80

Belgeselcinin GözüyleÇetin ‹mir

‹shak Pafla Saray›, XVIII. Yüzy›l sonlar›ndaki

Osmanl› üslubunu yans›tan ve ‹mparatorlu¤unun do¤usuiçin Topkap› Saray› kadar önemli eserlerden biridir. Baz›kaynaklara göre saray›n yap›m›n› Do¤ubeyaz›t sancak beyiÇolak Abdi Pafla 1685’te bafllatm›fl ve o¤lu ‹shak Pafla devametmifl, ‹shak Pafla’n›n o¤lu Mehmet Pafla da 1784’tetamamlam›flt›r.

Yap›m›99 y›l sürenbir ”kartal

yuvas›”

Saray›‹shak PaflaSaray›

81

u duruma göre saray›n yap›-m› doksan dokuz y›l sürmüflve 7.600 m2’lik bir alanayay›lm›flt›r. Osmanl› mima-

risinin en güzel örneklerinden biriolan ‹shak Pafla Saray› Orta Asya,Selçuklu, ‹ran ve Osmanl› mimariözelliklerini bünyesinde toplam›flt›r.Örne¤in; ‹shak Pafla külliyesindekicaminin kubbeleri Türk-‹slam kub-belerini, saray kompleksi Topkap›Saray›’n›, yap› toplulu¤unun kap›lar›da Selçuklu üslubundad›r. Yüksekbir tepe üzerine “kartal yuvas› gibi”kurulmufl olan saray›n kim ya dakimler taraf›ndan yapt›r›ld›¤› konu-sunda tek kayna¤a ba¤l› kal›nm›flt›r.Bu kaynak ta ikinci avluya bakanHarem Taç Kap›’s› üzerinde yer alansekiz sat›rl›k bir kitabedir. Osmanl›Türkçesi ile yaz›lm›fl kitabenin ortak›sm›nda:

“Bin yüz ile doksan dokuz ol-

du buna tarih / ‹shaka meram üze-

re kerem k›l dü cihan›” beytindensaray›n miladî 1784 y›l›nda tamam-land›¤› anlafl›lmaktad›r.

Kitabede kas›r oldu¤u belirtilensaray›n, Ç›ld›r Hanedan›ndan I. ‹shak

Pafla’n›n torunu II. ‹shak Pafla taraf›n-dan 1784 M. (1199 H.) tarihinde biti-rildi¤i ifade edilmektedir. Osmanl›döneminde Ç›ld›r Livas› Mutasarr›f›olan ‹shak Pafla vezirlik rütbesiyleÇ›ld›r ve Ah›ska valili¤i yapm›flt›r.Sultan III. Selim zaman›nda ‹ran sefiri‹stanbul’a giderken burada konuk ol-mufl ve saray›n ihtiflam›n› padiflahaanlatm›flt›r. Ancak bu durum padiflah›nihtiflam›na gölge düflürdü¤ü düflüncesiile ‹shak Pafla gözden düflmüfltür.

ürk mimarisinin en güzel ör-neklerinden olan ‹shak PaflaSaray› Türkistan, Selçuklu ve

BD MAYIS 2013

Taç Kap›

B

T

82

Osmanl› mimari özellikleri-ni birlefltiren bir yap›d›r.Caminin kubbeleri Türkis-tan kubbeleri gibidir. SarayTopkap› Saray›'n› and›r›r;kap›lar› ise Selçuklu stilin-dedir. 50x115 metre alan› kap-sayan saray›n harem dairesiiki katl›, di¤er bölümleri tekkatl› idi. Günümüzde ikincikat tamamen y›k›lm›fl du-rumdad›r. Saraya ancak do-¤udaki tepeden aç›lan birkap›dan girilir. Di¤er taraf-lar› 20-30 metre yüksekliktesa¤lam duvarlarla çevrilidir.Kap›dan, önce d›fl avluyagirilir. D›fl avlunun etraf›ndauflak ve seyis odalar› ve tav-lalar vard›r. D›fl avludan içavluya kemerli tak fleklindebüyük bir kap›dan girilir. ‹çavluda çeflitli odalar ve ko-

¤ufllar vard›r. Ortadaki harem dairesi-nin duvarlar›nda ‹shak Pafla'y› övenyaz›lar bulunmaktad›r. Kap›n›n ikiyan›nda iki aslan heykeli vard›r. Divanodas› (toplant› salonu) ise 20 metregenifllik ve 30 metre uzunluktad›r.

aray iki avlu ve bu avludabulunan yap›lar toplulu¤undanmeydana gelmifltir. Birinciavludaki yap›lar›n baz›lar› y›-

k›lm›flt›r. Dört taraf› yap›larla çevriliikinci avlu dikdörtgen planl›d›r. Giriflegöre sa¤ tarafta selaml›k ve onun ar-kas›nda haremlik vard›r. Bunlar›n so-nunda cami ve türbe bulunmaktad›r.Türbe Selçuklu kümbet mimarisi üs-

BD MAYIS 2013

‹ç Kap›

Türk mimarisininen güzelörneklerindenolan ‹shak PaflaSaray› Türkistan,Selçuklu veOsmanl› mimariözelliklerinibirlefltiren biryap›d›r.

S

lubunda infla edilmifltir. Saray bölümüiki kattan oluflmaktad›r. 366 oda dabu iki kat içinde yer almaktad›r. Herodada tafltan yap›lm›fl ocaklar vard›r.Tafl duvarlardaki boflluklar bütün ya-p›n›n merkezi bir ›s›tma sisteminesahip bulundu¤unu göstermektedir.Divan salonu 20x3 metre boyutlar›n-dad›r. Duvarlar› ve taban› tafltan-d›r. Duvarlar› Türk hat sanat›n›nörnekleriyle, sülüsle yaz›lm›fl ayetve beyitlerle süslüdür. Saray›nikinci avlusundaki türbe kesmetafltan yap›lm›flt›r. Bu sekizgentürbe, Selçuklu türbe mimarisigelene¤inin tipik örne¤i olankümbet fleklindedir ve iki katl›d›r.Duvarlar› geometrik motiflerlesüslüdür. Bu türbede Çolak AbdiPafla, ‹shak Pafla ve yak›nlar› yat-maktad›r.

shak Pafla Külliyesi iki avluve bu avlular›n çevresindekurulmufl yap›lardan meyda-na gelmifltir. Birinci avludaki

yap›lar›n ço¤u y›k›ld›¤›n-dan günümüze ulaflama-m›flt›r. Birinci avluda nö-betçi odas›, muhaf›z ko-¤ufllar›, zindan, at koflumyerleri ve arabalar›n ko-rundu¤u mekânlar ileçeflme bulunmaktad›r.Saray›n ikinci avlusunundört taraf› bina gruplar›ile çevrelenmifl olup, dik-dörtgen bir plân göster-mektedir. Bunlardan ortaavlu etraf›nda, sa¤ taraf-taki selaml›k kare bir ala-

n› kaplamaktad›r. Selaml›¤›n arkas›n-da harem dairesi yer al›r. Harem ileselaml›k aras›ndaki alana da cami iletürbe yerlefltirilmifltir.

Yap›n›n bütününde Osmanl› sa-ray mimari gelene¤i uygulanm›fl, buyüzden de yap›lar iç içe gruplar halin-de toplanm›flt›r. Külliyenin birinci

BD MAYIS 2013

Tafl ‹flçili¤i

Türbe

‹

84

avlu etraf›ndaki bölümü girifl kap›s›çevresi ve duvarlar› d›fl›nda tahripolmufltur. Buradaki büyük girifl kap›s›ana duvarlardan d›fla do¤ru ç›k›nt›meydana getirmifltir. Kap›n›n tümyüzeyi kabartma bitki motifleri, stilizea¤açlar, mukarnas› and›ran bezemelerve genifl alan› hareketlendiren kemer-ler ile kaplanm›flt›r. Bu kap› üzerine

iki s›ra halinde sekiz kartufl içerisinebir kitabe oturtulmufltur.

aray›n 20x3 m. ölçüsündekikabul salonunun döflemesi veduvarlar› tafltand›r. Bu duvar-lar Osmanl› yaz› sanat›n›n

örnekleri, ayet ve çeflitli beyitleri ilesüslenmifltir. Saray›n ikinci avlusu

dikdörtgen planda olupburadaki yap›lar ve haremdairesi kar›fl›k bir düzengöstermektedir. Buradacami, türbe ve çeflitli ih-tiyaçlar›n görüldü¤ü ha-mam, kiler, aflhane, mera-sim salonu, f›r›n bulun-maktad›r. Mimari plan›-n›n yan› s›ra tafl iflçili¤ive duvar süslemeleri ba-k›m›ndan da çok önemlibir eserdir. Ne var ki,1877-1878 Osmanl›-Rus

BD MAYIS 2013

Salon

Ocakl› oda

S

85

Savafl›’nda Ruslarburas›n› karargâholarak kullanm›fl vesaraya ait de¤erli efl-yalar› birlikte götür-müfllerdir. Saray›n13x6,5 m. ölçüsün-deki çelik kabartma-l›, alt›n kaplamal›kap›s› bugün Mos-kova Müzesi’nde-dir. ‹shak Pafla Sara-y›’n›n saray bölümü116 odal› olup, buodalar iki kat›n içe-risine yerlefltirilmifltir. Odalar›n herbirisinde tafltan ocaklar› bulunmak-tad›r. Tafl duvarlar›n aras›nda geçen›s›tma tesisat› ile sarayda merkezi bir›s›tma sistemi kurulmufltur.

iriflin sa¤›nda yer alan se-laml›k ve haremin sonundacami ve türbe bulunmakta-d›r. ‹shak Pafla Külliyesi

içerisinde yer alan cami dikdörtgenplânl› olup, üzeri tromplar›n destek-ledi¤i yüksek bir kubbe ile örtülmüfl-tür. Caminin önü teras fleklinde olupburaya kapal› bir son cemaat yeri ek-lenmifltir. Kubbesi ile birlikte cami,kesme tafltan infla edilmifl, pencerekenarlar›nda ve baz› duvarlar zenginbitki motifleri ve mimari elemanlarlabezenmifltir. Caminin ibadet mekân›yuvarlak kemerli konturlarla bezen-mifl olup, bunlar›n aralar›na yuvarlakmadalyonlar ve bitkisel motifler yer-lefltirilmifltir. Kubbe d›fltan çok büyükolarak görülmesine ra¤men, içeridenoldukça küçük ve bas›kt›r. Kubbe,

Orta Asya ve Selçuklu türbelerindeoldu¤u gibi burada da iki katl›d›r.Kuflkusuz bunun da nedeni ‹shak PaflaCamisi’nin Orta Asya’ya ve ‹ran’ayak›nl›¤›ndan kaynaklanmaktad›r.

aminin güneyinde Selçukluüslubunu and›ran iki katl›Çolak Abdi Pafla’n›n türbe-si bulunmaktad›r. Türbe

içerisinde Çolak Abdi Pafla, ‹shak Pa-fla ve aile yak›nlar› gömülüdür. Butürbenin iki katl› oluflu Selçuklu gele-ne¤inin bu dönemde de sürdü¤ünügöstermekte ve Selçuklu kümbetlerinide hat›rlatmaktad›r. Türbenin alt kat›cenazenin gömüldü¤ü cenazelik veyamumyal›k bölümüdür. Osmanl› mima-risinde, Erken Osmanl› dönemi d›fl›n-da cenazelik bölümleri türbelerde gö-rülmemektedir. Yap›da bu tür bir Sel-çuklu türbe mimarisinin uygulanmas›oldukça ilginçtir. Türbenin duvarlar›da camide oldu¤u gibi çeflitli bitkiselmotiflerle bezenmifltir. •cetinimir@butundunya.com.tr

BD MAYIS 2013

‹ç avlu

G C