Eserin orijinal adı

Global FlashpointsReactions to imperialism and neoliberalism

(Merlin Press 2007 Londra)rdquo

KUumlRESELPARLAMA NOKTALARI

Emperyalizme ve Neoliberalizme Karşı Tepkiler

siyaset - guumlncel

Oumlnsoumlz

Leo Panitch ve Colin Leys

Socialist Register dergisinin 1964rsquote kurulmasını takip eden yaklaşık yirmi yıl suumlresinceyani her sayıda belli bir konunun ele alınmasının kararlaştırıldığı 1980rsquolere gelinceyedeğin derginin kapağında ldquohareketlerin ve fikirlerin bir incelemesirdquo ifadesi yer alıyorduBu incelemeyle kastedilenin komuumlnist ve sosyalist partilerle işccedili hareketleri gelişmekteolan yeni toplumsal hareketler ve Uumlccediluumlncuuml Duumlnyarsquodaki ulusal kurtuluş hareketleriyle solulusalcı kuvvetlerden meydana gelen siyasi topografya olduğu duumlşuumlnuumllebilir Guumlnuumlmuumlzdebu topografya koumlkluuml biccedilimde değişmiş guumlnuumlmuumlzuumln hareket ve fikirlerini sosyalist bir bakışaccedilısıyla yerli yerine oturtmayı amaccedillayan herhangi bir girişim altından kalkılması zor birgoumlrev hacircline gelmiştir Her şeye karşın neoliberal karşıdevrimin başlamasından otuz ABDemperyalizminin yeniden varlığını accedilıkccedila hissettirmesinden yaklaşık on yıl sonra bu zorlugoumlrevi uumlstlenmek gerekiyor ve Socialist Registerrsquoın elinizde tuttuğunuz 44 sayısında bunuyapmaya ccedilalışıyoruz

Neoliberalizmin ve emperyalizmin karşı karşıya olduğu biriken ccedilelişkiler yumağıguumlnuumlmuumlzuumln koşullarını belirliyor Gerek kapitalist kuumlreselleşme dalgasının denizdeki buumltuumlntekneleri yukarı kaldırmadığı gerekse Amerikan imparatorluğunun askeri kudretini istediğigibi kullanamadığı giderek belirginleşiyor Neoliberal projenin ve emperyal Yeni AmerikanYuumlzyılı Projesinin ilan edilmesinde sergilenen kendinden emin goumlvde goumlsterisinin aslındane kadar kof olduğunun iyice ortaya ccedilıkması kapitalist siyasi ve iktisadi guumlccedil yapısındaoumlnemli ccedilatlaklar oluştuğunu goumlsteriyor Neoliberalizm iktisat alanında hızınıkaybetmemiştir ve ABD imparatorluğunun temelleri sapasağlam yerinde durmaktadırancak gerek gerici gerekse ilerici hatta bazı olaylarda potansiyel olarak sosyalistnitelikteki direniş ve meydan okumalar guumln geccediltikccedile yaygınlık kazanıp guumlccedilleniyorlar

Ne tuhaftır ki yaşanmış onca acıya ve tahribata karşın (ki bahsettiğimiz direnişler vemeydan okumalar oumldenen bu ağır bedele goumlsterilen tepkinin bir sonucudur) eskisoumlmuumlrgeciliğin vahşileri uygarlaştırma misyonunun (boumlylece ıslah edilmiş olacaklardı) yenibir uyarlaması olarak emperyalizmle neoliberalizmi hayırseverlik ve coumlmertlik makyajıylasuumlslemeye ccedilalışan ve hatırı sayılır sayıda duumlşuumlnuumlruumln desteğini arkalarına alan yuumlksekmevkileri işgal etmiş insanlar bulunmaktadır Oumlrneğin hacirclihazırda İngiltere Başbakanıolan Gordon Brown 2005rsquote şoumlyle diyordu ldquoBritanyarsquonın soumlmuumlrgeci tarihi yuumlzuumlnden oumlzuumlrdilemek zorunda olduğu guumlnler artık geride kaldı Britanyarsquoda doğup duumlnyanın gerikalanını etkileyen İngiliz değerlerinden hoşgoumlruuml huumlrriyet yurttaşlık goumlrevideğerlerinden bahsetmeliyiz bahsetmeye hakkımız da varrdquo Koumlle ticaretininyasaklanmasının 200 yılı vesilesiyle yapılan kutlamalarda genellikle William Wilberforceile Britanya devletinin yuumlruumlttuumlğuuml hayırseverlik ccedilalışmalarından oumlzellikle bahsedilirkenHaitirsquode olduğu gibi koumlleliğe karşı ayaklanıp Avrupalı koumlle tuumlccarları ile soumlmuumlrgedevletlerdeki koumlle sahiplerinin yuumlzlerine karşı insan olduklarını haykıran Afrikalıların roluumlgoumlrmezden gelindi Ccedilağdaş soumlmuumlrgeciliğe ve yeni soumlmuumlrgeciliğe karşı verilen cesur

muumlcadeleler tarihin geccedilmişin ve buguumlnuumln nasıl utanıp sıkılmadan ccedilarpıtıldığını goumlzleroumlnuumlne seriyor

Ancak bizim bu derlemedeki amacımız oumlzellikle Ortadoğu ve Latin Amerika uumlzerineodaklanarak emperyalizmle neoliberalizme karşı goumlsterilen tepkinin guumlncel ldquoparlamanoktalarırdquonı uumlreten siyasi kuvvetlere dair dikkatli ve isabetli ccediloumlzuumlmlemeler sunmak Bu tuumlrldquoparlama noktalarırdquonın yoğunlaştığı bu iki oumlnemli boumllgeden birinde imparatorluğundiğerinde ise neoliberalizmin ccedilelişkileri oumln plana ccedilıkıyor ndashemperyal guumlcuumln ve neoliberalkuumlreselleşmenin ccedilelişkilerinin (ve bunlara goumlsterilen tepkilerin) doğal olarak her iki olaydada birbiriyle bağlantılı olduğunu aklımızdan ccedilıkarmıyoruz Hedefimiz bu tepkilerin altındayatan siyasetin taşıdığı potansiyellerin yanı sıra sınırlılıkların da ayrıntılı bir şekildeirdelenmesini sağlamak

Bu sayının ilk makalesinin bize hatırlattığı gibi Ortadoğursquoda (Bushrsquoun ldquoteroumlre karşısavaşrdquo accedilması sayesinde artık her yerde) yaşanan cepheleşmeyi ldquoİslamcılıkrdquola (hattaldquoİslamrdquola) ldquoBatırdquonın karşı karşı gelmesiymiş gibi goumlstermek ideolojinin tarih ve akılkarşısında zafer kazanmasına izin vermek anlamına gelir Radikal İslamcılığın yuumlkselişininyanı sıra Filistinrsquoden Endonezyarsquoya kadar Muumlsluumlman uumllkelerde radikal laik kuvvetlerin yokedilmesi iccedilin gereken koşulların yaratılmasında Batırsquonın ccedilıkarlarının ve Batılı devletlerinpayı olduğu unutuluyor halkların insanlardan meydana geldiği aralarında farklılıklarolduğu ve doğal haklara sahip oldukları iccedillerinde laik ve ilerici kuvvetlerin de bulunduğugerccedileği her şeyi kapsayan ldquoMuumlsluumlmanrdquo etiketiyle siliniyor Dinin siyasi roluuml asla ldquodoğalrdquoolmayıp dinin Ortadoğu boumllgesinde oynadığı roluuml irdeleyen iki makalemizde yeterincegoumlsterildiği uumlzere iccedil ve dış tarihsel kuvvetlerin bir uumlruumlnuumlduumlr

Emperyalizm karşıtlığının guumlnuumlmuumlzde giderek artan bir biccedilimde İslami siyasi guumlccedilleraracılığıyla ifade edildiği bir gerccedilektir (Derginin İsrail kuşatması karşısında Filistindirenişinin nasıl bir doumlnuumlşuumlm geccedilirdiğini inceleyen makalesi buna işaret etmektedir)Solun mevcut duruma youmlnelik ciddi ccediloumlzuumlmlemelerinde bu gerccedileğin sosyalist ve feministbakış accedilısından doğuracağı sonuccedillarla samimiyetle yuumlzleşilmelidir Tuumlrkiye ile ilgilimakalede anlatılan yeni İslamcı kapitalistler oumlrneğinde goumlruumllebileceği uumlzere guumlnuumlmuumlzuumlnccedileşitli siyasal İslam biccedilimleri arasında neoliberalizmle benzer youmlnleri olanların dabulunduğunun farkına varılması gerekiyor

Irakrsquota Amerikan imparatorluğunun tarihinin en buumlyuumlk başarısızlığıyla (Vietnamrsquodan dabuumlyuumlk bir başarısızlıkla) karşı karşıya bulunduğu daha şimdiden soumlylenebilir Vietnamrsquoınaksine Irak eski bir emperyal guumlcuumln ardından ortalığı temizleyip komuumlnizmin yayılmasınıkontrol altına almak amacıyla yapılmış bir saldırı değildi Tersine Irak Yeni AmerikanYuumlzyılı Projesirsquonin ilk adımı olacaktı II Duumlnya Savaşırsquonın ardından Almanya ileJaponyarsquonın işgal edilmesi kadar iddialı bir girişim olan Irak işgalinin hedefi uumllkeyiyeniden şekillendirerek Amerikan imparatorluğunun bir parccedilası hacircline getirmekti Buprojenin bozguna uğratılmasının oumlnemi hiccedil de azımsanamaz ancak burada bile(makalelerden birinde kullanılan ifadeyle) İslamcı emperyalizm karşıtlığının aykırı doğasıdikkatli ve dengeli bir yaklaşımla ele alınmalıdır Irak hakkındaki makalemiz yaşananccedilatışmanın mezhepler arası bir iccedil savaş olarak goumlruumllemeyeceğini ısrarla vurguluyor buccedilatışma Bush youmlnetimi ile Irakrsquoın hacirckim ve youmlnetici sınıfları arasındaki siyasi guumlccedil veiktisadi ccedilıkar bağıntısının direniş karşısında kendisini nasıl accedilıkccedila ortaya koyduğunu

yansıtmaktadırGuumlnuumlmuumlz emperyalizminin gerccedilekliğini ve sınırlarının bazılarını tuumlm accedilıklığıyla goumlzler

oumlnuumlne seren boumllge Ortadoğu olduysa geccediltiğimiz on yılda neoliberalizmin mizacını vesınırlılıklarını tuumlm ccedilıplaklığıyla ortaya koyan yer de Latin Amerika olmuştur Latin Amerikauumllkelerinde birbiri ardına oumln plana ccedilıkan siyasi kuvvetler daha iyi bir duumlnya oumlzlemiyleihtiyacını siyasi guumlndemin bir parccedilası hacircline getiren hatta kendi liderlerini devletiktidarına taşıyan tabi sınıfların tarih yazabilecek guumlce hacirclacirc sahip olduklarını bir kere dahagoumlstermiştir Latin Amerikarsquonın ldquopembe dalgardquosının 1 getirdiği doumlnuumlşuumlm imkacircnlarınıinceleyen makalede şoumlyle deniliyor ldquoLatin Amerikarsquonın şu an gelmiş olduğu toplumsal vesiyasi muumlcadele aşaması solcu toplumsal hareketler devlet ve kuumlresel kapitalizmarasındaki ilişkinin değişmekte olduğunun altını ccedilizmektedirrdquo Ne var ki işin iccedilindeki siyasikuvvetlerin ccedilok farklı siyasi projeleri bulunuyor bu projelerden her birinin sınırlarınıtaahhuumltlerini ve sunabilecekleri şeyleri de yine sosyalist bir bakış accedilısıyla dikkatli vedengeli bir şekilde ccediloumlzuumlmlemek gerekmektedir1 Pembe dalga Latin Amerika uumllkelerinde birbiri ardına iktidara gelen sol eğilimli ya da sosyal demokrat partilerin

ldquoWashington uzlaşmasırdquo ile tanımlanan neoliberal politikalardan ve ABD guumlduumlmluuml dış politika uygulamalarındanuzaklaşmasını ifade eden bir deyiş ndashccedilevDikkatler doğal olarak Chavezrsquoin Venezuumlellarsquoda izlediği ldquo21 yuumlzyıl sosyalizmirdquo projesine

ve kendisini devirmeyi amaccedillayan ABD destekli girişimleri birer birer bozgunauğratmasına ccedilevriliyor Venezuumlellarsquoda olanlara sıcak bakan ancak farklı bakış accedilılarıylayazılmış iki makaleye yer veriyoruz Latin Amerikarsquonın en buumlyuumlk uumllkesi olan Brezilya guumlccedilluumlTopraksız Tarım İşccedilileri Hareketirsquonin oumlnderlerinden Joatildeo Pedro Steacutedile ile yapılmışkapsamlı bir roumlportajla kitapta kendisine yer buluyor Bu roumlportaj dolaylı da olsa devletbaşkanı Lula da Silvarsquonın İşccedili Partisi huumlkuumlmetine youmlnelik eleştirel bir yoruma vesile oluyorBir başka makalede Bolivya devlet başkanı Evo Moralesrsquoin Sosyalizm Hareketi huumlkuumlmetibu uumllkedeki Topraksız Koumlyluumller Hareketi deneyiminin ışığında eleştirel biccedilimdedeğerlendiriliyor Ardından Arjantinrsquode Kirschner youmlnetiminin uyguladığı ldquodemokratikrdquoneoliberalizmin işsizler hareketinin ldquoaşağıdanrdquo yuumlkselen protestosunu oumlnemli oumllccediluumldekendine ccedilekerek etkisizleştirdiğini savunan bir makale geliyor Latin Amerikarsquodakidirenişin oumlzellikle Meksikarsquoda guumlccedilluuml bir etki yaratmış olan youmlnleri uumlzerine odaklanan ikimakaleye daha yer veriyoruz İlk makale en iyi bilinen oumlrneğinin Chiapasrsquotaki Zapatistalarolduğu bu direnişin guumlccedilluuml ldquoyerlirdquo uğrağını ele alırken diğer makaledeyse OumlğretmenlerSendikasırsquonı desteklemek amacıyla tabandan yuumlkselen bir işccedili sınıfı ayaklanmasısonucunda 2006rsquoda yaşanan Oaxaca Komuumlnuumlrsquonuumln sıradışı deneyimini inceliyor Her nekadar yerelboumllgesel niteliğinden oumltuumlruuml bazı soru işaretleri taşısa da gerek soldakireformist partilerin seccedilimciliğine2 gerekse ldquoiktidar olmardquoya karşı ccedilıkan Zapatistalarınboykotccediluluğuna3 alternatif bir model sunması oumllccediluumlsuumlnde Oaxaca Komuumlnuuml deneyimihakkındaki makalenin ulaştığı sonucun oumlnem taşıdığını duumlşuumlnuumlyoruz ldquoMevcut kapitalistdevlet aygıtını idare etmeye talip olmak ile bu aygıtı goumlrmezden gelmek arasında stratejikbir tercih yapılması gerektiği duumlşuumlncesi yanlıştır Bu hatalı bir ikili karşıtlıktır Oumlnuumlmuumlzdekiasıl stratejik goumlrev halk ayaklanması ve aşağıdan yuumlkselen oumlrguumltlenme biccedilimleriaracılığıyla iktidarın karakterini doumlnuumlştuumlrmektir İnsanların toplumu doumlnuumlştuumlruumlrken aynızamanda kendilerini de doumlnuumlştuumlrmelerinin ve youmlnetimi uumlstlenmelerinin yegacircne yolu

budurrdquo2 Seccedilimcilik (elektoralizm) Demokrasiyi duumlzenli seccedilimler yapılmasıyla bir tutan seccedilimleri kazanmanın halk goumlzuumlnde

meşruiyete sahip olmanın yeterli ve yegacircne koşulu olduğunu kabul eden yaklaşım ndashccedilev3 Boykotccediluluk (abstentionizm) Seccedilimlere katılıp oy vermeye karşı olma ndashccedilev

Her ne kadar direnişin en goumlze ccedilarptığı coğrafyalar Ortadoğu ve Latin Amerika olsa dabaşka yerlerdeki direnişler de oumlnem taşıyor ABDrsquode yaşayan 6 milyon Latin koumlkenli işccedilinindaha oumlnce benzeri goumlruumllmemiş bir biccedilimde 1 Mayıs 2006 goumlsterilerine katılmasıldquoimparatorluğun hasat zamanırdquo olarak değerlendirilebilir Konuyla ilgili makalemizde bugelişmenin goumlccedilmen işccedililerin temel haklarının dahi inkacircr edilmesi karşısında ortaya ccedilıkan(kimileri yeni) ccedilok ccedileşitli oumlrguumltlenme biccedilimlerinin bir sonucu olduğu goumlsteriliyor Doğu veBatı Avruparsquodaki oumlnemli tepkilere değinen iki makaleye yer veriyoruz Bunlardan ilkimerkez-sol huumlkuumlmetin sistemli yalan soumlyleme tutumunun ortaya ccedilıkmasını ve huumlkuumlmetinuygulamaya geccedilirdiği radikal kemer sıkma politikalarını takiben 2006rsquoda Budapeştersquodepatlak veren isyanları ele alıyor Doğu Avrupa halklarının neoliberalizmin gerek yaşamstandartlarında gerekse kendilerine olan saygıları uumlzerinde yarattığı tahribatlara karşıgoumlsterdikleri karmaşık ve sıklıkla da gerici tepki bu isyanların ayırt edici oumlzelliği olanldquoyabancı duumlşmanı Yahudi karşıtı Batı karşıtı goumlccedilmenlere karşı tahriklerrdquo biccedilimindetezahuumlr ediyor Diğer makalede 2005-2006 yıllarında Fransarsquoda neoliberalizme karşıdirenişin uumlccedil oumlnemli halkası (Avrupa Anayasasına ldquoHayırrdquo oyu kampanyası Fransızbanliyoumllerinde yaşayan genccedil goumlccedilmenlerin isyanı ve oumlğrencilerin başını ccedilektiği iş yasasıreformuna karşı ccedilıkan hareket) ele alınarak bu uumlccedil olayın oldukccedila farklı ve ccedilok daha umutverici oumlzellikleri inceleniyor Fransarsquoda yaşananlar bir yandan ldquoFransız sosyal modelirdquoninyavaş yavaş dağılması oumlte yandan da Sarkozyrsquonin 2007 seccedilimlerinden zaferle ccedilıkmasınayol accedilan etkenler bağlamında değerlendiriliyor

Bu sayının son boumlluumlmuumlnde 2006 yılı Aralık ayında Londrarsquoda duumlzenlenen HistoricalMaterialismSocialist Register konferansının ldquoKeynesccedili ve Marksccedilı neoliberalizm eleştirileriarasındaki farklar nelerdirrdquo başlıklı oturumuna yapılan katkılarla başlayan neoliberalizmkonulu bir sempozyuma yer veriyoruz Bir buumltuumln olarak bakıldığında bu makalelerneoliberal projenin etkin bir direnişin mutlaka hesaba katmak zorunda olduğu birtutarlılığa ve guumlce sahip olduğunu accedilıkccedila ortaya koyuyor Ayrıca bu makalelerde duumlnyaticaretinde dengesizliklerin artması askericirc işgallerin ters tepen niteliği giderekkatlanılmaz hale gelen eşitsizlikler oumlzelleştirilen tekellerin etkinlikten uzak olmalarıkuumlresel bir ekolojik krizin oumlnuumlne geccedililememesi ve neoliberal projenin benzer ccedilelişkileriylemaliyetleri ortaya seriliyor gerek sol ccediloumlzuumlmlemelerin gerekse tuumlm bu olumsuzluklarakarşı yuumlruumltuumllen muumlcadelelerin sınırlılıkları da vurgulanıyor

Eski sosyalist ve komuumlnist partilerin (ve eski siyaset yapma tarzının) tuumlkenmesinin ya dabastırılmasının geride bıraktığı boşlukta ortaya ccedilıkıp gelişen bu muumlcadelelerin ccediloğu gerekbakış accedilıları ve cesaretleri gerekse geccedilmişte yapılan hataları tekrarlamaktan vegeccedilerliliğini yitirmiş oumlrguumltlenme biccedilimlerini benimsemekten kararlı biccedilimde uzak durmalarınedeniyle takdir edilmeyi hak ediyorlar Oumlte yandan eski partilerin yapmaya ccedilalıştıkları(seccedilmenleri eğitmek iktidarı ulus olarak sahiplenmek devleti doumlnuumlştuumlrmek hemoumlzyoumlnetimi uygulayabilmek hem de temsilcileri hesap verir hale getirmek iccedilin halkıguumlccedillendirmek gibi) kimi şeyleri gerccedilekleştirmenin yeni ve daha iyi yollarını bulmakgerekiyor Bunlar olmazsa direniş yalnızca direnişten ibaret kalır bir adım dahi ileri

gidilemez Kapitalizmi aşma goumlrevi hacirclacirc bizleri bekliyorKatkıda bulunan yazarlara iccediltenlikle teşekkuumlr ederken her zaman yaptığımız uumlzere

bizlerin olduğu gibi katılımcıların da bu sayıda dile getirilen goumlruumlşlerin hepsine tamamenkatılmalarının gerekli olmadığını belirtmek istiyoruz Guumlccedilluumlklere rağmen bu sayınınbaşarıyla yayımlanmasında oumlnemli roller uumlstlenen pek ccedilok kişiye de teşekkuumlrlerimizisunmak istiyoruz Editoumlr yardımcısı Alan Zuegersquoye kapak tasarımını yapan LouisMackayrsquoe Merlin Pressrsquoteki ccedilalışma arkadaşlarımız Adrian Howersquoa ve bu girişinhazırlanmasındaki katkılarından oumltuumlruuml Tony Zurbruggrsquoa Joatildeo Pedro Steacutedile roumlportajıylaoumlnemli bir katkıda bulunan Barbara Schijmanrsquodan ccedilevirmenlik hizmeti alınmasını sağlayanve kitabın Latin Amerika boumlluumlmuumlnuumln hazırlanmasında bize yardım eden dostumuz ve LatinAmerika boumlluumlmuumlnuumln editoumlruuml Atilio Boroacutenrsquoa oumlzel bir teşekkuumlr borccedilluyuz

Son olarak Socialist Registerrsquoın geleceğini ilgilendiren oumlnemli bir gelişmeyi duyurmakistiyoruz Farklı kıtalardaki genccedil sosyalist kuşaklar arasında varlığımızı guumlccedillendirmekamacıyla bizimle editoumlrluumlk goumlrevini paylaşmayı kabul eden Torontorsquodan Greg Albo NewYorkrsquotan Vivek Chibber ve Londrarsquodan Alfredo Saad-Filho uumlccedil yeni ortak editoumlruumlmuumlz olarakseccedilildiler Teklifimizi kabul etmeleri bizi ccedilok sevindirdi ve katkılarıyla Socialist Registerrsquoınoumlnuumlmuumlzdeki yıllarda niteliğinden taviz vermeksizin guumlccedilluuml bir gelişme goumlstermesinisağlayacaklarına inanıyoruz Ayrıca yeni editoumlrlerimizin bu sayının planlanmasıaşamasında olduğu gibi katkıda bulunan ve ilgili tuumlm editoumlrlerin desteklerini her zamanyanlarında hissedeceklerine eminizTemmuz 2007

İslam İslamcılıklar ve Batı

Aijaz Ahmad

Kimlik siyaseti en geniş anlamıyla guumlnuumlmuumlzde bir norm [duumlzguuml] hacircline gelmiş hemsağı hem solu hem de liberal merkezi etkisi altına alarak siyasetin fiili idaresinde olduğugibi kuram ve ccediloumlzuumlmlemelerde de ccedileşitli kılıklarda bizi ccedilepeccedilevre kuşatmıştır Kuumlltuumlrcuumlluumlkya da toplumsal varoluşun asli ve belirleyici halinin kuumlltuumlrden oluştuğu goumlruumlşuuml bukimlikccedililiğin bir yan uumlruumlnuumlduumlr Siyasetle dinin birbirini beslediği her yerde din kuumlltuumlrle vekuumlltuumlr de dinle eş anlamlı hale gelir Oumlrnek vermek gerekirse eşitlikccedili siyasetin İslamiyetile Hıristiyanlığın her birine oumlzguuml mıntıkalar dacirchilindeki hareket alanı soumlz konusuolduğunda solun bu ikisi arasındaki temel farklılığı din kuumlltuumlr ve medeniyete ilişkin birsoumlylem kılığında ortaya koyabilmesi bu oumlzdeşlik sayesinde muumlmkuumln olur Oumlte yandan enpişkin jeopolitik reccedileteleri sağ sunmaktadır

Muumlsluumlmanların ccediloğunlukta olduğu bundan yaklaşık on yıl oumlncesine kadar kısacaldquoMuumlsluumlman uumllkelerrdquo olarak adlandırılan uumllkelere buguumln ldquoİslam uumllkelerirdquo deniliyor Boumlylecetanımlama yalın bir demografi meselesinden ccedilıkarak daha dar bir dini inanccedil meselesinekaymış oluyor Muumlsluumlmanlar arasında bu iki terim birbirinden ayrı tutulmalı Muumlsluumlmanolmak genellikle Muumlsluumlman bir ailede en azından daha geniş (Mısırlı Nijeryalı Luumlbnanlıya da buna benzer) bir milli kuumlltuumlr iccedilinde Muumlsluumlman bir altkuumlltuumlr ortamında duumlnyayagelmeyi ifade eder Oumlte yandan din insanın oumlzguumll (bu nedenle de dil boumllge geleneklersınıf ve benzeri şeylerle derinden bağlantılı olan) karmaşık toplumsal kimliğini oluşturanccedilok sayıdaki bileşenden biri olarak yaşanır dini acircdetler buumlyuumlk oumllccediluumlde yerel ve kişiselolmaya devam eder Bu altkuumlltuumlrel Muumlsluumlmanlık bağlamsaldır şekillenmesinde tarihincoğrafyanın siyasetin daha buumlyuumlk bir ccedilokdinli ortamın maddi yaşamın sayısız ritmininderin etkisi vardır Hindistanrsquoın Batı Bengal eyaletinde Bengalce konuşan bir Muumlsluumlmanolmakla komşu uumllke Bangladeşrsquote Bengalce konuşan bir Muumlsluumlman olmak aynı şeydeğildir yakın ccedilevrenin belirleyici bir etkisi bulunur Bu Muumlsluumlman altkuumlltuumlrel varoluşundini boyutu mezhepsel ve ideolojik oumlzelliklerin farklı tezahuumlrlerinde goumlruumllebilir OumlrneğinŞii ve Suumlnni mezhepleri ya da Şiilerin ccedileşitli alt mezhepleri Vahhabiler ve Ahl-e-Hadithgibi Suumlnnilerin daha tutucu olan alt mezhepleri dinin bazı kurallarını zorlayan Sufigeleneğe meyledebilecek diğer mezhepler hatta laik milliyetccedililiğe komuumlnizmebilinemezciliğe [agnostisizm] tanrıtanımazlığa [ateizm] ve benzerlerine meyilli olanlarbile varoluşsal bakımdan kendilerini İslam altkuumlltuumlruumlnuumln değil Muumlsluumlman altkuumlltuumlruumlnuumln birparccedilası olarak hissederler

Duumlnyanın en buumlyuumlk Muumlsluumlman nuumlfusuna sahip uumllkesi Endonezyarsquoda nuumlfusun buumlyuumlk birkesiminin guumlndelik yaşam kuumlltuumlruuml Hinduizmin ve bazı yerlerde de Budizmin dikkat ccedilekiciizlerini taşır Hindistan duumlnyada en fazla Muumlsluumlmanın yaşadığı ikinci uumllkedir ve HindistanAntropoloji Araştırmaları tarafından yayımlanan kapsamlı araştırmalar uumllkenin herhangibir boumllgesinde (oumlrneğin Guumlneyrsquode Keralarsquoda Doğursquoda Batı Bengalrsquode Kuzeyrsquode Uttar

Pradeshrsquote) yaşayan Muumlsluumlmanların guumlndelik kuumlltuumlrel uygulamalarının yuumlzde 80rsquodenfazlasının aynı boumllgede yaşayan Hindu komşularıyla aynı olduğunu uumllkenin uzakboumllgelerindeki Muumlsluumlmanlarla pek az ortaklık taşıdığını ortaya koymaktadır İbadetusullerinin bazıları uzakta yaşayan dindaşlarıyla aynıdır ve siyaset alanında uumllkeyi birgirdabın iccediline ccedileken Hindu ccediloğunluk youmlnetiminin toplulukccediluluğuna [komuumlnalizm] karşıortak bir korku beslerler

Duumlnyanın uumlccediluumlncuuml buumlyuumlk Muumlsluumlman uumllkesi olan Bangladeş ortak dinin bir ulus-devletoluşumu iccedilin yeterli temel olduğu fikrini (yani Pakistan ldquofikrirdquoni) reddeden laik birmilliyetccedililik anlayışı doğrultusunda yaklaşık kırk yıl oumlnce meydana getirilmiştir Aynenulemanın buumlyuumlk ccediloğunluğunun 1947 yılında Pakistanrsquoın yaratılmasına ccedileşitli nedenlerlekarşı ccedilıkması gibi İslamcılar da Bangladeşrsquoin yaratılmasına karşı ccedilıkmışlardır Bangladeşrsquoteuumlrkuumltuumlcuuml bir İslamcı hareketin ortaya ccedilıkışı yakın geccedilmişte olmuştur ve buumlyuumlk oumllccediluumlde ilkkez Carter youmlnetimince Afganistanrsquoda komuumlnizm karşıtı bir cihat başlatmak iccedilinoluşturulan silahlı İslamcı militanlığın giderek kuumlreselleşmesiyle ilgilidir Bu oumlrnek bu tuumlrdini ve kuumlltuumlrel kimlikler yaratılmasının ve yok edilmesinin ne kadar siyasi saiklere bağlıtarihsel olarak koşullu ve ideolojik accedilıdan kurgusal olduğunu goumlsterir

Buumltuumln duumlnya Muumlsluumlmanlarının birliğini amaccedillayan Endonezya halk İslamı laik ccedilokdinliHindistanrsquoda yaşamış ccedileşitli Muumlsluumlman altkuumlltuumlrleri Pakistanrsquoın yaratılmasına ideolojikgerekccedile sağlayan ldquoMuumlsluumlman milliyetccedililiğirdquonin aşırılıkları laik bir ulus olarak Bangladeşrsquoinyaratılmasına yol accedilan Doğu Pakistanrsquoın dilsel milliyetccedililiğinin tutarsızlığı bu oumlrneklerinhepsi youmlnetim şekline veya kuumlltuumlre iccedilkin bir İslami nitelik atfetmenin ne kadar yanıltıcıolabileceğini goumlsteriyor Tuumlm bu halklardan ldquoİslamrdquo uumllkeleri diye bahsedilmesi genelolarak İslamcılığın oumlzguumllluumlğuumlnuuml ve oumlzguumlnluumlğuumlnuuml goumlrmezden gelmek Muumlsluumlman insanlarınhiper-İslamcı olduklarını farz etmek Şarkiyatccedilılar [Oryantalist] kadar dinci sağın dapropagandasını yaptığı kuumlltuumlruumln (dolayısıyla toplumsal varoluşun ve siyasi kaderin)kurucu unsurunun din olduğu goumlruumlşuumlne boyun eğmek anlamına gelecektir

TOPLUMLARIN İSLAMCILAŞTIRILMASIAFGANİSTANrsquoDAN IRAKrsquoA

İslamcı koumlktendinciler [fundamentalist] yasal yapılar toplumsal normlar hacirckim eğitimsistemleri popuumller kuumlltuumlrler ve benzeri şeylerin accedilıkccedila İslami olmaması nedeniyle buuumllkeleri İslami olmamakla succedilluyorlar Boumlylece İslamcılaştırma projeleri accedilıklığakavuşuyor Bu uumllkeler Muumlsluumlmanlar ancak aynı zamanda İslami yapılmaları da gerekiyorSuumlnni koumlktendincilere goumlre ağırlıklı olarak Şiilerden oluşması gibi basit bir nedenden oumltuumlruumlİran İslami değildir Pek ccedilok el Kaide uumlyesinin iccedilinden geldiği yeni Vahhabi muhalefetinegoumlre ne Suudi Krallık Ailesi ne de ona meşruiyet kazandıran dinsel yapılanma İslamiolarak adlandırılabilir Suudi Arabistanrsquoın hakiki İslam adına yeniden fethedilmesigereklidir Yeri geldiğinde bu olguların tarihsel koumlkenlerine geri doumlneceğim Şimdilik1970rsquolerin ortalarından itibaren birccedilok uumllkede fazlasıyla oumlne ccedilıkmaya başlayan ccedileşitli

İslamcı oumlbeklenmelerin ayırt edici oumlzelliğinin birbirleriyle bağlantıları olmayan buoluşumların neredeyse hepsinin kendi ulusal ortamları iccedilinde buumlyuumlmeleri ve kendi ulus-devletlerini doumlnuumlştuumlrmeyi amaccedillamaları olduğunu soumlylemekle yetineceğim (Bunun oumlnemlibir istisnası 1920rsquolerde Mısırrsquoa oumlzguuml bir olgu olarak ortaya ccedilıkan ancak daha sonra1950rsquolerde Nasır tarafından bastırıldığında bazı Koumlrfez rejimleri tarafından himaye edilenve ccedileşitli uumllkelerdeki kollarıyla giderek pan-Arap bir olgu hacircline gelen İhvanuumll Muumlsliminyani Muumlsluumlman Kardeşler oumlrguumltuumlduumlr) Gerek 1979 Kasımrsquoında Mekke camisini ele geccedilirerekduumlnya medyasında sansasyon yaratan Suudi Arabistanrsquodaki yeni Vahhabi grup olsungerek Enver Sedatrsquoa suikast duumlzenleyerek o doumlnemin en ccedilarpıcı eylemini gerccedilekleştirenMısırrsquodaki ccedileşitli (ortak bir adlandırmayla Cemaat-uumll İslam olarak anılan) İslamcı gruplarolsun gerekse devlet oumlncuumlluumlğuumlnde İslamcılaştırma suumlrecini başlatan Pakistanrsquoın askerkoumlkenli diktatoumlruuml Ziya uumll Hakrsquoa duumlzenlenen suikastı gerccedilekleştiren grup olsun bu oumlzellikhepsi accedilısından geccedilerlidir Vahhabi otokrasisine rağmen doğal olarak Suudi rejiminin sadıkbir destekccedilisi olan ABD Truman doktrininin ilanından itibaren ccedileşitli uumllkelerdekiİslamcıları komuumlnizme ve radikal laik milliyetccedililiğe karşı sistemli biccedilimde desteklemişti

Endonezya ve Cezayir Filipinler ve Sudan tabii ki Mısır ve Suudi Arabistan gibi farklıuumllkelerde faaliyet goumlsteren bu gruplardan birccedilok kişiyi bir araya toplayıp Sovyetlerrsquoindoğrudan muumldahalesi gerccedilekleşmeden bir hayli zaman oumlnce onları Afganistanrsquodakomuumlnizmle savaşacak ve (Carterrsquoın Ulusal Guumlvenlik Danışmanı Brzezinskirsquonin ifadesiyle)Sovyetler Birliğirsquoni ccedilatışmanın iccediline ccedilekecek iyi eğitimli sağlam finansman kaynaklarınasahip iyi teccedilhizatlanmış bir kuvvet hacircline getirmiş olması Carter youmlnetiminin buumlyuumlkbaşarısı oldu1 Guumlnuumlmuumlzde ldquoİslami teroumlrizmrdquo hatta bazıları tarafından ldquoİslami faşizmrdquoolarak adlandırılan olgu doğrudan bunun sonucudur İran İslam Cumhuriyeti bugelişmelerden tamamen bağımsız olarak yaklaşık aynı tarihlerde ortaya ccedilıktı ancakSaddamrsquoın İranrsquoı İsrailrsquoin Luumlbnanrsquoı işgal etmesi Afgan muumlltecilerin İranrsquoa akın etmesi vebenzeri ccedileşitli baskıların etkisiyle daha geniş bir boumllgesel şekillenmenin iccediline doğruccedilekildi Luumlbnanrsquodaki Hizbullah ldquoAfganlı Araplardanrdquo (Afganistanrsquoda savaşmaları iccedilinCIArsquonin2 devşirdiği Arap koumlkenli cihatccedilılardan) bağımsızdı ve hacirclacirc da oumlyle olmayısuumlrduumlruumlyor bu unsurların Luumlbnanrsquoda bulunan kimi Filistin kamplarına sızmaları yeni birgelişmedir ve Hizbullah buna karşı ccedilıkmaktadır İslamcı partiler Pakistanrsquoda ccedilok daha eskibir geccedilmişe sahip ancak iccedilinde bulundukları marjinal konumdan sıyrılıp Pakistantoplumunda merkezicirc bir konuma yerleşmeleri muazzam maddi ve oumlrguumltsel kaynaklarakavuşmaları Afgan cihadının Pakistan topraklarından idare edilmesi sayesinde olmuştur ndashbu partiler daha sonraları Taliban hacircline gelecek oumlrguumltlenmenin ideolojik oluşumundabaşrole sahip olacaklardı1 Brzezinski 15-21 Ocak 1998 tarihleri arasında Le Nouvel Observateurrsquoda yayımlanan roumlportajda şoumlyle diyordu

ldquoSovyetlerrsquoin sınırı resmen geccediltikleri guumln Carterrsquoa şoumlyle yazmıştım Şu anda SSCBrsquoye kendi Vietnam savaşını yaşatmaşansımız doğdu Duumlnya tarihinde bundan daha oumlnemli bir olay var mı Taliban mı Sovyet imparatorluğunun ccediloumlkmesimi Muumlsluumlmanların biraz tahrik edilmesi mi Orta Avruparsquonın kurtulması ve soğuk savaşın sona ermesi mirdquo

2 ABD Merkezi Haber Alma Teşkilatı ndashccedilevAfgan cihadı sona yaklaşırken bu kadroların bir kısmı oumlnce Keşmirrsquoe ve ardından da

Muumlsluumlman nuumlfusun ağırlıkta olduğu Orta Asyarsquodaki Sovyet cumhuriyetlerine CcedileccedilenistanrsquoaBosnarsquoya ve başka yerlere sızıyorlardı Bu deneyimli kadroların Afgan cihadının sonaermesinin ardından devreden ccedilıkarak kendi uumllkelerinde kargaşa yaratmak iccedilin serbest

kalması ve guumlnuumlmuumlzde el Kaide denilen gevşek ilişkiler ağını suumlrduumlrmesi ABDrsquonin bustratejisinin uzun doumlnemli sonuccedilları oldu ldquoEl Kaiderdquo teriminin koumlkenleri pek belirgindeğildir Asıl olarak komuumlnizm karşıtı Afgan cihadı sırasında yabancı uumllkelerden gelerek biraraya toplanan cihatccedilı gruplarda yer alanların isimlerinin ve bunlara yapılan oumldemelerintutulduğu kayıt defterine goumlndermede bulunduğu soumlyleniyor Usama bin Ladin bu buumlyuumlkgrubun oumlnde gelen liderlerinden biri değildi Afgan cihadının sona ermesiyle birlikte bugrubun ccedileşitli uumlyelerinin ve alt gruplarının dağılmasının ardından birbirlerine bağlı tek birmerkezden idare edilen bir grup olarak varlığını suumlrduumlrduumlğuumlnuuml soumlylemek pek inandırıcıolmaz Afganistan ABDrsquonin iktidara getirdiği muumlcahit gruplar arasında kanlı ve kıyıcı birccedilarpışmanın yaşandığı bir doumlnemden geccedilti Yeni bir kuvvet olarak ortaya ccedilıkan Taliban bugrupların hepsini tasfiye etti Talibanrsquoın Usama bin Ladinrsquoe ev sahipliği yapmasına karşınuumllke belli bir biccedilimden yoksun ve kuumlresel olarak dağınık bir olguyu idare edebilecek kalıcıbir odak olamazdı Aslında Taliban kuumlresel bir cihada girişmekten ccedilok kendi youmlnetiminisağlamlaştırmakla uğraşıyordu Guumlnuumlmuumlzde el Kaide en iyi ihtimalle karşılıklı bağlantılarıccedilok zayıf olan ilgi gruplarının [affinity group] oluşturduğu gevşek bir ağ olaraktanımlanabilir Her ne kadar Afganistan ve Irak işgalleri bu tuumlr grupların yanı sıra kendibaşlarına harekete geccedilen (kendi deyişleriyle) şehitlerin artıp yaygınlaşmasına kesinliklekatkıda bulunmuş olsa da bu tanımlamanın geccedilerliliğini koruduğunu duumlşuumlnuumlyorum

ABDrsquonin başını ccedilektiği uluslararası medyanın ldquooumlzguumlrluumlk savaşccedilılarırdquo diyerek kazandırdığıbuumlyuumlk şoumlhret sayesinde bu gruplar kuumlresel bir meşruiyete ve gizemli bir havaya sahipoldular ABDrsquonin Afganistanrsquoda bir araya getirdiği İslamcı cihatccedilı kuvvete ldquomuumlcahitlerrdquo(cihat yolunda ilerleyenler) dendiği ve Başkan Reaganrsquoın Oval Ofisi ziyaret eden liderlerildquoKurucu Babalarımızın3 ahlaki eşitlerirdquo diyerek tanıttığı buguumln hatırlanmıyor Bushyoumlnetimi de iki oumlnemli katkıda bulundu Birincisi 11 Eyluumll 2001rsquode yaşanan korkunccedilolayların hayatta kalan succedilluların bireysel olarak ya da grup halinde sorumlu tutulacaklarıuluslararası bir succedil olarak değil de karşılığında kuumlresel bir savaşın ilan edileceği birldquosavaşrdquo fiili olarak değerlendirilmesiydi İşlenen succedilla hiccedilbir ilişkileri olmayan Afganistanve Irak işgal edildi boumllgedeki diğer uumllkeler ya baskı altına alındılar ya da tehdit edildilerve İsrailrsquoe İşgal Altındaki Filistin Topraklarırsquonda serbestccedile hareket etme izni verildi Kaccedilansuccedilluların sadece ABDrsquoli değil duumlnyanın doumlrt bir yanındaki kolluk kuvvetleri tarafındanarandığı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu kişilerin imha edilmeleri ya da eylemsizliğe suumlruumlklenereketkinliklerini kaybetmeye zorlanmaları beklenirdi Aksine kuumlreselleşen bir medeniyetlersavaşının ortakları olarak sahip oldukları o gizemli hava muumlthiş arttı O zamana kadarUsama bin Ladinrsquoin adını duumlnyada pek az kişi duymuş Duumlnya Ticaret Merkezirsquoneduumlzenlenen saldırıyı Muumlsluumlman uumllkelerde yalnızca az sayıdaki fanatik sevinccedille karşılamıştıTahran sokaklarında Amerikan halkıyla dayanışma goumlsterileri duumlzenlenir Arafat gibiliderler taziye mesajları goumlnderirlerken Taliban da bizzat eylemi kınamıştı Usama binLadinrsquoin bir efsaneye hatta bazılarının goumlzuumlnde bir kahramana doumlnuumlşmesi Amerikarsquonınmisilleme olarak yaptığı saldırının şiddeti bir oumllccediluumlde de Usama bin Ladinrsquoin saldırınınbeyni olarak sunulmasının yarattığı ayinsel efsun ile yaptığı cuumlretkacircr accedilıklamaların elCezire gibi basın organları aracılığıyla televizyonlarda yayımlanması sayesinde olduMuumlsluumlman uumllkelerin bazılarının işgal edilmesi diğerlerinin de işgal tehdidiyle karşı karşıya

kalması İslami medreselerden tutun da LSE4 mezunlarına kadar konuyla fazlailgilenmeyen ccedilok sayıda Muumlsluumlman gencin artık yeni cihada katılmayı istemesi sonucunudoğurdu Cihada katılmanın bizzat ABD tarafından moda hacircline getirildiğini tekrar tekrarvurgulamak gerekiyor Bu moda halen devam ediyor ancak bu sefer ABDrsquoye karşı3 ABDrsquonin kurulmasında roluuml olanlar ndashccedilev4 Londra İktisat Okulu ndashccedilev

İkincisi ABD işgalin ardından uumllkeyi mezhepsel ccedilizgilerde yeniden şekillendirerek hızlacemaatccedili yapılanmayı geliştirmeye youmlneldi Bunu yaparken oumlnce Kaliforniya veLondrarsquodan yeniden uumllkeye ithal edilen suumlrguumlndeki liderlerle teknokratlara ardından kısabir suumlreliğine CIArsquonin kıymetli varlığı İyad Allavirsquoye bel bağladıktan sonra en sonundaccedilelişkili bir biccedilimde uzun suumlredir İranrsquodaki dini rejimce beslenen Dava Partisi ve Irak İslamDevrimi Yuumlksek Konseyi (IİDYK) tuumlruuml accedilıkccedila koumlktendinci olan Şii oumlrguumltlerle uzlaşmayavardı Dava Partisirsquonin kuruluş tarihi tam olarak belli değil ancak kuumlccediluumlk ve etkisiz bir Şiioumlrguumltlenmesi olarak 1960rsquolardan itibaren varlığını suumlrduumlrduumlğuuml biliniyor İslam Devrimirsquondenve Irak-İran Savaşırsquonın başlamasından sonra İran Devrim Muhafızları tarafından eğitilenbuumlyuumlkccedile bir milis kuvvetine sahip olan oumlrguumltuumln buumlyuumlk bir kısmı İranrsquoa geccedilmişti IİDYK isesoumlylentilere goumlre Ayetullah Humeynirsquonin emriyle daha sonra İran topraklarında kurulduOumlrguumltuumln milisleri İranlılar tarafından buumlyuumlk bir oumlzenle eğitildi Hiccedilbir oumlrguumlte katılmayanulemanın ateşli bir genccedil uumlyesi olan Mukteda el Sadr Şii olmamasına karşın Saddamduumlşmanı olan Kuumlrt lider Celal Talabani gibi zaman zaman himaye edilerek desteklendiABD de oumlzellikle birinci Koumlrfez Savaşırsquonın ardından Saddam aleyhine doumlnduumlğuumlnde İran buiki oumlrguumlt ile ABD arasında dostane bağlantılar kurulmasına aracılık etti İşgalin hemenoumlncesinde ABD liderlerinin Şiilerin kendilerini sevinccedille karşılayacakları iddiası kuruguumlruumlltuumlden ibaret değildi ABDrsquoye bu oumlrguumltlerle ulemanın uumlst kesimindeki kişilerin Şiikitleleri emperyalizm karşıtı militanlıktan uzak tutacakları guumlvencesi verilmişti

Bu arada Suumlnni koumlktendinci gruplar esin kaynakları olan ve geccedilmişte Saddam Huumlseyinile muumlcadele eden pan-Arap İhvanuumll-Muumlslimin (Muumlsluumlman Kardeşler) oumlrguumltuumlyle birleşerekAmerikalılara karşı savaşmaya başlamış ve dağıtılan Baasccedilı kadrolar da ccedilok geccedilmeden bugruplara katılmıştı Bu gruplara sırasıyla ldquoSaddamrsquoa bağlı guumlccedillerrdquo ldquoBaas Partisi kalıntılarırdquove son olarak da ldquoSuumlnni direnişirdquo isimleri yakıştırıldı Durumu daha da karmaşıklaştıran ikietken daha soumlz konusuydu Hazırlanan yeni anayasal duumlzenlemelere goumlre iktidar veakraba kayırmacılığı sistemleri mezhepsel ve etnik temellerde şekillendiriliyorduSonuccedilta herkesin birbiriyle rekabet ettiği tam bir belirsizliğin yaşandığı bu doumlnemboyunca hangi araccedillarla olursa olsun ilgili buumltuumln tarafların muumlmkuumln olduğunca avantajelde etmeye ccedilalıştığı bir durum ortaya ccedilıktı İkinci olarak ve daha da oumlnemlisi Irakdevletinin sistemli biccedilimde parccedilalanması (Irak ordusu ile guumlvenlik kuvvetlerinin terhisedilmesi ve ldquoBaassızlaştırmardquo ismi altında sivil kurumların tasfiye edilmesi) buumlyuumlkzorlukların yaşandığı bir doumlnemde tam bir toplumsal ccediloumlkuumlşe yol accediltı İşgalden oumlnceldquoyaptırımlarrdquoın uygulandığı zaman zarfında ve işgal sırasında Irak nuumlfusunun yaklaşıkyuumlzde onunun hayatını kaybettiği tahmin edilmektedir Nuumlfusun daha buumlyuumlk bir kısmı iseuumllke iccedilinde ya da dışında muumllteci olarak yaşamak zorunda kalmıştır Bazı hesaplamalaragoumlre işsizlik yaklaşık yuumlzde 70rsquoe yuumlkselmiş sağlık ve eğitim hizmetleri asgari duumlzeyegerilemiş her yer silah deposu hacircline gelmiş ve sıklıkla kendilerini milis olarak tanıtan succedil

ccedileteleri ortalıkta kol gezmeye başlamıştır Ardından patlak veren mezhep ccedilatışmaları Iraktarihinde eşi goumlruumllmemiş bir yoğunluğa ulaşarak uumllkenin her yerini insanı dehşete duumlşuumlrenbir kan goumlluumlne ccedilevirmiştir

ABD Dışişleri Bakanı Condoleezza Rice İsrailrsquoin Luumlbnanrsquoı işgal etmesini onaylarcasına birifadeyle Yeni Ortadoğursquonun doğuşunda karşılaşılan sorunun ldquobebeğin diş ccedilıkarırkenccedilektiği sıkıntırdquoya benzer bir şey olduğunu soumlylemişti ABD Irakrsquota oumlnuumlnuuml accediltığı komuumlnalsoykırımın da aynı şekilde bir ldquodiş ccedilıkarma sıkıntısırdquo olduğunu Irakrsquota ezelden beri birSuumlnni-Şii ccedilatışması yaşandığını Osmanlılar Britanya manda idarecileri Haşimi krallığı veardından iktidara gelen ldquoSuumlnnirdquo diktatoumlrluumlkler tarafından sıkı sıkıya baskı altında tutulannefret duygularının Amerikarsquonın Saddam rejimini yıkmasıyla birlikte accedilığa ccedilıktığını iddiaedebilir Bu tehlikeli bir laf salatasından başka bir şey değil

Saddam youmlnetimi acımasız bir otokrasiydi En temel koşul kişisel sadakatti vesadakatlerinden şuumlphelendiği en sadık danışmanlarını (ve yakın akrabalarını) bile ortadankaldırmaya yatkındı Saddam daha fazla guumlvenilir olduklarını duumlşuumlnduumlğuuml Tikrit aşiretindenyakınlarını uumlst mevkilere getiriyordu Buumlyuumlk oumllccediluumlde zayıflattığı ldquomuumlttefiklerrdquoiyle zamanzaman koalisyonlar kursa da Baas Partisirsquonin tek parti youmlnetimi huumlkuumlm suumlruumlyordu Guumlccedilmerkezlerinden uzak olunması oumllccediluumlsuumlnde sahip olunan guumlccedil de azalıyordu ve Baasccedilıolmayanların hiccedil şansı yoktu Yine de samimi bir Baasccedilı ve sadık bir Saddam yandaşı olanTarık Aziz kabinenin ve merkez kadronun oumlnemli bir uumlyesi olabiliyordu Hıristiyanolmasının bir oumlnemi yoktu Şii ulema ve Suumlnni koumlktendinciler Saddamrsquoı asla tasvipetmediler Saddam buumlyuumlk bir zevk duyarak her iki kesimi de acımasızca baskı altındatuttu Kurumsal guumlcuuml ccedilok daha fazla olan Şii ulemanın guumlcuumlnuuml goumlstermek amacıyladuumlzenlendiği kitlesel dini merasimler bu kesimi ve takipccedililerini Saddam accedilısından dahabuumlyuumlk bir hedef hacircline getirmişti Bu arada guumlney Irakrsquotaki Kerbela şehri duumlnyadakiŞiilerinin en oumlnemli hac merkezi olmaya devam ederken oumlnemli bir dini eğitim merkeziolan Necefrsquote yaşayan ulemanın el Sistanirsquoden oumlnceki en kıdemli lideri olan Ayetullah HuiHumeynirsquonin devrimden sonra buumlyuumlk bir duumlnyevi guumlccedil kazanmasına gelinceye değin duumlnyagenelinde Şiiler arasında diğer İranlı liderden muhtemelen ccedilok daha buumlyuumlk bir etkiyesahipti Humeyni uzun yıllar boyunca Baas youmlnetimi altındaki Irak topraklarında huzurlubir suumlrguumln hayatı yaşamıştı Saddamrsquoın İran Şahının baskılarına boyun eğerekHumeynirsquoden uumllkeden ayrılmasını talep etmesi İslam Devrimirsquonden birkaccedil ay oumlnceolmuştu Fransarsquoya giden Humeyni birkaccedil ay sonra devrim kahramanı olarak İranrsquoadoumlnmuumlştuuml

Ancak tuumlm bu gelişmelerin ardından Saddam accedilıkccedila Humeynirsquoyi devirmek amacıylaİranrsquoa saldırdı ccediluumlnkuuml sınırlarının hemen dibinde hem guumlccedilluuml hem de (toprakanlaşmazlıkları dacirchil) suumlrekli ccedilatışma iccedilinde olduğu bir uumllkenin topraklarında İslami birrejimin huumlkuumlm suumlrmesini istemiyordu Saddamrsquoın ordusu ağırlıklı olarak Suumlnni koumlkenliBaasccedilı subaylar tarafından youmlnetiliyordu erler arasında Suumlnniler kadar Şiiler debulunuyordu ve herkes savaşıyordu Şii İranrsquoa karşı savaşmayı reddeden Iraklı Şiilere pekrastlanmıyordu ve savaş ccediloğunluğun Şiilerden oluştuğu boumllgelerde cereyan ediyorduAyrıca işlediği korkunccedil succedillara karşın Saddamrsquoın Kuumlrtlere youmlnelik genel yaklaşımınınAvrupalı modern ve demokratik Tuumlrklerden ccedilok daha koumltuuml olmadığını da hatırlayalımBuradaki ana mesele oumllmuumlş bir diktatoumlruuml temize ccedilıkarmak değil konuyu belli bir

buumltuumlnsellik iccedilinde değerlendirmekBoumlylesine buumltuumlncuumll bir bakışın her zamankinden daha fazla gerekli olduğunu

duumlşuumlnuumlyorum ccediluumlnkuuml Şii cemaati seccedilkinleri ile ABD merkezli İslam Ccedilalışmaları sanayisininbeslediği Irakrsquoın yakın tarihine ilişkin hiper-İslamileştirilmiş anlayış giderek yaygınlıkkazanıyor ndashhatta kimi solcularda bile goumlruumllebiliyor Saddam doumlneminde Şiilerle Suumlnnilerarasında evlilikler yaygındı Amerikarsquonın vesayeti altında Şii-Kuumlrt ittifakının iktidaragelmesinden sonra silah zoruyla bu ccediliftlerden boşanmaları istenmeye başlandı Karma biryapıya sahip bu ailelerden yuumlz kadarı bir araya gelerek haklarını savunmak uumlzere birdernek kurduklarında bu kişilerden bazıları oumllduumlruumllduuml ve derneğin faaliyetleri yasaklandıSaddam doumlneminde yuumlz binlerce Şii guumlneydoğu Bağdatrsquoın (buraya daha sonra Sadr Şehridenecekti) sokaklarını doldurduğunda cemaatler arasında nadiren şiddet olaylarıyaşanıyordu ABDrsquonin şehri işgal etmesinin ardından duumlzenlenen her iki mezhepuumlyelerinin de katıldığı ve Şii ulemanın oumln saflarda yer aldığı ilk işgal karşıtı goumlsteri birSuumlnni camisinde yapılmıştı Bundan doumlrt yıl sonrasına baktığımızda istisnasız hermahallede etnik bir temizlik yapıldığını goumlruumlyoruz Tuumlm bunlara rağmen Saddamotokrasisinin ldquoSuumlnni bir rejimrdquo olarak tanımlanması sol ccedilevreler arasında bile yerleşmiştirSaddam yaklaşık ccedileyrek yuumlzyıl boyunca Irakrsquoı youmlnetti bu makaleyi okuyanlar Saddamyoumlnetiminden ilk kez ne zaman ldquoSuumlnni rejimirdquo diye bahsedildiğini bunun ne kadar yeni birgelişme olduğunu kendi kendilerine pekacirclacirc sorabilirler

Irak işgalinin hazırlıkları yapılırken solun oumlnde gelen bazı aydınları dikkat ccedilekici birarguumlmanla ortaya ccedilıktılar Saddamrsquoın acımasız bir diktatoumlr bir nevi ccedilağımızın Hitlerrsquoiolması ve Batırsquonın accedilıkccedila liberal demokrat olması nedeniyle Saddamrsquoı devirip liberaldemokrasiyi tesis etmek amacıyla Irakrsquoı oumlzguumlrluumlğuumlne kavuşturacak bir savaşa girmekBatırsquonın hakkı idi Liberal demokrat devletlerin Nazi-faşist ittifakını bozguna uğratmakamacıyla savaşa dacirchil oldukları II Duumlnya Savaşı ile benzerlikler kuruluyordu GeccedilmişteABDrsquonin Uumlccediluumlncuuml Duumlnya uumllkelerinde gerccedilekleştirdiği işgal fiillerinde asla barış ve adaletarayışıyla değil daima tam tersi nedenlerle harekete geccediltiğini goumlsteren buumltuumln tarihselkanıtlar bu arguumlmanda unutulmuş gibi goumlzuumlkuumlyor İmparatorluk hacirckimiyetininsavunuculuğunu yapan Walzer ve Ignatieff gibilerinden sıkccedila işittiğimiz ldquohaklı savaşlarrdquoailişkin yarı felsefi palavralara endişe verici biccedilimde yakın bir soumlylemin benimsenmesinin desolun sunduğu bu arguumlman accedilısından oumlnemi yoktur Yaşanan deneyimlerin ardından işgalordusunun silahları altında hazırlanan mezhepsel ve etnik seccedilmen listeleri temel alınarakve Amerikalılar tarafından hazırlanan anayasa uyarınca yapılan seccedilimlerin demokrasiyedoğru bir ilerleme anlamına geldiğine seccedilimle işbaşına gelen huumlkuumlmetin meşru birhuumlkuumlmet olduğuna sol saflar arasında hacirclacirc inananlar olduğu goumlruumlluumlyor Marksizmmeselesini ve bu tuumlr bir uygulamanın Cenova Soumlzleşmesirsquonin accedilıkccedila ihlali anlamınageldiğini şimdilik bir kenara bırakalım Mezhepccedili ccediloğunluğa mecliste otomatikmansandalye ccediloğunluğu veren mezhepsel ve etnik boumlluumlnmelere dayanan bir seccedilim sistemininbu boumlluumlnmeleri kalıcı hale getirmenin liberal ve laik bir demokrasinin ortaya ccedilıkmasınıengellemenin bir aracı olacağı sıradan liberal demokrat standartlar kullanılarak biletahmin edilebilir Fransarsquonın arkasında iktidarın seccedilkin grupları arasında paylaşılmasınısağlayan anayasal bir mekanizma miras bırakması ve seccedilkin grupları arasındakiuzlaşmaların bozulmasıyla birlikte iccedil savaşların bir salgın hacircline geldiği Luumlbnan deneyimi

bu eski oumlrneğin başka yerlerde de uygulanmaması iccedilin iyi birer ders olabilirlerdi Tersinesiyasetin Luumlbnanlılaştırılmasının daha fazla demokrasiye youmlnelik bir adım olarak her yerdedesteklendiği ortaya ccedilıkıyor Nasıl olur da boumlyle bir şey savunulabilir

Bunu soumlyleyenler ardından başka şeyleri de savunmak zorunda kalacaklar Saddamrejimi oumlylesine faşist bir rejimdi ki ldquofaşizmrdquo bir daha dirilmemek uumlzere toprağagoumlmuumllduumlğuuml muumlddetccedile yabancıların bir suumlreliğine uumllkeyi işgal etmesi mezhep ve etnisiteyedayalı uydurma seccedilimler meclisler dacirchil her şey bundan daha iyidir Ayrıcadiktatoumlrluumlklerin etkisiyle bir buumltuumln olarak Irak toplumunun (ve Suriye Mısır İran gibiboumllgenin diğer toplumlarının) Batırsquonın sahip olduğu tuumlrden bir demokrasiyle gerccedilektenbaşa ccedilıkamayacak oumllccediluumlde gaddarlaştığını da savunmak gerekecektir Bir geccediliş doumlneminevesayet doumlnemine ihtiyaccedilları vardır demokrasiyle başa ccedilıkmayı oumlğrenmek zorundadırlarBu suumlreccedilte diye devam eder bu arguumlman her şeyden oumlnce dinin bu toplumların mevcutgerccedilekliği olduğunu kabul ederek işe başlamak gerekir Irakrsquotaki Şii ccediloğunluk ccedilok ama ccedilokuzun bir suumlredir (Osmanlı youmlnetimi altında Haşimi monarşisini kuran Manda doumlnemisırasında Suumlnni hacirckimiyetini suumlrduumlrmekten başka bir şey yapmayan ve Saddamrsquoın ldquoSuumlnnirejimirdquoyle doruk noktasına ulaşan monarşi sonrası rejimlerde) Suumlnni idaresi altındayaşamak zorunda kalmıştır Bu nedenle mezhepler ve etnik gruplar arasında en fazlanuumlfusa sahip olmaları nedeniyle Şiilerin hakları olan iktidarın keyfini suumlrebilecekleri birdoumlneme ihtiyacı vardır Irakrsquoın Bu durumda anayasal teminatlar ccedilerccedilevesinde sektoumlrelbloklar arasında yapılacak muumlzakerelerin demokratik youmlnetimin temelini oluşturanmuumlzakere yoluyla anlaşmaya varma sanatını herkese oumlğreteceğine inanmak gerekecektirMısırrsquoı dışarıda bırakırsak buumltuumln Arap uumllkelerinden daha fazla Muumlsluumlmanın yaşadığısoumlmuumlrge olmaktan kurtulur kurtulmaz (okuryazarlık oranının ve kişi başına gelir duumlzeyininccedilok daha duumlşuumlk olmasın karşın) genel oy hakkı ile laik demokrasiyi kurumsallaştıran aksiyoumlndeki Hindistan oumlrneği aslında oumlnemli değildir ccediluumlnkuuml Hindistanrsquoın buumlyuumlk ccediloğunluğuHindursquodur ve Hinduların tamamen farklı bir medeniyeti vardır Muumlsluumlmanların ccediloğunluktaolduğu uumllkeler bu tuumlr bir medeniyet ethosuna5 sahip değillerdir Dinlerinde ya da geccedilmiştarihlerinde kendilerini eşitlikccedili goumlruumlşlere hazırlayacak hiccedilbir şey bulunmamaktadır veneresinden bakılırsa bakılsın duumlşuumlnsel yaşantıları hacirclacirc Ortaccedilağdan kalma bir ulemakesiminin hacirckimiyeti altındadır Ve buna benzer şeyler5 Bir toplumu ya da toplumsal kuumlmeyi başkalarından farklı kılan kuumlltuumlrel oumlzelliklerin tuumlmuuml (yol-toumlre) (TDK) değerler sistemi ndash

ccedilevAsılsız bir tarih bilgisine dayanan bu arguumlmanlar her ne kadar asil ve cesur şeylermiş

gibi sunulsalar da aslında ister istemez ilkccedililik [primordializm] ile kuumlltuumlrel farkccedilılıkrsquoın oumlbuumlrduumlnya bilgisine [eskatologya] dacirchildirler Buumltuumln insanlar sahip oldukları dini oumlzelliklerbakımından oumlzcuumlleştirilmiştir siyasi guumlcuumln dinimezhepsel ccedilizgiler doğrultusundapaylaştırılmasının demokratik ccedilokkuumlltuumlrluumlccedilokmezhepli toplumların oumlzuumlnuuml teşkil ettiği ilanedilir din (ki oldukccedila yetersiz bir anlayışla kavranmaktadır) faşist nitelikteki bazı İslamcıradikal grupların oumlzguumll tarihsel koşullarda neden siyasette bu kadar oumlne ccedilıktıklarınınaccedilıklaması hacircline gelir Boumlylece aslında bağlamsal bir olgu İslama dair kalıcı enbaşından beri var olan bir gerccedilekliğin yerel ifadesine doumlnuumlşuumlr Medeniyetler arasındagiderilmesi muumlmkuumln olmayan bir farklılık olduğu fikrine (ve dolayısıyla uumlstuuml kapalı olarakHıristiyanlığın İslam karşısında iccedilkin bir uumlstuumlnluumlğuumlnuumln olduğu biccedilimindeki kutsileştirilmiş

fikre) goumlsterilen bu bağlılık hem İslamın erken doumlnem ve Ortaccedilağ tarihinde ortaya ccedilıkanuumltopyacı toplumsal-siyasi biccedilimlenişleri hem de İslam ile Marksizmin birbiriylebağdaştığını ve oumlzel muumllkiyet kurumunun İslama uygun olmadığını savunan modernMuumlsluumlman ilahiyatccedilılarla muumlminlerin varlığını goumlrmezden gelir Ancak Hıristiyanlığınnedense daha eşitlikccedili yoksullara daha fazla hitap eden bir din olduğu fikrinin yıkılmasıkolay değildir Guumlnuumlmuumlzde Latin Amerikarsquonın isyancı akımlarla sarsılan birccedilok yerinde bilebuumlyuumlk şehirlerin gecekondu mahallelerinde yaşayan insanlar arasında EvanjelikProtestanlık ile Pentekost Kilisesi anlayışlarının kurtuluş teolojisinden ccedilok daha hızlıyayılması ccedilağımızın iccedil karartıcı bir gerccedileğidir

ldquoMUumlSLUumlMANLIKrdquo VE BATI

Belli başlı kapitalist uumllkelerin kitle iletişim organlarının ve (bazı solcular da dacirchil)akademik duumlnyanın buumlyuumlk bir kısmının bizden İslami istisnacılığa Muumlsluumlmanlar arasındahiper-yobazlığın yuumlkseldiğine ve (tam da şeriatccedilıların koumlktendincilerin ve şehit adaylarınınbizi inandırmaya ccedilalıştıkları şey olan) İslam medeniyetinin farklılığına inanmamızıistedikleri bir zamanda yaşıyoruz Batı uumllkelerindeki laik aydınlar bu iki aşırı uccedil arasındakapana kısılmış durumdalar Irksal oumlnyargılara sahip toplumlarının aldığı yoğun goumlccedilsayesinde kendi iccedillerinde kurulan yepyeni tuumlrde ldquoİslamirdquo cemaatler karşısında succedillu liberalvicdanlarının şaşkına doumlnmuumlş olmasının bunda buumlyuumlk bir payı var (ki bu postmoderndiyarlarda ırk da bir dinkuumlltuumlr hacircline gelir) Boumlylece bu cemaatler İngilterersquode olduğugibi ırklar arası ilişkiler youmlnetiminin ya da Kanadarsquoda olduğu gibi ccedilokkuumlltuumlrluuml bir youmlnetiminhedefi hacircline gelirler ldquoCemaat liderlerirdquoyle kurulacak ldquodiyalogrdquo aracılığıyla aklagelebilecek her tuumlrluuml ayrımcılığa maruz kalan ccediloklukların idare edilmesinin daha kolayolması nedeniyle kendine ldquocemaat liderirdquo suumlsuuml veren muumlteşebbislere (toplumsal siyasiakademik dini muumlteşebbislere) fırsatlar sunulur ldquoKimlikrdquo yerine kullanılan başka birsoumlzcuumlk olan ldquocemaatrdquo huumlkuumlmet politikası ile postmodern retoriğin karşılıklı olarakbirbirlerini rahatlatan kılıkları iccedilinde bize ulaşan ccedilokkuumlltuumlrcuuml cemaatccedililiğin bakış accedilısındandeğerlendirildiğinde eleştirilemeyecek oumllccediluumlde kutsal sarih ve idari bakımdan youmlnetilebilirhale gelir Bu arada Somalililerle Bangladeşliler şehirli Hintlilerle kırsal kesimden gelenPakistanlılar İranlı oumlğretmenlerle lokantacılar Arap işccedililerle buumlfe sahipleri gibi ccedileşitligoumlccedilmen kesimlerinin oluşturduğu toplumsal bir kitle toptan ldquoMuumlsluumlman cemaatrdquo kavramıiccediline sıkıştırılıp ardından da gerek bu doğrultuda aldıkları davetin etkisiyle gerekse iccedilindebulundukları duruma bağlı olarak kendilerini yeniden Şarklılaştırma gereksinimi nedeniylekendi kendilerini İslamileştirebilirler ccediluumlnkuuml oumlzguumln ulusal kimliklerini kaybetmiş olan bukitlenin mensupları benimseyebilecekleri ve yaşadıkları (ırkccedilılığın derin izlerini taşıyan)uumllkenin beyaz yurttaşlarıyla eş değerde bir kimlik bulamazlar

Bu nedenle bu ccedileşitli goumlccedilmen tabakalarının kurgusal bir ortak kimlik (gizlice uygulananinkacircrın tuumlm edimsel yoğunluğunu kendinde toplayacak bir kimlik) şekillendirmeleri gerekirndashgoumlzle goumlruumllebilir bir işaret olarak kıyafet tarzını duumlzenleyen kurallar aşiretin erkeklerinin

bir araya gelmesi iccedilin tasarlanmış cami yiyecek ve iccedileceklerin dini kurallar uyarıncaarındırılması oumlzel inancın aşırı toumlrenselleştirilmesi ve geccedilmişten gelen hiccedilbir ortaklıklarıolmamasına karşın goumlccedilmen hayatının gereği olarak bir araya gelen farklı koumlkenlerdeninsanlar arasında yepyeni toplumsal bağlar kurulması Benzer suumlreccediller Batı uumllkelerineyerleşen Hindu goumlccedilmen cemaatlerinde de yaşanıyor ve dini kimliğin izleri accedilıkccedilagoumlzlenebiliyor ndashkılık kıyafet dini toumlrenler tapınak inşası evlenme ccedilağındaki delikanlılariccedilin anavatanlarından bakire ve geleneklere bağlı eşler getirilmesi Bu diasporanın bazıkesimleri Hindistanrsquodaki aşırı faşizan Hindu oumlrguumltlerine oumlnemli miktarda kaynak sağlıyoreleştiriler karşısında Batırsquoda bu oumlrguumltlerin avukatlığını yapıyor ve ldquoHindu diasporasırdquo iccedilindeonlar adına şubeler accedilıyor Buumltuumln bunlara karşın bu Hinducu siyasi aşırıcılık idarimakamların ya da medya bilgelerinin eleştiri oklarına hedef olmuyor ccediluumlnkuuml 1989rsquodansonra neoliberal politikaları benimseyen Hint devleti geniş Hindistan pazarını Batısermayesine accedilmıştır Ccediluumlnkuuml uumllke hem ABDrsquonin oumlnemli bir stratejik ortağı hem de İsrailsilahlarının en buumlyuumlk muumlşterisi durumundadır Buna karşılık Hintli youmlneticiler kenditarzlarında Hindu teroumlrizmini goumlrmezden gelerek ABDrsquonin ccedilıkarına gelecek şekilde İslamcıteroumlre odaklanmaktadırlar

Bundan yalnızca yirmi otuz yıl kadar oumlnce ırkın asli kimlik kategorisi olarak makulgoumlruumllduumlğuuml zamanlarda birbirlerinden oldukccedila farklı bu gruplar kendilerini ırksalkategorilerle temsil edebilirlerdi (ldquorenkli derili insanlarrdquo ldquobeyaz olmayanlarrdquo hattaaşağılayıcı olsa da liberalccedilokkuumlltuumlrluuml Kanadarsquoda guumlnuumlmuumlzde moda olan ldquogoumlruumlnuumlrazınlıklarrdquo gibi) Buguumln kamusal temsiliyet ve kendini ifade etme retoriklerinde ldquokuumlltuumlrrdquohızla ldquoırkrdquoın yerini almaktadır Muumlsluumlman koumlkenli insanlar bağlamında kuumlltuumlr dinle eşanlamlı tutulurken Muumlsluumlmanların ccediloğunun aşırı koyu tenli olmamasına karşın guumlnuumlmuumlzdeYahudileri değil de Arapları hedef alan farklı tuumlrde bir Yahudi karşıtlığına maruz kalmalarınedeniyle bu aynı insanlar Muumlsluumlmanİslamcı olarak taleplerde bulunuyorlar (bu simgeselkonumlandırmaya goumlre İranlılar ve accedilık tenli diğer Muumlsluumlmanlar vekil Araplar hacirclinegelirler ccediluumlnkuuml sonuccedilta hepsi de Muumlsluumlmandır) 6 Goumlccedilmenlerin geldikleri anavatanlarınınyeni uumllkelerinin huumlkuumlmetimedyası tarafından ldquoİslam uumllkelerirdquo olarak goumlsterilmesi elbetteki goumlccedilmen yaşantısının gerektirdiği bu konumlanmaları fazlasıyla pekiştirmiştir (TVrsquodedendiğine goumlre demek ki oumlyleyiz) Solun gerilediği bu doumlnemde kopup geldikleri uumllkelerdefaaliyet goumlsteren İslamcı teşkilatların guumlccedillenmesinin ve kamuoyu nezdinde daha goumlruumlnuumlrhale gelmelerinin de bunda oumlnemli bir payı vardır İslamcılık medya iccedilin sansasyonel birhaberdir Batılı televizyon izleyicileri Pakistan ile ilgili haberlerde ldquoİslamrdquolaldquodiktatoumlrluumlkrdquole ya da GeneralDevlet Başkanı Muumlşerrefrsquoin İslam ve diktatoumlrluumlk arasında ikilioynamasıyla bağlantılı olmayan bir şeylerden de bahsedildiğini en son ne zamangoumlrmuumlşlerdir acaba Pakistanrsquoda işccedililer yaşar mı Ya koumlyluumller İsteneni oumlne ccedilıkarıpistenmeyenin oumlnuumlnuuml kesmek neredeyse sihirli sonuccedillar vermektedir6 İslamcı kimliği ile ileri kapitalist uumllkelere (bu oumlrnekte İngilterersquoye) goumlccediluumln koşulları arasındaki bağlantıya dair erken ve isabetli

bir goumlzlem iccedilin bkz ldquoPrologue Muslim lsquoCulturersquo and the European Triberdquo Aziz el-Azmeh Islam and Modernities LondraVerso 1992Ayrıca yakın tarihli ve bağlamsal olan guumlccedilluuml İslamcılık bu yepyeni ldquocemaatlerrdquoin

oumlzbilinccedillerinde bile ulusoumltesi uygarlığın ebedi bir işareti mertebesine yuumlkseltilmiştir Yenitehditkacircr bir ortama goumlccedil eden insanlar asla var olmamış kalıcı ve ortak bir geccedilmişi

kafalarında canlandırdılar Zaten damgalanmış ve aşağılanmışlardı kuumlccediluumlmseme veilgisizlik dolu soumlzlerde bile bu kendisini goumlsteriyordu (ldquoMuumlsluumlmanların hepsi teroumlristdeğildirrdquo deniliyordu ndashsanki epeyce bir kısmı muhtemelen ccediloğunluğu teroumlristmiş gibi)Her guumln karşılaştıkları bu tuumlr aşağılayıcı ifadeler bu insanların oumlfkesini kararlılığını vemedeniyetler arasında farkların bulunduğu duygusunu kuvvetlendiriyordu Boumlylecekatılaşan İslami kimlik bu insanların bir zamanlar arzuladıkları umut ettikleri ve yeniyurttaşlık belgelerinin vaat ettiği şeyi yani beyaz komşuları gibi normal birer Batılı(İngiliz Kanadalı Amerikan Fransız) olma beklentilerini mağrur bir tavırla terketmelerinin aracı olarak hizmet etmektedir Batılı uumllkelerde yaşayıp İslamcı kimliğinibenimsemeyen ve ccedilokkuumlltuumlrluuml cemaat taleplerine iştirak etmeyen ccedilok sayıdaki Muumlsluumlmankoumlkenli laik birey bu suumlreccedilte dışlanmış ve yalıtılmıştır Fazla dikkat ccedilekecek ya da aleniyetkazanacak oumllccediluumlde sorun yaratmayan bu kesim İslamcıların ya da İslamcıların karşıtlarının(yani idari makamlarla medyanın) hatta Batılı laik postmodernist ccedilokkuumlltuumlrluuml toplumsalortamdaki arkadaşlarının goumlzuumlnde gerccedilek Muumlsluumlmanlar değildir onlar bir ldquokuumlltuumlrrdquouuml birldquomedeniyetrdquoi bir tehdidi değil yalnızca kendilerini temsil ederler Bu kesimi oluşturanlarınbazıları Batı liberal demokrasisinin ırksal niteliğinin kendilerinden esirgediği bir aidiyetduygusuna sahip olmayı isteyenler İslamcı saflara doğru suumlruumlklenmeye başlamıştır

Kuşatılmış olduğunu hisseden herhangi birisi gibi en muumllayiminden en ateşlisine kadarher tuumlrden İslamcı ve potansiyel İslamcı (ister gerccedilek isterse hayali olsun) duumlşmanlarınınİslamcılar hakkında kendileri hakkında ldquobizrdquole ldquoonlarrdquo arasındaki farklarla husumetlerinkaynağı hakkında ne dediğine dikkatle kulak kesilir Bu her zaman geccedilerliydi ancakokuryazarlığın sınırlı kıtaları aşan iletişim araccedillarının goumlrece gelişmemiş olduğusoumlmuumlrgecilik doumlneminde bu tuumlr bilgilerin toplanmasında kullanılabilecek vasıtalar sınırlıydıve Batırsquoda geccedilerli olan soumlylemlere ancak iyi eğitim almış bir kesim aşinaydı Artık boumlyledeğil Soumlmuumlrgecilik sonrası doumlnemde duumlnyanın geri kalan kısmında okuryazarlık ve geneleğitim alanlarında hızlı gelişmeler yaşandı Elektronik iletişim araccedillarının hızla ccediloğalıpkuumlreselleşmesinin bir etkisi de accedilık bir savaş ve baskı şeklini almasa da Amerikaniktidarının goumlzle goumlruumllebilir veccedilhelerinin insanların oturma odalarına kadar girmesi olduİnsanlar evlerindeki televizyon ekranlarında Batırsquonın kendi guumlcuumlnuuml kendi kimliğini kendimedeniyetinin farklılığını ve uumlstuumlnluumlğuumlnuuml nasıl sunduğunu goumlruumlyorlar Socialist Registerrsquoıbilmiyorlar goumlruumlp duydukları Bush Rumsfeld Powell Rice Huntington ve Wolfowitzgibileri Kendileri de dacirchil olmak uumlzere Batı Asyarsquodaki savaşlara katılanların ABDmedyasında nasıl resmedildiğini biliyorlar Dinci sağın ABDrsquode sahip olduğu guumlcuuml ccediloğubiliyor hatta muhtemelen birccediloğu evanjelik vaizleri televizyonda izlemiştir Bu goumlruumlntuumlleronları Batırsquoda esaslı bir laikliğin bulunduğuna ya da muumlşfik bir Hıristiyanlığın varlığına iknaetmekten oldukccedila uzak

Aşırı İslamcıların bile oumlnemli bir kısmı uumlniversite mezunu Geldikleri uumllkeler geccedilmişteAvrupalı guumlccedillerin soumlmuumlrgeleştirdiği ya da tabi hale getirdiği yerler bazıları buguumln ABDişgali altında Burada bir devamlılık goumlruumlyorlar Muumltecaviz uumllkelerde askericirc siyasi dini veakademik guumlcuuml elinde bulunduranların neler soumlylediğini biliyorlar soumlylenenle yapılanarasındaki bağlantıyı goumlruumlyorlar Medeniyetler hakkındaki soumlylem birbirlerini besleyen ikiyoumlnluuml bir yol hacircline geliyor Kuumlltuumlrluuml İslamcılar Batı gelenekleriyle kuumlltuumlrlerininkarmaşıklığının pekacirclacirc farkında olabilirler (İran meclis başkanı aynı zamanda bir Kant

ccedilevirmeni) hatta Muumlsluumlman ccedilevrelerdeki laik duumlşuumlnuumlrler medeniyetlerin gerccedilek varlıklarolmayıp şekilden şekile sokulabilen soumlylemsel ve edimsel kategoriler olduğunudolayısıyla zamanımızda siyasi saiklerle oumlne suumlruumllen medeniyetler hakkındaki soumlylemlerinesasen koumltuuml niyetli fiiller olduğunu anlayabilirler Ancak İslamcı militan her şeyden oumlnceolayları aşırı basite indirgeyen ve dış goumlruumlnuumlşle yetinen goumlrduumlğuumlnuuml kendine oumlzguuml biryorumlama tarzıyla değerlendiren birisidir Elektronik iletişim araccedillarından edindiğibilgiler boumlyle bir militanın zihninde Amerikan toplumuna dair iki temel goumlruumlntuuml uyandırırİlkini eğlence sektoumlruuml aracılığıyla edinir aşırı tutucu duumlşuumlnce yapısının etkisiyle bunlarıtam bir yozlaşma ve ccediluumlruumlme olarak yorumlar diğeri İslama ve Muumlsluumlmanlara karşıverilecek bir savaş lehine yapılan suumlrekli bir savaş ccedilığırtkanlığı ve laf cambazlığıgoumlruumlntuumlsuumlduumlr Onların huzursuz imgeleminde Batı dini yaşamında Haccedillı seferine ccedilıkmış birHıristiyan acirclemi laik yaşantısında ise bir guumlnah yuvası hacircline gelir Tiksinme korku vebuumlyuumlk bir oumlfkeyle kendisini dışavuran psikolojik bir refleks Ardından silah başına ccedilağrısıişitilir

Arap duumlnyasında (ve Şah youmlnetimi altındaki İranrsquoda) youmlneticilerin uumllke kaynaklarınıBatırsquoya rehin verdiklerini rantiyecilikten edindikleri servetlerini kendileri ve mensubuoldukları sınıf adına saccedilıp savurduklarını birbirleriyle savaşa tutuşacak (ama saldırgan veişgalci ordulara asla direnmeyecek) ordular kurduklarını yaşayıp goumlrduumller Laik milliyetccedililiderlerin kurduğu orduların ABD ile İsrailrsquoin oluşturduğu ezici askericirc guumlccedil karşısında artarda savaş kaybettiğine tanık oldular İnanarak katılabilecekleri bir ordu goumlremiyorlarBuumlyuumlk bir gizlilik iccedilerisinde kendi devletsiz ve gevşekccedile oumlrguumltlenmiş ordularını kurmakzorundalar silah ve insan sayısı bakımından ccedilok yetersiz olmaları nedeniyle meydanmuhabereleri yapmaya değil ccedilarpıcı eylemler duumlzenlemeye uygun bir ordu Eylemlipropaganda Guumlccediller o kadar eşitsizdir ki youmlntemleri mecburen bu eşitsizliği yansıtır Okadar fazla sayıda sivilin Amerikalılarca ve İsraillilerce oumllduumlruumllduumlğuumlnuuml goumlrmuumlşlerdir kikendilerinin sivilleri oumllduumlrmelerini teroumlrizm olarak goumlrmezler kendi halklarının ccedilektiklerininyanında bunlar oumlnemsiz kalmaktadır Aslında kendilerini karşı teroumlristler olarakgoumlreceklerdir

Kendilerini İslama adamışlardır ancak aşırı uccedillarda yaşayanlar ve hayatını kaybedenlerİslam teolojisi hakkında pek az şey bilirler Onları tedirgin eden şeyler vardır bu teolojideccediluumlnkuuml sivillerin oumllduumlruumllmesi ve intihar (dolayısıyla intihar saldırıları) yasaktır Bu nedenleİslamda yasak olan şeylerin İslam adına vaaz edilip yapılabilmesi iccedilin alelacele yeniteolojik oumlğretiler uyduruverirler Bu anlamda bu insanların ccediloğu soumlzcuumlğuumln gerccedilekanlamında birer koumlktendinci ya da şeriatccedilı olarak nitelendirilemez Onlar aslında birermucittir ancak yaptıkları icatların uumlruumlnleri Muumlsluumlmanlık tarihindeki doumlnemlerden ya daolaylardan daha ccedilok Ccedilarlık Rusyasırsquonda birtakım devrimci teroumlristlerin meydana getirdiğigruplaşmaları hatırlatır insana ndashtıpkı Talibanrsquoın ldquoPeygamberin hakiki İslamırdquo adına savaşıntahrip ettiği Afganistanrsquoa dayattığı acımasız ve gizemli rejimin duumlnya uumlzerindeki herhangibir rejimden ccedilok savaşın tahribatını aynı oumllccediluumlde yaşamış Kamboccedilyarsquoda kurulan Pol Potrejimini anımsatması gibi burada İslama oradaysa komuumlnizme niyaz eyleme Her ikiolayda da ABDrsquonin emperyal saldırılarının oumlnemli bir payı vardı ndashyaşanan savaşlarınyarattığı tahribatlarda milli buumltuumlnluumlğuumln derin bir sarsıntıyla karşı karşıya kalmasında vetoplumsal dokuların yanı sıra asgari duumlzeyde olsa da sağlanan guumlnluumlk maddi geccedilim

kaynaklarının da tamamen yok olmasında bu duumlnyanın Pol Potrsquoları ile Molla Oumlmerrsquolerininortaya ccedilıkmasına uygun zeminin oluşmasında Irakrsquoın da buguumln aynı kaderipaylaşmasından endişe ediyoruz

Bu noktada en laikinden en dindarına hatta silahlı militanların bazılarına varıncayakadar Muumlsluumlman duumlnyasını oluşturan buumltuumln kesimlerce de takip edilen medeniyetlerhakkındaki acirclicenap soumlylemler konusuna doumlnmek uumlzere savaşlar ve sonuccedilları tartışmasınaara vermek istiyorum Accedilık olan bir gerccedilek var Medeniyetler arasında farklar olduğu fikrildquoİslamcı Doğurdquo kadar onun soumlylemsel karşıtı olan ldquoBatırdquo hakkında da dile getirilen bellibazı kavramlara dayanmaktadır Medeniyet ccedilığırtkanlarının daha eğitimli olanlarıkapitalizm Aydınlanma ve Hıristiyanlığın akılcı laikleşmesi hakkında belli bazı goumlruumlşleribenimsiyorlar Batırsquodaki yeterli kapitalizme karşı Muumlsluumlmanların yetersiz kapitalizmiHıristiyanlığın doğasındaki eşitlikccedili ve akılcı oumlz Aydınlanma duumlşuumlnuumlrleri Fransız devrimi vebenzeri şeylerin etkisiyle Hıristiyan toplumların tam olarak laikleşmesi Ardından bunlarınhepsi Muumlsluumlman toplumlarda olmamalarıyla karşılaştırılarak İslamı laik Akılrsquodan ayırandoldurulması imkacircnsız boşluğun gerekccedilelendirilmesi iccedilin kullanılıyorlar Daha az eğitimliolanlar gelenekle modernleşme karşıtlığından postmodern olanlar ise kuumlltuumlrlerinsahiciliğinden ccedileşitliliğinden ve geccedilirimsizliğinden soumlz edebilirler Katı sağcılara goumlre işinoumlzuumlnde halen kuumlltuumlr yatmaktadır ancak burada kuumlltuumlr biyolojik olarak tanımlanmış birırkccedilılıkla ifade edilir Kim oldukları nasıl olduklarını belirler Guumlnuumlmuumlzde toplumsal vesiyasi meselelerle ilgili bilgi kuramlarına [epistemoloji] hayat veren kuumlltuumlrel farkccedilılıkbaşka bakımlardan birbirlerinden uzaklaşsalar da bu eğilimlerin pek ccediloğunun kesişmezeminini oluşturur

JEOPOLİTİK PAPA BAŞKAN VE PROFESOumlR

Sağdan sola kadar geniş bir yelpazede rastlanan son derece revaccedilta bir fikirdenbahsetmek gerekiyor Batı oumlzellikle guumlnuumlmuumlzde kendi normundan sapmalar goumlsterse deesasen laik liberal demokrat ve Musevi-Hıristiyanrsquodır7 Aşırı sağ Batırsquonın laikliğinden veoumllccediluumlsuumlz liberalizminden keyif duymayabilir sol Batırsquoyı yeterince liberal ya da demokratbulmayabilir ancak bu nitelendirme uumlzerinde yaygın bir goumlruumlş birliği soumlz konusudur(ldquoBatırdquonın ldquoMusevi-Hıristiyanrdquo terimiyle anılması Fredric Jameson gibi sıkı kuumlltuumlrkuramcılarının eserlerinde bile goumlruumlluumlr) Eğer Batı buumltuumln bu şeyler demekse (ve yalnızcaBatı ccediluumlnkuuml başkaları da bunlara sahip olsaydı o zaman bu faziletlerin taşıyıcısı olarakBatırsquoyı ayrı bir yere koymanın anlamı olmazdı) bundan hareketle bu faziletlerin boumlluumlnmezbir buumltuumlnuumln birbirleriyle bağlantılı parccedilaları olduğunu ve bu boumlluumlnmez buumltuumlnluumlğuuml muumlmkuumlnkılanın bizzat Batırsquonın koumlkenlerinde yatan bir şey olduğunu savunmaya başlamak iccedilingoumlrece kuumlccediluumlk bir adım atmak yeterli olacaktır7 Musevi-Hıristiyan (Judea-Christian) Eski ve yeni ahitteki ilkelere uygun ndashccedilev

Anladığım kadarıyla ldquoHıristiyanrdquo Batırsquonın kuumlltuumlr din ve siyasetin kesiştiği buumltuumln bualanlarda kendisini bu kadar yaygın bir şekilde ldquoMusevi-Hıristiyanrdquo olarak tanımlamaya

başlaması geccediltiğimiz on-yirmi yıl iccedilerisinde (oumlzellikle de İsrailrsquoin ccedilarpıcı 1967 zaferininardından) kısmen Nazilerin gerccedilekleştirdiği Yahudi soykırımıyla ilgili succedillulukduygularından arınmak kısmen de ABDrsquonin Vietnamrsquoda bozgunla karşı karşıya kaldığı birzamanda bir başkasının askericirc zaferinden kendine pay ccedilıkarmak amacıyla olmuşturBunun oumlncesinde Musevi-Hıristiyan kimlikle bir nebze de olsa oumlvuumlnmekten ccedilok Yahudikarşıtlığı [anti-Semitizm] bir normdu Uumlstelik liberal demokrasinin neredeyse istisnasız birşekilde Batı siyasetinin bir uygulaması olduğunu soumlyleyebilmek iccedilin Avruparsquonın II DuumlnyaSavaşırsquondan oumlnceki tarihini unutmak gerekecektir (kuumlltuumlrelci zamanımızda uygulamayerine ldquodeğerrdquo ifadesi tercih ediliyor ırkccedilılık faşizm ve Nazizm gibi uygulamalarınvarlığına karşın demokrasi Batırsquonın ilelebet paylaştığı soumlylenen bir değerdir) Burada ilgiccedilekici bir fikir oumlne ccedilıkıyor Aynı anda laik ve Musevi-Hıristiyan olmak muumlmkuumlnduumlr Pekiaynı anda hem laik hem de İslamcı olmak muumlmkuumln muumlduumlr acaba

Batı kendisini laiklik ve liberal demokratlık iddialarıyla sorunsuzca kaynaşan Musevi-Hıristiyan bir buumltuumln olarak betimlerken ccediloğunluğun Muumlsluumlman olduğu toplumların iseccedilağdaş kimlikleri iccedilinde miras edindikleri İslami bileşen nedeniyle accedilıkccedila laik olmadıklarıve olamayacakları duumlşuumlncesi ancak a priori8 olarak Musevilik ile Hıristiyanlığınguumlnuumlmuumlzuumln laikliğiyle ve liberalizmiyle tamamen uyumlu olduğu İslamın ise oumlzuuml itibariyleboumlyle olmadığı varsayımıyla geccedilerlilik kazanabilir Bu bağlamda uumlccedilte biri Yahudi olmayanvatandaşlarının belli bazı etnik-dini kısıtlamalara tabi olduğu Batı Asyarsquonın [Ortadoğu]coğrafi kalbinde Batı uygarlığının hayranlık uyandıran bir ileri karakolu olarak goumlruumllenİsrailrsquoin anayasal ve duygusal accedilılardan kendisini bir ldquoYahudi devletirdquo olarak tanımlamasıve buna rağmen bir otokrasiler ve koumlktendincilikler [fundamentalizm] denizinde var olanlaik liberal Batı tarzı bir demokrasi modeli olarak kabul edilmesi oldukccedila ccedilarpıcıdır8 Oumlnsel gerccedilekleşmeden oumlnce ndashccedilev

İnsanın Usame bin Ladinrsquoin accedilıklamalarının yanı sıra Amerikan dinci sağınınaccedilıklamalarına da biraz daha yakından bakması yeterli olacaktır (ki bin Ladinrsquoinaccedilıklamalarının pek ccediloğu aslında daha zekicedir hatta daha makul niteliktedir) Şu ankiPaparsquonın son yaptığı konuşmalardan birisine bakıldığında kısmen akılcıHıristiyan Batırsquoyıİslam acircleminden ayıran ccedilizgileri sağlamlaştırmak amacıyla Batı Hıristiyanlık ve Akılarasındaki bu bağlantıların nasıl da sıkı sıkıya ve oumlzenle ccedilizilmiş olduğu goumlruumllebilir Buoumlzellikle ilgi ccedilekicidir ccediluumlnkuuml oumlnceden Kardinal Ratzinger (ya da sol eğilimli Katolikccedilevrelerin esprili deyişiyle ldquoFare Kardinalrdquo9) olarak uumln kazanan Papa saygın goumlrevinegelinceye kadar kendisini gayretle destekleyen Katolik Kilisesi ccedilevreleri arasında enginbilgisiyle buumlyuumlk bir itibar edinmiştir9 Metnin İngilizcesinde bu ifadeler ldquoCardinal Ratzingerrdquo ve ldquoCardinal Ratrdquo olarak geccedilmektedir ndashccedilev

Papa basında buumlyuumlk yer ayrılan bu konuşmasını 12 Eyluumll 2006 tarihinde AlmanyarsquodaRegensburg Uumlniversitesirsquonde yapmıştı Bu konuşmayı farklı şekillerde yorumlamakmuumlmkuumln Oumlrneğin Paparsquonın konuşmasında kullandığı kısa ve muğlak alıntının kendilerinirencide ettiğini soumlyleyen Muumlsluumlmanlar arasında buguumlnlerde yaygın bir şekilde hissedilenaşırı dini duygusallık bağlamında okunabilir Adaleti kendi elleriyle sağlamaya niyetlenenTuumlrkiye ile Filistinrsquodeki kimi Muumlsluumlman grupların bazı kiliseleri yakıp kuumll etmelerine yolaccedilan oumlfke patlamaları da Muumlsluumlman cemaatlerde ve İslam inancında genel olarakhoşgoumlruumlnuumln yeri olmadığının bir kanıtı sayılabilir Konuşmayı Paparsquonın bizden istediği gibi

bir yandan Hıristiyanlık ile İslam arasındaki temel farkın oumlte yandan da Hıristiyanlık ileAvrupa arasındaki koumlkluuml oumlzdeşliğin siyasi accedilıdan tarafsız bir dille ifade edilmesi olarak dayorumlayabiliriz Meseleyi tarihsel bir bakış accedilısıyla ve ldquoBatırdquonın en saygın vaizkuumlrsuumllerinden birinde yapılan bu konuşmanın damgasını vurduğu ccedileşitli bağlamlaradeğinerek okumayı tercih ediyorum

Oumlnce hoşa gitmeyen konuşmasında yaptığı şu alıntıya bir bakalım ldquoBana Muhammedrsquoingetirdiği yeni bir şey goumlsterin O vakit vaaz ettiği inancı kılıccedilla yaymayı buyurması gibiyalnızca koumltuuml ve zalimce şeyler bulursunuzrdquo 10 14 yuumlzyılda yapılmış bu goumlzlem belli birbağlama oturuyordu Ordusu daha guumlccedilsuumlz konumda olan Bizans İmparatoru Tuumlrklerlesavaşa tutuşmuş Avrupa devletlerinden yardımına gelmelerini yeni bir haccedillı seferiduumlzenlemelerini ve benzeri şeyler istirham ediyor karşılığında da Batı ve Doğu Kiliselerinibirleştirme soumlzuuml veriyordu Ccedilağrısının sonuccedilsuz kalmasıyla birlikte bahsi geccedilenİmparatorun oumlluumlmuumlnden kısa bir suumlre sonra Konstantinopol [İstanbul] Tuumlrk ordularınıneline geccedilmişti Buradaki oumlnemli nokta askericirc ccedilatışmanın yaşandığı bir esnada kalemealınan bu soumlzlerin ve İslamın koumltuumllenmesinin tam da istenen amaca hizmet etmesidir Bunedenle ldquoİslami faşizmrdquo adı takılan zincirlerinden boşanmış kuumlresel teroumlrizm karşısındademokratik Musevi-Hıristiyan Batırsquoyı birlikte hareket etmeye ccedilağıran yeni bir kuumlreselsavaşın tam ortasında bu muğlak ifadenin (yine bir Papa ancak bu sefer Katolik bir Papatarafından) neden eşelenip yeniden guumlndeme getirildiği sorusu haklı olarak akıllarageliyor Deyim yerindeyse dini zeminde yuumlruumltuumllen laik bir savaş10 Konuşmanın Vatikan tarafından yapılan ccedilevirisinden alınmıştır ldquoThree Stages in the Program of De-Hellenizationrdquo

httpwwwzenitorg [Sabah gazetesi 15 Eyluumll 2006 httparsivsabahcomtr20060915gnd138html]Alıntı Hıristiyanlık ile İslam arasındaki temel dini medeniyetle ilgili bir farklılığın genel

teolojik teşhiri esnasında ortaya ccedilıkar Paparsquoya goumlre imanla aklın oumlzdeşliği Hıristiyaninancının en başından itibaren Yunan Logos anlayışının iccediline iyice yerleşmiş olmasıoumllccediluumlsuumlnde Hıristiyanlığın temelinde yer alırken İslam ise Akıl ile buumltuumlnleşik bir ilişkisiolmayan ve (Paparsquonın Hıristiyanlık accedilısından temel olduğunu soumlylediği) ldquoimanınmantıklılığırdquo accedilısından hiccedilbir şekilde haklı goumlsterilemeyecek emirler verebilen (ki sıklıklaboumlyle emirler verdiği varsayılır) aşkın bir Tanrırsquonın varlığını farz eder Bu durumda İslamıkılıccedilla yaymak diye ifade edilen buyruk İslam inancının radikal mantıksızlığınınoumlrneklerinden birisi olacaktır Elbette Papa konuşmasının bir yerinde Kuranrsquoda ldquodindezorlama yokturrdquo denildiğinden de bahsediyordu ancak bunun ldquoMuhammedrsquoin hacirclacirc guumlccedilsuumlzve tehdit altında olduğu erken doumlnemrdquole ilgili olduğu accedilıklamasını yapıyordu PapaHıristiyanlığın tarihinde sanki Engizisyonlar her tuumlrden şiddet hiccedil yaşanmamış gibikonuşuyordu1111 Adı geccedilen eser (age) Saygın İslam fıkıhccedilıları Kuranrsquoda geccedilen ldquodinde zorlama yokturrdquo (Sure 2256) buyruğunun

Muumlsluumlman bir youmlneticinin diğer inanccedillardan olan tebaasına hangi hakları ve korumaları sağlaması gerektiğine kararvermesiyle ilgili olduğunu duumlşuumlnuumlrlerİslam ile Hıristiyanlık arasındaki teolojik tartışma burada bizi ilgilendirmiyor yine de

Tuumlrkiye başbakanının goumlzlemleri nedeniyle Paparsquoyı eleştirmesinin ardından AlmanŞansoumllyesi ile ccedilok sayıda meslektaşının guumlccedilluuml bir şekilde Paparsquonın savunmasınıuumlstlenmeleri bahsedilmeye değerdir İster istemez insan Tuumlrkiye ve Almanya devletbaşkanlarının Huntingtonrsquoın soumlylediği anlamda dinlerle uygarlıkları mı yoksa ulus-devletleri mi (ki bu durumda kendi devletlerinde ortaya ccedilıkan ve dini kaygılardan

KUumlRESELPARLAMA NOKTALARI

Emperyalizme ve Neoliberalizme Karşı Tepkiler

siyaset - guumlncel

Oumlnsoumlz

Leo Panitch ve Colin Leys

Socialist Register dergisinin 1964rsquote kurulmasını takip eden yaklaşık yirmi yıl suumlresinceyani her sayıda belli bir konunun ele alınmasının kararlaştırıldığı 1980rsquolere gelinceyedeğin derginin kapağında ldquohareketlerin ve fikirlerin bir incelemesirdquo ifadesi yer alıyorduBu incelemeyle kastedilenin komuumlnist ve sosyalist partilerle işccedili hareketleri gelişmekteolan yeni toplumsal hareketler ve Uumlccediluumlncuuml Duumlnyarsquodaki ulusal kurtuluş hareketleriyle solulusalcı kuvvetlerden meydana gelen siyasi topografya olduğu duumlşuumlnuumllebilir Guumlnuumlmuumlzdebu topografya koumlkluuml biccedilimde değişmiş guumlnuumlmuumlzuumln hareket ve fikirlerini sosyalist bir bakışaccedilısıyla yerli yerine oturtmayı amaccedillayan herhangi bir girişim altından kalkılması zor birgoumlrev hacircline gelmiştir Her şeye karşın neoliberal karşıdevrimin başlamasından otuz ABDemperyalizminin yeniden varlığını accedilıkccedila hissettirmesinden yaklaşık on yıl sonra bu zorlugoumlrevi uumlstlenmek gerekiyor ve Socialist Registerrsquoın elinizde tuttuğunuz 44 sayısında bunuyapmaya ccedilalışıyoruz

Neoliberalizmin ve emperyalizmin karşı karşıya olduğu biriken ccedilelişkiler yumağıguumlnuumlmuumlzuumln koşullarını belirliyor Gerek kapitalist kuumlreselleşme dalgasının denizdeki buumltuumlntekneleri yukarı kaldırmadığı gerekse Amerikan imparatorluğunun askeri kudretini istediğigibi kullanamadığı giderek belirginleşiyor Neoliberal projenin ve emperyal Yeni AmerikanYuumlzyılı Projesinin ilan edilmesinde sergilenen kendinden emin goumlvde goumlsterisinin aslındane kadar kof olduğunun iyice ortaya ccedilıkması kapitalist siyasi ve iktisadi guumlccedil yapısındaoumlnemli ccedilatlaklar oluştuğunu goumlsteriyor Neoliberalizm iktisat alanında hızınıkaybetmemiştir ve ABD imparatorluğunun temelleri sapasağlam yerinde durmaktadırancak gerek gerici gerekse ilerici hatta bazı olaylarda potansiyel olarak sosyalistnitelikteki direniş ve meydan okumalar guumln geccediltikccedile yaygınlık kazanıp guumlccedilleniyorlar

Ne tuhaftır ki yaşanmış onca acıya ve tahribata karşın (ki bahsettiğimiz direnişler vemeydan okumalar oumldenen bu ağır bedele goumlsterilen tepkinin bir sonucudur) eskisoumlmuumlrgeciliğin vahşileri uygarlaştırma misyonunun (boumlylece ıslah edilmiş olacaklardı) yenibir uyarlaması olarak emperyalizmle neoliberalizmi hayırseverlik ve coumlmertlik makyajıylasuumlslemeye ccedilalışan ve hatırı sayılır sayıda duumlşuumlnuumlruumln desteğini arkalarına alan yuumlksekmevkileri işgal etmiş insanlar bulunmaktadır Oumlrneğin hacirclihazırda İngiltere Başbakanıolan Gordon Brown 2005rsquote şoumlyle diyordu ldquoBritanyarsquonın soumlmuumlrgeci tarihi yuumlzuumlnden oumlzuumlrdilemek zorunda olduğu guumlnler artık geride kaldı Britanyarsquoda doğup duumlnyanın gerikalanını etkileyen İngiliz değerlerinden hoşgoumlruuml huumlrriyet yurttaşlık goumlrevideğerlerinden bahsetmeliyiz bahsetmeye hakkımız da varrdquo Koumlle ticaretininyasaklanmasının 200 yılı vesilesiyle yapılan kutlamalarda genellikle William Wilberforceile Britanya devletinin yuumlruumlttuumlğuuml hayırseverlik ccedilalışmalarından oumlzellikle bahsedilirkenHaitirsquode olduğu gibi koumlleliğe karşı ayaklanıp Avrupalı koumlle tuumlccarları ile soumlmuumlrgedevletlerdeki koumlle sahiplerinin yuumlzlerine karşı insan olduklarını haykıran Afrikalıların roluumlgoumlrmezden gelindi Ccedilağdaş soumlmuumlrgeciliğe ve yeni soumlmuumlrgeciliğe karşı verilen cesur

muumlcadeleler tarihin geccedilmişin ve buguumlnuumln nasıl utanıp sıkılmadan ccedilarpıtıldığını goumlzleroumlnuumlne seriyor

Ancak bizim bu derlemedeki amacımız oumlzellikle Ortadoğu ve Latin Amerika uumlzerineodaklanarak emperyalizmle neoliberalizme karşı goumlsterilen tepkinin guumlncel ldquoparlamanoktalarırdquonı uumlreten siyasi kuvvetlere dair dikkatli ve isabetli ccediloumlzuumlmlemeler sunmak Bu tuumlrldquoparlama noktalarırdquonın yoğunlaştığı bu iki oumlnemli boumllgeden birinde imparatorluğundiğerinde ise neoliberalizmin ccedilelişkileri oumln plana ccedilıkıyor ndashemperyal guumlcuumln ve neoliberalkuumlreselleşmenin ccedilelişkilerinin (ve bunlara goumlsterilen tepkilerin) doğal olarak her iki olaydada birbiriyle bağlantılı olduğunu aklımızdan ccedilıkarmıyoruz Hedefimiz bu tepkilerin altındayatan siyasetin taşıdığı potansiyellerin yanı sıra sınırlılıkların da ayrıntılı bir şekildeirdelenmesini sağlamak

Bu sayının ilk makalesinin bize hatırlattığı gibi Ortadoğursquoda (Bushrsquoun ldquoteroumlre karşısavaşrdquo accedilması sayesinde artık her yerde) yaşanan cepheleşmeyi ldquoİslamcılıkrdquola (hattaldquoİslamrdquola) ldquoBatırdquonın karşı karşı gelmesiymiş gibi goumlstermek ideolojinin tarih ve akılkarşısında zafer kazanmasına izin vermek anlamına gelir Radikal İslamcılığın yuumlkselişininyanı sıra Filistinrsquoden Endonezyarsquoya kadar Muumlsluumlman uumllkelerde radikal laik kuvvetlerin yokedilmesi iccedilin gereken koşulların yaratılmasında Batırsquonın ccedilıkarlarının ve Batılı devletlerinpayı olduğu unutuluyor halkların insanlardan meydana geldiği aralarında farklılıklarolduğu ve doğal haklara sahip oldukları iccedillerinde laik ve ilerici kuvvetlerin de bulunduğugerccedileği her şeyi kapsayan ldquoMuumlsluumlmanrdquo etiketiyle siliniyor Dinin siyasi roluuml asla ldquodoğalrdquoolmayıp dinin Ortadoğu boumllgesinde oynadığı roluuml irdeleyen iki makalemizde yeterincegoumlsterildiği uumlzere iccedil ve dış tarihsel kuvvetlerin bir uumlruumlnuumlduumlr

Emperyalizm karşıtlığının guumlnuumlmuumlzde giderek artan bir biccedilimde İslami siyasi guumlccedilleraracılığıyla ifade edildiği bir gerccedilektir (Derginin İsrail kuşatması karşısında Filistindirenişinin nasıl bir doumlnuumlşuumlm geccedilirdiğini inceleyen makalesi buna işaret etmektedir)Solun mevcut duruma youmlnelik ciddi ccediloumlzuumlmlemelerinde bu gerccedileğin sosyalist ve feministbakış accedilısından doğuracağı sonuccedillarla samimiyetle yuumlzleşilmelidir Tuumlrkiye ile ilgilimakalede anlatılan yeni İslamcı kapitalistler oumlrneğinde goumlruumllebileceği uumlzere guumlnuumlmuumlzuumlnccedileşitli siyasal İslam biccedilimleri arasında neoliberalizmle benzer youmlnleri olanların dabulunduğunun farkına varılması gerekiyor

Irakrsquota Amerikan imparatorluğunun tarihinin en buumlyuumlk başarısızlığıyla (Vietnamrsquodan dabuumlyuumlk bir başarısızlıkla) karşı karşıya bulunduğu daha şimdiden soumlylenebilir Vietnamrsquoınaksine Irak eski bir emperyal guumlcuumln ardından ortalığı temizleyip komuumlnizmin yayılmasınıkontrol altına almak amacıyla yapılmış bir saldırı değildi Tersine Irak Yeni AmerikanYuumlzyılı Projesirsquonin ilk adımı olacaktı II Duumlnya Savaşırsquonın ardından Almanya ileJaponyarsquonın işgal edilmesi kadar iddialı bir girişim olan Irak işgalinin hedefi uumllkeyiyeniden şekillendirerek Amerikan imparatorluğunun bir parccedilası hacircline getirmekti Buprojenin bozguna uğratılmasının oumlnemi hiccedil de azımsanamaz ancak burada bile(makalelerden birinde kullanılan ifadeyle) İslamcı emperyalizm karşıtlığının aykırı doğasıdikkatli ve dengeli bir yaklaşımla ele alınmalıdır Irak hakkındaki makalemiz yaşananccedilatışmanın mezhepler arası bir iccedil savaş olarak goumlruumllemeyeceğini ısrarla vurguluyor buccedilatışma Bush youmlnetimi ile Irakrsquoın hacirckim ve youmlnetici sınıfları arasındaki siyasi guumlccedil veiktisadi ccedilıkar bağıntısının direniş karşısında kendisini nasıl accedilıkccedila ortaya koyduğunu

yansıtmaktadırGuumlnuumlmuumlz emperyalizminin gerccedilekliğini ve sınırlarının bazılarını tuumlm accedilıklığıyla goumlzler

oumlnuumlne seren boumllge Ortadoğu olduysa geccediltiğimiz on yılda neoliberalizmin mizacını vesınırlılıklarını tuumlm ccedilıplaklığıyla ortaya koyan yer de Latin Amerika olmuştur Latin Amerikauumllkelerinde birbiri ardına oumln plana ccedilıkan siyasi kuvvetler daha iyi bir duumlnya oumlzlemiyleihtiyacını siyasi guumlndemin bir parccedilası hacircline getiren hatta kendi liderlerini devletiktidarına taşıyan tabi sınıfların tarih yazabilecek guumlce hacirclacirc sahip olduklarını bir kere dahagoumlstermiştir Latin Amerikarsquonın ldquopembe dalgardquosının 1 getirdiği doumlnuumlşuumlm imkacircnlarınıinceleyen makalede şoumlyle deniliyor ldquoLatin Amerikarsquonın şu an gelmiş olduğu toplumsal vesiyasi muumlcadele aşaması solcu toplumsal hareketler devlet ve kuumlresel kapitalizmarasındaki ilişkinin değişmekte olduğunun altını ccedilizmektedirrdquo Ne var ki işin iccedilindeki siyasikuvvetlerin ccedilok farklı siyasi projeleri bulunuyor bu projelerden her birinin sınırlarınıtaahhuumltlerini ve sunabilecekleri şeyleri de yine sosyalist bir bakış accedilısıyla dikkatli vedengeli bir şekilde ccediloumlzuumlmlemek gerekmektedir1 Pembe dalga Latin Amerika uumllkelerinde birbiri ardına iktidara gelen sol eğilimli ya da sosyal demokrat partilerin

ldquoWashington uzlaşmasırdquo ile tanımlanan neoliberal politikalardan ve ABD guumlduumlmluuml dış politika uygulamalarındanuzaklaşmasını ifade eden bir deyiş ndashccedilevDikkatler doğal olarak Chavezrsquoin Venezuumlellarsquoda izlediği ldquo21 yuumlzyıl sosyalizmirdquo projesine

ve kendisini devirmeyi amaccedillayan ABD destekli girişimleri birer birer bozgunauğratmasına ccedilevriliyor Venezuumlellarsquoda olanlara sıcak bakan ancak farklı bakış accedilılarıylayazılmış iki makaleye yer veriyoruz Latin Amerikarsquonın en buumlyuumlk uumllkesi olan Brezilya guumlccedilluumlTopraksız Tarım İşccedilileri Hareketirsquonin oumlnderlerinden Joatildeo Pedro Steacutedile ile yapılmışkapsamlı bir roumlportajla kitapta kendisine yer buluyor Bu roumlportaj dolaylı da olsa devletbaşkanı Lula da Silvarsquonın İşccedili Partisi huumlkuumlmetine youmlnelik eleştirel bir yoruma vesile oluyorBir başka makalede Bolivya devlet başkanı Evo Moralesrsquoin Sosyalizm Hareketi huumlkuumlmetibu uumllkedeki Topraksız Koumlyluumller Hareketi deneyiminin ışığında eleştirel biccedilimdedeğerlendiriliyor Ardından Arjantinrsquode Kirschner youmlnetiminin uyguladığı ldquodemokratikrdquoneoliberalizmin işsizler hareketinin ldquoaşağıdanrdquo yuumlkselen protestosunu oumlnemli oumllccediluumldekendine ccedilekerek etkisizleştirdiğini savunan bir makale geliyor Latin Amerikarsquodakidirenişin oumlzellikle Meksikarsquoda guumlccedilluuml bir etki yaratmış olan youmlnleri uumlzerine odaklanan ikimakaleye daha yer veriyoruz İlk makale en iyi bilinen oumlrneğinin Chiapasrsquotaki Zapatistalarolduğu bu direnişin guumlccedilluuml ldquoyerlirdquo uğrağını ele alırken diğer makaledeyse OumlğretmenlerSendikasırsquonı desteklemek amacıyla tabandan yuumlkselen bir işccedili sınıfı ayaklanmasısonucunda 2006rsquoda yaşanan Oaxaca Komuumlnuumlrsquonuumln sıradışı deneyimini inceliyor Her nekadar yerelboumllgesel niteliğinden oumltuumlruuml bazı soru işaretleri taşısa da gerek soldakireformist partilerin seccedilimciliğine2 gerekse ldquoiktidar olmardquoya karşı ccedilıkan Zapatistalarınboykotccediluluğuna3 alternatif bir model sunması oumllccediluumlsuumlnde Oaxaca Komuumlnuuml deneyimihakkındaki makalenin ulaştığı sonucun oumlnem taşıdığını duumlşuumlnuumlyoruz ldquoMevcut kapitalistdevlet aygıtını idare etmeye talip olmak ile bu aygıtı goumlrmezden gelmek arasında stratejikbir tercih yapılması gerektiği duumlşuumlncesi yanlıştır Bu hatalı bir ikili karşıtlıktır Oumlnuumlmuumlzdekiasıl stratejik goumlrev halk ayaklanması ve aşağıdan yuumlkselen oumlrguumltlenme biccedilimleriaracılığıyla iktidarın karakterini doumlnuumlştuumlrmektir İnsanların toplumu doumlnuumlştuumlruumlrken aynızamanda kendilerini de doumlnuumlştuumlrmelerinin ve youmlnetimi uumlstlenmelerinin yegacircne yolu

budurrdquo2 Seccedilimcilik (elektoralizm) Demokrasiyi duumlzenli seccedilimler yapılmasıyla bir tutan seccedilimleri kazanmanın halk goumlzuumlnde

meşruiyete sahip olmanın yeterli ve yegacircne koşulu olduğunu kabul eden yaklaşım ndashccedilev3 Boykotccediluluk (abstentionizm) Seccedilimlere katılıp oy vermeye karşı olma ndashccedilev

Her ne kadar direnişin en goumlze ccedilarptığı coğrafyalar Ortadoğu ve Latin Amerika olsa dabaşka yerlerdeki direnişler de oumlnem taşıyor ABDrsquode yaşayan 6 milyon Latin koumlkenli işccedilinindaha oumlnce benzeri goumlruumllmemiş bir biccedilimde 1 Mayıs 2006 goumlsterilerine katılmasıldquoimparatorluğun hasat zamanırdquo olarak değerlendirilebilir Konuyla ilgili makalemizde bugelişmenin goumlccedilmen işccedililerin temel haklarının dahi inkacircr edilmesi karşısında ortaya ccedilıkan(kimileri yeni) ccedilok ccedileşitli oumlrguumltlenme biccedilimlerinin bir sonucu olduğu goumlsteriliyor Doğu veBatı Avruparsquodaki oumlnemli tepkilere değinen iki makaleye yer veriyoruz Bunlardan ilkimerkez-sol huumlkuumlmetin sistemli yalan soumlyleme tutumunun ortaya ccedilıkmasını ve huumlkuumlmetinuygulamaya geccedilirdiği radikal kemer sıkma politikalarını takiben 2006rsquoda Budapeştersquodepatlak veren isyanları ele alıyor Doğu Avrupa halklarının neoliberalizmin gerek yaşamstandartlarında gerekse kendilerine olan saygıları uumlzerinde yarattığı tahribatlara karşıgoumlsterdikleri karmaşık ve sıklıkla da gerici tepki bu isyanların ayırt edici oumlzelliği olanldquoyabancı duumlşmanı Yahudi karşıtı Batı karşıtı goumlccedilmenlere karşı tahriklerrdquo biccedilimindetezahuumlr ediyor Diğer makalede 2005-2006 yıllarında Fransarsquoda neoliberalizme karşıdirenişin uumlccedil oumlnemli halkası (Avrupa Anayasasına ldquoHayırrdquo oyu kampanyası Fransızbanliyoumllerinde yaşayan genccedil goumlccedilmenlerin isyanı ve oumlğrencilerin başını ccedilektiği iş yasasıreformuna karşı ccedilıkan hareket) ele alınarak bu uumlccedil olayın oldukccedila farklı ve ccedilok daha umutverici oumlzellikleri inceleniyor Fransarsquoda yaşananlar bir yandan ldquoFransız sosyal modelirdquoninyavaş yavaş dağılması oumlte yandan da Sarkozyrsquonin 2007 seccedilimlerinden zaferle ccedilıkmasınayol accedilan etkenler bağlamında değerlendiriliyor

Bu sayının son boumlluumlmuumlnde 2006 yılı Aralık ayında Londrarsquoda duumlzenlenen HistoricalMaterialismSocialist Register konferansının ldquoKeynesccedili ve Marksccedilı neoliberalizm eleştirileriarasındaki farklar nelerdirrdquo başlıklı oturumuna yapılan katkılarla başlayan neoliberalizmkonulu bir sempozyuma yer veriyoruz Bir buumltuumln olarak bakıldığında bu makalelerneoliberal projenin etkin bir direnişin mutlaka hesaba katmak zorunda olduğu birtutarlılığa ve guumlce sahip olduğunu accedilıkccedila ortaya koyuyor Ayrıca bu makalelerde duumlnyaticaretinde dengesizliklerin artması askericirc işgallerin ters tepen niteliği giderekkatlanılmaz hale gelen eşitsizlikler oumlzelleştirilen tekellerin etkinlikten uzak olmalarıkuumlresel bir ekolojik krizin oumlnuumlne geccedililememesi ve neoliberal projenin benzer ccedilelişkileriylemaliyetleri ortaya seriliyor gerek sol ccediloumlzuumlmlemelerin gerekse tuumlm bu olumsuzluklarakarşı yuumlruumltuumllen muumlcadelelerin sınırlılıkları da vurgulanıyor

Eski sosyalist ve komuumlnist partilerin (ve eski siyaset yapma tarzının) tuumlkenmesinin ya dabastırılmasının geride bıraktığı boşlukta ortaya ccedilıkıp gelişen bu muumlcadelelerin ccediloğu gerekbakış accedilıları ve cesaretleri gerekse geccedilmişte yapılan hataları tekrarlamaktan vegeccedilerliliğini yitirmiş oumlrguumltlenme biccedilimlerini benimsemekten kararlı biccedilimde uzak durmalarınedeniyle takdir edilmeyi hak ediyorlar Oumlte yandan eski partilerin yapmaya ccedilalıştıkları(seccedilmenleri eğitmek iktidarı ulus olarak sahiplenmek devleti doumlnuumlştuumlrmek hemoumlzyoumlnetimi uygulayabilmek hem de temsilcileri hesap verir hale getirmek iccedilin halkıguumlccedillendirmek gibi) kimi şeyleri gerccedilekleştirmenin yeni ve daha iyi yollarını bulmakgerekiyor Bunlar olmazsa direniş yalnızca direnişten ibaret kalır bir adım dahi ileri

gidilemez Kapitalizmi aşma goumlrevi hacirclacirc bizleri bekliyorKatkıda bulunan yazarlara iccediltenlikle teşekkuumlr ederken her zaman yaptığımız uumlzere

bizlerin olduğu gibi katılımcıların da bu sayıda dile getirilen goumlruumlşlerin hepsine tamamenkatılmalarının gerekli olmadığını belirtmek istiyoruz Guumlccedilluumlklere rağmen bu sayınınbaşarıyla yayımlanmasında oumlnemli roller uumlstlenen pek ccedilok kişiye de teşekkuumlrlerimizisunmak istiyoruz Editoumlr yardımcısı Alan Zuegersquoye kapak tasarımını yapan LouisMackayrsquoe Merlin Pressrsquoteki ccedilalışma arkadaşlarımız Adrian Howersquoa ve bu girişinhazırlanmasındaki katkılarından oumltuumlruuml Tony Zurbruggrsquoa Joatildeo Pedro Steacutedile roumlportajıylaoumlnemli bir katkıda bulunan Barbara Schijmanrsquodan ccedilevirmenlik hizmeti alınmasını sağlayanve kitabın Latin Amerika boumlluumlmuumlnuumln hazırlanmasında bize yardım eden dostumuz ve LatinAmerika boumlluumlmuumlnuumln editoumlruuml Atilio Boroacutenrsquoa oumlzel bir teşekkuumlr borccedilluyuz

Son olarak Socialist Registerrsquoın geleceğini ilgilendiren oumlnemli bir gelişmeyi duyurmakistiyoruz Farklı kıtalardaki genccedil sosyalist kuşaklar arasında varlığımızı guumlccedillendirmekamacıyla bizimle editoumlrluumlk goumlrevini paylaşmayı kabul eden Torontorsquodan Greg Albo NewYorkrsquotan Vivek Chibber ve Londrarsquodan Alfredo Saad-Filho uumlccedil yeni ortak editoumlruumlmuumlz olarakseccedilildiler Teklifimizi kabul etmeleri bizi ccedilok sevindirdi ve katkılarıyla Socialist Registerrsquoınoumlnuumlmuumlzdeki yıllarda niteliğinden taviz vermeksizin guumlccedilluuml bir gelişme goumlstermesinisağlayacaklarına inanıyoruz Ayrıca yeni editoumlrlerimizin bu sayının planlanmasıaşamasında olduğu gibi katkıda bulunan ve ilgili tuumlm editoumlrlerin desteklerini her zamanyanlarında hissedeceklerine eminizTemmuz 2007

İslam İslamcılıklar ve Batı

Aijaz Ahmad

Kimlik siyaseti en geniş anlamıyla guumlnuumlmuumlzde bir norm [duumlzguuml] hacircline gelmiş hemsağı hem solu hem de liberal merkezi etkisi altına alarak siyasetin fiili idaresinde olduğugibi kuram ve ccediloumlzuumlmlemelerde de ccedileşitli kılıklarda bizi ccedilepeccedilevre kuşatmıştır Kuumlltuumlrcuumlluumlkya da toplumsal varoluşun asli ve belirleyici halinin kuumlltuumlrden oluştuğu goumlruumlşuuml bukimlikccedililiğin bir yan uumlruumlnuumlduumlr Siyasetle dinin birbirini beslediği her yerde din kuumlltuumlrle vekuumlltuumlr de dinle eş anlamlı hale gelir Oumlrnek vermek gerekirse eşitlikccedili siyasetin İslamiyetile Hıristiyanlığın her birine oumlzguuml mıntıkalar dacirchilindeki hareket alanı soumlz konusuolduğunda solun bu ikisi arasındaki temel farklılığı din kuumlltuumlr ve medeniyete ilişkin birsoumlylem kılığında ortaya koyabilmesi bu oumlzdeşlik sayesinde muumlmkuumln olur Oumlte yandan enpişkin jeopolitik reccedileteleri sağ sunmaktadır

Muumlsluumlmanların ccediloğunlukta olduğu bundan yaklaşık on yıl oumlncesine kadar kısacaldquoMuumlsluumlman uumllkelerrdquo olarak adlandırılan uumllkelere buguumln ldquoİslam uumllkelerirdquo deniliyor Boumlylecetanımlama yalın bir demografi meselesinden ccedilıkarak daha dar bir dini inanccedil meselesinekaymış oluyor Muumlsluumlmanlar arasında bu iki terim birbirinden ayrı tutulmalı Muumlsluumlmanolmak genellikle Muumlsluumlman bir ailede en azından daha geniş (Mısırlı Nijeryalı Luumlbnanlıya da buna benzer) bir milli kuumlltuumlr iccedilinde Muumlsluumlman bir altkuumlltuumlr ortamında duumlnyayagelmeyi ifade eder Oumlte yandan din insanın oumlzguumll (bu nedenle de dil boumllge geleneklersınıf ve benzeri şeylerle derinden bağlantılı olan) karmaşık toplumsal kimliğini oluşturanccedilok sayıdaki bileşenden biri olarak yaşanır dini acircdetler buumlyuumlk oumllccediluumlde yerel ve kişiselolmaya devam eder Bu altkuumlltuumlrel Muumlsluumlmanlık bağlamsaldır şekillenmesinde tarihincoğrafyanın siyasetin daha buumlyuumlk bir ccedilokdinli ortamın maddi yaşamın sayısız ritmininderin etkisi vardır Hindistanrsquoın Batı Bengal eyaletinde Bengalce konuşan bir Muumlsluumlmanolmakla komşu uumllke Bangladeşrsquote Bengalce konuşan bir Muumlsluumlman olmak aynı şeydeğildir yakın ccedilevrenin belirleyici bir etkisi bulunur Bu Muumlsluumlman altkuumlltuumlrel varoluşundini boyutu mezhepsel ve ideolojik oumlzelliklerin farklı tezahuumlrlerinde goumlruumllebilir OumlrneğinŞii ve Suumlnni mezhepleri ya da Şiilerin ccedileşitli alt mezhepleri Vahhabiler ve Ahl-e-Hadithgibi Suumlnnilerin daha tutucu olan alt mezhepleri dinin bazı kurallarını zorlayan Sufigeleneğe meyledebilecek diğer mezhepler hatta laik milliyetccedililiğe komuumlnizmebilinemezciliğe [agnostisizm] tanrıtanımazlığa [ateizm] ve benzerlerine meyilli olanlarbile varoluşsal bakımdan kendilerini İslam altkuumlltuumlruumlnuumln değil Muumlsluumlman altkuumlltuumlruumlnuumln birparccedilası olarak hissederler

Duumlnyanın en buumlyuumlk Muumlsluumlman nuumlfusuna sahip uumllkesi Endonezyarsquoda nuumlfusun buumlyuumlk birkesiminin guumlndelik yaşam kuumlltuumlruuml Hinduizmin ve bazı yerlerde de Budizmin dikkat ccedilekiciizlerini taşır Hindistan duumlnyada en fazla Muumlsluumlmanın yaşadığı ikinci uumllkedir ve HindistanAntropoloji Araştırmaları tarafından yayımlanan kapsamlı araştırmalar uumllkenin herhangibir boumllgesinde (oumlrneğin Guumlneyrsquode Keralarsquoda Doğursquoda Batı Bengalrsquode Kuzeyrsquode Uttar

Pradeshrsquote) yaşayan Muumlsluumlmanların guumlndelik kuumlltuumlrel uygulamalarının yuumlzde 80rsquodenfazlasının aynı boumllgede yaşayan Hindu komşularıyla aynı olduğunu uumllkenin uzakboumllgelerindeki Muumlsluumlmanlarla pek az ortaklık taşıdığını ortaya koymaktadır İbadetusullerinin bazıları uzakta yaşayan dindaşlarıyla aynıdır ve siyaset alanında uumllkeyi birgirdabın iccediline ccedileken Hindu ccediloğunluk youmlnetiminin toplulukccediluluğuna [komuumlnalizm] karşıortak bir korku beslerler

Duumlnyanın uumlccediluumlncuuml buumlyuumlk Muumlsluumlman uumllkesi olan Bangladeş ortak dinin bir ulus-devletoluşumu iccedilin yeterli temel olduğu fikrini (yani Pakistan ldquofikrirdquoni) reddeden laik birmilliyetccedililik anlayışı doğrultusunda yaklaşık kırk yıl oumlnce meydana getirilmiştir Aynenulemanın buumlyuumlk ccediloğunluğunun 1947 yılında Pakistanrsquoın yaratılmasına ccedileşitli nedenlerlekarşı ccedilıkması gibi İslamcılar da Bangladeşrsquoin yaratılmasına karşı ccedilıkmışlardır Bangladeşrsquoteuumlrkuumltuumlcuuml bir İslamcı hareketin ortaya ccedilıkışı yakın geccedilmişte olmuştur ve buumlyuumlk oumllccediluumlde ilkkez Carter youmlnetimince Afganistanrsquoda komuumlnizm karşıtı bir cihat başlatmak iccedilinoluşturulan silahlı İslamcı militanlığın giderek kuumlreselleşmesiyle ilgilidir Bu oumlrnek bu tuumlrdini ve kuumlltuumlrel kimlikler yaratılmasının ve yok edilmesinin ne kadar siyasi saiklere bağlıtarihsel olarak koşullu ve ideolojik accedilıdan kurgusal olduğunu goumlsterir

Buumltuumln duumlnya Muumlsluumlmanlarının birliğini amaccedillayan Endonezya halk İslamı laik ccedilokdinliHindistanrsquoda yaşamış ccedileşitli Muumlsluumlman altkuumlltuumlrleri Pakistanrsquoın yaratılmasına ideolojikgerekccedile sağlayan ldquoMuumlsluumlman milliyetccedililiğirdquonin aşırılıkları laik bir ulus olarak Bangladeşrsquoinyaratılmasına yol accedilan Doğu Pakistanrsquoın dilsel milliyetccedililiğinin tutarsızlığı bu oumlrneklerinhepsi youmlnetim şekline veya kuumlltuumlre iccedilkin bir İslami nitelik atfetmenin ne kadar yanıltıcıolabileceğini goumlsteriyor Tuumlm bu halklardan ldquoİslamrdquo uumllkeleri diye bahsedilmesi genelolarak İslamcılığın oumlzguumllluumlğuumlnuuml ve oumlzguumlnluumlğuumlnuuml goumlrmezden gelmek Muumlsluumlman insanlarınhiper-İslamcı olduklarını farz etmek Şarkiyatccedilılar [Oryantalist] kadar dinci sağın dapropagandasını yaptığı kuumlltuumlruumln (dolayısıyla toplumsal varoluşun ve siyasi kaderin)kurucu unsurunun din olduğu goumlruumlşuumlne boyun eğmek anlamına gelecektir

TOPLUMLARIN İSLAMCILAŞTIRILMASIAFGANİSTANrsquoDAN IRAKrsquoA

İslamcı koumlktendinciler [fundamentalist] yasal yapılar toplumsal normlar hacirckim eğitimsistemleri popuumller kuumlltuumlrler ve benzeri şeylerin accedilıkccedila İslami olmaması nedeniyle buuumllkeleri İslami olmamakla succedilluyorlar Boumlylece İslamcılaştırma projeleri accedilıklığakavuşuyor Bu uumllkeler Muumlsluumlmanlar ancak aynı zamanda İslami yapılmaları da gerekiyorSuumlnni koumlktendincilere goumlre ağırlıklı olarak Şiilerden oluşması gibi basit bir nedenden oumltuumlruumlİran İslami değildir Pek ccedilok el Kaide uumlyesinin iccedilinden geldiği yeni Vahhabi muhalefetinegoumlre ne Suudi Krallık Ailesi ne de ona meşruiyet kazandıran dinsel yapılanma İslamiolarak adlandırılabilir Suudi Arabistanrsquoın hakiki İslam adına yeniden fethedilmesigereklidir Yeri geldiğinde bu olguların tarihsel koumlkenlerine geri doumlneceğim Şimdilik1970rsquolerin ortalarından itibaren birccedilok uumllkede fazlasıyla oumlne ccedilıkmaya başlayan ccedileşitli

İslamcı oumlbeklenmelerin ayırt edici oumlzelliğinin birbirleriyle bağlantıları olmayan buoluşumların neredeyse hepsinin kendi ulusal ortamları iccedilinde buumlyuumlmeleri ve kendi ulus-devletlerini doumlnuumlştuumlrmeyi amaccedillamaları olduğunu soumlylemekle yetineceğim (Bunun oumlnemlibir istisnası 1920rsquolerde Mısırrsquoa oumlzguuml bir olgu olarak ortaya ccedilıkan ancak daha sonra1950rsquolerde Nasır tarafından bastırıldığında bazı Koumlrfez rejimleri tarafından himaye edilenve ccedileşitli uumllkelerdeki kollarıyla giderek pan-Arap bir olgu hacircline gelen İhvanuumll Muumlsliminyani Muumlsluumlman Kardeşler oumlrguumltuumlduumlr) Gerek 1979 Kasımrsquoında Mekke camisini ele geccedilirerekduumlnya medyasında sansasyon yaratan Suudi Arabistanrsquodaki yeni Vahhabi grup olsungerek Enver Sedatrsquoa suikast duumlzenleyerek o doumlnemin en ccedilarpıcı eylemini gerccedilekleştirenMısırrsquodaki ccedileşitli (ortak bir adlandırmayla Cemaat-uumll İslam olarak anılan) İslamcı gruplarolsun gerekse devlet oumlncuumlluumlğuumlnde İslamcılaştırma suumlrecini başlatan Pakistanrsquoın askerkoumlkenli diktatoumlruuml Ziya uumll Hakrsquoa duumlzenlenen suikastı gerccedilekleştiren grup olsun bu oumlzellikhepsi accedilısından geccedilerlidir Vahhabi otokrasisine rağmen doğal olarak Suudi rejiminin sadıkbir destekccedilisi olan ABD Truman doktrininin ilanından itibaren ccedileşitli uumllkelerdekiİslamcıları komuumlnizme ve radikal laik milliyetccedililiğe karşı sistemli biccedilimde desteklemişti

Endonezya ve Cezayir Filipinler ve Sudan tabii ki Mısır ve Suudi Arabistan gibi farklıuumllkelerde faaliyet goumlsteren bu gruplardan birccedilok kişiyi bir araya toplayıp Sovyetlerrsquoindoğrudan muumldahalesi gerccedilekleşmeden bir hayli zaman oumlnce onları Afganistanrsquodakomuumlnizmle savaşacak ve (Carterrsquoın Ulusal Guumlvenlik Danışmanı Brzezinskirsquonin ifadesiyle)Sovyetler Birliğirsquoni ccedilatışmanın iccediline ccedilekecek iyi eğitimli sağlam finansman kaynaklarınasahip iyi teccedilhizatlanmış bir kuvvet hacircline getirmiş olması Carter youmlnetiminin buumlyuumlkbaşarısı oldu1 Guumlnuumlmuumlzde ldquoİslami teroumlrizmrdquo hatta bazıları tarafından ldquoİslami faşizmrdquoolarak adlandırılan olgu doğrudan bunun sonucudur İran İslam Cumhuriyeti bugelişmelerden tamamen bağımsız olarak yaklaşık aynı tarihlerde ortaya ccedilıktı ancakSaddamrsquoın İranrsquoı İsrailrsquoin Luumlbnanrsquoı işgal etmesi Afgan muumlltecilerin İranrsquoa akın etmesi vebenzeri ccedileşitli baskıların etkisiyle daha geniş bir boumllgesel şekillenmenin iccediline doğruccedilekildi Luumlbnanrsquodaki Hizbullah ldquoAfganlı Araplardanrdquo (Afganistanrsquoda savaşmaları iccedilinCIArsquonin2 devşirdiği Arap koumlkenli cihatccedilılardan) bağımsızdı ve hacirclacirc da oumlyle olmayısuumlrduumlruumlyor bu unsurların Luumlbnanrsquoda bulunan kimi Filistin kamplarına sızmaları yeni birgelişmedir ve Hizbullah buna karşı ccedilıkmaktadır İslamcı partiler Pakistanrsquoda ccedilok daha eskibir geccedilmişe sahip ancak iccedilinde bulundukları marjinal konumdan sıyrılıp Pakistantoplumunda merkezicirc bir konuma yerleşmeleri muazzam maddi ve oumlrguumltsel kaynaklarakavuşmaları Afgan cihadının Pakistan topraklarından idare edilmesi sayesinde olmuştur ndashbu partiler daha sonraları Taliban hacircline gelecek oumlrguumltlenmenin ideolojik oluşumundabaşrole sahip olacaklardı1 Brzezinski 15-21 Ocak 1998 tarihleri arasında Le Nouvel Observateurrsquoda yayımlanan roumlportajda şoumlyle diyordu

ldquoSovyetlerrsquoin sınırı resmen geccediltikleri guumln Carterrsquoa şoumlyle yazmıştım Şu anda SSCBrsquoye kendi Vietnam savaşını yaşatmaşansımız doğdu Duumlnya tarihinde bundan daha oumlnemli bir olay var mı Taliban mı Sovyet imparatorluğunun ccediloumlkmesimi Muumlsluumlmanların biraz tahrik edilmesi mi Orta Avruparsquonın kurtulması ve soğuk savaşın sona ermesi mirdquo

2 ABD Merkezi Haber Alma Teşkilatı ndashccedilevAfgan cihadı sona yaklaşırken bu kadroların bir kısmı oumlnce Keşmirrsquoe ve ardından da

Muumlsluumlman nuumlfusun ağırlıkta olduğu Orta Asyarsquodaki Sovyet cumhuriyetlerine CcedileccedilenistanrsquoaBosnarsquoya ve başka yerlere sızıyorlardı Bu deneyimli kadroların Afgan cihadının sonaermesinin ardından devreden ccedilıkarak kendi uumllkelerinde kargaşa yaratmak iccedilin serbest

kalması ve guumlnuumlmuumlzde el Kaide denilen gevşek ilişkiler ağını suumlrduumlrmesi ABDrsquonin bustratejisinin uzun doumlnemli sonuccedilları oldu ldquoEl Kaiderdquo teriminin koumlkenleri pek belirgindeğildir Asıl olarak komuumlnizm karşıtı Afgan cihadı sırasında yabancı uumllkelerden gelerek biraraya toplanan cihatccedilı gruplarda yer alanların isimlerinin ve bunlara yapılan oumldemelerintutulduğu kayıt defterine goumlndermede bulunduğu soumlyleniyor Usama bin Ladin bu buumlyuumlkgrubun oumlnde gelen liderlerinden biri değildi Afgan cihadının sona ermesiyle birlikte bugrubun ccedileşitli uumlyelerinin ve alt gruplarının dağılmasının ardından birbirlerine bağlı tek birmerkezden idare edilen bir grup olarak varlığını suumlrduumlrduumlğuumlnuuml soumlylemek pek inandırıcıolmaz Afganistan ABDrsquonin iktidara getirdiği muumlcahit gruplar arasında kanlı ve kıyıcı birccedilarpışmanın yaşandığı bir doumlnemden geccedilti Yeni bir kuvvet olarak ortaya ccedilıkan Taliban bugrupların hepsini tasfiye etti Talibanrsquoın Usama bin Ladinrsquoe ev sahipliği yapmasına karşınuumllke belli bir biccedilimden yoksun ve kuumlresel olarak dağınık bir olguyu idare edebilecek kalıcıbir odak olamazdı Aslında Taliban kuumlresel bir cihada girişmekten ccedilok kendi youmlnetiminisağlamlaştırmakla uğraşıyordu Guumlnuumlmuumlzde el Kaide en iyi ihtimalle karşılıklı bağlantılarıccedilok zayıf olan ilgi gruplarının [affinity group] oluşturduğu gevşek bir ağ olaraktanımlanabilir Her ne kadar Afganistan ve Irak işgalleri bu tuumlr grupların yanı sıra kendibaşlarına harekete geccedilen (kendi deyişleriyle) şehitlerin artıp yaygınlaşmasına kesinliklekatkıda bulunmuş olsa da bu tanımlamanın geccedilerliliğini koruduğunu duumlşuumlnuumlyorum

ABDrsquonin başını ccedilektiği uluslararası medyanın ldquooumlzguumlrluumlk savaşccedilılarırdquo diyerek kazandırdığıbuumlyuumlk şoumlhret sayesinde bu gruplar kuumlresel bir meşruiyete ve gizemli bir havaya sahipoldular ABDrsquonin Afganistanrsquoda bir araya getirdiği İslamcı cihatccedilı kuvvete ldquomuumlcahitlerrdquo(cihat yolunda ilerleyenler) dendiği ve Başkan Reaganrsquoın Oval Ofisi ziyaret eden liderlerildquoKurucu Babalarımızın3 ahlaki eşitlerirdquo diyerek tanıttığı buguumln hatırlanmıyor Bushyoumlnetimi de iki oumlnemli katkıda bulundu Birincisi 11 Eyluumll 2001rsquode yaşanan korkunccedilolayların hayatta kalan succedilluların bireysel olarak ya da grup halinde sorumlu tutulacaklarıuluslararası bir succedil olarak değil de karşılığında kuumlresel bir savaşın ilan edileceği birldquosavaşrdquo fiili olarak değerlendirilmesiydi İşlenen succedilla hiccedilbir ilişkileri olmayan Afganistanve Irak işgal edildi boumllgedeki diğer uumllkeler ya baskı altına alındılar ya da tehdit edildilerve İsrailrsquoe İşgal Altındaki Filistin Topraklarırsquonda serbestccedile hareket etme izni verildi Kaccedilansuccedilluların sadece ABDrsquoli değil duumlnyanın doumlrt bir yanındaki kolluk kuvvetleri tarafındanarandığı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu kişilerin imha edilmeleri ya da eylemsizliğe suumlruumlklenereketkinliklerini kaybetmeye zorlanmaları beklenirdi Aksine kuumlreselleşen bir medeniyetlersavaşının ortakları olarak sahip oldukları o gizemli hava muumlthiş arttı O zamana kadarUsama bin Ladinrsquoin adını duumlnyada pek az kişi duymuş Duumlnya Ticaret Merkezirsquoneduumlzenlenen saldırıyı Muumlsluumlman uumllkelerde yalnızca az sayıdaki fanatik sevinccedille karşılamıştıTahran sokaklarında Amerikan halkıyla dayanışma goumlsterileri duumlzenlenir Arafat gibiliderler taziye mesajları goumlnderirlerken Taliban da bizzat eylemi kınamıştı Usama binLadinrsquoin bir efsaneye hatta bazılarının goumlzuumlnde bir kahramana doumlnuumlşmesi Amerikarsquonınmisilleme olarak yaptığı saldırının şiddeti bir oumllccediluumlde de Usama bin Ladinrsquoin saldırınınbeyni olarak sunulmasının yarattığı ayinsel efsun ile yaptığı cuumlretkacircr accedilıklamaların elCezire gibi basın organları aracılığıyla televizyonlarda yayımlanması sayesinde olduMuumlsluumlman uumllkelerin bazılarının işgal edilmesi diğerlerinin de işgal tehdidiyle karşı karşıya

kalması İslami medreselerden tutun da LSE4 mezunlarına kadar konuyla fazlailgilenmeyen ccedilok sayıda Muumlsluumlman gencin artık yeni cihada katılmayı istemesi sonucunudoğurdu Cihada katılmanın bizzat ABD tarafından moda hacircline getirildiğini tekrar tekrarvurgulamak gerekiyor Bu moda halen devam ediyor ancak bu sefer ABDrsquoye karşı3 ABDrsquonin kurulmasında roluuml olanlar ndashccedilev4 Londra İktisat Okulu ndashccedilev

İkincisi ABD işgalin ardından uumllkeyi mezhepsel ccedilizgilerde yeniden şekillendirerek hızlacemaatccedili yapılanmayı geliştirmeye youmlneldi Bunu yaparken oumlnce Kaliforniya veLondrarsquodan yeniden uumllkeye ithal edilen suumlrguumlndeki liderlerle teknokratlara ardından kısabir suumlreliğine CIArsquonin kıymetli varlığı İyad Allavirsquoye bel bağladıktan sonra en sonundaccedilelişkili bir biccedilimde uzun suumlredir İranrsquodaki dini rejimce beslenen Dava Partisi ve Irak İslamDevrimi Yuumlksek Konseyi (IİDYK) tuumlruuml accedilıkccedila koumlktendinci olan Şii oumlrguumltlerle uzlaşmayavardı Dava Partisirsquonin kuruluş tarihi tam olarak belli değil ancak kuumlccediluumlk ve etkisiz bir Şiioumlrguumltlenmesi olarak 1960rsquolardan itibaren varlığını suumlrduumlrduumlğuuml biliniyor İslam Devrimirsquondenve Irak-İran Savaşırsquonın başlamasından sonra İran Devrim Muhafızları tarafından eğitilenbuumlyuumlkccedile bir milis kuvvetine sahip olan oumlrguumltuumln buumlyuumlk bir kısmı İranrsquoa geccedilmişti IİDYK isesoumlylentilere goumlre Ayetullah Humeynirsquonin emriyle daha sonra İran topraklarında kurulduOumlrguumltuumln milisleri İranlılar tarafından buumlyuumlk bir oumlzenle eğitildi Hiccedilbir oumlrguumlte katılmayanulemanın ateşli bir genccedil uumlyesi olan Mukteda el Sadr Şii olmamasına karşın Saddamduumlşmanı olan Kuumlrt lider Celal Talabani gibi zaman zaman himaye edilerek desteklendiABD de oumlzellikle birinci Koumlrfez Savaşırsquonın ardından Saddam aleyhine doumlnduumlğuumlnde İran buiki oumlrguumlt ile ABD arasında dostane bağlantılar kurulmasına aracılık etti İşgalin hemenoumlncesinde ABD liderlerinin Şiilerin kendilerini sevinccedille karşılayacakları iddiası kuruguumlruumlltuumlden ibaret değildi ABDrsquoye bu oumlrguumltlerle ulemanın uumlst kesimindeki kişilerin Şiikitleleri emperyalizm karşıtı militanlıktan uzak tutacakları guumlvencesi verilmişti

Bu arada Suumlnni koumlktendinci gruplar esin kaynakları olan ve geccedilmişte Saddam Huumlseyinile muumlcadele eden pan-Arap İhvanuumll-Muumlslimin (Muumlsluumlman Kardeşler) oumlrguumltuumlyle birleşerekAmerikalılara karşı savaşmaya başlamış ve dağıtılan Baasccedilı kadrolar da ccedilok geccedilmeden bugruplara katılmıştı Bu gruplara sırasıyla ldquoSaddamrsquoa bağlı guumlccedillerrdquo ldquoBaas Partisi kalıntılarırdquove son olarak da ldquoSuumlnni direnişirdquo isimleri yakıştırıldı Durumu daha da karmaşıklaştıran ikietken daha soumlz konusuydu Hazırlanan yeni anayasal duumlzenlemelere goumlre iktidar veakraba kayırmacılığı sistemleri mezhepsel ve etnik temellerde şekillendiriliyorduSonuccedilta herkesin birbiriyle rekabet ettiği tam bir belirsizliğin yaşandığı bu doumlnemboyunca hangi araccedillarla olursa olsun ilgili buumltuumln tarafların muumlmkuumln olduğunca avantajelde etmeye ccedilalıştığı bir durum ortaya ccedilıktı İkinci olarak ve daha da oumlnemlisi Irakdevletinin sistemli biccedilimde parccedilalanması (Irak ordusu ile guumlvenlik kuvvetlerinin terhisedilmesi ve ldquoBaassızlaştırmardquo ismi altında sivil kurumların tasfiye edilmesi) buumlyuumlkzorlukların yaşandığı bir doumlnemde tam bir toplumsal ccediloumlkuumlşe yol accediltı İşgalden oumlnceldquoyaptırımlarrdquoın uygulandığı zaman zarfında ve işgal sırasında Irak nuumlfusunun yaklaşıkyuumlzde onunun hayatını kaybettiği tahmin edilmektedir Nuumlfusun daha buumlyuumlk bir kısmı iseuumllke iccedilinde ya da dışında muumllteci olarak yaşamak zorunda kalmıştır Bazı hesaplamalaragoumlre işsizlik yaklaşık yuumlzde 70rsquoe yuumlkselmiş sağlık ve eğitim hizmetleri asgari duumlzeyegerilemiş her yer silah deposu hacircline gelmiş ve sıklıkla kendilerini milis olarak tanıtan succedil

ccedileteleri ortalıkta kol gezmeye başlamıştır Ardından patlak veren mezhep ccedilatışmaları Iraktarihinde eşi goumlruumllmemiş bir yoğunluğa ulaşarak uumllkenin her yerini insanı dehşete duumlşuumlrenbir kan goumlluumlne ccedilevirmiştir

ABD Dışişleri Bakanı Condoleezza Rice İsrailrsquoin Luumlbnanrsquoı işgal etmesini onaylarcasına birifadeyle Yeni Ortadoğursquonun doğuşunda karşılaşılan sorunun ldquobebeğin diş ccedilıkarırkenccedilektiği sıkıntırdquoya benzer bir şey olduğunu soumlylemişti ABD Irakrsquota oumlnuumlnuuml accediltığı komuumlnalsoykırımın da aynı şekilde bir ldquodiş ccedilıkarma sıkıntısırdquo olduğunu Irakrsquota ezelden beri birSuumlnni-Şii ccedilatışması yaşandığını Osmanlılar Britanya manda idarecileri Haşimi krallığı veardından iktidara gelen ldquoSuumlnnirdquo diktatoumlrluumlkler tarafından sıkı sıkıya baskı altında tutulannefret duygularının Amerikarsquonın Saddam rejimini yıkmasıyla birlikte accedilığa ccedilıktığını iddiaedebilir Bu tehlikeli bir laf salatasından başka bir şey değil

Saddam youmlnetimi acımasız bir otokrasiydi En temel koşul kişisel sadakatti vesadakatlerinden şuumlphelendiği en sadık danışmanlarını (ve yakın akrabalarını) bile ortadankaldırmaya yatkındı Saddam daha fazla guumlvenilir olduklarını duumlşuumlnduumlğuuml Tikrit aşiretindenyakınlarını uumlst mevkilere getiriyordu Buumlyuumlk oumllccediluumlde zayıflattığı ldquomuumlttefiklerrdquoiyle zamanzaman koalisyonlar kursa da Baas Partisirsquonin tek parti youmlnetimi huumlkuumlm suumlruumlyordu Guumlccedilmerkezlerinden uzak olunması oumllccediluumlsuumlnde sahip olunan guumlccedil de azalıyordu ve Baasccedilıolmayanların hiccedil şansı yoktu Yine de samimi bir Baasccedilı ve sadık bir Saddam yandaşı olanTarık Aziz kabinenin ve merkez kadronun oumlnemli bir uumlyesi olabiliyordu Hıristiyanolmasının bir oumlnemi yoktu Şii ulema ve Suumlnni koumlktendinciler Saddamrsquoı asla tasvipetmediler Saddam buumlyuumlk bir zevk duyarak her iki kesimi de acımasızca baskı altındatuttu Kurumsal guumlcuuml ccedilok daha fazla olan Şii ulemanın guumlcuumlnuuml goumlstermek amacıyladuumlzenlendiği kitlesel dini merasimler bu kesimi ve takipccedililerini Saddam accedilısından dahabuumlyuumlk bir hedef hacircline getirmişti Bu arada guumlney Irakrsquotaki Kerbela şehri duumlnyadakiŞiilerinin en oumlnemli hac merkezi olmaya devam ederken oumlnemli bir dini eğitim merkeziolan Necefrsquote yaşayan ulemanın el Sistanirsquoden oumlnceki en kıdemli lideri olan Ayetullah HuiHumeynirsquonin devrimden sonra buumlyuumlk bir duumlnyevi guumlccedil kazanmasına gelinceye değin duumlnyagenelinde Şiiler arasında diğer İranlı liderden muhtemelen ccedilok daha buumlyuumlk bir etkiyesahipti Humeyni uzun yıllar boyunca Baas youmlnetimi altındaki Irak topraklarında huzurlubir suumlrguumln hayatı yaşamıştı Saddamrsquoın İran Şahının baskılarına boyun eğerekHumeynirsquoden uumllkeden ayrılmasını talep etmesi İslam Devrimirsquonden birkaccedil ay oumlnceolmuştu Fransarsquoya giden Humeyni birkaccedil ay sonra devrim kahramanı olarak İranrsquoadoumlnmuumlştuuml

Ancak tuumlm bu gelişmelerin ardından Saddam accedilıkccedila Humeynirsquoyi devirmek amacıylaİranrsquoa saldırdı ccediluumlnkuuml sınırlarının hemen dibinde hem guumlccedilluuml hem de (toprakanlaşmazlıkları dacirchil) suumlrekli ccedilatışma iccedilinde olduğu bir uumllkenin topraklarında İslami birrejimin huumlkuumlm suumlrmesini istemiyordu Saddamrsquoın ordusu ağırlıklı olarak Suumlnni koumlkenliBaasccedilı subaylar tarafından youmlnetiliyordu erler arasında Suumlnniler kadar Şiiler debulunuyordu ve herkes savaşıyordu Şii İranrsquoa karşı savaşmayı reddeden Iraklı Şiilere pekrastlanmıyordu ve savaş ccediloğunluğun Şiilerden oluştuğu boumllgelerde cereyan ediyorduAyrıca işlediği korkunccedil succedillara karşın Saddamrsquoın Kuumlrtlere youmlnelik genel yaklaşımınınAvrupalı modern ve demokratik Tuumlrklerden ccedilok daha koumltuuml olmadığını da hatırlayalımBuradaki ana mesele oumllmuumlş bir diktatoumlruuml temize ccedilıkarmak değil konuyu belli bir

buumltuumlnsellik iccedilinde değerlendirmekBoumlylesine buumltuumlncuumll bir bakışın her zamankinden daha fazla gerekli olduğunu

duumlşuumlnuumlyorum ccediluumlnkuuml Şii cemaati seccedilkinleri ile ABD merkezli İslam Ccedilalışmaları sanayisininbeslediği Irakrsquoın yakın tarihine ilişkin hiper-İslamileştirilmiş anlayış giderek yaygınlıkkazanıyor ndashhatta kimi solcularda bile goumlruumllebiliyor Saddam doumlneminde Şiilerle Suumlnnilerarasında evlilikler yaygındı Amerikarsquonın vesayeti altında Şii-Kuumlrt ittifakının iktidaragelmesinden sonra silah zoruyla bu ccediliftlerden boşanmaları istenmeye başlandı Karma biryapıya sahip bu ailelerden yuumlz kadarı bir araya gelerek haklarını savunmak uumlzere birdernek kurduklarında bu kişilerden bazıları oumllduumlruumllduuml ve derneğin faaliyetleri yasaklandıSaddam doumlneminde yuumlz binlerce Şii guumlneydoğu Bağdatrsquoın (buraya daha sonra Sadr Şehridenecekti) sokaklarını doldurduğunda cemaatler arasında nadiren şiddet olaylarıyaşanıyordu ABDrsquonin şehri işgal etmesinin ardından duumlzenlenen her iki mezhepuumlyelerinin de katıldığı ve Şii ulemanın oumln saflarda yer aldığı ilk işgal karşıtı goumlsteri birSuumlnni camisinde yapılmıştı Bundan doumlrt yıl sonrasına baktığımızda istisnasız hermahallede etnik bir temizlik yapıldığını goumlruumlyoruz Tuumlm bunlara rağmen Saddamotokrasisinin ldquoSuumlnni bir rejimrdquo olarak tanımlanması sol ccedilevreler arasında bile yerleşmiştirSaddam yaklaşık ccedileyrek yuumlzyıl boyunca Irakrsquoı youmlnetti bu makaleyi okuyanlar Saddamyoumlnetiminden ilk kez ne zaman ldquoSuumlnni rejimirdquo diye bahsedildiğini bunun ne kadar yeni birgelişme olduğunu kendi kendilerine pekacirclacirc sorabilirler

Irak işgalinin hazırlıkları yapılırken solun oumlnde gelen bazı aydınları dikkat ccedilekici birarguumlmanla ortaya ccedilıktılar Saddamrsquoın acımasız bir diktatoumlr bir nevi ccedilağımızın Hitlerrsquoiolması ve Batırsquonın accedilıkccedila liberal demokrat olması nedeniyle Saddamrsquoı devirip liberaldemokrasiyi tesis etmek amacıyla Irakrsquoı oumlzguumlrluumlğuumlne kavuşturacak bir savaşa girmekBatırsquonın hakkı idi Liberal demokrat devletlerin Nazi-faşist ittifakını bozguna uğratmakamacıyla savaşa dacirchil oldukları II Duumlnya Savaşı ile benzerlikler kuruluyordu GeccedilmişteABDrsquonin Uumlccediluumlncuuml Duumlnya uumllkelerinde gerccedilekleştirdiği işgal fiillerinde asla barış ve adaletarayışıyla değil daima tam tersi nedenlerle harekete geccediltiğini goumlsteren buumltuumln tarihselkanıtlar bu arguumlmanda unutulmuş gibi goumlzuumlkuumlyor İmparatorluk hacirckimiyetininsavunuculuğunu yapan Walzer ve Ignatieff gibilerinden sıkccedila işittiğimiz ldquohaklı savaşlarrdquoailişkin yarı felsefi palavralara endişe verici biccedilimde yakın bir soumlylemin benimsenmesinin desolun sunduğu bu arguumlman accedilısından oumlnemi yoktur Yaşanan deneyimlerin ardından işgalordusunun silahları altında hazırlanan mezhepsel ve etnik seccedilmen listeleri temel alınarakve Amerikalılar tarafından hazırlanan anayasa uyarınca yapılan seccedilimlerin demokrasiyedoğru bir ilerleme anlamına geldiğine seccedilimle işbaşına gelen huumlkuumlmetin meşru birhuumlkuumlmet olduğuna sol saflar arasında hacirclacirc inananlar olduğu goumlruumlluumlyor Marksizmmeselesini ve bu tuumlr bir uygulamanın Cenova Soumlzleşmesirsquonin accedilıkccedila ihlali anlamınageldiğini şimdilik bir kenara bırakalım Mezhepccedili ccediloğunluğa mecliste otomatikmansandalye ccediloğunluğu veren mezhepsel ve etnik boumlluumlnmelere dayanan bir seccedilim sistemininbu boumlluumlnmeleri kalıcı hale getirmenin liberal ve laik bir demokrasinin ortaya ccedilıkmasınıengellemenin bir aracı olacağı sıradan liberal demokrat standartlar kullanılarak biletahmin edilebilir Fransarsquonın arkasında iktidarın seccedilkin grupları arasında paylaşılmasınısağlayan anayasal bir mekanizma miras bırakması ve seccedilkin grupları arasındakiuzlaşmaların bozulmasıyla birlikte iccedil savaşların bir salgın hacircline geldiği Luumlbnan deneyimi

bu eski oumlrneğin başka yerlerde de uygulanmaması iccedilin iyi birer ders olabilirlerdi Tersinesiyasetin Luumlbnanlılaştırılmasının daha fazla demokrasiye youmlnelik bir adım olarak her yerdedesteklendiği ortaya ccedilıkıyor Nasıl olur da boumlyle bir şey savunulabilir

Bunu soumlyleyenler ardından başka şeyleri de savunmak zorunda kalacaklar Saddamrejimi oumlylesine faşist bir rejimdi ki ldquofaşizmrdquo bir daha dirilmemek uumlzere toprağagoumlmuumllduumlğuuml muumlddetccedile yabancıların bir suumlreliğine uumllkeyi işgal etmesi mezhep ve etnisiteyedayalı uydurma seccedilimler meclisler dacirchil her şey bundan daha iyidir Ayrıcadiktatoumlrluumlklerin etkisiyle bir buumltuumln olarak Irak toplumunun (ve Suriye Mısır İran gibiboumllgenin diğer toplumlarının) Batırsquonın sahip olduğu tuumlrden bir demokrasiyle gerccedilektenbaşa ccedilıkamayacak oumllccediluumlde gaddarlaştığını da savunmak gerekecektir Bir geccediliş doumlneminevesayet doumlnemine ihtiyaccedilları vardır demokrasiyle başa ccedilıkmayı oumlğrenmek zorundadırlarBu suumlreccedilte diye devam eder bu arguumlman her şeyden oumlnce dinin bu toplumların mevcutgerccedilekliği olduğunu kabul ederek işe başlamak gerekir Irakrsquotaki Şii ccediloğunluk ccedilok ama ccedilokuzun bir suumlredir (Osmanlı youmlnetimi altında Haşimi monarşisini kuran Manda doumlnemisırasında Suumlnni hacirckimiyetini suumlrduumlrmekten başka bir şey yapmayan ve Saddamrsquoın ldquoSuumlnnirejimirdquoyle doruk noktasına ulaşan monarşi sonrası rejimlerde) Suumlnni idaresi altındayaşamak zorunda kalmıştır Bu nedenle mezhepler ve etnik gruplar arasında en fazlanuumlfusa sahip olmaları nedeniyle Şiilerin hakları olan iktidarın keyfini suumlrebilecekleri birdoumlneme ihtiyacı vardır Irakrsquoın Bu durumda anayasal teminatlar ccedilerccedilevesinde sektoumlrelbloklar arasında yapılacak muumlzakerelerin demokratik youmlnetimin temelini oluşturanmuumlzakere yoluyla anlaşmaya varma sanatını herkese oumlğreteceğine inanmak gerekecektirMısırrsquoı dışarıda bırakırsak buumltuumln Arap uumllkelerinden daha fazla Muumlsluumlmanın yaşadığısoumlmuumlrge olmaktan kurtulur kurtulmaz (okuryazarlık oranının ve kişi başına gelir duumlzeyininccedilok daha duumlşuumlk olmasın karşın) genel oy hakkı ile laik demokrasiyi kurumsallaştıran aksiyoumlndeki Hindistan oumlrneği aslında oumlnemli değildir ccediluumlnkuuml Hindistanrsquoın buumlyuumlk ccediloğunluğuHindursquodur ve Hinduların tamamen farklı bir medeniyeti vardır Muumlsluumlmanların ccediloğunluktaolduğu uumllkeler bu tuumlr bir medeniyet ethosuna5 sahip değillerdir Dinlerinde ya da geccedilmiştarihlerinde kendilerini eşitlikccedili goumlruumlşlere hazırlayacak hiccedilbir şey bulunmamaktadır veneresinden bakılırsa bakılsın duumlşuumlnsel yaşantıları hacirclacirc Ortaccedilağdan kalma bir ulemakesiminin hacirckimiyeti altındadır Ve buna benzer şeyler5 Bir toplumu ya da toplumsal kuumlmeyi başkalarından farklı kılan kuumlltuumlrel oumlzelliklerin tuumlmuuml (yol-toumlre) (TDK) değerler sistemi ndash

ccedilevAsılsız bir tarih bilgisine dayanan bu arguumlmanlar her ne kadar asil ve cesur şeylermiş

gibi sunulsalar da aslında ister istemez ilkccedililik [primordializm] ile kuumlltuumlrel farkccedilılıkrsquoın oumlbuumlrduumlnya bilgisine [eskatologya] dacirchildirler Buumltuumln insanlar sahip oldukları dini oumlzelliklerbakımından oumlzcuumlleştirilmiştir siyasi guumlcuumln dinimezhepsel ccedilizgiler doğrultusundapaylaştırılmasının demokratik ccedilokkuumlltuumlrluumlccedilokmezhepli toplumların oumlzuumlnuuml teşkil ettiği ilanedilir din (ki oldukccedila yetersiz bir anlayışla kavranmaktadır) faşist nitelikteki bazı İslamcıradikal grupların oumlzguumll tarihsel koşullarda neden siyasette bu kadar oumlne ccedilıktıklarınınaccedilıklaması hacircline gelir Boumlylece aslında bağlamsal bir olgu İslama dair kalıcı enbaşından beri var olan bir gerccedilekliğin yerel ifadesine doumlnuumlşuumlr Medeniyetler arasındagiderilmesi muumlmkuumln olmayan bir farklılık olduğu fikrine (ve dolayısıyla uumlstuuml kapalı olarakHıristiyanlığın İslam karşısında iccedilkin bir uumlstuumlnluumlğuumlnuumln olduğu biccedilimindeki kutsileştirilmiş

fikre) goumlsterilen bu bağlılık hem İslamın erken doumlnem ve Ortaccedilağ tarihinde ortaya ccedilıkanuumltopyacı toplumsal-siyasi biccedilimlenişleri hem de İslam ile Marksizmin birbiriylebağdaştığını ve oumlzel muumllkiyet kurumunun İslama uygun olmadığını savunan modernMuumlsluumlman ilahiyatccedilılarla muumlminlerin varlığını goumlrmezden gelir Ancak Hıristiyanlığınnedense daha eşitlikccedili yoksullara daha fazla hitap eden bir din olduğu fikrinin yıkılmasıkolay değildir Guumlnuumlmuumlzde Latin Amerikarsquonın isyancı akımlarla sarsılan birccedilok yerinde bilebuumlyuumlk şehirlerin gecekondu mahallelerinde yaşayan insanlar arasında EvanjelikProtestanlık ile Pentekost Kilisesi anlayışlarının kurtuluş teolojisinden ccedilok daha hızlıyayılması ccedilağımızın iccedil karartıcı bir gerccedileğidir

ldquoMUumlSLUumlMANLIKrdquo VE BATI

Belli başlı kapitalist uumllkelerin kitle iletişim organlarının ve (bazı solcular da dacirchil)akademik duumlnyanın buumlyuumlk bir kısmının bizden İslami istisnacılığa Muumlsluumlmanlar arasındahiper-yobazlığın yuumlkseldiğine ve (tam da şeriatccedilıların koumlktendincilerin ve şehit adaylarınınbizi inandırmaya ccedilalıştıkları şey olan) İslam medeniyetinin farklılığına inanmamızıistedikleri bir zamanda yaşıyoruz Batı uumllkelerindeki laik aydınlar bu iki aşırı uccedil arasındakapana kısılmış durumdalar Irksal oumlnyargılara sahip toplumlarının aldığı yoğun goumlccedilsayesinde kendi iccedillerinde kurulan yepyeni tuumlrde ldquoİslamirdquo cemaatler karşısında succedillu liberalvicdanlarının şaşkına doumlnmuumlş olmasının bunda buumlyuumlk bir payı var (ki bu postmoderndiyarlarda ırk da bir dinkuumlltuumlr hacircline gelir) Boumlylece bu cemaatler İngilterersquode olduğugibi ırklar arası ilişkiler youmlnetiminin ya da Kanadarsquoda olduğu gibi ccedilokkuumlltuumlrluuml bir youmlnetiminhedefi hacircline gelirler ldquoCemaat liderlerirdquoyle kurulacak ldquodiyalogrdquo aracılığıyla aklagelebilecek her tuumlrluuml ayrımcılığa maruz kalan ccediloklukların idare edilmesinin daha kolayolması nedeniyle kendine ldquocemaat liderirdquo suumlsuuml veren muumlteşebbislere (toplumsal siyasiakademik dini muumlteşebbislere) fırsatlar sunulur ldquoKimlikrdquo yerine kullanılan başka birsoumlzcuumlk olan ldquocemaatrdquo huumlkuumlmet politikası ile postmodern retoriğin karşılıklı olarakbirbirlerini rahatlatan kılıkları iccedilinde bize ulaşan ccedilokkuumlltuumlrcuuml cemaatccedililiğin bakış accedilısındandeğerlendirildiğinde eleştirilemeyecek oumllccediluumlde kutsal sarih ve idari bakımdan youmlnetilebilirhale gelir Bu arada Somalililerle Bangladeşliler şehirli Hintlilerle kırsal kesimden gelenPakistanlılar İranlı oumlğretmenlerle lokantacılar Arap işccedililerle buumlfe sahipleri gibi ccedileşitligoumlccedilmen kesimlerinin oluşturduğu toplumsal bir kitle toptan ldquoMuumlsluumlman cemaatrdquo kavramıiccediline sıkıştırılıp ardından da gerek bu doğrultuda aldıkları davetin etkisiyle gerekse iccedilindebulundukları duruma bağlı olarak kendilerini yeniden Şarklılaştırma gereksinimi nedeniylekendi kendilerini İslamileştirebilirler ccediluumlnkuuml oumlzguumln ulusal kimliklerini kaybetmiş olan bukitlenin mensupları benimseyebilecekleri ve yaşadıkları (ırkccedilılığın derin izlerini taşıyan)uumllkenin beyaz yurttaşlarıyla eş değerde bir kimlik bulamazlar

Bu nedenle bu ccedileşitli goumlccedilmen tabakalarının kurgusal bir ortak kimlik (gizlice uygulananinkacircrın tuumlm edimsel yoğunluğunu kendinde toplayacak bir kimlik) şekillendirmeleri gerekirndashgoumlzle goumlruumllebilir bir işaret olarak kıyafet tarzını duumlzenleyen kurallar aşiretin erkeklerinin

bir araya gelmesi iccedilin tasarlanmış cami yiyecek ve iccedileceklerin dini kurallar uyarıncaarındırılması oumlzel inancın aşırı toumlrenselleştirilmesi ve geccedilmişten gelen hiccedilbir ortaklıklarıolmamasına karşın goumlccedilmen hayatının gereği olarak bir araya gelen farklı koumlkenlerdeninsanlar arasında yepyeni toplumsal bağlar kurulması Benzer suumlreccediller Batı uumllkelerineyerleşen Hindu goumlccedilmen cemaatlerinde de yaşanıyor ve dini kimliğin izleri accedilıkccedilagoumlzlenebiliyor ndashkılık kıyafet dini toumlrenler tapınak inşası evlenme ccedilağındaki delikanlılariccedilin anavatanlarından bakire ve geleneklere bağlı eşler getirilmesi Bu diasporanın bazıkesimleri Hindistanrsquodaki aşırı faşizan Hindu oumlrguumltlerine oumlnemli miktarda kaynak sağlıyoreleştiriler karşısında Batırsquoda bu oumlrguumltlerin avukatlığını yapıyor ve ldquoHindu diasporasırdquo iccedilindeonlar adına şubeler accedilıyor Buumltuumln bunlara karşın bu Hinducu siyasi aşırıcılık idarimakamların ya da medya bilgelerinin eleştiri oklarına hedef olmuyor ccediluumlnkuuml 1989rsquodansonra neoliberal politikaları benimseyen Hint devleti geniş Hindistan pazarını Batısermayesine accedilmıştır Ccediluumlnkuuml uumllke hem ABDrsquonin oumlnemli bir stratejik ortağı hem de İsrailsilahlarının en buumlyuumlk muumlşterisi durumundadır Buna karşılık Hintli youmlneticiler kenditarzlarında Hindu teroumlrizmini goumlrmezden gelerek ABDrsquonin ccedilıkarına gelecek şekilde İslamcıteroumlre odaklanmaktadırlar

Bundan yalnızca yirmi otuz yıl kadar oumlnce ırkın asli kimlik kategorisi olarak makulgoumlruumllduumlğuuml zamanlarda birbirlerinden oldukccedila farklı bu gruplar kendilerini ırksalkategorilerle temsil edebilirlerdi (ldquorenkli derili insanlarrdquo ldquobeyaz olmayanlarrdquo hattaaşağılayıcı olsa da liberalccedilokkuumlltuumlrluuml Kanadarsquoda guumlnuumlmuumlzde moda olan ldquogoumlruumlnuumlrazınlıklarrdquo gibi) Buguumln kamusal temsiliyet ve kendini ifade etme retoriklerinde ldquokuumlltuumlrrdquohızla ldquoırkrdquoın yerini almaktadır Muumlsluumlman koumlkenli insanlar bağlamında kuumlltuumlr dinle eşanlamlı tutulurken Muumlsluumlmanların ccediloğunun aşırı koyu tenli olmamasına karşın guumlnuumlmuumlzdeYahudileri değil de Arapları hedef alan farklı tuumlrde bir Yahudi karşıtlığına maruz kalmalarınedeniyle bu aynı insanlar Muumlsluumlmanİslamcı olarak taleplerde bulunuyorlar (bu simgeselkonumlandırmaya goumlre İranlılar ve accedilık tenli diğer Muumlsluumlmanlar vekil Araplar hacirclinegelirler ccediluumlnkuuml sonuccedilta hepsi de Muumlsluumlmandır) 6 Goumlccedilmenlerin geldikleri anavatanlarınınyeni uumllkelerinin huumlkuumlmetimedyası tarafından ldquoİslam uumllkelerirdquo olarak goumlsterilmesi elbetteki goumlccedilmen yaşantısının gerektirdiği bu konumlanmaları fazlasıyla pekiştirmiştir (TVrsquodedendiğine goumlre demek ki oumlyleyiz) Solun gerilediği bu doumlnemde kopup geldikleri uumllkelerdefaaliyet goumlsteren İslamcı teşkilatların guumlccedillenmesinin ve kamuoyu nezdinde daha goumlruumlnuumlrhale gelmelerinin de bunda oumlnemli bir payı vardır İslamcılık medya iccedilin sansasyonel birhaberdir Batılı televizyon izleyicileri Pakistan ile ilgili haberlerde ldquoİslamrdquolaldquodiktatoumlrluumlkrdquole ya da GeneralDevlet Başkanı Muumlşerrefrsquoin İslam ve diktatoumlrluumlk arasında ikilioynamasıyla bağlantılı olmayan bir şeylerden de bahsedildiğini en son ne zamangoumlrmuumlşlerdir acaba Pakistanrsquoda işccedililer yaşar mı Ya koumlyluumller İsteneni oumlne ccedilıkarıpistenmeyenin oumlnuumlnuuml kesmek neredeyse sihirli sonuccedillar vermektedir6 İslamcı kimliği ile ileri kapitalist uumllkelere (bu oumlrnekte İngilterersquoye) goumlccediluumln koşulları arasındaki bağlantıya dair erken ve isabetli

bir goumlzlem iccedilin bkz ldquoPrologue Muslim lsquoCulturersquo and the European Triberdquo Aziz el-Azmeh Islam and Modernities LondraVerso 1992Ayrıca yakın tarihli ve bağlamsal olan guumlccedilluuml İslamcılık bu yepyeni ldquocemaatlerrdquoin

oumlzbilinccedillerinde bile ulusoumltesi uygarlığın ebedi bir işareti mertebesine yuumlkseltilmiştir Yenitehditkacircr bir ortama goumlccedil eden insanlar asla var olmamış kalıcı ve ortak bir geccedilmişi

kafalarında canlandırdılar Zaten damgalanmış ve aşağılanmışlardı kuumlccediluumlmseme veilgisizlik dolu soumlzlerde bile bu kendisini goumlsteriyordu (ldquoMuumlsluumlmanların hepsi teroumlristdeğildirrdquo deniliyordu ndashsanki epeyce bir kısmı muhtemelen ccediloğunluğu teroumlristmiş gibi)Her guumln karşılaştıkları bu tuumlr aşağılayıcı ifadeler bu insanların oumlfkesini kararlılığını vemedeniyetler arasında farkların bulunduğu duygusunu kuvvetlendiriyordu Boumlylecekatılaşan İslami kimlik bu insanların bir zamanlar arzuladıkları umut ettikleri ve yeniyurttaşlık belgelerinin vaat ettiği şeyi yani beyaz komşuları gibi normal birer Batılı(İngiliz Kanadalı Amerikan Fransız) olma beklentilerini mağrur bir tavırla terketmelerinin aracı olarak hizmet etmektedir Batılı uumllkelerde yaşayıp İslamcı kimliğinibenimsemeyen ve ccedilokkuumlltuumlrluuml cemaat taleplerine iştirak etmeyen ccedilok sayıdaki Muumlsluumlmankoumlkenli laik birey bu suumlreccedilte dışlanmış ve yalıtılmıştır Fazla dikkat ccedilekecek ya da aleniyetkazanacak oumllccediluumlde sorun yaratmayan bu kesim İslamcıların ya da İslamcıların karşıtlarının(yani idari makamlarla medyanın) hatta Batılı laik postmodernist ccedilokkuumlltuumlrluuml toplumsalortamdaki arkadaşlarının goumlzuumlnde gerccedilek Muumlsluumlmanlar değildir onlar bir ldquokuumlltuumlrrdquouuml birldquomedeniyetrdquoi bir tehdidi değil yalnızca kendilerini temsil ederler Bu kesimi oluşturanlarınbazıları Batı liberal demokrasisinin ırksal niteliğinin kendilerinden esirgediği bir aidiyetduygusuna sahip olmayı isteyenler İslamcı saflara doğru suumlruumlklenmeye başlamıştır

Kuşatılmış olduğunu hisseden herhangi birisi gibi en muumllayiminden en ateşlisine kadarher tuumlrden İslamcı ve potansiyel İslamcı (ister gerccedilek isterse hayali olsun) duumlşmanlarınınİslamcılar hakkında kendileri hakkında ldquobizrdquole ldquoonlarrdquo arasındaki farklarla husumetlerinkaynağı hakkında ne dediğine dikkatle kulak kesilir Bu her zaman geccedilerliydi ancakokuryazarlığın sınırlı kıtaları aşan iletişim araccedillarının goumlrece gelişmemiş olduğusoumlmuumlrgecilik doumlneminde bu tuumlr bilgilerin toplanmasında kullanılabilecek vasıtalar sınırlıydıve Batırsquoda geccedilerli olan soumlylemlere ancak iyi eğitim almış bir kesim aşinaydı Artık boumlyledeğil Soumlmuumlrgecilik sonrası doumlnemde duumlnyanın geri kalan kısmında okuryazarlık ve geneleğitim alanlarında hızlı gelişmeler yaşandı Elektronik iletişim araccedillarının hızla ccediloğalıpkuumlreselleşmesinin bir etkisi de accedilık bir savaş ve baskı şeklini almasa da Amerikaniktidarının goumlzle goumlruumllebilir veccedilhelerinin insanların oturma odalarına kadar girmesi olduİnsanlar evlerindeki televizyon ekranlarında Batırsquonın kendi guumlcuumlnuuml kendi kimliğini kendimedeniyetinin farklılığını ve uumlstuumlnluumlğuumlnuuml nasıl sunduğunu goumlruumlyorlar Socialist Registerrsquoıbilmiyorlar goumlruumlp duydukları Bush Rumsfeld Powell Rice Huntington ve Wolfowitzgibileri Kendileri de dacirchil olmak uumlzere Batı Asyarsquodaki savaşlara katılanların ABDmedyasında nasıl resmedildiğini biliyorlar Dinci sağın ABDrsquode sahip olduğu guumlcuuml ccediloğubiliyor hatta muhtemelen birccediloğu evanjelik vaizleri televizyonda izlemiştir Bu goumlruumlntuumlleronları Batırsquoda esaslı bir laikliğin bulunduğuna ya da muumlşfik bir Hıristiyanlığın varlığına iknaetmekten oldukccedila uzak

Aşırı İslamcıların bile oumlnemli bir kısmı uumlniversite mezunu Geldikleri uumllkeler geccedilmişteAvrupalı guumlccedillerin soumlmuumlrgeleştirdiği ya da tabi hale getirdiği yerler bazıları buguumln ABDişgali altında Burada bir devamlılık goumlruumlyorlar Muumltecaviz uumllkelerde askericirc siyasi dini veakademik guumlcuuml elinde bulunduranların neler soumlylediğini biliyorlar soumlylenenle yapılanarasındaki bağlantıyı goumlruumlyorlar Medeniyetler hakkındaki soumlylem birbirlerini besleyen ikiyoumlnluuml bir yol hacircline geliyor Kuumlltuumlrluuml İslamcılar Batı gelenekleriyle kuumlltuumlrlerininkarmaşıklığının pekacirclacirc farkında olabilirler (İran meclis başkanı aynı zamanda bir Kant

ccedilevirmeni) hatta Muumlsluumlman ccedilevrelerdeki laik duumlşuumlnuumlrler medeniyetlerin gerccedilek varlıklarolmayıp şekilden şekile sokulabilen soumlylemsel ve edimsel kategoriler olduğunudolayısıyla zamanımızda siyasi saiklerle oumlne suumlruumllen medeniyetler hakkındaki soumlylemlerinesasen koumltuuml niyetli fiiller olduğunu anlayabilirler Ancak İslamcı militan her şeyden oumlnceolayları aşırı basite indirgeyen ve dış goumlruumlnuumlşle yetinen goumlrduumlğuumlnuuml kendine oumlzguuml biryorumlama tarzıyla değerlendiren birisidir Elektronik iletişim araccedillarından edindiğibilgiler boumlyle bir militanın zihninde Amerikan toplumuna dair iki temel goumlruumlntuuml uyandırırİlkini eğlence sektoumlruuml aracılığıyla edinir aşırı tutucu duumlşuumlnce yapısının etkisiyle bunlarıtam bir yozlaşma ve ccediluumlruumlme olarak yorumlar diğeri İslama ve Muumlsluumlmanlara karşıverilecek bir savaş lehine yapılan suumlrekli bir savaş ccedilığırtkanlığı ve laf cambazlığıgoumlruumlntuumlsuumlduumlr Onların huzursuz imgeleminde Batı dini yaşamında Haccedillı seferine ccedilıkmış birHıristiyan acirclemi laik yaşantısında ise bir guumlnah yuvası hacircline gelir Tiksinme korku vebuumlyuumlk bir oumlfkeyle kendisini dışavuran psikolojik bir refleks Ardından silah başına ccedilağrısıişitilir

Arap duumlnyasında (ve Şah youmlnetimi altındaki İranrsquoda) youmlneticilerin uumllke kaynaklarınıBatırsquoya rehin verdiklerini rantiyecilikten edindikleri servetlerini kendileri ve mensubuoldukları sınıf adına saccedilıp savurduklarını birbirleriyle savaşa tutuşacak (ama saldırgan veişgalci ordulara asla direnmeyecek) ordular kurduklarını yaşayıp goumlrduumller Laik milliyetccedililiderlerin kurduğu orduların ABD ile İsrailrsquoin oluşturduğu ezici askericirc guumlccedil karşısında artarda savaş kaybettiğine tanık oldular İnanarak katılabilecekleri bir ordu goumlremiyorlarBuumlyuumlk bir gizlilik iccedilerisinde kendi devletsiz ve gevşekccedile oumlrguumltlenmiş ordularını kurmakzorundalar silah ve insan sayısı bakımından ccedilok yetersiz olmaları nedeniyle meydanmuhabereleri yapmaya değil ccedilarpıcı eylemler duumlzenlemeye uygun bir ordu Eylemlipropaganda Guumlccediller o kadar eşitsizdir ki youmlntemleri mecburen bu eşitsizliği yansıtır Okadar fazla sayıda sivilin Amerikalılarca ve İsraillilerce oumllduumlruumllduumlğuumlnuuml goumlrmuumlşlerdir kikendilerinin sivilleri oumllduumlrmelerini teroumlrizm olarak goumlrmezler kendi halklarının ccedilektiklerininyanında bunlar oumlnemsiz kalmaktadır Aslında kendilerini karşı teroumlristler olarakgoumlreceklerdir

Kendilerini İslama adamışlardır ancak aşırı uccedillarda yaşayanlar ve hayatını kaybedenlerİslam teolojisi hakkında pek az şey bilirler Onları tedirgin eden şeyler vardır bu teolojideccediluumlnkuuml sivillerin oumllduumlruumllmesi ve intihar (dolayısıyla intihar saldırıları) yasaktır Bu nedenleİslamda yasak olan şeylerin İslam adına vaaz edilip yapılabilmesi iccedilin alelacele yeniteolojik oumlğretiler uyduruverirler Bu anlamda bu insanların ccediloğu soumlzcuumlğuumln gerccedilekanlamında birer koumlktendinci ya da şeriatccedilı olarak nitelendirilemez Onlar aslında birermucittir ancak yaptıkları icatların uumlruumlnleri Muumlsluumlmanlık tarihindeki doumlnemlerden ya daolaylardan daha ccedilok Ccedilarlık Rusyasırsquonda birtakım devrimci teroumlristlerin meydana getirdiğigruplaşmaları hatırlatır insana ndashtıpkı Talibanrsquoın ldquoPeygamberin hakiki İslamırdquo adına savaşıntahrip ettiği Afganistanrsquoa dayattığı acımasız ve gizemli rejimin duumlnya uumlzerindeki herhangibir rejimden ccedilok savaşın tahribatını aynı oumllccediluumlde yaşamış Kamboccedilyarsquoda kurulan Pol Potrejimini anımsatması gibi burada İslama oradaysa komuumlnizme niyaz eyleme Her ikiolayda da ABDrsquonin emperyal saldırılarının oumlnemli bir payı vardı ndashyaşanan savaşlarınyarattığı tahribatlarda milli buumltuumlnluumlğuumln derin bir sarsıntıyla karşı karşıya kalmasında vetoplumsal dokuların yanı sıra asgari duumlzeyde olsa da sağlanan guumlnluumlk maddi geccedilim

kaynaklarının da tamamen yok olmasında bu duumlnyanın Pol Potrsquoları ile Molla Oumlmerrsquolerininortaya ccedilıkmasına uygun zeminin oluşmasında Irakrsquoın da buguumln aynı kaderipaylaşmasından endişe ediyoruz

Bu noktada en laikinden en dindarına hatta silahlı militanların bazılarına varıncayakadar Muumlsluumlman duumlnyasını oluşturan buumltuumln kesimlerce de takip edilen medeniyetlerhakkındaki acirclicenap soumlylemler konusuna doumlnmek uumlzere savaşlar ve sonuccedilları tartışmasınaara vermek istiyorum Accedilık olan bir gerccedilek var Medeniyetler arasında farklar olduğu fikrildquoİslamcı Doğurdquo kadar onun soumlylemsel karşıtı olan ldquoBatırdquo hakkında da dile getirilen bellibazı kavramlara dayanmaktadır Medeniyet ccedilığırtkanlarının daha eğitimli olanlarıkapitalizm Aydınlanma ve Hıristiyanlığın akılcı laikleşmesi hakkında belli bazı goumlruumlşleribenimsiyorlar Batırsquodaki yeterli kapitalizme karşı Muumlsluumlmanların yetersiz kapitalizmiHıristiyanlığın doğasındaki eşitlikccedili ve akılcı oumlz Aydınlanma duumlşuumlnuumlrleri Fransız devrimi vebenzeri şeylerin etkisiyle Hıristiyan toplumların tam olarak laikleşmesi Ardından bunlarınhepsi Muumlsluumlman toplumlarda olmamalarıyla karşılaştırılarak İslamı laik Akılrsquodan ayırandoldurulması imkacircnsız boşluğun gerekccedilelendirilmesi iccedilin kullanılıyorlar Daha az eğitimliolanlar gelenekle modernleşme karşıtlığından postmodern olanlar ise kuumlltuumlrlerinsahiciliğinden ccedileşitliliğinden ve geccedilirimsizliğinden soumlz edebilirler Katı sağcılara goumlre işinoumlzuumlnde halen kuumlltuumlr yatmaktadır ancak burada kuumlltuumlr biyolojik olarak tanımlanmış birırkccedilılıkla ifade edilir Kim oldukları nasıl olduklarını belirler Guumlnuumlmuumlzde toplumsal vesiyasi meselelerle ilgili bilgi kuramlarına [epistemoloji] hayat veren kuumlltuumlrel farkccedilılıkbaşka bakımlardan birbirlerinden uzaklaşsalar da bu eğilimlerin pek ccediloğunun kesişmezeminini oluşturur

JEOPOLİTİK PAPA BAŞKAN VE PROFESOumlR

Sağdan sola kadar geniş bir yelpazede rastlanan son derece revaccedilta bir fikirdenbahsetmek gerekiyor Batı oumlzellikle guumlnuumlmuumlzde kendi normundan sapmalar goumlsterse deesasen laik liberal demokrat ve Musevi-Hıristiyanrsquodır7 Aşırı sağ Batırsquonın laikliğinden veoumllccediluumlsuumlz liberalizminden keyif duymayabilir sol Batırsquoyı yeterince liberal ya da demokratbulmayabilir ancak bu nitelendirme uumlzerinde yaygın bir goumlruumlş birliği soumlz konusudur(ldquoBatırdquonın ldquoMusevi-Hıristiyanrdquo terimiyle anılması Fredric Jameson gibi sıkı kuumlltuumlrkuramcılarının eserlerinde bile goumlruumlluumlr) Eğer Batı buumltuumln bu şeyler demekse (ve yalnızcaBatı ccediluumlnkuuml başkaları da bunlara sahip olsaydı o zaman bu faziletlerin taşıyıcısı olarakBatırsquoyı ayrı bir yere koymanın anlamı olmazdı) bundan hareketle bu faziletlerin boumlluumlnmezbir buumltuumlnuumln birbirleriyle bağlantılı parccedilaları olduğunu ve bu boumlluumlnmez buumltuumlnluumlğuuml muumlmkuumlnkılanın bizzat Batırsquonın koumlkenlerinde yatan bir şey olduğunu savunmaya başlamak iccedilingoumlrece kuumlccediluumlk bir adım atmak yeterli olacaktır7 Musevi-Hıristiyan (Judea-Christian) Eski ve yeni ahitteki ilkelere uygun ndashccedilev

Anladığım kadarıyla ldquoHıristiyanrdquo Batırsquonın kuumlltuumlr din ve siyasetin kesiştiği buumltuumln bualanlarda kendisini bu kadar yaygın bir şekilde ldquoMusevi-Hıristiyanrdquo olarak tanımlamaya

başlaması geccediltiğimiz on-yirmi yıl iccedilerisinde (oumlzellikle de İsrailrsquoin ccedilarpıcı 1967 zaferininardından) kısmen Nazilerin gerccedilekleştirdiği Yahudi soykırımıyla ilgili succedillulukduygularından arınmak kısmen de ABDrsquonin Vietnamrsquoda bozgunla karşı karşıya kaldığı birzamanda bir başkasının askericirc zaferinden kendine pay ccedilıkarmak amacıyla olmuşturBunun oumlncesinde Musevi-Hıristiyan kimlikle bir nebze de olsa oumlvuumlnmekten ccedilok Yahudikarşıtlığı [anti-Semitizm] bir normdu Uumlstelik liberal demokrasinin neredeyse istisnasız birşekilde Batı siyasetinin bir uygulaması olduğunu soumlyleyebilmek iccedilin Avruparsquonın II DuumlnyaSavaşırsquondan oumlnceki tarihini unutmak gerekecektir (kuumlltuumlrelci zamanımızda uygulamayerine ldquodeğerrdquo ifadesi tercih ediliyor ırkccedilılık faşizm ve Nazizm gibi uygulamalarınvarlığına karşın demokrasi Batırsquonın ilelebet paylaştığı soumlylenen bir değerdir) Burada ilgiccedilekici bir fikir oumlne ccedilıkıyor Aynı anda laik ve Musevi-Hıristiyan olmak muumlmkuumlnduumlr Pekiaynı anda hem laik hem de İslamcı olmak muumlmkuumln muumlduumlr acaba

Batı kendisini laiklik ve liberal demokratlık iddialarıyla sorunsuzca kaynaşan Musevi-Hıristiyan bir buumltuumln olarak betimlerken ccediloğunluğun Muumlsluumlman olduğu toplumların iseccedilağdaş kimlikleri iccedilinde miras edindikleri İslami bileşen nedeniyle accedilıkccedila laik olmadıklarıve olamayacakları duumlşuumlncesi ancak a priori8 olarak Musevilik ile Hıristiyanlığınguumlnuumlmuumlzuumln laikliğiyle ve liberalizmiyle tamamen uyumlu olduğu İslamın ise oumlzuuml itibariyleboumlyle olmadığı varsayımıyla geccedilerlilik kazanabilir Bu bağlamda uumlccedilte biri Yahudi olmayanvatandaşlarının belli bazı etnik-dini kısıtlamalara tabi olduğu Batı Asyarsquonın [Ortadoğu]coğrafi kalbinde Batı uygarlığının hayranlık uyandıran bir ileri karakolu olarak goumlruumllenİsrailrsquoin anayasal ve duygusal accedilılardan kendisini bir ldquoYahudi devletirdquo olarak tanımlamasıve buna rağmen bir otokrasiler ve koumlktendincilikler [fundamentalizm] denizinde var olanlaik liberal Batı tarzı bir demokrasi modeli olarak kabul edilmesi oldukccedila ccedilarpıcıdır8 Oumlnsel gerccedilekleşmeden oumlnce ndashccedilev

İnsanın Usame bin Ladinrsquoin accedilıklamalarının yanı sıra Amerikan dinci sağınınaccedilıklamalarına da biraz daha yakından bakması yeterli olacaktır (ki bin Ladinrsquoinaccedilıklamalarının pek ccediloğu aslında daha zekicedir hatta daha makul niteliktedir) Şu ankiPaparsquonın son yaptığı konuşmalardan birisine bakıldığında kısmen akılcıHıristiyan Batırsquoyıİslam acircleminden ayıran ccedilizgileri sağlamlaştırmak amacıyla Batı Hıristiyanlık ve Akılarasındaki bu bağlantıların nasıl da sıkı sıkıya ve oumlzenle ccedilizilmiş olduğu goumlruumllebilir Buoumlzellikle ilgi ccedilekicidir ccediluumlnkuuml oumlnceden Kardinal Ratzinger (ya da sol eğilimli Katolikccedilevrelerin esprili deyişiyle ldquoFare Kardinalrdquo9) olarak uumln kazanan Papa saygın goumlrevinegelinceye kadar kendisini gayretle destekleyen Katolik Kilisesi ccedilevreleri arasında enginbilgisiyle buumlyuumlk bir itibar edinmiştir9 Metnin İngilizcesinde bu ifadeler ldquoCardinal Ratzingerrdquo ve ldquoCardinal Ratrdquo olarak geccedilmektedir ndashccedilev

Papa basında buumlyuumlk yer ayrılan bu konuşmasını 12 Eyluumll 2006 tarihinde AlmanyarsquodaRegensburg Uumlniversitesirsquonde yapmıştı Bu konuşmayı farklı şekillerde yorumlamakmuumlmkuumln Oumlrneğin Paparsquonın konuşmasında kullandığı kısa ve muğlak alıntının kendilerinirencide ettiğini soumlyleyen Muumlsluumlmanlar arasında buguumlnlerde yaygın bir şekilde hissedilenaşırı dini duygusallık bağlamında okunabilir Adaleti kendi elleriyle sağlamaya niyetlenenTuumlrkiye ile Filistinrsquodeki kimi Muumlsluumlman grupların bazı kiliseleri yakıp kuumll etmelerine yolaccedilan oumlfke patlamaları da Muumlsluumlman cemaatlerde ve İslam inancında genel olarakhoşgoumlruumlnuumln yeri olmadığının bir kanıtı sayılabilir Konuşmayı Paparsquonın bizden istediği gibi

bir yandan Hıristiyanlık ile İslam arasındaki temel farkın oumlte yandan da Hıristiyanlık ileAvrupa arasındaki koumlkluuml oumlzdeşliğin siyasi accedilıdan tarafsız bir dille ifade edilmesi olarak dayorumlayabiliriz Meseleyi tarihsel bir bakış accedilısıyla ve ldquoBatırdquonın en saygın vaizkuumlrsuumllerinden birinde yapılan bu konuşmanın damgasını vurduğu ccedileşitli bağlamlaradeğinerek okumayı tercih ediyorum

Oumlnce hoşa gitmeyen konuşmasında yaptığı şu alıntıya bir bakalım ldquoBana Muhammedrsquoingetirdiği yeni bir şey goumlsterin O vakit vaaz ettiği inancı kılıccedilla yaymayı buyurması gibiyalnızca koumltuuml ve zalimce şeyler bulursunuzrdquo 10 14 yuumlzyılda yapılmış bu goumlzlem belli birbağlama oturuyordu Ordusu daha guumlccedilsuumlz konumda olan Bizans İmparatoru Tuumlrklerlesavaşa tutuşmuş Avrupa devletlerinden yardımına gelmelerini yeni bir haccedillı seferiduumlzenlemelerini ve benzeri şeyler istirham ediyor karşılığında da Batı ve Doğu Kiliselerinibirleştirme soumlzuuml veriyordu Ccedilağrısının sonuccedilsuz kalmasıyla birlikte bahsi geccedilenİmparatorun oumlluumlmuumlnden kısa bir suumlre sonra Konstantinopol [İstanbul] Tuumlrk ordularınıneline geccedilmişti Buradaki oumlnemli nokta askericirc ccedilatışmanın yaşandığı bir esnada kalemealınan bu soumlzlerin ve İslamın koumltuumllenmesinin tam da istenen amaca hizmet etmesidir Bunedenle ldquoİslami faşizmrdquo adı takılan zincirlerinden boşanmış kuumlresel teroumlrizm karşısındademokratik Musevi-Hıristiyan Batırsquoyı birlikte hareket etmeye ccedilağıran yeni bir kuumlreselsavaşın tam ortasında bu muğlak ifadenin (yine bir Papa ancak bu sefer Katolik bir Papatarafından) neden eşelenip yeniden guumlndeme getirildiği sorusu haklı olarak akıllarageliyor Deyim yerindeyse dini zeminde yuumlruumltuumllen laik bir savaş10 Konuşmanın Vatikan tarafından yapılan ccedilevirisinden alınmıştır ldquoThree Stages in the Program of De-Hellenizationrdquo

httpwwwzenitorg [Sabah gazetesi 15 Eyluumll 2006 httparsivsabahcomtr20060915gnd138html]Alıntı Hıristiyanlık ile İslam arasındaki temel dini medeniyetle ilgili bir farklılığın genel

teolojik teşhiri esnasında ortaya ccedilıkar Paparsquoya goumlre imanla aklın oumlzdeşliği Hıristiyaninancının en başından itibaren Yunan Logos anlayışının iccediline iyice yerleşmiş olmasıoumllccediluumlsuumlnde Hıristiyanlığın temelinde yer alırken İslam ise Akıl ile buumltuumlnleşik bir ilişkisiolmayan ve (Paparsquonın Hıristiyanlık accedilısından temel olduğunu soumlylediği) ldquoimanınmantıklılığırdquo accedilısından hiccedilbir şekilde haklı goumlsterilemeyecek emirler verebilen (ki sıklıklaboumlyle emirler verdiği varsayılır) aşkın bir Tanrırsquonın varlığını farz eder Bu durumda İslamıkılıccedilla yaymak diye ifade edilen buyruk İslam inancının radikal mantıksızlığınınoumlrneklerinden birisi olacaktır Elbette Papa konuşmasının bir yerinde Kuranrsquoda ldquodindezorlama yokturrdquo denildiğinden de bahsediyordu ancak bunun ldquoMuhammedrsquoin hacirclacirc guumlccedilsuumlzve tehdit altında olduğu erken doumlnemrdquole ilgili olduğu accedilıklamasını yapıyordu PapaHıristiyanlığın tarihinde sanki Engizisyonlar her tuumlrden şiddet hiccedil yaşanmamış gibikonuşuyordu1111 Adı geccedilen eser (age) Saygın İslam fıkıhccedilıları Kuranrsquoda geccedilen ldquodinde zorlama yokturrdquo (Sure 2256) buyruğunun

Muumlsluumlman bir youmlneticinin diğer inanccedillardan olan tebaasına hangi hakları ve korumaları sağlaması gerektiğine kararvermesiyle ilgili olduğunu duumlşuumlnuumlrlerİslam ile Hıristiyanlık arasındaki teolojik tartışma burada bizi ilgilendirmiyor yine de

Tuumlrkiye başbakanının goumlzlemleri nedeniyle Paparsquoyı eleştirmesinin ardından AlmanŞansoumllyesi ile ccedilok sayıda meslektaşının guumlccedilluuml bir şekilde Paparsquonın savunmasınıuumlstlenmeleri bahsedilmeye değerdir İster istemez insan Tuumlrkiye ve Almanya devletbaşkanlarının Huntingtonrsquoın soumlylediği anlamda dinlerle uygarlıkları mı yoksa ulus-devletleri mi (ki bu durumda kendi devletlerinde ortaya ccedilıkan ve dini kaygılardan