ewolucja 11.pdf
TRANSCRIPT
![Page 1: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/1.jpg)
Jerzy Dzik
Instytut Paleobiologii PAN
Instytut Zoologii UW
2016
ANTROPOGENEZA
Ewolucja 11.
![Page 2: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/2.jpg)
POCZĄTKI
naczelnych Dryomomys
paleocen 55 mln lat Bloch et al. (2007)
tupaje
nadrzewne już przed wymarciem dinozaurów
sutki jak u nietoperzy i góralków
ułożenie siekaczy żuchwy poziome;
jak gryzonie trzymają pokarm łapkami
skamieniałe zęby od 65 mln lat
![Page 3: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/3.jpg)
AZJATYCKIE
relikty
Ptilocercus
Tupaiidae
częściowo nadrzewne;
ostre pazury do wspinania
dzienne; zamknięty oczodół,
oczy skierowane na boki
chrapy rozdzielają wargę a
dolne siekacze tworzą grzebyk
oczyszczany podjęzyczkiem
tupaja
Tupaia
chwyt dłonią umożliwił zwiększenie rozmiarów
![Page 4: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/4.jpg)
LEMURY
północnej półkuli
zamknięty
łuk jarzmowy
pierwotne cechy zachowały na Madagaskarze
stereoskopia, ale długi pysk – 4 P
mocne zamknięcie łuku jarzmowego
wielkość oczodołu sugeruje
dzienny tryb życia
niegdyś pospolite w Europie
Gingerich & Martin (1981)
Szalay & Delson (1979)
Adapis
28 mln lat
![Page 5: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/5.jpg)
lemur
Lemur
lemur
Microcebus
chwytają gałęzie dłońmi i stopami;
pazury nad opuszkami
grzebyk z siekaczy i podjęzyczek
pierwotna różnorodność
na Madagaskarze; w Azji i Afryce
reliktowe w skrajnych niszach
LEMURY
madagaskarskie
zamknięty łuk
jarzmowy
bardzo wcześnie wyodrębniona linia małpia?
![Page 6: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/6.jpg)
owłosiona warga pod chrapami
zaczątkowe kostne dno oczodołu
wtórnie nocne, więc wielkie oczy
SUCHONOSE
wiążące ogniwo
nacisk selekcyjny na adaptacje do nadrzewnego życia
kostne dno oczodołu
Archicebus
55 mln lat
Chiny
Ni et al. (2013)
tarsjusz
Tarsius
Płd. Azja
![Page 7: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/7.jpg)
małpy są stadium tej tendencji
osłona oczu zamknięciem łuku
jarzmowego, skostnieniem
dna oczodołu i wałami
nadoczodołowymi
skracanie pyska doskonali
stereoskopowe widzenie
skutkiem kolejne redukcje
liczby zębów
MAŁPI RODOWÓD
sens przemian anatomii
Homo
0,5 mln lat
Australopithecus
4 mln lat
20 mln lat
25 mln lat
45 mln lat
60 mln lat
Dryopithecus
Propliopithecus
Notharctus
Palaechthon
Ptilocercus
dziś
kostne dno oczodołu
skracanie szczęk
dwunożność
rozrost mózgu
chwytne dłonie i stopy
![Page 8: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/8.jpg)
szeroka przegroda nosowa
długi, czasem chwytny ogon
krótszy pysk – 3 P
zęby znane od 36 mln lat
MAŁPY
szerokonose
kostne dno
oczodołu
kapucynka
Cebus
powstały z małpiatek niezależnie od małp Starego Świata?
![Page 9: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/9.jpg)
rozdzielenie dróg ewolucji przez dryf kontynentów
EWOLUCJA
małp i Atlantyku
do 20 mln lat temu lądowe
połączenie Europy z Ameryką
jeszcze 30 mln lat temu w Afryce
małpy z trzema przedtrzonowcami
– jak szerokonose z Ameryk
tylko dwa miały ówczesne pierwsze
wąskonose (Aegyptopithecus) z Afryki
zasięg lądu
poziom
wód oceanu
![Page 10: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/10.jpg)
wąska przegroda nosowa
jeszcze mniej zębów policzkowych – 2 P,
choć pysk dość długi; mocne górne kły
długi niechwytny ogon; tylko Stary Świat
MAŁPY
wąskonose
Aegyptopithecus
28 mln lat
Fayum, Egipt
rezus
Macaca
redukcja ogona powiązana z behawiorem?
koczkodan
Cercopithecus
![Page 11: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/11.jpg)
bez ogona
w przeciwieństwie do linii
człowieka cienka emalia zębów
do 15 mln lat temu
tylko w Afryce
CZŁEKOKSZTAŁTNE
początki
Proconsul
18 mln lat
Kenia
bez ogona
pierwotne o szerokim rozprzestrzenieniu
![Page 12: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/12.jpg)
PIERWOTNE
człekokształtne
gibbon
Hylobates
bez ogona ale modzele siedzeniowe
naga twarz
długie kły; dziś tropikalna Azja
dalsze stadia ewolucji głównie w Afryce Pliopithecus
15 mln lat
![Page 13: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/13.jpg)
azjatycki orangutan Pongo,
afrykańskie szympans Pan
i goryl Gorilla leśne
emalia zębów cieńsza niż
w linii człowieka
TYPOWE
człekokształtne
goryl
Gorilla
Afryka
samiec
samica
kiedy rozdzieliły się nasze genealogie?
![Page 14: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/14.jpg)
najbliższym naszym
krewniakiem jest szympans
statystyka genetyczna
nie świadczy o odmienności
rozdzielenie 4-8 mln lat temu
GENETYCZNA
odmienność człowieka
femur
Pan
Sahelanthropus
7 mln lat Czad
dane paleontologiczne ilustrują przemiany sposobu lokomocji
Orrorin
6 mln lat
Kenia
procentowe odmienności loci
Ardipithecus
4,6 mln lat
Chen & Li (2001)
Gibbons (2009)
![Page 15: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/15.jpg)
reorganizacji anatomii skutkiem pionowej postawy
widoczna w budowie miednicy i nasady czaszki
Homo
KONSEKWENCJE
dwunożności
Homo
Sahelanthropus
7 mln lat
Pan
Gorilla
skamieniałe tropy bezdyskusyjnym dowodem dwunożności
![Page 16: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/16.jpg)
sawannowe życie wymusiło oportunizm ekologiczny
rozbieżna ewolucja płci – osiadłe wielodzietne rodziny,
polowanie w hordach; pogłębianie dymorfizmu
uwolnienie rąk do transportu; nogi do wytrwałego biegania?
PRZYCZYNY
dwunożności
nie wiązało się to z powiększaniem mózgu
Leakey (1979)
Australopithecus
tropy z Laetoli, Tanzania
3,8 mln lat
![Page 17: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/17.jpg)
znaleziska jaskiniowe z Płd. Afryki
nieprecyzyjnie datowane
masywne uzębienie i grzebień
ciemieniowy związane z dietą
pozycja ewolucyjna masywnych
australopiteków jest niejasna
rozrost mózgu rozdzielił przyczepy mięśni skroniowych
POCZĄTKI
linii człowieka
"Australopithecus sediba"
2,0 mln lat
Afryka Płd.
Berger et al. (2010)
Australopithecus
afarensis
3,5 mln lat
j. Turkana, Etiopia
![Page 18: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/18.jpg)
skutkiem rozrostu mózgoczaszki zanik
grzebienia – zasięg m. temporalis
holotyp Homo habilis (żuchwa) z wąwozu
Olduvai liczy 1,75 mln lat
nie jest to odpowiednia nazwa dla
pierwotnego stadium ewolucji człowieka
nie ma dowodu na pierwotny związek ewolucji mózgu z inteligencją
TWARZ
małpoluda
Homo rudolfensis samiec?
KNM-ER 1470 samica?
KNM-ER 1813
Koobi Fora, Kenia
1,9 mln lat
![Page 19: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/19.jpg)
MÓZG
sens powiększania
Bielicki (1987)
przemiany nie tyle wielkości,
co stosunku do masy ciała;
różny w poszczególnych liniach
naga skóra i dużo gleju w mózgu
(tylko 10% to neurony) chroni
przed przegrzaniem
czynnik termoregulacji przy
pogoni Homo za zwierzyną?
prawdopodobne narzędzia krzemienne dopiero od 2,6 mln lat
![Page 20: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/20.jpg)
zmienność pra-człowieka
taka jak innych zwierząt
dowodzi ewolucji w
jednogatunkowym ciągu
rozdzielanie migrujących populacji zwiększało zmienność
"GATUNKI"
człowieka Lordkipanidze et al. (2013)
"Homo georgicus"
1,8 mln lat Dmanisi, Gruzja
narzędzie
1,76 Ma
Etiopia
Lepre at al. (2011)
Bielicki 1975
![Page 21: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/21.jpg)
na północ w ciepłych interglacjałach
od co najmniej 1,1 mln lat
holotyp Homo erectus
z Trinil na Jawie 0,5 mln lat
PITEKANTROP
ekspansja geograficzna
McManus (2004)
Lindner (1992)
Gran Dolina 0,8 mln lat
Sima de Los Huesos >0,53 mln lat
Zhoukodien 0,7 mln lat
anatomia i biologia coraz bardziej ludzkie
Sima del Elephante 1,1 mln lat
stanowisko Sima del Elephante
w Sierra de Atapuerca, Hiszpania
![Page 22: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/22.jpg)
wydatny dymorfizm płciowy
już wtedy poród w bólach
dożywali podeszłego wieku (>45 lat)
EUROPEJCZYCY
z Sima de los Huesos
Sima de Los Huesos
w Sierra de Atapuerca
ponad 0,53 mln lat
rozrost mózgu i dobór płciowy upodabnia do dzieci
6 tys. kości
co najmniej 23 osób
Bonmati et al.
(2010)
pelvis
Homo
"heidelbergensis"
Homo
sapiens
Homo erectus
"heidelbergensis"
![Page 23: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/23.jpg)
WYDŁUŻENIE
dzieciństwa
Dean et al. (2001) dzienne przyrosty emalii zębów stałych
wskazują wiek w chwili wyrzynania
wyraźnie wzrastający w ewolucji
wraz ze spowolnieniem ontogenezy
przemiany płynne mimo regionalnych odmienności
![Page 24: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/24.jpg)
imigracja z Bliskiego Wschodu kultury
Moustierian z ochłodzeniem 75 tys. lat
wyparty przez "łowców mamutów"
z pewnym udziałem krzyżowania
cechy anatomii wyselekcjonowane
jako adaptacja do surowego klimatu
NEANDERTALCZYK
problem ciągłości genetycznej
nie tak surowego, jak w zlodowaceniu Wisły
imigracja
wyparcie
Homo sapiens
„neanderthalensis”
Shanidar, Irak
![Page 25: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/25.jpg)
człowiek z Cro-Magnon w Europie
od 30 tys. lat; anatomia dzisiejsza
ale środowisko przyrodnicze
niepodobne do dzisiejszego
czaszka z Cro-Magnon
szałas z kości mamutów
Mezyń k. Czernihowa 18 tys. lat
KROMANIOŃSCY
łowcy mamutów
ludy myśliwskie stepu z mamutami nosorożcami włochatymi
Homo sapiens Linné, 1758
![Page 26: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/26.jpg)
kultura Aurignacian od początku
zlodowacenia Wisły
bardziej wyrafinowana
od niejednej kultury dzisiejszej
Venus
z Willensdorf
Hohle Fels 30 tys. lat
Conard et al. (2009)
szałas
z Mezynia k. Czernihowa
18 tys. lat
GENEZA
ludzkiej kultury
Conard (2003)
człowiek stał się rozumny znacznie wcześniej
![Page 27: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/27.jpg)
Australijczycy współcześni neandertalczykom
liczne fale zasiedlania Ameryk
kultura Clovis 13,5 tys. lat szkielet Lake Mungo 45 tys. lat
PLEJSTOCEŃSKA
ekspansja człowieka
Omo Kibish 195 tys. lat
Quafzeh 100 tys. lat
Monte Verde 14,8
Jana 30 ka
pigmentacja skóry
Biasutti (1940)
Denisova 40 tys. lat
![Page 28: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/28.jpg)
każda z cech konstytucji fizycznej
człowieka powstawała w innym czasie
pewien poziom jego zdolności manualnych
i intelektualnych umożliwił rozumność ale
nie ma związku między późniejszą ewolucją
człowieka a powstaniem jego kultury
paleontologia nie wskaże początku człowieczeństwa!
Matzke (2006)
GATUNEK LUDZKI
a człowieczeństwo
![Page 29: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/29.jpg)
Homo
pofałdowanie kory mózgowej swoiste dla człowieka
formuje się pod koniec życia płodowego
Gorilla
REKAPITULACJA
ewolucji w ontogenezie
![Page 30: Ewolucja 11.pdf](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022051008/587607011a28ab4c4c8bd6b5/html5/thumbnails/30.jpg)
nasza fizyczna postać formowała się
przez dziesiątki milionów lat
poprzez stadia odpowiadające
dzisiejszym małpiatkom i małpom
ustanawiając grunt pod rozwój intelektu
z zachowaniem biologicznego obciążenia
MAŁPI
rodowód człowieka