ergenlİk ÇaĞindakİ genÇlerde saĞlikli yaŞam bİÇİmİ … 20-11-12.pdf · anahtar...
TRANSCRIPT
1
ERGENLİK ÇAĞINDAKİ GENÇLERDE SAĞLIKLI YAŞAM
BİÇİMİ ARAŞTIRMASI
Türkan FIRINCI1
Özet:
Bu çalışmanın amacı, ergenlerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ile sosyo-demografik
özellikleri arasındaki ilişkinin araştırılmasıdır. Araştırmada tarama modeli kullanılmış ve
Pender’in “Sağlığın Teşviki modeli” temele alınmıştır. Araştırmada veriler “Sağlıklı
Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği-HPLP II” ile toplanmıştır. Veri analizinde Kruskal
Wallis, Cramer’s V ve Spearman Correlation analizleri yapılmıştır. Araştırma sonucunda
bulguların Pender’in modelini desteklediği ve ergenlerin sağlıklı yaşam biçimi
davranışlarında yetişkinlerde olduğundan farklı bazı özellikler gösterdikleri ortaya
konmuştur. Buna göre gençlerin daha az olumludan daha olumluya olacak biçimde,
sağlıklı yaşam şekli ile ilgili davranışlarının sırasıyla “sağlık sorumluluğu”, “beslenme”,
“fiziksel aktivite”, “stres yönetimi”, “kişilerarası iletişim” ve “manevi gelişim” davranışı
gösterdikleri sonucuna varılmıştır.
Anahtar Sözcükler: Sağlıklı Yaşam Biçimi, Sağlığı Geliştirme Modeli, Ergenlik Çağı.
Abstract:
The aim of this study is to investigate the correlation between healthy lifestyle behaviors
and socio-demographic characteristics of adolescents. While survey model is employed in
this study, Pender’s “Health Promotion Model” is also used as a base. Data is collected
via Health Promotion Lifestyle Profile (HPLP-II) questionnaire and it is analyzed through
Kruskal Wallis, Cramer’s V and Spearman Correlation tests. It is proved that findings back
up Pender’s model, showing that there are some specific differences between the healthy
lifestyle behaviors of adolescents and of adults. Accordingly, it is concluded that
adolescents’ healthy lifestyle behaviors has increasingly positive character in the following
course: “health responsibility”, “nutrition”, “physical activity”, “stress management”,
“interpersonal communication” and “moral development”.
Key Words: Healthy Lifestyle, Health Promotion Model, Adolescence.
1 Gazi Üniversitesi, Doktora öğrencisi.
e-mail: [email protected]
2
GİRİŞ
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) sağlığın teşvikinin esas olarak; sağlıklı
yaşam biçimine özendirme, sağlığı destekleyen bir çevre sağlama, toplumsal
faaliyeti güçlendirme, sağlık hizmetlerine yeniden yön verme ve buna göre sağlık
politikası oluşturulma olarak tanımlamaktadır (Goeppinger, 1993).
Yukarıdaki yaklaşıma uygun olarak, lise çağındaki gençlere yönelik
gerçekleştirilen bu araştırmada Pender’in “Sağlığı Geliştirme Modeli” temele
alınmıştır. Bu model kişilerin sağlıklarını geliştirmelerini motive eden biyofiziksel
süreçleri araştırmada bir rehber olarak kullanılmaktadır (Pender, 1996). Pender bu
bağlamda iki önemli kavramı vurgular ve buna göre: “Sağlığın teşviki” ile
“hastalıktan korunma” sağlık sektöründeki öncelikli konular olmalıdır.
Sağlığın geliştirilmesi, bireyin kendi sağlığını geliştirmesi ve kendi sağlığı
üzerindeki kontrolünü arttırma gücünü kazanması olarak tanımlanmaktadır.
Hastalıklardan korunmada, erken tanıda bulunmada ve sağlığın sürdürülmesinde
sağlığı geliştirici davranışların kullanılması temel olarak karşımıza çıkar (Owens,
2006). Pender’e (1992) göre ise sağlıklı yaşam biçiminde sağlık sorumluluğu,
manevi gelişim, kişilerarası ilişkiler, stres yönetimi, beslenme ve fiziksel aktivite
olmak üzere 6 alt boyut söz konusu olmaktadır.
Walker ve Arkadaşları'nın (1987) geliştirdiği, daha sonra Walker ve Hill- Polerecky'nin (1996) psikometrik değerlendirmesini yaptığı söz konusu bu alt
boyutlara ilişkin tanımlar yapılmıştır: Buna göre; sağlık sorumluluğu, bireyin kendi
iyilik hali için aktif olarak sorumluluk hissetmesidir. Fiziksel aktivite, hafif, orta ve
ağır egzersizleri düzenli olarak uygulamayı kapsar. Beslenme, bireyin öğünlerini
seçme, düzenleme ve yiyecek seçimindeki değerini belirler. Manevi gelişim, iç
kaynakların gelişimi üzerine odaklanır. Gelişim, ilişki kurma ve iç huzuru/dengeyi
sağlama ile gerçekleşebilir. Kişilerarası ilişkiler, başkaları ile olan ilişkileridir,
nedensel gereklilikler dışında anlamlı bir ilişki kurabilmek için iletişimi kullanmayı
gerektirir. İletişim sözel ve sözel olmayan mesajlarla düşünceleri, duyguları
paylaşmayı içerir. Stres yönetimi ise, gerilimi azaltmak ya da etkin bir şekilde
kontrol edebilmek için bireyin fizyolojik ve psikolojik kaynakları belirleyebilmesi
ve harekete geçirebilmesidir
Srof ve Velsor-Friedrich (2006) araştırmalarında Pender’in sağlığın teşviki
modeli (health promotion model) ile ergenlerin nasıl kendilerine has sağlık
düşünceleri oluşturduklarını ortaya koymaktadırlar. Buna göre ergenlik çağında
gençler, ebeveyn-kontrollü sağlık bakımından kişisel sağlık sorumluluğuna doğru
bir geçiş süreci yaşarlar. Callaghan (2005:94) ise araştırmasında ergenlerde manevi
gelişim (sağlığı geliştirici kişisel bakım davranışı) ile kişisel bakım faaliyeti (self-
care agency) arasında güçlü bir ilişki olduğunu bulgulamıştır. Gençlerin gelişimsel
ve psikometrik özelliklerini ortaya koyan önemli bir diğer araştırma ise Hendricks,
Murdaugh, ve Pender (2006) tarafından yapılarak ergenlerin davranışlarını konu
edinmiştir. Ülkemizde ise konuyla ilgili olarak üniversite öğrencilerini nesne
edinen araştırmalarda genellikle gençlerin sağlıklı yaşam davranışlarını etkileyen
çeşitli faktörler incelemiştir (Karadeniz ve Diğerleri, 2008; Tuğut ve Bekar, 2008;
Çelik ve Diğerleri, 2009; Kocaakman ve Diğerleri, 2010; Tambağ, 2011).
3
ARAŞTIRMANIN AMACI
Bu çalışmanın amacı gençlere yönelik sağlık bilinci kazandırmaya yönelik
uygulanan “Kansere Karşı Duyarlı Okullar”2 projesi faaliyetlerinde aktif olarak yer
alan lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının değerlendirilmesidir.
İkincil bir amaç olarak ise belirli bir ergen grubunun sağlık davranışları ile sosyo-
ekonomik düzeyleri arasındaki ilişkileri gözlemlemektir.
Araştırma Sorusu: Ergenlik çağındaki gençler söz konusu olduğunda,
“Cinsiyet”, “Annenin Eğitim Durumu”, “Babanın Eğitim Durumu”, “Ailenin
Ekonomik Durumu”, “Beslenme ile İlgili Bilgi Edinmede Kullanılan
İletişim/Medya Kaynakları” ve “Öğrencilerin Boy- Kilo Endeksleri” değişkenleri
ile “Ölçek Alt Boyutları”3 arasındaki ilişkiler nelerdir?
YÖNTEM VE TEKNİKLER
Model: Tarama modeli kullanılan bu araştırma, “Kansere Karşı Duyarlı
Okullar” adlı proje kapsamında ve projenin uygulama aşamasında
gerçekleştirilmiştir. Resmi olarak projede yer almayan okullar araştırma kapsamı
dışında bırakılmıştır ve araştırmanın sınırlılığı proje okulları çerçevesinde olmakla
birlikte pilot bir uygulama olarak ele alınmıştır. Böylece araştırma evrenini, MEB
Ankara Güzel Sanatlar ve Spor Lisesi (GSL), Jale Tezer Lise ve Fen Lisesi (JTL),
Bostancı Doğa Anadolu Lisesi (DAL), Özel Işıkkent Lisesi (ÖIL)’nden 15-18 yaş
aralığındaki toplam 1232 lise öğrencisi oluşturmaktadır.
Araştırmaya aktif olarak katılan öğrenciler ise ağırlıklı olarak adı geçen
okullardaki 17-18 yaş grubundaki 9. ve 10. sınıf öğrencilerinden oluşturmaktadır.
Araştırmada proje süresince seminer faaliyetlerini aktif olarak izleyecek olan
toplam 558 (TABLO 1) öğrenci yer almıştır.
TABLO 1: Okullara Göre Araştırmaya Dâhil Edilen
Öğrenci Sayıları
OKUL ADI ÖĞRENCİ SAYISI
GSL 82
DAL 123
ÖIL 122
JTL 133
TOPLAM 450
Yapılan incelemede anket formları gözden geçirilmiş ve bunlardan 108
tanesi geçersiz olduklarından araştırma kapsamı dışında bırakılmıştır.
2 Söz konusu proje LÖSEV- (Lösemili Çocuklar Vakfı) koordinasyonunda 2009-2010
eğitim-öğretiim yılı süresince proje kapsamındaki pilot okullarda gerçekleştirilmiştir.
Ayrıntılı Bilgi İçin Bkz. http://www.losev.org.tr/v2/tr/content.asp?ctID=757 3 Ölçek Alt Boyutları: Sağlık Sorumluluğu, Fiziksel Aktivite, Beslenme, Manevi Gelişim,
Kişilerarası İlişkiler ve Stres Yönetimi.
4
Edinilen veriler SPSS 17.0 paket programına girilmiş ve veri setine yönelik
analizler gerçekleştirilmiştir.
Veri Toplama Aracı: Bu araştırmada sağlıklı yaşam biçimi ölçüm aracı
olarak Pender’in “Sağlığı Geliştirme Modeli”ne dayalı olarak Walker ve
Arkadaşları (1984) tarafından geliştirilen “Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları
Ölçeği II”4 kullanılmıştır. Bu ölçeğin gençlerle ilgili araştırmalarda sıklıkla
kullanıldığı gözlenmiştir. Örneğin Felton, Liu, Parsons ve Geslani (1998) şehirli
ergen kızların sağlıkla ilgili davranışlarını araştırmak için bu ölçeği
kullanmışlardır. Black ve Ford-Gilboe (2004) ergen annelerle ilgili
araştırmalarında, Choi-Hu (2002) ve Carlson (2000) ise öğrencilerin sağlıklı yaşam
biçimi davranışlarını belirlemede kullanmışlardır. Bozo, Tunca ve Şimşek (2009)
HPLP II’yi Türk Kültürü’ne adapte ederek kullanmışlardır. Ölçek 52 madde ve altı
faktörden oluşmaktadır. Bunlar; manevi gelişim, kişilerarası ilişkiler, beslenme,
fiziksel aktivite, sağlık sorumluluğu ve stres yönetimidir.
Bu araştırmada HPLP II’nin Türkçe5 versiyonu kullanılmış olmakla birlikte
ölçeğin uygulandığı kitle ergenlerden oluştuğu için bazı maddeler çıkarılarak ölçek
45 madde ile sınırlı tutulmuş ve sadeleştirme yoluna gidilmiştir. Güvenirlik
çalışması N=450 üzerinde yapılan ölçeğin, Cronbach's Alpha değeri .897 olarak
tespit edilmiştir.
Ölçeğin genel puanı sağlıklı yaşam biçimi davranışları puanını
vermektedir. Ölçeğin tüm maddeleri olumludur. Derecelendirme 4’lu Likert
şeklindedir. Hiçbir zaman (1), bazen (2), sık sık (3), düzenli olarak (4) olarak kabul
edilmektedir. Ölçek alt boyutları öğrencilerin soru gruplarına verdikleri puanların
ortalaması olarak alınmıştır. Daha sonra ölçek alt boyut değerleri belli puan
aralıkları için aşağıdaki gibi yeniden kodlanmıştır:
1.00 - 1.25 => 1.0
1.26 - 1.75 => 1.5
1.76 - 2.25 =>2.0
2.26 - 2.75 =>2.5
2.76 - 3.25 => 3.0
3.26 - 3.75 => 3.5
3.76 - 4.00 => 4.0
Toplam 450 gence uygulanan anket formunun 1. Bölümü sosyo-
demografik özellikleri belirlemeye yönelik 6 sorudan oluşmaktadır. Anketin 2.
Bölümü ise PHLP II testinin sorularından oluşmaktadır.
BULGULAR
Proje kapsamındaki pilot okullardan 226 kız öğrenci ve 224 erkek öğrenci
araştırmaya dahil edilmiştir. Gençlerin annelerinin eğitim düzeyi % 50 oranında
üniversite, % 39 lise, % 5 ortaokul, % 5 ilkokul ve % 1 oranında ise okur-yazar
değil olarak tespit edilmiştir. Babanın eğitim durumuna bakıldığında üniversite
4 Health-Promoting Lifestyle Profile II / (HPLP II).
5 Bahar ve Diğerleri (2008). Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği’nin Geçerlilik ve
Güvenirlik Çalışması. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 12 (1), 1-13.
5
mezunu babalar % 65, lise mezunu % 28, ortaokul mezunu % 4, ilkokul mezunu %
2 ve okur-yazar olmayan babalar ise % 1 oranındadır. Okullardan 3’ünün özel ve 1
tanesinin ise devlet okulu olmasının ailelerin eğitim düzeylerinin yüksek çıkmasına
sebep olduğu gözlenmiştir.
Araştırmaya katılan gençlerin sosyo-demografik özelliklerinden ekonomik
gelir düzeyi oranları ise %13 çok yüksek, % 64 yüksek, % 20 orta ve % 2 ise düşük
olarak gözlenmiştir.
Öğrencilerin boy-kilo endeksleri hesaplanmış ve bunun sonucunda
araştırmaya dahil olan gençlerin % 1 oranında obez, % 7 oranında şişman, % 65
oranında normal ve % 27 oranında ise zayıf oldukları bulgulanmıştır (GRAFİK 1).
GRAFİK 1: Lise Öğrencilerinin Boy-Kilo Endeksi Oranları
Araştırma soruları arasında gençlerin beslenme alışkanlıklarında bilgi
edinme kaynağını tespit etmeye yönelik bir soru da yer almıştır. Projenin diğer
faaliyetleri ile ilgisi bakımından yöneltilen bu soruya verilen cevaplardan ise,
gençlerin %52 oranında anne-babalarından bilgi edindikleri, televizyonun % 16,
internetin % 14, gazete-dergi gibi kaynaklardan % 14 ve son olarak ise
öğretmenlerinin % 4 oranında etkili olduğu görülmüştür (GRAFİK 2).
Araştırmanın hipotezlerini test etmede öncelikle “Test of Normality”
uygulanmış ve araştırma ile ilgili değişkenlerin normal dağılıma uymadığı tespit
edilmiştir. Bu nedenle Kruskal Wallis analizi yapılarak hipotezlerin test edilmesi
tercih edilmiştir.
Analiz sonucunda cinsiyet değişkeni ile gençlerin fiziksel aktivite
davranışları arasında anlamlı bir ilişki olduğu bulgulanmıştır. Böylece “cinsiyet”
ile “fiziksel aktivite”, ayrıca “cinsiyet” ile “kişilerarası ilişkiler” arasında
istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki olduğunu %95 güvenle söyleyebiliriz (TABLO
2). [(α=0,05);(Sig.=0,00<0,05);(Sig.=0,014<0,05)].
6
GRAFİK 2: Lise Öğrencilerinin Beslenme ile İlgili Bilgi Edinmede Kaynak Seçimi
TABLO 2: Test Statisticsa,b
/ Cinsiyet Değişkeni
CİNSİYET Sağlık
Sorumluluğu
Fiziksel
Aktivite Beslenme
Manevi
Gelişim
Kişilerarası
İlişkiler
Stres
Yönetimi Ortalama
Chi-Square ,154 30,242 1,048 ,146 6,102 ,393 3,258
df 1 1 1 1 1 1 1
Asymp. Sig. ,695 ,000 ,306 ,702 ,014 ,531 ,071
a. Kruskal Wallis Test
b. Grouping Variable: Cinsiyet
CİNSİYET
Sağlık
Sorumluluğu
Fiziksel
Aktivite Beslenme
Manevi
Gelişim
Kişilerarası
İlişkiler
Stres
Yönetimi Ortalama
M V M V M V M V M V M V M V
K 1,93 ,25 2,20 ,42 2,36 ,23 2,98 ,27 3,00 ,21 2,73 ,23 2,53 ,15
E 1,95 ,31 2,56 ,54 2,40 ,25 2,99 ,38 2,88 ,26 2,70 ,22 2,58 ,16
K- Kız Öğrenci
E- Erkek Öğrenci
Çapraz tabloda simetrik ölçümler sonucunda ise “Cinsiyet” ve “fiziksel
aktivite” arasındaki ilişkinin şiddetini istatistiksel olarak belirleyebilmek için
yapılan analizde bu ilişkinin zayıf olduğu belirlenmiştir. (Cramer’s V= 0,292).
Buna karşılık “cinsiyet” ve “kişilerarası ilişkiler” arasındaki ilişkinin (Cramer’s
V=0,170) başarı durumunu %17 oranında açıklamaktadır.
Kız öğrenciler ve erkek öğrencilerin yanıtlarına ilişkin puanların
ortalamaları karşılaştırıldığında, kız öğrencilerin “kişilerarası ilişkilerde” ve
7
“manevi gelişimde” yüksek değerler aldıkları gözlenmiştir. Erkek öğrencilerin
“sağlık sorumluluğu” ile ilgili sorulara verdikleri cevapların puan ortalamaları
1,95’tir. Öğrencilerin sorulara verdikleri puanların ortalamaları dikkate alındığında;
erkek öğrencilerin “sağlık sorumluluğu”, “fiziksel aktivite”, “beslenme”, “manevi
gelişim” konularında kız öğrencilere göre daha duyarlı oldukları söylenebilir. Kız
öğrencilerinin ise “kişilerarası ilişkiler” konusunda erkek öğrencilere göre daha
duyarlı oldukları söylenebilir (TABLO 2).
TABLO 3: Test Statisticsa,b
/ Anne-Baba Eğitim Düzey
ANNE-
EĞİTİM
DÜZEYİ
Sağlık
Sorumluluğu
Fiziksel
Aktivite Beslenme
Manevi
Gelişim
Kişilerarası
İlişkiler
Stres
Yönetimi Ortalama
Chi-
Square
2,174 4,793 8,471 4,998 9,832 4,187 5,133
df 4 4 4 4 4 4 4
Asymp.
Sig.
,704 ,309 ,076 ,288 ,043 ,381 ,274
a. Kruskal Wallis Test
b. Grouping Variable: Annenin Eğitim Düzeyi
BABA-
EĞİTİM
DÜZEYİ
Sağlık
Sorumluluğu
Fiziksel
Aktivite Beslenme
Manevi
Gelişim
Kişilerarası
İlişkiler
Stres
Yönetimi Ortalama
Chi-
Square
3,098 4,220 5,515 4,214 11,356 4,700 5,812
df 4 4 4 4 4 4 4
Asymp.
Sig.
,542 ,377 ,238 ,378 ,023 ,320 ,214
a. Kruskal Wallis Test
b. Grouping Variable: Babanın Eğitim Düzeyi
Diğer bir bulgu ise, “Annenin Eğitim Düzeyi” ile “Kişilerarası İlişkiler”
arasında % 95 güvenle ortaya çıkan anlamlı ilişkidir. Benzer bir durum “Babanın
Eğitim Düzeyi” ile gençlerin “Kişilerarası İlişkiler” davranışları için de
gözlenmiştir. (TABLO 3). [(α=0,05);(Sig.=0,043<0,05);(Sig.=0,023<0,05)].
Öğrencilerin teste verdikleri yanıtların puanlarının ortalamaları
incelendiğinde; annesi okur-yazar olmayan öğrencilerin “manevi gelişime” daha
önem verdiği, annesi üniversite mezunu olan öğrencilerin ise “manevi gelişim” ve
“kişilerarası ilişkilerinin” kuvvetli olduğu gözlemlenmiştir. Sağlık konusunda
annesi okur-yazar olmayan öğrencilerin, “fiziksel aktivite”, “beslenme”,
“kişilerarası ilişkiler” ve “stres yönetimi” konusunda annesi üniversite mezunu
8
olan öğrencilerin, “manevi gelişim” konusunda annesi ortaokul mezunu olan
öğrencilerin daha duyarlı oldukları gözlenmiştir.
Buna karşılık babası okur-yazar olmayan öğrencilerin “manevi gelişime”
daha fazla önem verdiği, babası üniversite mezunu olan öğrenciler “manevi
gelişimleri”nin ve “kişilerarası ilişkilerinin” kuvvetli olduğu gözlemlenmektedir.
“Sağlık sorumluluğu”, “manevi gelişim” ve “stres yönetimi” konusunda babası
lise mezunu olan öğrenciler, “fiziksel aktivite”, “beslenme”, “kişilerarası ilişkiler”
konusunda babası üniversite mezunu olan öğrencilerin daha duyarlı oldukları
gözlemlenmiştir.
Araştırmada kullanılan ölçek alt boyutları ile (değişkenler) “Ailenin
ekonomik durumu” arasında da anlamlı bir ilişki bulgulanmıştır.“Ekonomik
durum” ile tek tek “fiziksel aktivite”, “manevi gelişim”, “kişilerarası ilişkiler” ve
“ölçek alt boyutlarının ortalaması” arasında anlamlı bir ilişki olduğunu %95
güvenle söyleyebiliriz (TABLO 4).
[(α=0,05)(Sig.=0,04<0,05);(sig.=0,016<0,05);(sig=0,02<0,05);(sig =0,039<0,05)]
Gençlerin “ailelerinin ekonomik durumu” ile “kişilerarası ilişkiler”
davranışları arasındaki ilişki katsayısı (spearman correlation) ise 0,166 olarak
bulgulanmıştır.
M: Mean
V: Variance
TABLO 4: Test Statisticsa,b
/ Ailernin Ekonomik Durumu
EKONOMİK
DURUM Sağlık
Sorumluluğu
Fiziksel
Aktivite Beslenme
Manevi
Gelişim
Kişilerarası
İlişkiler
Stres
Yönetimi Ortalama
Chi-Square 3,028 8,292 3,000 10,381 14,361 3,715 8,372
df 3 3 3 3 3 3 3
Asymp. Sig. ,387 ,040 ,392 ,016 ,002 ,294 ,039
a. Kruskal Wallis Test
b. Grouping Variable: Ekonomik Durum
KONOMİK
DURUM
Sağlık
Sorumluluğu
Fiziksel
Aktivite Beslenme
Manevi
Gelişim
Kişilerarası
İlişkiler
Stres
Yönetimi Ortalama
M V M V M V M V M V M V M V
Düşük 2,05 ,24 2,27 ,47 2,10 ,48 2,53 ,29 2,82 ,29 2,47 ,41 2,37 ,21
Orta 2,01 ,33 2,42 ,65 2,37 ,19 2,95 ,32 2,87 ,26 2,69 ,22 2,55 ,16
Yüksek 1,90 ,27 2,32 ,49 2,37 ,25 2,98 ,33 2,93 ,23 2,73 ,23 2,54 ,15
Çok
Yüksek
1,99 ,29 2,62 ,37 2,48 ,26 3,12 ,31 3,12 ,22 2,74 ,21 2,68 ,15
9
Test puanlarının ortalamalarına bakıldığında; ailesinin geliri düşük olan
öğrencilerin “kişilerarası ilişkiler” davranışlarında, ailesinin geliri çok yüksek olan
öğrencilerin ise “manevi gelişim” ve “kişilerarası ilişkiler” davranışlarında daha
duyarlı oldukları söylenebilir. “Sağlık sorumluluğu” konusunda düşük gelirli
öğrencilerin; “fiziksel aktivite” konusunda orta gelirli öğrencilerin; “beslenme”,
“manevi gelişim”, “kişilerarası ilişkiler” ve “stres yönetimi” konusunda ise ailesi
çok yüksek gelire sahip öğrencilerin daha duyarlı oldukları söylenebilir (TABLO
4).
Ergenlik çağındaki gençlerde “beslenme ile ilgili bilgi edinmede kaynak
seçimleri” ile ayrı ayrı “beslenme”, “manevi gelişim”, “kişilerarası ilişkiler” ve
“ölçek alt boyutlarının ortalaması” arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki
olduğu tespit edilmiştir. (TABLO 5).
[(sig.<0,05); (0,011<0,05);(0,033<0,05); (0,015<0,05);(0,038<0,05)].
TABLO 5: Test Statisticsa,b:
Sağlık/Beslenme ile İlgili Bilgi Kaynağı
BİLGİ
KAYNAĞI
SEÇİMİ
Sağlık
Sorumluluğu
Fiziksel
Aktivite Beslenme
Manevi
Gelişim
Kişilerarası
İlişkiler
Stres
Yönetimi Ortalama
Chi-Square 5,434 1,624 13,058 10,512 12,281 5,102 10,168
df 4 4 4 4 4 4 4
Asymp. Sig. ,246 ,804 ,011 ,033 ,015 ,277 ,038
a. Kruskal Wallis Test
b. Grouping Variable: Beslenme ile İlgili Bilgi Edinmede Kaynak Seçimi
BİLGİ
KAYNAĞI
SEÇİMİ
Sağlık
Sorumluluğu
Fiziksel
Aktivite Beslenme
Manevi
Gelişim
Kişilerarası
İlişkiler
Stres
Yönetimi Ortalama
M V M V M V M V M V M V M V
Televizyon 1,92 ,33 2,34 ,53 2,20 ,17 2,82 ,36 2,76 ,39 2,60 ,26 2,44 ,17
Internet 1,96 ,31 2,43 ,49 2,31 ,30 2,86 ,43 2,83 ,25 2,67 ,23 2,51 ,18
Okul/öğretmen 2,10 ,27 2,41 ,47 2,48 ,16 3,26 ,19 3,14 ,08 2,89 ,14 2,71 ,08
Anne/ baba 1,91 ,28 2,36 ,54 2,43 ,26 3,02 ,30 2,98 ,21 2,75 ,22 2,57 ,15
Gazete/ dergi 1,99 ,23 2,45 ,44 2,41 ,19 3,08 ,27 3,05 ,18 2,74 ,20 2,62 ,11
M: Mean
V: Varians
Öğrencilerin sağlık/beslenme konusunda bilgi edinme yerleri ile beslenme
alışkanlığı arasındaki ilişki katsayısı (Cramer's V) 0,137 olarak bulgulanmıştır.
Öğrencilerin sağlık/beslenme konusundaki bilgileri edinme yerlerinin beslenme
alışkanlıklarını açıklama payı%14’tür.
10
“Sağlık sorumluluğu”, “beslenme”, “manevi gelişim”, “kişiler arası
ilişkiler” ve “stres yönetimi” konusunda daha duyarlı olan öğrencilerin
sağlık/beslenme ile ilgili konuları daha çok okulda öğretmenlerinden öğrendikleri
bulgulanmıştır. “Fiziksel aktivite” konusunda daha duyarlı olan öğrenciler ise
sağlık/beslenme ile ilgili bilgileri “gazete veya dergilerden” edindikleri
gözlenmiştir (TABLO 5).
TABLO 6: Boy-Kilo Endeksi
BOYKİLO ENDEKSİ
Sağlık
Sorumluluğ
u
Fizikse
l
Aktivit
e
Beslenm
e
Manev
i
Gelişi
m
Kişilerara
sı İlişkiler
Stres
Yöneti
mi
Ortalam
a
M V M V M V M V M V M V M V
Zayıf 1,96 ,28 2,2
6
,44 2,38 ,26 2,9
9
,30 2,94 ,24 2,76 ,21 2,55 ,15
Normal 1,93 ,28 2,4
3
,53 2,37 ,23 2,9
9
,33 2,95 ,25 2,71 ,23 2,56 ,15
Şişman 1,99 ,31 2,3
1
,55 2,43 ,27 2,9
2
,47 2,81 ,21 2,67 ,25 2,52 ,18
Obez 1,80 ,37 2,7
5
,52 2,48 ,32 2,8
3
,25 3,27 ,09 2,51 ,18 2,61 ,09
M:Mean
V:Varians
Araştırmada gençlerin boy ve ağırlık ölçüleri de sorulmuş ve bu yolla boy-
kilo endeksleri hesaplanmıştır. Boy kilo endeksine göre “zayıf” olan öğrencilerin
“kişiler arası ilişkilerde” diğer öğrencilere göre daha duyarlı olduğu
gözlemlenmiştir. Diğer gruplardaki öğrencilerin ise (“normal”, “şişman” ve
“obez”) “manevi gelişme” konusunda daha duyarlı oldukları bulgulanmıştır.
“Sağlık sorumluluğu”, “fiziksel aktivite”, “beslenme alışkanlığı”, “kişiler arası
ilişkiler” konusunda “obez” öğrencilerin, “manevi gelişim” konusunda “zayıf” ve
“normal” öğrencilerin, “stres yönetimi” konusunda ise “zayıf” öğrencilerin daha
duyarlı oldukları söylenebilir (TABLO 6).
SONUÇ VE YORUMLAR
Araştırma sorusu ile ilgili yapılan Kruskal Wallis Testi analizlerine göre
aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir. “Cinsiyet” ve “Beslenme ile ilgili kaynak
seçimi” konusunda elde edilen sonuçların yorumu için ayrıca Cramer’s V analizi
yapılmıştır. “Anne-baba eğitim” düzeyi ile “Ailenin ekonomik durumu”
konusundaki sonuçların yorumu içinse Spearman Correlation analizi yapılarak
sonuçlar elde edilmiştir.
11
1. Gençlerin cinsiyetleri ile aşağıdaki davranışları arasında anlamlı ilişkiler
vardır.
a) Fiziksel Aktivite
b) Kişilerarası İlişkiler
Erkek öğrencilerin “sağlık sorumluluğu”, “fiziksel aktivite”, “beslenme”,
“manevi gelişim” konularında kız öğrencilere göre daha duyarlı oldukları, kız
öğrencilerinin ise “kişilerarası ilişkiler” konusunda erkek öğrencilere göre daha
duyarlı oldukları gözlenmiştir. Bu bulgular genellendiğinde ise erkek öğrencilerin
kız öğrencilerden sağlıklı yaşam biçimi davranışlarında daha başarılı oldukları
söylenebilir.
2. Gençlerin anne ve babalarının eğitim düzeyleri ile aşağıdaki davranışları
arasında anlamlı bir ilişki vardır.
a) Kişilerarası İlişkiler
Araştırmada anne ve babanın eğitim düzeyinin sağlıklı yaşam biçimi
davranışlarına etkisinin büyük olması beklenirken, sadece gençlerin kişilerarası
ilişkilerinde etkili bir faktör görüntüsü vermesi şaşırtıcı olmamıştır. Çünkü pilot
okullardaki gençlerin annelerinin % 50, babalarının ise % 65’inin üniversite
mezunu oldukları görülmüştür. Bu nedenle anne babanın diğer eğitim düzeylerinin
(örneğin okur-yazar değil) gençlerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları üzerindeki
etkisini iyi bir şekilde gözlemlememiz mümkün olamamaktadır. Ancak anne-
babalarının eğitim düzeyi yüksek olan öğrencilerin kişilerarası ilişkilerdeki
davranışlarını etkilediği ve aralarında anlamlı bir ilişki olduğu sonucuna
varılabilmektedir.
3. Gençlerin ailelerinin ekonomik durumu ile aşağıdaki davranışları arasında
anlamlı bir ilişki vardır.
a) Fiziksel Aktivite
b) Manevi Gelişim
c) Kişilerarası İlişkiler
d) Sağlıklı Yaşam Biçimi (Tüm alt boyutların ortalaması)
Araştırma kapsamındaki gençlerin ailelerinin ekonomik durumunun % 77
oranında yüksek ve çok yüksek olduğu gözlenmiştir. Gençlerin gelir düzeyi yüksek
ailelerden geliyor olmalarının manevi gelişimlerini ve kişilerarası ilişkilerini
etkilediği, yanı sıra egzersiz ve spor yapma olanaklarına erişimlerini arttırdığı
öngörüsü ile sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını olumlu yönde desteklediği
söylenebilir.
4. Gençlerin beslenme ile ilgili bilgi edinmede kullanılan iletişim/medya
kaynakları ile aşağıdaki davranışları arasında anlamlı bir ilişki vardır.
a) Fiziksel Aktivite
b) Manevi Gelişim
c) Kişilerarası İlişkiler
d) Sağlıklı Yaşam Biçimi (Tüm alt boyutların ortalaması)
“Kansere Karşı Duyarlı Okullar Projesi” kapsamında yapılan bu
araştırmada da, proje aktivitelerinde geniş yer tutan sağlıklı ve dengeli beslenmeye
yönelik bulgular elde edilmiştir. Gençlerin, % 65 oranında normal kiloda oldukları
% 35 oranında ise normalin altında ya da üstünde bir kiloda oldukları gözlenmiş;
12
buna karşılık beslenme ile ilgili bilgi edinmede % 52 oranında anne-babalarına
başvurdukları % 30 oranında ise televizyon ve internetten bilgi edindikleri
saptanmıştır. Böylece, beslenme ile ilgili bilgi kaynağı seçimleri ile öğrencilerin
sağlıklı yaşam biçimi davranışları arasında anlamlı bir ilişki olduğu sonucuna
varılmıştır.
5. Araştırmada ölçek alt boyutları olarak verilen çeşitli davranış örüntülerine
yönelik toplam puanların genel ortalamaları bakımından karşılaştırılması
ile, öğrencilerin daha az olumludan daha olumluya olacak biçimde,
sağlıklı yaşam şekli ile ilgili davranışlarının sırasıyla aşağıdaki gibi olduğu
saptanmıştır.
Sağlık Sorumluluğu (1,9) < Beslenme (2,37) < Fiziksel Aktivite (2,38) < Stres
Yönetimi (2, 71) < Kişilerarası İlişkiler (2, 94) < Manevi Gelişim (2,98).
Araştırmaya katılanların yaşlarının 15-18 yaş aralığında olması ve ergenlik
çağındaki gençlere has bazı özellikleri de söz konusu yapmaktadır. Öğrencilerin
manevi gelişim ve kişilerarası ilişkiler bazında daha olumlu davranış geliştirmiş
olmaları, ergenlik çağında akran ilişkilerinin öneminin artmasına ve kişilerarası
ilişkilerde anne-babadan bağımsız hareket etme eğiliminde olmaları ile
açıklanabilir. Bu durum, Pender’in “Sağlığın Teşviki Modeli” nde, ergenlerin nasıl
kendilerine has sağlık düşünceleri oluşturduklarına yönelik tespiti ile örtüşmekte ve
bu görüşü desteklemektedir.
Ergenlik çağındaki gençler bir taraftan kişilerarası ilişkiler ve kişiliklerinin
oluşması anlamında manevi gelişimleri bakımından anne-babanın etkisinden
çıkarken, diğer taraftan ekonomik bağımlılıkları ve çocuk olma rolleri gereğince,
kendi sağlık sorumluluklarını almada ya da beslenme alışkanlıkları ile ilgili
davranışlarında henüz anne-babaların tercihlerine bağlı bulundukları ortaya
çıkmıştır. Pender de, ergenlik çağındaki gençlerin ebeveyn-kontrollü sağlık
bakımından kişisel sağlık sorumluluğuna doğru bir geçiş süreci yaşadıkları
tespitinde bulunur.
Araştırmaya dahil edilen gençlerin fiziksel aktivitede bulunma ve stres
yönetimi konularında ise orta düzeyde olumlu davranış gösterdikleri, bu sonucun
da her iki davranış tipinin, anne-baba ya da arkadaş kontrollü olmaktan uzak,
bireysel tercihlere bağlı bulunmasından kaynaklandığı söylenebilir.
KAYNAKÇA
BAHAR ve Diğerleri (2008). Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği’nin
Geçerlilik ve Güvenirlik Çalışması. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu
Dergisi. 12 (1), 1-13.
BOZO, Ö.; TUNCA, A.; ŞİMŞEK, Y. (2009). The Effect of Death Anxiety and
Age on Health-Promoting Behaviors: A Terror Management Theory
Perspective. The Journal of Psychology; Interdisciplinary and Applied, 143
(4), 377-389.
13
BLACK, C; FORD-GILBOE M. (2004). Adolescent Mothers: Resilience, Family
Health Work and Health Promoting Practices, Journal of Advanced
Nursing, 48 (4):351-360.
CALLAGHAN, D.M. (2005). The Influence of Spiritual Growth on Adolescents’
Initiative and Responsibility for Self-Care. Pediatric Nursing. (31) 2, 91-
115.
CARLSON E.D. (2000). A Case Study in Translation Methodology Using the
Health Promoting Lifestyle Profile II, Public Health Nursing, 17 (1):61-
70.
ÇELİK, G.O. ve Diğerleri. (2009). Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin Sağlığı
Geliştirme Davranışlarını Etkileyen Etmenlerin İncelenmesi. Anatolian
Journal of Clinical Investigation (AJCI), 3 (3):164-169.
FELTON, G. M.; LIU, Q., PARSONS, M. A., & GESLANI, G. P. (1998). Health-
Promoting Behaviors of Rural Adolescent Women. Women & Health,
27(4), 67-80.
GOEPPINGER, J. (1993). Health Promotion for Rural Populations: Partnership
Interventions. Family Community Health, 16, 1-10.
HENDRICS, C.; MURDAUGH, C., & PENDER, N. (2006). The Adolescent
Lifestyle Profile: Development and Psychometric Characteristics. Journal
of National Black Nurses Association. 17 (2). 1-5.
KARADENİZ, G. ve Diğerleri. (2008). Üniversite Öğrencilerinin Sağlıklı Yaşama
Biçimi Davranışları. TAF Preventive Medicine Bulletin, 7 (6), 497-502.
KOCAAKMAN, M.; AKSOY, G. ve EKER, H.H. (2010) İstanbul İlindeki
Hemşirelik Yüksekokulu Öğrencilerinin Sağlıklı Yaşam Biçimi
Davranışları. S.D.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi. 17 (2), 19-24.
OWENS, L. (2006). The Relationship of Health Locus of Control, Self Efficacy,
Health Literacy and Health Promoting Behaviors in Older Adults. A
dissertation presented for the doctor of philosophy degree The
University of Memphis.
PENDER NJ, BARKAUSKAS VH, HAYMAN L, RICE VH, ANDERSON ET.
(1992). Health Promotion and Disease Prevention: Toward Excellence in
Nursing Practice and Education. Nursing Outlook, 40 (3): 106-112.
PASİNLİOĞLU, T ve GÖZÜM, S. (1998). Birinci Basamak Sağlık Çalışanları
Sağlık Personelinin Sağlık Davranışları. C.Ü.Hemşirelik Yüksekokulu
Dergisi. 2 (2), 60-68.
SROF BRENDA J. & VELSOR-FRIEDRICK B. (2006). Health Promotion in
Adolescents: A Review of Pender’s Health Promotion Model. Nursing
Science Quarterly, (19) 4, 366-373.
14
TAMBAĞ, H. (2011). Hatay Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin Sağlıklı Yaşam
Biçimi Davranışları ve Etkileyen Faktörler. Hacettepe Üniversitesi Sağlık
Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi, 18 (2), 47-58.
TUĞUT, N. ve BEKAR, M. (2008). Üniversite Öğrencilerinin Sağlığı Algılama
Durumları ile Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Arasındaki İlişki.
Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 11 (3), 17-56.
WALKER, S. N., & HILL- POLERECKY, D. M. (1996). Psychometric evaluation
of HPLP II. Unpublished Manuscript, University of Nebraska Medical
Center.
WALKER S.N, SECHRIST K.R. & Pender N.J. (1987). The Health Promoting
Lifestyle Profile Development and Psychometric Characteristics. Nursing
Research, 36 (2): 76-80.