etİk davranma nİyetİnİn planli davraniŞ teorİsİ ...• planlı davranış teorisi •...

İrem UZUNSOY

ÇAYCUMA MESLEK YÜKSEKOKULU

GIDA İŞLEME BÖLÜMÜ

Ahmet Ferda ÇAKMAK

İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ

YÖNETİM VE ORGANİZASYON ABD

ETİK DAVRANMA NİYETİNİN PLANLI

DAVRANIŞ TEORİSİ ÇERÇEVESİNDE

DEĞERLENDİRİLMESİ

GIDA MÜHENDİSLERİ ÖRNEĞİ

NEDEN GIDA MÜHENDİSLİĞİNDE

ETİK DAVRANMA NİYETİ?

0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 2

İŞVEREN

ÜRETİM

MALİYETLERİ

REKABET

ORTAMI

TÜKETİCİ

ÜRÜN

KALİTESİ

İNSAN SAĞLIĞI

EKONOMİK

ÜRÜN

GIDA

MÜHENDİSİ

MESLEKİ

İLKELER

VİCDANİ

YÜKÜMLÜLÜK

SUNUM AKIŞI


• Etik ve Etik Davranma Niyeti

• Planlı Davranış Teorisi

• Araştırmanın Amacı, Evreni, Örneklem Seçimi ve Veri Toplamada İzlenen

Yöntem

• Araştırmanın Modeli

• Bulgular

• Sonuç

• Gıda Mühendislerinin Etik Algısının Geliştirilmesi İçin Öneriler

• Sonraki Araştırmalar İçin Öneriler

ETİK


BİREY

ETİK SORUNLAR

BİREY

BİREYSEL İLİŞKİLER

Etik;

• Ethics Yunanca’da ethos (karakter, gelenek, görenek)

• Ethicus Latince’de iyinin tercih edilmesi


Etik;

• Bir bireyin sahip olduğu değer, ahlak ve inançlara dayanan

eylemlerin gerçekleştirilmesine karar verme süreci

• Davranışları etkileyen ahlaki ilkeler

• Toplumsal yaşamın temeli

• Göreli olmayan ilkeler bütünü

Etik ilkelere örnekler;

• Objektif olmak

• Açık fikirli olmak

• Sorumluluk sahibi olmak

• Akıllı olmak

• Adil olmak

• Nezaket

• Farkındalık

• Dürüstlük

• Saygı

• Çalışkanlık

ETİK DAVRANIŞ VE ETİK

DIŞI DAVRANIŞ


Bireylerin karşılıklı etkileşimleri sırasında

birbirlerinin haklarına saygı göstermesi

Etik karar verme sürecinde

etik ilkelere uymak

Etik dışı davranış Bireyin kişisel çıkarları doğrultusunda diğer

bireylerin hedeflerini gerçekleştirmelerine

engel olacak bir davranışta bulunması

Etik davranış

MESLEK ETİĞİ


• Bir meslek grubuna ait olan bireylerin mesleklerini icra

ederken nasıl davranacaklarını belirler

• Kişisel tercih ve davranışları sınırlandırır

• Meslektaşlar arası rekabeti düzenler

• Mesleki kuralları ihlal eden bireyleri diğerlerinden ayırır

• Meslek ideallerini korumaya yöneltir

MESLEK ETİĞİ KODLARI


MESLEK ETİĞİ

KODLARI

Kurallar

İlkeler

Kültürel Değerler

Yasal Değerler

Mesleki Değerler

Meslek etiği kodları ile;

• Disiplin ortamı yaratılır

• Denetim ve kontrol

mekanizmaları işlevseldir

• Gerekli olduğunda cezai

yaptırımlar uygulanır

GÜÇLÜ ORGANİZE SAYGIN

BİR MESLEK GRUBU

GIDA MÜHENDİSLİĞİNDE

MESLEK ETİĞİ


Etik Davranış Bilinci Hammadde Son Ürün

Gıda Mühendisliği Meslek Etiği Kodları;

• TMMOB Mesleki Davranış İlkeleri (2004)

• IFST – Gıda Bilimi ve Teknolojisi Enstitüsü Mesleki Etik Kodları (2009)

• TMMOB Gıda Mühendisleri Odası Gıda Mühendisliği Koordinasyon

Kurulu Toplantısı – Gıda Mühendisinin Mesleki Etik Kılavuzu Çalışmaları

(2011-2013)

GIDA ÜRETİMİ

GIDA MÜHENDİSİ

YAŞAM KALİTESİ

ETİK DAVRANMA NİYETİNE

ETKİ EDEN FAKTÖRLER


ETİK DAVRANMA

NİYETİ

Davranışa Yönelik

Tutumlar

Sosyal Normlar

Ahlaki Normlar

Algılanan Kontrol Yetkisi

Yasal Koşullar

PLANLI DAVRANIŞ TEORİSİ


Davranışa

Yönelik

Tutum

Öznel Norm

Algılanan

Davranışsal

Kontrol

Davranışa

Yönelik Niyet Davranış

Professor Icek Ajzen

University of Massachusetts

ETİK DAVRANMA NİYETİ VE

PLANLI DAVRANIŞ TEORİSİ


Örnek çalışmalar;

• Sınavda kopya çekme

• Atık yönetimi

• Etik açıdan sorgulanabilir tüketici davranışı

• Genetik mühendisliği teknikleri kullanılarak üretilmiş olan gıdaya ve et

tüketimine yönelik tutumlarda ahlaki muhakemenin etkisi

• Bilgi gizliliğinin korunması

• Organik gıda satın alma

ARAŞTIRMANIN AMACI, EVRENİ

VE ÖRNEKLEM SEÇİMİ


Amaç;

• Gıda mühendislerinin etik davranma niyetinin değerlendirilmesi

• Oluşturulan model çerçevesinde belirlenmiş olan faktörlerin, TMMOB Gıda

Mühendisleri Odası’na üye olan gıda mühendislerinin etik davranma niyeti

üzerinde etkileri olup olmadığının ortaya konulması

Araştırmanın Evreni ve Örneklem Seçimi;

• Araştırmanın evreni TMMOB Gıda Mühendisleri Odası’na

kayıtlı olan tüm gıda mühendisleri

(yaklaşık 13.000 üye)

• Örneklem seçimi Yapılan anket sonucunda 634 geri dönüş

VERİ TOPLAMADA İZLENEN

YÖNTEM


• Anket (senaryo tekniği ile hazırlanmış) Son kullanma tarihi geçmiş

olan ürünün kullanılması

Senaryo;

‘‘Gıda mühendisi Bay A, depo sayımı sırasında eski partiden bir miktar kırmızı

et ürünü kaldığını fark eder. Son kullanma tarihi bir gün geçmiş olan ancak

duyusal olarak herhangi bir bozulma belirtisi göstermeyen bu ürünü, aynı gün

yemek üretiminde kullanır. Herhangi bir gıda zehirlenmesi ile karşılaşılmaz.’’

ARAŞTIRMANIN MODELİ


Sosyal

Normlar

Ahlaki

Normlar

Kontrol

Yetkisi

Yakalanma

Riski

ETİK

DAVRANIŞ

DAVRANIŞA

YÖNELİK

TUTUMLAR

ÖZNEL

(SUBJEKTİF)

NORMLAR

ETİK

DAVRANMA

NİYETİ

ALGILANAN

DAVRANIŞSAL

KONTROL

Cezanın

Büyüklüğü

Ölçümlemesi yapıldı

Ölçümlemesi yapılamadı

Etik Davranış Modeli

BULGULAR


202

154

46

146

79

0

50

100

150

200

250

1 2 3 4 5

Son Kullanma Tarihi Geçmiş Ürün Kullanımı İçin Genel

Görüşler

Etik Etik

Olmayan 277

182

69 65 32

0

50

100

150

200

250

300

1 2 3 4 5

Meslektaşların Son Kullanma Tarihi Geçmiş Ürün Kullanımı Yönündeki

Onayları

Kesinlikle Kesinlikle

Katılmıyorum Katılıyorum

BULGULAR




56 59 37

158

317

0

100

200

300

400

1 2 3 4 5

Son Kullanma Tarihi Geçmiş Ürün Kullanımı Fark Edildiğinde Saygınlığın Zarar Görmesi



42 54 41

148

336

0

100

200

300

400

1 2 3 4 5

Son Kullanma Tarihi Geçmiş Ürün Kullanımının Kişisel Prensiplerle

Çatışması

BULGULAR






98 75 81

165

200

0

50

100

150

200

250

1 2 3 4 5

Son Kullanma Tarihi Geçmiş Ürünün Kullanımı İçin Karar

Verebilme Yetkisine Sahip Olma

157 171

136

87 71

0

50

100

150

200

1 2 3 4 5

Yakalanma Riski

BULGULAR


Hayır Evet



63

104 118

177 163

0

50

100

150

200

1 2 3 4 5

Cezanın Büyüklüğü

481

139

0

100

200

300

400

500

600

1 2

Son Kullanma Tarihi Geçmiş Ürünün Kullanımı

BULGULAR


Gıda mühendislerinin yaklaşık % 78’i son kullanma tarihi geçmiş ürünü kesinlikle kullanmayacağını belirtirken, meslektaşlarının son kullanma tarihi geçmiş ürünü

kullanmayacağına inanan gıda mühendisleri % 13 ile oldukça AZDIR.

% 0-20 21-40 41-60 61-80 81-100

81 97

149

206

94

0

50

100

150

200

250

1 2 3 4 5

Diğer Gıda Mühendislerinin Yüzde Kaçı Son Kullanma Tarihi Geçmiş

Ürünü Kullanır?

BULGULAR


Elde edilen veriler SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) 15.0 programı

ile güvenilirlik, temel bileşenler, korelasyon ve regresyon analizlerine tabi

tutularak değerlendirilmiştir.

• Güvenilirlik analizi sonuçları Kullanılan ölçekler genel anlamda

oldukça güvenilirdir

• Temel bileşenler analizi sonuçları Araştırmanın sonuçları güvenilirdir

ve veri setine daha ayrıntılı

istatistiksel analizler yapılabilir

BULGULAR


• Korelasyon analizi sonuçları;

Korelasyonlar

Etik

Davranma Davranışa Ahlaki Sosyal Yasal Kontrol

Niyeti Yönelik Tutumlar Normlar Normlar Koşullar Yetkisi

Etik

Pearson

Korelasyonu 1 0,527** 0,290** 0,134** 0,108** 0,074*

Davranma Sig. (2-yönlü) 0,000 0,000 0,001 0,007 0,063

Niyeti N 634 634 634 634 634 634

*

**

Korelasyon 0.1 seviyesinde anlamlıdır (2-yönlü).

Korelasyon 0.01 seviyesinde anlamlıdır (2-yönlü).

BULGULAR


• Çoklu regresyon analizi sonuçları;

Bağımlı Değişken: Etik Davranma Niyeti

Bağımsız Değişkenler Katsayı t İstatistiği Olasılık

Sabit 4,241 131,564 0,000

Davranışa Yönelik Tutumlar 0,549 17,012 0,000

Ahlaki Normlar 0,301 9,340 0,000

Sosyal Normlar 0,140 4,331 0,000

Yasal Koşullar 0,112 3,464 0,001

Kontrol Yetkisi 0,077 2,386 0,018

F İstatistiği 82,648 R2 0,397

p Değeri 0,050 Düzeltilmiş R2 0,392

SONUÇ


ETİK DAVRANMA

NİYETİ DAVRANIŞA YÖNELİK

TUTUMLAR

Sosyal Normlar

Kontrol Yetkisi Yakalanma Riski ve Cezanın

Büyüklüğü

AHLAKİ NORMLAR

GIDA MÜHENDİSLERİNİN ETİK

ALGISININ GELİŞTİRİLMESİ İÇİN

ÖNERİLER


• Meslek etiği eğitimi

• Etik bilincinin geliştirilmesi

• Etik iklimin ve örgütsel etik kültürün oluşturulması

• Gıda mühendislerinin yetkilerinin artırılması

• Gıda mühendislerinin bağımsız denetmenler olması

• Gıda mühendisliği etik kodlarının uygulanması

SONRAKİ ARAŞTIRMALAR İÇİN

ÖNERİLER


• Farklı unsurların modele dahil edilmesi

• Etik kodların etik davranma niyetine etkisinin araştırılması

• Davranışın da gözlemlenmesi ile sonuçların doğrulanması

• Farklı bir davranış ve senaryo kullanılması

• Etik dışı davranışın sonuçlarının da verilmesi ile algılanan davranışsal kontrol

unsurunun etkisindeki değişimlerin gözlenmesi

• Oda üyesi olmayan gıda mühendislerine de anket uygulanması

SUNUMDA YARARLANILAN

GÖRSELLER


• http://www.wallpaperswala.com/respect/ (Erişim Tarihi: 18.10.2013)

• http://www.123rf.com/photo_8973257_architect-and-engineer-looking-at-plan-on-

construction-site.html (Erişim Tarihi: 19.10.2013)

• http://www.yesilgazete.org/blog/2012/07/27/gida-muhendisleri-size-biz-lazim/

(Erişim Tarihi: 19.10.2013)

• http://spothaber.com/egitim/kpss-2013-ogretmen-atamalari-tarihi-belli-oldu-hangi-

branstan-kac-ogretmen-atanacak-nabi-avci-meb-36599.html (Erişim Tarihi:

19.10.2013)

• http://cobid.wordpress.com/2011/04/01/sizden-sectiklerimiz-doktor-bayanlar/

(Erişim Tarihi: 27.10.2013)

• Ajzen, Icek (1991); “The Theory of Planned Behavior,” Organizational Behavior

and Human Decision Proceses, 50(2), 182.

• http://www.hbacademy.org.uk/Specialist.aspx?name=ajzen (Erişim Tarihi:

19.10.2013)

http://www.wallpaperswala.com/respect/








http://www.123rf.com/photo_8973257_architect-and-engineer-looking-at-plan-on-construction-site.html





























http://www.yesilgazete.org/blog/2012/07/27/gida-muhendisleri-size-biz-lazim/






















http://spothaber.com/egitim/kpss-2013-ogretmen-atamalari-tarihi-belli-oldu-hangi-branstan-kac-ogretmen-atanacak-nabi-avci-meb-36599.html






































http://cobid.wordpress.com/2011/04/01/sizden-sectiklerimiz-doktor-bayanlar/




















http://www.hbacademy.org.uk/Specialist.aspx?name=ajzen













TEŞEKKÜR EDERİM…

etİk davranma nİyetİnİn planli davraniŞ teorİsİ ...• planlı davranış teorisi •...

Documents