EditörCanan Laçin Şimşek

Ahmet İlhan ŞenAykut Emre BozdoğanElif Atabek YiğitFatime Balkan KıyıcıFunda Varnacı UzunHasret NuhoğluHülya ErtaşÖzgül Keleş

FEN ÖĞRETİMİNDEOKUL DIŞI ÖĞRENMEORTAMLARI

Yrd. Doç. Dr. Canan LAÇİN ŞİMŞEK

FEN ÖĞRETİMİNDE OKUL DIŞI ÖĞRENME ORTAMLARI

ISBN 978-605-364-176-6

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2011, Pegem Akademi

Bu kitabın basım, yayın ve satış haklarıPegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir.

Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Eylül 2011

Yayın Yönetmeni: Arzu DoğanDizgi-Grafik Tasarım: Bilge Yıldız

Kapak Tasarımı: Gürsel AvcıBaskı: Yorum Matbaası

(Ankara-0312-395 21 12)

YAYINEVİ DAĞITIM

adakale sokak 4/1 yenişehir-ankaratel: +90 312 4306750-51 (pbx)

belgeç: +90 312 4354460gsm: 0506 3451936 - 0541 9104545 - 0533 2055230

e-ileti: pegem@pegem.net

sağlık sokak 17/a yenişehir-ankaratel: +90 312 4345424belgeç: +90 4313738

gsm: 0506 3451937 - 0541 4345424 - 0533 2055231e-ileti: siparis@pegem.net

YAZIŞMA

P.K.175 06442 yenişehir-ankarainternet:

Önsöz

Eğitim alanında yapılan reformlarla birlikte, öğrenme-öğretme faaliyetleri bu-gün yeni anlamlar kazanmıştır. Artık eğitim faaliyetlerinde kullanılan yöntem ve tek-nikler değiştiği gibi faaliyetlerin yapıldığı yerler sadece sınıf içi ortamlar olmaktan da çıkmıştır. Bu da okul dışı öğrenme ortamları kavramını gündeme getirmiştir.

Okul dışı öğrenme ortamları, öğrenmenin bireysel bir faaliyet olarak sadece sınıf içinde değil, yaşamın her alanında gerçekleştirilebileceği tezine dayanır. Uygulama alanları olarak ise formal öğrenmeye destek olabilecek her türlü öğretim ortamını öngörür. Bu kitabın amacı, sınıf duvarlarının ötesinde, öğrenme ortamları olarak kul-lanılabilecek alanları tanıtmaktır.

Kitap toplam, 7 bölümden oluşmaktadır. Girişte, okul dışı öğrenmenin ne oldu-ğu tanımlanmış, fen eğitimi ile ilişkisine, fen eğitiminde önemi ve gerekliliğine deği-nilmiştir. Daha sonra, bu ortamlarda dikkat edilmesi gerekenler belirtilmiş, okul dışı öğrenme ortamlarında kullanılabilecek çalışma kağıtları ile ilgili bilgi verilmiştir.

Birinci bölümde, okul dışı öğrenme ortamları denince ilk akla gelen yerler olan müzelerden bahsedilmiş, fen eğitimiyle yakından ilgili olduğu için bilim ve teknoloji müzeleri detaylı bir şekilde anlatılmıştır. Müze-eğitim ilişkisine değinilmiş ve ortaya çıkan yaklaşımlardan bahsedilmiştir. Türkiye’de bulunan bilim ve teknoloji müzele-rinden örnekler verilmiştir.

İkinci bölümde, hayvanat bahçeleri konusu ele alınmıştır. Türkiye’deki bazı hay-vanat bahçelerinin tanıtımları yapılmıştır.

Üçüncü bölümde, Botanik bahçelerinin ne olduğu, kuruluş amaçları ve tarihçe-sinden bahsedildikten sonra, Türkiye’deki bazı botanik bahçelerinin tanıtımı yapıl-mıştır.

Dördüncü bölümde, son yıllarda ülkemizde de yaygınlaşmış olan planetaryum-ların ne olduğundan, kuruluş amaçlarından bahsedilmiştir. Planetaryumların gösteri içerikleri anlatılmış, fen öğretimi ile ilişkisine değinilmiştir.

Beşinci bölümde, sanayi kuruluşlarına değinilmiş, fen öğretimi ile bu kuruluşla-rın nasıl ilişkilendirilebileceğinden bahsedilmiştir.

Altıncı bölümde, milli parkların tanıtımı yapılmış, Dünya ve Türkiye’de milli parklarla ilgili gelişmeler anlatılmıştır.

Yedinci bölüm, diğer bölümlerden farklı olarak, ilköğretim düzeyi için değil, öğretmen adayları ve öğretmenlere yönelik olarak hazırlanmıştır. Ülkemizde son yıl-larda yaygınlaşan, farklı üniversitelerce farklı yerlerde yürütülen ve TUBİTAK tara-fından desteklenen doğa eğitimlerinden haberdar olunması amacıyla hazırlanan bu bölümde, doğa eğitimleri ve amaçları anlatılmış, projelerin içeriklerine yer verilmiş-tir. Daha sonra, bir doğa eğitiminden örnek etkinlikler sunulmuştur.

Fen Öğretiminde Okul Dışı Öğrenme Ortamlarıiv

Her bölümde, ilgili okul dışı öğrenme ortamının tanıtımı yapıldıktan sonra, fen ve teknoloji dersi öğretim programı ile ilişkilendirmeler verilmiş, üniteler içerisinde okul dışı öğrenme ortamlarından yararlanılabilecek kazanımlar fikir vermesi amacıy-la sunulmuştur. Her bölümün sonunda, örnek etkinliklere yer almıştır. Bölümlerde verilen örnek etkinliklerin birbirlerinden farklı olmasına özellikle dikkat edilmiştir. Çünkü okul dışı öğrenme ortamları esnek bir yapıya sahiptir ve yaratıcılık gerektiren bir süreçtir. Bu yüzden farklı etkinlikler sunularak, zengin bir örneklendirme yapıl-ması amaçlanmıştır.

Kitapta emeği geçen bütün yazarlara, Pegem Akademi çalışanlarına, son okumala-rı yaparak gözden kaçanları fark etmemi sağlayan Arş. Gör. Ayşe Nesibe Köklükaya’ya teşekkürlerimi sunarım.

Elbette, kitapta eksiklikler olacaktır. Bu yüzden, siz okuyuculardan gelen eleştiri ve öneriler bizim için oldukça önemlidir ve daha sonra ki çalışmaların niteliğinde olumlu katkılar sağlayacaktır. Katkılarınız için şimdiden teşekkür ederim.

Yrd. Doç. Dr. Canan LAÇİN ŞİMŞEKSakarya, 2011

Bölümler ve Yazarlar

Giriş: Okul Dışı Öğrenme Ortamları ve Fen EğitimiYrd. Doç. Dr. Canan Laçin Şimşek

Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi

1. Bölüm: Müzeler Yrd. Doç. Dr. Aykut Emre BozdoğanGiresun Üniversitesi Eğitim Fakültesi

2. Bölüm: Hayvanat BahçeleriYrd. Doç. Dr. Fatime Balkan Kıyıcı

Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi

3. Bölüm: Botanik BahçeleriÖğr. Gör. Hasret Nuhoğlu

Maltepe Üniversitesi

4. Bölüm: PlanetaryumlarArş. Gör. Hülya Ertaş

Aksaray Üniversitesi Eğitim FakültesiProf. Dr. Ahmet İlhan Şen

Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi

5. Bölüm: Sanayi KuruluşlarıYrd. Doç. Dr. Elif Atabek Yiğit

Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi

6. Bölüm: Milli ParklarÖğr. Gör. Funda Varnacı Uzun

Aksaray Üniversitesi Eğitim Fakültesi

7. Bölüm: Doğa EğitimleriYrd. Doç. Dr. Özgül Keleş

Aksaray Üniversitesi Eğitim Fakültesi

İÇİNDEKİLER

Önsöz .....................................................................................................................................iii

Giriş

OKUL DIŞI ÖĞRENME ORTAMLARI VE FEN EĞİTİMİ

Okul Dışı Öğrenme Ortamları ................................................................................................... 1

Okul Dışı Öğrenme Ortamlarının Fen Eğitimi Açısından Önemi ................................................. 3

Ülkemizde 2004 İlköğretim Programları ve Okul Dışı Öğrenme Ortamları ................................. 5

2004 Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programları ile Okul Dışı Öğrenme Ortamlarının İlişkilendirilmesi ....................................................................................................................... 7

Okul Dışı Öğrenme Faaliyetlerinde Dikkat Edilmesi Gerekenler ...............................................12

1. Gezi Öncesi Yapılacak Olan Çalışmalar ...........................................................................13

2. Gezi Esnasında Yapılacak Olan Çalışmalar ......................................................................14

3. Gezi Sonrasında Yapılacak Olan Çalışmalar ....................................................................15

Okul Dışı Öğrenme Ortamlarında Çalışma Kâğıtlarının Hazırlanması ve Kullanılması ...............17

Çalışma kağıdında yer verilebilecek teknikler ....................................................................18

KAYNAKÇA .............................................................................................................................21

1. Bölüm

MÜZELER

Müze Kavramı ve Çeşitleri .......................................................................................................25

Bilim ve Teknoloji Müzeleri .....................................................................................................26

Bilim ve Teknoloji Müzelerinin Gelişimi .............................................................................28

Türkiye’deki Önemli Bilim ve Teknoloji Müzeleri ......................................................................30

Bilim ve Teknoloji Müze Eğitiminde Kullanılan Öğrenme Kuramları .........................................33

Bilim ve Teknoloji Müzeleri ve Fen Öğretimi ............................................................................35

Bilim ve Teknoloji Gezileri İçin Örnek Bir Gezi Planı ve Ekleri ....................................................38

Ek-1 Feza Gürsey Bilim Merkezi Bilgi Yaprağı ...........................................................................39

Yönerge ............................................................................................................................39

Ulaşım ..............................................................................................................................41

Ek-1 Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki Gösteri Deneyleri ve Sergiler .........................................41

Ek-2 Feza Gürsey Bilim Merkezi Gezisi Öncesi Cevaplanacak Sorular .......................................44

Fen Öğretiminde Okul Dışı Öğrenme Ortamlarıviii

Ek-3 Feza Gürsey Bilim Merkezi Gezisi Esnasında Cevaplanacak Sorular ..................................44

Ek-4 Çizim Çalışması ...............................................................................................................45

Ek-5 Kompozisyon Çalışması ...................................................................................................45

Ek-6 Proje Çalışması ................................................................................................................45

Ek-7 Sınıf için Tartışma-Beyin Fırtınası .....................................................................................46

Ek-8 Eşleştirme Testi ...............................................................................................................47

KAYNAKÇA .............................................................................................................................48

2. Bölüm

HAYVANAT BAHÇELERİ

Hayvanat Bahçesi Nedir? ........................................................................................................51

Türkiye’deki Bazı Hayvanat Bahçeleri ......................................................................................51

Atatürk Orman Çiftliği Hayvanat Bahçesi ..........................................................................51

Darıca Faruk Yalçın Hayvanat Bahçesi ................................................................................53

Gaziantep Hayvanat Bahçesi .............................................................................................54

Bursa Soğanlı Hayvanat Bahçesi .......................................................................................55

İzmir Fuar Hayvanat Bahçesi .............................................................................................56

Hayvanat Bahçelerinin Eğitimde Kullanılması .........................................................................57

Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı ile Hayvanat Bahçelerini ....................................59

İlişkilendirme ....................................................................................................................59

Örnek Bir Ders Planı ................................................................................................................60

KAYNAKÇA .............................................................................................................................64

3. Bölüm

BOTANİK BAHÇELERİ

Botanik Bahçesi Nedir? ...........................................................................................................65

Botanik Bahçelerinin Gelişimi .................................................................................................65

Türkiye’deki Botanik Bahçeleri ................................................................................................68

İstanbul Üniversitesi Botanik Bahçesi ................................................................................68

Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi (NGBB) .........................................................................70

Bursa Botanik Bahçesi .......................................................................................................73

İçindekiler ix

Darıca Faruk Yalçın Botanik Bahçesi ..................................................................................73

Gaziantep Botanik Bahçesi ................................................................................................75

Botanik Bahçelerinin Eğitim Amaçlı Kullanımı .........................................................................76

Botanik Bahçelerinin Fen Eğitiminde Kullanımı .......................................................................78

Botanik Bahçelerinde Gerçekleştirilebilecek Etkinlik Örneği ....................................................79

KAYNAKÇA .............................................................................................................................84

4. Bölüm

PLANETARYUMLAR

Planetaryum Nedir? ................................................................................................................85

Planetaryumların Amacı ve Önemi .........................................................................................87

Dünya’da ve Türkiye’deki Bazı Planetaryumlar .........................................................................88

Tuzla Deniz Harp Okulu Uluğ Bey Planetaryumu, İstanbul .................................................89

Rahmi M. Koç Müzesi’nde Keşif Küresi, İstanbul .................................................................90

Fatih Gökmen Planetaryumu, İstanbul ..............................................................................90

Çınar Koleji Planetaryumu, İstanbul ..................................................................................90

ODTÜ Planetaryumu, Ankara ............................................................................................91

İzmir Türk Koleji (İTK) Gezegenevi, İzmir ............................................................................91

Uzay Kampı (Space Camp) Türkiye Planetaryumu, İzmir ...................................................92

Çağ Üniversitesi Planetaryumu ve Gözlemevi, Mersin .......................................................93

Ondokuz Mayıs Üniversitesi Planetaryumu, Samsun .........................................................94

Kemal Değirmenci Planetaryumu, Amasya .......................................................................94

Gaziantep Gezegenevi, Gaziantep ....................................................................................95

Cacabey Planetaryumu, Bursa ..........................................................................................95

Planetaryum Gösterileri ve İçerikleri .......................................................................................96

Planetaryumlar ve İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programları ..............................97

Örnek Uygulamalar ..........................................................................................................98

KAYNAKÇA ...........................................................................................................................103

Fen Öğretiminde Okul Dışı Öğrenme Ortamlarıx

5. Bölüm

SANAYİ KULUŞLARI

Sanayi Kuruluşlarının Tanıtımı ...............................................................................................105

Ambalaj sanayi ...............................................................................................................105

Demir-Çelik sanayi ..........................................................................................................106

Enerji sanayi ...................................................................................................................106

Elektrik-Elektronik sanayi ................................................................................................106

Gıda sanayi .....................................................................................................................106

Kimya sanayi ..................................................................................................................106

Kozmetik sanayi..............................................................................................................106

Yapı-İnşaat sanayi ...........................................................................................................106

Otomotiv sanayi .............................................................................................................107

Tekstil sanayi ..................................................................................................................107

Makine-Metal sanayi ......................................................................................................107

Sağlık sanayi ...................................................................................................................107

Fen Eğitiminde Sanayi Kuruluşlarından Yararlanma ...............................................................107

Fen ve Teknoloji Dersi Programı İle İlişkilendirme ..................................................................108

Örnek Gezi Planı 1 ................................................................................................................109

Örnek gezi planı 2 ................................................................................................................112

Bir rüzgar enerji santraline gezi ............................................................................................112

Ek1. Bandırma Rüzgar Enerjisi Santrali (BARES) .....................................................................115

KAYNAKÇA ...........................................................................................................................116

6. Bölüm

MİLLİ PARKLAR

Milli Park Nedir? ....................................................................................................................117

Dünya’da Milli Park Kavramının Gelişimi................................................................................117

Türkiye’de Milli Parklar ..........................................................................................................119

Milli Parkların Eğitim Amaçlı Kullanımı ..................................................................................123

Milli Parkların Fen Eğitiminde Kullanımı ................................................................................124

Milli Parklarda Gerçekleştirilebilecek Etkinlik Örnekleri .........................................................126

İçindekiler xi

Etkinlik 1: .......................................................................................................................126

Kayaç Dönüşümü Oyunu ................................................................................................126

Öğretmenin açıklamaları okuyacağı kartlar ...........................................................................127

Öğrencilerin alacağı kartlar ...................................................................................................127

Etkinlik 2: ........................................................................................................................128

Habitat Aranıyor!!! ..........................................................................................................128

KAYNAKÇA ...........................................................................................................................130

7. Bölüm

DOĞA EĞİTİMLERİ

Doğa Eğitimi Nedir?..............................................................................................................133

Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Çevre Konuları ve Doğa Eğitimi İlişkisi”...........135

Bilim ve Toplum Projeleri Kapsamında “TÜBİTAK DOĞA EĞİTİMLERİ” .....................................137

Ihlara Vadisi (Aksaray) ve Çevresinde Doğa Eğitimi ................................................................139

Etkinlik 1: Arazi Çalışması ve Gözlem .....................................................................................142

Etkinlik 2: Atölye Çalışmaları/ Bilimsel Araç ve Gereçlerin Kullanımı .......................................143

Etkinlik 3: Açık Oturum .........................................................................................................144

Etkinlik 4: Grup Çalışması ve İkilem Oyunu ..................................................................................................145

Etkinlik 5: Proje Hazırlayalım .................................................................................................148

Etkinlik 6: Değerlendirelim....................................................................................................149

“Atıkların Geri Kazanımı” Projesi Grup Değerlendirme Formu ................................................150

KAYNAKÇA ...........................................................................................................................151

GirişGiriş

OKUL DIŞI ÖĞRENME ORTAMLARI VE FEN EĞİTİMİ

Canan Laçin Şimşek1

Bu bölümde, öncelikle formal ve informal öğrenme kavramları anlatılarak, okul dışı öğrenme ortamları ile verilmek istenenler belirtilmiştir. Daha sonra, okul dışı öğrenme ortamları ve fen öğrenimi arasındaki ilişki gösterilerek, fen ve teknoloji dersi öğretim programında okul dışı öğrenme ortamlarının yeri ve önemine değinilmiştir. Okul dışı öğrenme faaliyetlerinde dikkat edilmesi gerekenler belirtilmiştir.

Okul Dışı Öğrenme Ortamları

Öğrenme hayatımızın her anında yer alır. Özellikle, enformasyonun son derece hızlı gerçekleştiği, bilgiye ulaşmanın kolaylaştığı çağımızda, neredeyse kesintisiz bir öğrenme etkinliği içinde olduğumuzu söylemek mümkündür.

Öğrenme, önceki bilgilerin ve deneyimlerin yeni deneyimlere uygulandığı bir süreçtir, bu çaba bir fiziksel bağlam içerisinde ve diğer bireylerin etkisi aracılığıyla gerçekleşir. Ayrıca, öğrenme her zaman biraz duygu ve sezgi unsuru içerir (Falk ve Dierking, 1997). Süreç içerisinde, zihnin yeninden yapılanması olarak da tanımla-nabilecek öğrenme, formal öğrenme ve informal öğrenme olmak üzere ikiye ayrılır. Formal öğrenme, formal eğitim sürecinde, bireye bir takım bilgi ve becerilerin belli amaçlar doğrultusunda kasıtlı ve belirli bir zaman dilimi içerisinde kazandırılmaya

1 Canan LAÇİN ŞİMŞEK, Yrd. Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Sakarya, csimsek@sakarya.edu.tr

Fen Öğretiminde Okul Dışı Öğrenme Ortamları2

çalışılmasıdır. Planlı, programlı, örgütlü ve kontrollü şekilde yürütülür. Amaçlar ve öğretim sonunda beklenenler bellidir. İnformal öğrenme ise, hayatın her noktasında devam eden öğrenmedir. İnformal öğrenme; bireyin doğduğu andan itibaren çevre-si ile etkileşimi sonucu oluşan ve yaşam içinde kendiliğinden gerçekleşen öğrenme olarak tanımlanmaktadır. İnformal öğrenme, oyun oynarken arkadaşından öğrenme-den, bir çırağın işin meziyetlerini ustasından öğrenmeye, kızın annesini izleyerek bir şeyler öğrenmesine, televizyon seyrederken ya da dergi, gazete, kitap okurken gerçek-leşen öğrenmeye kadar çok çeşitlilik gösterir. Aslında informal öğrenme dediğimiz, hayata, topluma uyum sağlama, ona anlam verme çabası içinde yaptığımız her şeyi kapsamaktadır. Bu bağlamda, aile toplantıları, hobiler, resmi ilişkiler, bir pazar yeri, market, müze, hayvanat bahçesi, botanik bahçesi, alışveriş merkezi, fabrikalar, parklar vb., yerler, televizyon programları, internet siteleri, sanal müzeler, kitaplar, gazeteler, informal öğrenme için fırsatlar sunar.

İnformal öğrenme, okul/sınıf dışında gerçekleşen öğrenme olarak da nitelendiri-lir. Son yıllarda, müzeler, hayvanat ve botanik bahçeleri, akvaryumlar gibi ortamların bir eğitim ortamı olarak değerlendirilmeye başlanmasıyla, bu ortamlar ile öğretim programlarındaki konularının ilişkilendirilmesi ve desteklenmesi gündeme gelmeye başlamıştır. Özellikle fen öğretiminde bu ortamlardan yararlanılması tartışılagelmiş, bu ortamların olgu ve kavramların anlaşılmasında zengin fırsatlar sunacağı düşünül-müştür. Literatüre bakıldığında, fen eğitiminde okul duvarlarının dışındaki öğrenme ortamları için, “okul dışı fen (out of school)”, “serbest seçim öğrenme (free-choice learning)”, “yaşam boyu fen öğrenme (lifelong science learning)”, “günlük hayatta fen öğrenimi (science learning in everyday life) gibi farklı isimlendirmelerin yapıldığı gö-rülmektedir (Dierking, Falk, Rennie, Anderson ve Ellenbogen, 2003). İsimlendirme-ler farklı olsa da, hepsinde ortak olan nokta bu tür öğrenme ile kastedilenin, bireyin ilgi ve ihtiyaçları doğrultusunda yönlendirilen, serbest seçimli, sıralı olmayan, kendi hızında ilerleyen ve gönüllü olan öğrenmeler olmasıdır (Falk ve Dierking, 2002; Ren-nie, Feher, Dierking ve Falk; 2003).

İnformal öğrenme ortamlarındaki çalışmalar, 1999 yılında Amerikan Ulusal Fen Öğretmenleri Derneği tarafından (Amerikan National Science Teachers Asso-ciation, Position Statement on Informal Science Education) yayınlanan ilgili raporda fen bilgisi eğitiminin informal ortamlarda gerçekleşmesi şeklinde ifade edilmiştir. Bu raporda, informal fen eğitimi genellikle programlı, enstitüler ve organizasyonlar (do-ğal tarih müzeleri, fen-teknoloji merkezleri, gözlem evleri, hayvanat bahçeleri, aqua parklar, botanik bahçeleri, parklar, doğa merkezleri, çevre eğitim merkezleri, bilimsel araştırma merkezleri vs.) tarafından geliştirilen sınıf dışında kazanılan tecrübeler ola-rak tanımlamıştır (NSTA Board of Directors, 1999). Ancak, isimlendirme konusunda yine de tartışmalar sürmektedir. Diğer yandan, informal öğrenme ortamlarından olan

Giriş 3

Canan Laçin Şimşek

bilim ve teknoloji müzeleri, doğa tarihi müzeleri, teknokentler, akvaryumlar, hayva-nat bahçeleri, botanik bahçeleri, planetaryum vb. ortamlar için genel bir terim olarak “müzeler” ifadesinin kullanıldığı da yaygın olarak görülmektedir. Bu kitap içerisinde, “müzeler” nitelendirilmesi yerine, “okul dışı öğrenme ortamları” isimlendirilmesinin kullanılması tercih edilmiştir. Çünkü; ülkemizde müze dendiğinde çoğunlukla du-varlar arasında olan, genelde objelerin vitrinler içinde sergilendiği ve daha çok tarihî nitelikler taşıyan yerler anlaşılmaktadır. Bu yüzden, bu kitapta okul dışında bulunan ve öğrenme ortamları olarak kullanılabilecek olan mekânlar “okul dışı öğrenme or-tamları” olarak tanımlanmıştır.

Ülkemizde eğitim sistemi içinde, müze, hayvanat bahçesi ziyaretleri, yılsonların-da yapılan piknikler ve geziler yer almaktadır. Ancak bu tür ziyaret ve geziler şimdiye kadar bir öğrenme fırsatı olarak algılanmamış, daha çok öğrencilerin eğlenecekle-ri, arkadaşları ile birlikte zaman geçirecekleri, paylaşımda bulunacakları, yeni yerler görecekleri fırsatlar olarak görülmüştür. Oysa ki, yeni yaklaşımlarla birlikte, bu tür ortamların öğrenmeler için zengin fırsatlar sunan mekânlar oldukları dolayısıyla, ders ile ilişkilendirilerek değerlendirilmesi gerektiği düşüncesi ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda, öğrencinin tamamen serbest kaldığı, ders ile ilişkili bir amacın bulunmadı-ğı, öğrenme hedefl erinin olmadığı geziler yerine, belli amaçlar doğrultusunda, belir-lenmiş öğrenme hedefl erine göre düzenlenen ve hedefl erin gerçekleşme durumunun değerlendirildiği geziler yapılması beklenir ve istenir hale gelmiştir. İşte bu yüzden, bu kitap ile okul dışı öğrenme ortamları olarak kullanılabilecek yerlerin tanıtımın yapılması amaçlanmış, bununla birlikte bu ortamların başarılı bir öğrenme ortamı olabilmesi için dikkat edilmesi gereken hususlar vurgulanmıştır. Okul dışına yapılan geziler, eğlence, gezip görme amaçlı olarak planlanmadığı, bir öğrenme fırsatı ola-rak değerlendirilmesi planlandığı için, geziler ve etkinlikler esnasında öğrenmenin ne kadar gerçekleştiğini belirlemenin gerekli olduğu düşünüldüğünden, bu değerlen-dirmenin yapılması için örnek olabilecek tekniklere yer verilmiştir. Bu anlamda, okul dışı öğrenme ortamları, plansız programsız, kendiliğinden gerçekleşen öğrenmelerin yer aldığı yerler olarak değil, belli amaçlar doğrultusunda, düzenelenen gezi ve etkin-likler olarak değerlendirilmiştir.

Okul Dışı Öğrenme Ortamlarının Fen Eğitimi Açısından Önemi

Fen konuları, hayatın içinde gördüğümüz, deneyimlediğimiz olgu ve olayları kapsamaktadır. Yani tam anlamıyla günlük yaşamımızla iç iç içedir. Buna rağmen, fen dersleri öğrenciler tarafından az sevilen, en az anlaşılan derslerin başında gelmektedir. Bu durumun gerekçesi olarak, fen konularının soyut olması, günlük yaşamla ilişkili olarak verilememesi gibi nedenler ileri sürülmektedir. Günlük yaşamla ilişkili olarak

Fen Öğretiminde Okul Dışı Öğrenme Ortamları4

verilmemesi, çocuğun fen derslerinde gördüğü konuları laboratuvarlara, görünmez dünyalara ait olgularmış gibi algılanmasına neden olmakta, çocuğun öğrendiği bilgi-leri içselleştirmesine engel teşkil etmektedir. Bu noktada, çocuğun günlük yaşamında karşı karşıya kaldığı olguları fen dersiyle ilişkilendirmesi, günlük yaşantısı içindeki feni keşfetmesi oldukça önemlidir. Böylece, çocuk, daha anlamlı bir öğrenme gerçek-leştirecektir. Bu doğrultuda, öğrencilerin fen derslerinde öğrendikleri konuları okul dışı öğrenme ortamlarında deneyimlemeleri, bizzat yaparak yaşayarak öğrenmeleri ve öğrendiklerini pekiştirmeleri üzerinde durulan bir konu haline gelmiştir.

Okulda öğrenme (formal öğrenme), gerçek yaşam deneyimlerinden uzak, gerçek obje veya olaylarla ilişkisinin az, daha çok sembollere bağlı olması ve öğrencilerin sosyalleşmesine daha az olanak sağlaması yönünden eleştirilmektedir. Buna karşılık, okul dışı öğrenme ortamlarının, öğrenme isteğini arttırdığı, öğrenmeye yönelik moti-vasyonu ve tutumu geliştirdiği belirtilmektedir (Ramey-Gassert, 1997). Okul dışı öğ-renme ortamlarında amaç, öğrenme ortamında değişiklik yapmayı cesaretlendirmek, öğrencilerin fene yönelik ilgilerini ve fen derslerindeki başarılarını arttırmaktır (Dori ve Tal, 2000). Okul dışı öğrenme ortamları, sınıf ortamlarının ortaya koyamadığı farklı yollarla öğrenme fırsatları sunmaktadır. Bu ortamlar, öğrencilerin farklı öğren-me stillerinde öğrenmelerine imkân sağlayıp, her öğrencinin kendi hızında bilgilen-mesine yardımcı olmaktadır. Bu ortamlarda öğrenciler, yeterli zaman harcayıp, kendi duyularını en iyi şekilde yapılandırabilmektedirler (Melber ve Abraham, 1999).

Öğrencileri okul dışı öğrenme ortmalarına götürmenin birçok faydası vardır. Bunları, feni zenginleştirme, doğayı keşfetmeyi arttırma, sosyal deneyimler ve eğlen-celer, soyut ve karmaşık olgular ile ilgili somut deneyimler sunma olarak sıralamak mümkündür (Griff in, 2004; Tal ve Bamberger ve Morag, 2005). Okul dışı öğrenme ortamlarında yapılan eğitim, okuldaki eğitimi zenginleştirici, destekleyici ve tamam-layıcı bir potansiyele sahiptir. Bu tür eğitimler, zihinsel kavrayış yanında empatik bağ-lar kurmayı, merak etmeyi, eleştirel bakmayı ve pratik beceriler kazanmayı da sağla-yabilmektedir (Seidel ve Hudson 1999:9). Yeni yerler ziyaret ettiklerinde, farklı ve ilgi çekici şekilde fen anlatıldığında, öğrenciler, daha çok heyecanlanmakta (Braund ve Reiss, 2006), öğrenmeye daha istekli hale gelmektedirler.

Okul dışı öğrenme ortamlarında yapılan etkinliklerin öğrenciler üzerinde bı-raktığı olumlu etkileri iki başlık altında toplamak mümkündür (Anderson, Kisiel ve Storksdieck, 2006):

Uzun-dönem etki: Okul dışı öğrenme ortamlarına yapılan geziler öğrenciler üzerinde hem içerik olarak hem de sosyal bağlamda anılar içeren uzun süreli etkiler bırakmaktadır. Falk ve Dierking (1997) yaptığı araştırmada, ilköğretim öğrencileri, yapmış oldukları gezinin anılarını hafızalarında uzun süre taşıdıklarını ve orada keş-fettikleri bilgileri yıllar sonra bile hala hatırladıklarını belirtmişlerdir.

Giriş 5

Canan Laçin Şimşek

Öğrenimi artırıcı etki: Okul dışı öğrenme ortamlarına yapılan gezilerin, öğretim programıyla ilişkili olarak hazırlandığında, öğrenciler gezi boyunca aktif olarak yer aldıklarında, gerekli bilgiler gezi boyunca verildiğinde (Falk ve Dierking, 2000) ol-dukça etkili olduğu görülmüştür. Öğrencilere sorgulayabilecekleri, tartışabilecekleri ortamlar yaratıldığında ve bilgiye keşfederek ve/veya uzmanların yönlendirmeleri yoluyla ulaşabilmeleri sağlandığında (Türkmen, 2010), öğrencilerin anlamlı öğren-mesine, hem bilişsel hem de duyuşsal düzeyde olumlu etkileri olduğu belirtilmektedir (Anderson, Lucas ve Ginns, 2003; Griff in, 2004).

Son yıllarda yapılan araştırmalarda da; okul dışı öğrenme ortamlarına yapılan, esnek ve yaratıcı gezilerin fen derslerinde öğrenilen konuları tamamladığı görül-mektedir. Bu ortamların, öğrencilerin fen becerilerinin gelişmesinde, çesitli bilimsel konuları keşfederek öğrenmesinde, akademik başarılarının ve fene karşı tutumları-nın artmasında ve bilimsel meraklarının canlanmasında etkili olduğu ve öğrenme-yi kolaylaştırdığı, birinci elden deneyim kazanılmasına fırsat verdiği, gerçek yaşam ile okulda öğrendikleri arasında ilişki kurma, gözlem yapma, veri toplama ve sonuca ulaşarak yorum yapma becerilerinin gelişmesine katkıda bulunduğu tespit edilmiştir (Balkan Kıyıcı ve Atabek Yiğit, 2010; Bozdoğan, 2007; Chin, 2004; Cox- Petersen, 1999; Griff in, 2004; Guisasola, Morentin ve Zuza, 2005). Bunun yanında, öğrencilerin bu mekânlarda sözlü iletişim uygulamaları yaparak sosyal becerilerini de geliştirdik-leri görülmüştür (Panizzon ve Gordon; 2003). Ayrıca, bu tür gezilerin öğretmenlerin de birbirlerinden yeni fikirler, bilgiler öğrenmesine imkan sağladığı, öğretim strateji-lerini ve becerilerini arttırdığı ve geliştirdigi ortaya çıkmıştır (Chin, 2004).

Ülkemizde 2004 İlköğretim Programları ve Okul Dışı Öğrenme

Ortamları

2004 yılında yeniden düzenlenen ilköğretim programlarında, yapılandırmacı öğ-renme kuramı esas yaklaşımlarından biri olmuştur. Yapılandırmacı öğrenme kuramı-na göre, birey yeni bilgiyi önceki bilgilerinin üzerine yapılandırır. Yapılandırmacılığa göre, her kazanılan bilgi bir sonraki bilginin inşasına zemin hazırlamaktadır. Böylece öğrenme, var olanlarla yeni olan öğrenmeler arasında bağ kurma ve her yeni bilgiyi var olanlarla bütünleştirme süreci haline gelmiştir. Ancak bu süreç, sadece bilgilerin üst üste yığılması anlamını taşımamaktadır. Birey bilgiyi gerçekten yapılandırmışsa kendi yorumunu yapabilecek ve bilgiyi temelden kurabilecektir. Yapılandırmacılık, bilginin biriktirilmesi ve ezberlenmesiyle değil, düşünme ve analiz etme ile ilgilidir (Şaşan, 2002: 50).

Yapılandırmacı öğrenme kuramına göre, öğrenen, kendi öğrenmesini kontrol eder. Bu basit gerçek, eğitimde yapılandırmacı yaklaşımın kalbini oluşturmaktadır