etkileri ve yetkileri - tepav · 2016-01-27 · yatırım ortamı, sanayi politikası, sanayi...

tepavTürkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı

Esen Çağlar28 Ocak 2011, Ankara

Organize Sanayi Bölgeleri: Etkileri ve Yetkileri

Çerçeve

Genel perspektif “Özel Ekonomik Bölge” kavramı

Dünyadaki temel eğilimler

Başarı getiren faktörler

Türkiye’de özel ekonomik bölgeler OSB’lerdeki durum: etkiler?

OSB’lerdeki başlıca sorun alanları: yetkiler?

Dış politika ve dış ekonomik ilişkiler aracı olarak OSB’ler

Sonuç yerine, tartışma soruları

Organize Sanayi Bölgeleri Slide 2

TEPAV’ın OSB konusundaki çalışmaları

Genel çalışmalar (2005-2009)

Yatırım Ortamı, Sanayi Politikası, Sanayi Stratejisi, DÖİK

Filistin’de Barış için Sanayi Girişimi

Önce Erez (2005-) sonra Jenin Sanayi Bölgesi Projesi (2010-)

Şanlıurfa Sanayinin Yeninden Yapılanması Projesi (2009)

Bedelsiz arsa tahsisleri; firma seçimi ve yönetişimi

Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi projesi (2009)

Kümelenme politikasının yönetişimi nasıl olmalı?

İslam Kalkınma Bankasıyla işbirliği (2010)

OSB’ler ve Ekonomik Entegrasyon çalışması

Hudeyde Sanayi Bölgesi (Yemen) için teknik destek


“Özel Ekonomik Bölge” kavramı Yatırım ortamı – firma performansı

Her yerde yatırım ortamını iyileştirmek imkansız, bazı yerler daha “özel” bir ortama sahip olabilir

İçerisi ile dışarısı arasında farklı kurallar

Farklı amaçlar

Kentleşme, çevre, bölgesel farklılıklar, rekabet gücü, ihracat, kümelenme, kara yönelik arazi geliştirme, yabancı yatırım çekme…

Formal bölgeler, sayı hızla artıyor

Export Processing Zones, Free Zones, Free Ports, EnterpriseZones, Industrial Zones, Science and Technology Parks

OSB, KSS, TGB, SB

Örtük bölgeler (= güçlü kümelenmeler)

Antalya, Kapadokya, Kıbrıs


5

Fiziki özellikler

• Entegre, karma kullanım, büyük ölçekli “mega bölgeler”

• Bilgi-İletişim Teknolojileri altyapısı

• Amaca yönelik inşa edilen tesisler

Geliştirme yaklaşımı

• Kamu-özel ortaklığı

• Özel geliştirici yap/işlet/devret modeli ile işletiyor

Düzenleyici çerçeve

• Geniş bir skalada ekonomik faaliyete izin var

• Sadece ihracat değil; iç piyasa da önemli

• En etkin düzenleyici ortam (birinci sınıf)

• Basitleştirilmiş düzenlemeler; tekeller yok

• Prosedürler uyumlaştırılmış, dijital ortamda

• Evrensel vergi teşvikleri (düşük vergi oranları)

• Evrensel işgücü güvenliği kurallarına uyum

Kurumsal çerçeve

• Üst düzey siyasi sahiplenme

• Bölge idaresi, sadece bir bölgeden sorumlu

• Tek durak ofis özellikleri

Sanayi

Parkı

Ticari

BölgeAltyapı

KonutlarTuristik

BölgeLiman

Dünyada nasıl yapılar ön plana çıkıyor?


Türkiye’de Özel Ekonomik Bölgeler Organize Sanayi Bölgeleri (OSB)

faal olanların sayısı 131 (Yatırım programındakiler 81; toplam 261)

37 bin işletme, 820 bin çalışan

• tam kapasite olursa 1.8 milyon çalışan

Küçük Sanayi Sitesi (KSS)

438 KSS’de 92 bin işletme, 461 bin çalışan

Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (TGB)

20 TGB faal, 1100 işletme, 11 bin çalışan

Serbest Bölgeler (SB)

21 SB, 3600 firma, 50 bin çalışan


Kısaca Türkiye’nin OSB deneyimi Deneyim, 1962’de Bursa OSB’nin kurulmasıyla

başlıyor

İstanbul’da sıkışan sanayinin kaydırılması vizyonu

1980’ler sonuna kadar kentsel planlama aracı olarak kullanılıyor

1990’larda ise, sanayileşme sürecini tetiklemesi amacıyla, Anadolu’nun geneline hızla yayıldı

Temel işlevler:

Ucuz maliyetli sanayi arsası ve altyapısı

Bürokrasinin azaltılması, sanayicinin belediyeden kurtulması


OSB deneyimi ve öğrenme süreci 40 yıllık bir öğrenme sürecinin ardından OSB

Kanunu 2000 yılında çıktı

2008 ve 2009’de güncellemeler yapıldı

Bir ilde mevcut OSB’lerin 2/3’ü dolmadan, yeni OSB’ye izin yok (planlama sürecinde talep analizi?)

Rekabet gücüne ve bölgesel kalkınmaya katkı sağlayacak yeni roller (yatırım promosyonu, iş geliştirme faaliyetleri, kümelenmelere destek)

OSB’lerin etki değerlendirmesi

DPT (Mehmet Cansız, 2010) çalışması

Rejimin temel amaçları nedir? Rekabet gücü? Bölgesel farklıklar? Sanayinin kayması?


Organize Sanayi Bölgeleri

Türkiye’de OSB’lerin performansı

0

5

10

15

20

25

Diğer OSB Diğer OSB Diğer OSB

Ana Telefon Bağlantısı Elektrik Bağlantısı Su Bağlantısı

İzin ve Ruhsat Alma Süreleri (gün): OSB ve OSB dışındaki işletmeler

Altyapı Bağlantı Süresi (gün): OSB ve OSB dışındaki işletmeler

Kaynak: TEPAV – Dünya Bankası YOD Anketi 2005

0

20

40

60

80

100

120

Diğer OSB Diğer OSB Diğer OSB

İnşaat Ruhsatı ve Yapı Kullanma

Ruhsatı

İşletme Belgesi İşyeri Açma/Çalışma Ruhsatı

Slide 9

Sanayinin Anadolu’ya yayılma sürecinde OSB’lerin büyük rolü var


İSO en büyük 1000 sanayi kuruluşu listesinde 5’den fazla firmaya sahip iller, 2009

İstanbul

421Tekirdağ

8

Denizli

20

Antalya

6

Kayseri

26

Gaziantep

32

Ankara

54

Bolu

6Bursa

71

Samsun

9

Adana

24

Balıkesir

15İzmir

83

Eskişehir

13

Hatay

9

K.Maraş

16

Kocaeli

56

Konya

21

Manisa

15

Mersin

6

Ordu

6

Sakarya

7Trabzon

5

Karaman

5

Slide 10

Kaynak: İstanbul Sanayi Odası

Mevcut büyük OSB alanları, sanayinin yayılmakta olduğu yerlerde…


Kayseri

3

Gaziantep

3

Ankara

12

Bursa

13

Adana

2

İzmir

13

Eskişehir

3

Konya

9

Manisa

5

Tekirdağ

4

İstanbul

8Kocaeli

13

Uşak

3

Muğla

1

Rize

2

Bingöl

1

Bitlis

1

Şırnak

2

Hakkari

1

Ağrı

1

Iğdır

1

Ardahan

1

Nevşehir

1

İşletme aşamasında 1000 hektardan daha fazla OSB alanına sahip iller, 2009

Slide 11

Kaynak: OSBÜK

Öte yandan, her yerde de OSB var..Temel soru: oralar nasıl dolacak?


Bingöl

1

Bitlis

1

Hakkari

1

Sanayi Stratejisi veTeşvik Sistemi

Tasarımı

Antalya2

Kayseri

3

Gaziantep

3

Ankara

12

Bolu

4

Bursa

13

Samsun

5

Adana

2

Balıkesir

5

İzmir

13

Eskişehir

3

Hatay

5

K.Maraş

3Konya

9

Manisa

5

Mersin

2

Ordu

3

Sakarya

6Trabzon

4

Karaman

1

Kırklareli

2

Tekirdağ

4

Edirne

2İstanbul

8Kocaeli

13Yalova

2Çanakkale

2

Kütahya

5Afyon

9

Isparta

3

Denizli

6

Uşak

3

Aydın

7

Muğla

1

Burdur3

Malatya

3

Bilecik

6

Kilis1

Şanlıurfa

4Osmaniye

2

Adıyaman

4

Niğde

2

Aksaray

1

Elazığ

2

Sivas4

Yozgat

2

K.Kale

2

Çankırı

4 Çorum

2

Tokat

5

Amasya

4

Giresun

1

Rize

2

Gümüşhane

1 Erzurum

3Erzincan

1

Tunceli

1

Bingöl

1Muş

1Bitlis

1Diyarbakır

2 Batman

1

Mardin

1

Şırnak

2

Hakkari

1

Siirt

1

Van

1

Ağrı

1

Iğdır

1

Kars

2

Ardahan

1

Sinop

2Kastamon

u

2

Bartın

1Zonguldak

3Karabük

1Düzce

2

Kırşehir

3Nevşehir

1

Bayburt

1

Artvin0

İşletme aşamasındaki OSB sayıları, il bazında, 2010

Slide 12

Kaynak: OSBÜK

Bugün OSB’lerin bölgesel dağılım nasıl?

Slide 13

Programlardaki OSB’lerin Mevcut Alanı (bin hektar, 2010)

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

Marmara Ege Akdeniz İç Anadolu Karadeniz Doğu And. G. Doğu And.

OSB'lerdeki Mevcut Sanayi AlanıKaynak: DPT 2010


Gelecekte mekansal dağılımın nasıl değişmesi öngörülüyor?

Slide 14

Planlanan OSB’ler (sarı) ve Mevcut OSB’lerin sanayi alanı, bin hektar2010

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

Marmara Ege Akdeniz İç Anadolu Karadeniz Doğu And. G. Doğu And.

Programlardaki OSB'lerin Mevcut Alanı OSB'lerdeki Mevcut Sanayi AlanıKaynak: DPT 2010


Sanayinin “kayma” süreci daha yakından izlenmeli…


İstanbul

- 105Tekirdağ

+ 6

Denizli

0

Antalya

+ 2

Kayseri

+ 10

Gaziantep

+ 15

Ankara

+ 18

Bolu

+ 2Bursa

+ 28

Samsun

+ 8

Adana

+ 7

Balıkesir

+ 2

İzmir

- 37

Eskişehir

+ 1

Hatay

+ 8

K.Maraş

+ 11

Kocaeli

+ 40

Konya

+ 12

Manisa

+ 7

Mersin

- 3

Ordu

+ 1

Sakarya

+ 4Trabzon

+ 3

Karaman

- 1

2009’da İstanbul Sanayi Odası en büyük 1000 sanayi kuruluşu listesinde 5’den fazla firmanın

yerleşik olduğu illerin, bu listedeki 1997-2009 döneminde firma sayısı değişimi

Slide 15


Sanayinin “kayma” süreci daha yakından izlenmeli…


İstanbul

- 105Tekirdağ

+ 6

Denizli

0

Antalya

+ 2

Kayseri

+ 10

Gaziantep

+ 15

Ankara

+ 18

Bolu

+ 2Bursa

+ 28

Samsun

+ 8

Adana

+ 7

Balıkesir

+ 2

İzmir

- 37

Eskişehir

+ 1

Hatay

+ 8

K.Maraş

+ 11

Kocaeli

+ 40

Konya

+ 12

Manisa

+ 7

Mersin

- 3

Ordu

+ 1

Sakarya

+ 4Trabzon

+ 3

Karaman

- 1

Otoyol hatları (kırmızı çizgiler - 2010 itibariyle) ve 2009’da İstanbul Sanayi Odası en büyük

1000 sanayi kuruluşu listesinde 5’den fazla firmanın yerleşik olduğu illerin, bu listedeki

1997-2009 döneminde firma sayısı değişimi

Slide 16


Başlıca sorun alanları (1)

Sanayinin OSB’lerde kümelenmesini istiyor muyuz?

OSB içi ve dışı arasındaki teşvikler ne ölçüde farklılaşıyor?

Bedelsiz arsa tahsisi ne kadar etkin?

Elektrik, doğalgaz maliyetleri farklılaşıyor mu?

OSB – kent ilişkisindeki sorunlar önemli mi?

Yerel yönetim, yerel aktörler ve OSB’ler arasındaki ilişki

Külfet / menfaat dengesi; paydaşlar arasındaki uyum

Gelişmiş illerdeki dinamiklere gelişen illerde farklı dinamikler söz konusu olabilir mi?

Kaynak yaratma kabiliyeti

Farklı dinamikler geçerliyse, aynı OSB rejimin olması sorun yaratır mı?


Gelişmiş bölgelerdeki rant sorunu: OSB rejimi için manası nedir?

2 5

50

80

100

200

0

50

100

150

200

250

1986 1990 1998 2002 2004 2008

Gebze’de ortalama bir sanayi arsasının metrekare değeri, USD, 1986-2008

Kaynak: GOSB



2 5

50

80

100

200

0

50

100

150

200

250

1986 1990 1998 2002 2004 2008


Kaynak: GOSB


?


2 5

50

80

100

200

0

50

100

150

200

250

1986 1990 1998 2002 2004 2008


Kaynak: GOSB


?

?

Başlıca sorun alanları (2) Sistemin önceliklerini yeniden ele almalı mıyız?

Bugünkü öncelik: Parsellerde spekülasyonun önlenmesi; Gerçekten yatırım yapacak ve istihdam yaratacak yatırımcılara verilmesi

OSB'lerde rekabet gücü gündemi oluşturulabilir mi?• Sektör seçimi problemi, OSB ölçeğinde, malumat?

Diğer politika alanlarıyla ilişki nasıl kurulmalı?

Makro düzeyde somut ve tutarlı bir sanayi politikası?

Etkin yönetim için doğru müşevvikler nasıl sağlanır?

Başarı nasıl ödüllendirmeli? Başarısızlık nasıl cezalandırılmalı?


Kamusal yetki sorunu OSB’lerdeki kamusal yetkiler

Kamulaştırma yetkisi

Fabrika inşaatlarının projelendirilmesi ve inşaat aşamasında verilen izin ve ruhsatlar

İşyeri açma ve işletme belgesi

Altyapı hizmetlerinin üretimi ve dağıtımı

Kamusal yetkilerinin kullanımı

Bölge Müdürü ve personeli yetki kullanıyor; ancak Bölge Müdürünü OSB’deki sanayiciler atıyor

Anayasa mahkemesinin TGB’lere yönelik kararı

Özel bir entite, kamu yetkisi kullanabilir mi?


Dış politika ve dış ekonomik ilişkiler stratejisi aracı olarak OSB’ler Dış ekonomik ilişkilerimiz artık şekil değiştiriyor

İhracat-ithalatın ötesinde; değer zincirinin “bir” kısmın taşımak

Bölgede yerleşik yatırımlar; pazardan ve ucuz girdilerden faydalanmak için…

Dışarıya giden yatırımcıların ortak sorunları

yasal çerçeve, işgücü niteliği, lisan, imtiyazlar

Bölgede Türk OSB’leri etkinliğimiz arttırır

Yatırımcı sadece OSB yönetimiyle muhatap

İşgücünü ihtiyaçla uyumlu hale getirecek programlar

İmtiyazlar için toplu pazarlık gücü


Ekler


OSB’lere sağlanan teşvikler

Bedelsiz arsa tahsisi

Gelir vergisi stopajı

Sigorta primi işveren hissesi

Enerji desteği

Diğer muafiyetler

emlak vergisi, atık su bedeli, elektrik ve havagazı tüketim vergisi, bina inşaat harcı, tevhid ve ifraz işlem harcı


etkileri ve yetkileri - tepav · 2016-01-27 · yatırım ortamı, sanayi politikası, sanayi...

Documents