Etika në biznesHyrje

Përgjegjësitë Biznesore dhe Shoqërore

• Biznesi nuk ekziston në izolim• Ekziston brenda përbrenda kufijve te

shoqërisë • Për këtë arsye ka përgjegjësi

• Ekonomike • Ligjore• Mjedisore• Filantropi• “Etike”

Pse duhet të brengosemi për etikën?

• A është etika “vetëm një trend”?• Pse është apo nuk është?• A mund të mendoni për diçka, e cila është e ligjshme por jo etike?• Etike por jo ligjore?

• Industria Tobacco lobon dhe ju bënë presion grupeve…• Mirë ? Keq?

• Ligjore?• Etike

• Apo a duhet thjeshtë të ndalohen të gjithë duhanxhit?

Po kjo nuk zbatohet tek ne apo jo?

• Pse ne duhet të lexojmë për etikën biznesore? • Ne të gjithë jemi të mirë, të mençur, të denjë…

• Nuk ndikon tek ne, apo jo? • Gabim!

• Jashtë këtyre mureve të fakultetit, ekzistojnë mashtrues, gangsterë, kontabilist,korruptues, politikan, rregullues të vulave, njerëz të sigurimeve dhe disa miq të këqij në përgjithësi!

• Ne kemi nevojë për mbrojtje para se të bëhet shumë vonë!

• A mundet dikush të jap një shembull të ndonjë situate etike në biznes me të cilën ne mund të ndeshemi?

Sjellja etike – Definicioni..

• “sjellja e cila përbëhet nga principet, normat dhe standardet e praktikës në biznes, të cilat janë të pranueshme nga shoqëria”

• A mundet dikush të jap një definicion më të mirë apo më pak të mërzitshëm se ky?

Fushat të cilat ndikohen nga sjellja etike

• E vërteta në Reklamim• Siguria e Produktit• Përgjegjësitë e njerëzve përgjegjës• Reputacioni I Korporatës (apo

tregtarëve të vetëm)• Siguria dhe Shëndeti I Stafit• Mjedisi

Motivi për të qenë Etik

• Teoria klasike e ekonomisë thotë që qenjët njerëzore janë të motivuar parimisht nga interesat personale

• Merr vendime bazuar në principet e kostove \ benefiteve

• W.I.F.M’s (çfarë ka brenda saj për Mua…)

• Pyetje • A pajtoheni?• A mund të jenë të motivuar nga arsyet tjera?

Gjithsesi….

• Ekzistojnë evidenca të cilat sugjerojnë që veprohet për arsye altruiste dhe morale! • Kthimi prapa i kuletave me para të humbura • Ndihmon të tjerët në raste pikëllimi• Dhurimi I gjakut \ organeve \ etj

• Pra, mund të veprojmë sipas dy arsyeve!

Motivimi I Organizatës

• Organizatat kanë motive të ngjashme• Interesa personal

• Ikja nga procedurat ligjore• Ankimi ndaj legjislacionit qeveritarë• Mohimi I detyrimeve kriminale• Largimi I reputacionit të keq me konsumatorë

• Altruistik• Me kontribuo në komunitet• Donacione vullnetare• Skemat për përmirësimin e mjedisit

Benefitet nga sjellja Etike

• Të jashtme• Ndërton reputacion tek konsumatorët• Krijon besim brenda komunitetit biznesor • Zvogëlon Kostot e biznesit

• Të brendshme• Ngritë Moralin e Punëtorëve• Punëtorët observojnë të gjitha sjelljet menaxheriale• Ata nuk do t’ju besojnë mbikëqyrësve të tyre edhe në çoftë se shohin një sjellje shumë të vogël jo etike!!!

• A mund të mendoni për benefite tjera?

Etika e dobët..Ndikimi në organizatë• Rezultati I sjelljes joetike apo mashtruese në

organizatë mund të jetë shkatërrues apo shokues! • Enron (Houston, Texas) 2002• Ndarjet u bënë rrëmujë brenda 5 ditëve• Kompania e $105bn u bë e pavlefshme • Tregtia u suspendua nga tregu i kapitalit• 20,000+ punëtorë të reduktuar (në mbarë botën..)• Pensioni I punëtorëve I pavlefshëm• Firma kryesore e Kontabilitetit(Kush?) është

shkatërruar• Drejtorët burgosen*marrë nga “The Smartest Guys in the Room” (Më të mençurit në

dhomë) nga Bethany McLean dhe Peter Elkind

Ndikimet në Organizatë• Shembulli 2• Worldcom

• Drejtoret me vetëdije kanë rritur shpenzimet në pasqyrën e bilancit

• Rezultate të jo të sakta(e shkruar ajo që nuk është e vërtetë)• Ekstra para u janë paguar menaxherëve senior • Janë mbuluar nga auditorët• Prapë drejtorët dhe auditorët burgosën• Dënime të rënda nga SEC për Worldcom

• Rezultati• Ndryshime të mëdha në ligjet për korporata në Shtetet e

Bashkuara të Amerikës(U shtua ligji Sarbannes Oxley nga Senati I Shteteve te Bashkuara)!

• Shtrëngime apo kufizime të rëndësishme sa I përket rregullave për qeverisje të firmave kontabiliste dhe klientëve të tyre

Ndikimi në shoqërinë më të gjerë

• Tregu I mallrave ndërtohet mbi besimin! • Tregu ngritët nga besimi dhe perceptimi• Për këtë arsye humbja e besimit të investitorit dërgon deri te ndarja• Organizatat nuk kanë dëshirë që tregu I mallrave të vuaj disa dëme në kredibilitet dhe besueshmëri(pse do të investosh në një mall apo aksion kur e dinë që parat tua do të vjedhën?)

• Njerëzit humbin punën dhe bukën e gojës• Pensionet bëhen të pavlefshëm• Veshtirsitë financiare shkaktojnë problemet shoqërore

Ndikimet në individ?

• Humbja e karrierës në çoftë se merreni me çështje joetike!

• Humbja e Statusit(pozitës)• Në shoqëri • Në familje• Në vendin e punës

• Humbja e lirisë • Ruajtja

• Humbja e pavarësisë ekonomike• Papunësi, mungesë të t’hyrave, pa perspektivë…

Disa lajme të mira..

• Situatat etike në biznes mund të jenë të parashikueshme

• Në një fazë të karrierës suaj mund të gjendeni para një situate ku furnizuesi ju ofron para apo ndonjë stimulim tjetër(pushim të cilin gjithmonë e keni ëndërruar…uhh…) për të blerë produktin e tij...• Kjo meqë ra fjala quhet ryshfet(mitë)!!!• Mos të përzihet me “pagesat ndihmëse”

• Do të jeni më të përgatitur të merreni vesh me ta kur parashikoni më herët çfarë do të ndodhë nga kjo

Një mendim…Diskriminimi..

• A është diskriminimi problem etik? • A mund të jetë delikat…

• Në fazë e punësimit• Gjatë vendimeve të promovimit• Gjatë pushimeve nga puna • Depërtimi në zemër të konceptit human për

drejtësi, mund të ndikojë direkt më moralin e punëtorit!!

• A mendoni që ndikon vetëm tek qënjet njerëzore të diskriminuara?

Termi tjetër.. ”Konflikt Interesash”…

• Ryshfetet e hapura.. • Gjëra të mira apo të këqija? Diskutoni….• Në çfarë bazash duhet të vendosni të blen

diçka për kompaninë tuaj?• Çfarë mund të shkojë gabim nëse blen një

produkt inferior për arsye të gabueshme? • Nëse punësoni një mik tuajin përkundër

kandidatëve më të shquar…a fiton apo humb kompania juaj?

Si veprojmë me “Vendimet etike…”

• Rreziku se mund të bëhemi shumë filozofik …• Mund të përqendroheni në rezultate…

• Çfarë mund të ndodhë nëse..• Cili është neto bilanci I rezultateve të mira mbi të

këqijat.• Ose, mund të përqendroheni në “Detyra dhe

Principe”• Cila është tani detyra ime kur e di? • A mbështetet në parimet e drejtësisë/ndershmërisë

etj• Patjetër, që duke ditur cila detyrë është primare

ndonjëherë mund të jetë mashtruese..

8 hapat për tu dukur etik në marrjen e vendimeve

biznesore!• Mos merrni vendime kur jeni të pasigurt dhe jo rehat

me kërkesën..

1. Grumbulloni faktet2. Definoni çështjet etike3. Identifikoni grupet e ndikuara4. Identifikoni rezultatet

• Rezultatet afatgjata përballë atyre afatshkurtra• Rezultatet simbolike• Rezultatet e fshehta

5. Identifikoni obligimet6. Merrni parasysh karakterin dhe ndershmërinë tuaj7. Mendoni në mënyrë kreative për veprimet potenciale8. Kontrolloni ndjenjat e brendshme

Goditja vërshëllyese…• Si mjet të fundit, njeriu etik(mashkull apo femër) vendos kur mjaftë është mjaftë… koha për të komunikuar me media apo këdo që dëgjon!

• Është qëndrim I guximshëm. Është vendim etik ....por..• Cilat janë rezultatet e goditjes vërshëllyese?• Kur të goditni? Filloni betejat…• Kujt ti tregoni? Mbikëqyrësve, menaxherëve, shokëve, familjes, shtypit, Kombeve të Bashkuara.. Dhe cilat janë benefitet potenciale?

Vërshëllima e cila nuk është dëgjuar mjaftë…me rezultate tragjike

• Sfiduesi Katastrofal 1986• O unaza të nxjerra në shitje dështuan pas 90 sekondave të nisjes• Humbja totale e orbitës dhe ekipit

• Nga hetimi bëhet e ditur që …• Nënkontraktorët ishin të brengosur për dështimin dhe vigjilencën, e NASA për interesat e saj pas regjistrimeve të ulëta të përkohshme në Florida• E mbuluar nga vendimet e dobëta/joetike dhe interesat kanotiere gjatë nisjes

• A e mësojë NASA mësimin?

5 aspekte të sjelljeve etike

Ndershmëria: Trajtoi të tjerët ashtu si ki qef të tjerët me të trajtua tySerioziteti: Konsumatori duhet të llogarit që ju dhe produkti apo shërbimi juaj do të jetë në rregullMirësjellja: Bëhu I sjellshëm, miqësor dhe I dashurRespekt: Konsideroi njerëzit tjerë si të vlefshëm dhe të rëndësishëmKomunikimi: Trego respekt për të tjerët dhe vetveten duke përdorur gjuhën e duhur

Module 12

Negocimi është për kompromis

Mbaj në mend!• Negocimi është për kompromis, jo për

“fitore”• Kompromisi është ofrimi I disa gjërave për

të marrur diçka që dëshiron• Personi tjetër që negocioni nuk është

armiku• Negociatat më të mira janë ato

“fitues/fitues” marrëveshje

Mund ti hupësh të gjitha duke mos dhuruar pak

Module 7

Rregullat për negocim

• Vendosi qëllimet dhe organizoi mendimet

• Vendos se ku e keni kufirin dhe mos e tejkaloni

• Vendose vetveten në pozitë të tyre dhe vendos se cila është mënyra më e mirë për të negociuar

• Mos bisedoni për shuma të parave deri në kohën kur është e obligueshme

Rregullat për tu mbajtur në mend gjatë negociatave

• Lejoni personin tjetër që ta thotë Çmimin I pari

• Qetësia është një mjetë I rëndësishëm

• Mendo para se ti përgjigjesh pyetjes.

• Bëhu I gatshëm për kompromis

• Tento me marr vendim. Thënia “JO” është më e mirë në

kohë afatgjate se sa thënia “NDOSHTA”

Module 7