estetika simbolike organske arhitektonske forme objekata

UNIVERZITET CRNE GORE ARHITEKTONSKI FAKULTET

0


SADRŽAJ:

o ESTETIKA SIMBOLIKE ORGANSKE ARHITEKTONSKE

FORME OBJEKATA

o UVOD

o RAZRADA: LEPENSKI VIR-PRAISTORIJSKO RIBARSKO

NASELJE; GUGENHAJMOV MUZEJ U BILBAU-FRENK

GERI; "GRAD UMJETONOSTI I NAUKE" U VALENSIJI-

SANTIAGO CALATRAVA, SIDNEJSKA OPERA U

AUSTRALIJI-JORN UTZON, "PTIČIJE GNIJEZDO" U KINI-

HERZOG & DE MEURON

o ZAKLJUČAK

o LITERATURA

1


UVOD:

Arhitektonska forma predstavlja "poligon" za razvitak simbolizma i njegovih

arhitektonskih detalja koji formiraju cjelokupan estetički utiska objekta. Svaki detalj

predstavlja simbol ili znak. Obzirom da je ljudskoj mašti potreban prostor u kojem ona

može da se razigra, priroda biva inspiracija za simbolizam mnogih arhitektonskih formi.

Forma organske arhitekture budi ljudsku maštu i pruža joj neophodan prostor za njenu

realizaciju. Takva forma nudi posmatraču pregršt asocijacija i ideja, gdje doživljaj

simbola veoma zavisi od individulanosti i samog karatkera posmatrača. Time estetika

simbola dobija karakter raznolikosti, neiscrpnosti, zanimljivosti, neuhvatljivosti, nudi

raznolikost doživljaja i nikada se ne mogu iscrpiti nadahnuća koja ona nudi. Takav

objekat ne može dobiti epitet forme koja odiše jednolikošću i dosadom. Povezivanjem

forme i prirode slijedi povratak primarnom estetskom osjećaju. Značajno je i pomenuti

odnos prema organskim i neorganskim prirodnim strukturama, kao izvora oblikovanja u

arhiteturi, kao i određene ideje o postojanju psihološke veze između čovjekove prirode i

metafizičkih tumačenja lijepog .

Estetika zauzima značajno mjesto u procesu stvaranja i oblikovanja. Mi

komuniciramo sa prirodom kroz čitavu istoriju stvaralaštva, a estetika je dio nas. Bez

obzira što u procesu stvaranja arhitekture estetičko mišljenje nosi veću težinu od

intuitivnog, naučno stečeno znanje biva mjerodavnije. Međutim, subjektivni osjećaj se

zadržava u arhitektonskim tematskim okvirima,a cilj je shvatanja ili razumevanja forme

unutar same arhitekture. Osnovno estetsko osjećanje se posmatra kao trenutna

transformacija osjećanja razvijenog osnovnim čulnim impresijama. U tom kontekstu,

subjektivne komponente ekspresije, čak iako pripadaju univerzalnom prirodnom redu i

zakonitostima, igraju značajnu ulogu u razvoju estetskog senzibiliteta. Sjetimo se još

Albertijevih stavova u kojima se ističe intuitivno i subjektivno kao značajan aspekt

stvaranja. Prilikom takvog analitičkog postupka, mjerljiva vrijednost arhitekture postaje

2


forma, u svojim osnovnim elementima. Kroz epohe, nastajanje arhitektonskih formi se

mijenjalao od strogo poštovanja funkcionalnosti ili još storžijeg formalizma, pa do danas

gdje se arhitektonska forma nikom ne predodređuje i biva oslobođena od svih zakona

brojeva i simetrije. Pa stoga, forme mogu da eksperimentišu sa raznim oblicima organske

arhitekture i na taj način nudi pregršt simbola, koji za sobom nose estetsku vrijednost i

značenje.

Kroz arhitekturu nailazimo na forme koje su u neraskidivom sudjelovanju funkcije i

oblika tkz. „bipolarni sistem“. Najčešće arhitektura živi u tom zajedništvu. Nekada je

forma iznad funkcije, nekada funkcija diktator forme, a nekada forma prati formu. Sva

objašnjenja arhitektonske forme polaze od njene funkcije kao znaka i značenja. Znak je

prostorni oblik, a značenje je suština arhitektonskog djelovanja.

Arhitektonska forma je ishod čitavog spektra i uticaja prirodnih zakona i njeno

značenje se zasniva, osim prema geometrijkim zakonim,već i prema istorijskim i sociološkim

kretanjima u društvu. Forma je semantička i pred nama stvara poseban subjektivni osjećaj

topline, strahopoštovanja, smeta ili prija, govori ili ćuti. Prilikom posmatranja arhitektonske

forme, osim subjektivnog suda, važno je moći i uspjeti dati objektivno, prostorno zapažanje,

jer se forma ne može posmatrati kao izolovano umjetničko djelo, već kroz korelaciju sa

prirodnim faktorima, uticajima energije svjetlosti, sjenki i boja. Organska arhitektonska forma

crpi ideje iz nadahnuća koje je dio same prirode, a ujedno se i igra aspektima svjetlosti,

toplote, zvuka i stavara prijatan estetski doživljaj. Dakle, organaska arhitektonsa forma je u

funkciji "iskorišćavanja" moći prirode.

„Ako bolje zagledamo neki cvijet, ali isto tako i neku drugu prirodnu ili ljudsku

kreaciju, pronaćićemo jedinstvo i poredak zajednički svima njima. Taj poredak može se uočiti

u izvjesnim proporcijama što se uvek iznova javljaju, kao i u sličnosti dinamičkog načina na

koji sve stvari rastu ili su napravljene - kroz jedinstvo komplemetarnih suprotnosti.“.

3


RAZRADA:

Ideje koje se odnose na vezu arhitekture i prirodnih struktura srijećemo još u

najranijim pisanim radovima, koji su se odnosili na pitanje čovjekovog stvaralačkog impulsa.

Izgradnjom prvog ljudskog staništa počinju prva preplitanja simboličkog značenja sistema

dimenzija i proporcija, odakle su proistekle priče o odnosu čovjeka i njegovog arhitektonskog

okruženja. U ranijim vremenima u graditeljstvu, čovjek je više pažnje poklanjao prirodnim

zakonima, uslovima lokacije i bioklimatskim uslovima, kako bi se uz osluškivanje prirode što

bolje zaštitio od spoljnjih uticaja. Pri tradicionalnoj gradnji, arhitektonska forma i podneblje

bili su u neraskidivoj vezi. Upravo je početak razvijanja proporcija arhitektonske forme

nastajao iz nekih karakteristika antropoloških mjera i orijentacije prema Suncu. Praoblik ovog

principa svakako nalazimo na primjeru Lepenskog vira (slika 1.), praistorijskog ribarskog

naselja. Osnove ovih koliba su izvedene iz kruga i trougla (osnovnih geometrijskih simbola),

što jasno pokazuje težnju za podređivanje konfiguraciji terena. Time su se kolibe otvorile

svojim prednjim fasadama ka rijeci. Na taj način ove trapezaste forme, prikazuju jedinstvo

mjere čoveka i prirode. Lepenski vir predstavlja srž, iskon razvitka organske arhitektonske

forme koristeći osnovne geometrijske forme, a ujedno i simbole iz prirode. Osnovna načela

ove arhitekture (kao neposredno, popularno, vernakularno, organsko građenje), kroz istoriju pa

do danas, nijesu se mijenjala drastično, već su drugačije tretirana.

(slika 1.)

4


Kroz istoriju arhitekture graditeljstvo je u nekim trenucima prestajalo da "komunicira"

sa prirodom, kako zbog promjena raznih pravaca, tako i zbog otkrivanja inovativnih

materijala. Revolucija metala i stakla, kasnije betona koji je svojim velikim statičkim

mogućnostima omogućio slobodniji arhitektonski izraz, nadjačavaju prirodne materijale.

Najzad, u vremenu industrijalizacije i standardizacije, nastajale su grandiozne vještačke

ortogonalne forme, gdje se pomalo gubila nit i ravnoteža arhitektonskog izraza u pogledu

njenog osnovnog cilja i svrhe. Dolazi do stvaranjem jedne velike, zajedničke, globalne ideje

savremene arhitekture, sa asocijaciom na gubitk identiteta prema tradicionalnoj pripadnosti

nekom kraju ili državi. U tom periodu neke arhitektonske forme dobijale su previše

izlomljenih dekonstruktivisičkih elemenata, bivaju lišene fasada dekorativnih elemenata, a

minimalizacija raznovrsnosti valera, materijala i figura uzima maha.

Prvi pokret „organske arhitekture“, pokreću Le Corbizije i Frank Loyd Wright

filozofijom arhitektonskih oblika izvučenih iz organskih struktura sela, početkom XX veka.

Dakle, posebno značajan jeste period XIX i početka XX vijeka, kada su zastupljene ideje koje

ispituju elementarne aspekte kreativnosti u cilju pronalaženja novog pristupa umjetnosti, a koji

bi odgovarao potrebama nastupajućih epoha industrijalizacije i kultura nacionalnih društava.

Ove ideje vezuju arhitektonske strukture za elemente u prirodi, a one bi se mogle imenovati

pojmom primordijalni (prvobitni, prapočetni). Na osnovu razumijevanja prirodnih struktura,

ovaj pojam može da se odnosi na kristalinske formacije, kao i na oblike puževa i školjki.

Dakle, osnovni principi stvaranja lijepog u arhitekturi su predstavljeni kao imitacija prirodnih

oblika. Međutim, objekat sa sobom nosi osjećajnost, a ne puku racionalnost kao ključni aspekt

ostvarivanja veze arhitektonskih i prirodnih oblika. Veoma sličan estetski princip može se

sagledati u djelu Frenka Gerija i njegovog pristupa utvrđivanja arhitektonske forme-

Gugenhajmov muzej u Bilbau (slika 2.). Povezanost njegovog estetičkog senzibiliteta sa

onim što se može tumačiti kao primordijalna ideja predstavlja upotreba stakla, vode, metala i

kamene baze koje utvrđuju karakter forme i njene eksterijerno-enterijerne strukture. Važno je

napomenuti da je ova primordijalna ideja zapravo sakrivena u Gerijevom intuitivnom pristupu

arhitektonskoj formi, a pri tom u cjelokupnoj materijalizaciji kompozicije ističe inspiraciju

strukturom ribe ili zmijske kože i skeleta. Kamena baza sa svojom čvrstinom, staklo koje lomi

tu čvrstu strukturu kao kristal koji izranja iz nje, metalna koža koja se talasa u beskonačnom

rastu, kao i voda koja reflektuje cjelokupnu formu upotpunjavajući estetsko sagledavanje, jesu

5


zapravo elementi osjećanja primordijalne strukture. Impresija je pojačana i položajem ulaska u

objekat, gdje posjetioci kreću na dolje u pećinu, u susret snažnim energijama i elementarnim

strukturama. Čistota ove forme je zasnovana na senzibilitetu primordijalne strukture i njenim

komponentama: na elementarnim osjećanjima i estetskom odgovoru na njih. Subjektivna

fantazija je bila određena kao snaga koja transformiše primordijalno osjećanje osnovnih oblika

u primordijalni estetski osjećaj.

(slika 2.)

Inspirisani prirodnim oblicima i organizmima, pojedinci su stvarali harmonične,

balansirane forme, simbolično se vezujući za teme iz biljnog i životinjskog svijeta. Jedan od

predstavnika bio je i Santiago Calatrava. Na primjeru kompleksa građevina u „Gradu

umjetnosti i nauke“ 1998.god. u Valensiji, Španija, (slika 3.) ova podudarnost je evidentna.

Kompleks ovog „grada“ je sastavljen iz nekoliko objekta, različitih tematika i razigranih

oblika. One po temi i formi simbolizuju svoj karakter.

U dijelu komleksa, objekat planetarijuma, kao evidentni primjer fizionomije oka,

sadrži hemisferičnu kupolu-oko, elipsastu osnovu sa pokretljivim rebrastim pokrovom

površine od 2600 m2, betonske lukove protkane staklom nadvijene nad betonskom loptom-

očne kapke. Njena pokretljivost, treptaj, skoro da u potpunosti imitira osobine ljudskog oka.

Nesumnjivo, dio dizajna ove monumentalne skulpture, sačinjen efektom ogledala neposredno

kraj objekta, svojim odrazom u vodenom staklu, gradi savršenu simetriju, pa time oko dobija

svoju drugu polovinu. Calatrava je iscrpio stvaralačku energiju i zakonitosti kreiranja iz

prirode i sjedinio ih u Oko objekta. Ovo organsko kretanje povlači snažno vrijednosti

individualnog i subjektivnog estetskog osjećaja. Prostor unutar i van objekta je povezan

6


transparentnošću mase staklenih površina, protkanih u ritmičnom kontinuitetu elipsine krive.

Ova forma-organska forma, zavisno od doba dana i noći, govori različitim jezicima. .

(slika 3.)

(slika 4.)

Jedan od najpoznatiji primjer ovakvog sagledavanja organske forme je i Sidnejska

opera u Australiji-Jorn Utzon 1973. godine. (slika 3.) Osim njenog veoma simboličnog

geografsko-topografskog položaja i osnovne ideje autora o spajanju arhitekture sa tradicijom

teritorije ovog grada, ona predstavlja sada već organsko tkivo i simbol čitavog australijskog

kontinenta. Primarne činioce cjelokupne forme, zapravo čine tri trakta, odvojena krovnim

ljuskama. Te ogromne ljuske, simbolizujući brodska jedra, razapeta po ortogonalnoj osnovi,

smjelo su ustrijemljena ka okeanu. Njihov radijalni oblik formira gotovo evidentno skladan

korpus kombinacije ponovljenih formi različitih dimenzija, sa čvrstom pravouglom osnovom.

Jedna prostorna „kljunasta forma“, u presjeku substrakovana prostorna elipsa, od najmanje ka

najvećoj, odaje utisak kompatibilnosti, a u predjelima preklapanja, utisak „nagužvanosti“ i

upotpunjava estetsko sagledavanje. U podužnom presjeku jednog trakta krovnih ljuski, može

7


se definisati glavna kičma objekta i nekoliko sekundarnih ponovljenih poteza. Kompozicija

objekta izražava oslobađajući fenomen, baš kao potez četkice u slikarstvu. Veoma moćan

efekat stvara jednostavan izbor boja i upotreba livenog betona kao dominantnog materijala

objekta . Estetski aspekti ovog objekta naglašeni su oživljavanjem forme efektom ogledala, a

odrazom u vodenom staklu dobijaju dodatnu dinamiku. Njena oblikovnost, prije svega se

ogleda u značajnosti linearnih kvaliteta. Iz perspektive običnog posmatrača ona djeluje kao

mobilna, uvijek spremna da zaplovi. Simbolično ova forma spaja elemente vode i kopna.

Danas, u vremenu digitalne i kompjuterske revolucije, arhitektura dobija epitet

fantastična. Kombinacija moderne tehnologije, materijala i raznovrsnost konstruktivnih

elemenata, omogućuju dizajnu i modelovanju objekata beskrajne mogućnosti. Ipak, potrebno

je pobjeći iz konvencionalnosti, prekomjerne upotrebe sintetičkih i veštačkih materijala,

izbjeći uznemirujuće vertikale, postati „ekološki svjestan“, očuvati resurse i humanizirati

društvo kroz prizmu arhitekture. Jedan od primjera savremen arhitekture je "Ptičije gnijezdo"

Beijing, Kina - Herzog & De Meuron 2008. godine. Obzirom na tematiku izgradnje

sportskog objekta Olimpijskih igara i njene lokacije, savršenstvo i dostignuća u

konstrukterskom pogledu danas, forma postaje moguća i vjerovatna, koliko god u fazi ideje

bila maštovita i nevjerovatna. Objekat, osim arhitektonske vrijednosti predstavlja i simbol

moći najmnogoljudnije države na svijetu. Autori nijesu u potpunosti dozvolili bijeg iz

tradicionalnog pristupa arhitektonskoj formi ovog podnevlja. Naprotiv, nastala forma govori

dugovjekovnu drevnu poeziju iz naroda, spaja to staro, tradicionaalno sa modernim, iako je

riječ o najnovijoj globalnoj svjetskoj atrkaciji. Ptica, kao simbol slobode, stvara svoje

gnijezdo. (slika 5.) Ovakva metaforika svojstvena je kineskoj tradiciji.

(slika 5.)

8


(slika 6.)

Na ovom objektu simbolika igra najveću ulogu u pogledu forme. Splet čeličnih

stubova, kao totalno umršen konac, u potpunosti predstavlja simbol ptičijeg gnijezda. Ovaj, na

prvi pogled jak dekonstruktivizam, zapravo formira veoma suptilnu konveksno-konkavnu

strukturalnu formu. Akcenat stavljen na konstruktivnoj asimetriji, paradoksalno je sveden

simetričnom formom. Iz perspektive običnog posmatača, obzirom na njene dimenzije, ona

stvara subjektivan doživljaj nadmoći, empatije i divljenja, možda prkosa prirodi. Na taj način

pobuđuje estetičke aspekte i daje im još veći značaj. Kroz čitavu formu, ponavlja se ista tema,

koja je protkana ili „presvučena“ transparentnim omotačem i jednom gigantskom mašinerijom

osvetljenja različitih inteziteta i kolorita. Svojim dimenzijama, ona nadmašuje i nadigrava

cjelokupnu okolinu, postaje samo svoja, organska, pripada i dio je prirode. Olimpijski stadion

na taj način, predstavlja monumentalnu figuru u svjetskoj arhitekturi. "Oponašanjem"

prirodnih simbola, arhitektonski objekat ukazuje na neuhvatljivi aspekt osnovnog estetskog

osjećanja kao pokretač kreativnog impulsa. Suštinska vrijednost ovako određenog estetskog

senzibiliteta zasnovana je na principima uspostavljenih neraskidivom vezom između ljudskih

čula i osnovnih zakonitostih na osnovu kojih postoje prirodne strukture.

9


ZAKLJUČAK:

Kroz prethodno navedene primjere možemo jasnije da uočimo osnovne aspekte

čovjekovog primarnog estetskog osjećanja. Ono je (kao što je riječ kod Gugenhajmovog

muzeja u Bilbau) izgrađeno na temeljima primordijalnih prirodnih struktura. Takođe, aspekt

čovjekovog primarnog estetskog osjećanja biva izgrađen na osnovama osjećanja organskog

rasta i kretanja, važnosti poetizacije novih tehnologija, materijala i konstrukcija, kao i na

osnovama čovjekovog prirodnog osjećanja lijepog. Jedan od najznačajnijih aspekata određen

je karakterom odnosa između arhitektonskog izražavanja i prirodnih zakonitosti i oblika. Ovaj

aspekat se može poistovjetiti sa pitanjem podražavanja i intrepretacije prirodnih oblika. Time

bi se vodili idejom da je arhitektura lijepog, zapravo arhitetura podražavanje, u potpunosi,

prirodnih simbola. Estetski koncept nazvan sublime, kao i vidovi njegovog arhitektonskog

tumačenja, predstavlja najbolji primjer u kontekstu rasprave o umjetničkoj interpretaciji

osjećanja koje prirodne formacije izazivaju. Sublime kao pojam je proizašao iz traganja za

posebnim poetskim izrazom, a predstavlja psihološko stanje doživljavanja umjetničke forme

koje uznosi iznad očiglednog i poznatog osjećanja.

Pitanje podražavanja i interpretacije prirodnih oblika zauzima poseban položaj,

iskristalisan kroz analizu ideja koje se odnose na posebnost estetskog senzibiliteta forme i

strukture. Arhitektonske vizije i građevine zasnovane na estetskom senzibilitetu struktura i

emotivngo doživljaja prirode, nužno proizvode osjećaj posebnog organskog postojanja.

Kada govorimo o arhitekturi, kada se trudimo da njenu oblikovnost i simboliku

pretočimo u riječi, dolazimo do zaključka da su arhitektonske forme vezane kako za graditelje

tako i za same programe objekata (javne,stambene..). Kroz prizmu simbolike koju govori jezik

organske arhitekture, sačinjena je analiza različitih reprezenata ovakve ideje arhitekture

(objekata javnog karaktera) kroz jedan fizički kontekstualizam čitanja metafora različitih

objekata. Ovdje je riječ o spontanijem opštem doživljaju, jer uspješna arhitektura rijetko kad

ograničava simbolizam na proizvoljne konvencije, nego traži da ga poveže sa odlikama

osnovnijeg, spontanijeg izraza. Sve metafore potiču od izražajnijih oblika i dejstva u svijetu.

Najzad, arhitektonska forma ne može i ne smije postati utopija.

10


Korišćena literatura:

o „Modulator" Corbusier, L. (2002.)

o „Kalatrava" Jodidio, F. (2008.)

o „Vrhunski dometi arhitekture“ Marko Busalji (2006.)

o „Opća povijest umjetnosti“ G. Pischel (1991.)

o „Estetika-arhitektura" Vladimir Mako (2009.)

Student : Janko Vukicevic 33/15

11

estetika simbolike organske arhitektonske forme objekata

Documents