FİİLLERDE KİP

Fiillerde Kip : Fiillerin bir hareketi, durumu,oluşu ortaya koyuşu farklı şekillerde olur. Bazen bunlar bir başkasına haber verme şeklinde aktarılır bazen bir koşula bağlanır,bazen istenen bir durum aktarılır. Buna “fiilin kipi denir. Türkçe‘de kipler iki grupta incelenir.Bunlar:

1. Haber (Bildirme) Kipleri

Fiilin çekiminde kesin bir zaman ifadesi varsa, fiil haber kipindedir.Örnek:yapacak, gelmiş, alıyor...

Haber kipinin beş çekimi vardır. Bunlar:A) Geniş Zaman Ekleri: Fiilin her zaman

yapıldığını veya yapılmakta olduğunu veya yapılacağını belirten zaman ekleridir.Türkçe’de geniş zaman kipi –r, -ır, -ir, -ur, -ür, -ar, -er ekleriyle kurulur.

Geniş Zaman Ekleri

1. Tekil şahıs: çalış-ır-ım

2. Tekil şahıs: çalış-ır-sın

3. Tekil şahıs: çalış-ır

1. Çoğul şahıs: çalış-ır-ız

2. Çoğul şahıs: çalış-ır-sınız

3. Çoğul şahıs: çalış-ır-lar

ŞİMDİKİ ZAMAN

B) Şimdiki Zaman Eki: Fiilin belirttiği kavramın, içinde bulunan zamanda başladığını, ve devam etmekte olduğunu bildiren zaman ekleridir. Şimdiki zaman eki “-yor” dur.

ŞİMDİKİ ZAMAN

1. Tekil şahıs: çalış-ı-yor-um 2. Tekil şahıs: çalış- ı-yor-sun 3. Tekil şahıs: çalış- ı-yor 1. Çoğul şahıs: çalış- ı-yor-uz 2. Çoğul şahıs: çalış- ı-yor-sunuz 3. Çoğul şahıs: çalış- ı-yor-lar

Not: Fiile şimdiki zaman anlamı veren bir diğer ek de “-mekte, -makta” ekidir.

Örnek: koş-makta-yım, koş-makta

GELECEK ZAMAN

Fiilin, söylendiği andan sonra yapılacağını ifade eder. Türkçe’de gelecek zaman eki “-acak,-ecek”tir.

GELECEK ZAMAN 1. Tekil şahıs: çalış-acak-ım 2. Tekil şahıs: çalış-acak-sın 3. Tekil şahıs: çalış-acak 1. Çoğul şahıs: çalış-acak-ız 2. Çoğul şahıs: çalış-acak-sınız 3. Çoğul şahıs: çalış-acak-lar• Uyarı: gelecek zamanın 1.tekil ve 1. Çoğul şahıs

çekimlerinde “acak,-ecek” eklerindeki “k” sesi yumuşayarak “ğ” sesine dönüşür. Örnek: gel-eceğ-im, yap-acağ-ız

GÖRÜLEN GEÇMİŞ (Dİ’Lİ GEÇMİŞ)ZAMAN

Fiilin belirttiği kavramın, içinde bulunan zamandan önce olup bittiğini kesinlikle bildiren zaman ekidir.

Türkçe’de görülen geçmiş zaman eki “-dı,-di,-du,-dü,-tı,-ti,-tu,-tü”dür.

GÖRÜLEN GEÇMİŞ ZAMAN

1. Tekil şahıs: çalış-tı-ım

2. Tekil şahıs: çalış-tı-n

3. Tekil şahıs: çalış-tı

1. Çoğul şahıs: çalış-tı-k

2. Çoğul şahıs: çalış-tı-nız

3. Çoğul şahıs: çalış-tı-lar

ÖĞRENİLEN (MİŞ’Lİ) GEÇMİŞ ZAMAN

Fiilin belirttiği kavramın, içinde bulunan zamandan önce olup bittiğini başkasından duyarak bildiren zaman ekidir.

Türkçe’de öğrenilen geçmiş zaman eki “-mış,-miş,-muş,-müş”tür.

ÖĞRENİLEN GEÇMİŞ ZAMAN

1. Tekil şahıs: çalış-mış-ım

2. Tekil şahıs: çalış-mış-sın

3. Tekil şahıs: çalış-mış

1. Çoğul şahıs: çalış-mış-ız

2. Çoğul şahıs: çalış-mış-sınız

3. Çoğul şahıs: çalış-mış-lar

2) DİLEK KİPLERİ

Bu kiplerde zaman anlamı yoktur. Bu kipler fiile emir, istek, şart ve gereklilik anlatan kiplerdir. Dilek kipleri emir, istek, şart, ve gereklilik kipleri olmak üzere dörde ayrılır.

A) EMİR KİPİ Fiilin yapılması gerektiğini emir şeklinde bildiren

çekimdir. Birinci tekil ve birinci çoğul şahsın emir çekimi yoktur.

1. Tekil şahıs: ------------- 2. Tekil şahıs: çalış 3. Tekil şahıs: çalış-sın 1. Çoğul şahıs: ------------- 2. Çoğul şahıs: çalış-ın (çalış-ınız) 3. Çoğul şahıs: çalış-sın-lar

B) İSTEK KİPİ İstek bildiren kiplerdir. İstek eki “-a,-e”dir. 1. Tekil şahıs: çalış-a-yım 2. Tekil şahıs: çalış-a-sınız 3. Tekil şahıs: çalış-a 1. Çoğul şahıs: çalış-a-lım 2. Çoğul şahıs: çalış-a-sınız 3. Çoğul şahıs: çalış-a-lar

C) ŞART KİPİ

Fiillere şart anlamı katan kiptir. Şart eki “-sa,-se”dir.

1. Tekil şahıs: çalış-sa-m 2. Tekil şahıs: çalış-sa-n 3. Tekil şahıs: çalış-sa 1. Çoğul şahıs: çalış-sa-k 2. Çoğul şahıs: çalış-sa-nız 3. Çoğul şahıs: çalış-sa-lar

D) GEREKLİLİK KİPİ

Fiilin yapılması gerektiğini anlatan kiptir. Gereklilik eki “-malı,-meli”dir.

1. Tekil şahıs: çalış-malı-y-ım 2. Tekil şahıs: çalış-malı-sın 3. Tekil şahıs: çalış-malı 1. Çoğul şahıs: çalış-malı-y-ız 2. Çoğul şahıs: çalış-malı-sınız 3. Çoğul şahıs: çalış-malı-lar

Hazırlayan:

ABDULCELİL KAHVECİ

Türk Dili Ve Edebiyatı Öğretmeni