erkekler İçin askerliğe hazırlık dersleri · 2017-05-08 · erkekler İçin askerliğe...

Ç A N A K K A L E A R A Ş T I R M A L A R I T Ü R K Y I L L I Ğ I

1

Yıl 15 Bahar 2017 Sayı 22 ss. 1-40

Erkekler İçin Askerliğe Hazırlık Dersleri Günseli GÜMÜŞEL*

Özet

Temelleri Kurtuluş Savaşı yıllarında atılan ve Kuruluş Döneminde biçimlendirilen Erken Cumhuriyet Dönemi ulusal eğitiminin önemli parçalarından birisi Askerliğe Hazırlık Dersleridir. 1926 yılından bu yana resmi olarak ortaöğretim ders programlarında farklı isimlerle varlığını sürdüren Askerlik dersleri 1926- 1949 yılları arasında “Askerliğe Hazırlık Dersleri”, 1949- 1968 yılları arasında Milli Savunma Bilgileri ve 1969- 2012 yılları arasında ise Milli Güvenlik Bilgisi adıyla okutulmuştur.

Eğitimin genel amacının milli terbiye verme ve milli yurttaş yaratma olduğu bir dönemde, Askerlik dersleri ve kampları, refleksleri bakımından sivil olması beklenmeyen halkın devlete sadakat, fedakârlık, aidiyet ve orduyla bütünleşme duygularını kazanmasını “doğal” hale getirir. Yurtseverliğin yüceltilmesi “en kutsal görev” olan askerlik üzerinden yapılırken kadınların ve erkeklerin içinde bulunulan çağın “topyekûn savaş” anlayışına aktif olarak kazandırılması hedeflenir. Bunun için Türklerin tarihsel özellikleriyle ilişki kurulur ve “ordu- millet” anlayışı Cumhuriyet ilkelerine uygun olarak yeniden yorumlanır. Böylece sürekli zihinsel seferberlik yaratılır. Seferberliğin devamlılığı eğitim sisteminin içine milliyetçiliğin tüm anlam ve pratiklerinin yedirilmesiyle sağlanır.

Anahtar Kelimeler: Askerliğe Hazırlık Dersleri, eğitimde militarizm, eğitimde ulusallaşma.

* Öğr.Gör.Dr.,AtılımÜniversitesi,SosyalBilimlerOrtakDerslerBölümü,[email protected]

Günseli GÜMÜŞEL

2

Preparation of Military Service for Boys

Abstract

Preparation of Military Service Training is a vital part of the Eary period Republican administration of national education which is laid a foundation in the Turkish War of Independence and shaped in the establishment phase. It has remained in the secondary education curriculum from 1926 officially under different course names in this way: between 1926 and 1949 as Preparation of Military Service, 1949 and 1968 as National Defence Learning, 1969 and 2012 as National Security Learning.

It is an era that education aims training for national educationd and creating national compatriot generally, Preparation of Military Service Training and its camps make “natural” for the community who is expected to be militant (not civilian) as a reflex to gain loyalty, self-sacrifice and the state of belonging to government and become a united whole with the army. To glorify patriotism on “the holiest duty” soldiery, it is aimed to bring women and men into the perception of large-scale warfare actively. Therefore forming a relationship with historical characteristics of Turks become a necessity and “military nation” term is re-explained by Republican principles so that a permanent mental mobilization is composed. To continue the permanency of this mobilization, Nationalism is absorbed into the education system with all its meaning and practices.

Keywords: Preparation of Military Service Training, militarism in education, nationalism in education.

Erkekler İçin Askerliğe Hazırlık Dersleri

3

Askerliğe Hazırlık Dersleri

Ulus-devletkuruluşuorduvemilliyetçiideolojilerdeözelbirrolesahiptir;kur-tuluşsavaşlarına,vatandaşordularının teşkilinevezorunluaskerliklemilliyetçiliğerefakateder.Türkiye’deordununbaşkabirgörevidemodernmilletinşası,millisos-yalleşmevemilliyetçiideolojininyenidenüretilmesindebaşroloynamasıdır.Buişle-vinCumhuriyettarihiboyuncadönemdönemağırlıkdeğiştirdiğigörülsedeazaldığınısöylemekzordur.OrdubizzatortayakoyduğuTürkmilliyetçiliğidoktrininihegemo-nizeedervemilliyetçiliğinegemenolmasınaçalışır.1

1920’lerinsonlarınınve1930’larınmilliözgüvenikazandırmayayönelikmillikültürinşasıveromantizmiordudabelirlibirsüreklilikarzeder.2MilliMücadele’nin“kan ve ateşle dolu ortamı içinden doğan yeni bir devlet”te3toplumsalvesiyasalya-pılarınorduyadayanmasıbeklenmedikbirdurumolmamalıdır.HernekadaraskerleraktifpolitikadanyasaklıolsalardaAtatürkönemliaskerlerilehükümetgüçleriara-sındakiilişkilerikorumuştur.4ÇünküTürklükduygusuylacemiyetlerikuran“fedakâr Türk çocuklarıyla”5yeniTürkdevletiniyapılandırmayaçalışanlaraynıkişilerdi.Bukişilerin başında gelenMustafa Kemal her şeyden önce bir askerdi. İnkılâpçılığı,milliyetçiliğivedevletkuruculuğuelbettebukaynaktanbeslenecekti.6Buanlamdadevletevemilleteyenibirruhverecekfırsatlarıdeğerlendirdiğiaçıktır.Atatürk,bukonudaZabit ve Kumandan ile Hasbıhaladlıünlüeserinde7şunlarısöyler:

1 TanılBora,“OrduveMilliyetçilik”,Birikim Dergisi,BirZümreBirPartiTürkiye’deOrdu,ÖzelSayı,2013,s.177.

2 Bora,a.g.e.,s.166.3 SinaAkşin,Türkiye’nin Önünde Üç Model,TelosYayıncılık,İstanbul,1997,s.51.4 KennethFidel,Militarism in Developing Countries,TransactionBooks,ABD,1975,s.172.5 EnverZiyaKaral,Türkiye Cumhuriyeti Tarihi (1918- 1944),MaarifMatbaası,İstanbul,1944,s.6.6 YakupKadriKaraosmanoğlu,Atatürk Biyografik Tahlil Denemesi,İletişimYayınları,İstanbul,2008,s.

109-110.7 Atatürkaskeridüşüncelerinibellibirkitaptatoplamamıştır.AskeriuygulamalarıeniyiolarakGenel-

kurmayBaşkanlığı yayınlarından; düşünceleri iseGenelkurmayBaşkanlığı yayınları ile birlikte özkaynakolanSöylev,Demeç,TelgrafveTamimlerinden;KurmayBinbaşıMehmetNuri(Conker)’nineserineatfendüşüncelerivedeğerlendirmeleri içerenZabit ve Kumandan ile Hasbıhal vediğer ikibroşüriletakımvebölükeğitimiileilgiliyayınlarından;emirsubayıŞükrüTezer’inyayınladığıAta-türk’ün Hatıra Defteri’nden, bazı bölümlerininAtatürk tarafından yazıldığını önsözünde açıklayanAfet İnan’ınMedeni Bilgiler gibi doğrudanAtatürk’e dayanan kaynaklardan yararlanılarak değer-lendirilebilir.Atatürk’ün“M.Kemal”imzasıile1908-1918yıllarıarasındaküçükbroşürlerhalindeyayımlanmışkitaplarışunlardır:Takımın Muharebe Talimi, GeneralLitzmann’danTercüme,Selanik,1908;Cumalı Ordugâhı, Süvâri Bölük, Alay Liva Talim ve Manevraları,Selanik,1909;Beşinci Ko-lordu Erkan-ı Harbiye Tabiye ve Tatbikat Seyahati,Selanik,1911;Bölüğün Muharebe Talimi,GeneralLitzmann’danTercüme,İstanbul,1912;Zabit ve Kumandan ile Hasbıhal,İstanbul,1918.Atatürk’ünbastırılmadanyayımladığıbazıçalışmalarıdavardır.Örneğin,Tabiye Meselesinin Halline ve Emirlerin Yazılış Şekline Dair Broşür 16.KolorduKomutanıolduğusırada5.Ordu’yavekomşubirlikleregön-derilmiştir.

Günseli GÜMÜŞEL

4

“… Herhalde askerlerimizin ruhunu kazanmak bizim için bir görev olduğu gibi, önce onlarda bir ruh, bir emel, bir karakter yaratmak da bize düşüyor.”8

GörüldüğüüzereulusuveorduyubirbütünolaraktanımlayanAtatürkaskerigücünilkvesondayanağının“insan”olduğununbilincindeydi.Askerigücüoluşturanteşkilat,silahsistemiveyönetimöğretisiinsanadayanankonulardır.Bütünunsurlardakiüstünlü-ğüyaratandainsandır.Buüstünlüğüsağlayanetmenlerisemoral,disiplinveeğitimdir.9 Güvenkazanılması,korkununyenilmesi,inisiyatifkullanılması,atılganlıkkazanılmasıgibitemelözelliklerancakeğitimlesağlanabilirdi.Atatürk,“Muharebede yağan kurşun yağmuru, o yağmurdan ürkmeyenlere, ürkenlerden daha az zarar verir”der.10

Atatürk’ün kafasındaki eğitimli ve “ürkek olmayan” askerlerin yetiştirilmesimaddivefikriboyuttabirçokhazırlığıgerektirirdi.Buhazırlığınbarıştasilahaltındageçirilecekazzamandaverileneğitimlesağlanmasıçokzordu.Bununiçinvatandaşlarınhenüzokullardaykenaskerlikhizmetinikolaylaştıracakbirtakımtemelbilgileriöğren-melerivepratikyapmaları şarttı.11Çünküharp,yalnızcephelerdesavaşanaskerlerinfaaliyetideğildi;birülkedebütünvatandaşlarınhertürlümesaisivefaaliyetidemekti.Barışzamanındabağımsızlığındevamınısağlamakortakhedefindebirleşmekşarttı.12

Zabit ve Kumandan adlıeserinmukaddemesiniyazanNuriConker13debarışzamanındaharpteymişgibitümvatandaşlarınhazırlanmasıgerektiğigörüşündedir:

“Önümüzde, açıklıklarınıgözümüzlegördüğümüzvekalbimizlehissettiğimiz,felaketleneticelenmişbirharpvardır…Bizkendimizidaimahal-iharptebilmeliyiz.Böylebilirsekbilfiilharpzuhurettiğizamanhazırlıkdevriileasılicraatdevriarasındaçok farkgörmeyiz, şaşırmayız,kaybetmeyiz.Ençokprovaedilenoyunlar, sahne-itemaşada enmuvaffakiyetle verilir. Bu daha ziyade sene-i tedrisiyedekimesai ilehitamındakiimtihanabenzer.Harp,vakt-ihazarmesaisininbirimtihanıdır.”14

Bugörüşlergözönündebulundurularak“İstiklal Harbi’ne ön ayak olan” top-yekûnharpteülkeninbütünvasıtavekaynaklarındanyararlanmak;erkek,kadınhattaçocukbütünvatandaşlarıaynıamaçiçinyetiştiripharbeheranhazırhalegetirmekhe-defineulaşmakiçin1926’danitibarenTürkGençliğineortaokulunsonikisınıfındaniti-barenyükseköğretiminüçüncüsınıfınakadaraskerliköğretilir.Buamaçladersprogra-

8 NurerUğurlu,Atatürk’ün Askerlikle İlgili Kitapları, Cumalı Ordugâhı Tabiye ve Tatbikat Seyahati,YeniGünHaberAjansıBasınveYayıncılık,İstanbul,1998,s.5.

9 Suatİlhan,Atatürk ve Askerlik Düşünce ve Uygulamaları, AtatürkKültür,DilveYüksekTarihKuru-muAtatürkAraştırmaMerkezi,Ankara,1990,s.151.

10 İlhan,a.g.e.,s.199.11 MuallimAfet, Yurt Bilgisi Notlarımdan Askerlik Vazifesi,DevletMatbaası,İstanbul,1930,s.24-25.12 MuallimAfet,a.g.e.,s.32.13 NuriConkerAtatürk’ünçocuklukvesilaharkadaşıdır.AyrıcaSerbestCumhuriyetFırkası’nınkurucu-

larındandırvepartininGenelSekreterliğiniyürütür.14 Atatürk’ün Askerliğe Dair Eserleri Zabit ve Kumandan ile Hasbihal, Cumalı Ordugâhı, Tabiye ve Tatbikat Seya-

hati, Takımın Muharebe Talimi, Bölüğün Muharebe Talimi,DoğuşLimitedŞirketiMatbaası,Ankara,1959.


5

mınaeklenenAskerliğeHazırlıkDerslerivekamplar15ilkyılyalnızcaliseveöğretmenokullarınınsonikisınıfınakonurkendahasonrayaygınlaştırılırvetakipedenyıllardakızöğrencileridekapsayacakşekildetümokullardaverilmeyebaşlanır.16

AskerliğeHazırlıkDerslerihernekadar1926yılındanitibarenverilmeyebaş-lansada,dersin“genel”müfredatprogramlarındavederscetvellerindedüzenlişekil-degörülmesive tümokullardauygulanması1930yılınıbulur.Ayrıca ilkAskerliğeHazırlıkDerslerikitabı171926yılındabasılmışolmasınavekurumlara“resmi mu-ameleye hacet kalmaksızın Harbiye Mektebi Müdürlüğünce tedarik edilebileceği”18 nedairyazıgönderilmesinerağmenbirçokokuldabudersiçinöğretmennotlarınınyadaYurtBilgisiderskitaplarınınilgilikısımlarıile1930’dasonraMuallimAfet’inMedeni Bilgiler veAskerlik Vazifesi kitaplarınınokutulduğuanlaşılmıştır.Butespittenaskerlikkonularınınokullardaağırdanalındığıyadauzakbirihtimalleönemsenme-diğisonucuçıkartılmamalıdır.ÇünküdöneminmüfredatprogramlarıincelendiğindeAskerliğeHazırlıkDersleridışındakiderslerdedeaynımillişuuruvebedenselbe-cerininkazandırılmayaçalışıldığıanlaşılır.Örneğin,ortaokulprogramındayeralanTürkçederslerindeokutulacakedebieserleriseçerkengözetilmesigerekenkurallardaseçilecekmetninahlaki,millivevatanibirboyutuolmasızorunluluğuvardır.Metin-lerinözellikleCumhuriyeti,inkılâbıvekahramanlığısevdirecekkonulardanoluşma-sınadikkatedilmelidir.19HaftadabirsaatlikYurtBilgisiderslerinde“millet, milliyet, milli his ve devlet”konularıişlenmelidir.20AyrıcaJimnastikderslerindeöğretmenden,dersyılınınbaşındanbaşlayarakgösterilecekİsveçusulübedenterbiyesiveterbiyevioyunlarileöğrencilerinmanevivecismanikuvvetlerininartırılmasınagayretedilme-siistenir.Herdersteöğrencilere“sayı saymak, hizaya gelmek; sağa, sola ve geriye dönmek”gibinizamhareketlerininyaptırılmasıdazorunludur.Budersleriçinayrıcayaptırılan ders programlarının da daha sonra gönderileceği not düşülür.21 Buna ekolarakAskerlikderslerinintümprogramlardayeraldığı1934yılınınLiseMüfredatProgramı’nda,“Lise Sınıflarının Beden Terbiyesi Talimat ve Müfredatı”başlığındayeralanikincimaddesindebusınıflardayaptırılanterbiyevijimnastik,oyunvespor-larınamacının“vatana sıhhatli, kuvvetli, çevik, mütenasip, becerikli, vazifeşinas, ça-lışkan, feragat sahibi, milliyetini ve vatanını sever gençler yetiştirmek”olduğuaçıkçabelirtilir.22BuanlamdaAskerlikdersleriyleokullardakibedeneğitiminibirbirindenayrıdüşünmekmümkündeğildir.

15 Ek1: Erkekler İçin Askerliğe Hazırlık Kampları, 29Temmuz1928.16 Türkiye Cumhuriyeti Maarifi 1941- 1942,MaarifMatbaası,Ankara,1943,s.115.17 CemilTahirtarafındanyazılanveHarbiyeMektebiMatbaasıtarafındanbasılan“AskerliğeHazırlık

Dersleri”.18 CumhuriyetArşivi,FonNo:180,KutuNo:47,DosyaNo:241,SıraNo:4,7Kasım1927.19 1930 Ortamektep Müfredat Programı, TürkiyeCumhuriyetiMaarifVekâleti,DevletMatbaası,İstan-

bul,1930,s.15.20 a.g.e.,s.20.21 a.g.e.,s.76.22 1934 Lise Müfredat Programı,TürkiyeCumhuriyetiMaarifVekâleti,DevletMatbaası,İstanbul,1934,s.106.

Günseli GÜMÜŞEL

6

Askerliğe Hazırlık Dersleri Nasıl İşlenir?

ProgramlarıntamamındaAskerlikderslerininD.60Talimatnamesi’negöreiş-leneceğibelirtilir.1927yılındaAskerliğe Hazırlık Tedrisatı23: Askeri Ehliyetname Al-mak ve İhtiyat Zabiti Hazırlık Kıtaları Hakkında Talimatname 60 başlığıylayayınla-nantalimatnamededersinişleyişinikolaylaştıracakşueklertalimatnameninsonundaeklidir:“okullarda daimi malzeme cetveli ve malzemenin ismi ile miktarı, kamplarda verilecek malzeme, vesika örneği, tasdikname örneği, ehliyetname imtihanı, mektep müdürüne verilecek devam cetveli, imtihanda ehliyet gösteremeyenlere verilecek tas-dikname örneği, yüksek ehliyetname örneği, orta ehliyetname örneği, Müdafaa-i Mil-liye Vekâletince tutulacak askeri ehliyetname kayıt defteri, kolordularca kalemlere gönderilecek liste, her sene Mekteb ve Darülfünun Taburlarınca Kolordulara Gönde-rilecek İhtiyat Zabitanına Liyakat Listesi.”24

Aynı talimatname 1Haziran 1935’te güncellenir25.Yeni talimatnamede 1927yılıtalimatnamesindekimaddelerdetaylandırılırvebunlarlailgilidahafazlaizahatagirişilir.Ayrıcaderskonularınındabirlistesiverilir.

1935TalimatnamesininilkmaddesikimlerinAskerliğeHazırlıkDerslerinial-mak zorunda olduğuna değinir. Buna göre, orta ve yüksek tahsil çağında bulunangençler,ihtiyatsubayveihtiyataskerimemurlarıkanunuyarıncagerekliolanaskeriehliyetnamealmayamecburdurlar.Bununiçinsekendiokullarınınprogramlarınako-nulanaskeriderslere,talimlereveyıllıkkamplarakatılmakzorundadırlar.26

MemlekettekiyabancıokullaradevamedenTürkvatandaşıöğrencilerdekendiokullarında,Türkokullarınaaitprogramıtakipederekaskerlikderslerialıpyıllıkas-kerlikkamplarınadevamederler.AskerlikderslerineaitnotlaryineTürkokullardakideğerlendirmekriterlerinegöreverilir(DördüncüMadde).27

Talimatnamenin Yedinci Maddesi ehliyetname çeşitlerini ve bunların kim-lere verileceğini açıklar. Orta ehliyetname ortaokul ve dengi okullarda okuyanöğrencilere, tamehliyetnamelisevedengiokullarınbirincisınıflarınaveöğretmenokulumezunlarına,yüksekehliyetnameiseüniversitefakültelerindenbirindenveyabiryüksekokuldanmezunolanöğrencilereverilir.28

23 Ek2:AskerliğeHazırlıkTedrisatı,AskeriİhtiyatnameveİhtiyatZabitiHazırlıkKıtalarınaDairYönet-meliğin8,44ve88.MaddelerininDeğiştirilmesi.

24 Askerliğe Hazırlık Tedrisatı: Askeri Ehliyetname Almak ve İhtiyat Zabiti Hazırlık Kıtaları Hakkında Talimatname 60,TürkiyeCumhuriyetiErkânıHarbiyeUmumiyeRiyaseti,Ankara,1927.

25 Askerliğe Hazırlık Dersleri: Askeri Ehliyetnameler ve İhtiyat Subay Hazırlık Kıt’aları Hakkında Tali-matname D- 60,GenelkurmayMatbaası,Ankara,1935.

26 a.g.e.,s.5.27 a.g.e.,s.6.28 a.g.e.,s.7.


7

OnbirinciMadde,AskerliğeHazırlıkDerslerininvetalimlerinprogramlarauy-gunolarakyapılıpyapılmadığınınbirmüfettiştarafındandenetleneceğindenbahse-der.Teftişiçingelecekolanlaraokulidaresikolaylıkgöstermekzorundadır.Öğrenci-ninaskerlikderslerinevetalimlerekarşıolanilgisinivedonanımınıgörmekisteyenmüfettişeokulmüdürleriveaskerlikdersiöğretmenieşlikeder;birliktedersveta-limlerdebulunurlar.MüfettişleryaptıklarıgözlemlerinsonuçlarınıgerekligörürlerseMaarifVekâleti’nebildirirler(OnikinciMadde).

Sonrakimaddelerde özel okul öğrencilerinin kamplarda yiyecekleri yemeğinparasınıokulidarelerininödeyeceğiveöğrencilerinaskerikıyafetiyalnızcatalimvekampzamanındagiyebilecekleribelirtilir(OnbeşinciveOnaltıncıMaddeler).29

İlgili talimatnamede kamp raporlarına özel bir kısım ayrılır. OnsekizinciMaddeyegöre,heryılkamplarınsonundakampaçıkılanmıntıkayı,öğrencisayısını,kamplardan elde edilenverimi, atışların sonuçlarını, ehliyetnamealanların sayısınıgösterenkampverimcetvelleriokulunbulunduğugarnizondakienbüyükrütbelikıt’akomutanıilekorkomutanındeğerlendirmesiileEkimayısonunakadarGenelkurmay’agönderilir.30

“Yüksek Mekteplerde Tedrisat” konusuna değinen Ondokuzuncu Maddesiyüksek okullardaki öğrencilerin askeri dersleri, talimleri ve kampları nasıl yaptık-larıaçıklanır:yüksekokullardadersyılıbaşındasonyoklamasışubeleri tarafındanyapılmamışolanlariletamehliyetnamesiolanlarMilliMüdafaaVekâletitarafındansınıflaraayrılırlar.İstanbul’dakiyüksekokulöğrencilerinden“piyade, levazım, sana-yii harbiye, hekim, dişçi, eczacı, kimyager” sınıflarınaayrılanlarİstanbulÜniversite-si’nintalimtaburundayüksekehliyetnameninpiyadecilikprogramınıgörürler.DiğersınıflaraayrılanlarisesınıflarınaaitprogramlarıİstanbulKomutanlığı’nınsınıfkıta-larındatakipederler.SadeceDemiryollarınaayrılanlardemiryolukıtalarındaprogramtakibiyaparlar.Ankara’dakiyüksekokullaradevamedenlerşimdilik“piyade, topçu, süvari, hekim, baytar, eczacı, dişçi, kimyager, sanayii harbiye ve levazım”sınıflarınaayrılırlar.Topçuvesüvarisınıflarınaayrılanlarmuhafızalayında;diğerlerininhepsibirdenAnkara piyade alayındaki talim bölüğünde ders ve talim görürler.Yüksekehliyetnameyeaitkampdönemiaynıkıtalardageçirilir.Kampsüresiyüksekokullarınbirinciveikincisınıflarındaonbeşergünolmaküzeretoplam30gündür.

YirminciMadde,yüksekaskeriehliyetnameninokulunmezuniyetdiplomasıylabirlikteverildiğinibildirir.Ayrıcaüçyıldanfazlaeğitimsüresiolanokullardayüksekehliyetnameyehakkazanıpdaçeşitlisebeplerdendolayıokuladevamedemeyenleredeehliyetnamelerinivermekuygundur.31

29 a.g.e.,s.8-9.30 a.g.e.,s.9.31 a.g.e.,s.10.

Günseli GÜMÜŞEL

8

YirmiikinciMaddeyegöreöğrencilerderslerevetalimleredevametmeyesonra-sındadakampaçıkmayamecburdur.Kıtakomutanlarıheröğrenciiçinayrıbirdevamcetvelivesicilkâğıdıtutarlar.Gerektalimkıtalarında,gerekseçeşitlisınıfkıt’alarındaheryıldevamedenöğrencininsayısıilebuöğrencilerindurumları17.ve18.Madde-lerdegönderilmesiistenenraporlarileyıllıkkampraporlarıveverimcetvelleritalimve sınıf kıtaları tarafındanyapılarakkolordularcaGenelkurmay’agönderilir.Talimvesınıfkıt’alarındatalimgörenlerinelbiselerivemalzemeleriordutarafındanteminedilir(YirmiüçüncüMadde).

İstanbulveIV.KorKomutanlıklarıtalimvesınıfkıtalarınınbütünişleriniteftişvetakipeder;çalışmalarıntalimatnameyegöredevamınısağlarlar(YirmidördüncüMadde).

Talimvesınıfkıt’alarınadevamedenöğrencilere,özürleriyüzündenbağlıolduk-larıokulmüdürleridehaberdaredilerekbirhaftayakadarizinverilebilir.İzinliolduklarısüredeişlenenderslervetalimlerisedönüştetamamlandırılır(YirmibeşinciMadde).

Sonrakimaddeyegöreöğretmensubaylar sadecetalimatnamedekiesaslaragöredersyılıiçindeaskeridersvetalimlerden;kamplardadakampprogramlarındanyokla-maveimtihanyaparlar.Busınavlarınşartlarıokulmüdürlüklerineöncedenbildirilir.32

Talimatnamede“Vasıtaların Temini”başlığıaltındaokullardaaskeridersler,ta-limlervekamplariçingerekliolansilahvevasıtalarilebunlarınordutarafındanteminedilmesiayrıntılıolarakanlatılır.Listelenenvasıtaveadedişöyledir:

“a) Piyade tüfeği; orta ve muadili olan mektep talebeleri ile, lise ve muadili olan mekteplerde her talebeye bir.

b) Hafif makineli tüfek; orta ve muadili olan her mektebe bir, lise ve muadili olan mekteplerde 20 kişiye bir.

c) Ağır makineli tüfek; talim ve tedris maksadı ile her mektebe bir.

d) Lüzumu kadar teçhizat, spor ve atış malzemesi, çadır.

e) Her talebe başına bir takım haki yazlık ve kışlık elbise.”33

Dersyılıiçindeeğitimamacıylaalınansilahlarınsubayöğretmentarafındanza-manındaalınıpişibitincedeorduyateslimetmesigereğihatırlatılır.Ayrıcakaybolan,kırılanveyabakımsızlıktanzarargörensilahvemalzemelerinbedelleribunasebepolanlaraödettirilir.Programlaragöreatışlardasarfolunancephanevemanevrafişeğiiseherhangibirücretetabiolmadanordutarafındanverilir.AncakAskerliğeHazırlıkeğitimiverilensınıflardaöğrencilerGenelkurmaytarafındanokutulmasıkabuledilenkitaplarıkendileriteminetmekzorundadırlar.Derskitaplarıiseherdersyılıbaşındanonbeşgünöncesatışaçıkarılır(YirmisekizinciMadde).34

32 a.g.e.,s.11.33 a.g.e.,s.12.34 a.g.e.,s.12-13.


9

1935TalimatnamesiAskerliğeHazırlıkdersleriyleilgilitümbelgelerhakkındabilgiverir.

OtuzuncuMadde“Askerliğe Hazırlık Derecesini Gösterir Vesika”hakkındadır.Herhangibirsebepleokuldanayrılanöğrenciye;eğitiminiterkettiğizamanakadargör-düğüaskeridersvetalimleriçinbuvesikaverilir.Verilenvesika,karşılığıolanehliyet-nameiledeğiştirilmedikçeöğrencininaskeridurumunaaithiçbirhaktanyararlanılamaz.

Sonrakimadde“tasdikname” konusundadır. İlgili maddeye göre okuma yılıiçindeokuldeğiştirenöğrenciyeookultarafındanverilentasdiknamedeaskeridersvetalimprogramlarınınhangimaddelerinigördüğüifadeedilir.Ayrıcasubayöğret-mentarafındanhazırlanacaköğrencisicilininbirörneğiokulmüdürütarafındangizliolarakgittiğiokulunmüdürüaracılığıylaAskerlikdersiöğretmeninegönderilir.35

Ortaehliyetname,ortaokuldiplomasıylabirlikteortaokulubitirenlere;tameh-liyetnamelisediplomasıalanlaravedengiokullarınmezunlarınaokuldiplomalarıilebirlikteverilir(OtuzikinciMadde).

TeorikveuygulamalıAskerlikdersisözlüyoklamaları,okullarınsubayöğretmen-leriilekorkomutanlıklartarafındantayinolunacakyüzbaşıdanalbayakadarrütbedekiikisubaydanoluşanbirheyettarafındanyapılır(OtuzüçüncüMadde).Dönemlerinsonundayapılansınavlarodevreyeaitprogramıntamamındanyapılır.Sınavlarsözlüveuygula-malıdır.Sınavheyetiöğrenciyeilgiliprogramkonularınındışınaçıkmadanenazüçyadagerekligörürsedahafazlasorusorar.Öğrencininvereceğicevabaveuygulamasınagörebirisiteorikdiğeriuygulamanotuolmaküzereikinotverilir(OtuzaltıncıMadde).Başarılıolanöğrencilerinaskeriehliyetnameleri;askeriorta,tamveyüksekehliyetnamelerörne-ğinegöreMilliMüdafaaVekâletitarafındanhazırlanırvemıntıkadakiokullaradağıtılmaküzerekolordularaveilgilimakamlaragönderilir(OtuzsekizinciMadde).36

Sonolarakisetalimatnameningeçicimaddeleriaçıklanır.Bahsedilenmaddeleregöre,ortaokullarınsonsınıflarıileliselerdevemuadiliokullardakısmendersvekampgörmüş,kısmengörmemişyadahiçdersvekampgörmemişolanöğrencilerbulun-duklarısınıflarıneğitimöğretiminitakipetmekvebunlaraaitşartlaratabitutulmaklabirlikte bir iki yıl içinde önceki yıllardan eksik gördükleri veya hiç görmedikleriders ve talimlerden sınava alınarak normal düzene sokulacaklardır. Bu durumdakiöğrencilerin kampları Askerlik dersi öğretmenleri ve okul müdürlerinin birliktebelirleyeceklerişartlaragörebeşgündahasürdürülebilir.Aynıdurumdaolanyüksekokulöğrencilerideaynıuygulamayatabitutulmaklaberaberbirinciveikincisınıflardaorta ve tam ehliyetname eğitimi almaları uygun görülür. Bunlardan İstanbul’dakiokullardabulunanlaraÜniversitetalimtaburunda;Ankara’dabulunanlaraiseAskerlikdersiöğretmenleritarafındanAnkara’dadersanlatılır.37

35 a.g.e.,s.13-14.36 a.g.e.,s.15.37 a.g.e.,s.19.

Günseli GÜMÜŞEL

10

Askerliğe Hazırlık Kampları

Biröğrenciyüksekokuldanmezunoluncayakadarliseninilksınıfındanitiba-ren üç kamp görür.Her kamp 20 gündür.Kamp yerleriÜniversiteTaburları tara-fındanseçilirveçadırlıordugâhşeklindekurulur.38ÖğrencilerinseviyelerineuygunolduğubelirtilenortaokullarınveliselerinAskerlikkamplarındayapılantalimlerindeöğrencilere atış kaideleri öğretilir.Ayrıca ağır ve hafifmakineli tüfeklerin sökülüptakılması ve kullanılması gösterilir. Öğrencilere okullardaki Askerlik derslerininuygulamalı kısımlarındagördükleri tek er talimve terbiyesi, tatbikatlar kamplardaenbaştanvedahaesaslıolarakgözdengeçirilir.Manganınyanaşıkvedağınıkdüzenşekilleri,mangaiçindemuhtelifmuharebeşekillerinegöreharekettarzlarıöğretilir.39

Kampaçıkacakyüksekokulöğrencileritalimtaburukışlalarınayazlıkelbise-lerinigiymişolarakgelirler.Bölükvetakımlarıdâhilindemangalardakivazifelerinegöresilahveteçhizatlarınıalırlar.Bukamplardatümöğrencilerekısasürelerhalindetopçuluk,piyadetopu,havantopuvetanklarsubaylartarafındangösterilir;toplarınatışları,hareketlerivekullanılmasıhakkındabilgiverilir.Ayrıcaaskeriöğretmenlertarafından“topoğrafya, muharebe, istihkâm ve sıhhi koruma dersleri” verilir.Kamptahersabahkahvaltıdanönceyarımsaattoplucaidmanyapılır.Öğrenciler15-25kmyürütülür.Yürüyüşidmanlarındakiamaçöğrenciyekıtahalindevesilahlakomutaveemiraltındanasılyürüyeceğinigöstermektir.

Kamptabulunanların tavırvehareketleri talimatname ilebelirlenir.Bütün iş-leringünlükçalışmaprogramıiçindekizamanıvemüddetibellidir.Kamptagörevlisubaylar işlerinyolundagidipgitmediğinikontrolederler.Bunedenlekamphayatıdüzenlivesadedir.Dinlenmesaatlerindekiöğrenciordugâhiçindetamamenserbesttirveresim,şiirgibigüzelsanatlarlaveyaokumaklameşgulolurlar.Borusesiniduy-duklarıanisetekrartoplanırlar.Kampdönüşündeöğrencilerdahadisiplinlivemillidavayıanlamışolarakevlerinegiderler.40

Savaş Mecmuası yazarının ziyaret ettiği kamptaki öğrencilere “vatan sizdenhizmetisteseneyaparsınız”sorusunusorduğundaaldığıcevapdakampınkazandır-dıklarınıteyitederniteliktedir:

“Koşarız!... Bizim yaşımıza ne bakıyorsunuz? Biz asker oğlu askerleriz. Mek-tepte gördüğümüz nazari askerlik derslerinin tatbikatını da ikmal ettik. Türk genci vatan hizmetinden kaçmaz. Bunu dost da düşman da böyle bilsin!”41

38 Yenisabah, 9Ağustos1939.39 Türkiye Cumhuriyeti Maarifi 1941- 1942,s.116-117.40 a.g.e.,s.117-119.41 “LiselilerKampaÇıktı!”,Savaş Mecmuası,Yıl1,Sayı8,1Temmuz1940,s.9.


11

“Milletin istiklalinin aynası, çalışkan, sportmen, vatansever ve damarlarında mevcut asil askerlik kanıyla doğan Türk gençlerinin, küçük yaşlarda yurt müdafaa-sına hazır birer asker”halinegetirilmesiiçinaskerliksanatınıöğrenmelerişarttı.42

Uygulamalarınıbuamaçlasürdürenaskerlikkamplarınasadecedergilerdedeğildönemingünlükgazetelerindedegenişyerayrılır.

28Temmuz1928tarihindeyaniaskerlikkampıuygulamasınınhenüzikinciyı-lındabirgazetedeerkeklerinAskerliğeHazırlıkkampıhaberyapılır.“Gençleri As-kerliğe Hazırlamak İçin Açılan Kamplar Bu Sene Feyizli Neticeler Veriyor”başlık-lıhaberdekampaçıkmışbirgrupöğrencitalimyaparkengörülür.Haberdegençleriaskerliğehazırlamak içinkabul edilenkanununnekadar iyi sonuçlarverdiğinden;merkezİstanbulolmaküzeredahabirçokvilayetteaçılankamplarakatılanaskerlikzamanıgelmemiş“çocukların”vatansavunmasınakoştuklarıaktarılır.43

İlgilihaberlerdenbirdiğerine16Temmuz1936tarihliUlusgazetesiyerverir.AnkaraErkekLisesi’ninAskerlikkampınınKültürBakanıB.SaffetArıkanveTümenKomutanıTümgeneralKemalGökçetarafındanteftişedilipbeğenilmesihaberolarakverilir.AnkaraErkekLisesiöğrencilerininaskerliköğretmenleriningözetimialtındaSolfasolKöyü44 yakınlarındaheryıl kurdukları kampta çeşitli askerlik tatbikatı vejimnastikyapılır.Kampteftişindeöğrencilerindurumları,yemekleriveçadırlarıba-kanvekomutantarafındanbeğenilir.45

30Temmuz1937tarihindebukezaskerlikkamplarınıziyaretedenUlusyazarıCemalKutay46olur.Yazar,AnkaraErkekLisesi’ninaskerlikkampında47geçirdiğibirsaatianlattığı“Milli Hazırlık Kadrosu İçinde Türkiye”başlıklıhaberindeihtiyarbirköylüylearalarındageçenkonuşmayıaktarır.Diyalogungeçtiğiatmosferinzihindecanlandırmasıbakımındanilgilikonuşmaaynenaktarılacaktır:

42 Türkiye Cumhuriyeti Maarifi 1923- 1943,MaarifMatbaası,Ankara,1944,s.116.43 “GençleriAskerliğeHazırlamak İçinAçılanKamplarBuSeneFeyizliNeticelerVeriyor”, Ulus, 29

Temmuz1928.44 AnkaraşehirmerkeziileÇubukÇayıvadisineyakınolanköyünTürklerinilkyerleşimyerlerindenol-

duğusöylenir.“Solfasol”kelimesi“sol”ve“fasol”kelimelerininbirleşmesindenmeydanagelmişolancoğrafibirtanımlamaolup,“soldabulunanara,dere,vadi”anlamınagelir.Köyüncoğrafikonumudabutarifeuygundur.AnkaraTahrirdefterlerindedeköyünadı“Solfasol”olarakgeçer.Resmikayıtlarda“Zülfadi”kelimesikullanılır.

45 “AnkaraErkekLisesininAskerlikKampı”, Ulus,16Temmuz1936.46 Kutay,tarihçiyazardır.1924-1928yıllarıarasındaAnadoluAjansı’ndamuhabirlik,Hâkimiyet-i Milli-

ye’deistihbaratşefliğivefıkrayazarlığıyapar.Konya’daYeni Anadolu Gazetesi’niveZaman dergisini;İstanbul’daHalk gazetesiniveMillet dergisiniçıkarır.Ayrıcapekçokgazetevedergideözellikletarihikonulardayazdı,Ulus gazetesibunlardanbiriydi.

47 Ulus, 23Temmuz1939.

Günseli GÜMÜŞEL

12

“İhtiyarköylüyesordum:

- ‘Baba kamptan memnun musunuz?

- Kamp da ne demek oğul? Burada her gün düğün var. Bizim zamanımızda askere giden yas tutar, analar babalar bir daha gelmiyecek evladlarının arkasından sel gibi gözyaşı dökerlerdi. Şimdi gelenler degülüyoronlarıgönderenlerde…’

İhtiyarköylüdayınıngözlerinde,Yemen’in kızgın çöllerinde boşuna harcanan Türk nesillerinin ıstırabını bulabilirsiniz. Fakat o, bir yaz bulutu gibi gelip geçmiştir. Kampa doğru dönünce bakışı yirmi yaş delikanlılığının ateşini taşıyor. Bu bile ona, acı ve bahtsız dünü unutturacak değerde bir teselli değil midir?”48

Kutay’ınkonuştuğuihtiyaradamıneskiveyenitarihetanıklığıgerçektendik-katedeğerdir.SürekligeçmiştendersçıkaranveCumhuriyet’iniyilikleriniheryollazihinlerinekazımayaçalışanbirneslineskidenkorkulanaskerliğimillivegururdu-yulacakbirkimlikhalinegetirmesigerçektenanlamlıvekeskinbirdönüşsayılırdı.

Aynıgazete19Temmuz1939tarihindeyinebirAskerlikkampıhaberiyayın-lar.“Kamp ve Türk Gençliğinde Askerlik Sevgisi”başlıklıhaberdeilkdikkatiçekenkamptakiöğrencilerihafifmakinelitüfekleateşederkengösterenbirfotoğraftır.49

Buhaberinyayınlanmasındanbirkaçgünsonraöğrencilerinaskerikamplarınıbitirdiklerihaberisütunlardayeralır.Ankara’dakiortaokulveliseöğrencilerininbuyılkıkamplarınıbitirdikleribildirilenyazıda,öğrencilerinaskerikıyafetlerinigiyin-mişhaldeveönlerindebandoileayrıayrıUlusMeydanı’nagelerekabideyetörenleçelenkkoyduklarıanlatılır.50AyrıcahaberinaltındaöğrencilerinUlusMeydanı’ndaİstiklalMarşısöylerkenbirdefotoğraflarıvardır.

1Ağustos1939tarihliYedigünmecmuası,“demokratŞefİsmetİnönü”nünbü-yükoğluÖmer İnönü’yüAnkara’daarkadaşlarıylabirliktebulunduğu lise askerlikkampındaziyareteder.HabermetnininyazarıSabihAlaçam51,babasıgibibiraskerolmakisteyen“Küçük İnönü”nünelindekisilahlaçokmutluolduğunubelirtir.52Ha-berindevamında,Söğütözü’ndebulunduğukamptaağırlaştığındanveolgunlaştığın-danbahsedilenÖmerİnönü’nünkamphayatınaalıştığıçünküaskerliğiçoksevdiğiaktarılır.Metinde, İsmet İnönü’nünSöğütözü kampını ziyaretinden bir anekdot davardır:

48 “AnkaraErkekLisesininKampındaBirSaat”,Ulus,30Temmuz1937.49 “KampveTürkGençliğindeAskerlikSevgisi”,Ulus,19Temmuz1939.50 TalebelerAskeriKamplarınıBitirdiler”,Ulus,23Temmuz1939.51 Alaçam,oyıllarınpopülergazetecilerindendir.Askerikonularıiçerenröportajlarıylatanınır.52 “ÖmerİnönüAsker”,Yedigün,Sene7,No334,Cilt13,1Ağustos1939.


13

“MilliŞefİsmetİnönü,Söğütözükampınışereflendirdiğigün,

<<Ömernerede?>>diyesormuşİsmetİnönü.

Çadırındaistirahatediyormuş,söylemişler.MilliŞefgitmiş,Ömerİnönü’yevemangaarkadaşlarına:

<<Nasılsınızoğullarım?>>demiş.

<<İyiyizbabamız!>>cevabınıvermişler…”

Alaçam’agörebukısaamabirçokşeyiiçinealankonuşmaMilliŞefilebütünTürkçocuklarıarasındakibabaoğulilişkisini;büyüğünsevgisiniveküçüğünsaygı-sınıgöstermesibakımındanönemlidir.Ayrıcaöğrencileresorduğusorularkarşısındaaldığıcevapların,Cumhuriyetçocuklarınındemokratikreelmantığınıgösterdiğifik-rindeolanyazar,röportajındaÖmerİnönüvearkadaşlarınınhepbirağızdansöylenencümlelerinedeyerverir:

“Tüfeğimiz namusumuzdur, onunla yatarken de beraberiz!” 53

Alaçam,haberininsoncümlelerindeAnkara’yadönüşyolundabusözünkulakların-dahiçdurmadançınladığınıvekendisinikahramanlarındiyarındahissettiğiniyazacaktı.

BudiyaloglardananlaşıldığıüzereaskerlikkamplarınınTürkgençleriniyurtsa-vunmasınahazır,vatanseveraskerlerolarakyetiştirmesiamacı54ilgilidönemdekabulgörenbirmisyondurveuygulamadadabaşarıyaulaşmışgibigörünmektedir.

Bir tarih bilinci yaratmada, bir devletin siyasal ve kültürel yaşamıyla özdeş-leşmeyi sağlamada ve en önemlisi ulusal geleneklerin ve şuurun oluşturulmasındaeğitimibiraraçhalinegetirmeninyirminciyüzyılıntemelözelliklerindenbirioldu-ğusavunulabilir.Hernekadargünümüzdenbakıldığındabutüruygulamalarıninsanhaklarınıgözetmeyenveiçekapanıkyaklaşımlarolduğufikrikulağadoğrugelsedeodöneminşartlarındamilliyetçiakımtemelindeöğrencilerebuolgununaktarılmasızorunluydu.Bununenyaygınyoluisederskitaplarınıkullanmaktı.Derslerdeişlenenkonularda ulusal tarihin olağan “malzeme” sınırlamasıyla karşı karşıya kalınmasınormaldir.Tarihselsüreçlereilişkinbasitleştirilmişanlatımlarveaçıklamalarelbettekiyanlıbirbakışanedenolur.Dost-düşman,iyi-kötügibikutuplaşmışkavramlarınsıkkullanılmasıgeneldeolumsuzçağrışımlaryaparancakTürkiyeCumhuriyetikadargenç ve hızla gelişmeye hazır bir tasarımın durup yöntemleri sorgulayacak vaktiyoktu.Ulusallaşmabakımındaneğitimsürecinindedevlet,milletveorduüçlemesininolumluveişlevseltaraflarınayönelmesibuçerçevedeanlamlıydı.

BuyönelişinvebütünleşmeninenbelirginörnekleriyleAskerliğeHazırlıkDers-lerikitaplarındakarşılaşıldığınısöylemekyanlışdeğildir.

53 Yedigün, 1Ağustos1939.54 Vatan, 3Eylül1949.

Günseli GÜMÜŞEL

14

Erkekler İçin İlk Ders Kitabı: Askerliğe Hazırlık Dersleri (1926)

Analiz edilecek ilk ders kitabıAskerlik derslerinin verilmesine karar verilen1926yılındayazılmışAskerliğe Hazırlık Dersleri adlıderskitabıdır.BukitabınenönemliözelliğiCumhuriyetDönemiaskerlikdersleriuygulamasının ilkderskitabıolmasıdır.Derskitabıyazarıdabuehemmiyetinbilincindeolduğundankitabınbaşına“Muallimlere Bir İki Söz”başlığıylabirmetinekler.CemilTahirherkonudaolduğugibiaskerliğeaitkonulardadateorikbilgininpratikhaledönüştürülmesininönemin-denbahsederekcümlelerinebaşlar.Öğretmenedüşen ilkgörevin,derslereöncedençokiyihazırlanmasıveogünkükonuyaaitharitalarınvemalzemelerindersegetiril-mesininöğrencininanlayışını çokkolaylaştıracağınıunutmamasıolduğunubelirtir.Örneğintüfektarifedilirkensınıftabirtüfekolmalıdır;makinelitüfektarifedilirkenyakınlardakibirkıtadanbirmakinelitüfeködünçalınmalıdırhattatopuntarifedildiğiderslerdecivardatopçukıtasıvarsaokulbahçesinebirtopgetirterekdersitopunba-şındaanlatmaköğrencidedersekarşıhevesuyandırabilir.Yazar,butürhazırlıklarınyalnızca öğretmenin görevi olmadığını, okul idaresinin de alet ve edevatın teminikonusundayardımetmekzorundaolduğunuhatırlatır.

Ardındansavaşlarıdeğişenniteliğinevurguyaparveharplerinartık“millet har-bi”şeklindeyürütüldüğünedeğinir.“Kadınlı erkekli milletin her ferdi” harbefaydalıbir görev almak zorundadır.Buyüzdendeharbinnasıl yapıldığını sadecemesleğiaskerlikolanlarındeğilherkesinbilmesigerekir.Yineyazaragöreordununasılgöreviharbiyapmakdeğil, seferdevebarıştamilleteharpusulleriniöğretecekbir“okul” işlevigörmektir.Ayrıcaharptetoplananmilletisevkveidareedendeyineordudur.Harbi ve usullerini öğrenmek herkes için bir vatan vazifesidir. Askerlik bilgisiniöğrenmekbuvazifeninbaşındagelir.BunedenleErkan-ıHarbiyeUmumiyeRiyasetiaskeri liselerehaftadabir saatolmaküzereaskerlikbilgisidersikoymuştur.Yazar,sivilliselerdedebudersinokutulmasınınmutlakbirgereklilikolduğununaltınıçizerve “pek yakınlarda” buderslerintümliselereverileceğindenşüphesiolmadığınıbe-lirtir.Budurumdadoğalolaraköğretmenlerinveöğrencilerinbirkitabaihtiyacıola-cağınıçünküderslerdebirliksağlanmasıgerektiğinidüşünenyazar,buamaçiçinkitapyazdırdığını aktarır.Buders kitabının“düşündüğü kaideyi temin ederse bahtiyar” olacağınısöyleyereksözlerinesonverir.55

Yazarsekizbölümeayırdığıkitabınınilkbölümünde“harp nedir, harbin zaru-reti, askeri sınıflar, muhtelif sınıflar ve nasıl kıtaat oluşturulur”gibikonularadeğinir.Sonrakibölümeaskerlikvazifesinianlatarakbaşlar.Daimiorduyaaskertoplamausul-leriveTürkiyeOrdusuteşkilatıileilgilibilgiverir.DahasonraTürkordusuteşkilatınıYeniçeriveNizam-ıCedidordularıylakarşılaştırırkibukonudakibirkarşılaştırmayasonrakiyıllarınderskitaplarındakarşılaşılmaz.Üçüncübölümdedahasoyutkonularadeğinilir:askerlikteitaat,arkadaşlık,saygı,selamlama,namus,şeref,doğruluk,sada-katgibi.Sonrakibölümdekesicialetler,ağırsilahlar,tüfekparçaları,mermiler,mer-

55 CemilTahir,Askerliğe Hazırlık Dersleri,HarbiyeMektebiMatbaası,İstanbul,1926,s.1.


15

milerinatılıpboşalmasıveateşalması,hafifmakinelitüfeklervemermileri,otomatiktüfeklerinbaşlıcaparçaları,tabancalarvemermileri,tüplüveotomatiktabancalarvesonolarakişarettabancalarıkonularınadetaylarıyladeğinilir.Bufasıldasilahlarınvemermilerinözenliçizilmişkarakalemtasvirlerivardır.Yalnızcasilahlarvemermilerdeğil,savaşaletveedevatlarınındaçizimleriyapılır.Herçiziminaltınakısaaçıkla-malaryapılır.

Beşincibölümdenişanalmakveatışyapmakkonusunaçokgenişyerayrılır.Öğrencilere“yere yatarak, diz üstünde, oturarak; tüfeği dayayarak ya da dayamadan nasıl nişan alınacağı” detaylarıyla anlatılır.Bunlardan önce ise temel bilgi olarakkabzakavramak,tetikdüşürmekvenişannoktasıakıcıbirdilledetaylarıylaanlatılır.Altıncıbölümharitayavetopoğrafyayaayrılır.Nasılharitaokunacağı,krokiyazıla-cağı,mikyasusullerivepusulaylaveyapusulasız(güneşle,aylavesaatle)nasılyönbulunacağıkonularındanbahsedilir.Arazişartlarınınharitalardanasılgösterileceğiyleilgiliöğrenciyeresimlianlatımlaryapılır.Sıradakifasıldamilletinseferdekivazifelerivebirliklerüzerindedurulurkensonbölümdebukonularbirazdahageliştirilir.Mu-harebeçeşitlerininanlatıldığıbaşlıklardaKosovaMuharebesi,NiğboluMuharebesi,VarnaMuharebesi ve İstanbul’un Fethi konularına değinilse de bu olayların tarihideğilaskeriyönleriüzerindedurulur.Kısacasımuharebeharitalarıüzerindensavaşınnasılvehangitekniklerleyapıldığıanlatılır.

1920’li Yılların Askerliğe Hazırlık Ders Kitapları

1928yılındaFenTatbikatMektebiMüdürü,KaymakamAbdullahMuhlis ta-rafındanyazılanMuvasala ve Muhabere ve Umur-ı Havaiye Dersleri Notlarımdan isimliderskitabının,1926yılındayazılanderskitabınagöredahasomutveteknikko-nularadeğindiğigörülür.“Harbiye Mektebi Zabitan Kursu ve İhtiyat Zabitanlarıyla Harbiye Sınıflarına”okutulmaküzerehazırlandığıkitaptamoraldeğerlereyerveril-mez.Yollar,yollarıninşaedildiğimalzeme,yolgüzergâhlarıvehücumhesaplamaları,bataklıktanasılyolinşaedileceği,yollarıntamiratıvenehirüzerindekiyollargibialtbaşlıklaraçılır.Elektrikotomobilleri,motorlarveözellikledeşimendiferlerhakkındadetaylı izahatagirişilir:şimendifergüzergâhınınteminvetespiti,raylar,şimendifermalzemeleri, şimendiferlerin işletilmesi, şimendiferlerde işaretler,nakliyatusulleri,barışveseferzamanlarındaşimendiferteşkilatlarıveusulleriidaresi,şimendiferkıta-atınınistihdamıveişletilmesigibi.56

1929yılındayineCemilTahirtarafındançıkarılanderskitaplarındanbirisiokul-lardaokutulur.Kitabınilkdersihavakuvvetlerininönemineveteşkilatyapısınaayrı-lır.Anlatımboyuncaöğrencilerinanlayabileceğisadeliktecümlelerkuranyazar,havakuvvetlerininöneminişusözlerleizaheder:

56 AbdullahMuhlis,Muvasala ve Muharebe ve Umur-ı Havaiye Dersleri Notlarından,HarbiyeMektebiMatbaası,İstanbul,1928.

Günseli GÜMÜŞEL

16

“… düşmanlar kara ve deniz hudutlarının kapalı olduğunu görünce kuvvetlerini havadan memleketin içine saldırtıyor. O halde memleketin hava kapılarını da kapa-mak lazımdır.”57

Ülkeyimilletin evi olarak gösteren bu anlatış elbette ki öğrencilerin aklındakalacaktı.

Havateşkilatındansonraanlatılandenizteşkilatıkonusundatarihibilgininyanısıradaireveşubelerindeverildiğigörülür.Ayrıcaherdersinsonuna“Sualler”başlı-ğıylabilgiyeyöneliksorulareklidir.Busorularyorumakapalıdırveöğrencilerinez-berledikleribilgileriyoklamayayöneliktir.İkincifasılikigenel“ders”başlığıileAs-kerlikmükellefiyetineayrılır.Birinciders“yeni kura efradının tertip ve taksim usulü, tertibat değiştirilebilir mi?”sorusuylabaşlarveçoknetbircevapverilir:“Mümkün değildir.”

Aynıfaslınikincidersiaskerdenkaçmanıncezaları,askerdenkaçanlarınnesu-retletakipedileceği,ilkvesonyoklamalaragelmeyenlerincezaları;bekayalık,saklı-lık,firarveizinsizlikcezalarıanlatılır.Bukısımdaaskerdenkaçanlarkonusununüze-rindeözellikledurulur.Askerdenkaçanların“asla kurtulamaz”olduklarışusözlerleifadeedilir:

“Her ne suretle olursa olsun askerlikten kaçanlar, vatan borcunu ifadan savu-şanlar kanunun önünden kurtulamaz.”58

Diğer bazı geç dönem kitaplarında “Türkün zaten askerlikten asla kaçmaya-cağı” varsayımı öne sürülürken bu kadar erken tarihli bir ders kitabında her türlüolumsuzluğunolabileceğininkabuledilmesivekanungücünesığınmaolgunluğunungösterilmesidikkatedeğerbiryaklaşımdır.

Sonikidersteisemuharebearabaları,zırhlıotomobillervebunlarakarşınasılkorunacağınıanlatır.Bubölümdedikkatiçekenşeymuharebearabalarındankorunmakonusundakarşılaşabilecekher türlü pozisyonun“yanlış” ve“doğru” ifadeleriyletoplam27görselletektekaçıklanmasıdır.Bukonulardadetaylıtalimatverilir.Asker-lerdencanlarınıhiçdüşünmedenfedaetmelerideğilkendilerinikorumalarıbeklen-mektedir.Buönemlibirzihinselodaktıçünküsonrakiyıllarınbirçokderskitabındaöğrenciaskerdenbekleneninhiçbirşeydüşünmedendüşmanaatılmakolduğumetin-lerdeanalizedilecektir.

Kitabınsonfaslı“Askeri Tarih”konularındanoluşur.Belkidederskitabınınencanlıkısmıburasıdır.İlkkonuolan“Balkan Seferi”niöğrencininRumeliharitasındantakipederekanlamasıgerektir.59BalkanSavaşları’nınbaşlaması“…en zayıf bir za-

57 CemilTahir,Askerliğe Hazırlık Dersleri Dördüncü Kitap,HarbiyeMektebiMatbaası,İstanbul,1929,s.3.

58 Tahir,a.g.e.,s.16.59 a.g.e.,s.109.


17

manımızdı. Bu fırsatı kaçırmadılar…”60 sözleriyle açıklanır. Daha sonra harp tümaskerivecoğrafiyönleriyleelealınırveBulgarlarlayapılanKırkkiliseMuharebesi,LüleburgazMuharebesi, ÇatalcaMuharebesi ve Edirne Kalesi olaylarına bölünür.SavaşıngelişmesiharekâtlarbakımındandeğerlendirildiktensonraBulgarlarhakkındadikkatçekicibirifadeyeyerverilir:

“Bulgarlar Türk askerini ve bir kısım halkını her tarafı nehirle çevrilmiş bir adacığa doldurmuş, aç, biilaç hastalıktan sefil, perişan olmalarına, birçoklarının ağaç kabuğu kemirerek karınlarını doyurmak istemelerine seyirci kalmış, ölümlerini tacil etmişti…”61

Savaşlarvemuharebelerkısmındageneldedetaylıaskerideğerlendirmelerya-pılsadabazendozundabırakılarakbutüranlatımlaragirilmiş.“dozunda”kelimesi-ninkullanılmasebebiburadakiifadelerindoğrudanyabancıdüşmanlığınıçağrıştırma-masıdır.Savaşortamındaolanbirolayaktarılır.Ancakincelemekapsamındakibazıkitaplardadüşmanlığıvehattaintikamalmayıöğütleyenifadelerlekarşılaşılacakvebuifadeleresırasıgeldikçeyerverilecektir.

KafkasCephesimuharebelerininanlatıldığıdersteErmeniayaklanmasınade-ğinilir:

“… Zaten Ermeniler eskiden beri içimizde teşkilat yapmışlar, silahlar, bombalar hazırlamışlar, saklamışlar Rusların bir işaretini bekliyorlarmış…”62

Ermeniayaklanması ile ilgiliklasik“sadık tebaa”vurgusuburadagörülmez.Zatenulusçulukzemininekurulmuşbirdevletinböylebirvurguyukullanmasınage-rek de yoktur.Aynı şekildeErmeni göçüne de uzunuzundeğinilmez.Ermenilerin“orduyu arkadan vurmaya kalkışmaları üzerine ordu kumandanının gösterdiği lüzum üzerine…”Ermenilertoplanarakkafilelerhalindecephedenuzakmıntıkalaragöçetti-rilmişlerdir.İfadedenanlaşılacağıüzerebumantıksalbirgerekliliktiveyapıldımesajıverilir.

İlgilifaslınsonundaÇanakkaleMuharebeleriaskeridetaylarlaanlatılır.

1930’li Yılların Askerliğe Hazırlık Ders Kitapları

CemilTahir’in1930yılındaAskerliğe Hazırlık Dersleri kitabında63değinilenkonular okutulduğu sınıf itibariylebir önceki yılınkitabınınkonularından farklılıkgösterir.Bukitaptadeğinilenfarklıkonularşunlardır:Müdafaa-iMilliyeVekâletiveTeşkilatı,Erkan-ıHarbiyeUmumiyeRiyasetiveteşkilatı,neferineşyaveteçhizatı,kışlavekoğuşhizmeti,tayyarelerekarşıkorunmak,araziarızalarınıntaramailegös-

60 a.g.e.,s.110.61 a.g.e.,s.117.62 a.g.e.,s.136.63 CemilTahir,Askerliğe Hazırlık Dersleri Üçüncü Kitab,HarbiyeMektebiMatbaası,İstanbul,1930.

Günseli GÜMÜŞEL

18

terilmesi,memlekettecasuslar,keşif,emniyetvetarassut64,öncü,yancıveartcı,93RusSeferive1897YunanHarbivePlevneMuharebeleri’dir.

Müdafaa-iMilliyeVekâletiveTeşkilatıbuderskitabında ilk sıradakiderstir.Kara,denizvehavakuvvetlerininvazifelerivedaireleriverildiktensonraöğretmen-lerden,müsteşarlarınkimlerolduklarınısöylemelerinivemümkünseresimlerinigös-termeleriistenir.65

Tayyaretaarruzuhalindenasılhareketedilmesigerektiğikonusutopyekûnharpanlayışınauygunolarak“doğru”ve“yanlış”görselleriyletektekifadeedilmiş.Sondereceanlaşılırşekildeçizilmişgörseller“sokakta, evde, oda içinde, sinemada, büyük bir ticarethanede, pazar yerinde, tramvayda, arabalarda, kırda, istasyonda, trende, trenin kırda durması halinde, geceleyin, gaz bombalarında kırda, gaz bombaların-da odada, gaz bombalarında evde, mayi zehir maddeli bombalarda”başlıklarıylabumekânlardayapılmasıveyapılmamasıgerekenleriaktarır.66

Savaşlarınvetarihiarkaplanlarınınverildiğikısımlardasavaşsebeplerininta-rafsızcaanlatıldığıgörülür.Öğrencikinvedüşmanlığa sevkedilmezbununyerinesebep-sonuçilişkisikullanılarakbazıaçıklamalaryapılır.Ancakgenelolaraksavaş-lardaaskerimevzularüzerindedurulur.

Aynıyazarınyine1930yılındaçıkardığıderskitabındabukezbazıkonufark-lılıklarınınyanısıraanlatımdadagenelvedahakolayifadelerebaşvurulduğuanlaşı-lır.Çoksayıdagörselinkullanıldığıveağırkonularıbilesıkıcılıktançıkarankitabınkonuları“OrduTeşkilatı” ilebaşlar.Konuyla ilgilidersinöğretmenineyinebirnotdüşülür:

“Muallim şimdiki ordu müfettişlerinin ve kolordu kumandanlarımızın isimlerini öğretmenli ve mümkün olursa resimlerini de göstermek suretile talebeye kumandan-larımızı tanıtmalı ve bu kumandanlarımızın harpteki hizmetlerinden bahsetmelidir.”67

“Orduya Efrat Nasıl Tedarik Edilmelidir?”başlığındaküçükzabitlerden“ordu-nun iskeleti”68;zabitlerdenise“ordunun temeli”69olarakbahsedilir.

İkinciFasıl“AskeriMükellefiyet”insondersindeaskerlikşubelerininnasılas-ker topladığıanlatılırkengençleredebirmesajverilir.Bunagöre,askerlikvazifesimukaddesvemübeccelbirgörevdir.Gençlerinbugörevi sevesevekarşılamasıveaskerliksüresinceöğrendiğişeylerinvatansavunmasındaengereklibilgiolduğuna

64 Gözlemdekeşifveemniyet.65 Tahir,a.g.e.,s.5.66 a.g.e.,s.61.67 CemilTahir,Askerliğe Hazırlık Dersleri İkinci Kitab,HarbiyeMektebiMatbaası,İstanbul,1930.68 Tahir,a.g.e.,s.15.69 a.g.e.,s.17.


19

inanmalıdır.Buhizmettenkaçmakyada“sahtekârlığa cür’et etmek gibi adiliklere” tenezzületmemelidir.”70

İfadelerdenanlaşılacağıüzereburadada“Türk asla askerlikten kaçmaz” an-layışındandahagerçekçibirtutumla“buna tenezzül edilmemesi”öğütlenir.Sonrakibaşlıkta asker gençlerden askeri terbiyenin bir parçası olarak soğukkanlı ve cesurolmalarıbeklenir.Buözellikleresahipolmayaninsanların“eyi bir asker ve eyi bir vatanperver” olamayacakları hatırlatılır.71Ancak Türklerin yaratılış özelliği olarakcesur,soğukkanlıveyokluğadayanıklıolduklarıeklenir.Hemensonradaçokönemlibirkonuyavurguyapılır:

“Fakat cesurluk kör körüne nefsi tehlikeye atmak demek değildir. Her askerin ve her Türk’ünvücuduvesıhhatimemleketiçinlazımdır.”72

Silahlarınanlatıldığıdördüncüfasıldaaynıkonuyadeğinilir:

“Muharebede ölümü hiçe saymak her askerin şeref ve namus borcudur. Fakat ölümü göze almanın yerini kestirmek de ayrıca bir vazifedir… Fakat şunu da asla hatırdan çıkarmamalıdır ki vücudu ateşten korumak bahanesile düşmanın üzerine saldırmağı geciktirmek ve arkadaşlarından geri kalmak korkaklık demektir ki korkak insanların kanun mucibince cezası kendi kurşunumuzla ölmektir.”73

Bukeztondabirdeğişiklikyapılmış;askerincanınındeğerliolduğuvurgula-nırkenbirtaraftandagörevleriniihmaledersesonununaynıolacağındanvebukezaskerinalacağıcezagereğikendikurşunuylacanvereceğindenbahsedilir.Kısacasıaskeringöreviniiyivevicdanlıyapmasıiçinonagözdağıverilir.

Takipedenkonuda“kendini düşmana göstermeden yanaşmak mümkün müdür” sorusuna“bittabi mümkündür”cevabıverilir.Arkasındantamondokuzfarklıgörsel-lekendinidüşmanagöstermemehallerigösterilir.

Derskitabınınonüçüncüdersibombalarıkonualır.Bombaçeşitleri,nasılatıl-dıklarıvetesirlerietraflıcaizahedildiktensonraöğretmenegerçektenilginçbiruygu-lamanınnotudüşülür:

“Terbiye-i Bedeniye saatlarında ya talim bombaları veya bomba ağırlığında taşlarla bomba atmak talimi yapılmalıdır.”74

HernekadardahaöncekiaçıklamalarımızdaBedenEğitimiderslerininaskerlikdersineparalel sporuygulamaları içerdiğinibelirtmişolsakdaböylesibir öneriyleanalizkapsamındakibaşkahiçbirderskitabındarastlamayacağız.

70 a.g.e.,s.31.71 a.g.e.,s.33.72 a.g.e.,s.34.73 a.g.e.,s.47.74 a.g.e.,s.64.

Günseli GÜMÜŞEL

20

Aynıderskitabınınyirmibeşincidersindeseferberliktenbahsedildiğisatırlardasonrakikitaplarınseferberlikkonularınınanlatımınadaörnekolacakdüzenliişleyenmakineörneğiverilir:

“Bir makinenin işlemesi için o makineyi terkip eden bütün aletlerin muntazam vazifelerini görmeleri lazımdır. İçinden bir çarkın dişi kırılsa tekmil makinenin işle-mesinde bir intizamsızlık olur. Ordu bir makine gibi intizam ister…”75

“Meşhur Muharebelerimiz” başlıklı son fasıldaÇaldıranMuharebesi,BirinciViyanaSeferi,İkinciViyanaSeferi,İstiklalHarbivemuharebelerianlatılırkenher-hangibirduygusalifadeyerastlanmaz.YalnızcaİstiklalHarbigibimuazzambirese-rinbirdersesığdırılmasınınimkânsızlığınaatıftabulunulur.76Onundışındaharekâtağırlıklı anlatımlarda sıklıkla tertibat görsellerine başvurulur.Bir de İkinciViyanaSeferi anlatımında yenilginin sebebi kumanda heyeti olarak gösterilmekle birlikte“Türkiye’nin düşüşünün başladığı o an”danmemleketiidareedenşahıslarınkişiselkeyifveheveslerinedalmalarınınetkisinededeğinilmedengeçilmez.77Bitirirkenderskitabındayazımnoktalamaanlamındaenazözengösterilenkısmınharplerbölümüolduğunusöylemekgerekiramadiğeryandanilgilibölümgörseller,çizimler,tertibat-larveharitalarbakımındançokgüçlüdür.

1930yılınınbelkideençoksesgetirenAskerliğeHazırlıkderskitabı,MuallimAfet’in“Askerlik Vazifesi”dir.İlgilikitapYurtBilgisinotlarındanderlenmişolupki-tabınyazılışaşamalarınıAtatürk’ünbüyükbirdikkatleizleyipgerekligördüğüyer-lerdemüdahalelerdebulunduğuveyakonularaeklemeleryaptığıyaygındilegetirilenbirgerçektir.DöneminBüyükErkânıharbiyeReisiMüşürFevziPaşaveMaarifVekiliCemalHüsnütarafındanövgüylesözedilenvetebriklerininilgilikitabınbaşındaya-yımlandığıilgilikitapdönembasınınındailgisiniçeker.

2Haziran1930tarihliHâkimiyet-i MilliyegazetesindeMuallimAfetHanıme-fendi’nineskiTürk tarihiveTürkkadınının seçmehakkıkonulukonferanslarıha-tırlatılırve“neşrettiği nefis ve kıymetli eser”denbahsedilir.Askerlik Vazifesi’ninenbüyükmilliotoritelertarafındanbeğenildiğiveBüyükErkânıharbiyeReisi’nineseribirtamimlebütünorduyayaydığıhaberindetaylarındandır.78

Uzun süre okullardaAskerliğe Hazırlık ders kitabı olarak da okutulan kitapyineaynıgazetenin29Ağustos1930tarihli“Kitabiyat”kısmınakonuedilir.BukezkitabınTürkkadınınfikrihayatınıgöstermesiaçısındanbirdeğerlendirilmesiyapılır.Bunagöre,kadınlarınçoğueskidenşiir,hikâye,romangibiyapıtlarıkalemealırkenvehattabazılarıciddimakalelerdeyazarkenşimdiMuallimAfetHanımçıkıpbukadarönemlibirmemleketmeselesini tahlil edenbir eseryazabilmiştir.Bunun şaşkınlık

75 a.g.e.,s.98.76 a.g.e.,s.140.77 a.g.e.,s.139.78 “AskerlikVazifesi”,Hâkimiyet-i Milliye,2Haziran1930.


21

yarattığıancakTürkkadınıiçinçokönemlivecesurbiradımolduğuayrıcabelirtilir.Haberdekitabıneğitimaçısındanöneminedevurguyapılır.79

Kitaptabelirginleştirilentemalardanbirisi“ordu mekteptir”önermesidir.AfetHanım’agöre,ordumilletiokutmakveeğitmekişlerinibüyükgayretle,dikkatleveçalışkanlıklayürütür.Memleketinheryerindeki“nur ocakları”milletindimağlarınıaydınlatır.MaarifVekâleti’nebağlıokullardadâhilbütünbuocaklarınyanındaaskerocağıdaaynıgöreviyerinegetirir.80

Askerlik Vazifesi kitabınagenelolarakbakıldığındadikkatiçekenşeylerdenbiri-sitasarımıvesayfadüzenidir.Küçükbirkitaphalindeyayınlananeserinherkonusu-nunbaşındabiraskerfigürüvardır.Yazıtipiseçimiveakıcıdilsayesindemetinlerçokrahat okunur.Çalışmamızkapsamındakihiçbir derskitabınındeğinmediği“askere gidenlerin muhtaç ailelerine yardım konusu”nahissedilenduyarlılıkbukitababirka-dınduyarlılığınındokunduğunungöstergesigibidir.Ayrıcakitabınarkakapağındakiibaredebugörüşekatkısağlarniteliktedir:

“Bu kitabın hâsılatı HİMAYE-İ ETFAL Cemiyeti’ne terkolunmuştur. Cemiyet bu hâsılatı asker liselerinde okuyan sırf ASKER YETİMLERİNE yardım tahsis edecek-tir.”81

Ertesi yıl yineCemilTahir’in çıkardığıAskerliğe Hazırlık Dersleri kitabınıniçeriğiMuallimAfet’in kitabıyla kıyaslanamayacak derecede farklıdır.Hemen herkitaptadeğinilenkonularınkapsamının1931baskıtarihliCemilTahirderskitabındadaraltıldığınıvedahaönceişlenmemişkonularayeraçıldığınıgörürüz:komşudev-letlerinaskeriteşkilatları,muhtelifmemleketlerdegençlerinaskerliğehazırlanmalarıusulü,alevmakinelerihakkındamalumat,gazlar(boğucu,kabartıcı,tahrişedici,ze-hirleyici),sislerhakkındamalumat,gazakarşıkorunmak,dersvemükâfatatışlarındaşartlar,TekâlifiHarbiyeKanunu,muharebevasıtaları,ilerikarakollar,İngilizlerleya-pılanmuharebelergibi.82YinekonulardâhilindeBulgaristan,Yunanistan,İtalya,Su-riye,Irak,Fransa,İngiltere,İranveSovyetRusya(KızılOrdu)ordularınınaskeriteş-kilatlarıincelenir.AyrıcaFransa,İngiltere,Amerika,İtalya,LehistanveJaponya’dakigençlerinaskerliğehazırlanmausullerihakkındabilgiverilir.

Birinci faslın “Talim ve Terbiye” kısmında özellikle sivil okullarda izci vesporteşkilatlarınaçokönemverilmesi;bunlarıngençlerarasındayaygınlaştırılmasıistenir. Bu teşkilatlarda askeri talimler yaptırılmakta ve silahların kullanılmasıöğretilmektedir.

“Muhtelif Memleketlerde Gençlerin Askerliğe Hazırlanmaları Usulü”konusu-naaskerliğehazırlıktayaşanandeğişimlervegerekçelerihakkındaaçıklamayaparak

79 “Kitabiyat:MuallimAfetHanımınKitabı”,Hâkimiyet-iMilliye,29Ağustos1930.80 MuallimAfet,a.g.e.,s.50.81 a.g.e.,s.arkakapak.82 CemilTahir,Askerliğe Hazırlık Dersleri Beşinci Kitab, HarbiyeMektebiMatbaası,İstanbul,1931.

Günseli GÜMÜŞEL

22

başlanır.BüyükHarpten sonra en güçlü devletler başta olmaküzere tümdevletler“askerliği millileştirir.” Sadece askerlik çağına gelenleri silah altına alıp talim veterbiyevermeninyeterliolmadığıanlaşılır.Ayrıcaokullardatümgençleresavaşınde-ğişenyüzündenveülkeyenetüretkileredebileceğindenbahsedilmeyebaşlanır.BuetkilerinazaltılmasıiçinalınabilecektedbirleriçinöğrencilerebilgiverenkurumlarokullarolduğunagöreTürkgençleridediğerülkelerdekigençlerdengerikalmama-lıydı.AyrıcaTürkgençliğiniçeşitliülkelerdekiharpişlerininnasılyürütüldüğünübil-mesiönemlidir.83

BukapsamdaelealınanilkülkeFransa’dır.AskeritalimveterbiyeFransa’da1923yılındaçıkarılanbirkanunlakabuledilir.Eğitimilkokuldüzeyindebaşlar.Ko-lordukomutanıdersvetalimleriteftişeder.Derslerinsonundasınavla“askeri tedri-sat şahadetnamesi”verilir.Bubelgeyesahipolanlaraskerlikhizmetinialtıayeksikyaparlar.

İngiltere’deiseaskerlikeğitimiçokeskibirgelenektir.Fakatbarışzamanındafazla sayıda asker bulundurmak ve askerlik yapmak mecburi değildir. Çeşitlikolejlerde her gün öğleden sonra askerlik eğitimi verilir. Cumartesi günleri de bueğitime ayrılır. Cumartesi günleri zabitler görev yapar.Okullarda öğrenci sayısınagöresilahveaskerikıyafetbulunur.Öğrencileryılınonbeşgünütoplanıpordugâhtatalim yaparlar.Ayrıca İngiltere’de bu konu için sürekli sivil teşkilatlar vardır: atışcemiyeti,çocukavcıcemiyeti,Basskat (keşşaf)cemiyetigibi.14-25yaşaralığındakigençlerinkatıldığıbucemiyetlerdeaskerlikzorunluolmamasınarağmenherhangibirharpihtimalinekarşıeğitimverilir.

Amerika’daaskerieğitim184üniversitedeveyüksekokuldadevameder.Buokullardatalimterbiyegruplarıvardırveaskerlikderslerimecburidir.Eğitimilkhaf-tadaüçsaat,devamedensüreçteisehaftadabeşsaattir.Ayrıcaizciteşkilatıdavardır.

KitapyazarınagöreFaşizm,İtalya’dakiçocuklarınruhlarınaişlenirvebusade-ceaskerieğitimyoluylayapılmaz.1926’daİtalyangençlerininaskerolmadanönceaskerieğitimgörmesiuygulamasınabaşlanır.Balila(teşkilat)kurulur.8-18yaşarasıçocuklarteşkilatadâhiledilir.Askerieğitiminyanısırasporeğitimideverilir.

Lehistan’daise işleyişdiğerlerindenfarklıdır.16-18yaşaralığındakigençlereyılda iki kez altışarhaftalıkkurslar açılır.Yazkurslarınageneldeokulöğrencileri;kışkurslarınaiseköylüveçiftçiçocuklarıgelirler.Kurssüresinceçadırlıordugâhtakalınır. Bu kurslar yüksek öğrenimde de zorunludur ve dersler askeri öğretmenlertarafındananlatılır.

SonolarakJaponya’dailkveortadereceliokullarıntamamındaaskerlikders-lerivardır.Özellikle14yaşındanbüyükçocuklar içineğitimsaatleridahafazladır.OkullardaaskerliğehazırlıkdersleriTarihveCoğrafyaderslerinedâhiledilir.Dersi

83 Tahir,a.g.e.,s.15.


23

başaramayanöğrencisınıfıdageçemez.Başarılıolanöğrencileriniseaskerliksürelerikısalır.84

YirmiüçüncüdersteTekâlif-iHarbiyeKanunuilkkezbuderskitabındaolmaküzereelealınır.Bukanunagöre,savaşzamanındasahibininrızasınabakılmaksızınmalzemesi elinden alınır. Yazarın bu konudaki yorumu Tekâlif-i Milliye Emirleriüzerindendir.OnagöreİstiklalHarbi’ndebütünmilletcanıgönüldenbütünvarıileorduyayardımettiğiiçinzaferkazanılır.Ancakbarıştansonradevletdehiçkimseyialacaklıbırakmaz.Yazarbukonuyafarklıbirbakışaçısıkazandırır:

“… Esasen düşman memleketi istila ederse kendiliğinden verilmek istenmeyen malların düşman tarafından zorla alınacağı şüphesizdir! Bu sebeple iyi düşünen kim-seler bu yoldaki müracaatları iyi karşılamalı ve malını saklamak, kaçırmak gibi va-tanperverliğe yakışmayacak hilelere teşebbüs etmemelidir.”85

Busonderecemantıklıbiryaklaşımdır.Gerektiğindekanungücüylezatenalı-nabilecekmallarınnedenverilmesigerektiğianlaşılırve iknaedicibir şekildedilegetirilir.

Kitabın“Muharabe Vasıtaları”nıkonualanyirmialtıncıdersisonderecede-taylıelealınır.CanlıvecansızmuharebevasıtalarıkonusununsonunabirdeMorsAlfabesieklenir.Öğrencilerebununezberlenipezberlenmemesigerektiğinedairbirkuralbelirtilmez.86

Derskitabınınsonkısmıhernekadar“Harp Tarihi”başlığınıtaşısadaaslındakonularboyuncatarihkitaplarındaadıçokfazlageçmeyenharekâtlarınvemuharebe-lerin(SelmanPakMuharebesi/1915,SamarraveRemadiye’ninİngilizlerTarafındanİşgali/1917,KatbeBaskını/1916,Birinci,İkinci,ÜçüncüGazeMuharebeleri/1917,ŞeriaMuharebeleri/1918,NablisMeydanMuharebesi/1918…)askeridetaylarıvesayısalverileriüzerindedurulur.Kitabın sonunavecilt sırtınaeklenenbelgelerdetamamenbukonularlailgilikrokiler,haritalarvecetvellerdir.

Bir Irk Sağlıkçısından Tavsiyeler: Harbin İstifai Tesirleri ve Zabitlerimizin;Neslimizin Islahındaki Ehemmiyetleri (1933)

1933yılının ilk askeri terbiyekitabıMahmutŞemsi’ninyazdığıve farklıbirkonuyaodaklandığıHarbin İstifai Tesirleri ve Zabitlerimizin; Neslimizin Islahındaki Ehemmiyetleri’dir.Mukaddimesinde“Görülmeyen Bir Nokta”başlığıylaönemlibirtespittebulunulurvekitabınyazılmagerekçesiaçıklanır:

84 a.g.e.,s.16.85 a.g.e.,s.75-76.86 a.g.e.,s.91.

Günseli GÜMÜŞEL

24

“… çok şayanı hayrettir ki, insanlar kendi hizmetlerinde kullandıkları hayvan-ların nesillerini ıslah etmek için binlerce seneden beri uğraştıkları halde kendi nesil-lerinin ıslahı hususunda hemen bugüne kadar büyük bir gaflet içinde yaşamışlardır.”87

Kendisini“ırk sağlıkçısı”olaraktanıtan88DoktorMahmutŞemsi,savaşlardaenbüyükfedakârlığımünevverTürkgençlerininyaptığınıveonlarınölümlerininmilletiçinçokhazinolduğunavurguyapar.Budurumçokacıdırçünküuzunyıllardevamedenharplermilletinengüçlüvedeğerliparçasınıalıpgötürmüştür.Yazaragöre,eğerölengençlerinyerinialacakzeki,fedakâr,cesur,sağlıklıvebünyesikuvvetlikişileryetiştirilmezseTürkordusuartıkgüçlükahramanlardanoluşmayacaktır.Doktor,TürkmilletinidaimatehditedendüşmanlarakarşıkoymakiçinTürkmilletininkahramangençlerediğertümmilletlerdendahafazlaihtiyacıolduğunainanır.Bukonudakay-bedecekbirdakikabileolmadığınıhatırlatanyazar“modern harplerin korkaklık ve şerefsizlik üzerine insan yetiştirmeye hizmet ettiği”gerçeğinidegözönündetutarakhemenhareketegeçmeihtiyacıduyarvebukitabıyazar.89

MahmutŞemsi’yegörezabitlerbirmilletinendeğerlifertleridir.Çünküzabitoluncayakadarenzoraşamalardangeçmişlerdirvebirmilletin“ırk sağlığına fayda sağlayacak”,neslinıslahınıyapacakgrupzabitlerdenoluşur.Buhedefeulaşmakiçinyapılacakilkşeyzabitlerihemenevlendirmekveüçtenfazlaçocukyetiştirmelerinisağlamaktır.Doğacakçocuklarzeki,vatansever,kahramanvefedakârolmaözellik-lerinitaşıyacaklardır.Ayrıcazabitlerinevlendirilmesiişinihükümetüstlenmelidirveonlarıyinezabitkızlarıileevlendirmelidir.Evlendirilecekzabitleriçinseçilecekkız-larsavaşlardakahramanlıkgösterenzabitailelerindenseçilmelidir.Hükümetinbiranönce“evlenme nasihat memurlukları”kurmasışarttır.Böylecebuevliliklerdendoğançocuklarcesaretvezekâyadairözelliklerinihemannehemdebabatarafındanalır-lar.Yazarbukonudaoluşabilecekbirpürüzedekendinceçözümgetirir:zabitkızlarıçoğunlukla“öğretmenliğe heves etmektedirler”.Öyleysebedenvezekâbakımındanortalamanınüzerindeolanbukızlarınzabitlerleevlendirilmelerihalindeborçlarınınyarısı;enazikiçocukyapmalarıhalindeiseborçlarınıntamamıödenmişsayılmalıdır.Ayrıca zabitlerin hemen okul biter bitmez evlenmelerini sağlamak içinmaaşlarınaevlilikzammıyapılmalıdır.90

Türkmilliyetçiliğininırkbirliğinedeğil;ortakkültür,hatıramirasınavebirlikteyaşama isteğinebağlı olduğununhemenher ders kitabında tekrarlandığı bir çağdakendisini“ırk sağlıkçısı” olarak tanımlayabilen bir yazarın savaşlarda ölen kesimhakkındakitespitleridoğruvekabuledilebilirolsadabusorunabulduğuçözümger-çektenşaşırtıcıdır.Mantıksınırını tıbbendezorlayanbuçözümlerinuygulandığınadairherhangibirkaynağayadareferansaaraştırmamızdâhilinderastlanmamıştır.

87 MahmutŞemsi,Harbin İstifai Tesirleri ve Zabitlerimizin; Neslimizin Islahındaki Ehemmiyetleri,Aske-riMatbaa,İstanbul,1933,s.3.

88 MahmutŞemsi,a.g.e.,s.24.89 a.g.e.,s.24-25.90 a.g.e.,s.30.


25

Öğretmen ve Meslek Okulları İçin Askerliğe Hazırlık Ders Kitapları (1937)

1937yılındaAskerliğeHazırlıkDerslerialıpyazınkampaçıkanlarınsayısının20.000’den fazlaolduğunadairbirhaberyapılır.Ulus gazetesihaberindevamındaMilliMüdafaa Bakanlığı’nın sivil okullardan kampa çıkan öğrencilere verilmekteolankıyafetveteçhizatıntedarikşekliyleilgilibirkanunprojesihazırladığınıyazar.Kanunprojesininhazırlanmagerekçesi,bakanlığınokullarakampkıyafetve teçhi-zatınıvermedekisorumluluğununartacağınıveyakınzamandakampaçıkanlarınsa-yısınındahadafazlaolacağınadairyapılantahmindir.Ayrıcabakanlıkgençliğeçokönemverirveyarınınyurtkoruyucusuolangençliğiaskerliğehazırlamakgibiönemlibirgörevuğrunahiçbirfedakârlıktankaçınmayacağınıdavurgular.NihayetindeMilliMüdafaaBakanlığıkarabütçesine“sivil mekteplerin kamp masrafı”adıylabirfasılaçılarak900.000liralıkbirtahsisatkonulmasıiçinbulayihahazırlanmıştır.”91

BuyılaskerlikderslerindeBinbaşıNazımYaşınok’unyazdığıkitaplarınoku-tulur:

“Genelkurmay Başkanlığı’nın 35764 numaralı ve 7- 10- 1937 tarihli emrile ve Kültür Bakanlığı’nın karariyle Liselerin ikinci sınıflarına, Öğretmen ve Meslek okul-larına ders kitabı olarak kabul edilmiştir.”92

İlgili ders kitabının önceki yıllara göre daha derli toplu olduğu söylenebilir;konulardahanetsınıflandırılmıştır.Genelbaşlıklarşöyledir:“Ordu Teşkilatı, Askerlik Kanunu, Askeri Terbiye Dersleri, Silah Bilgisi Dersleri, Atış Nazariyatı ve Terbiyesi Dersleri, Topoğrafya Dersleri, Seferberlik Dersleri ve Harp Tarihi Dersleri.”

Konular harbinnedengerekli olduğu sorusuna cevap aranarakbaşlar.Yazaragöre,“harp kalkıyor, kalkacak”gibisözler“kuru sözlerdir”.Harplerhepdevamede-cektirveönemliolangüçtür.93Ayrıcamuharebelerdeamacınkarşıdakini“yok etmek” olarakgörülmesi gereği vebu işinher türlüvasıta ile yapılabileceği de aynı konuiçerisindehatırlatılır.94

Askeri terbiyederslerininkonusu itaatvedisiplinolarakbelirlenirvebubö-lümdeki yaklaşımönceki yıllardaki yazarların yaklaşımlarından farklılaşmayabaş-lar.Çünkü bu kısımda“itaat askerliğin temelidir” kuralı verilirken aynı zamanda“Türk’e ceza yakışmaz”önermesindebulunulur.Oysaöncekiyıllardakuralvekuralauyulmazsaneolacağıkanunçerçevesindeanlatılır;butür iddialıcümlelerdendahagerçekçibiryaklaşımdabulunulur.

HarpTarihiderslerikısmındaanlatımlardaTarihbilimininyöntemlerineveku-rallarınadahafazlayaklaşıldığınıvehikayeleştirmelerinazaldığınıgörürüz.Dersler

91 “AskerliğeHazırlananGençlik”,Ulus,21Eylül1937.92 NazımYaşınok,Askerliğe Hazırlık Dersleri I,HilmiKitabevi,İstanbul,1937,s.1.93 Yaşınok,a.g.e.,s.3.94 a.g.e.,s.4.

Günseli GÜMÜŞEL

26

ciddibirhavadaanlatılır.Ayrıcabazıderskitaplarındakonuolarakdahielealınma-yan“Eskişehir- Kütahya Muharebeleri”ninbukitaptaayrıbiraltbaşlıklaelealındığıgörülür.Kahramanlıktemasınınaltınagizlenilmeksizinbaşarısızlıkdolaysızbirdilleanlatılır.Olaylarsebep-sonuçilişkisiyleaçıklanır.Dilveüslupsondereceölçülüdür.

KitabıngenelindedilinveTürkçe’ninetkinkullanımınarastlanır.Öyleki1937yılındayazılanbumetinlerbugünbilerahatçaanlaşılırveArapçakökenlikelimelerleçokazkarşılaşılır.

Kitapta görseller abartılı bir ağırlıkta olmamakla birlikte her dersin başına odersin için sınıfta bulundurulması gereken silah ve teçhizat listeler halinde verilir.Ayrıcaöğrencilerdendebunlarındetaylıçizimlerininödevolarakyapılmasıistenir.95 Atışderslerinindersyılıiçindemüsaithavalardaokulbahçelerindevemüsaityerlerdeyapılmasıayrıcahatırlatılır.96

“Askeri Terbiye Dersleri” bölümünde yine Türk olmakla bağlantılı olduğualgısıyaratılanbirdiziönermesıralanır:

“Türk sözünün eridir. Türk yalan söylemez. Türk doğruluktan ayrılmaz bir yiğit-tir. Türkün en büyük meziyetlerinden biri de mertliktir. Türk yaşamaktan da ölmekten de korkmaz. Türk amirinden aldığı emre karşı mutlak itaatte bulunur.”97

Birde“1897 (313) Yunan Harbi”ninanlatıldığıkonudaYaşınok’unyorumla-rınarastlarız.Onagöre,buharbinsonucuçokacıdır.ÇünküTürkordusuzaferika-zandığıhaldehiçiyibirbarışyapamamış;mağlupdevlet,galipdevlettendahakarlıolaraksulhmasasındankalkar.Binbaşıbukötüsonucuhükümetingüçsüzolmasınabağlar ve ordunun hakkının adamakıllı savunulmamasından yakınarakHarpTarihiderslerinesonverir.98

Halk ve Okullar İçin Yazılan Bir Askerliğe Hazırlık Kitabı: Askerlik Bilgisi (1937)

1937yılındaçıkarılansonkitapVeyselÜnüvartarafındanyazılırvebukitabıönemlibirözelliğivardır:“en yeni esaslara göre mektepler ve halk için yazılmıştır.”99

İçinde altmış resim ve krokinin bulunduğuAskerlik Bilgisi kitabının başındaAtatürk’ünçoközenliyapılmışbirresminibuluruz.ResimdeAtatürkaskeriünifor-masıylavemadalyasıylagörülür.DiğerbazıderskitaplarındayaAtatürkresmiyokturyadaAtatürk’ünCumhurbaşkanıimajlıfotoğrafıkullanılmaktadır.

Ünüvar, kitabın giriş kısmı için yazdığı yazıda harplerin cereyanını gösterenbilgilerin tarih kitaplarına bırakılması gerektiğini ve askerlik kitaplarında sadece

95 a.g.e.,s.37.96 a.g.e.,s.49.97 NazımYaşınok,Askerliğe Hazırlık Dersleri II,HilmiKitabevi,İstanbul,1937,s.23-25.98 a.g.e.,s.75.99 VeyselÜnüvar,Askerlik Bilgisi (Kitap 1),HilmiKitabevi,İstanbul,1937,s.1.


27

mesleği ilgilendiren kısımlara değinilmesi gerektiği görüşünde olduğunu açıklar.Dahasonrakikonulardaherfırsattamilliharbinözellikleriniveharptenönceharbehazırolmanınöneminivurgular.

Kitabındiğerbirayırtediciözelliğifihristininilksırasında“Askeri Tabirler” konusununolmasıdır.BukonudaMilliMüdafaa’nınanlamıvekapsamıverilir.Son-rasındaMilliMüdafaa hazırlıkları anlatılır vemeseleye ilk olarak halkın talim veterbiyesibaşlığıilegirilir.Devamedenkonulardahalkınkendisininasılkoruyacağıileyurdunveordununemniyetinedeğinilir.DahasonraSilahlıKuvvetlerinyaptığıhazırlıklarveseferberliktekigöreviaçıklanır.Harpplanlarıvesilahlarhakkındabilgiverilir.Harpvemuharebeninnasılyapılacağıdetaylarıylaanlatılır.Plevne,Seddül-bahirMüdafaalarıileDumlupınarveArıburnuTaarruzlarıörnekolarakdetaylarıylaaçıklanır.

Sadecegençlerineğitilmesiçerçevesindekalmayankitaptahalkıntalimveter-biyesikonusundaşunlarsöylenir:

“Milli Müdafaa bakımından talim ve terbiye ana kucağından mezara kadar olan hayat kısmını ihtiva eder, fazlası olsaydı, onu da dâhil etmek lazım gelecekti. Çünkü hayatta siyaset müstesna olmak üzere harp kadar çetin, çetin olduğu nisbette fazilet, meziyet; kudret ve kabiliyet istiyen bir iş tasavvur edilemez…”100

Son olarak yazar,MilliMüdafaa konusunda daha önce dile getirilmeyen biröneridebulunur:halk, askeri terbiyeninbirparçasıolarakevlerini, salonlarınıyurtsevgisivefedakârlıktelkinedenresimler,heykelciklerlesüsleyerekterbiyemuhitinikuvvetlendirmelidir.101

1940’lı Yılların Askerliğe Hazırlık Ders Kitapları

1940’lı yıllarınAskerliğe Hazırlık Dersi kitapları yine Binbaşı NazımYaşı-nok’unimzasınıtaşır.

1940’lıyıllarınaaitderskitaplarınınkonularıöncekiyıllardakiderskitaplarıylaaşağıyukarıaynıdır.Kitaplar,HarpTarihidersleriilesonlandırılır.Askerikonularaağırlıkverilenderslerde“Birinci Viyana Seferi”başlığındarenkliifadelererastlanır:

“Viyana’da büyük bir abidenin taşında şunlar yazılıdır: ‘Allah Viyanalıları ateşten, sudan, Türklerden korusun.’102

Türk büyüklüğü, Türk kudreti Avrupa’yı bu kadar çok korkutmuş ve sarsmıştır. Anneler çocuklarını beşiklerinde: ‘Türk geliyor, uyu’ diye korkuturlarmış. Viyanalıyı Türk korkusu beşikten itibaren aşılanmıştır.”103

100Ünüvar,a.g.e.,s.10.101a.g.e.,s.14.102BahsedilenAlmankalelerininkapılarındayazan “Allah bizi ateşten, sudan, Türkten korusun”duasıdır.

Türkakınlarınakarşıyazılmıştır.103a.g.e.,s.93.

Günseli GÜMÜŞEL

28

Yine“Harp Tarihi Dersleri”faslında“Balkan Harbi”dersiişlenirkençokşa-şırtıcıbirparagraflakarşıkarşıyakalınır:

“… Bütün Türk halkı perişan oldu. Bulgarlar Edirne’yi zapt ettikten sonra Türk halkı ile askerini Meriç üzerinden bir adaya doldurarak açlıktan ve sefaletten hasta-lıktan öldürdüler. Bulgarlarla bu hesap henüz görülmemiştir.

Türk Çocuğu! Bu hesabın görülmesi de sana düşecektir…”104

Askerlikdersi alanTürk çocuklarınabaşkahangihesaplarıngörülmesidüşe-cektir bilinmez ama dershanesinde bu dersi dinleyen lise öğrencileri nasıl intikamalacaklarınakafayormuşolabilirler.Yaşınok’undiğerhiçbirkitabındabutürdüşman-lığateşvikcümlelerinerastlamayız.Zatenbahsedilenintikamınnasılalınabileceğidebelirtilmez.

Aynıfaslın“Türk İstiklal Harbi”konusundada“Mustafa Kemal’in Türklüğü” üzerindenSamsun’açıkışkararınınkısabirdeğerlendirmesiyapılır:

“… Büyük ATA; bu büyük hitabesiyle bütün Türk gençliğine 1919 senesindeki Türk milletinin ve yurdunun halini ve şartlarını ve İstiklal Harbinin başlangıcını can-landırmış oluyor ki, bu hal ve şartlar içerisinde ancak Türk kanını taşıyanlar bu kadar ağır karar verebilir.”105

Dahaöncekiyıllarıngerçekçi,mümkünolabildiğiderecedeyansızveağırlıklıolarakaskeribilgilerüzerindenanlatılanyüzeysel tarihinyeriniyavaşyavaşmilli-yetçi bir tarihe bıraktığına şüphe yoktur.Ders kitaplarının tamamının“Harp Tari-hi”kısımlarıdeğerlendirildiğindebuönemlibirdeğişimsayılırdı.BellikiulusalveulusallaşmıştarihanlatmakdahaöncekiyıllardaifadeedildiğigibiTarihkitaplarınabırakılmayacaktı.

Aynıyıllarda erkekler içinyazılanAskerliğeHazırlıkdersleri ortaokulkitap-larındaKurmayYüzbaşıHakkıEzgeç adına rastlarız.Yazarın incelemekapsamın-daki kitaplarından ilki Askerliğe Hazırlık I’ dir.106 Kitabın “İçindekiler” kısmınabakıldığındaharp, askerlikkanunu, askeri terbiyedersleri,disiplin, silahlar,harita,yön tayini, seferberlik gibi son on yılda klasikleşmiş konular görülür. Görselkullanımının azaldığı kitapta yazı tipinin daha rahat okunacak bir hale geldiğive kitaptaki konuların uzun uzadıya değil o yaş grubundaki öğrenciler için yeterlidüzeydeanlatıldığı rahatlıkla söylenebilir.Diğer taraftanöncekiyıllardakullanılan“Türkler”odaklıanlatımlarınbukitaptanormalleştiğianlaşılır.Askerlikmesleğiherzamankindenfazlaövülür.

“Disiplin”konusundayazılanlarıaşağıyaalıntılamakderskitabınıngenelbakı-şınıanlamakbakımındanfaydalıolabilir:

104a.g.e.,s.73.105a.g.e.,s.90.106HakkıEzgeç,Askerliğe Hazırlık I Ortaokul Kitapları,MaarifMatbaası,İstanbul,1942.


29

“… Dünyada Türk ordusu kadar disiplinli bir ordu yoktur. Çünkü, Türkler, aile ocaklarında büyüklerine karşı her milletten fazla itaatkar olarak yaşarlar ve bunu dünya milletlerinin tarihi de tasdik eder. CEZA UFAK DA OLSA, BİR YÜZ KARASI-DIR; TÜRKE YAKIŞMAZ…”107

KonudağılımınındengeliyapıldığıkitaptaTarihkonusuolarak“Timur’un An-kara Savaşı” elealınırvekonuyafarklıbirbakışaçısıkazandırılır.Savaşkrokileriveikitarafınkuvvetlerininsayısaldeğerleriverildiktensonra“Netice”kısmındayapılanyorumfarklıbakışaçısınareferansolarakgösterilebilir.Bunagöre,TimurveYıldırımBeyazıtbüyükTürkkahramanlarıdır.Karşıkarşıyagelipçarpışmalarınınteksebebiyanlışzihniyettir.YazarTürkmilletininyüzyıllarcabumuharebeninzararınıgördüğükanısındadır.Bukonudadahükümdarlıkidaresinisuçlar:

“… Türk’ündüşmanlarıyineTürkkılıcı,yineTürkkudretiveTürkkafasiylekurtarılmış,kuvvetlendirilmişoldu.Bundaenbüyükamilolarakistibdatidaresininvehükümdarlıkzihniyetininkötülüğü,körlüğügözeçarpar.Milletlerinidaresibugünkügibikendiellerindeolsaydıbirikisığıntıadamiçinneböylemuharebelervukubulurvenedehükümdarlarınbiribirinehiddeti,işiböyleneticeyegötürebilirdi…”108

AçıkçagörüldüğüüzeregeçmişlebugünükarşılaştırmavegeçmişidareilehalkıvebukezdeorduyuayrıtutmaeğilimiberaberindeCumhuriyet’iniyiliklerinianlat-mayıgetirir.Ezgeç’egöre,AnkaraSavaşı’nındoğurduğukötüsonuçlarlabirkezdahakarşılaşılmakistenmiyorsa“memleketini ve milletini, yurdunu ve ulusunu sevenlerin” Cumhuriyetidaresinidebütünvarlıklarıylasevmeleri,korumalarıvedevamettirme-lerigerekir;buenbüyükvazifedir.

AynıyıllisekitaplarındaFeritBirtekisminerastlarız.GenelkurmayBaşkanlığıtarafındanaçılanmüsabakasonucuseçilenilkBirtekkitabıAskerliğe Hazırlık I’dir.109

İlkkezbuderskitabınıngirişinde“Milli Şefimiz ve Reisi Cumhurumuz”başlı-ğıylaİsmetİnönüfotoğrafıgörülür.

KitapiçeriğindediğerkitaplarınkonubaşlıklarındanfarklıolarakGenelkurmayBaşkanlığıkonularıdahagenişelealınırveilksıradadır.Bunundışında“İstihbarat” genelbaşlığıaltındaişlenen“Casusluk”konusunda“Kimler casusluğa seçilir”soru-sunacevaparanırkenilkkezderskitaplarındayeralanbirsınıflandırmayapılır:

“Ateşemiliterler, konsoloslar, ecnebi öğretmenler, mütehassıslar, papazlar, bü-yük fabrikatörler, müteahhitler, nakliyat kumpanyalarının acenteleri… ikinci derece casuslar: milletine ve milliyetine bağlılığı zayıf olanlar, halinden memnun olmayan mevki düşkünleri, para canlısı güzel kadınlar, iffetsiz kadınlar, kapıcılar, ev aşçıları,

107Ezgeç,a.g.e.,s.10.108Ezgeç,a.g.e.,s.27.109FeritBirtek,Askerliğe Hazırlık I (Erkekler İçin) Lise Kitapları,MaarifMatbaası,Ankara,1942.

Günseli GÜMÜŞEL

30

hizmetçiler, daire yazıcıları, odacılar, telgraf memurları, dairelerdeki asker ve sivil şahıslar.”110

Analizedilenderskitabınındiğerkitaplardanfarklılığıkendisini“Harp Tarihi”kısmındagösterir.BüyükHarbinsebeplerianlatılırkenilkkeziktisadisebepleryanın-da“hissi” sebeplerevurguyapıldığıgörülür.Birtek’egöresavaşınbaşlamasındakihissisebephırslardır.111Harbin“patlaması”veOsmanlıDevleti’ninharbegirişiisebambaşkabirtarzdaanlatılır:

“Osmanlı Devleti yıllardan beri süre gelen ihtilallar ve isyanlar içinde çalkan-dıktan sonra, İtalya ve Balkan Harplerinden çok yorgun bir halde “kurtulmuş” oldu-ğundan derin bir nefes almaya ve barışa çok ihtiyacı vardı. Fakat birdenbire parlayan ve bütün kıtaya yayılan harp ateşi Osmanlı Devleti’ni varlığını korumak kaygısıyla karşı karşıya bıraktı. Bu nedenle her ihtimale karşı seferberlik ilan etti. Amacı harbe girmek değil, silahlı bir bitaraflık idi…”112

Dikkatçekicibir anlatımaArıburnuMıntıkası’na ilkçıkan İngilizkuvvetininhaberinialan19.TümenKomutanıYarbayMustafaKemal’inverdiğitepkidekarşı-laşıyoruz:

“… Yarbay Mustafa Kemal hiçbir yerden haber almaksızın, kendiliğinden bir piyade alayı ve bir batarya ile yetişerek hücuma girişti…”113

Üste itaatten ve disiplinden sıklıkla bahsedilen bir ders kitabında bir askerinkimseyedanışmadanverdiğibirkararlahücumagirişmesigerçektenyapılmasıgere-kenbiratakmıdıryadabiraskerherhangibirgüçdurumdainisiyatifkullanabilirmitartışılır.

Özgün Bir Askerliğe Hazırlık Ders Kitabı: Üsteğmen Ali Öncü’den Derslerim

BuyılınşekilveiçerikyönündenenfarklıaskerliğehazırlıkkitabıGenelkurmayBaşkanlığının15/04/1942günveX.Şube46347sayılıizniyleÜsteğmenAliÖncütarafındanyazılır.Derslerim114 adını taşıyankitabın önsözündekitabın gençöğret-menlerarkadaşlar içinyazıldığıbelirtilir.HernekadarÜsteğmenÖncübukitabın,hazırlamaktaolduğumuhtıralarserisininilkiolduğunubelirtsedearaştırmasırasındabaşkabirAliÖncükitabınarastlanamamıştır.Üsteğmencümlelerineartıksavaşlarınbaşdöndürücübirhızlaveçeşitçeşitvasıtalarlasürdürüldüğünüancakennihayetindebunlarındakaynağınıninsanolduğunuhatırlatarakbaşlar:

110Birtek,a.g.e.,s.35-36.111Birtek,a.g.e.,s.43.112Birtek,a.g.e.,s.44.113Birtek,a.g.e.,s.59.114AliÖncü,Derslerim,VakıtMatbaası,İstanbul,1942.


31

“Harp askerden büyük metanet ve yüksek seciye ister, fenni vasıtalar muharebe-ye yardım eder, kazanan asıl insandır.”115

Bunafikredayananyazar,askerinbedenenolduğukadarruhendegeliştirilme-si;metin,yüksekseciyeliveyüksekduyguluolarakyetiştirilmesigereğinivurgular.İnanmışkahramanlardanoluşanbirmilletiyenmeninmümkünolmadığınısöylerveenkorkunçsilahın“ölümügözealmışinsan”olduğunubelirterekasıldüşüncelerininbutipinsanyetiştirmekolduğunuaçıklar.

“En kestirme yol düz yoldur”diyenyazarenpratikusulüntalimnameolduğunuifade ederek“Derslerim” adlı kitabını en son çıkan talimnamelere göre yazdığınısöyleyerekönsözünesonverir.

İşlenen tüm konular soru-cevap olarak yazılıdır. Herhangi bir metinyazılmamıştır. Her sayfanın sonunda işlenen konuyla ilgili bir özlü söz bulunur.Örneğin,Coğrafyakonusununsonunda“Seyahat etmiyen adam hayatın arkasından, eden önünden gider”116,YurtBilgisikonusununsonunda“Durmıyalım düşeriz”117,SilahBakımıkonusununsonunda“Lodos kara kar gibi, insana kor gibi dokunur”118,AskeriKimyakonusununsonunda“Alet işler, el öğünür”119,KaranlıkveSiskonu-sununsonunda“Kurt dumanlı havayı sever”120,SeferiHizmetkonusununsonunda“Düşmanın karınca ise sen fil ol”121,Atışkonusununsonunda“Mermini paran gibi harca”122,Gizlemekonusununsonunda“Yavuz hırsız ev sahibini bastırır”123,Muha-berecilikkonusununsonunda“Muhaberesiz muharebe olmaz”124veTopoğrafyako-nusununsonundaise“Sev beni seveyim seni”125cümleleriyazılıdır.

Ayrıcakonuylailgisiolsunolmasıntümbaşlıklardasavaşfotoğraflarıkullanılır.Kitabınsonunaisemangavetakımmuhtıralarıeklidir.

Kitabınkonularısoru-cevapşeklindeişlensedeiçerikbakımındandiğerasker-liğehazırlıkkitaplarındakikonulardanfarklılıkyoktur.Ancak“Din Bilgisi”ve“Din Dersleri”konularıyladiğerbaşkahiçbirkitaptakarşılaşılmaz.Bubölüm“seni kim

115Öncü,a.g.e.,s.3.116a.g.e.,s.7.117a.g.e.,s.27.118a.g.e.,s.93.119a.g.e.,s.97.120a.g.e.,s.105.121a.g.e.,s.119.122a.g.e.,s.129.123a.g.e.,s.147.124a.g.e.,s.173.125a.g.e.,s.177.

Günseli GÜMÜŞEL

32

yarattı, sen nesin?”sorusuilebaşlar;cevap“Türküm, Müslümanım”dır.126Cevaptananlaşıldığıüzereaskerlerekazandırılmakistenenkimlikkısacazatenbudur.

“Din Dersleri”kapsamında“peygamberin kimdir, annesinin ve babasının adı nedir, nerelidir, kaç yılında ve nerede doğdu, kaç yaşında ve nerede öldü, dünyada ne kadar Müslüman var, Müslümanlığın kitabı nedir, Kur’an nasıl bir kitaptır, onu bize kim getirdi, kalp temizliği ne demek, dil temizliği nasıl olur, kötü sözler nelerdir, sen böyle sözler söyler misin, beden temizliği için ne yaparsın, elbise temizliği nasıl olur, kelime-i tevhidi ezbere oku, bunun manası nedir…”gibisorularlakonugeliştirilir.Bubölümünsonundayeralanözlüsözleriseşunlardır:

“Ne yaparsan elinle, o gider seninle.

Alın yazısını Tanrı değil, insan yazar.

Temizlik imanın yarısıdır.”127

Sonbölümdenaskerlikeğitimininiçindedineğitiminindebiryeriolduğuan-laşılır.Ancakdininsomutuygulamalarıveenyararlımanevikısımlarıdikkatealınır.Alışılagelmişşehitvegazivurgulamalarınakesinliklegirilmez.

Aslında döneminErkenCumhuriyetDin derslerine bakıldığında durumdahaiyianlaşılabilir.MuallimAbdulbaki’ninCumhuriyet Çocuğunun Din Dersleri128,Ata-türkDönemiders kitabı daÖncü’nünbakış açısınaparalel yazılır.Örneğin, üçün-cüsınıfdindersiprogramında“iman, bugünkü Türklerin dini, Hazreti Muhammet, Muhammet’in peygamberliği, peygamberin ahlakı…”konularıişlenirken;dördüncüsınıfdindersiprogramındaise“kimsenin inancına karışmamak, İslam dini ve ahlak, İslamlık, insanlarla iyi geçinmek, İslam bağnazlığı yasaklar, din sahtekârlığı, Hazreti Muhammet Aleyhisselam”vardır.Beşincisınıftaise“İslam dininde akıl her şeyden üstündür, Müslümanlıkta saçma şeylere inanç yoktur, din işleri devlet işlerinden ayrı-dır, Müslümanlıkta Allah ile kul arasına kimse giremez, Müslüman milletlerin içinde en kuvvetli millet Türklerdir, her millet Allah’a kendi dili ile hitap eder…”konularıanlatılır.SadecekonubaşlıklarınabakarakdahiÜsteğmen’in anlattığı ders ileDindersikonularınınparalelliğianlaşılıramayinedeGölpınarlı’nınCumhuriyetDevrin-deMüslümanlıkveMüslümanmilletleriniçindeenkuvvetlimilletinTürklerolduğukonusundakisözlerinegözatmakispatagerekbırakmayacaktır:

“Çocuklar, siz ne mesutsunuz ki, Cumhuriyet devrinde yaşıyorsunuz. Kafanızda medreselerin köşelerindeki örümcekler yaşamıyor. İlim, fen öğrenerek günden güne zihniniz açılıyor, düşünceniz ilerliyor. Çok teşekkür edin ki, Cumhuriyet, hep bu saç-ma şeyleri kökünden kazıdı. Medeniyet ışığı bu buzdan yapılma korkulukları eritti. Ne türbe kaldı, ne tekke…

126a.g.e.,s.221.127a.g.e.,s.223.128MuallimAbdülbakiGölpınarlı,Cumhuriyet Çocuğunun Din Dersleri Atatürk Dönemi Ders Kitabı,

KaynakYayınları,İstanbul,2005.


33

Ölenkarakuvvetbirdahadirilmeyecektir.Doğrudindeiştebudur…

… Türk tamamıyla uyandı ve saçma fikirleri, saçma fikir sahiplerini başından attı; medeniyete uydu… Türk anladı ki, Allah kuru duayı kabul etmiyor. Allah’ın kuv-veti olan kendi kuvvetine güvendi, silahına sarıldı. Dört bucaktan kendini boğmak için vatanına saldıran, bağımsızlığına diş bileyen düşmanları mağlup etti.”129

SonuçolarakherikidersdebirbirleriyleilgisizgörünselerdealınyazısınınTanrıdeğil insan tarafındanyazıldığıkonusundahemfikirdir.Yeniyetişennesilvedoğalolarakaskerlerdindarolmalıamadinciolmamalıdır.

1943yılındabasılanbaşkabiraskerliğehazırlıkkitabıYedekSubayOkulu’ndaokutulur:Tabiye130 Notları.131.Harbin“konuşma ve barış yoluyla başarılamayan iş-lerin (bütün ulusun maddi ve manevi kuvvetlerini bir araya getirmek suretile) döğüş yolu ile ve zor kullanma suretile başarılması”olaraktanımlandığıkitap,eskiveyeniharplerinkarşılaştırmasınıyapar.Yazarlaragöre,eskiharplerintikamyadabasitbirşahsiçıkaryüzündenbaşlayabiliyorkenartıkharplerözellikleekonomiksebepleryü-zündenyapılır.Üstelik cereyan tarzları dadeğişmiştir: eskidenvatanınbir yerindeharpvarkenvatanındiğeryarısıbunugazetelerdenokurdu.Ancakartıkbütünvatanharpsahasıhalinegelirveerkek,kadın,genç,yaşlı,askervesivilbütünulusmuharipsayılır.Bunatopyekûnyadatotalharpdenir.132

İncelenenkitaptakiiçeriğinAskerliğeHazırlıkderslerindençokazfarklıolmasıvehattabazıAskerliğeHazırlıkderskitaplarınınbuuzmanlıkkitabındandahazorvekarmaşıkolmasışaşırtıcıdır.Oyıllardaortaokulvelisedeaskerlikderslerinialanherhangibiröğrenci,YedekSubayOkulu içinyazılanbunotları rahatlıklaokuyupanlayabilir.

Aynı yıllarda yüksek öğretimdeki erkek okurlar için yazılan Yüksek Ehliyet Askerlik Dersleri kitabındadagenelolarakdeğişensavaşanlayışıvebudeğişimingetirdiğizorunluluklarodaknoktasıolarakalınır.“Üniversite Talim Taburu Asker-lik Notları”başlığıylabasılanderskitabınagöre,1939yılındabaşlayansonharplebirlikteeskianlamlarınçoğukaybolur.Artıktümvatandaşlaraskergibieğitilmeyeveaskergibidüşünüpçalışmayamecburkalırlar.Odönemdeneredeysetümülkelerdeasker-sivilayrımıortadankalkar.Çünküyenitipharplerdetekhedef,karşıdakiulusunvarlığınıortadankaldırmaktır.Kendisineböylebiramaçlasaldırılanherulusdatümvarlığınımillisavunmaiçintoplucakullanmayamecburkalır.Busuretle“harp po-tansiyelinden her an harbe yarar bir varlık haline getirilen”kaynaklaraharpefektifidenir.Ulusunaskerliktalimigörmüşkadınlarıveerkekleribugruptandır.

129Gölpınarlı,a.g.e.,s.88-99.130Tabiye,muharebedehersınıfvesilahınmüşterekenvekendihususiyetlerineuygunolarakyerleştiril-

mesi,kullanılmasıveidaresidir.131EkremBabacanveSabriAklın,Tabiye Notları,YedekSubayOkuluMatbaası,Ankara,1943.132BabacanveAklın,a.g.e.,s.5.

Günseli GÜMÜŞEL

34

Sonuçolarakulusunbunudüşünüpaskerliği ruhuna sindirmesive askergibihazırlanmasıbirzorunluluktu.ArtıkbütünTürkulusuvevatandaşları“tek bir ordu” olmakzorundaydı.

“Tekmil Türkiye harp potansiyelini harp efektifi haline çevirmeliydi.”133

Basında Askerliğe Hazırlık: “Savaş” Mecmuasında Askerliğe Hazırlık Dersleri

BudönemdeBüyükErkan-ıHarbiyeReisliği“Askeri Mecmuanın Nasıl Çıka-rılacağına Dair Veçheler”belirlemeişinideüstlenir.Birincimaddede“asıl mecmua metni, harp tarihi dersleri ile talim ve terbiye işleri”ndenoluşacakaskerimecmuanınilkkısmındaaşağıdasıralanankonularadeğinebileceğiifadeedilir:

“a) Askeri Vecizeler

b) Asıl Mecmua Metni

c) Yabancı Memleketlere Ait Askeri Haberler

d) Orduda Spor

e) Yeri ve Yabancı Kitaplar

f) İlanlar” 134

AskerliğeHazırlıkDersleri’ninverildiğidönemdebuveçhelereuygunolarakçıkanvekonumuzlailgilienbilinendergilerdenbirisi“Savaş Mecmuası”isimlider-gidir.Kendisini“milli hamasi kültür mecmuası”olaraktanımlayandergininsahibiveYazıİşleriMüdürüAhmetFaikTürkmen’dir.135Konumuzaçısındanönemlinoktalaradeğinendergiilksayısındaamacınışusözlerleaçıklar:

“Bu mecmua hiçbir siyasi maksat takip etmeyen bir kültür mecmuasıdır. Memle-ket münevverlerimizin bir cephesi de hamasiyet ve milliyettir. Tarihimiz kahramanlık vak’aları, folklorumuz yiğitlik menkıbeleri, Halk Edebiyatımız savaş türküleriyle do-ludur. Köy odalarında kasaba kahvelerinde, münevver mahfelerinde, ordu evlerinde ekseriya harp hikâyeleri konuşur. Matbuat âleminde ortaya çıkan her mecmua mille-tin bir cephesine tercüman olur. Biz de Türk milletinin hamasiyet cephesine tercüman olmak vazifesini üzerimize aldık. Bıkmadan, yılmadan ve yorulmadan yolumuzda yü-rüyeceğiz.”136

Hiçkuşkusuzyukarıdaki kısacıkparagraf döneminhavasını yansıtması bakı-mındançokfazlaşeyiaçıklar.Özellikle II.DünyaSavaşıyıllarında tarih,milliyet-

133a.g.e.,s.4.134 1931’de Askeri Mecmuanın Nasıl Çıkarılacağı Hakkında Veçheler,BüyükErkânıharbiyeMatbaası,

Ankara,1930,s.3-4.135TürkmenaynızamandaCumhuriyetgazetesiyazarıydıveFazılHüsnüDağlarca’nınHarpOkulu’ndan

öğretmeniydi.136“MecmuamızınMaksadı”,Savaş Mecmuası,Yıl1,Sayı1,15Mart1940.


35

çilik,kahramanlıklar,folklor,halkedebiyatı,milletveaskerlikiçiçegeçmektenötebirbirlerininbirerparçasıhalinegelmiştir.137

Mecmuanınamacınıbilmekkonumuzlailgilihaberlerinnasılbirbakışaçısıylayazıldığınıanlayabilmekbakımındanönemliydi.Aynıhavayısoluyanbirbaşkahaberliselerinaskerlikkamplarıkonulu“Liseliler Kampa Çıktı!”başlıklımetindir:

“Geniş bir bağçe içerisinde, henüz talimden dönmüş yüzlerce er var. Vatan için çekilecek çilelerle kırışmağa hazır nasiyelerinde tek bezginlik gölgesi yok. Bilakis candan sevdikleri komutanlarının ağzından çıkacak komutu heyecanla bekliyorlar. Hangi fani bu sessiz fakat ulvi hitabet karşısında gözleri yaşarmadan, kalbi çarpma-dan durabilir? Birden gür bir ses beklenen komutu verdi…”138

BirdergihaberindençokepikbireserdenalıntılanmışgibiduranbucümlelerA.Rizatarafındanyazılır.Fedakârlığa,vataniçinçileçekmeyeveyaşlanmayahazıryüzlerceer(öğrencideğil)talimdendönmüşolmalarınarağmenhiçbiryorgunlukbe-lirtisigöstermediklerigibihalenkendilerineverilecekemirlerkonusunda istekliveheyecanlıdır.Yazaragöreherhangibirinsanınbusahnekarşısındaduygulanmamasımümkündeğildir.

A.Riza liselilerinkampaçıkmasını“şehrin semasını kaplayan ümit ve sevinç verici bir haber”olarakgörürvebumanzarayıizlediğiiçinçokmutludur.Özellikle“genç irisi yüzlerce erin”heröğleüzerisertadımlarlageçişiniizlemektençokbü-yükkeyifalanyazar,başkalarınındadurupbusahneyiizlemesiniama“kim bunlar” ve“nereye gidiyorlar”diyesorulmamasını tembihler.Çünkücevapbellidir.BütünbirkışmodernTürkiye’ninsistemlieğitimindenpayınıalan,saltanatidaresininka-ranlıklarsaçanhurafeleriyledeğildeCumhuriyetinpozitifbilimlereverdiğiönemlezihinleri aydınlanangençvatançocukları iştebu liselilerdir.Helekinereyegittik-lerinisormayahiçlüzumyokturçünkücevapbu“küçük askerlerin”gözlerindedir;onlarvatansavunmasınagiderler.BuöğrencileraldıklarıAskerlikderslerininteorikbilgilerinipratiğedönüştürmeklemeşguldürler.Türkordusununkahramansubaylarıdaonlaraeşlikeder.

Yazar, on beş gündür caddelerde sert adımlarının yankılarını duyduğu“kah-raman oğlu kahraman Türk çocukları”ilegörüşüpkonuştuğunuveonlarıniçlerinegirdiğinianlatırkensonderecegururludur.OkuyucuyukamplardagördüğüduyduğuherşeyianlatmayaçalışırsabirkaçsayıSavaş’ınsütunlarınınyeterliolmayacağıveeniyisinintekbirkampıanlatmakolduğukonusundatemineder.BahsigeçentekbirkampiseİstanbulErkekLisesi’nin1940yazındadüzenlenenaskerlikkampıdır.Yazarkampayaklaştığındaduyduğuilksesdalgasışöylesöylemektedir:

137Ek3: Savaş Mecmuası,1Temmuz1940.138“LiselilerKampaÇıktı!”,Savaş Mecmuası,Yıl1,Sayı8,1Temmuz1940.

Günseli GÜMÜŞEL

36

“Yılmam ateşlerden, korkmam ölümden

Hangi düşman durur, kaçmaz önümden?”139

Hemensonraverilen“-Silah çat!”komutundansonragörevibitenher“talebe er”komutanınınetrafınısarmaktadır.Yazar,oçembereyaklaştığındaAsteğmenFethiTalhanciddivesamimibirsesle:

“Bugün tam bir er olarak vazifesini öğrenmeye çalışan arkadaşlarımın gözle-rinde vatan ve millet aşkının parıltılarını görmekteyim. Kendilerine düşecek herhangi bir vazifeyi canla başla yapacaklarına emin olabilirsiniz. Onlar, askerliğin icap ettir-diği disiplini tamamile hazmetmişlerdir…”

diyenTalhan,talimlerinbirazsıkıolduğukonusunadeğiniramasonundaöğren-cileringüçlükçekmeyeceklerinindealtınıçizer.BukonudakampkomutanıYarbayŞevketŞendil’eveBinbaşıNafizCanol’agösterdiklerititizliktendolayıteşekküreder.

Gerçektendeaskerlikkamplarınındersvetalimbakımındankolaygeçtiğisöy-lenemez.

Sonuç

EğitimintemelesaslarınınöğrencilereCumhuriyetiçinfedakârolmaülküsüaşı-lamavebilinçlibirsorumluluktelkinetmeolduğubirdönemdeuygulamayakonanAskerliğeHazırlıkDersleriokullardaistenilendisiplinanlayışınınsağlanmasınındayolunuaçar.

Askerlik derslerinde öğrencilereTürk olmaktan gurur duyma bilinci aşılanır.Ulusalkimlikbilinciningeliştirilmesihedeflenir.Böylece“Türkiye Cumhuriyeti’nin varlığını sürdürebilecek” kadronunyurttaşlıkbilincikazanmasıveyenirejime“yeni bir insan tipi”çatısıaltındakazandırılmasışartıyerinegetirilmeyeçalışılır.Bubağ-lamdaAskerlikderslerininözelbirprojeolduğukabuledilebilir.

Eğitimdemilitarizmetkisininen fazlahissedildiğiAskerlikdersleripratiklerigençlikpolitikalarınıelinealıpözelbirönematfetmesiylehızkazanır.Ayrıcasem-bolikuygulamalarveordumilletanlayışınınyenidenyorumlanmasıtopyekûnsavaşhazırlıklarınınalanınıveüretiminigenişletir.Öylekiartıkokul,orduvehalkiçiçegeçervebudurumnormalkarşılanır.

Makalemiznormalkarşılananbudurumunesasıolanmilliyetçilik,militarizmveeğitimideolojisiüçlemesiilebubirleşimingetirdiğipratikleritarihselgelişimaçı-sındanelealır.BuilişkiningenelanlamdamillieğitimpolitikalarınaveözeldeAsker-likderslerinevederskitaplarınayıllaragörenasılyansıdığınıinceler.

139a.g.m.,s.9.


37

Kaynakça “AnkaraErkekLisesininAskerlikKampı”,Ulus,16Temmuz1936.“AnkaraErkekLisesininKampındaBirSaat”,Ulus,30Temmuz1937.“AskerliğeHazırlananGençlik”,Ulus,21Eylül1937.“AskerlikVazifesi”,Hâkimiyet-iMilliye,2Haziran1930.“GençleriAskerliğeHazırlamakİçinAçılanKamplarBuSeneFeyizliNeticelerVeriyor”,Ulus,29Temmuz

1928.“KampveTürkGençliğindeAskerlikSevgisi”,Ulus,19Temmuz1939.“Kitabiyat:MuallimAfetHanımınKitabı”,Hâkimiyet-iMilliye,29Ağustos1930.“LiselilerKampaÇıktı!”,SavaşMecmuası,Yıl1,Sayı8,1Temmuz1940.“MecmuamızınMaksadı”,SavaşMecmuası,Yıl1,Sayı1,15Mart1940.“ÖmerİnönüAsker”,Yedigün,Sene7,No334,Cilt13,1Ağustos1939.“TalebelerAskeriKamplarınıBitirdiler”,Ulus,23Temmuz1939.1931’de Askeri Mecmuanın Nasıl Çıkarılacağı Hakkında Veçheler, Büyük Erkânıharbiye Matbaası,

Ankara,1930.Afet,Muallim,YurtBilgisiNotlarımdanAskerlikVazifesi,DevletMatbaası,İstanbul,1930.Akşin,Sina.Türkiye’ninÖnündeÜçModel,TelosYayıncılık,İstanbul,1997.Askerliğe Hazırlık Dersleri: Askeri Ehliyetnameler ve İhtiyat Subay Hazırlık Kıt’aları Hakkında

TalimatnameD-60,GenelkurmayMatbaası,Ankara,1935.Askerliğe Hazırlık Tedrisatı: Askeri EhliyetnameAlmak ve İhtiyat Zabiti Hazırlık Kıtaları Hakkında

Talimatname60,TürkiyeCumhuriyetiErkânıHarbiyeUmumiyeRiyaseti,Ankara,1927.Atatürk’ünAskerliğeDairEserleriZabitveKumandanileHasbihal,CumalıOrdugâhı,TabiyeveTatbikat

Seyahati,TakımınMuharebeTalimi,BölüğünMuharebeTalimi,DoğuşLimitedŞirketiMatbaası,Ankara,1959.

Babacan,EkremveAKLIN,Sabri,TabiyeNotları,YedekSubayOkuluMatbaası,Ankara,1943.Birtek,Ferit,AskerliğeHazırlıkI(Erkeklerİçin)LiseKitapları,MaarifMatbaası,Ankara,1942.Bora,Tanıl.“OrduveMilliyetçilik”,BirikimDergisi,BirZümreBirPartiTürkiye’deOrdu,ÖzelSayı,

2013.CumhuriyetArşivi,FonNo:180,KutuNo:47,DosyaNo:241,SıraNo:4,7Kasım1927.ErkeklerİçinAskerliğeHazırlıkKampları,29Temmuz1928.Ezgeç,Hakkı,AskerliğeHazırlıkIOrtaokulKitapları,MaarifMatbaası,İstanbul,1942.Fidel,Kenneth,MilitarisminDevelopingCountries,TransactionBooks,ABD,1975.Gölpınarlı,MuallimAbdülbaki,CumhuriyetÇocuğununDinDersleriAtatürkDönemiDersKitabı,Kaynak

Yayınları,İstanbul,2005.İlhan, Suat. Atatürk ve Askerlik Düşünce ve Uygulamaları, Atatürk Kültür, Dil ve Yüksek Tarih Kurumu

Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1990.Karal,EnverZiya,TürkiyeCumhuriyetiTarihi(1918-1944),MaarifMatbaası,İstanbul,1944.Karaosmanoğlu.YakupKadri,AtatürkBiyografikTahlilDenemesi,İletişimYayınları,İstanbul,2008.Muhlis,Abdullah,Muvasala veMuharebe ve Umur-ı Havaiye Dersleri Notlarından, HarbiyeMektebi

Matbaası,İstanbul1928.Öncü, Ali, Derslerim, Vakıt Matbaası, İstanbul, 1942.Şemsi, Mahmut, Harbin İstifai Tesirleri ve Zabitlerimizin; Neslimizin Islahındaki Ehemmiyetleri, Askeri

Matbaa, İstanbul, 1933.

Günseli GÜMÜŞEL

38

Tahir,Cemil,AskerliğeHazırlıkDersleriBeşinciKitab,HarbiyeMektebiMatbaası,İstanbul,1931.Tahir,Cemil,AskerliğeHazırlıkDersleriDördüncüKitab,HarbiyeMektebiMatbaası,İstanbul,1929.Tahir,Cemil,AskerliğeHazırlıkDersleriİkinciKitab,HarbiyeMektebiMatbaası,İstanbul,1930.Tahir,Cemil,AskerliğeHazırlıkDersleriÜçüncüKitab,HarbiyeMektebiMatbaası,İstanbul,1930.Tahir,Cemil,AskerliğeHazırlıkDersleri,HarbiyeMektebiMatbaası,İstanbul,1926.TürkiyeCumhuriyetiMaarifVekâleti,1930OrtamektepMüfredatProgramı,DevletMatbaası, İstanbul,

1930.TürkiyeCumhuriyetiMaarifVekâleti,1934LiseMüfredatProgramı,DevletMatbaası,İstanbul,1934.TürkiyeCumhuriyetiMaarifi1923-1943,MaarifMatbaası,Ankara,1944.TürkiyeCumhuriyetiMaarifi1941-1942,MaarifMatbaası,Ankara,1943.Uğurlu,Nurer,Atatürk’ünAskerlikleİlgiliKitapları,CumalıOrdugâhıTabiyeveTatbikatSeyahati,Yeni

GünHaberAjansıBasınveYayıncılık,İstanbul,1998.Ünüvar. Veysel, Askerlik Bilgisi (Kitap 1), Hilmi Kitabevi, İstanbul, 1937.Vatan,3Eylül1949.Yaşınok,Nazım,AskerliğeHazırlıkDersleriI,HilmiKitabevi,İstanbul,1937.Yaşınok,Nazım,AskerliğeHazırlıkDersleriII,HilmiKitabevi,İstanbul,1937.Yenisabah,9Ağustos1939.


39

EKLER

EK 1: ErkeklerİçinAskerliğeHazırlıkKampları,29Temmuz1928.

EK 2: AskerliğeHazırlıkTedrisatı,AskeriİhtiyatnameveİhtiyatZabitiHazırlıkKıtalarınaDairYönetmeliğin8,44ve88.MaddelerininDeğiştirilmesi

Günseli GÜMÜŞEL

40

EK 3: SavaşMecmuası,1Temmuz1940.

erkekler İçin askerliğe hazırlık dersleri · 2017-05-08 · erkekler İçin askerliğe...

Documents