este ano 2010 a real academia galega - galicia › ceipcampolongo › ... · aguia andoriÑa moucho...

LETRAS GALEGAS 2010. ACTIVIDADES SEGUNDO CICLO 3

Este ano 2010 a Real Academia Galegaadícalle o 17 de maio, Día das Letras Ga-legas, ao poeta lugués Uxío Novoneyra.Uxío naceu o 19 de xaneiro de 1930 napequena aldea de Parada de Moreda, nasmontañas do Courel, na provincia de Lugo.Estudou o bacharelato na cidade de Lugoe posteriormente trasladouse a Madrid paracomezar a carreira de Filosofía e Letras. Eé nesta cidade onde publica os seus pri-meiros poemas. Estes primeiros poemasestán escritos en castelán.No ano 1952 volta a Galicia e entra en con-tacto con diferentes intelectuais galegos deSantiago de Compostela, o que o leva aescribir, xa a partir de entón, exclusivamen-te en idioma galego.Casou, en 1973 con Elva Rei, á que coñe-ceu durante a súa estadía en Lugo, e coaque tivo tres fillos: Branca-Petra, Uxío e Ar-turo.Durante un tempo vive entre Lugo e OCourel ata que se establece definitivamen-te, dez anos máis tarde, en Santiago deCompostela.Foi presidente da Asociación de Escrito-res en Lingua Galega durante dezaseteanos seguidos.Uxío é autor de numerosos poemas, sen-do os máis coñecidos e máis representati-vos da súa obra os recollidos baixo o título«Os Eidos», nos que recopila toda a súapoesía relacionada co Courel.Escribiu tamén tres contos para os máispequenos: «Gorgorín e Cabezón», «Ilda,olobo, o corzo e o xabarín» e «O cubil doxabarín».Faleceu en Santiago de Compostela un 30de outubro de 1999.

Caricatura de Uxío Novoneyra realiza-da polo seu amigo Maside na décadados cincuenta.

Text

o m

anu

scri

to d

un

po

ema

de

Uxí

o.

Portada de «Ilda, o lobo, o corzo e oxabarín», un dos seus tres contos deliteratura infantil.

Sobor das barcas:

As mulleres! o viño! as viandas!

As ondas...

UXÍO NOVONEYRA


1.- Ordena cronoloxicamente estes feitos da vida de Uxío Novoneyra.

1930

1945

1949

1973

1982

2010

Nace en Parada de Moreda

Adícaselle o Día das Letras Galegas

É elexido Presidente da AELG

VUQFIFB

EXRGEQR

OIUELVA

SOTPXON

EÑCLRSC

IPARADA

DHRBORP

OTTUSTE

SLUZEPT

RPRSURR

ITOAOXA

2.- Descubre nesta sopa de letras os datos que figuran a continuación e completa.

Nome propio de Novoneyra:

Nome da súa muller:

Nomes da súa filla e dun dos seus fillos:

Aldea do Courel na que naceu:

Nome do seu libro de poemas adicado ao Courel:

Casa con Elva Rei

Vai á universidade en Madrid

Estuda o bacharelato en Lugo

QUE SABES DE UXÍO NOVONEYRA?


O CUBIL DO XABARIN (Fragmento)

Rabilete, que acabara adiantándose, parouse para facer un primeiro aviso:-Aquí deixámo-lo camiño para meternos á bouza e comeza o perigo. Trascalquera mato ou recoveco pode aparecer o xabariño acuado e trabarnosunha perna ou un brazo ó sentir ameazadas as súas crías.-Din que só un xabarín ferido se acúa e agarda -precisou Gatillo-. Mais candonon vai ferido, nunca torce a rota e avanta na bouza tronzando a ramalla ecanto se lle poña diante. Ó velo aparecer coa boca chea de canellos tronza-dos e esmestruzados, moitos cazadores teñen deixado o seu posto, guinda-do a escopeta e botado a correr. Esto non debe pasarnos a nós. Hai queestar ben situados e previamente a salvo -sentou Gatillo como moi experi-mentado, anque o certo é que nunca se as vira nin de lonxe cun xabarín,senón todo o máis con simples raposas -o fuciño arrastro-, co porco-teixo,coa londre ou co algaria.E logo dunha pausa, engadiu baixando e como achegando a voz:-Hoxe non nolas veremos con ningún xabarín ferido nin emboscado. O únicocoidado que debemos ter é o de non metérllenos nós dereitamente na boca.E mirando serio a un por un, por se dubidaban do perigo, rematou:-Eso si: ¡ser moi avisados ó achegarnos onde estea o cubil das crías...!Facendo pés de la, metéronse á bouza con máis ruxir do medo a bater nopeito ca dos pés na terra e dos brazos nas froumas e follata do carreiro cego.Uces, xestas e rebolas por riba da cabeza e un olor a sombrizo, a sitio bravoe arredado. E ese acollemento de terra soa que deixa de sentirse co medo.Pasaron un carrozo de auga que ruxía a penas monte abaixo...Logo atoparon un grande formigueiro riba dun cotón de carballo podre, ábeira do carreiro que por finse cega de afeito entre aherba, a maleza e mofomol da bouza pecha elenta.Estaban chegando ócubil do xabarín, ¡ómesmo pico! á gran-de pena saínte de ga-ramela sobre o preci-picio.¡E oíron ruxir ás súascostas!

Uxío Novoneyra


7.- Como xa sabes nos poemas de Novoneyra aparecen en moitas ocasións referenciasá flora e a fauna do Courel. Axudado polo dicionario averigua cales dos seguintes nomesson de animais ou de plantas e árbores.

1.- Cal é o nome dos dous protagonistas do conto?

2.- Onde comezaba o perigo?

3.- Cal era o perigo segundo a opinión de Gatillo?

4.- Gatillo nunca vira un xabarín pero si a outros catro animais salvaxes. Que animaiseran estes?

5.- Cal era o único coidado que tiñan que ter?

6.- O autor di que hai que «facer pés de la» cando se acheguen ao cubil do xabarín. Quequere decir esa expresión? Colorea a resposta verdadeira e fai unha frase con ela.

PLANTAS ou ÁRBORESANIMAIS

aguias carballos freixo xineta teixos cóbrega nogueiras pradairo

Andar sen facer ruído. Levar calcetíns de la.

Poñerse unhas zapatillas deportivas.Saír correndo.

ENTENDICHES O CONTO?


9.- O formigueiro é «a casa» das formigas. Moitos animais viven en sitios cun nomeespecial. Escolle un nome de cada saco e forma parellas.

10.- Busca na sopa de letras seis nomes colectivos relacionados cos animais.

colmea

toupeiraniño

avesporeiro

cubilxabarín

abella paxaro

toupaavéspora

E E F B F M E O U

B A N D A D A A I G

E S X P A R M E N T

X R A B A Ñ O G N D

O R M I G U E I R O

E E R H E C T O B

S

I

A

A

F

O

A

O

S

R

S

F

EN

XA

ME

F

OR

MIG

UE

IRO

M

AN

DA

RA

BA

ÑO

BA

ND

AD

A

AR

ME

NT

ÍO

8.- Que son emiten estes animais?

OVELLAS

VACAS

CANS

GATOS

CABRAS

CABALOS

GALIÑAS

CURUXAS

BEAN

LADRAN

MUXEN

MEAN

MIAÑAN

CACAREXANGRALLANRINCHAN

12341234123412341234

12341234123412341234

123412341234123412341234

12341234123412341234

123412341234123412341234

12341234123412341234

123412341234123412341234

12341234123412341234


RINCHA o cabalo rinchónpeta o piquelo no encinoresga o gaio unha cancióne guíndaa dindes do are vai voando sin tinobuscando outra noutro breloque ha de ter o mesmo sino.

Enche o cuco o val co seu cantar.

1.- Na poesía cítase o nome de catro animais. Cales son?

2.- O galo guindou algo dende o ar e vai voando sen tino. A que se refire?

cab

alo

rinc

hón=

pax

aro

que

cant

aco

mo

rinch

an o

s ca

balo

s

3.- Localiza nesta sopa de letras o nome de nove aves.

A

P

H

R

O

D

M

E

S

P

Q

A

G

A

A

A

D

C

B

G

A

G

U

I

Q

P

E

G

A

U

H

I

N

A

B

Ñ

E

O

T

U

N

R

P

A

D

R

L

O

Q

R

O

I

X

U

B

E

O

U

Q

G

C

R

Z

A

A

X

T

Z

R

H

I

C

B

U

B

E

L

A

X

M

I

T

V

M

Z

B

F

X

S

V

M

I

Ñ

A

T

O

D

I

I

V

F

R

D

X

A

T

H

U

U

O

S

N

I

Ñ

C

N

B

U

X

C

P

L

B

D

L

E

B

A

X

X

P

H

T

H

R

Q

G

R

S

M

E

R

L

O

B

Q

B

U

S

H

U

H

I

L

B

Q

RINCHA O CABALO RINCHÓN

AG

UIA

A

ND

OR

IÑA

M

OU

CH

O

BU

BE

LA

M

IÑA

TO

PE

GA

CU

RU

XA

PA

PO

RR

UB

IO

M

ER

LO

ENTENDICHES O POEMA?

Uxí

o N

ovon

eyra


Eí vein os cordeiros fiar os cordallos!Acabáronse os traballos.Viñeron as neves. Veo a chuvia i o ventopra quen non pode estar dentro.

Eu no meucada un no seuteña pan teña leñateña herba pros boise despoisveña o que veña.É o prego do labrego.

Cebalos cochos matalossalalos i afumalos.Ir derretendo na grasa...Ir achegando na brasa...Sempre hai que facer na casa.

1.- En que época do ano está ambientada a poesía?

2.- Por que prega o labrego?

3.- Que significado ten a expresión «cebalos cochos»?

4.- Completa con palabras da poesía.

EÍ VEIN OS CORDEIROS FIAR OS CORDALLOS!U

xío

Nov

oney

ra

Persoa que se adica a traballar a terraFíos torcidos, corda

Año, cría da ovella

Mamífero doméstico; porco

Touro castrado

Facer engordar a un animal

Súplica, petición

Axuntando unha cousa á outra

ENTENDES O POEMA?


1.- Localiza neste rebumbio o número de veces que se repite cada produto da matanza ecompleta o gráfico.

RINCHÓNS TOUCIÑO SALCHICHÓN CHOURIZOS RINCHÓNS CHOURIZOS

CHOURIZOS CHOURIZOS TOUCIÑO XAMÓN COSTELA RINCHÓNS

TRIPAS TOUCIÑO RINCHÓNS SALCHICHÓN RINCHÓNS TRIPAS

COSTELA TRIPAS RINCHÓNS XAMÓN CHOURIZOS COSTELA XAMÓN

SALCHICHÓN XAMÓN RINCHÓNS SALCHICHÓN RINCHÓNS RINCHÓNS

TRIPAS XAMÓN TOUCIÑO TOUCIÑO TRIPAS SALCHICHÓN COSTELA

TOUCIÑO XAMÓN XAMÓN RINCHÓNS TOUCIÑO XAMÓN

2.- Localiza na ovella sinónimos das tres palabras dos cadros.

PORCO

CASA

lar

leitón morada

vivendacocho

quinoagricultor

labrador

campesiño

domicilio

TES BOA VISTA?

LABREGO

12

1

RINCHÓNS TOUCIÑO SALCHICHÓN XAMÓN COSTELA TRIPASCHOURIZOS

12

1

12

1

12

1

12

1

12

1

12

1

marrancho


O Courel, a serra montañosa luguesa onde está Parada de Moreda, a aldea na quenaceu Uxío Novoneyra, non é a única zona montañosa que temos en Galicia. A maioríadestas montañas están nas provincias interiores: Lugo e Ourense. Non acadan alturasmoi elevadas. O punto con maior elevación está en Pena Trevinca, na provincia de Ouren-se, con 2095 metros sobre o nivel do mar.Serás quen de averiguar o nome das principais cadeas montañosas galegas? Só tes queresolver os xeroglíficos e escribir os nomes resultantes.

SERRA DA LOBA SERRA DO FARO COVA DA SERPE SERRA DA QUEIXASERRA DA CAPELADA CABEZA DE MANZANEDA

- da

da -fa

daFEMININO

daA CORUÑA

PONTEVEDRA

LUGO

OURENSE

dade +NEDA-N-

POLOS MONTES DE GALICIA

Ai!LAIO,XEMIDO

este ano 2010 a real academia galega - galicia › ceipcampolongo › ... · aguia andoriÑa moucho...

Documents