establishing a rule on aquatic animal resources of koh sarai community

การประชมวชาการบณฑตศกษาระดบชาต ครงท 2 วนศกรท 17 พฤษภาคม พ.ศ.2556 ณ โรงแรมรชมอนด จงหวดนนทบร

[470]

การสรางกตกาชมชนในการจดการทรพยากรสตวนาชมชนเกาะสาหราย Establishing a Rule on Aquatic Animal Resources of Koh Sarai Community

เขตกานต สวรรณรตน Ketkarn Suwannarat

บทคดยอ การวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ มวตถประสงเพอศกษาการสรางกตกาชมชนในการจดการทรพยากรสตวนาชมชน

เกาะสาหราย ตาบลเกาะสาหราย อาเภอเมอง จงหวดสตล ใชการสมภาษณแบบเจาะลกโดยเปนการสนทนาอยางไมเปนทางการกบผนาชมชน สมาชกกลมชาวประมงพนบาน และชาวบานในพนทหมท 5 และหมท 6 จานวน 30 คน ตลอดจนใชการสนทนากลมและการสงเกตแบบไมมสวนรวม ผลการศกษาพบวา การสรางกตกาชมชนในการจดการทรพยากรสตวนาชมชนเกาะสาหราย เกดขนจากการทชมชนประสบปญหาทรพยากรสตวนาลดลงทงยงมการรกลาและแยงชงทรพยากรในพนท ทาใหชมชนเกดการรวมตวกนเปนกลมประมงพนบานตาบลเกาะสาหรายเพอดาเนนกจกรรมการฟนฟทรพยากรสตวนาในชมชน อาท การจดทาธนาคารปไข และการสรางกตกาชมชนในการจดการทรพยากรสตวนาโดยการกาหนดเขตพนทการหามใชเครองมอประมงบางประเภทเพอสงวนไวเปนพนทการอนรกษและเพาะพนธทรพยากรสตวนา ทงนการกาหนดเขตดงกลาวแสดงถงสทธของชมชนในการดแลและจดการทรพยากรในบรเวณชมชนโดยรอบใหมความอดมสมบรณ อนง การทชมชนมกตกาในการจดการทรพยากรสตวนาน อาจยกระดบไปสการสรางธรรมนญทรพยากรสตวนาได เพอใหมความครอบคลมในดานการจดการทรพยากรสตวนามากยงขนได รวมถงสามารถสรางขอกาหนดเพมเตมในประเดนทมความสมพนธกบทรพยากรสตวนาและระบบนเวศในชมชน คาสาคญ: กตกาชมชน, การจดการทรพยากรสตวนา, ชมชนเกาะสาหราย

Abstract This research is a qualitative research which its purpose is to investigate the establishment of the

rules on management of aquatic animal resources of Koh Sarai community, Tambon Koh Sarai, Amphoe Muang, Satun Province. In-depth interviewing which is casual discussion with community leaders, members of the artisanal fishery network and the villagers from Moo 5 and Moo 6 about 30 persons and utilized as the data collection of this research as well as group discussion and non-participant observation. The result shows that decreasing in aquatic animal resources in the community area is the main reason of establishing community rules to manage aquatic animal resources in Koh Sarai community. Moreover, the

นสต หลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพฒนามนษยและสงคม มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญ ; Email: [email protected]


[471]

intrusion and scramble of the resources in the community area also made coalition out of the community and became ‘Tambon Koh Sarai artisanal fishery network’ which its goal is to proceed the aquatic animal resources rehabilitation activities in the community such as settlement of pregnant crab bank and setting up community rules to manage aquatic animal resources through demarcation of the area which some type of fishing tool utilization is restricted to preserve the area to be conservation area and aquatic animal resources bleeding area. However, aforementioned demarcation signifies community rights to protect and manage aquatic animal resources around the community to be profuse. Furthermore, having community rules to manage aquatic animal resources may exalt to the establishment of aquatic animal resources constitution to cover the management of aquatic animal resources extensively which may also lead to additional regulation establishment in the aspect relevant to aquatic animal resources and ecology in the community. Key Word: Community Rules, Aquatic Animal Resources Management, Koh Sarai Community

บทนา

ทรพยากรสตวนาเปนทรพยากรทมความสาคญ ทงทเปนแหลงอาหารหลอเลยงคนในประเทศและเปนทรพยากรสาคญทสรางรายไดในภาคการสงออกของประเทศ เนองจากทรพยากรสตวนาเปนทรพยากรทเปนทตองการในหลายประเทศ (สานกอนรกษทรพยากรทางทะเลและชายฝง, 2554) ในอดตรฐไดมการสงเสรมและสนบสนนในดานการทาประมง ไมวาจะเปนการสงเสรมใหประชาชนประกอบอาชพทาการประมง การสนบสนนเครองมอทาประมงโดยเฉพาะอวนลาก และการพฒนาดานเทคโนโลยทางดานการประมงใหมประสทธภาพมากยงขน โดยรฐมแนวคดทตองการยกระดบความเปนอยของประชาชนโดยการเพมตวเลขรายไดประชาชาต การพฒนาทางดานการประมงของรฐในชวงนน ทาใหชาวประมงสามารถจบสตวนาไดเปนจานวนมาก สรางรายไดทงแกตนเองและประเทศ ประชาชนมความอยดกนด แตในทางกลบกน ผลทเกดขนในระยะยาวจากการพฒนาในรปแบบน กลบสงผลกระทบแกทรพยากรสตวนาทมอยในประเทศ กลาวคอ การจบสตวนาเปนจานวนมาก โดยทไมไดคานงถงการฟนตวตามวฏจกรของระบบนเวศ ทาใหทรพยากรสตวนาเกดความเสอมโทรม เมอทรพยากรสตวนามปรมาณทลดลง ทาใหชาวประมงมความจาเปนทจะตองใชเครองมอทสามารถจบสตวนาใหไดขนาดทเลกลงเพอทจะไดปรมาณทมากขนหรอเทากบปรมาณทชาวประมงเคยจบไดในอดต รวมไปถงเครองมอทกฎหมายหามใหมการใชทงระเบดและยาเบอ ทงนการลดลงของทรพยากรยงสงผลใหเกดการแยงชงทรพยากรทางทะเลและเกดเปนความขดแยงในหลายระดบทงในระดบของชาวประมงพนบานดวยกนเองและชาวประมงพนบานกบเรอประมงพาณชย

จากผลทเกดขนนนรฐเองกไดมความพยายามทจะหาแนวทางในการจดการทรพยากรธรรมชาต เพอใหเกดความยงยนในการใช โดยรฐไดมการตรากฎหมายเกยวกบการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม ในสวนของการประมงนน รฐไดมการออกพระราชบญญตการประมง พ.ศ. 2490 ซงเปนเครองมอทใชในการจดการทรพยากรทางทะเลไดในระดบหนง แตเนองดวยพนทของทะเลทมความกวางใหญและความแตกตางดานบรบทของแตละพนท ทา ใหกฎหมายดงกลาวไมมประสทธผลตอการนาไปบงคบใชกบพนทตางๆ ไดดเทาทควร ซงในความเปนจรงแลวการจดการทรพยากรทางทะเลนน ควรเปนอานาจของชาวบานทอาศยและมวฒนธรรมทผกพนกบพนทนนมาเปนเวลานาน ตามสทธของชมชนในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ในทางปฏบตนนดเหมอนวาทรพยากรสตวนาเปน


[472]

ทรพยากรททกคนสามารถใชไดอยางเสรโดยไมถกกดกน แตในความเปนจรงแลวทรพยากรสตวนาจะมการควบคมในระดบหนงโดยชมชน ดงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2550 ในมาตรท 66 และ 67 ทวาดวยเรองของสทธชมชน (สานกงานศาลรฐธรรมนญ, 2550) ซงเปนเรองของความสมพนธของคนหรอกลมคนทอยในระบบนเวศเดยวกน มการสรางขอตกลง กฎเกณฑของสงคมในการจดการทรพยากร เศรษฐกจ สงคมและอนๆ ภายใตสทธของสมาชกในชมชนและสทธของชมชนดวย ซงเปนสทธเชงซอนในชมชนและเปนกรรมสทธสวนรวมทสามารถใชประโยชนรวมกนได (สนน ชางปรง และคณะ, 2549; กตตศกด ปรกต, 2550; โสภารตน จารสมบต, 2551)

อนง แนวคดการจดการทรพยากรรวม (common-pool resources) ของเอลนอร ออสตรอม เปนแนวคดทใชในการจดการความทบซอนในดานกรรมสทธและการใชทรพยากรสวนรวม โดยพบวากลไกการจดการทรพยากรรวมของชาวบานชวยใหการจดการมประสทธภาพมากกวาการบงคบใชกฎหมายจากภายนอก กลาวคอ ประการแรก ความชดเจนดานขอบเขตในการจดการ ประการทสอง ความสอดคลองของกตกากบเงอนไขทางสงคมในพนท ประการทสาม คนสวนใหญไดรบผลจากการสรางกตกา ประการทส การสอดสองดแลการปฏบตตามกตกา ประการทหา การลงโทษผกระทาผดอยางคอยเปนคอยไป ประการทหก การมกลไกการจดการความขดแยง ประการทเจด รฐใหสทธแกชมชนในการวางกตกา และประการสดทาย กตกาทตงขนมความเชอมโยงกบระบบสงคมทใหญกวา (ชล บนนาค, 2551) เพอใหชมชนหรอผทมสวนเกยวกบในกรรมสทธสวนรวมไดมการทาขอตกลงรวมกนในการใชทรพยากรในบรเวณนน และกาหนดทศทางหรอความเปนไปของตวชมชนเอง และเมอศกษารวมกบองคความรของการสรางธรรมนญซงเกดขนจากการทรฐไดออกพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 ทมการกาหนดใหแตละชมชนมการสรางธรรมนญสขภาพขน เพอเปนกรอบแนวทางในการกาหนดนโยบายในดานสขภาพ และจากธรรมนญสขภาพชมชนนทาใหเกดการพฒนาและตอยอดทางความคดมาเปนธรรมนญการจดการทรพยากรธรรมชาต ซงชมชนลมนาภมเปนชมชนแรกทใชธรรมนญเปนกรอบและแนวทางในการจดการทรพยากรรวมกนของชาวบานในบรเวณลมนาภม (เครอขายอนรกษและพฒนาลมนาภม, 2554)

กรณชมชนเกาะสาหรายซงเปนชมชนหนงในอาเภอเมองสตล จงหวดสตล ซงชาวบานในชมชนมวถชวตทสมพนธกบทรพยากรทางทะเล ชาวบานสวนใหญการประกอบอาชพประมงพนบาน ในอดตชมชนประสบกบปญหาการถกแยงชงทรพยากรจากเรอประมงพาณชยทเขามาในพนท ทาใหชาวบานเกดความเดอดรอนเปนอยางมาก การแกไขปญหาของชมชนในชวงนนชาวบานมการรวมตวกนจดตงกลมชาวประมงพนบานตาบลเกาะสาหราย เพอรวมกนแกไขปญหาเกยวกบการประกอบอาชพประมง จนทาใหทรพยากรสตวนาในบรเวณชมชนกลบมาอดมสมบรณอกครงหน ง (เยาวนจ กตตธรกล และคณะ, 2553) ผวจยจงสนใจศกษาการสรางกตกาของชมชนในการจดการทรพยากรสตวนาในบรเวณชมชน ซงผลทไดนนอาจยกระดบไปสการสรางธรรมนญทรพยากรสตวนาได และอาจเปนแนวคดใหกบชมชนอนทตองการสรางกตกาเปนของชมชนเอง

วตถประสงค

เพอศกษาการสรางกตกาชมชนในการจดการทรพยากรสตวนาชมชนเกาะสาหราย

วธการวจย

การวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ ใชการสงเกตแบบไมมสวนรวม (Non-participatory observation) เพอรวบรวมขอมลบรบทแวดลอมทวไปของชมชน ใชการสมภาษณแบบเจาะลก (In-depth interview) โดยเปนการสนทนาอยางไมเปน


[473]

ทางการกบผนาชมชน สมาชกกลมชาวประมงพนบาน และชาวบานในพนทหมท 5 และหมท 6 จานวน 30 คน ตลอดจนใชการสนทนากลม (Group discussion) กบชาวบานกลมละ 3-5 คน ในประเดนของลกษณะทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม ความสมพนธในชมชน สถานการณทเกดขนเกยวกบทรพยากรสตวนาในบรเวณชมชน รวมถงการสรางกตกาชมชนเกยวกบการจดการทรพยากรสตวนาในบรเวณชมชน ขณะทการวเคราะหขอมลใชการวเคราะหเนอหา (Content analysis) เปนหลก

ผลการวจย

การศกษาการสรางกตกาชมชนในการจดการทรพยากรสตวนาชมชนเกาะสาหรายน ผวจยไดศกษาถงสาเหตของการ

เกดขนของกตกาชมชน ซงเรมตนจากการทชมชนเกดปญหาและตองการหาวธการแกไขปญหา โดยยดหลกของการจดการทรพยากร รวมถงสทธของความเปนชมชนในการจดการทรพยากรของตนเอง ผลการศกษาทได แบงเปนประเดนดงตอไปน

สถานการณทรพยากรสตวนาชมชนเกาะสาหรายวนน

ตาบลเกาะสาหราย เปนตาบลหนงอยในอาเภอเมองสตล จงหวดสตล ประกอบดวย 7 หมบาน มเนอททงหมด 1,502.88 ตารางกโลเมตร ตงอยในทะเลอนดามน สาหรบพนทผวจยมความสนใจทจะศกษา คอ หมท 5 บานเกาะยะระโตดใหญ และหมท 6 บานตะโละนา ซงทตงของสองหมบานนอยบนเกาะเดยวกน หรอทชาวบานรจกกนในชอของเกาะสาหรายนนเอง (ภาพท 1) ชาวบานชมชนเกาะสาหรายสวนใหญมการประกอบอาชพประมงพนบาน และสตวนาทเปนรายไดหลกของชาวประมงในพนท คอ ปมา (องคการบรหารสวนตาบลเกาะสาหราย, 2553)

ภาพท 1 แผนทแสดงทตงของชมชนเกาะสาหราย

ในอดตชาวบานมวถการทาประมงทเรยบงาย โดยการจบสตวนาของชาวบานไมจาเปนตองใชเครองมอจบสตวนาทมประสทธภาพสงในการจบ เพยงแคเดนลงไปบรเวณชายหาดของเกาะกสามารถจบสตวนาขนมาเพอบรโภคในครวเรอนไดอยางงายดาย สะทอนใหเหนถงความอดมสมบรณของทรพยากรสตวนาในบรเวณรอบเกาะสาหราย ดงคาบอกเลาของชาวบานทวา


[474]

“…เมอกอนจะกนอะไรกเดนไปหลงบาน (ชายหาด) เอาไมกบตะกราไปสองอยางพอ เลอกเอาเลยวาอยากกนอะไร ปลากม ปกม หอยกม มแตตวใหญๆ กนกนไมหมดเลย…”

(สมภาษณ, 2556)

ตอมาเมอมการพฒนาของรฐในดานการประมงเขามาสชมชน ทาใหชาวประมงชมชนเกาะสาหรายและชมชนชาวประมงโดยรอบมวถชวตทเปลยนแปลงไปจากเดมในชวง พ.ศ. 2543-2546 สบเนองมาจากการเปลยนแปลงของสงคมทเปลยนแปลงไปตามกาลเวลา ประกอบกบชมชนไดขยายตวเพมขนการตองการใชทรพยากรในดานตางๆ กเพมตามทาใหทรพยากรสตวนาเสอมโทรมลงอยางรวดเรว เนองจากการเพมขนของจานวนเรอประมงและการจบสตวนาโดยการใชเครองมอประมงทไมเหมาะสม การทาประมงดวยเครองมออวนรนและอวนลากของกลมเรอประมงพาณชยเกดขนมากมาย โดยทรพยากรสตวนาทสาคญในพนทบรเวณชมชนเกาะสาหราย คอ ปมา ซ งทารายไดใหแกชาวบานทกครวเรอน การถกแยงชงทรพยากรจากเรอประมงพาณชยทเขามาในพนท และชาวประมงบรเวณชมชนใกลเคยงทใชเครองมอทาลายลางในการจบสตวนาทาใหชาวประมงพนบานในชมชนไดรบความเดอดรอนเปนอยางมาก ไมเพยงแตการจบสตวนาไดน อยลงเทานนแตการทเรอประมงพาณชยเขามาโดยใชเครองมอในรปแบบทาลายลาง ทาใหระบบนเวศในบรเวณทชาวบานเคยทามาหากนไดเปลยนแปลงไป สตวนาเรมมจานวนและขนาดทเลกลงและตองแลนเรอออกไปไกลกวาเดมเพอจบสตวนา

จากธนาคารปไขสการสรางกตกาชมชน

จากปญหาทเกดขนทาใหชาวบานหมท 5 และหมท 6 ตระหนกถงความเสอมโทรมของทรพยากรปมาและทรพยากร

สตวนาชนดอนและผลกระทบทจะเกดขนในระยะยาว จงไดรวมตวกนจดตงกลมอนรกษทรพยากรชายฝงในนาม “กลมชาวประมงพนบานตาบลเกาะสาหราย” ในป พ.ศ. 2548 ทงนมวตถประสงคเพอตองการฟนฟและอนรกษทรพยากรสตวนาทมอยในบรเวณชมชนโดยรอบใหกลบมามความอดมสมบรณอกครง และสรางความยงยนใหกบการทาประมงในพนท ชวงแรกทางกลมประมงไดจดทาธนาคารปไขขน โดยชาวบานเลงเหนแลววาปมาในพนททเคยทาการประมงนน มจานวนทลดลงอยางมาก การทาธนาคารปไข (ภาพท 2) จงเปนแนวทางหนงทจะฟนฟทรพยากรปมาใหกลบมามความอดมสมบรณ อกครง ทาใหชาวบานไดมรายไดเลยงชพอยตลอดไป โดยมวธการ คอ กลมชาวประมงพนบานตาบลเกาะสาหรายจะขอรบบรจาคปไขนอกกระดองจากชาวบานในชมชน แลวนามาพกไวในถงพลาสตกขนาดใหญเพอทาการอนบาลจนปสลดไข จากนนจงนาไปปลอยคนสธรรมชาต (ภาพท 3) ผลทได คอ ทรพยากรปมากลบมามความอดมสมบรณมากยงขน จากทชาวบานจะตองออกเรอไปวางอวนปในบรเวณทไกลออกไปจากชมชน แตปจจบนพบวาในบรเวณใกลกลบชมชนนนสามารถทจะทาการวางอวนปมาไดเชนกน


[475]

ภาพท 2 อาคารธนาคารปไข ภาพท 3 ถงอนบาลปไขนอกกระดอง ทงนการจดทาธนาคารปไขของชมชนเกาะสาหราย แสดงถง ความพยายามของชมชนทตองการฟนฟทรพยากรทมความสาคญตอการดารงชวต ซงชาวบานในชมชนไดรวมกนคดและดาเนนการโดยการวเคราะหถงปญหาทเกดขน และจากการจดทาธนาคารปไขไดนาไปสการหาแนวทางการอนรกษทรพยากรสตวนาเพอใหการความยงยนในการใชประโยชนของชาวบานในชมชน โดยผนาในชมชนไดเสนอแนวทางการสรางกตกาชมชนในการอนรกษทรพยากรสตวนาโดยรวมมอกบทางกลมประมงพนบานชมชนเกาะสาหรายและชาวประมงพนบานในชมชน รวมกนรางกฎเกณฑการหามใชเครองมอบางประเภท ในเขตอนรกษและฟนฟทรพยากรชายฝง อาท ไซปมา หยองปก ยาเบอ อวนปดอาว และเครองมอกระทง โดยกาหนดใหมอาณาเขตหางจากชายฝงออกไปประมาณ 1,000 เมตร (ภาพท 4) เนองดวยชาวบานในชมชนตองการสงวนพนทดงกลาวไวเพอเปนแหลงเพาะพนธสตวนา

ภาพท 4 กตกาชมชนในการหามใชเครองมอบางประเภทในเขตพนทอนรกษของชมชนเกาะสาหราย

อนง การกาหนดเขตพนทหามใชเครองมอประมงบางประเภทนน เปนการสรางกฎกตกา ขอตกลงของชาวบานและ

สมาชกของกลมชาวประมงพนบานตาบลเกาะสาหราย โดยไมมความตองการกดกดบคคลภายนอกทจะเขามาทาการประมงในเขตของชมชนแตอยางใด เพยงแตตองการใหบคคลเหลานนเขามาทาการประมงโดยใชเครองมอทถกตองตามกฎหมาย และไมเปนการทาลายลางเพยงเทานน เพราะชาวบานและสมาชกในกลมตางมทศนคตตอธรรมชาตวาทะเลเปนของสวนรวม หากแตตองใชรวมกนโดยมขอจากดบางอยางเพอไมใหเกดผลกระทบตอบคคลอนทใชทรพยสนเหลานนรวมกน ทผานมาชมชนเกาะสาหรายประสบกบปญหาชาวบานในชมชนใกลเคยงเขามาทาการประมง โดยใชเครองมอทาลายลางและจบสตวนาขนาดเลกไปเปนจานวนมากซงเปนการตดวงจรชวตและระบบนเวศของทรพยากรสตวนา ดงเสยงสะทอนทวา

“...เมอกอนนน มองไปรมเล มแตหยองปกเตมไปหมด ลกปมนเขาไปกนเหยอแลวออกไมได ตดไปเตมหมด รอบเกาะนปกกนเปนรอยๆ ตนเลย...”


“...ทางรฐเขากาหนดไว 3,000 เมตร หามเรอพาณชย แตชมชนขอดแลแค 1,000 เมตร เทานน เรานนไมหามเลย จะเขามาวางอวนแค (ใกล) เสาบาน เรา


[476]

กไมวา แตขออยางเดยววา อยาใชเครองมอตามทเรากาหนดไวกพอ ขอพนทตรงนสงวนไวอนรกษ...”


จากคาสมภาษณ สะทอนไดวา พนทบรเวณชมชนเกาะสาหรายนน ประสบปญหาการใชเครองมอผดประเภทจาก

ชาวบานชมชนใกลเคยง ซงเปนเครองมอททาลายทรพยากรปมาเปนอยางมาก เนองจากปมาตวเลกจะถกจบไปจนหมด ไมมโอกาสไดเจรญเตบโต ชาวบานชมชนเกาะสาหรายจงตองการทจะสงวนพนทบรเวณ 1,000 จากชายฝงหมบาน เพอทาการหามใชเครองมอหยองปก การกาหนดเขตพนทหามใชเครองมอประมงบางประเภทนน สะทอนใหเหนถงการเรยกรองสทธของชมชนในการดแลทรพยากรทมอยในบรเวณโดยรอบชมชน เปนการรกษาสทธ “หนาบาน” ของชมชนเอง แมวาทองทะเลจะเปนกรรมสทธสวนรวมแตชมชนใชวธการกาหนดเปนเขตอนรกษซงเปนสงทเปนประโยชนตอสวนรวม ผลประโยชนทไดนนไมไดเปนผลประโยชนแกชมชนเพยงอยางเดยว แตยงสงผลถงชมชนใกลเคยงอกดวย วธคดอยางงายของชมชนกคอ เราใชทรพยากรจากธรรมชาตไปเทาไร เรากควรทจะคนทรพยากรเหลานนใหกบธรรมชาตกลบไปบาง เพอเปนการสรางความสมดลในสภาวะททรพยากรทางทะเลมความเสอมโทรม การสรางกตกาดงกลาวไมไดจดทาขนโดยบคคลหรอกลมใดกลมหนง แตเปนการสรางจากการรบรของชาวบานในชมชน มการประชมแลกเปลยนเรยนร จดทาประชาคมขนเพอใหกตกานนเปนประโยชนสงสด ดงคาบอกเลาทวา

“...กอนเราทากตกาชมชน เราไปคยกบหลายฝาย ทงในชมชนเอง แลวกชมชนทมปญหากบเรา เราไปบอกวาเรากาลงจะทาอะไร พวกเขากรบทราบกนด...”


กตกาชมชนทชาวบานไดรวมกนสรางขนนน เนองจากปญหาทเกดขนเกดจากการเขามาใชเครองมอผดประเภทของชาวบานในพนทใกลเคยง จนทาใหทรพยากรในบรเวณชมชนเสอมโทรม สรางความเดอดรอนใหกบชาวบานในชมชน ทาใหเมอชมชนตองจะสรางกตกาชมชนขนมาเพอเปนขอตกลงในการใชทะเลรวมกน จงมความจาเปนทชมชนจะตองไปพดคยกบผทสงผลกระทบตอชมชน เพอใหเกดความเขาใจถงปญหาของชมชนทเกดขน และบอกถงขอตกลงรวมกนทจะยตการใชเครองมอดงกลาวในบรเวณทชมชนมความตองการทจะจดการ ดงคาสมภาษณในขางตน กลาวโดยสรป การพฒนาทางการประมงของรฐทผานมา ไดสงผลกระทบในดานความเสอมโทรมของทรพยากร เนองจากการมงทผลกาไรทางเศรษฐกจ ความเสอมโทรมทาใหเกดการแยงชงทรพยากรระหวางชาวประมงดวยกนเอง จงทาใหตองมการจดการดแลทรพยากรสตวนาเกดขน ดงเชนกรณของชมชนเกาะสาหราย การสรางกตกาชมชนในเรองของการกาหนดเขตการหามใชเครองมอบางประเภทของชมชนเกาะสาหราย เกดขนจากการทชาวบานในชมชนไดประสบกบปญหาความเสอมโทรมของทรพยากรสตวนา โดยเฉพาะอยางยงปมา ความเสอมโทรมนนเกดขนจากการแขงขนกนจบสตวนาเพอหารายไดใหแกตนเอง มการใชเครองมอทเปนเครองมอทาลายลางในการจบสตวนาสงผลกระทบตอระบบนเวศในทองทะเล เมอชาวบานเหนถงปญหาการลดลงของปมาทาใหเกดการรวมตวกนเพอทจะฟนฟใหทรพยากรปมากลบมามความอดมสมบรณอกครง จงไดจดทาโครงการธนาคารปไขขนเพอทาการเพาะพนธปมาใหมจานวนทมากขน ไมเพยงแตการฟนฟทรพยากรสตวนาเทานน ชมชนยงมการอนรกษทรพยากรสตวนาควบคกนไปดวยโดยกาหนดเขตพนทหามใชเครองมอประมงบางประเภทโดยรอบชมชน เพอเปนการสงวนพนทในการอนรกษและเพาะพนธสตวนาวยเจรญพนธ หรออกนยหนง การกาหนดกตกาเปน


[477]

การรกษาสทธของชมชนในการดแลและจดการทรพยากรสตวนาทมอยในบรเวณชมชนโดยรอบใหมความอดมสมบรณสามารถเกบเกยวไดตลอดไปอยางยงยน

อภปรายผลการวจย

การสรางกตกาชมชนในการจดการทรพยากรสตวนาในบรเวณชมชนโดยรอบ เปนสทธของชมชนทมความสมพนธกบ

ทรพยากรทมอยในบรเวณชมชนถงแมวาทรพยากรเหลานนจะเปนกรรมสทธสวนรวมกตาม สอดคลองกบ พงษสวสด อกษรสวาสด (2550) ทกลาววา ชมชนทองถนดงเดมมสทธในการจดการทรพยากรมาแลวตงแตอดต สทธดงกลาวไดสรางความสมดลและยงยน นอกจากนการรวมกลมกนของคนในชมชนยงแสดงถงอานาจในการดแลทรพยากรของชมชนเองโดยไมตองไดรบการจดการจากทางภาครฐ และยงสอดคลองกบ กตตศกด ปรกต (2550) ทกลาววา ในความเปนจรงชมชนมประสทธภาพและสรางประสทธผลในการอนรกษและฟนฟธรรมชาตและมความยงยนกวารฐ ดงกรณชมชนบานหวยหนดา อาเภอดานชาง จงหวดสพรรณบร ไดมการรวมกลมตงองคกรในการดแลทรพยากรภายใตรปแบบปา ชมชนเพอใหรฐยอมรบสทธชมชนในการจดการทรพยากรทองถน (สธดา แจงประจกษ, 2549) โดยทผานมารฐพยายามแทรกแซงในการจดการทรพยากรของชมชนเพอใหเปนไปตามหลกวชาการและประโยชนของสงคมสวนใหญ โดยควบคมในรปแบบการออกกฎการประมง หรอประกาศเขตอทยานแหงชาตทงบนบกและในทองทะเล จนทาใหชมชนดงเดมในบรเวณนนไมสามารถดารงชวตแบบวถดงเดมไดอกตอไปและไมสามารถจดการไดอยางมประสทธภาพ ดงท ชล บนนาค (2551) ไดกลาวไววา การจดการกรรมสทธรวมโดยรฐทควบคมและจดการทรพยากรทงหมด ไมวาจะเปนปา ทะเล และภเขา ไมสามารถจดการทรพยากรไดอยางมประสทธภาพ นอกจากนการทชาวบานในชมชนไมมสทธในการจดการหรอดแลฐานทรพยากรในชมชนของตนเองยงสงผลใหเกดความไมเปนธรรมและไมเทาเทยม นอกจากนการกาหนดเขตอนรกษของชมชนเกาะสาหรายมความสอดคลองกนในแนวคดการจดการทรพยากรประมงของ Schlager Blomquist และ Tang (1994 อางถงใน วเชยร มบญ, 2551) ทเสนอวา ควรจดทรพยากรประมงซงมการเคลอนไหวไหลเวยนไปตามพนทตางๆ โดยไมมขอบเขตทแนนอนทาใหมผใชทรพยากรมกลวธและรปแบบการจดการทแตกตางกน

อนง การจดการทรพยากรประมงโดยทวไปนน สทธในการจดการเปนของรฐในทางกฎหมาย ทวาในทางปฏบตทรพยากรประมงดเหมอนจะเปดใหทกคนเขาไปใชไดโดยเสรไมมการกดกน ทกคนเขาไปใชประโยชนไดอยางอสระ และในความเปนจรงพบวา ทรพยากรประมงไมไดเปดเสรทงหมดจะมการควบคมอยในระดบหนง โดยเฉพาะเขตอนรกษพนธสตวนาของชมชนเกาะสาหราย ซงหามมใหสมาชกชมชนหรอคนนอกชมชนเขาไปทาการประมง โดยนยนทรพยากรประมงไมไดมไวใหใครใชสทธในการเปนเจาของแบบผกขาดแตเปนการผสมผสานสทธประเภทตางๆ เพอใหเกดความเปนธรรมในการใชทรพยากรนนเอง

ขอเสนอแนะ

1. ขอตกลงหรอกฎเกณฑทชาวบานรวมกนจดตงขนนนใหความสาคญกบการจดการทรพยากรปมาเปนสวนใหญ เพราะเปนรายไดหลกของชาวบานในชมชน แตหากมการศกษาถงทรพยากรสตวนาชนดอนทมความสาคญหรอม อยในพนทเดยวกนทสรางรายไดใหกบชมชนชนเชนเดยวกบปมา หรอมความสาคญตอระบบนเวศในพนทและมการสรางกตกาขนเพมเตมเกยวกบ


[478]

ทรพยากรสตวนาเหลานนจะทาใหกฎกตกาทชมชนมอยนนมความครอบคลมและสามารถจดการทรพยากรสตวนาทกชนดในพนทไดมากขน 2. ผวจยเหนวาการทชมชนมกตกาในการจดการทรพยากรสตวนาแลว อาจยกระดบไปสการสรางธรรมนญทรพยากรสตวนาไดเพอใหขอกาหนดเหลานมความนาเชอถอมากยงขน และสามารถสรางขอกาหนดเพมเตมทเปนองคประกอบทมความเกยวของและสมพนธกบทรพยากรสตวนาไดในมตทหลากหลายมากยงขน เหนสมควรใหมการศกษาเพมเตมตอไป

เอกสารอางอง กตศกด ปรกต. 2550. สทธชมชน. กรงเทพมหานคร: วญญชน. เครอขายอนรกษและพฒนาลมนาภม. 2554. ธรรมนญลมนาภม ฉบบท 1 พทธศกราช 2554. สงขลา. ชล บนนาค. 2551. การสารวจองคความรเรองแนวคดวาดวยการจดการทรพยากรรวม : ประสบการณจากตางประเทศและ

แนวคดในประเทศไทย. การสารวจองคความรเพอการปฏรปประเทศไทย. คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาธรรมศาสตร. กรงเทพมหานคร.

พงษสวสด อกษรสวาสด . 2550. สทธการมสวนรวมของชมชนทองถนด ง เดมในการอนรกษและการจดการทรพยากรธรรมชาต. นตศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

เยาวนจ กตธรกล และคณะ. 2553. รายงานเบองตนของการพฒนาตวชวดเพอการจดการทรพยากรประมงโดยการมสวนรวมของชมชน: กรณศกษาชมชนตาบลเกาะสาหราย อาเภอเมอง จงหวดสตล. ประมวลผลงานวจย การประชมวชาการวทยาศาสตรทางทะเล. ภเกต.

วเชยร มบญ. 2551. การเขาถงทรพยากรประมงนาจดของชาวประมงเขอนอบลรตน. ปรชญาดษฎบณฑต, สาขาวชาไทศกษา. มหาวทยาลยมหาสารคาม.

สนน ชางปรง และคณะ. 2549. รายงานวจยฉบบสมบรณ โครงการสทธชมชนศกษา ลมแมนางด (กรณลมแมนาสะลวม). สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.).

สธดา แจงประจกษ. 2549. การจดการทรพยากรรวมตามระบบสทธทรพยสนสวนรวม : กรณศกษาชมชนบานหวยหนดา หมท 6 ตาบลวงยาว อาเภอดานชาง จงหวดสพรรณบร . สงคมศาสตรมหาบณฑต , สาขาวชาพฒนาชมชน. มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

โสภารตน จารสมบต. 2551. นโยบายและการจดการสงแวดลอม. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร. สานกงานศาลรฐธรรมนญ. 2550. รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550. กรงเทพมหานคร. สานกอนรกษทรพยากรทางทะเลและชายฝง. 2554. องคความรดานเศรษฐศาสตรทรพยากรทางทะเลและชายฝง . เอกสาร

เผยแพรสานกอนรกษทรพยากรทางทะเลและชายฝง ฉบบท 56. กรงเทพมหานคร: กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม.

องคการบรหารสวนตาบลเกาะสาหราย. 2553. แผนพฒนาสามป. สตล.

establishing a rule on aquatic animal resources of koh sarai community

Documents