8/12/2019 Etika Dhe Arsyetimi Moral

1/21

Ligjerues: Ilir Rexhepi, PhDc.

8/12/2019 Etika Dhe Arsyetimi Moral

2/21

Permbajtja

Konceptim i pergjithshem mbi etikenLidhja midis standardeve morale dhe shoqerise

Arsyetimi moral

Etika e biznesit dhe konceptimi i saj

Etika si faktor ndikues ne vendimarrjen

e suksesshme te biznesitKapitulli I-re

8/12/2019 Etika Dhe Arsyetimi Moral

3/21

Konceptim i pergjithshem mbi etiken

Nje nga kuptimet me te shpeshta qe i atribuohettermit etike lidhet me parimet qe drejtojne sjelljet enje individi ose te grupi te caktuar individesh

Ne kete kontekst perdoret, per shembull termi etikepersonale per tiu referuarr regullave, nepermjet tecilave nje individ rregullon jeten e vet.

Termi etike profesionale per tiu referuar kodit qeudheheq nje profesion te caktuar..

8/12/2019 Etika Dhe Arsyetimi Moral

4/21

Gjykimet Normative jane pretendime (pohime) qekonstatojne apo lene te kuptohet se dicka (apo nje

veprim) eshte i/e mire ose i/e keq/e, i drejte ose igabuar, me i miri ose me i keqi, nese ky veprim duhet

apo nuk duhet te ishte bere.Me fjale te tjera Gjykimet Normative shprehin vlera, ato

sygjerojne (udhezojne) nje individ te mbaje njeqendrim te favorshem apo te pa favorshem ndaj nje

veprimi te caktuarPsh: ne komunikim me vartesin tuaj pasi ti shikoni

pasqyrat e te ardhurave te kompanise te paraqitura prejtij ju i thoni atij se keto shifra jane te gabuara.

Gjykimet Normative

8/12/2019 Etika Dhe Arsyetimi Moral

5/21

Gjykimet jo normativeE kunderta ndodhe me gjykimet jo normative, te cilat nuk

shprehin vlera, ato pershkruajne, cilesojne, emertojne,perkufizojne, raportojne dhe bejne parashikime lidhur me

nje veprim te caktuar.Pra ato nuk synojne te pohojne qe nje veprim (sjellje) eshte e

mire apo e keqe, e drejte apo e gabuardhe ne kete menyrenuk nenkuptojne qe ndaj veprimit duhet mbajtur nje

qendrim te favorshem apo te pa favorshem.Psh shifrat tuaja nuk rakordojne (perputhen) me shifrat qe

zoteron audituesi i shoqerise

8/12/2019 Etika Dhe Arsyetimi Moral

6/21

Kur gjykojme apo japim vleresimin tone per nje veprim a

sjellje te caktuar nese eshte moralisht i drejt apo i gabuar I

mire apo i keq, gjykimi qe perdoret ne kete rast eshte nje

gjykim moral dhe standardet e nenkuptuara mbi te cilat aibazohet jane standardet morale

Ne standardet Morale perfshihen:

a. Normat morale te vecanta (specifike)

b. Parimet morale te pergjithshme

Gjykimet Morale

8/12/2019 Etika Dhe Arsyetimi Moral

7/21

Normat moralejane standardet e sjelljes, te cilat kerkojne,ndalojne apo lejojne disa lloje te sjelljes. Mos lejimi Igenjeshtres, vjedhjes, ofendimit, e te tjera si keto jane te

gjitha norma morale.

Parimet morale nga ana tjeter jane standarde me tepergjithshme te cilat perdoren per te vleresuar

mjaftueshmerine (pershtatshmerine) e politikave,institucioneve sociale dhe sjelljen individuale

8/12/2019 Etika Dhe Arsyetimi Moral

8/21

Disa nga parimet morale jane:- Parimet e te drejtave, nepermjet te te cilave vleresohen

politikat institucionet dhe sjelljet ne raport me mbrojtjen qeato japin per interesat dhe lirite e individeve

- Parimet e drejtesise, nepermjet te te cilave vleresohenpolitikat institucionet dhe sjelljet ne raport me drejtesine eshperndarjes se perfitimeve dhe detyrimeve midis anetarevete nje grupi te caktuar; dhe

- Parimet e dobise, nepermjet te te cilave vleresohen politikat

institucionet dhe sjelljet ne raport me perfitimet neto socialeqe ato prodhojne.

8/12/2019 Etika Dhe Arsyetimi Moral

9/21

Standardet morale kane te bejne me veprime qe jane ose kanemundesi te jene me pasoja serioze per mireqenjen njerezore.

Pra keto standarde kane te bejne me sjelljet qe mund te demtojneseriozisht apo edhe mund ti japin perfitime serioze qenjeve njerezore

Standardet morale nuk mund te vendosen apo edhe te ndryshohenme vendime te organeve apo autoriteteve te veqanta, ndersa ligjet po

Standardet morale parashikohen te dalin pertej interesit vetiak

Standardet morale bazohen ne vleresime te pa paneshme (neutrale).

Standardet morale jane te lidhura me emocione te veqanta.

keshtu nese dikush kryen nje veprim qe eshte kunder kerkesave te njestandardi moral atehere ai do te ndihet i turperuar, fajtor, i penduardhe do te ndiej nje humbje te besimit ne vete.

Standardet Morale

8/12/2019 Etika Dhe Arsyetimi Moral

10/21

Funksioni kryesor i standardeve morale te nje shoqerie eshteudhezimi apo keshillimi i rrugeve specifike ne te cilatanetaret e saj duhet te bashkepunojne me njeri tjetrin, te

lejne njeri tjetrin te lire dhe te trajtojne njeri tjetrin nemenyre te sinqerte.

Atehere kur secili individ misherohet me keto standardemorale si pjese perberese e natyrshme me veprimet e tij dhe

iu permbahet atyre ne sjelljen e tij me te tjeret, rezultati dote jete nje sistem sjellje stabile, produktive dhe e sigurte,per me teper sigurues i plotesimit me te mire te nevojaveper te gjithe individet/ anetaret e shoqerise.

Lidhja midis Standardeve morale dheShoqerise

8/12/2019 Etika Dhe Arsyetimi Moral

11/21

Funksioni i dyte social i rendesishem i standardeve morale lidhet

me faktin qe duke dhene justifikime publikisht te pranueshmeper veprimet dhe politikat, ndihmojne ne zgjedhjen ekonflikteve sociale.

Per ta bere kete fillimisht duhet kuptuar dallimet ne mes tepretendimeve (deklarimeve) te kujdesshme nga pretendimet(deklarimet) morale.

Pretendimet e kujdesshme kane per qellim mbrojtjen e interesit

vetiak duke marre parasyshe interesat individuale te individeve siqellimet, deshirat dhe nevojat.

Nga ana e tjeter pretendimet morale shkojne pertej interesavevetiake te nje idividi specifik duke synuar nje mbrojtje me tegjere.

8/12/2019 Etika Dhe Arsyetimi Moral

12/21

Arsyetimi Moral

Zhvillimet morale dhe vyrtyti Vyrtitet ose zakonet e mira morale zhvillohen vetem permes trajnimit

dhe perseritjes (Aristoteli). Ai tregon se sikurse individet zhvillojnelloje te tjera te aftesive te tyre praktike permes praktikimit dheperseritjes, po ne kete menyre qenjet njerezore i fitojne aftesite e tyremorale kur nje gje e tille iu mesohet dhe iu behet zakon nga familja dhekomuniteti ku ata bejne pjese.

Kurajo, permbajtja, zemergjeresia, vetekontrolli, ndereshmeria,

modestia dhe pa aneshmeria dhe drejtesia, jane te gjitha vyrtyte qefitohen sipas ketyre zakoneve. Edhe pse zhvillimi i tyre kerkon kohe eperpjekje, kur ato fitohen sjellja e vyrtytshme behet lehtesisht dhe nemenyre te natyrshme.

8/12/2019 Etika Dhe Arsyetimi Moral

13/21

Arsyetimi moral

Cilat jane kriteret per te bere nje arsyetim moral?

1

2

3 4

5

8/12/2019 Etika Dhe Arsyetimi Moral

14/21

Arsyetimi moral

Cilat jane kriteret per te bere nje arsyetim moral?

Fillimisht arsyetimi duhet et jete logjik. Analiza dhe arsyetimi moralkerkojne qe, logjika e argumenteve te perdorura per te marre vendim

per nje gjykim moral te ekzekutohet rigorozishte dhe supozimetmorale e faktike te behen ne menyre te qarte me qellim qe teshprehen si duhet qofte kushtetashtu edhe supozimet e bera.

Se dyti, evidenca faktike e nevojshme per te mbeshtetur gjykimin

moral duhet te jete e sakte, te lidhet me gjykimin ne fjale, dhe te jetee plote

Se treti, standardet morale te perdorura per arsyetimin moral duhette jene te qendrueshme, te jene konsistente me njeri tjetrin dhe me

standarde te tjera dhe besimet e individit qe e ben arsyetimin moral.

8/12/2019 Etika Dhe Arsyetimi Moral

15/21

Pergjegjesia Morale

Gjykimi i pergjegjesise morale te individit qe rrjedhe nga nje veprim igabuar (i pa drejte) ka per qellim te vleresoje shkallen ne te cilenindividi meriton fajesimin, ndeshkimin ose detyrimin te paguajedemshperblim per demtimin.

Psh nese nje punedhenes demton me qellim shendetin e punemarresve tetij, atehere ai duhet te gjykohet moralisht pergjegjes per ketodemtime.

Njerezit nuk jane gjithmone moralishte pergjegjes per veprimet e tyre tepa drejtaapo demtuese. Per shembull nje person mund te shkaktojenje dem mbi nje njeri te pafajshem por e ben kete pa e ditur (mund tabeje kete veprim aksidentalisht)

8/12/2019 Etika Dhe Arsyetimi Moral

16/21

Nje person eshte moralisht pergjegjes vetem per ato veprime dhe

efekte te demtimeve qe parashikoheshin:

Per te cilat personi ka patur njohuri dhe i ka kryer apo shkaktuarlirisht, (rasti kur kryerja e veprimeve eshte moralisht e gabuar),ose

Per te cilat personi ka patur dijeni dhe lirshem nuk i ka kryer oseka penguar kryerjen e tyre, (rasti kur moskryerja ose pengimieshte moralisht i gabuar).

Dy kushte qe eliminojne plotesishte pergjegjesine morale teindividit kur ai shkakton nje demtim te pa drejte jane a.injoranca ose pa dija dhe paaftesia (mungesa e zotesise)

8/12/2019 Etika Dhe Arsyetimi Moral

17/21

Perveq dy kushteve te permenduara te shfajsimit te cilat eshmangin plotesisht pergjegjesine morale te nje personi kur ai

shkakton ndonje gabim, ekzistojne edhe disa faktore tjerelehtesues qe mund ta zvogelojne pergjegjesine morale ne vartesite shkalles apo seriozitetit te gabimit si psh:

Rrethanat qe e bejne nje person te jete i pa qarte, por jo teresishtte pa sigurte per ate qe ai po ben (keto ndikojne ne njohurine eindividit)

Rrethanat qe e bejne te veshtire por jo te pamundur qe njeperson te shmang ate qe po ben (keto ndikojne tek liria e

personit)

Rrethanat qe minimizojne por qe nuk e menjanojne plotesishteperfshirjen e personit ne nje veprim te caktuar (keto ndikojne neshkallen ne te cilen personi ka shkaktuar ose ka ndihmuar te

shkaktohet demtimi).

8/12/2019 Etika Dhe Arsyetimi Moral

18/21

Etika e biznesit perben nje studim te specializuar i cili merret me tedrejtat dhe gabimet morale.

Ajo perqendrohet en menyren se si zbatohen standardet morale

veqanerisht ne politikat, ne institucionet dhe ne sjelljet ebiznesit.

Me fjale te tjera etika ne biznes eshte nje forme e etikes se aplikuarqe ekzaminon rregullat dhe parimet etike brenda kontekstit tebiznesit, problemet e ndryshme etike e morale qe mund te lindinbrenda tij, si dhe cdo detyre apo obligim te veqante qe zbatohetndaj individve te angazhuar ne biznes.

Etika e biznesit dhe konceptimi i saj

8/12/2019 Etika Dhe Arsyetimi Moral

19/21

Etika e biznesit eshte pergjithesisht nje disiplinenormative, ku standardet morale fillimisht perkrahen dheme pas zbatohen.

Etika e biznesit perfshine dy komponente, fillimisht ajotrajton njohjen dhe kuptimin e koncepteve i drejte apo i

gabuar, i mire apo i keq dhe me pas ajo vlereson veprimin,trajton kryerjen e tije ne praktiken personale apo ateinstitucionale duke arritur ne konkluzionin se eshte kryerne menyren e drejte apo ate te gabuar, mire ose keq.

8/12/2019 Etika Dhe Arsyetimi Moral

20/21

Dy nga fushat kryesore qe e trajtohen gjeresisht ngaetika e sotme e biznesit jane:

Keqperdorimi apo corientimi menaxherial, dhe

Konfuzionet morale

Corientimi (keq-udhezimi) menaxherial

Kjo fushe e etikes trajton ne thellesi praktikat ilegale,

jo etike apo te dyshimta, te menaxhereve individuale,apo te organizates se biznesit, shkaqet qe kane quar neketo sjellje, si dhe mjetet qe duhet te perdoren per tikorigjuar.

Objekti i etikes se biznesit dhe fushat kryesore te saj

8/12/2019 Etika Dhe Arsyetimi Moral

21/21

Konfuzionet morale

Menaxhimi ne kushtet e konfuzioneve moraleperfshine nje mori problemesh etike me te cilatmenaxheret e sotem merren pothuaj per dite. Si te tillamund te permenden konflikti potencial i interesave,perdorimi i gabuar i resurseve, keqmenaxhimi ikontratave e marreveshjeve