erik meijles rijksuniversiteitgroningen … · 2016. 6. 6. · [email protected] | faculty of...
TRANSCRIPT
|
faculty of spatial sciences
Bodems in een veranderend (natuur) landschap…
Foto: Koopman
…door de ogen van een geograaf
Erik Meijles
Rijksuniversiteit Groningen
Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen & Kenniscentrum Landschap
|
faculty of spatial sciences
Bodemfuncties
› Productie voedsel en biomassa
› Bewaren en filteren elementen (bijv. drinkwater)
› Leefgebied (habitat)
› Fysieke en culturele leefomgeving v/d mens
› Bron grondstoffen
› CO2-pool (zowel source als sink)
› Erfgoed archief (aardkundig en archeologisch)
2
Bron: EU soil protection strategy
Vergeten we die niet in het huidige landschaps- en natuurbeleid?
|
faculty of spatial sciences
Natuurontwikkeling: vb Hunzevisie
› “natuur” wordt 103 keer genoemd
› “meandering” 7 maal; “geo” 3 (incl. “geopark”)
› “bodem”, “reliëf”, “aardkundig (erfgoed)” niet
› “erfgoed” 7 keer, in de context van cultuurhistorie
Een van de drie kernpunten in 1995:
� “...herstel van de Hunze als levende beek inclusief kenmerkende processen als
sedimentatie en erosie, stroming en periodieke overstroming....”
In huidige visie niet meer expliciet
3
|
faculty of spatial sciences
Natuurontwikkeling & bodem?
› “terug naar de oorspronkelijke situatie”
› “hermeandering” (of “opnieuw laten meanderen”)
› “aanleggen rivierduinen” & “natuurvriendelijke oevers”
› “herstel pingoruïnes”
› Is de bodemopbouw dan geen onderdeel van de natuur?
› Mogen we om ‘groene’ natuur te creëren, ‘bruine’ natuur
vergraven?
4
Nieuwe Hunzemeander, Panoronnio, 2015
|
faculty of spatial sciences
Natuur gevormd door natuurlijke processen
› successie
› competitie
› uitwisseling
› …
En ook door
› erosie/sedimentatie
› bodemvorming
› ...
› Dus bodem, landschap en reliëf zijn onderdeel van natuur
5
Elzenga, 2014
|
faculty of spatial sciences
Vb 1: Hermeandering
› “In dit deel van het plangebied wordt een zeer sterke meanderende en gevarieerde
beekloop gecreëerd. In de scherpste meanders komt een steile buitenbocht en een flauwe
binnenbocht. In de min of meer rechte stukken wordt een meer variërend profiel
aangelegd waarbij deze wisselt tussen de beide oevers. Daarmee ontstaat een gevarieerde
beekloop, met veel variatie op korte afstanden. Voor het dempen van de bestaande
beekloop van dit deel van het Diep maken wij gebruik van materiaal afkomstig van de nieuw
te graven meanderende beekloop, de te graven slenk en de te plaggen delen.”
› Redenering vanuit vorm, niet vanuit:
� (wordings)proces of
� dynamische omgeving
› ...maar proces zorgt voor heterogene bodemopbouw
� waarin landschapssgeschiedenis is vastgelegd
6
|
faculty of spatial sciences
› Meandering actief proces, maar
� beperkt en
� lokaal zeer variabel
› Bodem stuurt water, water maakt bodem
› Hoe gaan we daar mee om in hermeanderingsprojecten?
› Zandsuppletie?
7
Kadaster 1830
TMK 1850
Bonne1902
De Jonge 1924
Bonne1949
AHN22010
Beekverleggingsprocessen Drentsche Aa
Menting & Meijles, 2015
Foto: Van Soest, 2007
(door de heterogene bodemopbouw!)
|
faculty of spatial sciences
Veenopvulling & meandering in beekdalen
› Zandige beekopvullingen – meandering?
› Veenopvulling – doorstroomveen zonder beek/meandering?
8
Makaske et al. 2015
|
faculty of spatial sciences
Mogelijk resultaat hermeandering
› Beekprofiel past niet bij dynamische beek
› Top bodemarchief vergraven
� natuurlijk
� cultuurhistorisch en
� aardkundig erfgoed
› Is de beek dan weer natuurlijk?
9
|
faculty of spatial sciences
Geen graafwerk: laat het Reitdiep weer kronkelen
10
Foto: Roelof Bos
|
faculty of spatial sciences
Vb 2: Afplaggen kwelder
› “Door opslibbing worden de kwelders langzaam maar zeker hoger en
neemt de zee-invloed af. Vooral op de hoge kwelder veroudert de
vegetatie en neemt de biodiversiteit af. Omdat veel kwelders zijn
aangewezen als Natura2000 gebied, staan natuurbeheerders voor de
taak de kwaliteit van de habitats te behouden. Daarvoor zijn maatregelen
nodig, zoals het afplaggen van kwelders of het toelaten van dynamiek.”
(Deltares)
› Veiligheid?
› Natuurlijkheid?
11
natuurlijk proces - successie?
Foto: Sarah Stiles
|
faculty of spatial sciences
Natuurlijk overstromingsprofiel kwelder…
› …met daaruit volgend natuurlijke bodemopbouw & reliëf
› Groeit met stijgende zeespiegel mee
› Afplaggen?
12
Natuurkennis.nl
|
faculty of spatial sciences
Natuurbeheer op de kwelder
› Redeneer vanuit processen, inclusief de:
� aardkundige (erosie/sedimentatie),
� cultuurhistorische (begrazing) &
� natuurlijke (successie in ruimte, niet diepte)
› Om biodiversiteitsdoelstelling te halen
13
|
faculty of spatial sciences
Vb3: “Slenken” graven
� tektoniek
� kreek (kwelder) of geul (wad)
� laagte in veen…
› …ontstaan door aardkundige processen
› Hoe kun je die graven?
› Gevolg van een proces, dat weerslag
� aan oppervlak
� EN in ondergrond heeft
14
Jongmans et al, 2014 (blz 559)
|
faculty of spatial sciences
Bodem archiefkast met erfgoed
15
Foto: Koopman
› Natuurlijk erfgoed
� zaadbanken & bodemleven
› Cultuurhistorisch erfgoed
� Bewonings- en gebruikssporen
› Aardkundig erfgoed
� Klimaatcondities en -processen
› Hoe lezen we nu de geschiedenis van het landschap?
› Scheuren we bladzijden uit het boek?
|
faculty of spatial sciences
Bodem & veranderend landschap: conclusie
› Natuurontwikkeling optisch beeld
� van landvorm die er (niet) is geweest
› Landschapsontwikkeling: neem alle waarden/processen mee:
� natuurlijk erfgoed
� cultuurhistorisch erfgoed en:
� aardkundig erfgoed
› Benoem ze in inrichtingsproces en resultaat
› En treedt naar buiten als bodemkundige: de bodem zit in de
grond, is voor velen onzichtbaar...
› ...maak (weer) zichtbaar in landschap & beleid
16
|
faculty of spatial sciences
Dank voor uw aandacht
17