UNIVERSITY OF MONTENEGROYHlIBEP3If1ET WIlE roPE <DlfJI030<J>CKH <J>AKYJITET FACULTY OF PHILOSOPHY .Ll:aHIW3 bojoBMha 66 Danila Bojovi6a bb II.cp. 91 P.O. Box 91 81400 HI-U<IUlln 81400 Niksi6

MontenegroLWHa fopa

TeL +38240243 921, 2,43913, 243 976 Fax: +38240247 109, e-mail: ff@ac.me

N2 [) 1- R8r DatlUll \.'1. oS Q.e[\(

UNlVERZITET eRNE GORE Senatu

PODGORICA

Vijece Filozofskog fakulteta na sjednici, odrZanoj 14. 05. 2014 godine, prihvatilo je lzvjestaj 0 ocjeni doktorske disel1acije Jezik i stH Nikole Lopicica, mr Danijele Ristic­Radojevic.

Vijece Fakulteta na osncvu clanova 35 i 36. Pravila doktoskih studija, predlaze Senatu Univerziteta da:

- Prihvati doktorsku disertaciju Jezik i stil Nikole Lopicica, mr Danijele Ristic-Radojevic i izvjestaj 0 ocjeni disertac:je i

- imenuje Komisiju za odbranu u sastavu:

1. Prof. dr Zorica Radulovic, Filozofski fakultet Niksic 2. Prof. dr Rajka Glusica, Filozofski fakultet Niksi6 3. Prof. dr Hasnija Muratagic-Tuna, Filozofski fakultet Sarajevo

I Saglasnost na izbor KOMISIJE Za ODBRANU doktorske disertacije Fakultet FILOZOFSKI

UNIVERZITET eRNE GORE SENATU

Kao prilog uz zahtjev za davanje saglasnosti na izbor komisije na odbranu doktorske disertacije kandidata mr Danijele Ristic-Radojevic, dostavljamo sljedeci

TABELARNI PREGLED PODATAKA

I

I.Autor doktorske disertacije je Ristic-Radojevic (Marko) Danijela. 2. Brani se doktorska disertacija pod nazivom Jezik i stil Nikole Lopicica, iz naucne oblasti: Nauka 0 jeziku. 3. Senat Univerziteta erne Gore dao je saglasnost: na temu doktorske disertacije i na izbor mentora (l1a sjednici od 7. 07.2011. godine), kao i l1a izbor Komisije za ocjenu doktorske c1isertacije (na sjednici od 19. 12.2013. godine). 4. Izvjestaj komisije za ocjenu doktorske disertacije istaknut je na oglasnoj tabli Fakulteta 27.01. 2014. godine, ana oglasnoj tabli Univerziteta 27.01. 2014. godine. Objavljenje u

dnevnoj spampi -listu Pobjcda 28.01. 2014. godiue godine, a sve u skladu sa clanom 34. Pravila doktorskih studija. 5. A) U skladu sa clanom 35. Pravila, kandidat je u propisnom roku (od sest mjeseci) postupio po datim primjedbama.

B) Odlukom Senata Univerziteta od 7. 07. 2011. godine odobrena je tema doktorske disertacije, te je prema clanu 76 Statuta Univerziteta ispunjen uslov da se ista brani u roku ad scst godina. Po dobijanju pozitivne ocjene, tj. Izvjestaja Komisije za ocjenu doktorske disertacije, Vijece Fakulteta na sjednici od 14.05.2014. godine, prihvatilo je ovu disertaciju u smislu ispunjavanja uslova za odbranu (clan 36 Pravila) te predlaze sljedecll Komisiju za odbranu doktorske disertacije:

1) Dr Zorica RaduJovic, univerzitetsko zvanje redovni profesor, sa Filo2ofskog fakulteta u Niksi6u, koja je kao mentor istovremeno i clan komisije.

Objavio je sljedece naul':ne radove* (doktorska disertacija, monografije, studije, univerzitetske udzbenike, ;macajnije clanke u medjunarodnim i u domacim naucnim casopisima) i ima i druge znacajnije naucne reference (radove na naucnim skupovima, uvodna predavanja po pozivu, ... ) iz naucne oblasti iz koje je i uradjena doktorska disertacija (dati u prilogu).

Na osnovu izlozenog, po strud on je iz iste naucne oblasti kojoj pripada i problematika doktorske disertacije, shodno ctanu 33 Pravila: Nauka 0 jeziku

2) Dr Rajka Glusica, univerzitetsko zvanje redovni profesor, sa Filozofskog fakulteta u Niksicu.

Objavio je sljedece naucne radove* (doktorska disertacija, monografije, studije, univerzitetske udzbenike, znacajnije (;Ianke 1I medjunarodnim i u domacim naucnim casopisima) j lma i drug,e znacajnije naucne reference

(radove na nau1':nim skupovima, uvodna predavanja po pozivu, ...) iz nauene oblasti iz koje je i uradjena doktorska disertacija (dati u prilogu).

Na osnovu izlozenog, po struci on je iz iste naucne oblasti kojoj pripada i problematika doktorske disertacije, shodno Clanu 33 Pravila: Nauka 0 jeziku

3) Dr Hasnija lVIuratagic-Tuna, univerzitetsko zvanje redovni profesol', sa Filozofskog fakulteta u Sarajevu.

Objavioje sljedece naucne radove* (doktorska disertacUa, monografije, studije, univerzitetske udzbenike, znacajnije 1':lanke u medjunarodnim i u domaCim nauenim casopisima) i ima i druge znacajnije naucne reference (radove na naucnim skupovima, uvodna predavanja po pozivu, ...) iz naucne oblasti iz koje je i uradjena doktorska disertacij a (dati u pri logu).

Na osnovu izlozenog, pO struci on je iz iste naucne oblasti kojoj pripada i problematjka doktorske disertacije, shodno elanu 33 Pravila: Nauka 0 jeziku

Za slucaj da komisUa ima veCi broj clanova (tada pet): 4) --__--__---

Objavio je sljedece nnuene radove* (doktorska disertacija, monografije, studije, univerzitetske udzbenike, zna~ ajnije naucne reference (radove na naucnim skupovima, uvodna predavanja po pOZiVll, ...) iz naucne oblasti iz koje je i uradjena dokwrska disertacija (dati u prilogu).

Na osnovu izJozenog, po struci on je iz iste naucne oblasti kojoj pripada i problematika doktorske disertacije, shodno Clanu 33. PraviJa (naziv naucne oblasti).

5) ~-__ Objavio je sljedece naucne radove* (doktorska disertacija, monografije, studije, univerzitetske udzbenike,

znacajnije clanke 11 medjunarodnim i u domacim nau~nim casopisima) i ima i druge znacajnije naucne reference (radove na nau~nim skupovima, uvodna predavnnja po pozivu, ...) iz naucne oblasti iz koje je i uradjena doktorska disertacij a (dati u pri logu).

Na osnovu izJozenog, po struci on je iz iste naucne oblasti kojoj pripada i problematika doktorske disertacije, shodno clanu 33. Pravila (naziv naucne oblasti): Metodika nastave.

Ispunjeni su uslovi iz c]ana 36. Pravila da najmanje jedan Clan komisije nije u radnom odnosu na OVOl11 Fakultetu.

NAPOMENA: ~

Prilog: I. Stav Yijeca Fakulteta sa obrazlozenjem za predlog Komisije za odbranu doktorske disertacije. 2. Izvjestaj Komisije za ocjenu doktorske disertacije 3. Fotokopija obavjestenja u stampi.

15.05.2014. godine. DEKAN /I

C '~AX--Prof. ~gOje Cerovic

* Prczime i ime autora, naziv naucnog rada, mjesto izdavanja, izdavac, godina izdavanja, fonnat, broj strana.

1

Na osnovu člana 18 stav 1 tačka 5 Statuta Univerziteta Crne Gore a u vezi sa članom 33

Pravila studiranja na doktorskim studijama, Senat Univerziteta Crne Gore na predlog Vijeća

Filozofskog fakulteta br. 01-2806 od 12. XII 2013. godine na sjednici održanoj 19. XII 2013.

godine, imenovao nas je u Komisiju za ocjenu doktorske disertacije Jezik i stil Nikole Lopičića

kandidata mr Danijele Ristić-Radojević.

Nakon iščitavanja ove doktorske disertacije Komisija podnosi sljedeći:

IZVJEŠTAJ

O OCJENI DOKTORSKE DISERTACIJE

1. OSNOVNI PODACI O DOKTORSKOJ DISERTACIJI

Mr Danijela Ristić-Radojević predala je na ocjenu doktorsku disertaciju pod nazivom Jezik i

stil Nikole Lopičića. Rad je napisan na 405 strana i sadrži 147 bibliografskih jedinica. Sastoji se

od predgovora, izvoda iz teze na crnogorskom i engleskom jeziku, uvoda, izvora, skraćenica i

opštih napomena o njima, metodološkog pristupa, istraživačkog dijela, zaključka, literature i

priloga iz rukopisne zaostavštine Nikole Lopičića.

Rad pripada oblasti lingvističke i lingvostilističke analize a istraživanje je urađeno na

cjelokupnom korpusu Lopičićeva djela u težnji da analiza bude sveobuhvatna i iscrpna, dakle na

svih šest knjiga njegovih sabranih djela (N. M. Lopičić, Sabrana dela I-VI, Beograd 2002. god.).

Prva knjiga sabranih djela Seljaci obuhvata 15 pripovjedaka, studiju Janka Đonovića Neke

marginalije o životu i delu Nikole Lopičića, književne prikaze, komentare i osvrte. Druga knjiga

Na kamenu sadrži 20 pripovjedaka, studiju Đuze Radovića i prikaz Verke Škurla-Ilijić koji se

odnosi na zbirku pripovjedaka Seljaci i ogled Milorada Stojovića pod nazivom Naš prvi moderni

pripovjedač. Treća knjiga Domaće ognjište donosi 28 do tada neobjavljenih pripovjedaka i

nekoliko prikaza književnog opusa pisca. U četvrtoj knjizi je roman Ne diraj palmu i prikazi

književnih kritičara Boža Bulatovića, Alekse Pejovića, Janka Đonovića, Alekse Ivanovića i Mire

2

Boglić. Petu knjigu sabranih djela čine dvije drame – Serdar i Na katedri, kao i 26 pjesama

podijeljenih na tri motivska ciklusa (Kamenu moj poskitani, Crni krug, Prostorom tvojim dirnut).

Šestu knjigu Pripovijetke i drugi spisi čini pet djelova. Prvi dio se sastoji od 13 pripovjedaka,

drugi obuhvata članke, prikaze i osvrte Nikole Lopičića napisane u periodu od 1932. do 1941.

godine. U trećem dijelu su Lopičićeva pisma književnicima Jovanu Popoviću i Ivu Andriću; u

četvrtom dokumenta u vezi sa književnom djelatnošću ovog pisca a u petom 36 tekstova drugih

autora o Lopičićevom književnom radu.

U disertaciji su dati svi nazivi bibliografskih jedinica Nikole Lopičića, skraćenice i opšte

napomene o njima.

2. PREDMET DISERTACIJE

Jezik Nikole Lopičića opisan je na svim gramatičkim nivoima, što znači da ga čine fonetski,

morfološko-tvorbeni, leksički i sintaksički sloj. Posebno poglavlje posvećeno je stilskoj analizi i

osobinama stilskog izraza pisca, što, međutim, ne znači da se ova dva pristupa – gramatički

(normativni) i stilistički polarizuju, već, naprotiv, u analizi normativnih gramatičkih fakata

kandidatkinja je posebno nastojala da istakne ona jezička sredstva koja su stilski markirana. Na

taj način težila je da obje komponente budu podjednako zastupljene u radu te da obrada čisto

gramatičkih kategorija i analiza na svim gramatičkim nivoima, koja se samom temom

podrazumijeva, ne sklizne u prostu deskripciju i nabrajanje pojmovnih gramatičkih kategorija

koje su u jeziku pisca prepoznate.

Pored pripovjedaka koje se smatraju njegovim reprezentativnim ostvarenjima, Lopičićevim

književnim opusom istovremeno su obuhvaćene poezija, poetska proza, pripovijetka, drama,

polemika, esejistika i epistolografija. Na takvom, poligrafski koncipiranom opusu ovog pisca,

kandidatkinja je nastojala da razotkrije unutrašnja svojstva jezika i njegove upotrebe kao sredstva

stilske varijacije izraza.

3

3. CILJEVI DISERTACIJE

U ovom dijelu Izvještaja bavimo se ciljevima i značajem disertacije mr Danijele Ristić-

Radojević.

3.1. Osnovni ciljevi disertacije

Cilj ove disertacije je da se prošire znanja o jezičkim i stilskim karakteristikama stvaralaštva

Nikole Lopičića. Kandidatkinja je u jednom naučnom i egzaktnom pristupu, vršeći gramatičku

analizu na svim jezičkim nivoima, nastojala da ne zapostavi i estetske valere, tj. da nauka i

umjetnost ne budu oštro polarizovani, pa je težila da istakne osobine Lopičićeva jezika i stila i sa

aspekta njihovih ekspresivnih mogućnosti. Dakle, kao jedan od osnovnih ciljeva disertacije

nameće se stvaranje sveobuhvatne i cjelovite slike lingvostilističkih osobenosti u djelima

crnogorskog pisca Nikole Lopičića. Na taj način dobija se predstava o jezičkim jedinicama kao

gramatičkim, normativnim kategorijama, na jednoj strani, a istovremeno pruža slika jezičkih

jedinica sa gledišta njihove ekspresivne vrijednosti i estetske funkcije.

3.2. Značaj teme

Jezik Nikole Lopičića, jednog od najznačajnijih proznih pisaca međuratne crnogorske proze,

prvog pripovjedača ,,koji se ozbiljno stvaralački potvrdio u dosta dugom diskontinuitetu proznog

kazivanja u Crnoj Gori poslije Ljubiše i Marka Miljanova”, nije izučavan. Dok je književno djelo

Nikole Lopičića donekle prisutno u literaturi, mada ni ono u opsegu i mjeri koju zaslužuje, dotle

su jezička i stilska obilježja potpuno neizučena. Lopičićev jezik je u literaturi prisutan tek preko

pojedinih impresionističkih zapažanja, bez egzaktnosti svojstvene lingvističkim i

lingvostilističkim istraživanjima i bez dokumentacije stvarnih lingvističkih fakata. Stoga je od

velikog značaja da se prouči jezik i stil ovog darovitog pisca, sa neospornim pripovjedačkim

umijećem. Jedna takva analiza jezika i stila ovog ,,pripovjedačkog lirika”, kako su ga nerijetko

nazivali u literaturi, jednako je potrebna i nauci o književnosti i nauci o jeziku.

4

4. METODOLOGIJA ISTRAŽIVANJA

Ovakva tema nameće takav metodološki pristup koji obuhvata najprije ekscerpciju a zatim

selekciju i klasifikaciju primjera iz proučavane jezičke građe, uz korišćenje metoda analize,

sinteze, deskripcije, kao i komparacije, prevashodno u odnosu na savremeni, normativni jezik.

Istovremeno, vršena su česta poređenja sa govorom piščeva zavičaja, kao i ostalim dijalekatskim

studijama crnogorskih narodnih govora u onim segmentima gdje je pisac koristio dijalekatski

izraz u govoru likova kao sredstvo njihove karakterizacije. Takođe, izvršena je komparacija

pojedinih markantnih jezičko-stilskih karakteristika sa stanjem u jeziku drugih dosad proučenih

crnogorskih pisaca.

5. STRUKTURA DISERTACIJE

Doktorska disertacija mr Danijele Ristić-Radojević podijeljena je na poglavlja, onako kako je

zahtijevala tematika doktorata. Kandidatkinja je poglavlja, gdje je to bilo potrebno radi

preglednosti i sistematizacije, podijelila na potpoglavlja.

Rad se sastoji od 12 poglavlja od kojih prvo pripada uvodnom dijelu (15-33) koje se sastoji iz

dva potpoglavlja: Izvori, skraćenice i opšte napomene o njima i Metodološki pristup.

U uvodnom dijelu rada kandidatkinja iznosi opšte biografske i bibliografske podatke o Nikoli

Lopičiću, ukazuje na njegovu žanrovsku raznovrsnost. S tim u vezi u ovom dijelu rada

kandidatkinja ističe da sinergijsko jedinstvo lirskog, epskog i dramskog elementa u narativnoj

prozi predstavlja poseban izazov u istraživačkom pregnuću. Osnovne premise Lopičićeve

poetike i estetike čiju srž čini prikaz sudbine jednog neobično surovog svijeta – osiromašenog

crnogorskog sela između dva svjetska rata – reflektuju se i kroz jezik literarnih junaka koji

otvara mogućnost poredbene analize u odnosu na dva glavna parametra – jezik standarda, na

jednoj strani i dijalekatski izraz podneblja Stare Crne Gore koje u djelu prikazuje, na drugoj.

Kandidatkinja ističe da su pripovijetke Nikole Lopičića, kao njegova najreprezentativnija

ostvarenja, jedinstvena literarna studija crnogorskog čovjeka i podneblja. Lopičić je tematski

vezan za svoj zavičajni Ceklin, za ljude stradalnike, istinski vezane za posnu zemlju.

5

Potpoglavlje Izvori, skraćenice i opšte napomene o njima je veoma iscrpno i sistematično, a

dato je na stranama 19-32. Tu je uvršten cjelokupan opus Nikole Lopičića.

Centralna poglavlja u radu su ona u kojima se kandidatkinja bavi istraživanjem korpusa,

analizira jezička i stilska sredstva i u kojima iznosi rezultate svojih istraživanja.

U poglavlju Fonetske osobine (33-82) analizirane su fonetske osobenosti i glasovne

alternacije u jeziku Nikole Lopičića koje odstupaju od jezika standarda a koje su značajne karike

u konstituisanju jezičkog izraza ovog pisca. Istovremeno, sa stilističkog aspekta kandidatkinja se

ovdje bavi fonostilematikom govora Lopičićevih junaka. Očigledna je piščeva tendencija da

jezik autentično predstavi lik. U takvom nastojanju Lopičićevi dijalozi obiluju dijalekatski

markiranim osobinama pa su ogrešenja o normu u najvećem broju slučajeva zasnovana na

dijalekatskim odstupanjima, kako na fonetskom tako i na ostalim jezičkim nivoima. Ovdje je

iscrpno opisan vokalski sistem i pojave iz domena vokalizma: zamjena ,,jata”, alternacija a:ø,

asimilacija i kontrakcija vokalskih grupa, gubljenje vokala, pokretne rječce, kao i konsonantizam

koji obuhvata sudbinu najmarkantnijih glasova h, f, j, fonetske redukcije, asimilaciju

konsonanata, disimilaciju konsonantskih grupa, jotovanje, metatezu, analoška pomjeranja u

refleksima starih promjena. Analizom fonetskih karakteristika, kandidatkinja zaključuje da

specifična dijalekatska obilježja na fonetskom nivou u govoru Lopičićevih junaka sobom nose

osobine starocrnogorskih govora, tačnije Lopičićevog zavičajnog cetinjskog govornog područja.

Istovremeno, kandidatkinja je nastojala da pojedine stilski markirane odlike tog govor sagleda i

sa aspekta fonostilistike kroz fonološke figure i fonostilemske postupke.

U dijelu rada Morfološke osobine (82-153) kandidatkinja se bavi svim vrstama riječi uz

poseban osvrt na primjere u kojima postoje odstupanja od normativnog jezika, bilo da su ona

rezultat teritorijalne upotrebe ili pak produkt nekih morfoloških osobenosti iz ranijih epoha

razvitka jezika. Dijalekatski uslovljene karakteristike jezičkih jedinica dovodila je u vezu sa

jezikom drugih proučenih crnogorskih pisaca i sa crnogorskim govorima, posebno govorima

Lopičićevog užeg zavičajnog područja. Izdvojene su i detaljno analizirane imeničke, zamjeničke,

pridjevske riječi, brojevi, morfološke odlike prostih i složenih glagolskih oblika, kao i

najmarkantnije karakteristike nepromjenljivih vrsta riječi – priloga, predloga, veznika, uzvika i

rječci. Pojedine primjere kandidatkinja je sagledavala i iz ugla morfostilistike, izdvajajući tako

6

jedinice pojačane izražajnosti koje su morfološki uslovljene – morfostileme, te je na taj način

objedinila lingvistički i stilistički pristup proučavanju Lopičićevog jezičkog potencijala.

U poglavlju Iz leksike (153-172) kandidatkinja pokazuje da u građenju umjetničkog izraza

leksički jezički nivo ima primarnu važnost, ističući pri tome da leksika svoju umjetničku

funkciju ostvaruje u spoju denotativnih ostvarenja leksičkih jedinica i njihovih konotativnih

iskaza, upravo na onoj kombinatorici na kojoj se gradi književno umjetničko djelo.

Kandidatkinja u ovom dijelu rada ističe da je izbor riječi nerijetko indikator piščevog

poznavanja i osjećaja za jezik. Mogućnost izbora riječi je i jedan od temelja u stilistici.

Kandidatkinja ističe da je opozicija neutralne i markirane leksike i njihovo funkcionisanje u

jeziku umjetničkog djela stilski relevantna pojava. Istovremeno, u književnim djelima leksička

komponenta je bitno sredstvo za karakterizaciju likova.

U jeziku Nikole Lopičića kandidatkinja apostrofira da je leksika zastupljena u različitim

slojevima koji su međusobno povezani a opet svaki ima vlastitu individualnost i osobenost.

Primaran je sloj leksike standardnog jezika kojim se odlikuje piščevo kazivanje. Paralelno sa

njim egzistira i dijalekatski sloj leksike, a zastupljen je i sloj strane leksike, tj. riječi preuzetih iz

drugih jezika. Najveću frekventnost imaju turcizmi i romanizmi, zatim neke riječi iz mađarskog

jezika (hungarizmi), te iz grčkog i njemačkog. Tu je i jedan broj slavenosrbizama i

ruskoslovenizama. Kandidatkinja govori i o frazeološkim jedinicama smatrajući da njihovo

prisustvo ne iznenađuje budući da su ti prepoznatljivi obrti i te kako prisutni u narodnom

jezičkom izrazu koji je upečatljiva odlika govora Lopičićevih literarnih junaka.

U poglavlju Iz tvorbe riječi (172-178) daju se opšte napomene u vezi sa tvorbom riječi i

izdvajaju one jezičke pojave koje su bile interesantne i karakteristične u oblikovanju izraza

Nikole Lopičića. Posebna pažnja je posvećena pojedinim leksički i semantički interesantnim

izvedenicama i složenicama kao i kategorijama augmentativa i deminutiva kao ekspresivnim

jezičkim elementima koji su stilski relevantni.

Sljedeće poglavlje Iz sintakse (178-279) je obimno i iscrpno. U njemu je kandidatkinja

posebnu pažnju posvetila redu riječi, te eliptičnim rečenicama i u vezi sa njima postupkom

parcelacije, kao lingvostilističkim kategorijama, a zatim detaljno ispitala i predstavila osobenosti

7

u okviru sintakse padeža i sintakse glagola. Tako su izdvojena i analizirana karakteristična

značenja i funkcije nezavisnih padeža (nominativ i vokativ), kao i kategorija zavisnih padeža koji

se pojavljuju u različitim strukturnim likovima, a najčešće paralelno i kao slobodni padežni

oblici i kao padeži vezani predlogom (genitiv, dativ, akuzativ, instrumental, lokativ). U okviru

sintakse glagola kandidatkinja je iscrpno obradila raznovrsne funkcije i značenja glagolskih

vremena i načina i njihova vremenska i modalna transponovanja koja su nerijetko stilski

markirana. Velikim brojem primjera egzimplifikuje raznovrsnu upotrebu i širok dijapazon

značenja prezenta, perfekta, pluskvamperfekta, aorista, imperfekta, futura I i II, imperativa i

potencijala, te infinitiva, glagolskih priloga i pridjeva. Obrađene su sve one sintaksičke jedinice i

pojave koje odstupaju od uzusa a koje su stilski obojene, tj. imaju status sintaksostilema. Na taj

način i ovaj nivo rada je analiziran sa lingvostilističkih pozicija jer je kandidatkinja imala u vidu

i stilističke konture i stilsku zasnovanost pojedinih sintaksičkih pojava.

U poglavlju Stilska obilježja (279-337) kandidatkinja je analizirala stilističke postupke i

stileme kao osnovne jedinice lingvostilistike i pokušala utvrditi stepen njihove stilogenosti.

Apostrofirala je da one jezičke jedinice koje su nosioci estetske, poetske funkcije u jeziku često

proizilaze iz namjerne, ciljane devijantnosti u odnosu na normu. U takvom pristupu dotakla se i

tekstualne stilistike čija je osnovna jedinica tekstostilem.

S obzirom na to da je Lopičić svoje najveće književne domete ostvario kao pripovjedač,

kandidatkinja ističe da u njegovim proznim ostvarenjima postoje neke karakteristične odlike i

obilježja bitne za profilisanje njegovog stilskog izraza. To su dijalog, naracija, deskripcija,

lirizam. Kao interesantno izdvajamo potpoglavlje Lopičić i Njegoš gdje je kandidatkinja izvršila

poređenje pojedinih segmenata iz djela ova dva pisca koje očigledno pokazuje uticaj Petra II

Petrovića Njegoša, Lopičićevog slavnog prethodnika i zemljaka, na njegov stilski i jezički izraz.

U dijelu rada koji nosi podnaslov Moderni pripovjedač kandidatkinja je pokazala da i bez

obzira na to što je Lopičićev jezik građen pod velikim uticajem narodskog izraza i narodnog

folklora, on u sebi sadrži i dosta novog i modernog. Takvo stanovište potkrijepljeno je

ilustrativnim primjerima iz Lopičićevih djela.

8

Kandidatkinja zatim prelazi na poglavlje Oblikovanje teksta i govori o repeticiji

(ponavljanju), u okviru nje o figurama ponavljanja (anafori, epifori, mezofori, simplohi,

anadiplozi), o kumulaciji i njenim tipovima i pauzi, kao sredstvima koja imaju svoju, u manjoj ili

većoj mjeri izraženu, stilogenost.

U odjeljku Figurativno izražavanje kandidatkinja ističe da je jedna od najimanentnijih

osobina književnog teksta figurativnost njegovog izraza. Stoga ona izdvaja karakteristične i

upečatljive stilske figure koje su esencijalna građa umjetničkog stvaranja. Dakle, ona izdvaja ona

sredstva koja doprinose pojačanoj izražajnosti riječi koje tako oplemenjene stvaraju svijet

umjetnosti, drugačiji i dopadljiviji od stvarnosnog svijeta. Kandidatkinja je u svom radu uzela u

obzir podjelu stilskih figura prema jezičkom nivou na kojem se odstupanje realizuje na fonetsko-

fonološke, sintaksičke i semantičke figure. Ističe da se prilikom ispitivanja stilskih figura mora

voditi računa o dva aspekta – njihovoj stilematičnosti, tj. strukturnoj osobenosti i stilogenosti,

odnosno funkcionalnoj, kontekstnoj vrijednosti.

U okviru fonetsko-fonoloških figura kandidatkinja izdvaja asonancu i aliteraciju koje se

upotrebljavaju u cilju stvaranja glasovnog simbolizma, eufonije ili asocijacije na ključnu ili

tematsku riječ tog teksta; kao i niz figura koje se odlikuju pozicionim dodavanjem fonema

(proteza, epenteza, paragoga), odnosno pozicionim oduzimanjem fonema (afereza, sinkopa,

apokopa), kao i metatezu na planu permutacije. U okviru sintaksičkih figura, kao postupci

ekspresivne sintakse izdvajaju se figure dodavanja koje se odlikuju proširivanjem osnovnog

iskaza: kumulacija, epitet, zatim figure iterativnog dodavanja bazirane na ponavljanju leksičkih

jedinica: lirski paralelizmi, reduplikacija, polisindet. U figure oduzimanja u kojima se iskaz

redukuje kandidatkinja ubraja elipsu i retinenciju. Potom govori o retoričkom pitanju koje spada

u figure zamjene i o figurama permutacije kod kojih se figurativnost bazira na pozicionim

promjenama (inverzija, parcelacija). Grupi semantičkih figura posvećena je posebna pažnja.

Ovdje se ubrajaju tropi koji predstavljaju figure nastale operacijom zamjene na semantičkom

planu i figure u užem smislu (metafora i njeni tipovi, metonimija, perifraza, personifikacija,

komparacija, hiperbola; kontrast, sinestezija, gradacija). U posebnu grupu izdvojene su

homografijske i homofonijske figure kao podvrsta sintaksičko-semantičkih figura (paronomazija

i etimološka figura). Sve pobrojane figure u disertaciji potkrijepljene su velikim brojem primjera.

9

Posebno poglavlje u tezi jesu Folklorni elementi (337-351) pa kandidatkinja pokazuje da

pitanje folklornih elemenata u pisanoj riječi Nikole Lopičića daje poseban kolorit njegovom

jeziku i stilu. U piščevom jezičkom izrazu prepoznaju se mnogi folklorni elementi crnogorske

tradicije, pa su tako kletve, zakletve, blagoslovi, te elementi sujevjerja kao i elementi iz kojih se

prepoznaje crnogorski mentalitet – česti u njegovim pripovijetkama. Prisutni folklorni elementi

u bezmalo svakoj od pripovjedaka iz seljačkog života umnogome su stilski obojeni, sa osobitom

izražajnošću pa kandidatkinja izdvaja neke od ilustrativnih primjera tradicionalnih vrijednosti

crnogorskog etnosa koje su našle mjesta na stranicama Lopičićevih djela. To su kletva,

blagoslov, zakletva, tužbalica, molitva, vjera u Boga, sujevjerje.

U posebnom potpoglavlju govori o crnogorskom mentalitetu kao i ustaljenim tradicionalnim

vrijednostima po kojima se on prepoznaje. Tako se na stranicama Lopičićevih djela očituje, a

kandidatkinja ih prepoznaje i sistematično izdvaja kroz primjere, vezanost za datu riječ, čast,

obraz, poštenje, junaštvo, viteštvo, dakle, sve ono što se nalazi visoko u hijerarhiji moralnih

načela kod crnogorskog naroda. Istovremeno, prema istraživanju kandidatkinje, u Lopičićevom

djelu prepoznajemo i primjere u kojima se vidi odnos prema ženskom svijetu koji je odvajkada

prisutan u crnogorskom patrijarhalnom društvu – da je muž glava porodice, da je žena uvijek u

podređenom položaju, kao i potreba za održavanjem loze rađanjem muških potomaka. Dakle,

prepoznate su tradicionalne tipične vrijednosti i karakteristike crnogorskog etnosa.

Kandidatkinja u ovom dijelu rada ističe i gnomsko izražavanje koje pronalazi u Lopičićevim

djelima. Kako je jezik Lopičićev umnogome satkan od elemenata narodnog izraza, nije

neočekivana upotreba rečenica poslovičnog karaktera obremenjenih narodnom mudrošću, a

nerijetko je u njima utkana i vlastita piščeva individualnost, što dodatno obogaćuje jezičko-stilski

potencijal izučavanog pisca. Najzad, kandidatkinja navodi i humor kao još jednu karakteristiku u

Lopičićevom jeziku, ističući, doduše, da je tom elementu narodnog folklora pisac u svojim

djelima dao ponajmanje zamaha.

Posljednje poglavlje je Zaključak (351-372) u kome kandidatkinja iznosi sažetak rada ističući

najvažnije rezultate na svim nivoima jezičke strukture do kojih je došla istraživanjem jezika i

stila u djelu Nikole Lopičića.

10

Literatura i Prilozi koji predstavljaju dio rukopisne zaostavštine Nikole Lopičića, dati su na

kraju rada (372-405).

6. OSNOVNI REZULTATI DISERTACIJE

Detaljnom analizom u naučnom, egzaktnom pristupu izučavanom korpusu sa ciljem

dobijanja što obuhvatnije i objektivnije slike o problematici kojom se bavi, kandidatkinja je

pedstavila jezik i stil Nikole Lopičića na svim nivoima jezičke strukture. Koristeći komparativni

metod, vršila je česta poređenja piščevog jezika sa savremenom književnojezičkom normom na

jednoj strani, i dijalekatskim idiomom cetinjskog govornog područja koje u djelima slika, na

drugoj. Za karakteristične pojave vršila je poređenje i sa stanjem u jeziku kako novijih tako i

starijih crnogorskih pisaca. Na taj način dobila je kompletnu sliku jezičko-stilskih osobenosti

Lopičićeva jezika u odnosu i na govornu i na pisanu tradiciju. Izrazita dominacija dijalekatskih

crta u govoru likova na svim gramatičkim nivoima pokazuje jasnu piščevu tendenciju da

kolorizira sredinu koju prikazuje vršeći upravo preko dijalektizama govornu karakterizaciju

likova. U disertaciji su, paralelno sa lingvističkim faktima, ispitivane i stilističke vrijednosti

Lopičićevog jezičkog izraza i predstavljena njihova stilematičnost kao i stepen njihove

stilogenosti.

U cjelokupnom istraživanju jezika i stila Nikole Lopičića kandidatkinja ističe da njegov izraz

nije silovit i ekspresivan, već istančan i lak, jednostavan, ničim preopterećen, ništa suvišno u

njemu, ali u svojoj jednostavnosti dopadljiv. Iskazi su mu kratki, ali puni, efektni. Ipak,

kandidatkinja je istakla i da te osobine ne karakterišu njegov izraz u cjelosti, već da ponegdje

ima i stilske nedotjeranosti, neubjedljivosti i tendencioznosti. To se posebno odnosi na Lopičićev

poetski žanr i romaneskno ostvarenje, što je još jedna potvrda već uvriježenog mišljenja da je

Lopičić svoje najveće književne domete ostvario kao pripovjedač.

7. MIŠLJENJE I PREDLOG KOMISIJE

Polazeći od prethodno navedenog i analize pojedinih djelova rada, Komisija je jednoglasno

usaglasila stav da doktorska disertacija Jezik i stil Nikole Lopičića mr Danijele Ristić-Radojević

ispunjava sve uslove i standarde koje treba da ima doktorska disertacija iz oblasti lingvisticke

problematike.

Kandidatkinja je pokazala izuzetno visok stepen poznavanja prablematike kojom se bavi,

imala je jasne ciljeve i lIspjesno utvrdila strukturu rada. Dobra je izabrala metod istrazivanja,

vlada naucnom i strucnom terminologijom, sistematicna je i pravilno koristi relevantnu

literaturu. Disertacija predstavlja skladnu cjelinu jezicki i stilski oblikovanu i tehnicki obradenu

u skladu sa savremenim zahtjevima lzrade publikacije iz oblasti naucnoistrazivackog rada. Stoga

je Dna i svojevrstan jezicki obrazac po kojemu treba ispitivati jezik i stil nekog pisca.

Imaju6i sve ovo u vidu, Komisija sa zadovoljstvom pozitivno ocjenjuje doktorsku diseltaciju

mr Danijele Ristic-Radojevi6 i predlaze Vijecli Filozofskog fakulteta i Senatu Univerziteta erne

Gore da prihvati ovaj izvjestaj i odobri javnu odbranu doktorske disertacije pod nazivom Jezik i

Slit Nikole LopiCica.

Niksi6, 10. januar 2014. god. KOMISIJA:

Prof. dr ' orica Radlilovi6, Univerzitet erne Gore, mentorka

Prof. dr Rajka Glusica, Univerzitet erne Gore

Prof. dr Hasnija Muratagi6-Tuna, Univerzitet II Sarajevll

YHHSEP3l1TE'T up<r rOPE

~V1Jl030';tlC /" '.. tEl H ~·1 K L >

11

! 1I1lllllllllllliuIIIIIIIIIIlIIIIIIIIIIIIII.IIIIIIIIIIIIIIIIIlllIIIIIIIIIIIIII11111111111111.1111111111111111111111111111111111111111111111 I

I n II I FfLOZOFSKI FAKULTET NIK$H:

OBAVJESTENJEf

Mr Danijcla Ristic-Radojcvjc predalaje doktorsku disertaciju Jezik i stll Nikqle Lopicicll

Komisija za' ocjenu doklorskc disert~eijc u sastavu: I f

I I. Prof. <lr Zone" Radulovic, FilbWfski fakuhel Nik~ic , 2. ProLdr Riljka Glugica, Fi lozofski' fakultefNiksic

3. Prof. d~ Hasnija MurJ,l:a~ic-TUIla, l'iluzofski fal<11ltet'Samjevo,

napiS!llajc Jzvjdtaj i dostavilaga Fijozofskom fakultelU.

,D0ktorska ,discrtacija nu Danijele Ristic-Radojevic i Tzvjdtuj Komisije 0 oejoni dohorskc di scrtacije slavljaju se na uvid javnosti 30 duna i nalaze se u Bibjioteci Univcnhcla Crne Gore i B-iblioleci Filozofskbg Jnkullctu': ' '

UNikiii6u, n 01. 20\4. go(\inc