyttu í minni tekjum af hverjum ferðamanni eða hverri gistinótt.

Framreikningurinn gerir því ráð fyrir að fram til 2020 verði gjaldeyristekjur (án

fargjaldatekna) á gistinótt óbreyttar frá áætlun 2013 (um 40 þús.kr), en vaxi

um 0,5% árlega milli 2020 og 2030 vegna meiri áherslu á gæði og markaðsstarf.

Til samanburðar gerir BCG ráð fyrir 6% aukningu frá 2013 til 2023. Meiri

samkeppni og framleiðni í samgöngum hefur leitt til nokkurrar lækkunar

fargjaldatekna á ferðamann og ekki ástæða til að ætla að þeirri þróun verði

snúið við og reiknað með 2% árlegri lækkun fram til 2020 og 1% eftir það.

Á þessum forsendum fæst að gjaldeyristekjur vegna ferðamanna á Íslandi vaxi

úr áætluðum 206 milljörðum 2013 í tæpa 370 milljarða árið 2020 og í 540


39

milljarða árið 2030. Gjaldeyristekjur munu samkvæmt þessu vaxa um 330

milljarða frá 2013 til 2030. Ekki eru forsendur til að reikna fram tekjur

ferðaþjónustu vegna umsvifa á erlendri grundu.

Framlag ferðaþjónustu til landsframleiðslu

Til þess að meta framlag ferðaþjónustu til landsframleiðslu þarf að gefa sér

margvíslegar forsendur til viðbótar þeim sem kynntar eru í framreikningnum að

ofan. Í fyrsta lagi þarf að áætla útgjöld Íslendinga í ferðalögum innanlands fram

í tímann. Í þessum framreikningi er gert ráð fyrir 2,5% árlegum vexti. Í öðru lagi

þarf að áætla aðfanganotkun ferðaþjónustu, kaup greinarinnar á vörum og

þjónustum. Hér er gert ráð fyrir að hlutfall veltu og aðfanga haldist óbreytt. Í

þriðja lagi þarf að áætla vöxt í öðrum atvinnugreinum, hér reiknað með 2,5%

árlegum vexti. Niðurstaða þessa er að framlag ferðaþjónustu til

landsframleiðslu vaxi úr áætluðum 7,5% 2013 í 9,7% 2020 og í 10,7% árið

2030.30

30 Þetta er heldur minni vöxtur en BCG gerir ráð fyrir. Meginskýringin er að BCG virðist horfa framhjá innlendum ferðamönnum.

39

milljarða árið 2030. Gjaldeyristekjur munu samkvæmt þessu vaxa um 330

milljarða frá 2013 til 2030. Ekki eru forsendur til að reikna fram tekjur

ferðaþjónustu vegna umsvifa á erlendri grundu.

Framlag ferðaþjónustu til landsframleiðslu

Til þess að meta framlag ferðaþjónustu til landsframleiðslu þarf að gefa sér

margvíslegar forsendur til viðbótar þeim sem kynntar eru í framreikningnum að

ofan. Í fyrsta lagi þarf að áætla útgjöld Íslendinga í ferðalögum innanlands fram

í tímann. Í þessum framreikningi er gert ráð fyrir 2,5% árlegum vexti. Í öðru lagi

þarf að áætla aðfanganotkun ferðaþjónustu, kaup greinarinnar á vörum og

þjónustum. Hér er gert ráð fyrir að hlutfall veltu og aðfanga haldist óbreytt. Í

þriðja lagi þarf að áætla vöxt í öðrum atvinnugreinum, hér reiknað með 2,5%

árlegum vexti. Niðurstaða þessa er að framlag ferðaþjónustu til

landsframleiðslu vaxi úr áætluðum 7,5% 2013 í 9,7% 2020 og í 10,7% árið

2030.30

30 Þetta er heldur minni vöxtur en BCG gerir ráð fyrir. Meginskýringin er að BCG virðist horfa framhjá innlendum ferðamönnum.

ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu

Documents