2012

FİZİKSEL ENGELLİ KULLANICILAR İÇİN EN UYGUN

ULAŞIM AKSLARININ ERGONOMİK AÇIDAN İRDELENMESİ

ÖMER FARUK SARMAN

200713121036

HABİP TAYLAN

200813161055

RAMAZAN AYDIN

200813161007

1

İÇİNDEKİLER Sayfa

1.Çalışmanın Kapsam ve Amacı…………………………………………………………………… 2

2. Engellilerin Yaşamını Kolaylaştırmak İçin Yapılan Çalışmalar.……………………………… 2

3.Mimari Projelerde Engelli ve Yaşlılarla İlgili Olarak Uyulması Gereken Temel Kurallar… 3

3.1. Rampalar……………………………………………………………………………… 4

3.2.Kaldırımlar……………………………………………………………………………… 4

3.3. Otoparklar……………………………………………………………………………… 5

3.4. Asansörler……………………………………………………………………………… 5

4. Kütahya’da Engellilerin Kullandığı Alanların Ergonomik Açıdan Değerlendirilmesi …… 6

4.1.Kütahya’da Fiziksel Engellilerin Yaşadığı Temel Ulaşım Problemleri……………... 6

5. Uygulama……………………………………………………………………………………….... 14

6.Sonuçlar………………………………………………………………………………… .. ……. 14

2

FİZİKSEL ENGELLİ KULLANICILAR İÇİN EN UYGUN ULAŞIM AKSLARININ

ERGONOMİK AÇIDAN İRDELENMESİ: Kütahya Kenti Örneği

1.Çalışmanın Kapsam ve Amacı

Türkiye’de 8,5 milyon engellinin yaşadığı ve aileleriyle bu nüfusun 25 milyon gibi

önemli bir kitleye ulaştığı bilinmektedir. 1995 yılında Fiziksel Engelliler Vakfı (FEV),

engellileri kendi kendine yetebilen, ekonomik anlamda toplumla her bakımdan bütünleşmiş

bireyler haline getirme yolunda önemli mesafeler kat etmiştir. Fiziksel engelliler toplum

içerisinde iş hayatına katılımları kadar günlük rekreasyon ihtiyaçlarını karşılama esnasında da

önemli ölçüde yer almaktadırlar. Büyük kentlerde yapılan peyzaj çalışmalarında fiziksel

engelliler düşünülmekte fakat peyzaj çalışmalarının “sürdürülebilir” içerikli olmadığı

görülmektedir. Günümüzde “engelsiz tasarımlara” duyulan ilgi, kent merkezindeki ulaşım

akslarında da (yaya yolları, araba yolları, merdivenler, meydanlar, vb.) hissedilmektedir.

Bu çalışmada; Kütahya’da fiziksel engelli kullanımı için zaruri olan Kütahya Valiliği,

Kütahya Adliye Sarayı, Kütahya Belediyesi, Evliya Çelebi Hastanesi, Kütahya Halk Eğitim

Merkezi, Kütahya Belediye Kültür Sarayı, Kütahya İl Özel İdaresi gibi binaların ve Sevgi

Yolu, Menderes Caddesi, Belediye Kültür Parkı gibi ortak kullanım alanlarının fiziksel

engelliler tarafından kullanılabilirliği (sorunlar ve engellilerin beklentileri) incelenmiştir.

Bunun yanı sıra bu alanları kullanan fiziksel engellilerin de bu alanlar hakkındaki görüşleri

(şikâyetleri ve istekleri) sorgulanmış ve değerlendirilmiştir. Kentteki ulaşım akslarının fiziksel

engellilerin kullanımı için oldukça problemli olduğu ve bundan dolayı birçok fiziksel

engellinin bu alanları kullanırken ciddi sorunlarla karşılaştığı, hatta kullanamadığı tespit

edilmiştir.

2. Engellilerin Yaşamını Kolaylaştırmak İçin Yapılan Çalışmalar

Endüstrileşme hareketleri ile hızla büyüyerek plansızlaşan kentler, insanların toplu

yaşamlarını giderek zorlaştırmaktadır. Hatalı kentsel tasarımların, fiziksel açıdan herhangi bir

engel taşımayan insanlar üzerinde bile ciddi verim kaybına yol açması, geçici ve kalıcı engel

taşıyan insanların sorunlarına daha çok dikkat çekmektedir. Dünyada olduğu kadar ülkemizin

de temel sorunlarının başında özürlü birey ve ailelerinin durumları gelmektedir. Toplumun

ayrılmaz bir parçası olan özürlüler, tüketici ve bakıma muhtaç insanlar olarak

görüldüklerinden, sosyal hayatta sıkça engellerle karşılaşmaktadırlar. Bu durum; engelli

bireyleri, fiziksel engellerinden kaynaklanan eksikliklerden daha fazla yormaktadır.

3

Çağdaşlığın temeli olan bireyler arası eşitlik ilkesi göz önüne alındığında, çağdaş bir

devlet tüm yurttaşlarına hiçbir ayrım gözetmeksizin insanca yaşayabilecekleri olanaklar

sunmak zorundadır. Bu nedenle toplumsal yaşamın ayrılmaz bir parçası olan özürlülerin

sorunları gerçekçi bir şekilde ele alınarak toplumla bütünleştirilmesi gerekmektedir.

Özürlülerin sosyal yaşamla bütünleşmelerinin önünde pek çok engel bulunmaktadır. Bunların

başında yoksulluk, ulaşım ve fiziksel çevrenin özürlülere yönelik tasarlanmamış olması

gelmektedir. Sosyal yaşamdaki değişimlerle beraber, özürlülükle ilgili yeni tanımlara da

ihtiyaç duyulmuştur. Özürlülük kavramı Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Birleşmiş Milletler

(BM) ve Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından yeniden yapılandırılarak, hastalık

derecelerine göre noksanlık (impairment), özürlülük (handicap) ve erişilebilirlik

(accessibility) olarak sınıflandırılmıştır.

Dünya Sağlık Örgütü, dünyada 500 milyondan fazla insanın engelli olduğunu ve

toplam nüfusun %10’nunu temsil ettiğini, 2003 yılının son aylarında I. Özürlüler Şura

sonuçlarına göre ise Türkiye’de özürlülük oranı %12’nin, nüfusun 8 milyon 431 bin 937’sini

denk geldiğini belirtmektedir.

Kalıcı engel taşıyan bireylerin yanı sıra, her insan hayatının belirli bir döneminde

geçici engellilik durumu yaşayabilir. Uykusuzluk ve dikkat eksikliği gibi bazı nedenlerle

sağlıklı bir insan dahi engelli konumuna geçebilir. Ayrıca çocuklar, yaşlılar ve bebek arabası

kullanan anneler içinde kentin yaşam kalitesi oldukça önemlidir. Bu bağlamda fiziksel çevre

koşullarının engellilerin yaşamını kolaylaştıracak şekilde düzenlenmesi sorumlu kişi ve

kuruluşların duyarlı davranmaları ile çözümlenecektir. Bu nedenle bu konu üzerine insanların

ve kuruluşların dikkatlerini çekebilmek için birçok çalışma yapılmaktadır.

3.Mimari Projelerde Engelli ve Yaşlılarla İlgili Olarak Uyulması Gereken Temel

Kurallar

Halka açık olan lokantalar, oteller, tiyatrolar, doktor muayenehaneleri, eczaneler,

perakende satış mağazaları, müzeler, kütüphaneler, parklar, spor salonları, stadyumlar,

okullar, kurslar, eğitim ve öğretim kurumları, günlük bakım ve tedavi birimleri gibi yerlerle

bütün devlet daireleri engelli insanların girişlerine uygun olarak düzenlenmelidir.

4

3.1. Rampalar

Rampa eğimleri %5 ile %10 arasındadır. 10 santimetreye kadar bir yükseklik farkında en

fazla rampa eğimi %10; 25 santimetreye kadar olan yükseklik farkında en fazla rampa eğimi

%8,25; 50 santimetreye kadar olan yükseklik farkında en fazla rampa eğimi %5 alınmalıdır. Çok

kısa rampaların eğimi zorunlu durumlarda %12 olabilir. Bir rampanın boyu 6 metreden fazla ise

araya 150 santimetre uzunluğunda bir sahanlık konur. Rampa genişlikleri 130 santimetrenin altına

düşürülmeye çalışılmalıdır. Sabit rampaların düzenlenemediği yerlerde seyyar rampalar da

kullanılabilir.

3.2.Kaldırımlar

Kaldırım yükseklikleri 6-15 cm arasında

olmalıdır. Tekerlekli sandalyenin çıkabilmesi

için kaldırımların uygun yerlerine rampalar

yapılmalıdır. Bunların eğimleri %8 civarında

alınmalıdır. Kaldırım rampalarının genişliği

140 cm yapılırsa yan yana yürüyen iki

insanın da buradan geçmeleri mümkün olur.

5

3.3. Otoparklar

Otoparkların %2'lik kısmı sakat sürücülerin araçlarına ayrılacaktır. Sakat otomobili için 350 cm

x 500 cm genişliğinde bir park yeri gerektiği kabul edilmiştir.

3.4. Asansörler

Asansörler ara katlara konulmamalıdır. Asansörün kapısına kadar basamaksız ve eşiksiz

ulaşılabilmelidir. Asansörlerdeki kumanda düğmelerinin tekerlekli sandalyedeki insanın da

uzanabileceği yüksekliğe konulması önemlidir. Asansör kapısı en az 80 cm olmalıdır. İç mekanın

genişliği de en az 110x140 cm olmalıdır.

6

4. Kütahya’da Engellilerin Kullandığı Alanların Ergonomik Açıdan Değerlendirilmesi

Bu çalışma ise; Kütahya’da fiziksel engelli kullanımı için zaruri olan Kütahya

Valiliği, Kütahya Adliye Sarayı, Kütahya Belediyesi, Evliya Çelebi Hastanesi, Kütahya Halk

Eğitim Merkezi, Kütahya Belediye Kültür Sarayı, Kütahya İl Özel İdaresi gibi binaların ve

Sevgi Yolu, Menderes Caddesi, Belediye Kültür Parkı gibi ortak kullanım alanlarının fiziksel

engelliler tarafından kullanılabilirliği (sorunlar ve engellilerin beklentileri) araştırılmıştır.

Bunun yanı sıra bu alanları kullanan fiziksel engellilerin de bu alanlar hakkındaki görüşleri

(şikâyetleri ve istekleri) sorgulanmış ve değerlendirilmiştir. Kentteki ulaşım akslarının fiziksel

engellilerin kullanımı için oldukça problemli olduğu ve bundan dolayı birçok fiziksel

engellinin bu alanları kullanırken ciddi sorunlarla karşılaştığı, hatta kullanamadığı tespit

edilmiştir.

4.1.Kütahya’da Fiziksel Engellilerin Yaşadığı Temel Ulaşım Problemleri

1. Kaldırımlara engelli girişi yapılmaması

2. Kaldırım başlarında engelli çıkışlarının olmaması.

3. Kaldırım ortalarına direk merdiven vs. gibi engellerin olması dolaysıyla engellerin

geçememesi.

4. Kaldırımlarda yapılan engelli yolların bozuk olması.

5. Kaldırımların bozuk olması.

7

6. Kaldırım başlarında engelli girişin olması fakat kaldırım sonunda engelli çıkışının

olmaması.

7. Kaldırımda engelli giriş ve çıkışlarının başlarına arabaların park edilmesi.

8. Binalarda engelli girişlerin olmaması

9. Binalarda engelli girişi olduğu halde ergonomik olmaması.

10. Binalarda engelli girişinin eğiminin çok yüksek olması.

11. Toplu taşıma araçlarında engelli girişlerin olmaması.

12. Yol seviyesinde olan binaların girişlerine gereksiz yükselti koyulması.

13. Kaldırımlarda engelli yollarının dar olması.

14. Binalarda asansörün olmaması nedeniyle engellilerin sadece zemin katları

kullanabilmeleri.

Kütahya kent merkezinde yapılan araştırma sonucunda yukarıdaki problemler

görülmüş ve bu problemlere ergonomik açıdan uygun olan öneriler getirilmeye çalışılmıştır.

Kaldırım engelli girişine logar kapağı

konulmuştur. Kaldırıma göre hizalama

yapılması gerekmektedir.

Kaldırım genişliği engelli arabası

geçemeyecek kadar az,

genişletilmesi gerekmektedir.

8

Kaldırım ortasında engel bulunduğu için

iki tarafında geçmek mümkün değildir. En

azından kaldırım bir taraftan

genişletilmedir.

Kaldırım girişinde engelli girişi

bulunmuyor bu yüzden ergonomik

değildir. Engelli girişi yapılmalıdır.

Kaldırım ortasında engel bulunduğu için

iki tarafında geçmek mümkün değildir.

En azından kaldırım bir taraftan

genişletilmedir.

Kaldırım çıkışı engelli araç için bozuk,

ergonomik bir şekilde düzeltilmesi

gerekiyor.

9

Engelli çıkışı ortasında engel bulunduğu

için iki tarafında geçmek mümkün

değildir. En azından kaldırım bir

taraftan genişletilmedir.

Engelli girişi bulunmuyor. Engelli girişinin

yapılması gerekiyor.

Bu fotoğrafın engellilerle hiçbir ilgisi

bulunmuyor fakat Kütahya’nın

merkezinde bulunan bu üst geçit

merdiveni çok alçak olduğu için yaya

geçişi açısından ergonomik değildir.

Engelli geçişi eğimin çok yüksek ve

kaygan olması nedeniyle ergonomik

değildir. Düzeltilmesi gerekiyor.

10

Engelli çıkışı çok yüksek ve kaygan olması

nedeniyle ergonomik değildir.

Bina girişine yapılan gereksiz basamak

yüzünden engelliler kullanamıyor.

Engelli girişi yapılması gerekir.

Engelli girişi bulunmuyor. Engelli

girişinin yapılması gerekiyor. Yapılsa

bile kaldırımın ortasındaki elektrik

direğinden dolayı kullanılamaz.

Bu binada asansör bulunmadığından

engelliler tarafından sadece giriş katı

kullanılabiliyor. Diğer katlarından

kullanılabilmesi için engelli asansörü

yapılmalıdır.

11

Belediye Kültür Parkına inen

rampanın eğimi fazla olduğundan

kullanımı ergonomik değildir. Normal

bir kişinin kullanması bile zor.

Engelli girişine otomobil park edildiği

için kullanılamıyor. Uyarı levhası

konulmalı ve park edenlere ceza

kesilmelidir.

Engelli girişlerinin bozuk ve hasarlı olması nedeniyle fiziksel engelli kullanımı açısından

ergonomik değildir. Düzeltilmesi gerekir.

Belediye binasında ergonomik rampalar mevcuttur. Ancak; girişlerin her iki tarafına da otomobil

park edilmiştir ve engellilerin giriş yapması mümkün değildir.

12

Her iki yerde de rampa eğiminin fazla olması sebebiyle engellilerin kullanmasını

zorlaştırmaktadır.

Adliye sarayına çıkan merdivenler de engelliler için rampa bulunmamaktadır.

Uygunsuz yapılan kaldırım girişinden

dolayı engelli vatandaşımız mağdur

olmuştur.

Park alanında engelliler için ayrılan yere

normal otomobil kullanıcıları park

etmiştir.

13

Kaldırıma engelli girişi yapılmıştır. Ancak

girişin ortasındaki direkten dolayı

kullanılamamaktadır.

Yol kenarlarındaki su giderlerinin geniş

ve uygunsuz yerleştirilmesi sonucu

engelli arabasının geçişine imkan

vermemektedir.

Bu rampa eğim olarak ergonomiktir. Ancak

rampanın sonunda çıkış bulunmamaktadır.

14

5. Uygulama

Kütahya Valiliği önündeki rampanın ölçüleri alınmıştır. Bu ölçü değerleri yatay da 3,8

metre ve dikeyde 1,23 metredir. Bu bilgiler kullanılarak rampanın eğimi hesaplanmıştır.

arctan(1,23/3,8)=a a =180 ‘dir.

Standartlara göre rampaların eğimi 70 ile maksimum 10

0 arasında olmalıdır. Ancak

yukarıdaki hesaplamalara göre rampa eğimi a =180 bulunmuştur. Bu değer uygun bir değer

olmamakla beraber, akülü sandalyeler içinde büyük bir eğimdir. Sandalye üreticileri standart

değerlere uymakla beraber, emniyet sınırlarını 120

‘ye kadar çıkarmaktadırlar. Kütahya

valiliği gibi birçok yerde eğimin fazla olmasından dolayı akülü sandalye kullanan kişilerin

yardım istemesi kaçınılmaz olmuştur.

6.Sonuçlar

Kütahya merkezinde fiziksel engellilerin kullanmasının zaruri olduğu bazı yapılar

incelendiğinde aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır:

İncelenen yerler fiziksel engelli kullanımına elverişli değildir.

Kaldırımların yeniden yapılandırılması gerekir.

Engelliler için özel güzergahlar belirlenmelidir.

Engelliler için yapılan yollar önem verilmeden ve hesap edilmeden inşa edilmiştir.

Kaldırımlarda engelli giriş ve çıkışlarının önlerine otomobil park edilmesi

engellenmeli(uyarı levhaları vb.) ve caydırıcı cezalar verilmelidir.

Halkı bilinçlendirici konferans ve seminerler verilmelidir.

Yeni yapılan toplu yaşam alanlarının fiziksel engelli kullanımına uygun olarak

tasarlanmalı ve belediye tarafından denetlenmesi gerekmektedir.