erzurum İlİ sÜt Üretİmİnde soĞuk zİncİr...

ERZURUM İLİ SÜT ÜRETİMİNDE SOĞUK ZİNCİR

ALTYAPISININ PROJELENDİRİLMESİ

18 Aralık 2015

ÖNSÖZ

Kuzey Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı’nın finansal desteği ile Erzurum ili ekonomisi için

oldukça önemli olan “Erzurum İli Süt Üretiminde Soğuk Zincir Altyapısının

Projelendirilmesi” isimli proje, mevcut veriler, sektördeki tüm kesimlerin görüşleri ve piyasa

bilgileri derlenerek Atatürk Üniversitesi Veteriner Fakültesi yürütücülüğünde, Ziraat

Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümünün koordinatörlüğünde tamamlanmıştır.

Erzurum ili ekonomisi tarıma ve özellikle hayvancılığa dayanmaktadır. İlde yürütülmekte

olan tarımsal faaliyetler içerisinde hayvancılık mukayeseli üstünlüğe sahiptir. Süt üretimi

açısından büyük bir potansiyele sahip olmasına rağmen bir kısım yapısal ve organizasyon

eksikliklerinden dolayı ticarete konu olan sütün toplam süt üretimi içinde çok az olduğundan

bu üretim alanında ekonomik anlamda olması gerekenin çok altında bir katma değer

üretilebilmektedir. Bölgede hayvancılığın sürdürülebilirliği, süt hayvancılığına yani kaliteli

damızlık inek ve dolayısıyla kaliteli buzağı temini ile beraber süt üretiminden devamlı ve

yeterli gelir elde etmeye bağlıdır. Erzurum ilinde ticarete konu olan piyasadaki süt miktarı

yaklaşık %10 dur ve ülke geneli ile kıyaslandığında oldukça düşüktür. Bu durum Erzurum ili

hayvancılığının en önemli sorunlardan birisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Erzurum ilinde

sütü ham olarak satabilmek ve ticarete konu olan süt miktarını arttırabilmenin tek yolu

işletilebilir bir soğuk zincir sisteminin kurulması ve yaygınlaştırılmasıdır. Bu kapsamda ilde

soğuk zincir için iyi uygulama örneklerinin kurulmasının sağlanması raporun temelini

oluşturmaktadır.

Projede; Erzurum ili süt üretiminde yeterli sayıda soğuk zincir iyi uygulama örnekleri

kurulmasına yapılabilirlik anlamında altyapı oluşturmak için araştırma, eğitim, yatırım ve

pazarlama faaliyetleri gerekçeleriyle detaylandırılmış ve bütçesi çıkarılmıştır. Erzurum ilinde

süt üretiminde soğuk zincirin yaygınlaştırılması; çiftçinin ham sütünü günlük olarak satarak

sürekli ve yeterli gelir elde etmesine, süt üretici birlikleri ve kooperatifler süt toplama

faaliyeti ile işlevsel hale gelmesine ve ayrıca hijyenik, toplu ve soğutulmuş sütün süt işleyen

fabrikalara bir süreklilik içinde ulaşarak kapasite artırımına ve üretimde etkinliğe önemli

katkılar sağlayacaktır. Yani çiftçi süt işleyecek, birlik ve kooperatifler süt toplayacak ve

sanayici de toplanan sütü alarak işletecek her kesimin uzmanlaştığı bir sistem

öngörülmektedir.

Yöre hayvancılığının yapısal dönüşümüne, bölge ekonomisine, yerel potansiyellerin

maksimum düzeyde kullanılması ile kırsaldan kentlere göçün önlenmesine, Erzurum ilinde

çiğ süt pazarlama zincirinin kayıt altına alınarak izlenmesine, denetimine ve kontrolüne ve

Türkiye’de gıda güvenliğine dayalı ve sağlıklı süt piyasasının oluşturulmasına katkı

sağlamayı hedefleyen projenin, ilerde yapılacak çalışmalar için öncü olmasını dileriz.

18.12.2015

Prof.Dr. Fahri YAVUZ, Doç.Dr. Ayşe SEZGİN, Yrd.Doç.Dr. Okan DEMİR

Bu belgenin içeriğinden Kalkınma Bakanlığı’nın veya Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansı

sorumlu değildir.

GİRİŞ

Erzurum ili ekonomisi tarıma ve özellikle hayvancılığa dayanmaktadır. İlde yürütülmekte

olan tarımsal faaliyetler içerisinde hayvancılık hem önemli bir yere sahiptir ve hem de

mukayeseli üstünlüğe sahiptir. 2014 yılı TÜİK verilerine göre, Erzurum ili, yaklaşık 650 bin

büyükbaş hayvan varlığı içerisinde yaklaşık 285 bin sağmal inek ile Türkiye’de Konya

ilinden sonra ikinci sırada yer almakta ve toplam süt üretimi bakımından 715 binton/yıl ile

İzmir, Konya ve Balıkesir illerinden sonra dördüncü sırada bulunmaktadır. Süt üretimi

açısından böylesine büyük bir potansiyele sahip olmasına rağmen önemli yapısal ve

organizasyon eksikliklerinden dolayı ticarete konu olan sütün toplam üretimdeki oranı çok

düşük olmakta ve süt üretiminden ekonomik anlamda olması gereken seviyede katma değer

üretilememektedir. Bölgede hayvancılığın sürdürülebilirliği, süt hayvancılığına yani kaliteli

damızlık inek ve dolayısıyla kaliteli buzağı temini ile beraber süt üretiminden gelir elde

etmeye bağlıdır. Türkiye'de üretilen çiğ sütün ortalama % 5-10’u buzağı beslenmesinde, %

65-75’i aile ihtiyacı ve il içi içme sütü veya ürüne dönüştürülerek mahallinde satış şeklinde,

kalan % 20-25’lik kısım ise açık pazar satışı, toplama, soğutma zinciriyle veya soğutmadan

direkt veya aracılar vasıtasıyla sanayiciye aktarılmaktadır. 2014 yılı Erzurum ili süt ve süt

ürünleri işleyen firmaların kurulu kapasitelerinin yaklaşık 38 bin ton/yıl olduğu ve bunun

ancak 21 bin ton/yıllık kısmının fiili olarak kullanıldığı görülmektedir. Kapasite kullanım

oranının yaklaşık % 55 olduğu ve % 45 gibi büyük bir oranın kullanım dışı kaldığı ve bunun

ekonomik olarak çok büyük bir kayıp olduğu görülmektedir. Erzurum ilinde ticarete konu

olan süt miktarı, üretilen sütün yaklaşık %10’u dur ve ülke geneli ile kıyaslandığında oldukça

düşüktür. Bu durum Erzurum ili hayvancılığının en önemli sorunlardan birisi olarak

karşımıza çıkmaktadır.

Erzurum hayvancılığında barınak alt yapılarının istenilen düzeyde olmayışı nedeni ile üretilen

sütün, sanayi işletmelerine iletilmesi esnasında olumsuz çevre koşullarına maruz kalması ile

kalitesinin muhafazası mümkün olamamaktadır. Bu nedenden dolayı ilimizdeki süt kalitesine

bağlı olarak süt mamüllerinin kalitesi ve kantitesi de düşmektedir. Bu durumun ortadan

kalkması için sütün temiz bir ortamda sağılması, hemen soğutularak muhafazası ve kötü

çevre koşullarına maruz kalmadan sanayiye iletilmesi, hayvancılıkta yeni bir yapılanma ile

mümkün olacaktır. Böyle bir yapılanmanın tek yolu süt üretiminde soğuk zincir sisteminin

tesis edilmesidir. Süt üretiminde soğuk zincir, sütün memeden çıkmasından itibaren işleme

veya tüketim merkezine ulaşıncaya kadar geçireceği bütün aşamalarda düşük ısılarda

saklanması şeklinde tarif edilebilir. Bu sistemde, sağlıklı ve hijyenik şartlarda sağılmış süt en

kısa zamanda +4 0C’ye soğutulur ve aynı sıcaklıkta sanayi birimine ulaştırılır.

Sütçülük sektörü ve dolayısıyla hayvancılığın gelişmiş olduğu ülkelerde ve Türkiye’nin batı

bölgelerinde soğuk zincir yaygın bir şekilde vardır. Çiftçi süt üretiminde, kooperatif ve

birlikler süt toplamada ve sanayiciler toplanan sütü alıp işleyerek piyasaya sürme işi ile

iştigal ederler ve bu alanlarda uzmanlaşmışlardır. Erzurum ve yöresiyle batı bölgeleri

arasında önemli farklar vardır ve dolayısıyla batı bölgelerinin hayvancılık açısından avantajlı

olduğu durumlar olduğu gibi Erzurum ve civarının çok avantajlı olduğu alanlar vardır. Hatta

Erzurum ve civarı, hayvancılıkta batı bölgeleriyle kıyaslandığında mukayeseli üstünlüğe

sahiptir. Ancak Erzurum ve bölgede süt üretimine dayalı hayvancılığın gelişememesinin en

önemli nedeni, diğer bölgelerde belli ölçüde kurulmuş olan sür üretiminde soğuk zincirin yok

denecek kadar az olmasıdır. İşte bu proje, Erzurum ilinde ve hatta civar illerde soğuk zincirin

kurulmasının yaygınlaşmasını sağlayacak sür üretiminde soğuk zincir iyi uygulama

örneklerinin kurulmasının olabilirliğini ortaya koymaktır. Bu amaçtan hareketle, iyi

uygulama örneklerinin kurulmasının olabilirliğini araştırma, eğitim, yatırım ve pazarlama

boyutlarıyla ortaya koymak ve projelendirmektir.

YÖNTEM

Çalışmada “Hızlı Kırsal Değerlendirme” yönteminden faydalanılmıştır. Hızlı Kırsal

Değerlendirme (HKD), kırsal alanlardaki araştırmalar için güçlü bir yöntemdir. Karşılıklı

öğrenme, görüşme ve tartışma biçimindeki HKD toplantıları değişik görüş ve önerilerin

ortaya çıkmasını sağlamaktadır. Projede inceleme, insanlarla tanışma, soru sorma, dinleme,

çözüm ve fırsatların belirlendiği sohbetler ve toplantılar şeklinde uygulanmıştır. Projenin

planlanmasından uygulamasına kadar geçecek bütün evreler için paydaşlar belirlenerek,

sektörün bütün taraflarını temsil edecek sayıda gruplar ile toplantılar düzenlenmiştir.

Bilgilenme ve/veya bilgilendirme toplantıları; Valilik ve Kaymakamlıklar, Büyükşehir

Belediye Başkanlığı, Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü ve İlçe Müdürlükleri, Tarım

ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Erzurum İl Koordinatörlüğü, DAP Bölge

Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Ziraat ve Veteriner Fakültesi ilgili akademisyenleri, süt

sanayicileri, süt toplayıcıları (aracılar), birlik ve kooperatifler ve çiftçiler ile yapılmıştır.

Toplantılarda, ilk olarak çalışmanın genel gerekçesi ve amacı muhataplara açıklanmış,

paydaşların proje hakkındaki fikirleri ve projeden ne şekilde etkileneceklerine ve bu oluşuma

nasıl katkı verebileceklerine ilişkin görüşler alınmıştır. Erzurum ilinde soğuk zincir ile ilgili

bir iyi uygulama örneği ve başarısız olmuş bir örnek ziyaret edilerek durum tespiti

yapılmıştır. Ayrıca sektördeki bütün paydaşların temsil edildiği 9 kişilik bir grup ile Trakya

Bölgesinde Lüleburgaz iyi uygulama örnekleri yerinde incelenmiştir. Bunlara ilave olarak,

projelendirme ile ilgili özellikle yatırım bilgileri ilgili firmalardan temin edilmiştir.

Proje saha çalışmalarında çiftçi, aracı ve sanayiciler, kendi işletmelerinde ziyaret edilerek

bilgilendirme/bilgilenme toplantıları yapılmıştır. Ayrıca, bazı ilçe müdürlüklerinin

organizasyonuyla da benzer gruplarla toplantılar yapılmıştır. İl içerisinde soğuk zincir

sisteminin yürütüldüğü iyi uygulama örneği ile kötü uygulama örnekleri ziyaret edilerek

başarı/başarısızlık sebepleri yerinde incelenmiştir.

Erzurum ili süt ve süt ürünlerini temsil edecek nitelikte oluşturulan bir grup (üretici, sanayici,

kooperatif, teknik eleman, akademisyen) ile Trakya bölgesinde bulunan iyi uygulama

örnekleri yerinde incelenmiştir.

Proje çalışmasının finalinde, sektördeki bütün paydaşların katılımıyla bir panel düzenlenerek

beyin fırtınası gerçekleştirilmiştir. Faaliyetlere ait bazı resimler aşağıda sunulmuştur.

ERZURUM İLİ SÜT SEKTÖRÜNÜN SORUNLARI

Yapılan incelemelerde Erzurum İli genelinde yıllık 715 bin ton süt üretimi yapıldığı halde

bunun ancak % 10 endüstriyel zincire kazandırılabildiği görülmektedir. Bu durum Erzurum

ili süt sektörünün ciddi miktarda kayıtdışı olduğu göstergesidir. Erzurum süt ve süt ürünleri

sektöründe yaşanan kayıtdışılık her seviyede ortaya çıkmakta ve önemli bir problem olarak

varlığını sürdürmektedir. Kayıtdışılığı süt üretimi, işleme ve ticaret aşaması olarak üç

kategoride inceleyebiliriz.

Sağılan hayvan sayısı ve süt üretiminin dinamik bir yapısı olduğu için zaman dilimleri

düzeyinde (aylık, 3 aylık, 6 aylık, yıllık gibi) kayıt altına alınmasını zorlaştırmaktadır. Bu

durum sektörün başlangıç noktası ile ilgili doğru tespitlerin yapılmasının önüne geçmektedir.

Kayıtdışılıkta diğer bir önemli unsur olan işleme aşaması ise, toplayıcıların sayısı (tahmini

200), çalışma alanları ve topladıkları süt miktarıyla alakalıdır. Süt toplayıcılığı mesleği,

ihtiyaçlar çerçevesinde son yıllarda ortaya çıktığı için resmi olarak kayıt altına alınamamıştır.

Toplayıcılar süt toplama işini icra ederken şehirden köye yönelik ticarette yapmaktadırlar.

Yani çiftçilerin ihtiyaç duyduğu temel gıda maddelerini temin etmektedirler. Buda

toplayıcıların çiftçiler için sunduğu hizmetin diğer ve önemli görülen kısmını

oluşturmaktadır. Bazı süt üretim bölgelerinde toplayıcılar çok fazla ticari güce sahip olarak,

süt fiyatlarına ve sütün pazarlanacağı sanayiciye karar verme gücüne sahiptirler. Süt

sektöründe önemli bir paya sahip olan toplayıcıların varlığı ile üreticiden sanayiye aktarılan

sütün miktarının, kontrol ve denetimi oldukça zor hale gelmiştir.

Sütün işlenme aşamasındaki kayıtdışılık için ise; Erzurum İlinde süt işleyen kayıtlı 41 adet

işletme bulunmasına rağmen özellikle sezonluk olarak faaliyette bulunan ve belli bir kısmı

ancak kayıt altına alınabilen fazla sayıda işletme bulunduğu ifade edilmiştir. İşlenme

aşamasındaki kayıtsızlık durumunun iki önemli sonucu bulunmaktadır. Birincisi kayıtsız

işletmeler haksız rekabete neden olmakta ve piyasa dengesini olumsuz etkilemektedir.

İkincisi ise herhangi bir denetim ve kontrol olmadan piyasaya ürün sunulması tüketici sağlığı

açısından ciddi risk oluşturmaktadır.

Yukarıda anlatılanlardan hareket edilir ise, Erzurum süt piyasasında, üç aşamada analiz

edilen bu durum piyasanın büyüklüğünü tam olarak hesaplamayı imkansız hale getirmektedir.

Süt işleyen firmalar yeterli düzeyde, soğutulmuş ve kaliteli süt bulamamaktan şikâyet

ederken, süt üreticileri süt fiyatının istikrarsız olmasından ve firmalardan paralarını

zamanında alamadıklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca süt sanayicileri, yıl boyunca istikrarlı bir

süt arzının olmamasından şikayet etmekte ve bu problemden dolayı tesislerinin çoğu zaman

atıl kapasite ile çalışmak zorunda kaldıklarını ifade etmektedirler. Bu durumun en önemli iki

sebebinin olduğu ifade edilmiştir. İlki istikrarlı süt üretimi için doğumları dengeli bir şekilde

tüm yıla yayan bir tohumlama planlamasının yapılamamış olması nedeniyle doğumların ve

süt üretiminin çok ciddi mevsimsel dalgalanmalara neden olmaktadır. İkincisi ise yaz

aylarında çiftçinin kendi sütünü özellikle yayla kültürü olması nedeniyle işliyor olmasıdır.

İlde süt piyasasına tam olarak işlerlik kazandırılamamıştır. Üreticiler kendi ihtiyaçlarının

üzerinde ya da kendi imkanlarıyla işleyebileceğinden fazla süt üretmeyecek şekilde planlama

yapmaktadır. Bu problem üzerinde diğer faktörlerin etkisi saklı kalmak kaydıyla (işgücü,

yeter gelir vs.), güçlü bir soğuk zincir sisteminin bulunmaması da önemli etkiye sahiptir.

Proje kapsamında incelenen iyi uygulama örneklerinde öne çıkan en önemli unsur, süt

üretilip soğuk zincire teslim edildikten sonra üreticinin ürün ile hiçbir ilgisinin kalmamasıdır.

Yani, herkesin kendi işini yapması olarak özetlenecek işbölümü ve ihtisaslaşma mevcut

olmasıdır.

Erzurum ili süt sektöründe önemli problemlerden bir diğeri kalite problemidir. Süt sanayisi,

işletmeye gelen sütün kalitesinin genellikle düşük olduğunu ifade etmektedir. Süt üreticisi,

kaliteli süt üretiyor olsa bile, sağımdan aracıya teslim edilinceye kadar geçen sürede gerekli

hijyen ve muhafaza şartlarını yerine getirmediği yada bu şartları sağlayacak bilinç düzeyinde

olmadığı ve piyasanın kaliteye prim veren bir yapısı bulunmadığı için kalite problemi

yaşanmaktadır. Ayrıca, süt aracılara teslim edildikten sonra da, standartlara uygun taşıma

sağlanmadığı için, kalitesinde düşmeler yaşanmaktadır. Kalitesiz sütün işlenebileceği ürün

yelpazesi azaldığı gibi ürün verimi de düşmekte ve kalitesiz sütten üretilen ürünün raf ömrü

de kısalmaktadır. Bu problem, soğuk zincirin eğitim faaliyetleri ile desteklenmesinin şart

olduğunu göstermektedir. Üreticiler; ürettikleri kaliteli sütün yüksek fiyattan alınacağının ve

gelir istikrarının olması halinde süt üretimini artırabileceklerini belirtmekte, hatta süt

üretimini artırmak ve kaliteyi yükseltmek için yeni hayvan alımından, ırk ıslahına, eğitimden

altyapı yatırımlarına kadar yapabilecekleri her türlü yeniliği hayata geçirmeye hazır

olduklarını ifade etmektedirler.

Süt sanayisi ile yapılan görüşmelerde; bazı firmaların kapı kapı ve çok küçük ölçeklerde süt

toplamaktansa Erzurum dışından büyük miktarlarda süt aldıkları, bazı firmaların ise kendi

soğuk zincir sistemlerini kurdukları ifade edilmiştir. Hatta bir firma Erzurum’da

kurulabilecek bütün toplama merkezlerinde, toplanacak sütün tamamını tek başına

alabileceğini ifade etmiştir. Sektörün mevcut durumu (arzın talebe cevap verememesi) ve

sanayicilerin yaklaşımı kurulacak sistemde pazarlama probleminin olmayacağını

göstermektedir.

TOPLAMA MERKEZLERİNİN BELİRLENMESİ

Toplama merkezlerinin kurulmasına yönelik, yürütülecek çalışmalarda yol haritasının tespit

edilmesi amacıyla yapılan toplantılarda, süt potansiyeli yüksek ve aynı zamanda ulaşım

imkanları iyi olan yerler ele alınmış ve nasıl yol izlenilmesi gerektiği değerlendirilmiştir.

Toplantılarda ve saha çalışmalarında, Süt Toplama Merkezlerinin ilçe merkezi veya merkezi

bir köyde kurulmasının hem kısa hem de orta ve uzun vadede önemli getirileri olacağı ve

sistemin işlerliliği açısından oldukça önemli olduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Bu açıdan

projenin başlangıç aşamasında, süt toplama merkezlerinin ilçe merkezleri veya ilçelere en

yakın cazibe merkezlerinde kurulmasının gerekliliği konusundaki fikir benimsenmiştir.

Erzurum İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü ve TÜİK verileri kullanılarak köy bazında

sağmal inek sayısı ve süt üretim miktarı belirlenmiştir. Daha sonra bu veriler kullanılarak ilçe

bazlı süt toplama merkezleri için en uygun köy grupları tespit edilmiştir. Bu çalışma rapor

haline getirilmiş ve uygulanabilirliğini teyit etmek için Erzurum İl Gıda Tarım ve

Hayvancılık Müdürlüğüne sunulmuştur. Bu kurumdaki uzman görüşleri de dikkate alınarak

süt toplama merkezleri için en uygun köy grupları belirlenmiştir. Köy grupları belirlenirken

üretilen süt miktarı başta olmak üzere köyün coğrafi konumu, merkeze yakınlığı ve ulaşım

durumu dikkate alınan kriterler arasındadır.

Süt toplama merkezlerini, insan vücudunda bulunan toplardamarların işleviyle benzeştirerek

açıklamak mümkündür. Yapılacak yatırımın rantabl olması koşuluyla, üretimin yapıldığı her

bölgeye bir süt toplama merkezi kurulması idealdir. Ancak, mevcut ekonomik imkanlar ve

sistemin içerisinde barındırabileceği sosyal riskler, aşamalı bir yatırım planını zorunlu

kılmaktadır. Proje çalışmalarında genel olarak edinilen kanaat, her ilçeye hitap edebilecek bir

toplama merkezinin kurulması yönündedir. Bütün ilçeleri temsil edecek mahiyette

düzenlenen toplama merkezleri, kapasiteleri, süt toplanacak köyleri gösteren çizelgeler

aşağıda verilmiştir. Çizelgelerde toplama merkezlerinin hinterlandı olarak ifade edilen köyler,

ilk etapta süt alınmasa bile, toplama merkezinin çekim gücü içerisinde bulunan ve zamanla

merkezle çalışabilecek köyleri ifade etmektedir.

Proje çerçevesinde planlanan süt toplama merkezleri;

Palandöken (15 ton/gün),

Dumlu (20 ton/gün),

Aziziye (15 ton/gün),

Kandilli (6 ton/gün),

Yavi (20 ton/gün),

Pasinler (20 ton/gün),

Yağan (15 ton/gün),

Horasan (20 ton/gün),

Narman (20 ton/gün),

Tortumkale (6 ton/gün),

Uzundere 6 ton/gün),

Oltu (10 ton/gün),

Akşar (10 ton/gün),

Olur (6 ton/gün),

İspir (6 ton/gün),

Pazaryolu (6 ton/gün),

Tekman (10 ton/gün),

Hınıs (10 ton/gün),

Karaçoban (20 ton/gün) ve

Karayazı (10 ton/gün) şeklindedir (Çizelge 1-20).

Planlanmış olan toplama merkezlerine ilaveten; Aşkale (Merkez), Çiftlik (Aşkale),

M.Gölören (Aşkale), Çat (Merkez), Toprakkale (Aziziye), Yakutiye, Alvar (Pasinler),

Köprüköy, Velibaba (Horasan), Şekerli (Narman), Tortum, Başaklı (Oltu), Ayvalı (Oltu),

Paşalı (Şenkaya), Gaziler (Şenkaya), Madenköprübaşı (İspir), Çamlıkaya (İspir) ve Güney

(İspir) için gerekli toplama merkezi çalışmaları yapılmıştır.

Çizelge 1. Palandöken süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları

SÜT TOPLAMA

MERKEZİ

KAPASİTESİ

(KG/GÜN)

SÜT

ALINACAK

BİRİMLER

MAKSİMUM

SÜT ÜRETİMİ

(KG/GÜN)

HİNTERLAND

PALANDÖKEN

15000

TUZCU 12000 TEKEDERESİ, KONAKLI,

TAŞLIGÜNEY, KÜMBET,

SAKALIKESİK (AZİZİYE),

DEREBOĞAZI,

GÜZELYURT

YAGMURCUK 5000

TEPEKÖY 2560

BÖREKLİ 4160

TOPLAM 23720

Çizelge 2. Dumlu süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları

SÜT TOPLAMA

MERKEZİ

KAPASİTESİ

(TON/GÜN)

SÜT

ALINACAK

BİRİMLER

MAKSİMUM

SÜT ÜRETİMİ

(KG/GÜN)

HİNTERLAND

DUMLU

(YAKUTİYE)

20000

DUMLU 7400 AYDINLIK, ŞEHİTLER,

AKDAĞ, KIRKGÖZE,

GÖKÇEYAMAÇ,

KÖŞKKÖY, SÖĞÜTYANI,

YEŞİLDERE, GÜNGÖRMEZ,

KARAGÖBEK

YOLGEÇTİ 7800

GÜZELOVA 7400

YEŞİLYAYLA 6600

AKDAĞ 4600

MURATGELDİ 2600

GÜLPINAR 2600

KIRMIZITAŞ 3500

TOPLAM 42500

Çizelge 3. Aziziye süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları

SÜT TOPLAMA

MERKEZİ

KAPASİTESİ

(TON/GÜN)

SÜT ALINACAK

BİRİMLER

MAKSİMUM

SÜT ÜRETİMİ

(KG/GÜN)

HİNTERLAND

AZİZİYE

15000

AZİZİYE (ILICA) -- ÇİĞDEMLİ, PAŞAYURDU,

EMRECİK, OCAK,

DAĞDAGÜL,

BAŞÇAKMAK,

GELİNKAYA, YONCALIK,

ESKİPOLAT, SORKUNLU,

EĞERTİ, AĞÖREN,

ÖMERTEPE, SÖĞÜTLÜ,

ADAÇAY

DEMİRGEÇİT 1600

TEBRİZCİK 2600

KAYAPA 1400

KUŞCU 1000

KAHRAMANLAR 2000

BEYPINARI 5400

ALAYBEYİ 2000

SARIYAYLA 2000

ÖZBİLEN 320

KUMLUYAZI 3400

TOPLAM 21720

Çizelge 4. Kandilli süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları

SÜT TOPLAMA

MERKEZİ

KAPASİTESİ

(TON/GÜN)

SÜT ALINACAK

BİRİMLER

MAKSİMUM SÜT

ÜRETİMİ

HİNTERLAND

(KG/GÜN)

KANDİLLİ

(AŞKALE)

6000

KANDİLLİ 700 ABDALCIK,

MERDİVEN,

ÇAYKÖY

TAZEGÜL 2080

KARABIYIK 1288

ORTABAHÇE 5240

ÇAYKÖY 5000

TOPLAM 14308

Çizelge 5. Yavi süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları

SÜT TOPLAMA

MERKEZİ

KAPASİTESİ

(TON/GÜN)

SÜT ALINACAK

BİRİMLER

MAKSİMUM SÜT

ÜRETİMİ

(KG/GÜN)

HİNTERLAND

YAVİ (ÇAT)

20000

YAVİ 11372 KUMAŞLI,

MURATÇAYIRI,

ELMAPINARI

TUZLUCA 9860

DEĞİRMENLİ 6452

YARMAK 3544

GÖKÇEŞEYH 3040

TOPLAM 34268

Çizelge 6. Pasinler süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları

SÜT

TOPLAMA

MERKEZİ

KAPASİTESİ

(TON/GÜN)

SÜT

ALINACAK

BİRİMLER

MAKSİMUM

SÜT ÜRETİMİ

(KG/GÜN)

HİNTERLAND

PASİNLER

20000

PASİNLER 13800 SUNAK, TEPECİK, UZUNARK,

OTLUKAPI, YASTIKTEPE,

BULKASIM, Y. DANIŞMENT,

EPSEMCE, ÇAKIRTAŞ,

ÜGÜMÜ, ARDIÇLI,

DEMİRDÖVEN, TAŞLIGÜNEY,

TIMAR, AŞITLAR,

SERÇEBOĞAZ, ÖVENLER …..

ALVAR 6280

ALTINBAŞAK 8000

TOPLAM

28080

Çizelge 7. Yağan süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları

SÜT TOPLAMA

MERKEZİ

KAPASİTESİ

(TON/GÜN)

SÜT

ALINACAK

BİRİMLER

MAKSİMUM

SÜT ÜRETİMİ

(KG/GÜN)

HİNTERLAND

YAĞAN

(KÖPRÜKÖY)

15000

YAĞAN 12440 PEKECİK, GÖLÇAYIR,

ALACA, MARİFET,

KAYABAŞI, Y.KIZILCA,

AKÇAM, DUMANKAYA,

KARATAŞLAR,

GÜZELHİSAR

KÖPRÜKÖY 5140

EMRE 4940

KIYIKONAK 2400

SOĞUKSU 3120

AĞCAŞAR 2420

TOPLAM 30460

Çizelge 8. Horasan süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları

SÜT TOPLAMA

MERKEZİ

KAPASİTESİ

(TON/GÜN)

SÜT

ALINACAK

BİRİMLER

MAKSİMUM

SÜT ÜRETİMİ

(KG/GÜN)

HİNTERLAND

HORASAN

20000

HORASAN

(MERKEZ) 32936

GÜNDEĞER, PINARLI,

DİKİLİ, ÇİFTLİK,

HIZIRİLYAS,

BADEMÖZÜ, AKÇATAŞ,

MOLLAMELİK,

A. TAHİRHOCA 2144

Y. TAHİRHOCA 3616

KIRIK 840

DEĞİRMENLER 3128 YEŞİLDERE, AZAP,

KALENDER, ÇAMURLU,

YÜZÖREN, DÖLLEK,

KÜKÜRTLÜ, ARDI

DALBAŞI 2508

TOPLAM 45172

Çizelge 9. Narman süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları

SÜT

TOPLAMA

MERKEZİ

KAPASİTESİ

(TON/GÜN)

SÜT ALINACAK

BİRİMLER

MAKSİMUM

SÜT ÜRETİMİ

(KG/GÜN)

HİNTERLAND

NARMAN

20000

NARMAN

(MERKEZ) 10916

SAMİKALE, KURUÇALI,

KOÇKAYA, ARAKÖY,

TUZTAŞI, DAĞYOLU,

GÖKDAĞ, KAMIŞÖZÜ,

SÜLÜKLÜ, YAYLA,

SAVAŞÇILAR, BEYLER,

KARADAĞ, SAPANLI,

ŞEHİTLER

ŞEKERLİ 8360

YANIKTAŞ 2012

YOLDERE 1404

KIŞLAKÖY 7268

MAHMUTÇAVUŞ 1096

ALACAYAR 2560

TOPLAM 33616

Çizelge 10. Tortumkale süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları

SÜT TOPLAMA

MERKEZİ

KAPASİTESİ

(TON/GÜN)

SÜT ALINACAK

BİRİMLER

MAKSİMUM SÜT

ÜRETİMİ

(KG/GÜN)

HİNTERLAND

TORTUMKALE

(TORTUM)

6000

TORTUMKALE 696 KEMERKAYA,

KIRMALI,

ZİYARETLİ,

PEYNİRLİ, TİPİLİ,

KARLI,

MEYDANLAR,

ÇAKILLI,

DORUKLU,

VİŞNELİ, ARILI

DEMİRCİLER 928

ESENDURAK 812

BALLI 600

ALAPINAR 1924

YELLİTEPE 1508

KAPIKAYA 1360

YAĞCILAR 1688

KAZANDERE 3820

TOPLAM 13336

Çizelge 11. Uzundere süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları

SÜT

TOPLAMA

MERKEZİ

KAPASİTESİ

(TON/GÜN)

SÜT ALINACAK

BİRİMLER

MAKSİMUM

SÜT ÜRETİMİ

(KG/GÜN)

HİNTERLAND

UZUNDERE

6000

UZUNDERE 2976 ALTINÇANAK,

KİRAZLI,

GÖLBAŞI,

ÇAMLIYAMAÇ

DİKYAR 540

SAPACA 528

PEHLİVANLI (TORTUM) 2028

BAĞBAŞI (TORTUM) 4208

TOPLAM 10280

Çizelge 12. Oltu süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları

SÜT TOPLAMA

MERKEZİ

KAPASİTESİ

(TON/GÜN)

SÜT ALINACAK

BİRİMLER

MAKSİMUM

SÜT ÜRETİMİ

(KG/GÜN)

HİNTERLAND

OLTU

10000

OLTU 14068 GÖÇEDERE,

GÜZELSU,

TOPKAYNAK,

ŞENDURAK 756

SUBATIK 992

SARISAZ 1144 BAHÇECİK,

A.ÇAMLI, VİŞNELİ,

ÇENGELLİ, DUTLU

KALEBOĞAZI 2004

TOPLAM 18964

Çizelge 13. Akşar süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları

SÜT

TOPLAMA

MERKEZİ

KAPASİTESİ

(TON/GÜN)

SÜT ALINACAK

BİRİMLER

MAKSİMUM

SÜT ÜRETİMİ

(KG/GÜN)

HİNTERLAND

AKŞAR

(ŞENKAYA)

10000

AKŞAR 4360 DOĞANKÖY, NİŞANTAŞI,

KAYALISU, GÜLVEREN,

DOKUZELMA, ATYOLU,

SARIKAYALAR,

AYDOĞDU,

YEŞİLDEMET, YAZILI,

YÜREKLİ, BEŞPINARLAR,

KÖROĞLU

HOŞKÖY 1000

İKİZPINAR 1468

TAHT 808

DEĞİRMENLİDERE 4688

PENEK 3520

SINDIRAN 1044

İĞDELİ 4468

TOPLAM 21356

Çizelge 14. Olur süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları

SÜT

TOPLAMA

MERKEZİ

KAPASİTESİ

(TON/GÜN)

SÜT

ALINACAK

BİRİMLER

MAKSİMUM SÜT

ÜRETİMİ

(KG/GÜN)

HİNTERLAND

OLUR

6000

OLUR 4920 COŞKUNLAR, KABAN,

AKBAYIR, SARIBAŞAK,

BOZDOĞAN,

SÜNGÜBAYIR,

GÜNGÖRÜNDÜ,

KARAKOÇLAR,

OĞUZKENT,

UZUNHARMAN,

YAYLABAŞI…

OLURDERE 552

KÖPRÜBAŞI 580

YEŞİLBAĞLAR 968

EĞLEK 1520

OLGUN 1384

TOPLAM 9924

Çizelge 15. İspir süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları

SÜT

TOPLAMA

MERKEZİ

KAPASİTESİ

(TON/GÜN)

SÜT

ALINACAK

BİRİMLER

MAKSİMUM

SÜT ÜRETİMİ

(KG/GÜN)

HİNTERLAND

İSPİR

6000

İSPİR 6288 CANKURTARAN, PETEKLİ,

BADEMLİ, ULUTAŞ,

ÇAYIRÖZÜ, ÖZLÜCE,

KAYNAKBAŞI, MORYAYLA,

DÜZKÖY, YEŞİLYURT,

YEDİGÖZE, KÜMETAŞ,

DEMİRKAYA, TAŞBAŞI,

BAŞPINAR, ORTAKÖY,

KAVAKLI, HALİLPAŞA,

PINARLI, AKTAŞ…

KÖPRÜKÖY 1160

Y.FINDIKLI 856

TOPLAM 8304

Çizelge 16. Pazaryolu süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları

SÜT

TOPLAMA

MERKEZİ

KAPASİTESİ

(TON/GÜN)

SÜT

ALINACAK

BİRİMLER

MAKSİMUM

SÜT ÜRETİMİ

(KG/GÜN)

HİNTERLAND

PAZARYOLU 6456 YİĞİTBAŞI, KUMAŞKAYA,

ÇAYDERE, AMBARALAN,

BÜYÜKDERE, ÇİFTEPINAR,

ESENYURT 240

KUYMAKLI 348

PAZARYOLU 6000 GÖZTEPE 2160 GÖLYANI, PAMUKLUDAĞ,

KILIÇCI, DİKMETAŞ,

KOZLU, SADAKA,

CENNETPINARI,

CEVİZLİDERE, KARATAŞ

ŞEHİTLİK 864

ÇATAKBAHÇE 16

GÜLÇİMEN 208

TOPLAM 10292

Çizelge 17. Tekman süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları

SÜT

TOPLAMA

MERKEZİ

KAPASİTESİ

(TON/GÜN)

SÜT

ALINACAK

BİRİMLER

MAKSİMUM

SÜT ÜRETİMİ

(KG/GÜN)

HİNTERLAND

TEKMAN

10000

TEKMAN 6396 YÜCEPINAR, KURUCA,

ÇATKALE, KATRANLI, DELİLER,

DENGİZ, KARATEPE, İNCESU,

ILIGÖZE, KARATAŞ, IŞIKLAR

KARAPINAR 3064

ERENCE 2640

TAŞKESEN 8300

GÜNDAMI 2100

TOPLAM 22500

Çizelge 18. Hınıs süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları

SÜT

TOPLAMA

MERKEZİ

KAPASİTESİ

(TON/GÜN)

SÜT

ALINACAK

BİRİMLER

MAKSİMUM

SÜT ÜRETİMİ

(KG/GÜN)

HİNTERLAND

HINIS

10000

HINIS 11992 KARAAĞAÇ, DERİNCE,

PINAR, YAMANLAR, TAPU,

MEZRA, MUTLUCA,

AVCILAR, ALTINPINAR,

SUVARAN, DİKİLİ, ALACA,

ACAR…

GÜLLÜÇİMEN 440

YOLÜSTÜ 5000

OVAÇEVİRME 3000

TOPLAM 20432

Çizelge 19. Karaçoban süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları

SÜT

TOPLAMA

MERKEZİ

KAPASİTESİ

(TON/GÜN)

SÜT

ALINACAK

BİRİMLER

MAKSİMUM

SÜT ÜRETİMİ

(KG/GÜN)

HİNTERLAND

KARAÇOBAN

20000

KARAÇOBAN 31464 KARAGÖZ, BİNPINAR,

BUDAKLI, DOĞANBEY,

DEDEÖREN, BURNAZ,

KARAGÖZ, AKKAVAK,

BOZYAR, KUŞLUCA

KIRIMKAYA 5176

GÜNDÜZ 8948

TOPLAM 45588

Çizelge 20. Karayazı süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları

SÜT

TOPLAMA

MERKEZİ

KAPASİTESİ

(TON/GÜN)

SÜT

ALINACAK

BİRİMLER

MAKSİMUM

SÜT ÜRETİMİ

(KG/GÜN)

HİNTERLAND

KARAYAZI

10000

KARAYAZI 5400 ÜZENGİLİ, TAŞAN, DURUCA,

ÇAKMAKÖZÜ, ÇEPİ, SALYAMAÇ,

KARAAĞIL, KARASU,

KIRGINDERE, YENİKÖY,

TURNAGÖL

KÖYCEĞİZ 4980

BEZİRHANE 1368

YÜCELİK 5408

TOPLAM 17156

Süt toplama merkezleri birbirinden bağımsız olmakla birlikte, toplanan sütün İl merkezine

taşınması noktasında gruplara ayrılarak toplama güzergahı oluşturulmuştur. Oluşturulan

herbir güzergah toplam kapasite, ulaşım ve muhtemel benimsenme düzeyleri dikkate alınarak

mukayese edilmiştir. Herbir toplama merkezinin bağımsız olarak yapılabilmesine karşın

toplama güzergahları mukayese edilirse, en uygun güzergahlar Kuzey-Doğu, Kuzey-Batı ve

İpekyolu olarak isimlendirilen güzergahlardır. Bu yaklaşım dikkate alınırsa, Erzurum ilinde

ilk aşamada yapılacak toplama merkezi sayısı 12’dir (Çizelge 21).

Süt toplama merkezlerinin kapasitesi belirlenirken şu prensiplerden hareket edilmiştir.

- Merkeze yakın süt üretim miktarı, öncelikli olarak bakanlık verilerinden

hesaplanmıştır.

- Sahada yapılan çalışmalarda, elimizdeki verilerin ancak 2/3’ü kadar süt üretimi

gerçekleştirdiği tespit edilmiş, rakamların biraz daha düşürülerek gerçekçi rakamlara

ulaşılacağı gözlemlenmiştir.

- Sisteme süt üreticilerinin katılımının az olması ihtimaline karşı, en azından ilk beş yıl

için toplanan süt gerçek toplanabilecek süt miktarından daha az olabilecektir.

Çizelge 21. Süt toplama güzergahları

Güzergah Adı Güzergahtaki Toplama

Merkezleri

Toplama Merkezleri

Kapasitesi (Ton/Gün)

Güzergah Kapasitesi

(Ton/Gün)

Kuzey-Doğu

Akşar

Oltu

Narman

Dumlu

10

10

20

20

60

Çoruh Olur

Uzundere

Tortumkale

6

6

6

18

Güney-Batı Yavi

Palandöken

20

15

35

Kuzey-Batı

İspir

Pazaryolu

Kandilli

Aziziye

6

6

6

15

33

Aras

Horasan

Yağan

Pasinler

20

15

20

55

Güney

Tekman

Hınıs

Karaçoban

Karayazı

10

10

20

10

50

TOPLAMA MERKEZLERİNİN MALİYETLERİ VE PROJELENDİRİLMESİ

Yapılan çalışmalar sonucunda 4 ölçekte toplama merkezi kurulması gerektiği kanaati

oluşmuştur. Bu kapasiteler 6, 10, 15 ve 20 ton/gündür. 6 ton kapasiteli toplama merkezinde

1+2+3 tonluk üç adet tank, 10 ton kapasiteli merkezde 2+3+5 tonluk üç tank, 15 ton

kapasiteli merkezde 2+3+5+5 tonluk dört adet tank, 20 ton kapasiteli toplama merkezinde

2+3+5+10 tonluk dört adet soğutma tankı bulunacaktır. Herbir toplama merkezinde minimum

2 tonluk araçüstü tankı bulunan ve süt toplama işinde kullanılacak araç bulunacaktır (Çizelge

22-25). Kapasitelerine göre toplama merkezlerinin yerleşim planları Şekil1-4’te

görülmektedir.

Toplama merkezlerinin arsa bedeli hariç olmak üzere inşaat, araç ve ekipman maliyetleri

sırasıyla 6 ton/gün için 238 800 TL, 10 ton/gün için 281 050 TL, 15 ton/gün için 441 550 TL

ve 20 ton/gün kapasiteli toplama merkezi için ise 484 100 TL’dir.

Çizelge 22. 6 Ton Kapasiteli Süt Toplama Merkezinin Yatırım Maliyeti (TL)

MALİYET UNSURU TUTARI

1000 Litrelik Soğutma Tankı (Dikey) 12 750


3000 Litrelik Soğutma Tankı (Yatay) 33 600

Bina İnşaatı (47 m2) 80 000

Süt Toplama Aracı 70 000

Araç Üstü Tanklar (2*1000 LT) 25 500

TOPLAM 238 800







Süt Toplama Aracı 70 000

Araç Üstü Tank (2*1000 LT) 25500

TOPLAM 281 050





5000 Litrelik Soğutma Tankı (Yatay) (İki adet) 90 000


2 Adet Süt Toplama Aracı 140 000

Araç Üstü Tank (4*1000 LT) 51000

TOPLAM 441 550








2 Adet Süt Toplama Aracı 140 000

Araç Üstü Tank (4*1000 LT) 51 000

TOPLAM 484 100

Proje süresince yapılan faaliyetlerde, kurulacak süt toplama merkezlerinin finansmanı

ve yönetimine ilişkin ortaya çıkan görüşler aşağıda ifade edilmiştir.

Soğuk zincir sisteminin kurulması işi, Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme

Kurumu tarafından desteklenen bir yatırım türüdür. TKDK yeni çağrılarıyla birlikte

proje toplam maliyetinin %65’ini karşılamakta ve yatırımın yapılmasında KDV

muafiyeti sağlamaktadır. Dolayısıyla proje toplam maliyetinin %83’ü TKDK

destekleriyle karşılanabilmektedir.

Yerel yönetimlerin proje sahibi/ortağı olması durumunda, TKDK desteğinden kalan

miktarın, yerel yönetim tarafından karşılanmasında bir engel bulunmamaktadır.

Proje sahibi tercihen tüzel bir kişilik olmalıdır. Yani kooperatifler, üretici birlikleri,

ziraat odaları veya şirketler olabilir.

Projenin tamamı hibe desteği ile yapılmamalıdır. Üreticilerden, azda olsa mutlaka

elini taşın altına koymaları sağlanmalıdır.

Toplama merkezlerinde tam zamanlı personel çalıştırılmalıdır. Hali hazırda süt

toplama işi ile uğraşan kişilere bu konuda öncelik tanınmalıdır.

Süt Toplama Merkezlerinin Planları

Şekil 1; 6 ton kapasiteli süt toplama merkezinin yerleşim planı

ERZURUM İLİ SÜT ÜRETİMİNDE SOĞUK ZİNCİR İÇİN SWOT ANALİZİ

Erzurum ili süt üretiminde soğuk zincir, SWOT analizi kullanılarak değerlendirilmiştir.

SWOT analizi genelde strateji geliştirmek için kullanılan bir metodolojidir. SWOT analizi,

mevcut durum hakkında bilgi elde edinilmesi ve gelecekle ilgili öngörülerin tasarlanmasında

kullanılan temel bir yöntemdir (Lozano and Valles, 2007). Bu analiz yöntemi, sektörün güçlü

ve zayıf yönlerini, dış çevredeki fırsat ve tehditleri tanımlamak için kullanılmaktadır. Bu

analizde temel amaç sektörün güçlü yönlerini geliştirerek zayıf yönlerini minimize etmek

veya ortadan kaldırmak, gelecekte oluşabilecek olası fırsatları değerlendirmek ve tehditlere

karşı mücadele stratejilerini belirlemektir. .

Erzurum ilinde; hayvancılığın önemli bir geleneksel sektör olması, hayvan sayısı ve doğal

kaynaklarının hayvancılıkta mutlak üstünlüğe sahip olması, iklim koşullarının elverişliliği ve

halihazırda üretilen sütü işleyebilecek sanayi sektörünün bulunması kurulacak soğuk zincir

sisteminin güçlü yönleridir. Güçlü yönlerin ön plana çıkarılarak avantajının artırılması için,

mevcut potansiyelin verimliliğini artıracak politikaların uygulanması gerekmektedir. Yem

bitkileri üretim ve verimliliği artırılmalı, devam eden ırk ıslahı çalışmaları hızlandırılmalı

(suni tohumlamanın artırılması), mera ıslahı çalışmaları ve münavebeli otlatma planları

uygulanmalı ve çiftçi-sanayici entegrasyonu sağlanmalıdır.

Erzurum ili süt üretiminde; işletmelerin optimal büyüklüklerin altında olması, çiftçilerin

üretim teknikleri ve örgütlenme bilinçlerinin düşük olması, eğitim yetersizliği ve süt

üretiminin mevsimsel olması, sektörün zayıf yönleri olarak ortaya çıkmaktadır. Sektördeki

zayıf yönlerin minimize edilmesinin en etkin yolu eğitim ve demonstrasyon faaliyetlerinin

yoğun bir şekilde icra edilmesiyle mümkün olacaktır.

Erzurum ilinde, çiftçi eğitimi yapılabilmesi için gerekli bütün altyapı imkanlarının fazlasıyla

var olması ayrıca eğitim verebilecek akademik ve teknik personelin hazır olması önemli bir

fırsat olarak değerlendirilmektedir. Bu fırsatlara ilaveten Erzurum’un, bölgesinin cazibe

merkezi olması ve halihazırda kurulu bulunan yüksek kapasiteli süt sanayisi tesislerinin

varlığı, değerlendirilmesi gereken bir fırsattır. Erzurum ili süt hayvancılığında bulunan

fırsatların ön plana alınarak değerlendirilebilmesi için, üretim zincirinin başlangıcından

sonuna kadar geçen bütün aşamaların, birbirinin bütünleri olacak şekilde tamamlayıcı bir

sistemin kurulması sağlanmalıdır. Yani üstün ırklarla üretim, kaliteli buzağı, doğru besleme

ve bakım, hijyenik sağım, kaliteli süt üretimi, soğuk zincir, kaliteli ve hijyenik süt ürünleri

üretimi şeklinde bütüncül bir sistem yaklaşımının sergilenmesi gereklidir. Süt ürünleri

üretimine varıncaya kadarki proses içerisinde bütün aşamalar vazgeçilmezdir. Erzurum ili

sütçülüğünde en fazla eksikliği hissedilen halkalardan birisi, üretilen sütün sanayiciye

nakledilmesinde soğuk zincir sisteminin bulunmamasıdır.

Erzurum ili süt sektöründe; kaliteyi teşvik edecek fiyat mekanizmasının ve tüketici

tercihlerinin bulunmaması, kayıtdışılığın bulunması, sistemde aracıların mevcudiyeti,

denetim zorlukları ve eksikliklerinin bulunması sektörün gelişmesini tehdit eden unsurlardır.

Ayrıca, sektörde sanayiye aktarılan sütün hemen hemen tamamı aracılar marifetiyle

toplanmakta ve nakledilmektedir. Piyasada önemli bir işleve sahip olmakla birlikte, sektörün

hem kayıt altına alınmasına hemde kaliteli ürün elde edilmesine engel olan aracılar, sektör

için bir tehdittir. Sektörde kaliteyi teşvik edecek fiyat mekanizmasının kurulmasına yönelik

destekleme politikaları geliştirilmeli, kaliteli ürün üretimi ve tüketimine yönelik üretici ve

tüketici kesimleri eğitilmeli, sektör dinamik bir yapıya sahip olduğu için istatistiksel veriler

daha kısa aralıklarla güncellenmeli ve denetim mekanizması tüketici grupları, sivil toplum

kuruluşları gibi toplumun farklı kesimlerini sürece dahil ederek etkinleştirilmelidir.

Kurulacak soğuk zincir sistemi aracılarla rekabet etmemeli, aracıları bünyesine dahil ederek

onların saha tecrübelerinden istifade etmeli ve işsizliğe sebep olmamalıdır.

GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER

Hayvancılığın kırsal yaşamın

vazgeçilmez bir parçası olarak

yapılması

İlin hayvancılıkta mukayeseli

üstünlüğe sahip olması

Mera varlığının ve yem bitkileri

üretim alanlarının fazla olması

Hayvan varlığının fazla olması ve

hayvan ırkı kompozisyonunun kültür

ırkları lehine değişiyor olması

Suni tohumlama kültürünün

yaygınlaşması

İlde güçlü bir süt sanayi sektörünün

bulunması ve modernleşiyor olması

Üretimin bol olduğu dönemde hava

sıcaklığı düşük olduğu için, soğutma

maliyetlerinin düşük olması

İşletmelerin küçük yeter ekonomik

büyüklükte olmaması

Çiftçilerde ortak hareket etme ve

örgütlenme kapasitesinin düşük

olması

Çiftçilerin eğitim düzeyinin düşük ve

yaşlı olmaları

Üreticilerin yanlış geleneksel üretim

süreçlerinin hala yaygın olarak

devam ediyor olması

Süt üretiminin mevsimlik olması ve

dolayısıyla soğuk zincirde kapasite

kullanımını olumsuz etkilemesi

FIRSATLAR TEHDİTLER

Erzurum’un bölgesinde önemli bir

cazibe merkezi olması

Devlet desteğiyle şehirde büyük

işleme tesislerinin kurulabilme

imkânı

Süt işleme kapasitesinin yaklaşık

yarısının kullanılıyor olması diğer

yarısının atıl durumda kurulu

kapasite olması ve süt olduğu zaman

çalışmaya hazır olması

Şehirde, Bakanlık taşra teşkilatının

güçlü olması, üniversiteler ve

araştırma enstitülerinin varlığı

Soğuk zincir ile taşınmayan kalitesi

düşük sütten civil peynir ve tereyağı

üretimi yapılmaya devam edilmesi ve

piyasanın önemli bir payını

oluşturması

Soğuk zincirle sanayicilere gelen süt

ile soğuk zincir olmadan gelen süt

arasında fiyat farklılaşmasının çok

belirgin olmaması

Sektörde aracıların oldukça büyük bir

paya sahip olması ve kurulacak soğuk

zincir sistemine ikna ve dâhil etmenin

güç olması

Süt ve süt ürünleri sektöründe kayıt

dışılığın bulunması ve rekabeti

olumsuz etkilemesi

Mevzuattan ve yeterince güçlü

mekanizmanın olmamasından

kaynaklanan yeterli denetimin

sağlanamaması

PROJE FAALİYETLERİ

Araştırma

a. Projelendirme

b. Yatırımlar öncesi ve sonrası araştırma ve detaylı fizibilite çalışması

c. Strateji geliştirme

Eğitim

a. Yatırım öncesi

a. Çiftçi eğitimi

i. Soğuk zincir

ii. Hayvancılık teknikleri

iii. Sağım

b. Kooperatif, birlik ve aracı eğitimi

i. Soğuk zincir

ii. Yatırım Projesi

iii. Yatırım ve işletilmesi

c. Sanayici Eğitimi

i. Soğuk zincir

ii. Nakliye ve sisteme entegrasyon

iii. Sistemin bir parçası olma

b. Yatırım sonrası

a. Çiftçi eğitimi

i. Soğuk zincirdeki sorumluluklar

ii. Hayvancılık teknikleri

iii. Sağım ve hijyen

b. Kooperatif, birlik ve aracı eğitimi

i. Soğuk zincir sürekliliği

ii. Yatırım geliştirilmesi ve işletilmesi

c. Sanayici Eğitimi

i. Soğuk zincirin sürdürülebilirliği

ii. Nakliye ve sisteme entegrasyonundaki problemler

iii. Sistemin bir parçası olmadaki sorumluluklar

Yatırım

a. Projelendirme ve detaylı yatırım fizibilitesi

b. Projenin kabul edilmesi

c. Ek finansmanın sağlanması

d. Yatırımın yapılması

e. İşletilme problemlerinin giderilmesi

f. İşletilmesi ve sürdürülebilirliği çalışmaları

Pazarlama

a. Süt üreticilerinin sorumlulukları

a. Süt üretimini artırma ve yıla yayma

b. Sağımı mümkünse makine ile hijyenik yapma

c. Toplayıcıya ulaştırana kadar uygun ortamda tutma

d. Kooperatif ve/veya birlik dışına süt vermemek

b. Süt toplayan tüzel kişilikleri (kooperatif, birlik vs) sorumlulukları

a. Üyelerine güven verme

b. Toplama biriminde hijyenik ortamı sağlama

c. Gelen sütü hemen almak ve çiftçilerden sütü zamanında mobil tanklarla

zamanında toplamak

d. Kontrol ve ölçme işlemlerini en iyi şekilde yapmak

e. Çiftçilere zamanın ve yeter ödeme yapmak

f. Çiftçiler ve aracılarla iyi diyalog kurmak.

c. Süt işleyicilerinin sorumlulukları

a. Süt toplayıcılara güven vermek ve iyi bir diyalog kurmak

b. Sütü toplama merkezlerinden üretim yoğunluğuna göre günlük veya 2

günde bir almak ve soğuk zincir ile işleme ünitesine ulaştırmak

c. Kooperatif ve birliklere süt ödemeleriniz aksatmadan zamanında yapmak

d. Sütü modern ve hijyenik şartlarda kaliteli sürt ürünlerine dönüştürmek

e. Ürettiği ürünleri için pazarlama bağlantılarını kurmak

d. Denetleyicilerin sorumlulukları

a. Mevcut mevzuatın gereğini yapmak

b. Süt toplama merkezlerini denetlemek

c. Süt işleme ünitelerini denetlemek

İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ OLUŞTURMA SÜRECİ

Projelendirme: Ağustos 2015 –Şubat 2016 6 ay

Araştırma Faaliyetleri: Ağustos 2015 – Ağustos 2021

Eğitim Faaliyetleri: Ağustos 2015 –Ağustos 2021

Yatırım Faaliyetleri: Şubat 2016 – Şubat 2020

Pazarlama Faaliyetleri Ağustos 2015 – Ağustos 2021

BÜTÇE

Projelendirme ve Araştırma: 36.000 TL, KUDAKA

Eğitim, Araştırma ve Pazarlama: 75.000 TL * 6 Yıl = 450.000 TL, DAP

Yatırım Faaliyetleri: 20 * 350.00 TL = 7.000.000 TL TKDK + Çiftçi + Yerel Yönetimler

TOPLAM: 7.486.000 TL

KAYNAKLAR

Lozano M., Valles J. 2007. An Analysis of The Implementation of An Environmental

Management System in a Local Public Administration, Journal of Environmental

Management, 82: 495-511.

erzurum İlİ sÜt Üretİmİnde soĞuk zİncİr...

Documents