fen b˜l˜mler˜ konu Özetl˜ Çali˚ma ka˛idi … · sıvı dolu saydam ağ tabaka: görme...

ÜniteFEN BİLİMLERİ KONU ÖZETLİ ÇALIŞMA KAĞIDIVUCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER VE SAĞLIĞI 66

Daha fazla dökümana ulaşmak için www.fenalemi.com

66

Emeği Geçen Öğretmenlerimiz

Mustafa NAVAKUŞU Süleyman KARAKAYA Mustafa DABANŞaban ÖTER Hakan ARSLAN

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

1.İÇ SALGI BEZLERİ(düzenleyici)

Endokrin Sistem

Böbreküstü

Hipofiz

Testis

Yumurtalık

Pankreas

Tiroid

2. Sinir Sistemi(denetleyici)

SİNİR SİSTEMİ

ÇEVRESEL MERKEZİBey�nVücudu ağ

g�b� sararm�lyarlarca nörondan oluşur

Omur�l�kO. soğanı

Bey�nc�k

Model BilgiModel Bilgi Model BilgiModel Bilgi

ÇEVRESEL S.S.• Milyonlarca nöro-

nun bir araya gelerek vücudu ağ gibi sar-ması sonucu oluşan sistemdir. Bu sistem organlar ile merkezi sinir sistemi arasında köprü görevi görür.

MERKEZİ S.S.1. BEYİN:

Düşünülerek ya- pılan bütün hareketleri kon-trol eder. Beş duyu organının merkezidir. Öğrenme, düşünme, hafıza ve zeka merkezidir.

2. BEYİNCİK:

Vücudumuzun denge merkezidir.

3.OMURİLİK SOĞANI:

İstemsiz çalışan sis-temleri kontrol eder, hayati öneme sahip bir yapıdır.

4.OMURİLİK:

Refleks merkezidir. Aynı zamanda çevre-sel sinir sistemi ile merkezi sinir sistemini birbirine bağlar.

Model BilgiModel BilgiHormonlar

Tiroksin Aldesteron İnsülin Adrenalin Glukagon Testesteron Öströjen Büyüme• Hormonlar Protein

yapılıdır.• Üretilen hormonlar kan

yoluyla taşınır.• Hormonların bazıları

doğumdan ölüme ka-dar sürekli üretilirken büyüme ve gelişmeyi tetikleyen hormonlar dönemsel salgılanır.

Eşeysel bezler Hipofiz örnek olabilir.• Hormonların fazla veya

az salgılanması sağlık sorunlarına yol açabilir.

Hipofiz bezi yaş iler-ledikçe faaliyetlerini azaltırken, eşeysel be-zler faaliyetlerini yaş ilerledikçe belirli bir olgunluğa ulaştığında başlatabilir. Bu dönem “Ergenlik Dönemi” olar-ak adlandırılır

Model BilgiModel Bilgiİç Salgı Bezleri

Hipofiz Tiroit Pankreas Yumurtalık Testis Böbrek Üstü Bezi

İç salgı bezleri, Denet-leyici ve Düzenleyici sisteme dahil olan” Endokrin sistem “ yapılarıdır.

İç Salgı Bezi

SalgıladığıHormon

Hipofiz Büyüme

Tiroit Tiroksin

Böbrek üstü Adrenalin

Pankreas İnsülin Glukagon

Eşeyselbezler

TestosteronÖströjen



66



fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

Ergenlik dönemi bireyin ruhsal ve bedensel değişimler geçirdiği bir dönemdir.

Ruhsal DeğişimlerDaha çok bireyin yalnız kalmak istemesi, ani ve değişken kararlar ver-mesi gibi durumlardır.

Bedensel Değişimler

Bireyin vücudunda mey- dana gelen ses kalın-laşması boy uzaması gibi değişimlerdir.

Model BilgiModel Bilgi

Ergenlik döneminde görülen bedensel değişimler çoğu zaman ruhsal değişimleri te-tikler.

Ergenlik Dönemind-eki Bireyin Yapması Gerekenler:• Zararlı alışkanlıklardan

uzak durmalıdır.• Sportif ve sanatsal

faaliyetlere yön-elmelidir.

• Kendisine hobiler edin- melidir.

Ergenlikte Değişim• Ruhsal değişimler

genelde kızlarda ve erkeklerde ortak olarak görülen değişimlerdir.

Örnek:Yalnız kalma isteği, du-ygusal dalgalanmalar ve karşı cinse ilgi duyma

• Bedensel değişimler ise kızlara özgü ya da erkeklere özgü olabil-mektedir.

Örnek:Erkeklerde; sakal bıyık çıkması, sesin kalın-laşması, sperm üretimi görülür. Kızlarda; vücut hatlarının belirginleşme-si adet görme, yumurta üretimi görülür.


• Bazı bedensel değişimler kızlarda ve erkeklerde ortak olarak görülür.

Örnek:Boy uzaması, kilo artışı,deride yağlanma ve siv-ilce oluşumu.

Ergenlik Dönemind-eki Bireyin Yap-maması Gerekenler:• Zararlı arkadaş

çevresiyle zaman geçirmemeli

• Sorunlarını tek başına halletmemeli

5 duyu organımız varGöz KulakBurun DeriDil

Gözün kısımları

Saydam sıvı

Sarı leke

Körnokta

Damartabaka

Retina

Mercek

Kornea

İris


• Görme olayının net olması için görüntü sarı leke üzerine düşmelidir.

• Görüntü mercekte kırıldığı için sarı lekeye ters düşer.

• Kör noktada ışık al-gılayıcı reseptör hücreler bulunmaz.


Göz KısımlarıKornea: Saydam taba-kaİris: Renkli kısım (damar tabaka)Mercek: İnce kenarlı içi sıvı dolu saydam Ağ tabaka: Görme sin-irleriSert tabaka: KoruyucuGöz kasları: Gözü her yöne hareket ettirmeyi sağlar

Göz Bebeği ve İris Durumu

GÖZ BEBEĞİ

Işığa bakarken

Karanlık ortamda

Göz bebeğimiz-in aydınlık ortamda küçülmekte, karanlık ortamda ise büyümek-tedir.

Bu olay “omurilik” kon-trolünde gerçekleştird-iği için refleks olarak adlandırılır.



66



fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

omModel BilgiModel Bilgi

Kulaktaki yarım daire kanalları içindeki sıvı, su terazisi gibi görev yaparak vücudun dengesini sağlamak için “Beyincik” ile bir-likte çalışır

dış kulakorta kulak

iç kulak

• Deri üst ve alt olmak üzere iki katmanda in-celenir

• Üst deride kan damarı bulunmaz

• Derimizde yer alan reseptörler farklı uy-arıları algılamak üzere özelleşmiştir.

Sıcaklık Basınç Titreşim gibi farklı uyarıları

farklı reseptörler al-gılar.


Iç salgı bezlerimizden Böbrek üstü bezi Adrenalin salgıladığın-da alt derideki kıl kökü kasları kasılarak tüy-lerimizin diken diken olmasına sebep olur. Bu davranış hayvan-larda tüylerini kabar-tarak iri görünme ve avcısını korkutma amaçlı kullanılan bir savunma mekaniz-masıdır.

Burunda sarı bölgealgılar.

Beyin değerlendirir.

Dilde tat tomurcuklarıalgılar.


Tat alma: sıvı mole-küllerin dil üzerindeki papilla denilen duyu almaçlarında çözün-mesi ile algılanır.

Koku alma: tüket-tiğimiz gıdalardan yayılan gaz mole-küllerinin sarı bölgede yer alan duyu al-maçlarında çözünmesi ile algılanır.

GÖZ KUSURLARI

• Miyop: Yakını iyi görür, görüntü sarı le-kenin önündedir

• Hipermetrop: Uzağı iyi görür. görüntü sarı lekenin arkasındadır

• Astigmat: Üç boyut ve derinlik yüksek-lik algısı bozulur, göz merceğinin yüzeyinin pürüzlenmesi ya da sıvısının kristalleşmesi sebebiyle görme bo-zukluğuna sebep olur

• Katarakt: Korneanın saydamlığını yitirmesi ile oluşur

• Renk körlüğü: Renk algılayıcı reseptörlerin işlevini yerine getire-memesi sonucu ortaya çıkar

• Şaşılık ve göz tembelliği: Göz kaslarının kontrolünün yapı lamamasından kaynaklanır

Beyinde her duyunun d e ğ e r l e n d i r i l d i ğ i merkez ayrıdır.




66



fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

omModel BilgiModel BilgiVÜCUDUMUZDAKİ

SİSTEMLERİN SAĞLIĞIVücudumuzdaki sistemler

birbiri ile uyumlu ve düzen-

li çalışır. Ancak zararlı alış-

kanlıklar, bilinçsiz ilaç kul-

lanımı gibi durumlar sis-

temlerin sağlığını olumsuz

etkiler.

Özellikle alkol ve sigara gi-

bi zararlı alışkanlıklar bü-

tün sistemlere ciddi zarar-

lar verir. Yapılan araştırma-

lar zararlı alışkanlıkların

daha çok ergenlik döne-

minde başladığını bu ne-

denle özellikle ergenlik dö-

neminde bireylerin bu tür

alışkanlıkları edinmemesi

için sportif ve sanatsal fa-

aliyetlere yönelmesi önem

arz etmektedir.

Stres, vücudumuzdaki sistemleri olumsuz etki-ler.

Model BilgiModel BilgiTürkiye’de son yıllarda en çok rastlanan hastalıklar, solunum sistemi rahatsız-lıkları (üst solunum yolu enfeksiyonları), ishal, ağız ve diş sağlığı sorun-ları, bel bölgesi sorunları, beslenme sorunları, hiper-tansiyon, şeker hastalığı gibi rahatsızlıklardır.

Sistemlerin sağlığını ko-rumak için düzenli spor yapmalı ve beslenmemi-ze dikkat etmeliyiz.

Bilinçsiz ilaç kullanımı hastalıklara neden olur.


ORGAN BAĞIŞIKişinin hayatta iken or-ganlarının bir kısmını ya da tamamını beyin ölü-mü gerçekleştikten son-ra başka insanların ya-rarlanması için bağışla-masına organ bağışı de-nir.

Ülkemizde böbrek, kara-ciğer, kalp, akciğer, pank-reas ince bağırsak organ-larının nakli yapılmakta-dır. Ayrıca kornea, kemik iliği, kemik, kalp kapağı ve deri dokularının da na-killeri yapılabilmektedir.

ÖgretenÖgretenModelModel

18 yaşını doldurmuş ve akli dengesi yerinde olan her birey organ bağışın-da bulunabilir.

Ayrıca 18 yaş altı kişile-rin beyin ölümü gerçek-leştikten sonra yakınları-nın onayı ile organları başka hastalara verilebi-lir.


ORGAN NAKLİTedavisi mümkün olma-yan hastalıklar nedeniy-le işlevini yitiren organla-rın yerine sağlıklı ya da beyin ölümü gerçekleş-miş kişilerden alınan or-ganların konularak has-tanın tedavi edilmesine organ nakli denir.

Organ nakli için alınacak organların sağlıklı olma-sı şarttır. Doku ve diğer uyum işlemleri gerçekle-şen hastalara organ nak-li yapılabilir.


Türkiye’de en çok nakil olunan organ böbrektir. Ülkemizde yılda yaklaşık olarak 3000 böbrek nak-li yapılmaktadır.

Böbrek nakillerinden son-ra en fazla yapılan nakil kornea naklidir.



66



fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

fena

lem

i.com

fe

nale

mi.c

om

Solunum Sisteminin SağlığıSolunum Sistemini

Korumak İçin;• Solunan hava temiz

olmalıdır.• Bol bol egzersiz yapıl-

malıdır.• Sigara ve alkolden

uzak durulmalıdır.• Burundan nefes alın-

malıdır.• ASYE (alt solunum

yolu enfeksiyonu) ve ÜSYE (üst solunum yolu enfeksiyonu) gibi hastalıklara yakalan-mamak için temizliğe önem verilmeli ve hastalığa yakalanmış kişilerin eşyaları kul-lanılmamalıdır.

• Kirli, tozlu ve du-manlı havalarda çok fazla dışarıda dolaşıl-mamalıdır.

• Düzenli ve dengeli beslenilmelidir.


Solunum Sistemi Hastalıkları

• Nezle ve Grip • Verem • Kabakulak • Difteri (Kuşpalazı)• Boğmaca• Astım • Bronşit • Zatürre• Akciğer Kanseri

Kapsül Bilgi

Sağlıklı Akciğerler

Sigara KullananAkciğerler

Sağlıklı bir hayat için sigara kullanmamalı ve sigara dumanı bulunan ortamlardan uzak dur-malıyız


Dünyada her yıl 6 mily-on kişi sigaraya bağlı bir hastalıktan, 600 bin'den fazla insan da kendisi sigara içmediği halde başkalarının içtiği sigara dumanına maruz kaldığı için hayatını kaybet-mektedir. Eğer önlem alınmazsa 2030 yılında yıllık ölüm 8 milyona ulaşacaktır. Türkiye'de yaklaşık 15 milyon kişi sigara içmekte ve her yıl yaklaşık 150 bin kişi sigaraya bağlı bir hast-alıktan hayatını kaybet-mektedir.

Kapsül Bilgi

Merkezi sinir sistemi bö-lümlerinin görevlerini ya-zınız.

Beyin:

Beyincik:

Omurilik soğanı:

Omurilik:

Refleks hareketlerine 3 tane örnek veriniz.a)b)c)


Aşağıda verilen iç salgı bezlerinden salgılanan hormonların isimlerini ya-zınız.

Hipofiz:

Tiroit:

Pankreas:

Böbreküstü:

Eşeysel bezler:

Sinir sisteminde bulunan sinir hücrelerinin adını ya-zınız.

ÖgÖg––retenretenEtkinlik ModeliEtkinlik Modeli

ÜniteFEN BİLİMLERİ KONU ÖZETLİ ÇALIŞMA KAĞIDIVUCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER VE SAĞLIĞI 66KAZANIM YOKLAMA SINAVI (KYS) Daha fazla dökümana ulaşmak için www.fenalemi.com



Mod

el E

ğitim

Yay

ınla

rı &

Den

eme

Vakt

i - K

azan

ım Y

okla

ma

Sın

avı

661. Aşağıda verilen kavram haritasındaki boşlukları

uygun ifadelerle doldurunuz.

2. Aşağıda verilen hormonları salgılandığı iç salgı bezleri ile eşleştiriniz.

İç SalgıBezleri

Hormonlar

Eşeysel Bezler

Pankreas

Hipofiz

Böbreküstü Bezi

Büyüme Hormonu

Tiroksin Hormonu

Adrenalin Hormonu

Östrojen HormonuTiroit Bezi

İnsülin Hormonu

Glukagon Hormonu

3. Verilen şekil üzerindeki iç salgı bezlerinin isim-lerini boşluklara yazınız.

.......................

.......................

.......................

.......................

.......................

.......................

.......................

4. Ahmet koşarken yanından geçen köpeği görünce ir-kilmiş ve kalp atışlarının hızlandığını hissetmiştir.

Ahmet’in yaşadığı olayda altı çizili durumların oluşması sırasında hangi merkezi sinir sistemi bölümünün ya da iç salgı bezinin daha aktif ol-duğunu yazınız.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Denetleyici ve Düzenleyici

Sistemlerİç Salgı Bezleri

Hipofiz Bezi

..............................

.................. Çevresel SinirSistemi

1

.......................2

Pankreas3

.......................4

Eşeysel Bezler5




Mod

el E

ğitim

Yay

ınla

rı &

Den

eme

Vakt

i - K

azan

ım Y

okla

ma

Sın

avı

665. Şekilde gözün kısımlarını gösteren sayıları ilgili bil-

giler ile eşleştiriniz.

4 5

1

3

2

……. numaralı kısım göz merceğidir.

……. numaralı kısım kör noktadır.

……. numaralı kısım retinadır.

……. numaralı kısım iristir.

……. numaralı kısım korneadır.

6. Aşağıda verilen merkezi sinir sistemi şeması üze-rindeki boşlukları doldurunuz.

.......................

.......................

.......................

.......................

7. Aşağıda verilen hastalıkları görülebildiği duyu organları ile eşleştiriniz.

Tat körlüğü

Saman nezlesi

Miyop

Cilt kanseri

Sinüzit

İşitme kaybı

Kulak iltihabı

Hipermetrop

Egzama

Astigmat




Mod

el E

ğitim

Yay

ınla

rı &

Den

eme

Vakt

i - K

azan

ım Y

okla

ma

Sın

avı

668. Kulağın yapısını gösteren model üzerinde harf-

ler ile belirtilen kısımların kulağın hangi bölümü-ne ait olduğunu verilen boşluklara yazınız.

A

B CD

G

F

E

Dış Kulaktaki Yapılar: …………………………..………..

Orta Kulaktaki Yapılar: ………………………………..…

İç Kulaktaki Yapılar: ………………………….………......

9.

Metehan son günlerde grip olmuştu ve besin-lerin tadını tam olarak alamadığından şikâ-yetçiydi.Metehan’ın grip olun-ca neden besinlerin tadını tam olarak ala-madığını açıklayınız.

..................................................................................

..................................................................................

............................................................................

10. Dilin tat alma bölgelerini verilen şekil üzerindeki boşluklara yazınız.

...........

......................

...........

...........

...........

11. Aşağıda verilen hastalıkların karşısına bu hasta-lığın vücudumuzdaki hangi sistem ile ilgili oldu-ğunu yazınız. (Örneğin solunum sistemi.)

Zatürre: …………………………………… Böbrek taşı: ……………………………… Romatizma: ……………………………… Diyabet: ………………………………….. Guatr: …………………………………….. Grip: ………………………………………. Ülser: ……………………………………… İshal: ……………………………………… Sarılık: ……………………………………. Dizanteri: …………………………………




Mod

el E

ğitim

Yay

ınla

rı &

Den

eme

Vakt

i - K

azan

ım Y

okla

ma

Sın

avı

6612. Aşağıdaki bulmacayı uygun ifadelerle tamamla-

yınız.

1

3 4 2

1

4

2

3

Soldan sağa;

1. Halk arasında kemik erimesi olarak da bilinen is-kelet sistemi rahatsızlığı.

2. Hareket ve denge merkezimiz. 3. Pankreastan salgılanan bir hormon. 4. Tiroit bezinde oluşan bir tür rahatsızlık.

Yukarıdan aşağıya;

1. Kişinin hayatta iken organlarının bir kısmını ya da tamamını beyin ölümü gerçekleştikten sonra başka insanların yararlanması için bağışlamasıdır.

2. Etraftaki ses dalgalarını toplayarak kulak yoluna ileten kulak bölümü.

3. Gözün renkli kısmı. 4. Bir cilt rahatsızlığı.

13. Ergenlik döneminde kızlar ve erkeklerde oluşan değişimlerle ilgili aşağıdaki venn şemasını dol-durunuz.

ERGENLİKTEKİ BEDENSEL DEĞİŞİMLER

KIZ ERKEK

14. Vücudumuzdaki sistemlerin sağlığı için yapılma-sı gerekenleri maddeler halinde yazınız.

1. ……………………………………………………….

2. ……………………………………………………….

3. ……………………………………………………….

4. ……………………………………………………….

5. ……………………………………………………….

15. Alkol ve sigara gibi zararlı alışkanlıkların vücu-dumuzdaki sistemlere nasıl zarar verdiğini örnek-lerle açıklayınız.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

fen b˜l˜mler˜ konu Özetl˜ Çali˚ma ka˛idi … · sıvı dolu saydam ağ tabaka: görme...

Documents