75

BD TEMMUZ 2018

Tarihe, arkeolojiye, mimarlığa, müzelere, sanata, kültüre ilgim

arttıkça, bilgi dağarcığımda her geçen gün gelişti. Sadece Paris’i değil aynı zamanda da başta Efes ve Knidos olmak üzere birçok antik kenti en iyi anlatan rehber olmak için çok kafa yordum. Bunun için de Alman, İngiliz, Fransız, Avus-turya, Mısır arşiv belgelerine fırsat buldukça, param yettikçe ulaşmaya

çalıştım. Datça Yarımadası’nın ucunda

kurulmuş Knidos antik kenti hakkında çok yazı okumuşsu-nuzdur. Hak ettiği değeri bir türlü göremeyen Knidos’u ele aldığım birkaç yazıyı, Bütün Dünya’da,

KNİDOS’UN EN BÜYÜK ÖZELLİĞİ NEDİR?

Evrensel Bakış AçısıGürbüz Evren

Rehberlik, Paris’teki üniversite öğrenciliğim sırasında tamamen tesadüf eseri başladığım bir meslek oldu önce. Zaman içinde severek yaptığım rehberlik sayesinde çok değerli insanlarla tanıştım.

Tarihteki ilk belediyecilik ve kent planlamacılığı uygulamalarının olduğu kent.

76

BD TEMMUZ 2018

uygulandığı yerin Knidos olduğunu ayrıntıları ile yazmıştım.

Bu yazıda ise Knidos’un çok ihmal edilen, bu nedenle de bilin-meyen bir yanını, kentçilik ve beledi-yecilik özelliklerini özetleyeceğim.

Knidos, tarihteki ilk belediyecilik ve kent planlamacı-lığı uygulamalarının olduğu kenttir. Uygulamacı ise Tiryes Hippoda-mos’dur.

Hippodamos, Knidos’u, teras evleri, düzgün cadde, sokak ve merdivenleriyle bir şehircilik harikasına dönüştürünce, yörenin tanınmış zenginlerinden Siruax tara-fından 5 ticaret gemisi ve bugünkü Yazı köyü yakınlarındaki üzüm bağları verilerek ödüllendirilmiştir.

Knidos düzgün cadde ve

paylaşmıştım. Bunu yaparken de, dönüp dolaşıp aynı şeyleri değil, hep ilkleri yazanlardan, duyul-mamış, gün ışığına çıkmamış bilgileri aktaranlardan olmaya çalıştım.

Kimi kaynaklara göre, 100 bine ulaşan nüfusuyla önemli bir ticaret merkezi olan Knidos, eski Mısır, Rodos, Girit, Atina ile Anadolu içlerine gönder-diği şarap, zeytinyağı ve ilaçlar sayesinde dönemin dünyasının en zengin 3 kentinden biridir.

Knidos, depremlerle yıkılıncaya kadar, sadece ticaret değil, aynı zamanda kültür, sanat, sağlık ve turizm merkeziydi. Çıplak Afrodit heykelinin dünyada ilk turizm hare-ketliliğini başlattığı, ilk Hipokrat yemininin edildiği, sadece ilaç değil psikolojik tedavi yöntemlerinin de

Knidos, eski Mısır, Rodos, Girit, Atina ile Anadolu içlerine gönderdiği şarap, zeytinyağı ve ilaçlar sayesinde dönemin dünyasının en zengin 3 kentinden biridir.

77

BD TEMMUZ 2018

sokakları, bin yıllar sonra bir Fransız bele-diye başkanına örnek olacaktır.

Paris’in yıkılıp yeniden yapılma-sıyla görevlendirilen Paris valisi ve bele-diye başkanı Baron Haussman (Türkçe Osman diye okunur) 1853-1870 arasında yürüttüğü zorlu görevinde başarılı olmuştur.

Baron Haussman, İmparator 3. Napolyon’a sunduğu 21 Nisan 1863 tarihli, 5/889 numaralı belgede bulunan raporunda, “Hiç kuşkunuz olmasın ki, yepyeni bir Paris yaratacağım. Öyle ki, antik çağın kentçilik harikası, ilk belediyecilik örneği Cnide kadar güzel ve zengin bir başkentimiz olacak” ifadelerini kullanmıştır.

Burada adı geçen Cnide, Knidos’un ta kendisidir. Ecoles

Baron Haussman

d'architecture, Ministère de la Culture ve Centre de documentation de l'urbanisme adlı kuru-luşların arşivlerinde bulunan söz konusu raporun belki de en ilginç yanı Fransız-ların, Knidos Asla-nı’nı kaçıran İngiliz Albay Sir Charles Newton’un hemen ardından Knidos’a gönderdikleri 3 ayrı

gemi ile çok önemli eserleri 1860’lı yılların başlarından itibaren buradan nasıl kaçırdıklarını anlatmasıdır. Gemilerin ve kaptanlarının adı, hangi Fransız limanlarına yanaşarak kaçırdıkları Knidos zenginliklerini kimlere teslim etiklerini içeren bölümü de ayrıca yazacağım.

Ege ile Akdeniz’in birleştiği noktada, Datça Yarımadası’nın adeta ucunda olan Knidos, bulun-duğu yer nedeniyle tam anlamıyla

Halen British Museum'da sergilenen Knidos Aslanı ve tarihi eseri ülkesine kaçıran İngiliz Albay Sir Charles Newton

78

BD TEMMUZ 2018

belgenin 1921’de yayınlanan diğer belgeler ile birlikte araştırmacıların kullanımına sunulduğuna ilişkin bilgiler de vardır. Yine de bizim için önemli olan, belgenin içeriğidir.

Söz konusu belgenin başında, isminin altında “British Museum’u topladığı tarihi eserler ile zengin-leştiren görevli” (Bu ifade British

Museum için eser toplayan uzman” olarak da çevrilebilir) denilen Newton, İngiltere Dışişle-ri’nden Osmanlı (belgede Türkiye deniliyor) Sulta-nından, Knidos’ta yeni kazılar için sadece İngilizlere izin vermesi konu-sunda baskı yapıl-masını istemektedir. Ayrıca kazılarda yine sadece çevre köylerde yaşayan Rumların çalıştırıl-masının doğru olaca-ğını söylemektedir.

Fransızların da Knidos ile ilgilendiğini, kendisinden sonra gelen Mısır’dan bölgeye gelen bazı arkeologların önemli tarihi parçaları kaçırdıklarını belirtmekte, “Başta Knidos Aslanı olmak üzere bazı önemli heykelleri iyi ki onlara bırakmamış” demektedir.

Knidos’u, özellikle ilk yerleşim bölgesini de anlatacağımız yeni yazılarımız olacak. •

gurbuzevrenbd@gmail.com

küçük ya da büyük çaptaki tarihi eser hırsızlığına, kaçakçılığına ve talanına da uygundu.

Deniz yoluyla ulaşımın çok kolay olduğu Knidos’dan

kaçırılan paha biçilemez değerdeki heykeller, tarihi eserler dünya müze-lerini süslemektedir. Bu talanı ilk başlatan ise İngiliz albay aynı zamanda da arkeolog olan Sir Charles Newton’dur.Charles Newton’un, 1850’li yıllar boyunca delik deşik ettiği Knidos’taki anılarına ilişkin yazdığı ve 1862 yılında yayınla-dığı “Travels and Discoveries in the Levant” adlı kitapta vermediği bazı bilgiler, daha sonra arşivlerde ortaya çıkacaktır. İngiliz arşivlerinde yer alan ve dönemin İngiltere Dışişleri Bakanlığı’na gönderilmiş 4 sayfalık rapor Knidos’un önemini ve İngiliz albayın talancılığını açıkça ortaya koymaktadır.

Çok iyi Yunanca bilen Sir Charles Newton’un imzasını taşıyan 24 Eylül 1861 tarihli raporunu içeren 427.11 sayılı belge, 1925 yılında, gizlilik özelliği kaldırılan diğer belgeler ile birlikte erişime açılmıştır. Ancak söz konusu

Newton'un Knidos’taki anılarına ilişkin yazdığı “Travels and Discoveries in the Levant”

adlı kitap.