FABRİKA KURULUŞ YERİNİN SEÇİMİ

A.GAMZE ALİOĞULLARI

Bir üretim sisteminin tasarımında fabrikaların kurulacağı yerin saptanması öncelik taşır.Çünkü sürekli yada geçici olarak faaliyet gösterecek olan her işletmenin belirli bir yerde kurulması gerekmektedir.

Yer seçimi,işletmenin çok önem verdiği konulardan birisi olmalıdır.Uygun olmayan bir kuruluş yeri seçimi firmanın yok olmasına veya rekabet dışı kalmasına sebep oalbilir.

Yeni bir işletmenin kurulması mevcut kuruluş yerinin genişletilmesi,Pazar kayması,kaynakların tükenmesi,taşıma olanaklarının değişmesi gibi durumlarda ortaya çıkabilen yer seçimi probleminin uygun çözümü,firmaların faaliyetlerini ve maliyet yapılarını önemli ölçüde etkiler

Kuruluş Yerinin Tanımı

Dar anlamda kuruluş yeri,işletmelerin üretim faaliyetlerini üzerinde yürüttükleri yerdir.

Daha geniş bir anlamda,üretim faaliyetleri için gerekli teknik ve ekonomik koşulları diğer yerlere göre en elverişli bir biçimde sağlayan dolayısıyla girişimciyi başarılı kılan yer kuruluş yeridir.

Başka bir ifadeyle,işletmenin tedarik üretim depolama ve dağıtım gibi temel fonksiyonlarını ve bunlara bağlı ekonomik amaçlarını gerçekleştirebileceği en uygun yerdir.

Bir fabrikanın yerinde kalması veya taşınması problemi ile sık sık karşılaşılır.Ancak taşınma oldukça pahalı bir işlem olduğundan uygulanması daha ucuz olan başka alternatiflerle beraber düşünülerek değerlendirilir.Bir işletme yer sorunu karşısında şu alternatiflere başvurabilir.

-mevcut tesisleri genişletmek yerine yan sanayilere verilen iş miktarını artırmak

-mevcut tesisleri genişletmek -ihtiyaç duyulan ek üretim gücünü başka bir yerde

kurulacak yeni bir fabrika ile karşılamak -mevcut tesisleri olduğu gibi satmak veya hurdaya

çıkarmak yada yeni bir fabrika kurmak

Yer seçimi temel olarak iyi bir yer bulunması işlemidir.İşletmeci açısından yer seçimi,ölçülmesi mümkün maliyet unsurları ile uzun vadeli ve görünmeyen maliyet unsurlarının toplamını min.yapan bir çözüm bulunmasıdır.

Yer seçimi 3 aşamadan oluşur. Tesisin kurulacağı bölgenin seçimi:ülkenin mevcut

bölgelerinden biri seçilir. Bölgenin belirli bir yerinin seçimi:tespit edilen bir bölge

içinde belli bir seçilir. Belirlenen yer içerisinde tesisin kurulacağı arazi

parçasının seçimiKuruluş yeri ayrıca 50-100 km çapında bir daire çizilerek

bu daire içinde kalan yerin daire dışında kalan yerden daha avantajlı olduğu kabul edilerek belirlenir.

Kuruluş yerlerini şehre olan uzaklığı ile ilgili ayırmak ve her birinin olumlu ve olumsuz yönlerini belirtmek gerekir.

Kuruluş yerleri şehir içinden kırsal bölgeye doğru şöyle bir ayrıma tabi tutulabilir.

-Şehir içindeki bir kuruluş yeri -Şehir dolaylarındaki bir kuruluş yeri -Kırsal bölgedeki bir kuruluş yeri

Şehir içindeki bir kuruluş yerinin olumlu yönleri

-hammadde,işgücü mamul mallar için çok iyi taşıma sistemleri

-geniş işgücü arzı(vasıflı,vasıfsız) -tamamlayıcı yan sanayiler(mal.kay,kalifiye işg.) -geniş yerel pazarlar(sanayi ve par.müşteriler) -büyük finans kolaylığı -kamu hizmetleri(caddeler,polis,itfaiye) -işletme hizmetleri(bilgi işlem) -sanayi ve işletmeye yönelik yurttaşlıkla ilgili

tutumlar

Şehir dolaylarındaki kuruluş yerinin olumlu yönleri -uyum(aynı anda hem şehir hem de kırsal kesimin

avantajlarından yararlanabilme ) -planlı sanayi parkları(organize sanayi böl.) -geniş arazi bulma olanağı(düşük vergiler vs.) -kalifiye işgücü,yan sanayiler,finans,yerel pazarların

çok yakındaki şehirdeki yerlerle mukayese edilmesi olasıdır.

Kırsal bölgedeki kuruluş yerinin olumlu yönleri -bol su(derelerden göllerden) -ucuz arazi(genişleme park etme) -çok düşük vergiler -sınırlayıcı yasaların azlığı -işgücünün sabit olması(düşük rekabet,düşük ücretler) -eğlence olanağı(avcılık balıkçılık gibi)

Yer seçimini etkileyen faktörler Bölge seçimi: bölge analizinde göz önüne alınacak

faktörler -talep ve dağıtım olanakları açısından pazarın

elverişliliği -hammadde kaynaklarının şimdiki ve gelecekteki

durumu -yan sanayi kuruluşları -çeşit,yoğunluk ve maliyetler açısından ulaşım

olanakları -enerji kaynaklarının şimdiki ve gelecekteki durumu ve

maliyetleri -fabrika faaliyet ve personel yaşamını etkileyen iklim -miktar kalite ve işgücü açısından işgücü kaynakları -devletin belirlediği kısıtlayıcı ve teşvik edici faktörler.

Yer seçimini etkileyen faktörler Yer ve arazi seçimi:yer seçiminde atılacak adımların

şu sıra ile yapılması gereklidir. -planlanan gelişmeler göz önüne alınarak gelecek

hakkında tahminler yapılır -bölge seçimi kriterleri tanımlanır -seçilen kriterlere dayanılarak,yer seçimi için gerekli

hesaplamalar kalitatif ve kantitatif yöntemlerle karşılaştırmalar yapılır.

Ulaşım,işgücü tedariki,genişleme olanakları,toplumsal yapı ve davranışlar,tedarik kaynaklarına yakınlık,enerji su kaynakları,ulaşım tesisleri ve maliyetleri,yaşam koşulları vb. birçok faktörü yer ve arazi seçiminde işletmeler dikkate alır.

Yer seçimini etkileyen faktörlerin sınıflandırılması

Genel olarak bu faktörleri fiziksel ve fiziksel olmayan faktörler olarak sınıflandırabiliriz

Fiziksel faktörler;sayısal olarak ifade edilebilen taşıma,işgücü sermaye maliyetleri,faaliyet giderleri vb.gibi unsurları kapsar.

Fiziksel olmayan faktörler ise;sendikalaşma derecesi,kamu hizmetlerinin varlığı,iklim,toplumun tutumu,yaşama imkanları gibi sayısal olarak ölçülemeyen ancak bir yerden diğer bir yere göre nisbi olarak değerlendirilebilen faktörleri kapsar.

Kurulu yeri faktörlerinin önemli olduğu aşamalar

Faktörler Bölge İl veya ilçe Konum yeri

Taşıma x x

Sen.der.

İşgücü x

Kamu hiz.varlığı

x

Çal.mal. x

Hammadeye yakınlık

x

İklim x

Yasak bö x

Kurulu yeri faktörlerinin önemli olduğu aşamalar

faktörler Bölge İl veya ilçe Konum yeri

Yaşama imkanla

x

Su x

Toplum tutumu

x

Okullar x

Teşvik tedbirler

x

Pazara yakınlık

x

Gelecekteki gelişmeler

x

Fabrika yerinin seçiminde kullanılan değerleme yöntemleri

Faktörlerin karşılaştırılması yöntemi:bu yöntemin yararlı yanı kuruluş yeri seçimini etkileyen bütün faktörlerin tutulmasıdır.k3 aşamadan oluşur

-birinci aşamada her faktörü alınacak kuruluş yeri kararı içindeki tartı veya ağırlık derecesi belirlenir

-ikinci aşamada her bir aday kuruluş yeri için faktörlerin ağırlık dereceleri belirlenir.

-üçüncü aşamada 1. ve 2.aşamadaki değerler birbiriyle çarpılarak o faktörün aday kuruluş yeri için tartılı değeri bulunur.En yüksek değere sahip olan kuruluş yeri en uygun kuruluş yeridir.

Bir sakıncası vardır karar vericinin kisisel yargılarına dayandığı için her kişiye göre farklı sonuçlar çıkabilir.

kuruluş yeri kuruluş yeri

A BKur.yeri fak. Kur.yeri fak Fak.tartı

Ağır.

Top.

Fak.tartısı

Ağırlıklı top.

Pazar

Taşıma ola.

Hammadde

İşgücü

Enerji

İklim

Su

20

18

10

8

12

4

15

15

15

6

5

5

4

8

300

270

60

40

60

16

120

18

10

10

6

4

2

6

360

180

100

48

48

8

90

toplam 866 834

Bu örnekte görüldüğü gibi iki kuruluş yeri arasında seçim yapmak durumunda olan işletme iki aday arasında en yüksek toplam ağırlık değerine sahip olanı seçecektir.A yerinin değeri 866 iken B yerinin değeri 834 olduğundan yüksek değere sahip olan Ayeri fabrika yeri olarak seçilecektir.

tedarik kaynağı Maliyet faktörleri A BKum ocağı-şantiye uzaklığı 5km 4kmKazı maliyeti yok 0,8 tlKum ocağı kirası 120.000 ytl yokKum ocağı yolunu 275.000 ytl yokDüzeltme masrafı Ön kazı masrafı yok 250.000ytlTaşıma masrafı 1.5 ytl 1.8ytl

A ve B tedarik kaynaklarının maliyet

unsurları

Yol için kullanılacak kumun miktarı 150.000 m tür.Kumun A ve B kaynaklarından şantiyeye getirilmesinin toplam maliyetleri sırası ile 1.520.000 ve 1.450.000 ytl olup B ocağından tedarik edilmesi daha ekonomik olacaktır.

Ulaştırma yöntemi

Toplam maliyetler içinde ulaştırma maliyetleri önemli bir yer tutuyorsa fabrika yeri seçiminde ulaştırma yöntemini kullanıyoruz.