Geliştirilen liderlik biçimleri uygulamada etkili sonuçlar vermemiştir. Bunun iki nedeni vardır.

İlk olarak yapılan araştırmalarda liderlik eylemden çok davranış olarak ve manevi bir olgudan çok psikolojik bir olgu olarak görülmüştür. 

İkincisi ise, yapılan araştırmalarda liderliğin bürokratik, psikolojik ve teknik‐rasyonel yönü vurgulanarak mesleki(professional) ve ahlaki (moral) boyutu ihmal edilmiştir .

Duke’e göre; etik liderlik, geleneksel liderlik kavramından farklı olarak inanç temeline dayanır. Etik liderlikteki sorun, iki temel faktöre dayanır:

(1).Liderlik ile düşünceler arasındaki ilişkileri tanıma başarısızlığı,

(2).Teknik rasyonel yetkinin moral yetkiyi kabul etmemesi.

Sonuç yönelimli liderliğin, yönü belli olmayan bir geleceğe götürmemesi için, moral yönelimli bir çıktısı olmalıdır. Etik liderlik, sadece hedeflere ulaşmak için üstlenilen basit bir görev değildir; aynı zamanda belli bir durumda en değerli hedefleri belirleme davranışıdır (Çelik, 2000: 114).

Etik (Ethics), yunanca karakter anlamına gelen ethos, ahlak (morality), Latince adet, gelenek anlamına gelen  moralis ve terbiye-üslup anlamına gelen manners kavramlarından gelmektedir.

Etik bir lider, moral ve bürokratik gücü kişiliğinde birleştirmiş, doğruyu tanımlamaya ilişkin bir değerler ve inançlar sistemi oluşturmuş dengeli bir liderdir. ÖRN: GANDİ

‘Her sabah kalktığım zaman kendi kendime şöyle söz veririm: Dünya üzerinde vicdanımdan başka kimseden korkmayacağım.’

Etik insanın ya da onun davranışının iyi, kötü, doğru ya da yanlış olduğuna karara vermenin neye göre algılandığı ile ilgili sorulara yanıt arar.

Töre, ahlak, etik kavramlarının ortak yanı bireylerin birbirlerine karşı davranış kurallarını içermektedir.

Etiğin konusu insan pratiği bağlamında ahlak ve ahlakilik arsındaki ilişkidir.

Günümüzde filozoflar etik konusunda üç genel alanda çalışırlar; Meta etik, normatif etik, uygulamalı etik.

Sergiovanni’ye göre; etik liderlik, moral güce dayanarak astlarını etkilemeye yönelik bir liderlik biçimi olarak tanımlanmakta, etik liderliğin en belirgin özelliği ise liderliğinin güç kaynağının moral güce dayanması ifade edilmektedir.

Greenfield’e göre ise, etik lider; öğretmenler üzerinde güçlü bir etki oluşturan, kendisine ve işine yönelik olarak moral bir bakış açısına sahip olan ve öğretmenlerin iş amaçlarını gerçekleştirmelerine yardım eden kişidir (Çelik, 2000: 90).

Liderlerin başarılı olmaları için, etik yönden olgun olmaları ve izleyenlerini de etik olgunluk düzeyini yükseltme yönünde arayış içerisinde olmaları gerekir. (Duffield, McCuen, 2000).

 Etiksel liderin davranışını sergileyebileceği uygun bir örgüt ortamını yani örgüt kültürünü gerektirir. Bu bakımdan etik liderlik ile kültürel liderlik arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır.(Çelik,2000)

Yaylacı’ya göre etik yönetiminin denetçisi yasalardan çok bireylerin kendi kişilikleri olmalıdır.

Ne yapılmaması gerektiği ile ilgili kurallara değil, ne yapılması gerektiği ile ilgili kurallara dayanır.

Daha fazla güven vermek,

Saygıya dayalı otoriteyi onaylama olarak belirtmiştir.

Etik liderlik üzerine yapılan pek çok çalışma vardır ve bu çalışmalar etik liderin sahip olması gereken önemli özellikler ortaya koymuşlardır.

Kişilik özellikleri ve toplumsal eğilimli olma:Başkaları tarafından kabul görebilir olma, Açıklık,Dışa dönüklük,Dürüstlük,Nevrotiklik.

Etik farkındalık, Bireysel özellikler: Etik Yargı Düzeyi, Kontrol

Odağı, Kendini İzleme: Güdüleyici, destekleyici ve güç verici olma, İşgörenlerin etiksel hesap verebilirliğini

sağlama.

1. Değerleri ve etik bilinci oluşturmak 2. İnsanlara sorumluluk vermek. 3. Başkalarına örnek olmak. 4. Değerler çerçevesinde karar vermek. 5. Politika ve uygulamaların uyum içinde olmasına özen

göstermek. 6. Değerler ve etik konusunda eğitim vermek. 7. Algılara dikkat etmek. 8. İstikrarlı ve hızlanan bir değişime odaklanmak. 9. Etik değerlere sahip insanları işe almak ve yükseltmek. 10. İnsiyatif almayı desteklemek.

 

Etik ve liderlik iç içe kavramlardır. Etik bir çevre etkili liderliğe yardım eder ve etkili liderlik ise etik davranmaya yardım eder. Etkili liderlik etik davranışın bir sonucudur ve etik davranış etkili liderliğin bir sonucudur.

Hitt’e (1990: 1) göre;

liderliğin kalbi olarak ifade etmekte ve okul yönetimi açısından büyük önem taşıyan bir kavram olarak görmektedir. Eğer liderin beyni ve kalbi, elinden ayrılırsa, yaptığı eylemler, verdiği kararlar ve davranışları anlaşılamaz.

Verdiği kararların etik açıdan doğru olduğuna inanılan lider, doğruluk, dürüstlük ve sadakat gibi sosyal değerlerin gelişmesini sağlayarak çalışanların örgüte bağlılığını artırmaktadır.Etik liderlikte karar verme mekanizması, belli etik sistemlere bağlı olarak çalışmaktadır.

Örgüt yöneticisi, vereceği kararın niteliğine ve içinde bulunulan durumsal koşullara göre bu etik sistemlerden yararlanarak karar vermektedir.

 

Amaç‐sonuç etiğine dayalı karar veren yönetici, verilen kararla ulaşılabilecek muhtemel sonuçları temel almaktadır. Önceden belirlenen standartlar ve kanunları temel alan yönetici verdiği kararlarda, kural etiğine dayalı olarak hareket etmektedir. Toplumsal normlar, gelenekler ve değerlere önem veren yönetici, sosyal sözleşme etiğine göre hareket etmektedir. Kendi vicdanının sesini dinleyerek karar veren yönetici ise kişisel etiğe göre hareket etmektedir.

Aydın’ın (2002: 35) Lamberton ve Minor’dan aktarımına göre, bir yönetici belli bir konuda karar verirken aşağıdaki altı soruya cevap aramalıdır:

1. Bu doğru mu? 2. Bu adil mi 3. Eğer birisi zarar

görecekse bu kim? 4. Eğer verdiğiniz

karar gazetelerin 1. sayfasında yer alsaydı kendinizi rahat hissedebilir miydiniz?

5. Aileniz, çocuğunuz ya da akrabalarınıza bunu söyleyebilir misiniz?

6. Olay nasıl görünüyor?

Schein ve Senge, liderin dünya hakkındaki varsayımlarını bir araya getiren beş temel inançtan söz etmektedirler.

1. Kendi Hakkındaki İnançlar 2. Diğerleri Hakkındaki İnançlar 3. Geçmiş Hakkındaki İnançlar 4. Mevcut Gerçeklik Hakkındaki İnançlar 5. Gelecek Hakkındaki İnançlar

1-Hizmete Yönelik Liderlik: 2 boyut olarak ele alınır. Bunlar: kahya liderlik (steward leadership) ve hizmetçi liderliktir. Hizmete yönelik lider,hizmet etmeyi etik bir değer ve sorumluluk olarak görmektedir.

2-Otantik Liderlik: Liderlik açısından;otantik; “güven, itimat, inanç” ve lider açısından ise “güvenilir olma” ve etiğe uygun davranmaktır. 

3-İlke Merkezli Liderlik: İlke merkezli liderlik, ceza almayacağımızı bilsek bile, doğal kanunları ihlal edemeyeceğimiz gerçeğine dayanmaktadır. yaşamlarımız ebedi ve değişmeyen ilkelere dayanmalıdır. 1. Güvenlik, 2. Akıl, 3. Bilgelik ve 4. Güçtür. 

Ona göre; biz genellikle her sabah işe giderken gerçek kişiliğimizigizleriz ve akşam eve dönerken adeta başka bir kişi oluruz.

Bu durum işe kendini verememekle sonuçlanır. 

İşte böyle okullar “rol yapan okullardır”. Diğer taraftan otantik okullar “yaşayan okullar” olarak değerlendirilebilir.

Hizmete yönelik liderin izleyenleri etkileme biçimi, izleyenler için var olduğunu vurgulamasıyla ilişkilidir. Bu hizmet ruhunu benimseyen ve çalışanlara hissettiren lider, okulunun da hizmete yönelik bir okul olmasını sağlayacaktır. 

Otantik liderin izleyenleri etkilemede kullandığı temel unsur güvenilirliğidir. Karar ve eylemlerinde açık ve şeffaf olan okul yöneticisi okulunda aidiyet duygusu ve takımdaşlık ruhunu geliştirecektir.

İlke merkezli liderlik, okul yönetiminde belli ilkelere bağlı olunması gerektiğini vurgulamaktadır. İlkelere dayalı yönetim, okulda doğru ve yanlışın kolaylıkla ayırt edilebileceği bir iklim oluşturacaktır.

Okulların toplumsal sorumluluğu okul yöneticisinin liderlik rollerinin çeşitlenmesine yol açmaktadır. Öğretmenlerin yükseköğretim almış kişilerden oluşması, okul yönetimindeki insan ilişkilerinin yapısını ve niteliğini önemli ölçüde etkilemektedir.

Bu nedenle okul yöneticisi gün boyunca karmaşık bir ortamda karar vermek zorundadır.

Uygulamada kafa, kalp ve eli birlikte çalıştırmanın gerekliliği, okulun misyonunun eşsiz doğası ve kapalı yapılanmış, lineer olmayan ve karmaşık bağlamı, etik bir otoriteyi gerekli kılmaktadır.

Okuldaki etik çıkmazları çözmek ise okul yöneticisine düşmektedir. Etik liderin rollerini ve davranışlarını öğrenerek kendi kişiliğiyle bütünleştirmiş liderler, okuldaki ikilemleri sinerjiye dönüştürebilirler.

Yeniden kurmacılık akımıyla birlikte okul, toplumsal değerlerin zayıfladığı, aile kurumunun çözüldüğü ve kültürel bir kriz yaşandığı günümüzde, topluma yeniden yön verecek ve kültürel değerlerin yeniden yorumlanmasını sağlayacak bireyler yetiştiren bir kurum olarak görülmeye başlanmıştır . Eğitim ve okul kavramlarının doğasında etik bir çaba yatmaktadır.

Okul yönetiminde başarılı olmak için geleceğin eğitim yöneticilerinin temel yeterliklerinin belirlenmesi gerekir. 

Yönetici eğitimi geliştirmek için yüksek etiksel ölçülere bağlı kalmalıdır. 

Öğrencilere yönelik kararlarda ve uygulamalarda, en iyi temel değerlere uyulmalıdır.

Mesleki sorumluluklarını dürüstlük ve bütünlük içinde yerine getirme. Bütün bireysel insan ve vatandaşlık haklarını koruma ve bu haklara

uygun ilkeleri destekleme. Kanunlara itaat etmek,yönetime doğrudan veya dolaylı olarak yıkıcı

eylemlerde bulunmamak. Eğitim yürütme kurulunun aldığı yönetsel karar ve düzenlemeleri

uygulamak. Eğitimsel hedeflere ulaşmayı engelleyecek kanun, politika ve

düzenlemelerin doğru ölçütlere dayandırılması için gerekli çabayı göstermek.

Politik, toplumsal, dini ve ekonomik alanda kişisel kazanç sağlayıcı davranışlardan kaçınmak.

Sadece denklik belgesi veren kurumlara uygun mesleki sertifikaları ve akademik dereceleri kabul etmek.

Standartları korumak, sürekli olarak mesleki gelişmeye katkı sağlayıcı araştırmalar yapmak ve mesleki etkililiği geliştirmek.

Bütün örgütsel sözleşmelere onuruyla uymak ve bağlılığını göstermek.

Eğitim örgütünün tüm üyelerinin katılımı ve uzlaşması ile evrensel değerler doğrultusunda örgütteki tüm davranış ve uygulamalara yön verecek etik ilkeler belirlemelidir.

Her okulun kendine ait bir iklimi ve kültürü vardır ve bunlar okulun oluşturacağı etik değerler sisteminin belirleyicisidir. Bu nedenle çağı gereklerine uygun bir etik sistem oluşturmak isteyen okul müdürü, okul kültürünü de bu yönde etkilemelidir (Çelik, 2005).

Eğitim Örgütlerinde Liderlik İçin Etik İlkeler

1. Otantik Olmak:  2. Denge kurmak:  3. Sistem Olarak Düşünmek:  

1-Ahlaki bir vizyon belirlemek ve buna ulaşmak için eyleme geçmek,

2-Okulun değerlerinin simgesi olmak,okulu destekleyecek etik amaç,cesarete sahip olmak,

3-Eyleme geçerken konumunun sembolik ifadesinin bilincinde olmak,

4-Davranışlarıyla öğrenciler, bölümler, diğer okullar ve bölgeler için model oluşturmak,

5-İnandıkları gibi davranarak dolaylı öğretim yapmak, 6-Kararlarının ve eylemlerinin olası sonuçlarının

bilincinde olmak.

Bütün toplum üyelerine saygı -Farklı kültür ve düşüncelere hoşgörü -Bireylerin eşitliği-Kaynakların eşit dağıtımı

Bütün karar ve eylemlerinde öğrencinin iyiliğini temel alırlar.

Mesleki sorumluluklarını doğruluk ve dürüstlükle yerine getirirler.

Bütün bireylerin yurttaşlık ve insan haklarını gerektiği gibi korur ve desteklerler.

Bölge, eyalet ve ulusal yasalara uygun davranırlar.

Eğitim kurulunun eğitim siyasaları ile yönetsel kural ve düzenlemelerini uygularlar.

Politik, toplumsal, ekonomik ve diğer tür kazançlar sağlamak için mesleki konumlarını kullanmaktan kaçınırlar.

Yalnızca uygun kurumlardan alınmış akademik derece veya mesleki sertifikaları kabul ederler.

Sürekli araştırma ve mesleki gelişme sağlamanın yollarını ararlar. Bütün anlaşmalara, sona erinceye kadar uygun

davranırlar(Pehlivan,2001).

Etik ikilem neyin doğru neyin yanlış olduğuna karar vermekten çok iki doğru arasında karar vermek gerektiğinde yaşanmaktadır (Celep, 2004: 89).  Yüksek derecede riskli ve acil durumlar,  Fikir birliğinin olanaksız olduğu durumlar,  Daha önce karşılaşılmamış bir durum,  Tartışma yaratmaya açık konularla ilgili durumlar.

İkilemde kaldığı durumlarda bir okul yöneticisi ilk olarak durumu farklı bakış açıları ile ele alabilir.

Yönetici her bir alternatifin doğuracağı sonuçları değerlendirerek ve ona göre karar verebilir.

Durumu sadece ahlaki ilkelere göre ele almak ve bu doğrultuda gereken kararı verebilir. 

Son olarak yönetici durumu değerlendirirken kendini karardan etkilenecek kişi ya da kişileri yerine koyarak değerlendirip ona göre karar verebilir (Celep, 2004: 90).

Okul yöneticileri eylemlerini haklı çıkarmak için genelde kabul edilen sonuçlar doğuracak ve üzerinde fikir birliği olacak değerleri öne sürmektedirler. Bu durumda sıkça dile getirilen ise öğrenciler için en iyisini yapmış ya da yapıyor olmaktır.

Eğitimsel liderler öğrenciler için en iyisinin ne olduğunu belirlemek için kendi okullarının sınırları içinde bir değerlendirme yaparlar ve kendi algı ve bakış açılarını kullanarak buna karar verirler. 

1-Haklar: 2- Sorumluluk: 3-Saygı:

Covey’e göre; etik ilkelerden sapmaya yol açabilecek üç önemli yanılgı vardır.

Örgüt Kültürü Alt Kültür: Kişilik ve Felsefe:

Bilişsel Güçlükler: Bencillik: Yaptırım Beklentisi: Başarı: Etiksel İçerik ve Etik Alanı: Liderin kimlere karşı 

sorumlu olduğuna ilişkin inancı davranışlarını etkileyecektir.

Sorumluluk Alanı: Eylemin ya da Kararın Açıklanabilme Derecesi:  Etik Beklentiler Arasındaki Fark:  Liderin  ve  iş 

görenlerin etik beklentilerinin farklı olması

Etik ilkelerin okul kültürüne yerleştirilmesi- etiğin kurumsallaştırılması-, örgüte yeni katılan üyelerin etik davranışlar sergilemeleri açısından çok önemlidir.

Sergiovanni (1992: 112), etik ilkelere dayalı bir örgütsel kültür geliştiren okulu, erdemli okul olarak nitelendirmekte ve okul yöneticisinin temel sorumluluğunu erdemli okulu inşa emek olarak görmektedir. 

1. Erdemli okul, öğrencilerin öğrenmesi için tüm potansiyelini kullanması gerektiğine inanır. 

2. Erdemli okulda, uygun şartlar sağlandıktan sonra her öğrencinin öğrenebileceğine inanılır. 

3. Okulun temel amacı akademik olarak görünmesine karşın, erdemli okulda öğrenme problemlerinin sistematik olduğuna inanılır. 

4. Erdemli okulda öğretmenlerin hem mesleki sorumluluğuna ve hem de sanat bilgisine saygı gösterilir. 

5. Erdemli okulda aileler, öğretmenler ve toplum işbirliği içinde çalışır. 

1.    Etik liderlik, okul yöneticisinin liderliğine yeni bir boyut olarak, okulun iş ahlakının temel yasalarını ortaya koymak zorundadır.

2.    Etik liderlik, etkili okul modeline, erdemli okul modelini eklemiştir. Erdemli okul, ideal düzeyde bir etik kültüre sahip olan okuldur.

3.    Etik liderlik demokratik bir liderliği gerektirmektedir..4.    Etik liderlik, eğitim liderinin temel güç kaynağını etik ya da

moral güç olarak kabul etmektedir.

5.    Etik liderlik, güçlü bir örgüt kültürüne dayanır. Kültürel liderlik, etik ya da moral liderliğe göre daha kapsamlıdır.

6.    Okul yöneticisi örgütsel amaçlara ulaşmaya çalışırken, temel etik değerlere bağlı kalır. Etik liderin güçlü bir vicdanıi sorumluluğu vardır.

7.    Etik lider küresel, ulusal ve okul düzeyinde benimsenen etik değerler arasında bütünlük kurmak zorundadır.

8.    Etik lider ahlaki davranışlar yönünden model olan

kişidir.

9.    Etiksel lider, iyi bir değer eleyicisidir. Okul yöneticisi okulun kültürel değerlerine ve toplumsal değerlere ters düşen değerleri, okul ortamında yaşatmaz.

Etiksel lider olarak okul yöneticisi, toplumun etik kurallarını çok iyi yorumlamalı ve bu kuralları okulun etik ilkeleriyle bütünleştirebilmelidir (Çelik, 2000: 105).

Geleneksel liderlik yukarı doğru sadakat gösterilmesine ve aşağı doğru sadakat göstermenin zorunlu olmadığına inanır ,çünkü muhtemelen bu durum liderin otoritesini engelleyecektir.

Oysa ki, etik lider astlara gösterilen sadakatin her zaman üstlere gösterilen sadakatten fazla olması gerektiğine inanır. Başka bir deyişle etik lider,üstlerinden çok astlarına karşı sadık olmak zorundadır.

Çünkü etik liderin astları üzerinde güvenilir bir kişi olduğunu kanıtlaması gerekir. Etik liderlikte iyi bir karakter yapısına sahip olma, teknik yeterlikten daha çok önem taşımaktadır (Çelik, 2000: 98).

Bu anlayış; okulun varlığının öğrencinin varlığına, ürünün ortaya konabilmesinin alıcının (müşterinin) olmasına, örgütün olmasının izleyenlerin olmasına bağlanmasını akla getiriyor.

OKUL YÖNETİCİSİ EĞİTİM YÖNETİCİSİ1-Eğitim hizmetlerinde ayrım gözetmemelidir 2-Öğrencileri ve personeli sağlığa ve güvenliğe zararlı şartlardan korumak için makul bir yol izlemelidir.3-Öğrenmeye yardım eden bir atmosfer sağlamak için makul bir yol izlemelidir4- Özel çıkar sağlamak için öğrenciler, aileler, personel ya da meslektaşlarıyla ilişkilerini kötüye kullanmamalıdır.5-Kanunlar ve okul politikaları gereğince, zorunlu bir mesleki amaca hizmet etmesi dışında, bireyler hakkındaki gizli bilgiyi açıklamamalıdır.6-Yöneticilerin ya da diğer personelin niteliklerine ilişkin kayıtları ya da gerçekleri bile bile tahrif etmemeli ya da yanlış bir şekilde tanıtmamalıdır. 7-Öğrenciler, öğrencilerin aileleri, personel ya da meslektaşlar hakkında yanlış ya da çirkin ifadeler kullanmamalıdır.8- Kendi özel çıkarlarına hizmet edecek ve mesleki yargısını etkileyecek hediye, ödül ya da iltimasları kabul etmemelidir.9-Bir sözleşme ya da mukaveleyi yetkili olduğunda onaylamalıdır.10-Personele ihtiyaç duyulan konumları doldurmada, yalnızca ehliyetli personeli ya da insanları atamalı, atama için tavsiye etmeli ya da görevlendirmelidir.11- Mesleki görevlerin ifa edilmesinde dürüst olmayan, aldatıcı ya da yanlış tanıtıcı davranışlar göstermemelidir.

1-Bütün karar ve eylemlerinde temel değer olarak öğrencilerin başarısını göz önünde bulundurur.2-Mesleki sorumluluklarını doğruluk ve dürüstlükle yerine getirir3-Tüm bireylerin yurttaşlık ve insan haklarını gerektiği şekilde korur.4-Yerel ve ulusal yasalara uyar ve doğrudan veya dolaylı olarak devlet yönetimini yıkmaya çalışan örgütleri bile bile desteklemez ya da katılmaz.5-Eğitim kurulunun yönetim politikalarını, yönetsel kurallarını ve düzenlemelerini uygular.6-Eğitimsel amaçlarla tutarlı olmayan kanunları, politikaları ve yönetmelikleri, düzeltmek için uygun önlemleri alır.7-Politik, sosyal, dinsel, ekonomik ya da diğer etkilerle konumunu kendi kişisel çıkarı için kullanmaktan kaçınır.8-Sadece, uygun olarak akredite edilmiş kurumlardan mesleki sertifika ya da akademik dereceleri kabul eder.9-Standartları korur ve araştırma ve sürekli kişisel gelişim yoluyla mesleğin etkililiğini artırmaya çalışır.10-Bütün anlaşmalara, sona erinceye kadar ya da sona erdirilinceye kadar uygun davranır.

Kamu görevlilerinin zihinlerinde “ahlakın ve etiğin ne olduğu” konusundaki düşünceler açık değildir.

Görüşmecilerden sadece bir tanesi mesleğe başlarken ettiği yemini hatırlamıştır.

Kamu yönetiminde kamu hesap verilebilirliği oluşmamıştır.

Üst düzey görevlilerin/siyasetçilerin karar almada ve kamu görevlileri ile vatandaşlarla olan ilişkilerde değer ve etik davranışlara bağlılıklarını göstermeleri gerektiğini vurgulamışlardır.

Görüşmecilerin çoğu kamu yönetiminin bir liyakat sistemine dayanmadığını, bunun“suistimal” ve yolsuzluğa neden olduğunun altını çizmişlerdir.

Liyakatsız yollarla yapılan atamalar ve üst düzeydeki kamu görevlilerinin sıksık yer değiştirmesi, kamu yönetimindeki rol modelin önemini azaltmaktadır. 

Görüşmeciler kamu sektörü bütünlüğünün anahtarının liderlik olduğu konusunda hemfikirdirler: tepedeki ahenk. Bölüm müdürü üzerindeki pozisyonların atanmasında siyasi etkiler oldukça yaygındır. Bu tür çalışanlar, görev tanımını bilmediklerinden dolayı, risk ve insiyatif alamamaktadırlar.

Çoğu kurumda var olan etik çerçeveyi, yeni çalışanlara öğretecek resmi bir mekanizma bulunmamaktadır. Hizmet içi eğitim, boş zamanlarda aile üyeleriyle yapılan bir faaliyet haline gelmiştir

Kamu görevlilerinin sosyo-ekonomik durumlarının yaptıkları işle uyumlu olmadığı da vurgulanmıştır. 

Kamu yönetimindeki ücret eşitsizlikleri ve ekonomik baskılar, kamu görevlilerini yanlış davranmaya itebilmektedir. 

Yağma kültürünün sonucu olarak, kamu kaynaklarının sömürülmesi bu ülkede normal karşılanmaktadır.

Katılımcılar arasında “işlerin” adaletsiz şekilde yapıldığı konusunda bir düşünce bulunmaktadır. Yönetimindeki tutarlılık temel unsur olmalıdır. Çifte standartlar da etik olmayan davranışlara sebep olabilmektedir. 

Türkiye’de kanunlarla düzenlenmemiş olan muhbirlik, şüpheli davranışların ihbarında uygulanamsı gerekli olan “doğru” şeydir; ancak, ülkemizde muhbirlik işverene ve çalışma arkadaşlarına ihanet olarak algılanmaktadır. 

Çoğu kamu kurumunda örgüt kültürü kapalı, gizemli ve riskten kaçınan bir tutum içerisindedir. Kötü haberler kamu skandalı ve cezai siyasi tepkiler korkusuyla olabildiğince saklanmaktadır.

 Bazı üst düzey yöneticiler, kamu hizmetine rehberlik eden çok temel ilkeleri çiğneyen çalışanlarını akrabalık/arkadaşlık/siyasi ilişkilerden dolayı bile bile korumaktadır. 

Katılımcılar, cezai soruşturma kapsamına girmeyen tüm yanlış davranışların sümen altı edildiğini söylemişlerdir.

Tarihteki bilge kişilerin, hükümdarların özellikle devlet büyüklerine yapmış oldukları nasihatlerde de etik liderliğin büyük yer tuttuğu görülmektedir.

Bunlara örnek olarak Mevlana’nın, Şeyh Edebali’nin, Hacı Bektaş-ı Veli’nin, Yunus Emre’nin, Mustafa Kemal Atatürk’ün nasihatleri verilebilir.

Örnek olarak Şeyh Edebali’nin sanki etik liderliğin hizmetçi anlayışını yansıtan nasihatini verebiliriz (Şahin, 2002: 257);