ermenİlerle İlgİlİ 1916 ve 1918 yillarinda yapilan hukuki dÜzenlemeler

7/30/2019 ERMENLERLE LGL 1916 VE 1918 YILLARINDA YAPILAN HUKUKI DZENLEMELER

1/40

ERMENLERLE LGL 1916 VE 1918YILLARINDA YAPILAN HUKUKI

DZENLEMELER*

Dr. Ali GLER**

i. GR: YEN DZENLEMELERN SEBEPLER

Gayrimslimlerin genelolarak hukuki durumlanndaki gelime-ler, 1900-1918 yllan itibariyle iki ana blmde deerlendirilebilir.

1908 ylna kadar; zellikle Islahat Ferman'ndan sonra "Ni-

zarnnameler"le oluturulan ve bunlara bal olarak gelien hukukidurum ok byk deiiklikler gstermeden devam etmitir. Gayri-mslimlerin Osmanl Hkmeti ile olan ilikileri de bu ereveiinde yrtlmtr.

II. Merutiyet 'in herkes iin getirdii "eitlik" ilkesi, 1839,1856 ve 1876'da olduu gibi, millet liderlerinin kendi toplumlarnnimtiyazlarna yeni rejimin glge drebilecei endiesine kaplma-larna yol at2 Osmanl ynetimi bu endieleri ortadan kaldrmakiin uratysa da; Gayrimslimler arasnda "milliyetilik" akm-

nn d devletlerin de desteiyle hzla artmas ve bunun sonucu ola-rak, bu unsurlarn "bamszlk hareketleri"ne girimeleri, devletibaz yeni hukuki dzenlemeler yapmaya zorlad.

Bu duzenlemeler iinde, 1916 ylnda Ermenilerle ilgili olarakhazrlanan yeni bir nizarnname dikkati ekmektedir.

* Bu aratrma Bein


2/40

92 ALGLER

xx.

yzyla yaklarken hem Ermeni Patrikhanesi, hem de Os-manl Hkmeti 1863 Nizamnamesi'nin Ermeniler iinde yaratthuzursuzluklardan ikayeti idi. Ermeni cemaati arasndaki mezheptartmalar, 1863 Nizamnamesi'ne gre oluturulan "Umumi Mec-lis" 'te eitli frkalarn ortaya k ve bunlara bata Rusya olmakzere baz byk devletlerin mdahaleleri huzursuzluun kaynanoluturmaktayd.

zellikle Unumi Meclis'te oluan frkalar, millet iinde seim-lere mdahale ediyorlar; insanlar, din ve mezhep ilerini bir tara-fa brakarak meclise kendi taraftarlarn gnderebilmek iin siyasikonularla urayorlard. Bu arada mevkiini koruma dncesin-de olan Patrikler de, bu frkalarla uzlamay tercih ediyor, ruhanigrevlerinin dna karak zaman zaman siyasi ilerle urayorlar-d3

Ermeniler arasndaki bu durum, Patriklerin otoritelerini de za-yflatyor ve milletlerine sz geirmeme gibi bir sonu yaratyor-du. Adliye ve Mezahip Eski Nazn Cevdet Paa 4 Kasm 1890 tari-

hinde Mabeyn Bakitabeti'ne gnderdii bir layihada bu konudaunlar sylyor: "dier patrikler gibi nfuzunu gerektii ekildemuhafaza edemedii cihetle Ermeni Patrikhanesi Nizamnamesi'ncepatriin iktidan pek ok kstlann ve avann nfuzu artarak szayaa dmtr. Ermeniler ise gittike marp bizce pek ar g-rnen nizaninamelerine bile kanaat etmeyerek nizamn dna k-maya cesaret etmekteler. Ermenilerin bu yersiz tutumlar MezahipNezareti'nce sezilmi ise de Bab- Ali son Kumkap olayna kadariin nemini benimsememitir. .."4. A. Cevdet Paa bu durumun d-zeltilmesi iin ayn belgede, nizamnamenin tadilini ve bunun iinde devlete sadk Ermenilerden geici bir "muhtelif' meclis kurul-masn teklif etmektedir.

Ayn dnemde Patrikhane de, ilerin yrmedii gerekesiyleDevlete mracaat ederek nizamnamenin tadilini istemitir. Patrik-hane'nin byle bir talebi "Encmen-i Mahsusa" tarafndan incele-nir ve Rum Patrikhanesi'nin benzer uygulamalar dikkate alnarak,dzeltilen nizamname 21 Ekim 1890 tarihinde Mabeyn Bakitabetitarafndan Sadrazam Kamil Paa'ya sunulur. Bu mazbatayla nizam-

namenin "azil, ruhbanlarn tutuklanmas, ruhbanlarn yeminleri, na-faka, veraset davalar, cemaate ait messeselerin ina ve tamirinde

3. B. Erylmaz, s. l.4. BOA. Osmanl Belgelerinde Ermeniler, C: IX., s. 139 vd. Belge No: 47.


3/40

ERMENlLERLElLGtrJ 1916VE 1918YILLARINDA YAPILAN HUKUK... 93

toplanacak balar, kilise ve okul ruhsat" gibi konular yeniden d-

zenlenmitir5

Fakat bu dzenlemeler de, huzursuzluklar ortadan kaldrmayayetmeyecektir. nk, Ermeniler arasndaki siyas frkalar zerindeIngiltere'nin ve zellikle Rusya'mn ynlendirici mdahaleleri prob-lemlerin bir baka nemli boyutunu oluturuyordu.

Bilindii gibi Ermeni Gregoryen Kilisesi'nin Ecmiazin, Akda-mar (Van) ve Sis (Kozan) Katagikosluu olmak zere, tane en~stn ruhan makam vard. Kilise piramidine gre, bunlarn altnda

Istanbul ve Kuds Patriklikleri bulunuyordu6 Osmanl Ermenileri-nin en yksek ruhan! makam olarak Ecmiazin Katogikosluu'nlJ, ta-mmalar ve 1863 Nizamnamesi'nin de buna gre oluturulmas;Rusya'ya Osmanl Ermenilerini kkrtma veya kontrol etme imka-mm salamtr? .

Ermenilerle ilgili olarak 1890'da yaplan idari dzenlemelerinbaarsz olmasnda ve Osmanl Devleti'nin 1916'da tekrar kklbir dzenleme yapmasnda etkili olan bu Rus mdahaleleri, XIX.yzyln son on ylnda iyice artmt. Aynca ngiltere ve Amerikada bu faaliyetlerden byk bir rahatszlk duymaktayd.

Bu konu ok sayda ariv belgesinde zikredilmektedir. Mesela14 Ocak 1893 tarihli bir belgede "Rus himayesinden yana entrika-c, mfsit Krimian'n katogikoslua yeni seilmesi zerine Rus a-n tarafndan hararetle tebrik edildii" belirtildikten sonra; ngiliz-Ermeni Dernei Bakam Mr. Francis S. Stevenson'n Avam Kama-ras'nda yapt konumada "(Ermenilerce) Rusya'mn Ermenilerinkurtarcs olarak telakki edildii" ifade edilmektedirS.

5. Bu dzenlemelerle ilgili olarak bkz: BOA., Osmanl Belgelerinde Enneniler,C: IX., s. LII-L~ ve 86 vd. Belge No: 3 i.

6. M.K. Oke, s. 144. Bununla ilgili olarak aynca bkz: Von Dr. Jur A. Abrahamian,Die Grundlagen des Annenischen Kirchenrechts, Zrich, 1919, s. iL O vd.

7. Tanzimat'tan sonra Rusya, Ecmiazin Katoikosluu yoluyla, Ortodokslar'dan ba-ka Osmanl Ermenilerini de kullanmak iin eitli giriimlerde bulunmutur. 1828'deran'la yapt Trkmenay Anlamas ile Ecmiazin Ruslar'a geince, bu konudaki faali-yetlerini artran Rusya, Ecmiazin Katoikosluu'nu glendirerek btn Ermenileri RusOrtodoks Kilisesi bnyesinde toplama yoluna gitti. Rusya'nn bu politikas zellikle DouAnadolu'da yaayan Ermeniler'zerinde uzun yllar etkili oldu. Osmanl Ermenileri arasn-da Rus himayesi konusu da eitli aynlklara yol at. Amerika'nn Harput Konsolosu da,18 Ekim 1907 tarihli ve "Ermeni Gregoryen Kilisesi'nin Ynetim ekli" balkl raporun-

da Ecmiazin Katogikosluu hakknda bilgi verdikten sonra, burasnn "zamanla ar'nkontrol ve denetimi altna girdiini" belirtmektedir. Bkz: The Notional Archives NationalArchives and Recards Service General Services Administration, Washington, 1972, Rule:717, s. No: 10042-10044/195, No: 35.

8. BOA. Osmanl Belgelerinde Enneniler, C: Xl., s. 302, Belge No: 101.


4/40

94 ALGLER

phesiz btn ngilizler Stevenson gibi dnmyorlard.Avam Kamaras'nn 2 Austos 1893'de yapt toplantda Mr.Legh, "...Rus topraklarndaki Ermenilerin durumuyla Anadolu'dakiErmenilerin durumunun karlatnlmas hayret vericidir. TrklerErmenilerin ne dinine, ne de eitim sistemlerine karyorlar"9 der-ken; Mfetti Emest Richard da raporunda, "(Ermeniler) Rusya'yakatlarak kaybolmak istemiyorlar, Trkiye'de Sultan'n sadk tebaa-s olarak kalmak ... istiyorlar"o eklinde yazyordu.

Robert Collage Eski Mdr Rahip Cyrus Hamlin, The Cong-

regationalist Dergisi'nin 52'nci saysnda 25 Aralk 1898 tarihindeyaynlanan "Ermeniler Arasnda Tehlikeli Bir Hareket" isimli yaz-snda; "gayet iyi ve dzgn bir ngilizce konuan ve ihtilalin atelibir savunucusu olan bir Ermeni bana Rusya'nn Anadolu'ya girme-sini salamada umutlarnn ok kuvvetli olduunu syledi" diyerekona u cevab verdiini belirtir: "Fakat sizin halknz Rusya hima-yesini istemiyor. Kt olsun, Trkiye'yi tercih ediyorlar. Bitiikteyzlerce mil arazi var ve g her zaman kolay. Asrlardr Osma.nlidaresinde kaldlar. Eer halknz Rusya'y tercih etselerdi imdiTrkiye'de bir tek Ermeni ailesi kalmazd!. ..".

Rahip Hamlin'in gsterdii bu tepki, esasnda Amerika'nn, Er-meniler zerinde Rus himaye si konusuna gsterdikleri tepkinin ifa-desi idi. nk Rusya, Osmanl Devleti'nde ngiltere ve Amerikadesteinde Protestanln yaylmasn nlemek iin her trl tedbiribu yllarda almaktayd.

11.1916 ERMEN KATAGKOSLUK VE PATRKLGNzAMNAMES

Ecmiazin Katogikosluu araclyla Osmanl Ermenileri'ninRusya'ya olan bamll ve bu bamlln zellikle Birinci Dn-ya Sava yllarnda Devletin bana byk problemler amas, tti-hat ve Terakki Hkmeti'ni 1915 ve 1916 yllarnda baz nemlikararlar almaya zorlad 13.

9. BOA. Osmanl Belgelerinde Ermeni/er, C: XV., s. 12, Belge No: 8.10. BOA. Osmanl Belgelerinde Ermeni/er, C: XlII., s. XXXIX., Belge No: 21.11. BOA. Osmanl Belgelerinde Ermeni/er, C: XII., s. L., Belge No: 16.12. G. Bozkurt, s. 182; Rusya'nn Ermenilerle ilgili politikalan iin aynca bkz: S.

Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya Kadar C: 1., 2. bsk., Ankara 1977, s. 102-104.13. Dahiliye Nezareti nce 24 Nisan 1915'te ilgili vilayet ve mutasamflklara bir ge-

nelge gndererek Ermeni komitelerinin merkez ve ubelerin.~n kapatlmasn, evriikna elkonulmasn ve elebalannn tutuklanmasn emretti (M.K. Oke, s. 144. Genelgenin tammetni iin bkz: A. Ssl, s. 106-107). Ardndan, Dahiliye Nezareti'nin 27 Mays 1915 ta-


5/40

ERMENLERLEILGLl1916 VE 1918YILLARINDAYAPILAN HUKUKI... 95

Bunlar arasnda konumuzu ilgilendiren en nemli karar, 1916ylnda 1863 Ermeni Milleti Niizamnamesi'nin yrrlkten kaldn-larak, "Ermeni Katogikos ve Patriklii Nizarnnamesi" isminde yenibir nizamnamenin yrrle konmasdr.

Adliye ve Mezahip Nazrl'nn hazrlad 6 Eyll 1915 tarih-li tezkere, uray- Devlet Tanzimat Dairesi'nde grlm ve ge-rekli tadilat yaplarak 3 Ocak 19l6'da Vkela Meclisi'negnderil-mitirl4 Adliye ve Mezahip Nezareti'nce hazrlanan "Esbab-

Mucibe Arizas" (6 Haziran 1916)15 da dikkate alnarak VkelaMeclisi'nce 17 Temmuz 1916'da onaylanan16 yeni nizamname, Sul-tan Mehmed Read'n 19 Temmuz 1916 tarihli rade-i Seniyyesi17ile yrrle girmitir.

Otuzdokuz maddeden oluan bu yeni nizamnamenin otuzye.,.dinci maddesi ile 1863 Nizamnamesi yrrlkten ka1dnlm18;"Mukaddime" de yer alan birinci madde ile; Sis ve Akdamar Kato-gikosluklar birletirilmi, stanbul ve Kuds Patriklikleri bu Kato-

gikoslua balanmtr. Ecmiazin Katogikosluu ile btn ilikilerkesilmi, stanbul Katogikosluu'nun ikametgah Kuds'teki MarYakup Manastn olmuturl9 Bu nizamnamedeki "muayyen ahkamdairesinde vezaifini ifa ve devletin evamirini tenfiz" eylemekle me-sul tutulan Patrik iin; "Merci-i resmiyesi munhasran Mezahip Ne-zareti'dir ve yalnz umur- mezhebiyeden dolay hakk- mracatvardr"20denilmitir.

rihli Tehcir (Yer Deitirme) Karan 15 Eyll 1915'de Mebusan meclisi'nde giilerekkanunlat. Bu kanunla, sava srasnda Ruslarla ibirlii yapan Ermeniler; Dou Anadolu

viliiyetlerinden, Zeytun'dan ve youn olduldan dier yrelerden, Diyarbakr Viliiyeti g-neyine, Frat Nehri vadisine, Urfa, Sleymaniye yalanlanna gnderiliyorlard (M.K. ke,s. 147 vd. A. Ssl, s. 99 vd.).

14. BOA. DUIT., Cemaat-i Gayri Mslime, 67/1-1.iS. BOA. GMCAD., No: ll, Ermeni Berat Defteri 1329, s. 16-19.16. BOA. DUiT., Cemaat-i Gayri Mslime, 67/1 - i. BOA. GMCAD., No: i i,Ermeni

Berat Defteri 1329, s. 23.17. BOA, DUiT., Cemaat-i Gayri Mslime, 67/1- i. BOA. GMCAD., No: i i, Ermeni

Berat Defteri 1329, s. 23.18. "Otuzyedinci Madde-20 Ramazan 297 tarihli Ermeni Patrildii Nizamnamesi

Mefsuhtur" (bkz: BOA. DUiT., Cemaat-i Gayri Mslime, 67/1 - i).19. "Birinci Madde- Sis ve Akdamar Emieni Katogikosluldan tevhid ve Dersaadet

ve Kuds Ermeni Patrildilderi dahi bu Katogikoslua ilave olunmutur. Osmanl Ermeni-

lerinin riyaset-i umumiyye-i'ruhaniyesi i bu katogikosluk ve patrildie ait olup, EcmiazinKatogikosluuyla aliika ve mnasebetleri kiimilen kat edilmitir. Katogikos ve Patriinmahall-i ikiimeti Kuds'de Mar Yakup Manastm'dr. Daire-i ruhaniyesi Memiilik-i Osma-niye'dir" (BOA. DUiT., Cemaat-i Gayrimslime, 67/1-1).

20. kinci Madde (BOA. DU/T., Cemaat-i Gayri Mslime, 67/1-1).


6/40

96 ALGLER

Yeni nizamnamenin yrrle konmasndan ksa bir sre sonra4 Eyll 1916'da, Ermeni Katogikos ve Patrii Sahak Efendi'ye "ta-s" gereken "Berat- All" 'nin yaynlanmas konusunda Sultan Re-ad tarafndan Divan- Hmayun'a izin verilmitir21

Osmanl Devleti, bu yeni Katogikoslok ve Patriklik Nizamna-mesi ile hem Ecmiazin'i darda brakarak Rusya'nn Osmanl Er-menileri ile ilikisini kesmeye, hem de siyas bir nitelik alm olan"Umumi Meclis" 'i kaldrarak2, Ermeniler arasndaki frka tartma-larndan doan ve cemaat iinde Patriin otoritesini sarsan huzur-

suzluu nlemeye almtr.Osmanl Devleti Hariciye Nezareti'nin hukuk mavirlerinden

olan ve 1917'de Ermeni Kilisesi hakknda bir eser yazan Hrant Var-tabet, 1916'da gerekletirilen bu kilise reformunun gerekli olduu-nu belirtmektedir. Yazara gre, Osmanl taraftar olan Ermenilerounlukta olduklar halde, Rusya'nn eitli oyunlaryla Katogikosseimlerini, Rus'un "aleti" olan Ermeniler kazanmlar ve bunlar s-tanbul Patriklii kanalyla Trkiye'deki ynetimle Ermenilerinarasn amlardI. Fakat imdi yeni dzenlemelerle Osmanl Erme-

nileri Rus manev hegomanyasndan kurtuluyor ve Kuds Katogi-kosIuu'nun grevalan btn Osmanl mlkne mnhasr kln-yordu23

III. 1918 DZENLEMES

ncelediimiz dnemde Ermenilerin hukuki durumlar bak-mndan ikinci nemli idari dzenleme 1918 ylnda, Mtareke'densonra kurulan Tevfik Paa Hkmeti24 tarafndan yaplmtr. Budzenlemenin, ttihat ve Terakki Hkmeti'nce gerekletirilen

21. rade-i Seniyye iin bkz: BOA. D UiT. , Cernaat-i Gayri Mslime, 67/-2; BOA.GMCAD; No: 11, Ermeni Berat Defteri 1329, s. 24.

22. Bu meclisin yerine, "Ruhan" ve "Karma" olmak zere iki meclis oluturulmu-t.~r: "kinci Fas: Meclis-i ruhanfnin Suret-i Tekil ve Vezaifi (Be ve Altnc Maddeler),Unc Fas: Meclis-i Muhtelit'in Suret-i Tekili ve Vezaifi (Yedi ve Sekizinci Madde-ler). BOA. DUiT., Cernaat-i Gayri Mslime, 67/1-1. "Ermeni Katogikosluk ve PatrikliiNizamnamesi'''nin irade-i Seniyye ile birlikte tam metni iin bkz. BOA. DUiT., Cernaat-iGayri Mslime, 67/1-1 ("Adliye ve MezahibNezareti Mezahib Mdrl adet: 108" nu-marallNizamname toplam be byk sahifedir); BOA. GMCAD., No: ll: Ermeni Berat

Defteri 1329, s. 19-23. Aynca nizamname ayn isimle 1917'de Kuds'te yaynlanmtr.Nizamname'nin fotokopisi ve transkripsiyonu "Belgeler" blmnde verilmitir.

23. Vartebet, aynca bu dzenlemenin "Ermenilerin midi" olduunu kaydetmekte-

dir: L'Empire Ottornan et L'lnependance de L'Eglise Armenienne.' En Supptement.' LeReglement du Patriarcat Ottornan, st., 1917; Zirkeden: M.K. ke, s. 145,266 not: 19.

24. 11 Kasm 1918-12 Ocak 1919 tarihleri arasnda grevde kalan bu kabinenin ye-leri ve kuruluu hakknda bkz: S. Akin, Istanbul Hkmetleri ve Milli Mcadele C: I.,

Mutlakiyete Dn (1918-1919),2. bsk., stanbul 1992, s. 78 vd.


7/40

ERMENLERLE LGL 1916 VE 1918 YILLARINDA YAPILAN HUKUKI... 97

1916'daki dzenlemeye tepki olarak yapld ve ayn dnemde al-nan pek ok kararda da olduu gibi, "Mtareke" ortamndaki siyasoluumlarn izlerini tad grlmektedir.

Tevfik Paa Hkmeti, 14 Kasm 1334 (1918) tarihli, "ErmeniPatrik ve Katogikaslounun Tevhidine Dair olan rade-i SeniyyeAhkamnn Igasna ve Bu Hususa Dair Verilmi Olan FermannMefshiyyetine (yrrlkten kaldrlmasna) Dair" uray- DevletTanzimat Dairesi'nin 33758/499 numaral "mazbata"snt2s 17 Kasm1334 (1918)'de grerek, "19 Temmuz 1332 (1916) tarihli Ermeni

Katogikos ve Patriklii Nizamnamesi'nin ilgasna dair kaleme al-nan Layiha-i Nizam'nin mevki-i mer'iyete vaz'" iin padiaha bir"mazbata"26 gndermitir. Sultan Vahideddin'in konuyla ilgi iradesibir gn sonra, 18 Kasm 1334 (1918)'de alt maddelik bir Nizamna-me ("Layiha") ile birlikte yaynlanmtr.

"27 Ramazan 279 (1863) Tarihli Ermeni Patriklii Nizamna-mesi Hkmn Iga eden 2 evval 334 ve 19 Temmuz 332 (1916)tarihli Ermeni Katogikos ve Patriklii Nizamnamesi'nin ilgas Hak-knda Nizamname "Layiha" " adn tayan bu Nizamname'nin

maddeleri yledir2? :

"Birinci Madde- 27 Ramazan 279 tarihli Ermeni Patriklii Ni-zamnamesi hkmn ilga eden 2 evva1334 ve 19 Temmuz 332 ta-rihli Ermeni Katogikos ve Patriklii Nizamnamesi ilga edilmitir.

kinci Madde- 27 Ramazan 279 tarihli Ermeni Patriklii Ni-zamnamesi ibka olunmutur (tekrar yrrle konulmutur).

nc Madde- 2 evval 334 ve 19 Temmuz 332 tarihli Erme-ni Katogikos ve Patriklii Nizamnamesi'ne tevfikan sadr olan 12RebiyiHahir 335 tarihli Berat- Ali hkm refedilmitir (kaldrlm-tr).

Drdnc Madde- Dersaadet Ermeni Patriklii'nin tevcihi hak-kndaki 23 evval 331 tarihli ve Sis Katogikosluu'nun tevcihinedair bulunan 29 Ramazan 330 tarihli tevcih-i Berat- Alileri ahkamibka olunmutur.

25. BOA. DUiT., Cemaat-i Gayri Mslime, 67/1-1; BOA. GMCAD., No: 11, ErmeniBerat Defteri 1329, s.2 4.26. BOA. DUiT., Cemaat-i Gayri Mslime, 67/1-1; BOA. GMCAD., No: 11, Ermeni

Berat Defteri 1329, s. 25.27. Belgenin fotokopisi iin Eklere bkz.


8/40

98 ALGLER

Beinci Madde- bu Nizamname tarih-i nerinin ferdasndanitibaren merlidir.

Altnc Madde- bu Nizamnamenin icrasna Adliye ve Meza-hib Nazn memurdur.

bu Nizamname'nin mevki-i mer'iyete vaz'n ve nizamat-devlete ilavesini irade eylerim. 12 Safer 1337/18 Terin-i sani1334"28.

Grld gibi, yukarda gerekelerini aynntl bir ekilde ver-diimiz 1916'daki ttihat ve Terakki Hkmeti'nin yapt dzenle-meler tamamen yrrlkten kaldnIm, Ermeniler tekrar 1863 Ni-zamnamesi'nin hkmlerine tabi olmulardr. Yeni dzenlemelerinsebebi ise uray- Devlet Mazbatas'nda, "Hkmet-i Sabka" tara-fndan 19 Temmuz 1332 (1916) tarihinde "kendi kendine ner veilan ile uygulamaya konulan" nizamnamenin; Ermenilerin "Kanun-Esas ile meyyed (teyit edilmi) olan hukuk ve eski imtiyazlarnihlal" ettii hususu olarak gsterilmitir. Yine ayn mazbatada 1916

Nizamnamesi'nin yeni hkmetin resmi beyanat ile hkmdendt ve 1916'dan nceki durumun (hal-i sabk) devam szko-nusu olduu iin, 1863 Nizamnamesi ahkaIJ?lna uygun olarak grevyapmak zere eski Patrik Zaven Efendi'nin Istanbul'a geri dnmesi-nin gerektii29belirtilmitir.

Ayn mazbatadan Patrik Zaven Efendi'nin "bir an evvel stan-bul'a iadesi ve bu konuda lazm gelen ilemlerin icras" iin ErmeniKatogikos ve Patrikinin Dersaadet Vekili'nden istek geldii anlal-maktadr. Nitekim, hkmetin bu dzenlemeyi yapmasndan ksabir sre sonra, 6 Aralk 1918'de Kuds'te bulunan Patrik ZavenEfendi stanbul'a dnmtr3o

Tevfik Paa Hkmeti'nin daha meclisten gvenoyu ald gn,Ermenilerle ilgili olarak (1863 Nizamnamesini tekrar yrrle

28. BOA. DUiT., Cemaat-i Gayri Mslime, 67/1-1; BOA. GMCAD., No: ll, ErmeniBerat Defteri 1329, S. 25.

29. BOA. D UfT. , Cemaat-i Gayri Mslime, 67/1-1; BOA. GMCAD., Ermeni BeratDefteri 1329, s. 24.

30. C. Bayar, Ben de Yazdm, Milli Mcadeleye Giri, C:V, stanbul 1967, s. 1449.Patrik Zaven Efendi'nin dndkten sonraki faaliyetleri, zellikle Rumlarla birlikte Os-manl Devleti aleyhinde yrtt "siyasi" almalan iin bkz: A. Gler, "Birinci DnyaSava Sonrasnda Rum-Ermeni birlii", Milli Kltr D. sy: 74 (Temmuz 1990), s. 45vd.


9/40

ERMENLERLE tt..GUJ 1916 VE 1918 YILLARINDA YAPILAN HUKUKI... 99

koymak eklinde) yapt bu idari dzenleme; hem Ermeni cemaatiarasndaki siyas gruplamalar, hem de bu unsur zerindeki dmdahaleleri tekrar gndeme getirebilecek bir dzenlerneydi. H-kmeti bu karar almaya sevkeden etkenlerin banda, sava srasn-da ttihat ve Terakki Hkmeti'nin zellikle Ermenilerle ilgili ola-rak yapt baz almalann (techir vb.) tilaf Devletleri'nce"Trklerin sava iindeki en byk SUU"3!olarak grlmesi bulu-nuyordu ..Sava srasnda bunu bir propaganda arac olarak deer-lendiren ngilizler, haksz ban artlann uygulamak iin de aynkonuyu bir sia gibi kullanyorlard.

Bu sebeple, Padiah Vahideddin ve Mondros Mtarekesi'niimzalayan zzet Paa Hkmeti (14 Ekim-ll Kasm 1918) eitlibeyanlaryla Ermenilere kar yaplan hakszlklarn ortadan kald-nlacan aklamlard32. Tevfik Paa Hkmeti, zzet Paa Kabi-nesi'ne gre, ttihat ve Terakki muhaliflerinin ve ngiliz tesirineak olan yelerin daha ok olduu33 bir hkmetti ve bu nedenlehkmetin aznlk veya Gayrimslimlerle ilgili siyaseti de tilafDevletleri'nin siyasetlerinden pek farkl olmayacakt. "Sava sra-

snda yaplm hakszlklar gidermek, bu hakszlklar yapanlan ce-zalandrmak, Gayrimslimlere memurluk, ayanlk, nazrlk ver-mek"34bu siyasetin ana hatlarn oluturuyordu.

LV. SONU

te byle bir ortamda ve devletin en zayf zamannda yaplanbu idari dzenleme kanaatimizce Ermenilerin aynlk almala-nn iyice hzlandracak v~ bu unsuru kullanarak devleti parala-

. mak ve paylamak isteyen tilaf Devletleri'nin iini kolaylatracak-tr35.

31. S. Akin, s. 3-32.32. Bunlarla ilgili olarak bkz: S. Tansel, s. 99 vd. S. Akin, s. 32-33.33. Mesela kabinede yer alan eyhlisHim Haydarizade brahim Efendi, Maliye Na-

zn Abdurrahman Efendi ve EvkM Nazn Eski Van Valisi Ahmet !zzet Bey (Kambur), t-tihat Terakki aleyhtan birer "intikam" adamlanyd. Paris'te oturan nl muhalif Krt li-der erif Paa'nn da amcas olan zzet Bey "gilizlerin kabinedeki adanu" idi (Bkz: S.Akin, s. 79). Bu !zzet Bey II. Tevfik Paa Hkmeti (13 Ocak-3 Mart 1919)'nde DahiliyeNazrl'na getirilecek ve ttihat ve Terakki'lilerin tutuklanmalar iini gerekletirecektir(Bkz: S. Akin, s. 148 vd.).

34. S. Akin, s. 139.35. Yirminci yzyln balannda Gayrimslimlerin sosyo-ekonomik durumlar hak-knda aynntl bilgi iin bkz: Dr. Ali Gler, Trkiye'deki Gayrim.~limlerin Yirminci Yz-

yln Balarnda Sosyo-Ekonomik Durumlar (1900-1918), Ank. Un. Trk InkHip TarihiEnstits Yaynlanmarn Doktora Tezi, Ankara 1993, -V, 1-267 s.


10/40

100 ALtGLER

KSALTMALAR

A. SSL, Ermeni/er ve 1915 Tehir Olay, Ankara, 1990.

B. ERYILMAZ, Osmanl Devleti'nde Gayrimslim Teb'ann Ynetimi, stanbul, 1990.

BOA.: Babalunlk Osmanl Arivi.

BOA. DUT.: Babalunlk Osmanl Arivi, Dosya Usul iradeler Tasnifi.

BOA. GMCAD.: Babalunlk Osmanl Arivi, Gayri Mslim Cemaatlere Ait Defterler.

G. BOZKURT, Alman-ingiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelimelerin 1 Altnda Gayrims-lim Osmanl Vatandalarnn Hukuki Durumu (1839-1914), Ankara, 1989.

M.K. KE, Ermeni Meselesi, stanbul, 1986.


11/40

ERMENLERLE LGL 1916

DZENLEMELERNN BELGELER VENzAMNAME


12/40

I-I1L9 "rla "VaR

UB.8)l !sa.J!B(llBW!ZUBl l;}IA;}(lI-AB.n~

: ." , .: .; - . . ~ c ,. .: s : .. . . . .-'-'-;;'-1' '. ;.J ': , ',./- i

..,~ ~~", ':f ~ .;. ' i - " " r~';- ~- ; c -,.,.0;, ~f'';;-.p'"r.":--;t ~ " '1 " - - : i - >

6".-~~:-':y"""'"~,~,'-'" ~",' ,:..,;..~,0 ; -

~'" ~"'" ~'. ' " - - - 7 . ., " , ' ~ . ., , . . . . " . . . O ~ ;. . .. .... . ') '-" ...c'.,;1....,. . "" ;,- j.:.- "'- '''- '."-,...,~~rc., , 'o' " . '0.',,-:>-,~, ('.,..... ' ..,: . . '. .,.,~;, J

" ..;.-..,.,..~ft y,'"~.,"'-'-"..-...',,....-".,. "',., . _ " ' - . ~ , '< ' " '~ . / . . ' ._...~.. . . . , ~o,.-o.,~ . ." ";.;.,'"-r~.~< ! ' . " . . . ' " ";,-.; :;J'"'f', -:'i '.,..,. -'. '. ' . '/o.",~,,;,;'? ,,.,-..,

'. :.- ~ . " .~ '.., T o ' ,,, '." .'o~J.P"".,'-r.>.~ .... ,. ~"~ ~ , . . . . , . " 1 ; 5 " ' ' ' ' ! ' ' . . . . . . . . . . ' . . . . .~j(1.-,..,.9 .......

De l1

_

1

-

o , '. '''''_/


13/40

'r;'.;.,'7', '!':~;,C,'. ' ~r o ,. , '; " ~ , < - . . . , . , - - : ' !o . . . " ; . ~ ~ . ~ ~_r-1-'p-,- ' o r ' ; " : . ; - ,Oj,~, '::.P.~~.:-. n . . - . - " , " ' - ' , " , , " - : : ' ," - - "'1.,;.;-

-' ., - d" ,_ ". "', "',

;.,.-.;.,.~'.,." ,.,-, ;~r~,yp~';'O '" ~ " ; .. - ':-.- "-")'"", '< ' , 'r;"H." . __"__ ~_> . __ . ,rr s s ': ~ 1"f":-' ;"('"S"

- : ' j " ' - " : - c : > ' ' ' ' ' '' ~ . . .( , ~ ' ; . . . < , . " , 1->~__ ,.;;," O'"'"".~~ ,,'n"'._p';' ,;.~p - - -,. "'. -' , , "~'''', O ,

~ . . ; , ' < : " ; , ; , ~ , ~ . , ; - - i . , . . '0', "'~' : r~ . : : . : , ~ ~ . . . . , . C - . ~ " ' r . - .:> ;,..~f 'v . : , ~ -:;> ~"'!Jl) . . , " '! " o y . , . . . -'or';' ,..,.. '< i .s o , ''!:;.O'" "~ :-- 1r.r:r'~ .;:-"...~ ".,-;,~.!S>";.~ " '",-" "'!f',~',~,,~':. '.;;: '-~ ;r; "J rv ,.." '"+ :r?:. - o / . " . . ~ ~ "'!7'~''1_._;' ~"?7.""" ' ro , " ' " . ; ~;"~'1"'';""~'" .,;."':"r-"~'''''0", ..." ~... .." , ." - .,. , '.'. . " .' --'"r(/ ; . , . : c - . . . . . . , , , . ; . : , . p""'1'f" r . .

. '.. '.. '.~ ~-,. -,,;: ,:,., ' ..." C , _ . . . . " , ~ < . ,, ,,_ ., '''''~...-"'...." '11r' . _ _ ." '- "'I, '... ,

~3:oDnV 901


14/40

;;>/J(

.y~,?'i~r,...

1(,'1

~

~

L ': r~ ,~ !: .: .~~r :;< !../r :f.

~t';;':_~~~

, , . . . , r ; , ; , , , : , ! , , ,

'~r,..

:r-p'l(f

~r-:Vi~ . .,,..-

'''?''JrtV -.;" ' .:' "'6.fJ ~ , 1 , ; . , s - ,-.:J' , ( (el

(ii:: : l ! ! ! r 7 J' ' ' ! ' ' ' I r " "

~"1

f:'":(~~,.~~~'~rtV

. \ 1 ' "l- .:z.". .r~ \ .- }i .;~,tr. """' . e. _'1' ,,.s'.'~.,..., -.,......-: J'.5' ,..:", _.

',' , ' .... - .... """ ',!,P~7"?'';;~'''''''_r".?~_

-~-N'"~""",,, ..... " ,_' : . " : : ': '- " ! " ' " r o , _ , . . , ; " ' : :-.....;s" ~ '" "r:-,;o?

.-

'.."f'~;-'''1f' ' .f .1T ;ry."" :LL", -" ' . !-:~'.1' 8"""~.,.;,-::';1.',.j:.-'''', " '; '' '- ' ~ " '" ; ; , - ; r- ..- :;;"'])1/-',:....,-~ ,....", ",) :.;.;--"" ' C - .r .. , . , , '~" 'r"~"""'J.:W"'~"",,~.-~;~:'-;','~~".."P,-r'",'..~:; '1 " " " " . ' . _ . , . , . ' ~

' " "' .. , , ...' ..",'J.P, '''',,1,."...",,,,~'ir ;;,. , . - . ; p ' : < ' oy."" -I'"-!-?, ~ "y~ '. :.:.,;,..;...,...,"'''..-:",'.'";..:r. . . , , '. .- - ~.(' .~. . . ,~, .~., , , ,, . . ; . ~ . . , . ., . , . . " , * , , , 1 '" " ." , \~ , ~

' 0/ ..;..


15/40

108ALtGLER

BELGE:II

r.)--~~~~j ..r';';';;~~J~-_:-_-:--~---

-'>-,.?~, ~ -i, ,(.:,...;,C,"'"" ~; ~M-,;;';'. '.,;.;:..,- " \?~~';;... ~.:.., - ~, 'C i . ; ; " -1 " . .j;;;'",,;.;~.C O . . . : : " . " ' ' ' ' ' ; ' . ' i';'. ::,'.J_

,;~'ii;~'.~ ..:.-. .:.;.;" . ..:..;..~\,/;..~,~j;.;;'.;;~',...L .- ...::..:, ;_

-~; :euv

< . . . .

~. ,. iii. ',.

~.J, .. -~ .._~I.rl

,",~j-,..

.:.;)"J2} - : ' O . . . : J . O . : . ! . ~ " .f-,;'J " , . 4- "'0';', ...~;; 'J~.2 ',: ,:'.c.

M'

:-"0.' :0 ' , . :. . , . ;.- ...;,.;., w~4.~""'~~>.,;.,,~~"'-- '""._ '-"'.-# ....-,,- .. - '. . '." i i : ,~ " 'J , ; ~ ; ; ..ev':'JJ ~.;..." .. . . _ ~ ~' -:

. TRKLG NzAMNAMES.KOSLUK VE PA

ERMEN KATOGI . 32911913, s. 19-23.. Berat Deften,GMCAD No: ll, ErmenBOA., .,

BOA., DUT., 67/1-1.

Orijinali,


16/40

I~P.t'""_.,..., ... -::'''. I.sl'V"p ;-:,.., "... .

'if""~ ~ p";~';;''(~.~ '''f-

, 'v"

'< '", p, -~ ,~- ~-. -O ;,..; ~ _ _ _ ,'( ,;,.,_ ,',...: ' " '_. . .,'. .... ..,. ... .. , ~'""-; . .. . , .,

;,-,!;, -ri;. r:- , .;;f"~. j},.:;.;.~ -;.,:.""-..::",: ;~..;.,"':~~,;.. . . . . ..... . .' .. . . .... ' . . . .... .- , ; . . , . ; . . .~ ~ , . ;- ;s. . , . .; . . - ;; ; , .. : . , . , . , " . . .~ "f'!' ,;-.-,.;..~,,;.;.,,.

". . .' . . " ,. . . . -". .'., "., . . , ; . , . ; , . -" ; ; ; . ' .~ , , ; . ,? ,O . " , .. ; ; ." - " . , - :" ' ' - '~ , , r . . . . ,"':'~';'... ".... '. . -.. .. . ,.' - . ., . . - . - '- = . : . ; ' ; ; , ~ < : " . ; ." " O t'-., 7.' ,O . - : i ~,,::!;", o f . ~ : " ' " ' : ' - " ; 1 ; r .0 _'" ~~'-;, -;, - - ;;.. "".p ; ~1 ,.;.;" '. ';.-.F .'W ': ' ""', '..;; iT~ ,

. "'" .,..,..r-,~:;r> -~P ""'. - ." "~~';"'t""''''-r~.. ,'. ,... '., "-~'-r.~ ,~ c . .. . . . - ' - - - p ~ . . ., - ,. . . . . . " . . .~ . , . . . "-~~ .~ l'". i. . , _ 0 - ' ; Tl

, ~ ' . : . . : - - ~ . - - : - - ;- . ';'-'r" -..,. -~ .- ' --O" O -Tl-" --- n_;:.:.,~_','. '. . " ',' - '_ . '. , ,

. .' ..~~ , - ~ '.."... --"" -..,~ , - .-;...'cr' -.-~d-.-~__~."' " '. '. .. . . ..'..... . - ..', '" "; ; ' ~ ; ; - . ;. .. ,~ '. - - ~ . ;, . ' . ,'''. .; .: . ~ ; - , " .. , ~ - ', ; , .. .~ . .; . ;


17/40

. . . ." " .-,r. ....4 --" ,..,.~r-f'.;.v"'''''....:;. . ..

' . '. , '~ .. 'r ; ...,- : -~ ,,_ , _ .' " " :- - " ' i" " J. '"~< " ':" "'r~'C"..,-",~,.., ."." '''~ ' ". "., ' o

". , r~'l "'.'. ' rr~_~ ""

'':',,., '~. . . . . . . .~.;""'''- ". ., '.. , ,"" ." "". '''''''c - .'.~ "" '< Y '- ~ '. " .

'. , , ., . ....,..~~,"'-'r" .',-"".".,.......iv~~~:... . o 0;.:.' .' '., .' , ~ ~-' " . ' .c~ . ~~,~ ~, '..~ ~

.. . , . . ..-"'~.,.-7";;' """""" _,., ~.,.,_"","", ., . '. ".

.. .'... ... '.. ic .'- "". '~,...o '.. .

1; ~c(""'ra-tr ' ,. ,. .' . . . . .."...f.'....1.....s~. " . '. . ., ,n~ ~~_~ ' .

'. g '& ,. . . .-1" '" . ...,........-..... = . , : . ~ . . ~.. ", . ", . . . . ,"', . . . . . .(- - < " - . , - v 'd',,"~..,,..~ .s ~'_'. ..'. , . "", ''' ... ". ~' .',~..~ ''?:' '-:;- ..) 'q........,

-. '. i .'

: - " - - : . . - . - - :. . . . . . , ~ . ~ " . . -r_ ...;.,;.., ". .. . ". 1;?,rprlTll-"'''''fVPvr'r~ 4;-. .. ", . , . . .. .,,-. '-""., '''a-__ _' .. , , .

". """., ,....,..1~. '-e...-,....'jr'-r-,.,pv>' '. u' ". rF"C'~,-

.

(;-0(;ht

~3:lJ).Dnv 011


18/40

111A YAPILAN HUKUKI ...ERMENLERLE LGUJ 1916 VE 1918 YILLARIND

!.~/.2.-I-L .. '\'1',. '1';~.J~'e...'''''''';~e"f., i ~


19/40

112 ALlGLER

.

~\,oJ,. .' '.. v : ': ' : "-O J .v.i'"':,~aJ~~


20/40

'. i ."... . '". ..., ".:,.)"...;~,. ~" ~.>.'"...;,,,U-". L~.. ' . " . - .

. . 'b " ". '" i.... II "I 'I. . . "' -"


21/40

ALG~R

~~~t

, . .a :. - ,~

,- '0 .','. "'. , . ";j, .."")':-'~--'-,:,": , - - ~~., --~. d~ ..:~ "'-' ~ _~

; . - .. J ; " ' .. ,, : . - ~ " ' ~ : . .. . .; ~ . d.)~ .:;..; /. " ' . . < : . . , . . ; . ) , " , "< :"i>f,~.i..J'- b . ,G ..: ,) ;. . . ; " ; " ; ' J J.:,,".~)~..- : r e : ~.i~~..J,.d ~,

'1 i

~.Ir " " , , , , - ' 0 ' ,L.,,,;,,,:,:'".;.....,;"';"'J .:"''""""'''':A -,,_,~'.~~' .. ,. ... . '.' ;.: .. , .";;,' . : .. ,'."". J >_ . "';-'> :-(k - "~"'~-L-,; ."'" ~-k~ ,"(.>;"'-,. __ .

-~,J..~r./-:-:~

- ." "'" " , ' ,,' .. " J'.." _',. .; ~~~'~-' '-:~:';'


22/40

ILAN HUKUKI .. .Yll..LARINDA YAP~rtTERLELGL 1916VE 1918ERME~lL 115

ii.!.2 ..3 , -1

;' .. - . ..-....&.4~_i"'_ ,~L..alJ

~ " -'. '. "1' o i i .t /'."~ . . .AJ, d - - - JIUJ ..J W. ' ol L S ' e-u'J S!. ~ ;.,.~ . c r " . . . . . - '

o _" .'

" o', o o /' o ~,'

~~ ,j.,..;.:.~,~L~h ,'tw, ,'" ~..b, ~- 7 '- " ~


23/40

116 ALtGLER

ii/2.3-2.-

"';'.;,;..~ ".1'.0' W_'~'';;:.";hon..J,'--",..t:;_ n,';';;',,"'id:.."-~:"- ...'h,.;;.,..J \.U :..L . ,.: -". '::..:~ n,;..;..~l~

. ~.i.;'.:";."-!" ..:.."":'-;~,.i~,...,~.,,' 1'- ,.,.

o l . . . . . .:-..~cr . .euew ..J, . ._,~~ ~.ee. ~. _ o"~ __ :;-"

". ~

--.~t~ ~":";i.~:.:.~ ....:, _ "..u,jj.._...,~.. . . ------. LO. Ai' lt i n' ..

0' 0 4 ( .

-"-/~G.p~":",,,,,,~ .. . 1ilAo6~'-1:< . .a u ... : : , "J~:'~:'JI


24/40

AN HUKUKI ...LARINDA YAPILt r . . 1916 VE 1918 YILNLERLELGERME 117

-I

"

\$.J,'L'..,.; ,,'

' " . . .c :W . J, L r~J.{J , ! : . . . - . .

BELGE:III

t , ; . 1~-

i. i.~~-"

tt' t ...!)~,... {J._..

~j,'!"'. , . . . .

.--../

v e .trade-i'Seniye 14 HazbatasHec1is-i VUke

'''nali BOA.,f . 1329/1913, s. 23. On]! ,. Berat De ten,II ErmemMCAD., No: ,BOA., G

DUtr.,67/1-1.


25/40

ERMENLERLE1LGLl 1916 VE 1918 YILLARINDA YAPILAN HUKUKi... 119

Adliye ve Meziihip Nezareti

Mewhip Mdrl

Aded-lOB

ERMEN KATAGKOSLVK VE PATRKLGNzAMNAMES

Mukaddeme

Birinci Madde- Sis ve Ahtamar Ermeni Kataikosluklar tevhitve Dersaadet ve Kuds Ermeni Patriklikleri dahi bu kataikosluailave olunmutur. Osmanl Ermenilerinin riyaset-i umumiyye-i ru-haniyesi ibu kataikosluk ve patriklie ait olup Ecmiyazin Katai-kosluuyla alaka ve mnasebetleri kamilen kat edilmitir. Katai-kos ve patrikin mahall-i ikameti Kuds ve Maryakup Manastn'dr.Daire-i ruhaniyesi Memaliki Osmaniyedir.

kinci Madde- Patrik Memuriyet-i Berat- Alisiyle ibu nizam-namede muayyen ahkam dairesinde vezaifini ifa ve Devletin eva-mirini tenfiz eyler. Merci-i resmiyesi mnhasran Mezahip Nezare-tidir. Ve Yalnz umur- mezhebiyeden dolay hakk- mracaatvardr.

Birinci Babintihabat ve Tekilat ve Vezaij

Birinci FaslPatrikin Usul eraait-i intihabiyesi

nc Madde- Kataikosluk ve Patriklik makam inhilal ey-ledikte ruhan ve muhtelit Meclisler azas, nihayet gn zarfndabil itima berat- Ali ile mensup Murahhaslardan birini Patrik Kay-makarnlna intihap ile mtereken Mezahip Nezareti'ne i'ar eder-ler. Mezahip Nezareti Bab- Ali ile bil-muhabere kaymakamn me-muriyetini tasdik eder. Mteakiben kaymakam kataikos vepatrikin intihab in biri snf- ruhaniden ve dieri snf- ruhani-

nin gayrisinden ikier vekil intihap ve araman derhal bilcmlemurahhasalklara tebli eyler. Murahhaslklarca patriklik merkezin-de veya civarnda sakin ruhaban ile ruhabandan gayrisinin dahi tev-kili caiz ise de berzat ikiden ziyade daire-i ruhaniyenin vekaletini


26/40

120 ALtGLER

ibraz edemez. Bu suretle intihap edilen vekiller mensup olduklarmurahhaslktan muta birer vesikay hamilolarak kaymakamn tebli-gat vakas tarihinden itibaren nihayet krkbe gn zarfnda Patrik-hanede kaymakamn taht- riyasetinde ve mec1is-i ruhani ve muhte-lita azasiyle birlikte bililima kataikosluk ve patriklie ayan-iintihap ve piskoposluk mertebesine haiz murahhas ve sair pisko-poslarn isimlerini havi bir defter tanzim ederler. Bu muammele reyhakk ile icra klnr ve evsaf- nizamiyeyi haiz olarak hakknda reyverilen murahhas ve piskoposlar kazandklar arann miktarna ba-klmayup dahil-i defter edilir. Her halde bunlarn miktar yedidenaz olamaz. MezkOr defter kaymakam tarafndan Mezahip Nezare-ti'ne takdim olunur. Mezahip Nezareti Bab- Ali ile bilmuhaberedefterin muhtevi olduu isirnlerden esbab- mlkiye dolayisiyle in-tihab hkmete tensip edilmeyenler bulunduu takdirde onlar is-tisna ederek mtebakisinden intihabn icrasn kaymakarnla ceva-ben tebli eder. Mteakiben Heyet-i intihabiye yine o suretle itimaederek Hkmete kabulolunan namzetlerden n rey-i hati veekseriyet-i mutlaka ile tefrik eyler ve bunlardan biri mnhasranmec1is-i ruhani canibinden kezalik rey hakk ve ekseriyet-i mutlaka

ile katoikos ve patriklie bil intihap olbabda heyet-i intihabiye ta-rafndan tanzim edilecek mazbata Mezahip Nezareti'ne takdim veintihab- vakann tasdik-i aliye iktiran istida olunur. bunun zerinebilistizan eref sadr olacak 'irade-i seniyye-i Hazret-i PadiahininMezahip Nezareti'nden tebliini mteakip merasim-i lazime-i mez-hebiye bilifa katoikos ve patrik vezaiti ruhanisine mbaeref ey-ler.

Drdnc Madde- Patriklie namzet gsterilecek zevatn pis-

koposluk mertebe-i ruhanisini haiz ve ebaeneed teebaa-i Osmaniye-den bulunmas ve ahlak ve efaliyle Devletin ve cemaatin emniyetve itimadn kazanm ve hi bir suretle mahkOmiyet-i cezaiyeyedar olmam ve laakal be sene bir murahhasal hsn- idareeylemi olmas ve sinen krkheden dOn olmamas devletin lisan-resmiyesine ve bikader'l-imkan kavanin ve nizamat- umumiye ah-1:arnnavakf bulunmas lazmdr.

kinci Fasl

Meclis-i Ruhtininin Sureti Tekili ve Veztiiji

Beinci Madde- Mec1is-i Ruhani nsf Berat-i Ali ile mensupmurahhaslardan ve nsf dieri sair piskoposlardan olmak zereoniki piskopostan mrekkeptir. Mec1is-i ruhaniyeye patrik riyaset


27/40

ERMENLERLELG1Lt 1916 VE 1918 YILLARINDA YAPILANHUKUKI... 121

eder. Gaybubet ve mazereti halinde azadan birini tevkil eyler. Aza-mn mddet-i memuriyetleri iki senedir. Her sene msf tebdil eder.bu nizamnamenin tatbikatm takip eden ilk sene nihayetinde butebdil kur'a ile cra olunur. Murahhaslk snfm haiz azamn tebdil-lerinde mnavebe usul cereyan eder. Dier aza her sene zaman-tebdilden beray- mukaddem meclisce ekseriye ara ile intihap edi-lir. Tesavi-i ara vukuunda patrikin rey verdii taraf tercih olunur.Bilumum azamn memuriyetleri Mezahip Nezareti'nin tasdikiyle ic-ra olunur. Azay- mntehibenin tekrar intihaplar caizdir.

Altnc Madde- Meclis-i Ruhani, cemaatin umur- mezhebiye-sine nezaret ve Ermeni Kilisesi'nin itikadat ve ruayatn cemaatbeyninde tervi ve tahkim ile haleIden muhafazaya dikkat etmek vekiliselerle mstahdeminin ,muntazam bir halde bulunmalarnda vesmf- ruhaninin slah ve terfiye ahvaliyle ehliyet ve kabiliyetlemuttasif piskopos ve rahip ve papazlar yetimesine almak, Erme-ni Mektebi'nde tedrisat- mezhebiyenin hsn- cereyanna bakmakve muhrahhaslar hakknda cemaatce vuku bulacak ikayat tetkikile mukaziyatn ifa ve mnhal olan murahhaslklara mnasiplerini

bil-intihap Mezahip Nezareti vastasiyle berat- Alilerinin tasdiriniistida eylemek ve cemaate tekevvn eden mesail-i mezhebiyeyibit-tahkik kilisenin usul-i meriyesine tevfkan hal ve tesviye etmek-le mkelleftir.

nc Fasl

Meclis-i Muhtelitin Suret-i Tekiliyle Vez.ifi

Yedinci Madde- Meclis-i muhtelit drd meclis-i ruhani aza-sndan ve sekizi snf- ruhaninin gayri muteberan- cemaatindenolarak oniki efrattan mrekkeptir ve riyaset-i tabiyesi patriklik ma-kamna ait olmakla beraber patrik canibinden azay- ruhaniyedenbirinin reis vekaletine tayini dahi caizdir. Azay- ruhaniye Meclis-iRuhanice ekseriyet ara ile tefrik ve azay- gayri ruhaniyeden biriale'd-devam patriklik merkezince ve dier yedisi her murahhaslk-tan bir kii olmak zere bil-mnavebe murahhaslklarca intihapolunarak cmlesi Mezahip Nezaretii'nin tasdikiyle tayin olunurl~r.mddet-i memuriyetleri iki sene olup her sene msf teedbil eder. I-bu nizamnamenin tatbikini takip eden ilk sene nihayetinde bu tebdil

kura ile cra olunur. Azay- gayri ruhaniyenin mensup olduklarmurahhaslk dairesi veyahut patriklik merkeziyle civarndaki ma-haller ahalisinden bulunmalar caizdir. Bunlardan tebdil edilenlerlaakal iki sene sonra tekrar intihap olunmak selahiyetini ihraz eyler-


28/40

122 ALtGLER

ler. Fakat inkizay- mddetten mukaddem vefat ve istifa gibi bir su-retle vuku bulacak mnhalata intihap olunanlar seleflerinin mddet-lerini ikmal eyledikten sonra yeniden intihap edilebilirler.

Sekizinci Madde- Meclis-i muhtelitin vezaifi patrikhane sand-nn varidat ve masrafna nezaret ve dorudan doruya patrikliemerbut kilise ve manastrlarla cemaate messes mekMibi hususiyeve hayrat- saireye ait emlak ve akar ve nukutu gayriann hsn-idaresine dikkat etmek ve murahhaslklar dahilinde bulunan mes-sesat- mezkOre emlakinin her sene murahhaslar canibinden gnde-

rilecek hesap cetvellerini bi't-tetkik icabatn ifa eylemek ve devlet-e muteber olan vaziyetnameler mucibince menaf-i cemaata terk vevasiyet edilen nukut ve emvalin musula olan cihetlere sarfn indel-hace taraf- kanuniye bilmracaa temin etmekten ibarettir. Meclis-imezkOr alelayde haftada birgn inikat eyler.

Dokuzuncu Madde- Mevadd sabkada beyan olunduu vehilemeclis-i ruhani cemaatince messes mekatibin ulOm- mezhebiyetedrisat ve meclis-i muhtelita dahi mekatib-i mezkOrenin varidatve masraf hususatna nezaret edebilp ale'l-umum mekteplelerin

gerek suret-i tesisi ve kad ve gerek heyet-i talimiyenin usul- ta-yin ve tekili ve tedrisat- iptidaiye ve telmiye ve ilmi yenin caraskavanin-i umumiyye ve Maarif Nezareti'nin tefti ve murakabesinetabidir.

Drdnc Fasl

Patrik ile Meclisler Arasndaki Mnaseb't

Onuncu Madde- Patrik esbab- ahsiyeye mebni meC1is-iruha-ni ve muhtelita azasndan hi birini d~erine tercih etmeyerek hak-larnda muamele-i msaviye ibraz ve meclislerin mzakeratnhsn- idare ile mahalli intizam efzal ve ikvalden ibraz etmeklemkellef olduu gibi, aza dahi patrike kar daima hrmetkeranemuamele ederek huzur ve gyabnda eref ve haysiyetine makiseiraf edecek harekat ve tfhattan itinap etmee mecburdur.

Onbirinci Madde- Meclis-i ruhani ile meclis-i muhtelitin Pat-rikhaneden baka bir mahalde itima etmi ve Patrikhanede dahipatrik ile tarafndan tevkilolunacak zevattan maada kimsenin riya-

seti altnda toplanmas memnudur. bu memnuiyet hilafndaki iti- .maata ittihaz olunan kararlar gayri muteberdir.

Onikinci Madde- Meclis-i ruhani veya muhtelite azasndan bi-rinin yekdierini mteakip itimada bila zr hazr bulunmama-


29/40

ERMENLERLE LGL 1916 VE 1918 YILLARINDA YAPILAN HUKUKi... 123

s istifa eda olunarak ibu nizamname mucibince yerine dierinin

intihabm istilzam eyler. Mazereti bulunanlarn patrike beyan- haliile istihsali mezuniyet eylemeleri lazm gelir. Mazereti tebeyyneyleyenlere bir sene zarfnda nihayet mah ruhsat azasna patrikinselahiyeti olup bundan ziyade mezuniyet verilmesi azamn mensupolduu meclisin inziman reyi ve karanna mevkufdur. Ancak mza-kerat ve muammelatn halel-i tatarrukuna mahal kalmamak iinazay- mezunenin miktar- meclis heyetinin slsne asla tecavzedeme~ecektir .

Onnc Madde- Meclis-i ruhan ve muhtelite azasndan birveya bir kamn hilaf- nizam hal ve hareketi vukuunda patrik ken-dilerini celp ve davetle evvel ernirde suret-i nazikanede ihtarat icraeyler ve tesiri grlmedii takdirde bunlan nihayet iki itimada bu-lunmaktan men eder. Bu suretle duar- mczat olan azamn u ha-rekat tekrar eyledii takdirde patriin talebiyle bunlar dahil olmak-szn ruhan ve muhtelite meclisler birleerek bilmzakere tebdil veihralanm ekseriyet-i mutlaka ile kararlatrdklar halde hkm ic-ra olunur. Byle bir karar- mahsus karlanlann tekrar intihaplan

caiz deildir.Ondrdnc Madde- Ruhan ve muhtelite meclislerden her bi-

rinin patrikten ikayete haklan vardr. yleki, azadan birinin veya-hut bir kamn kendi vazifelerine mteallik umurdan dolay patrik-ten ikayetleri vukuunda keyfiyeti tahriren ve esbab- mucibedermeyaniyle mensup olduklan meclise nazaran beyan ederler.Meclisce dahi bade'z-zikir ikayeti mezkure ekseriyet-i mutlaka-iara ile hakl g'rld takdirde olbabdaki karann patrike ilarniyletalep izahat olunur ve patrik tarafndan nihayet onbe gn zarfnda

tahriren, verilecek izahat- cevabye bi't-tekkik kifayetine ekseriyet-le karar verildii halde mesele kapanm olur. zahat- vaka ekseri-yette kafi grlmedii takdirde meclis-i mezkur azas Mezahip Ne-zareti'ne mtereken ve tahriren mracaat ve tafsil-i keyfiyetleruhan ve muhtelite meclislerin fevkalade olarak itimana ruhsatistida ederler.

Onbeinci Madde- Madde-i sabka mucibince vuku bulacak is-tida zerine ruhan ve muhtelite meclislerin suret-i fevkaledede iti-

mana Mezahip Nezareti'nce verilecek mezuniyet Hkmet-i ma-halliye ve safiyetle meclis-i mezkure azasna tebli olunduktabunlar azadan en kdemli piskoposun taht-. riyasetinde olarak pat-rikhanede bil-itima mtekilerin ifadatm ve patriin izahat- tahri-


30/40


31/40

ERMENLERLE n..GtL11916 VE 1918YILLARINDA YAPILAN HUKUK... 125

ce lazmttakdir mesaili esasiye-i mezhebiyeden olmad halde

mes'ubkn deruhte ederek rey ve itihad- zafiiyesiyle ifay- mua-mele ve keyfiyeti meclis-i mezkfire tebli eylemek hakkn da haiz-dir. Byle bir halden dolay patrk hakknda ikayet vukuunda On-drdnc Madde mucibince hareket olunur.

Yirminci Madde- Patrik ile ruhani ve muhtelite meclisler azas-na ve Patrikhanenin mstahdemeyni sairesine azas icap eder. Maave yevmiye ve har ve rahlarn miktar varidat- mevcudeye gremeclis-i muhtelitece her sene tanzim ve patrik tarafndan badettas-

dik bir sureti Mezahip Nezaretine de takdim edilecek muvazenedefteri mucibince sandktan tesviye ve ifa edilir.

Yirmibirinci Madde- Patrikhane sand meclis-i muhtelitintaht- nezaretindedir. Varidat evvela Patrikhane ve manastrnemlak- merbutas haslatndan saniyen cemaate vuku bulacakve teberruattan salisen bila varis vefat eden ruhabann emval-metrfikesinden rabian idare-i ruhaniyece patriklik merkezine men-sup Ermeni ahali beynindeki nikah ve vaftiz ve cenaze merasimi gi-bi muammelat- mezhebiye haslatndan ve hamisen senevi muva-

zene defterlerinde meclisi muhtelite karariyle her murabhasla tarhve tevzi edilecek patriklik aidatndan ibarettir. Bundan baka her nenam ve vesile ile olur ise olsun Patrikhanece efrad- cemaatten bireyalmak memnudur.

kinci Bab

Murahhaslklar

Yirmiikinci Madde- Murahhaslar Patrikhane meclisi ruhanisin-ce mntehip ve taraf- Devletten mansp olarak daire-i ruhaniyeleridahilinde berat- Aileleriyle ibu nizamname abkamna tevfkanifay- memuriyet ederler. Ebaen asced Teba-i Devleti Aliyeden bu-lunmayanlarn .ile mahkOmiyetin spk edenlerin ve sO-i hal ilemtehra olanlarn ve otuzbe yan ikmal etmeyenlerin ve devle-tin lisan- resmisine ve bikaderi'l-imkan kavanin-i nizamat umumI-ye abkamna vakf olmayanlarn murabhas intihab caiz deildir.

Yirminc Madde- Murahhaslk Daireleri laakal onbebinErmeni nfusunu ihtiva etmek zere yeniden tertip ve tanzim olu-

nacaktr.

Yirmidrdnc Madde- Dersaadet murahhas patrik vekili n-vann behemehal piskoposluk mertebe-i ruhaniyesini haiz olacak


32/40

1 2 6 ALGLER

ve maheza gerek berat- alisinin ahkamnca ve gerek mevki-i ve va-zifece sair murahhaslardan fark bulunmayacaktr.

Yirmibeinci Madde- Murahhaslklarn vekaletle idaresi ve ve-killer in emr-i Ali tasdiri caiz deildir. Ancak merkez memuri-yetlerinden bir sebeb-i meru ile gaybubet eden murahhaslar ruha-bandan birini tevkil edebilirler. Mnhal bir murahhasln eshab-mcbire ve kaviyeden dolay muvakkata-i vekalet suretiyle idaresilazm gelir ve bu !zum Mezahip Nezareti'nce tahakkuk eyler isePatrikhanece mntehip vekiIlik memuriyeti ba-tahrirat- resmlye

tasdik olunabilirler. Fakat bu vekil murahhaslk makamna izafetlePatrikhane meclisleri azalnda bulunamaz.

Yirmialtnc Madde- Murahhaslarn maiyetlerinde biri ruha-bandan ve dieri muteberan- mahalliden ve nihayet altar zat-tan mrekkep olarak iki heyet-i mavere bulunacaktr. Bu heye-tin bir gn sfat resmlleri ve murahhaslk vezaifinden mteveIlitmes'uliyette alaka ve mariketleri bulunmayup vezait-i mezkfire-den nevi ve mahiyetine gre murahhasn havale edecei mesahil-den kendisine muavenet ederler. Reylerinin tatbik ve Crasl da mu-

rahhasn tasdik ve kabulne mevkuftur. Mezkfir heyetlerin usUlfiin-tihabiyesiyle muamelat ve tebdilatna dair lazm gelen talimatPatrikhane ruhani ve muhtelite meclislerince mtereken tanzimedilecek ve Mezahip Nezareti'nin malumatiyle mer-i tatbik olacak-tr.

Yirmiyedinci Madde- Her murahhashanenin bir sandlk ve ihti-ya derecesinde ketebe ve hademesi bulunur. Mezkfir sandk vari-dat nikah ve vaftiz ve cenaze merasimi gibi husustan akz ve istifaolunacak murahhaslk aidatiyle Ermeni ahalinin vuku bulucak te-

berruatndan ve indel ihtiya kilise ve manastrlarla messest- saireemlaki haslatnn murahhashane idaresi in Patrikhane meclis-imuhtelitince tefrik ve tahsis olunacak miktarndan ibarettir.

Yirmisekizinci Madde- Murahhaslar indel-!zum mnhasranvezaifi mezhebiye ifas in daire-i ruhniyeleri dahilindeki meva-k-i hkmet-i mahalliye i'ar etmek artiyle ruhabandan vekillertayin ve izam edebilirler. Bu vekillerin hi bir sfat- resmlyesi yok-tur.

ncBabMevadd Mi1tejerrika

Yirmidokuzuncu Madde- Patrikhane ruhani ve muhtelite mec-lislerinin ibu nizamnamenin bidayeti tatbikindeki tekilat ve inti-


33/40

ERMENLERLE Lan..! 1916 VE 1918 YILLARINDA YAPILAN HUKUKI... 127

habat vechiati zere cereyan eyler: Evvel patrikin makamncameclis-i ruhaninin ba-berat- Ali mensup muralhaslardan terekkpedecek alt azas mevcut ve muralhaslar beyanndan bi't-tefrik da-vet olunarak Mezahip Nezareti'nde malumat verilir. Saniyen bu su-retle teekkl edecek meclis-i ruhanice mtebaki alt aza dahi bil-intihap memuriyetleri Nezareti mrleyhadan tasdik olunur. Sali-sen, meclis-i mezkUr azasmdan meclis-i, muhtelite de memuriyetiicap eden drt zat dahi bi't-tefrik bu meclis iin lazm gelen mte-baki sekiz azay- gayri ruhaniyeden biri patriklik merkezi ahalisin-den olmak zere patrik tarafndan muteberan- cemaat meyanndan

ve hsn hali ile maruf zevattan bil-intihap hkmete de tensipedildii halde cmlesinin memuriyetleri Mezahip Nezareti'nce tas-dik edilir. bu Nizamnamenin bidayet-i tatbikinde meclis-i ruhani-nin umumen piskopos mertebesini haiz zevattan tekilinde tena-zr hasl olduu takdirde noksannn beten fazla olmamak zeremtehayyizan- ruhabandan zevat- mnasebe intihabiyle ikmalicaizdir.

Otuzuncu Madde- Ruhani ve muhtelit meclislerin birlikte, iti-

ma- ibu nizamnamede tadad olunan ahval ve esbaba mnhasrolup baka vesile ile mtereken itima caiz deildir.

Otuzbirinci Madde- Kataikos ve Patriin kavanin ve nizamatmevzuat ahkamna veya menafi-i mlk devlete muhalif hal ve ha-reketi vukuunda derecesine gre Mezahip Nezareti'nden kendisinetenbihat ve ihtarat- lazime-i tahririye ifa olunur. Ve ledelicap Ne-zaretten, Bab- aliye i'ar keyfiyetle meclis-i mahsus- vkelaca itti-haz edilecek karar zerine Ba irade-i seniyye Hazret-i Padiahi aziledilebilir. Bu takdirde Patrikhane ruhani ve muhtelite meclislerinehitaben tasdik ve irsal klnacak buyurulduy-u sami zerine alelusulbir kaymakam intihap ve tayin edilerek nc ve drdnc mad-deler mucibince halknn intihabma Oru olunur.

Otuzikinci Madde, Otuzbirinci Madde'de beyan olunan hal vehareket ve murahhaslar veyahut dier ruhaban papazlar tarafndanvukua getirilir ise derecesine gre faillerinin tenbih ve tevbihini ve-ya azil ve tebdili hakknda Mezahip Nezaretinden ifa klnacak teb-ligatm ahkam Patrikhanece lazm'l-infazdr. Bu babda tereddd

ferahi iraesi haklarnda muamele-i intihabiye icra edilecek olan re-sa ve mesnubiyet-i ruMniyenin Hkmete vezaifelerinden ihracmve patrik ile meclis-i ruhani haklarnda da hkm- nizama muhale-fetlerinden dolay muamelat lazimenin icrasn istilzam eyler.


34/40

1 2 8 ALlGLER

Otuznc Madde- Patrikhane meclislerinin azas meclisteumumen veyahut ksmen ibu nizamnamede muayyen vezaif hari-cindeki umura mdahale ve patrik veya resa mensubiyet-i ruhfui-yi o yolda hareket ve muameHita tahrik eyledikleri veyahut mahi-yet-i siyasaya ve m1kiyey-i havi veya evanllr ve tebligat vedevletin tenfiz ve icrasnda ifa-i akibat mutazammn bir had ve ha-reket ihtiyar ettikleri halde Mezahip Nezareti'nce kendileri tevbihveya tebdil olunurlar. Hareketlerinin ehemmiyetine gre muamele-itebdiliye mnbait meclisi mezkOre dahil olmamak kaydn dahi ih-

tiva edebilir.

Otuzdrdnc Madde- Mevadd-i sabkada muayyen muamelat- intihabiyeyi mucip olan ahval ve hareket kavanin-i umunllye-i ce-zaiye ahkamnca failleri hakknda mcezat- saireyi mstelzim iseonlar da bakaca takbik ve icra klnr.

Otuzbeinci Madde:- Nikah ve vaftiz ve cenaze merasimi gibihizmet-i mezhebiye mukabilinde resay-i ruhanice ifrad ve cemaat-ten akz mecaz olan aidatn hatt- azamisi ve suret-i istifas heyet-iruhanayenin tebeyyn edecek ihtiyacna ve cemaatin sai haline na-

zaran Patrikhane-i ruhani ve muhtelite meclislerince ibu nizamna-menin tarihi tatbikinden itibaren nihayet iki sene zarfnda tayin vetekdir ile patriklik makamndan Mezahip Nezareti'ne bildirilecek vedevlete de aynen veya tadilen bade'l kabl ibu nizamnameye tes-

yil edilecektir.

Otuzaltnc Madde- Patrik in mahall-i ikamet ittihaz olunanMar Yakup Manastn'ndaki ruhaban cemaatinin ibu nizamname'demuayyen tekilat- cedideye gre hal ve mevkii ve manastr ile em-lakinin tarz- idaresi Patrikhane meclis-i muhtelitenin rey ve mta-

laasna da mracaat olunduktan sonra mnhasran meclis-i ruhanicebittezekkr olbab da bir kararname-i mahsus tanzim edilecek veMezahip Nezareti'nin inzimam tasvibiyle mevki-i tatbike vaz olu-

nacaktr.

Otuzyedinci Madde- 20 Ramazan 279 tarihli Ermeni Patriklii

Nizamnamesi mefsuhtur.

Otuzsekizinci Madde- ibu Nizamname tarihi nerinden itiba-

ren mer'idir.

Otuzdokuzuncu Madde- ibu nizamnamenin icray- ahkamnaAdliye ve Mezahip Nazrlar Memurdur.

ibu layiha-i Nizamiyenin Mevkii Mer'iyete vaz'n ve niza-mat- Devlete ilavesini irade eyledim.


35/40

ERMENLERLE LGL 1916 VE 1918 YILLARINDA YAPILAN HUKUK... 129

2. evval 1334-19 Nisan 1332

Mehmet Reat

Hariciye Nazr ve Adliye ve Mezahip Nazr Vekili

mza

Dahiliye Nazr ve Maliye Nazr Vekili

mza

Harbiye Nazr ve Bahriye Nazr Vekili

mza

eyh'l-slam

Sadrazam

mza

mza

Maarif Nazr ve Posta ve Telgraf ve Telefon ve Ticaret ve Zi-

raat Nazrlar Vekilimza

Nma Nazr

mza

uray- Devlet Reisi ve Evkaf- Hmayfin Nazr Vekili

mza


36/40

A YAPILAN HUKUKI... 133ERMENlLERLE LGL 1916 VE 1918 YILLARIND

BELGEdV

. : . . . : " i.~I":"'~J~';{,I;'~":'_;~;.;.;;.,.,~.;._(r"~..:JJ6~':::1~: . : . ; . J . . .. : . : ; ' . " . ; ),&'~.n J~"-'~/J~ .

i

..J"J'" _.,.-.,.;~~:~. .

1329/1913, s. 24-25. Orijinali,ll, Ermeni Berat Defteri,

.. D ir Olan rade-i Seniye Ahka-Ermeni Patrik ve Katogik~luvu~lun.T~~~;:rlO:mnMefshiyyetine Dair u-B H usa Dar er mlololo lgaslOave u usray- Devlet Mabatas

BOA., GMCAD., No:BOA., DUT., 67/1 ...1.


37/40

134

. \ .. .,.U-"-'...6 ."..

:~;'~~:~~

ALIGLER

. . . . ~,

. ~i

,.. ~l""J ..e s i "'J~'

~J \.,Qa' " " 'J L ..Q .. a i 1" " L4.I. i

" " 1 . . - 0 > . 1 / . . e ._ . . . . s .{ . . . - " . I . ! J . J:~J .. ~I'", , . . . . . ~., . ' : iii.",,)

"."J \ol

"'"I.U iINj'"4 A - f

,.....ui 1"" iobi " " ~ c .4 .a f "" t..I.a,\.,a. i ...e~

~rr'../ .Jr

;-.t.

(,;i;-r S. .~


38/40

ERMENLERLEll...Gll... 1916 VE 1918 YILLARINDA YAPILAN HUKUK... 135

BELGE: V

Meclis-i Vkela Mazbatas

BOA., GMCAD., No: ll, Ermeni BeratDefteri, 1329/l913, s. 25, Orijinali, BOA.,DUff., 67/l-1.


39/40

136

i : L !1-5 - 2..

ALGLER

BELGE:VI

.b l.).;,;A ;'~.":"~~6';;~";.~. . ..

,,;.JI W l.. i,.-'..6.r-

,i .~L'.tl'li:, .n:-"'aS

""tv 0 " - . .~

NiZAMNAME LA YHASI

BOA., GMCAD., No: ll, Ermeni Berat Defteri, 1329/1913, s. 25, Orijinali, BOA.,DUtr.,67/l-1.


40/40

ERMENll..ERLE LGL 1916 VE 1918 YILLARINDA YAPILAN HUKUKi... 137

BELGE,VII

BOA., GMCAD., No: ll, Ermeni Berat Defteri, 1329/1913, s. 25, Orijinali, BOA.,DUtr.,6711-1.

"i.. .~.)j,~.;\~"~':" )~'

~;~~

dj~~..y~':.

"'VO . ,

6" ..J;,,~!.

u:.~

rade-i Seniye

"JL'. \ ............,....v

" . ",.Cf>16~:'JGV

6 ; ; - :

ermenİlerle İlgİlİ 1916 ve 1918 yillarinda yapilan hukuki dÜzenlemeler

Documents