ergenli̇kte bağimliliği önleme

Ergenlikte Bağımlılığı Önleme

Prof. Dr. Cahide AYDIN

EGEBAM

1. Uluslararası Bağımlılık Kongresi

28-31 Mayıs 2007 İstanbul

Ergenlerde Madde Kullanımı

Giderek toplumun daha geniş bir kesimini etkilemekte

Gençlerde madde kullanım oranları gelişmiş batı ülkeleri düzeyinde olmasa da, kullanım

sıklığında belirgin bir artış olduğu bildirilmekte

Gelecek dönemde gençler arasında kullanımın daha yaygınlaşmasından endişe

edilmekte Daha yaygınlaşmaması için çok boyutlu

önlem alınması gereğine inanılmakta


Aile ve toplum desteği, arkadaş grubu, ek psikiyatrik bozukluklar,

kullanılan maddelerin türü, maddeyi elde etme yolları, kullanımın verdiği

zararlar farklılıklar göstermekte Önleme ve tedavi yolları, ergen yaş

grubu için farklılık göstermekte


Madde kullanımı ve kullanılan maddelerin türü sosyokültürel ve

sosyoekonomik şartların değişmesi ile birlikte değişikliğe uğramakta

Bu değişken süreç, kişilerin bireysel gelişimine neden olan çevresel şartlardan ve kişinin biyolojik özelliklerinde etkilenmekte


Bağımlılık gelişiminde kişinin biyokimyasal ve genetik özellikleri önemli rol oynamakta Ancak çevresel etkenlerin bağımlılık

sürecindeki etkisini de çok önem taşımakta Her ne sebeple olursa bir kişinin madde

bağımlısı olabilmesi için öncelikle buna neden olacak etkenle karşılaşması

gerekmekte


Bağımlılık sorunu oluşturabilecek bir madde ile karşılaşma olasılığı ülkeden

ülkeye farklılıklar göstermekte Hatta bu değişken bir ülkeyi oluşturan

değişik bölgelerde, illerde ya da daha küçük topluluklarda bile farklılıklar

göstermekte.


Değer yargıları, aile özellikleri, geleneksel aile yapısı, toplumun

akademik başarıya bakış açısı, alkol ya da madde kullanan kişilere karşı

takınılan tavır, toplumun etkisi altında olduğu inanç sistemleri bu sürece etki

etmekte


Ülkelerde ya da aynı şehirde yaşayan farklı topluluklarda madde kullanım

oranları, madde tercihleri birbirlerinden farklı olabilmekte

Madde bağımlılığının önlenebilmesi için o topluma özgü durumun iyi tanınması ve ona göre taktiklerin

planlanması uygun


EGEBAM’a tedavi için başvuran vakaların en sık kullandığı maddeler

sigara (%94) esrar (% 75)

inhalan (% 54) eksazi (% 44), alkol (%43)

benzodiazepam (%31), kokain (%2.6) ,diğer (% 1.7), opioid

kullanımı (%0.3) % 80’den fazlası çoğul madde


Özellikle şehir merkezlerinde yaşayan ve giderek yoksullaşan kişilerden oluşan alt

sosyal gruplarda yapıcı maddelerin kullanımı önem kazanmakta

Madde kullanımı ve bununla bağlantılı yapılan girişimlere birçok kişi tanık

olmakta ya da etkilenmekte Madde kullanım sorunu, yalnızca madde

kullanıcısı ile sınırlı kalmamakta


Bu sorun aileyi, okulu, polis ya da güvenlik görevlilerini, sorunlu kişinin

arkadaşları ve akrabalarını etkilemekte Bu nedenle madde bağımlılığı sorunu

kanun uygulayıcılarının, halk sağlığı çalışanlarının, bağımlılık tedavisi

yürütücülerinin, diğer toplum ruh sağlığı çalışanlarının ve sosyal derneklerin ilgi

konusu


Maddeyle ilk tanışma ve ilk deneme ergenlik döneminde en sık

Gelişimsel olarak ergenliğin kendine özgü psikolojik yapısı ve sorunları

Bireysel, aileye ilişkin ve çevresel özellikler karşılıklı etkileşim içinde madde kullanma sürecinde önemli

Ergenlerde madde kullanımı

Ergeni değerlendirirken

madde kullanımıyla ilişkili

tüm değişkenleri belirlemek

önem taşımakta

Ergenlerde madde kullanımı

Bireysel etkenler (kendi fiziksel, ruhsal özellikleri, kişilik yapısı)

Aileye ilişkin(ebeveyn ruhsal özellikleri, kişilik yapısı,

psikopatoloji, çocuk yetiştirme biçimleri, aile iletişimi ve ilişki patolojisi)

Çevresel(Yakın çevre, okul ve sosyal ilişki ağı)

Toplumsal (Göç, işsizlik, yoksulluk, eğitimsizlik..vb)


Akran etkileri (segonder bireyselleşme süreci)

Maddenin elde edilebilirliği Okula ilişkin konularAkademik performans

Okul dışı hayat (iş, çıraklık vb..) Uğraş alanı (spor, sanat, beceri vb ilgi

eksikliği) Medyanın etkisi


Ergenlik döneminde kişilerarası ilişkiler madde bağımlılığının başlamasında

çok önemli bir risk faktörüdür, Akran etkisi bu süreçte çok önemli rol

oynamakta Ergenin alkol ya da diğer maddelere

başlayıp başlayamayacağını öngörmede akran grubunun değerleri

yol gösterici


Gençlik ve çocukluk döneminde düşük akademik başarı, okul yaşantısına

ilginin azalmasına neden olur Diğer risk faktörlerinin de etkisi ile

madde kullanım olasılığı artar Okul yaşamından kopan ve sokakla

tanışan çocuk artık sokağın olumsuzluklarına maruz kalır


Ergenin sosyal dünyası, madde kulanım sorunu gelişmesinde sıklıkla önemli bir rol oynar.

Aile etkileri, örnek olma, parental tutumlar ya da algılanan parental tutumlar, ergenin alkol-

madde ya da sigara kullanımı konusundaki karar verme özelliğini etkileyebilir.

Disfonksiyonel aile dinamikleri (parental reddetme, instabilite, boşanma vb) çocuk ve

ergenlerde madde kullanama ile ilişkili


Bir akran grubunda grup içinde yer alan ergenler arasında madde kullanımı

saptanmışsa bu grupta yer alan diğer ergenlerde risk altında ya da zaten

madde kullanmakta Akran etkisi, tedavi sürecindeyken yeniden madde kullanımını öngörmede

çok önemli


Madde kullanan ergenlerde anormal psikolojik özellikler olduğu çalışmalarda

gösterilmiş

Altta yatan kişilik özellikleri ve psikolojik çatışma alanlarını belirlemek gerekli


Düşük benlik değeri Doyumsuzluk Kötümserlik

Daha fazla oranda sosyal onay görme gereksinimi

Kendine güvende yetersizlik


Daha anksiyöz, daha impulsif, daha az girişimci

Daha çok dış kontrol odaklı (yaşamın şans ya da kader gibi dış

güçler ya da etkenlerce kontrol edildiği, şans ya da kaderin güçlerce

kontrol edildiği inancı) Erişkin rollere daha erkenden girmeye

eğilimli


Madde kullanımı, stresle ilişkili affektif durumlarla başa çıkmaya çalışma

Dayanılması güç duygular ve acı veren emosyonel durumları kontrol etmeye

çalışma (öfke, utanç, depresyon, suçluluk, anksiyete ..vb)

Psikiyatrik belirtileri ve ilişkili subjektif gerginlik durumlarını iyileştirme çabası


Akademik başarısızlık ve psikiyatrik bozukluklarla ilişkili davranışsal sorunlar,

erişkinler ve akranlarla çatışma, kronik başarısızlık ve demoralizasyona neden olabilir.

Sosyal, uğraşsal ve emosyonel zedelenmeye ve düşük benlik imajına karşı bir yanıt olabilir

Huzursuzluk, okulda apati ve rasgele/riskli cinsel davranışlar madde kullanan ergenlerde sık

Bu davranışlar depresif durumların bir göstergesi olabilir


Genç erişkin toplum örnekleminde

Çocuk ve ergenlerde major depresyon, anksiyete bozuklukları, yıkıcı davranış

bozukluluğu,madde kullanım bozukluğu tanıları ile kişilik bozukluğu arasında ilişki

bulunmuş


Borderline kişilik bozukluğu olan ergenler,

öfke ve boşluk duygusu gibi disforik duyguları yatıştırmak için

alkol ya da madde kullanabilir


Antisosyal kişilik bozukluğu ile davranım bozukluğu ve

madde kullanım bozukluğu arasında ilişki söz konusu


Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu(DEHB)

Okul çağı çocuklarda % 5 görülmeVak’aların yaklaşık yarısında yaşam boyu

sürmekteÖnemli bir ruh sağlığı sorunu


DEHB’na sıklıkla eşlik eden ruhsal patolojiler arasında sıklıkla KOKGB, DB, major

depresyon, madde kullanım bozukluğu ve anksiyete bozukluğu var

DEHB olan çocuk ve ergenlerde madde kullanım bozukluğu ortaya çıkma olasılığı

daha erken yaşlarda


DEHB madde kullanım bozukluğu için risk etmenleri arasında sayılır. DEHB

vak’alarında alkol ve maddeye başlama yaşı daha erken, klinik seyir daha hızlı.

DEHB semptomları, madde

kullanımından çok daha erken yaşlarda başlamakta


Aile çalışmalarına göre DEHB ile alkol madde kullanım bozukluğu arasında bir ilişkiyi söz konusu

DEHB olan gençlerin anababalarında alkolizm daha fazla oranda

Alkoliklerin çocuklarında dikkat süresinde azlık, impulsivite, agresivite, hiperaktivite ve artmış

oranda DEHB saptanmakta. Her iki bozukluğun ailesel ve olasılıkla genetik

geçişli olduğu hipotezini desteklemekte.


Bipolar bozukluk ve Davranım bozukluğu, DEHB+madde kullanım bozukluğu

gösteren gençlerde daha sık görülebilir Çocukluk DEHB, diğer komorbid psikiyatrik

durumlardan bağımsız olarak ergenlerdeki madde kullanımıyla ilişkilidir.


DB ya da bipolar bozukluk, DEHB’ndan bağımsız olarak madde

kullanımının daha erken yaşta başlaması için bir risktir.

DB, DEHB vakalarında sık görülür. Bu, alkol madde bağımlılığıyla

ilişkiyi, hiperaktivite ve impulsiviteden daha fazla açıklar

görünmektedir.


Göç pek çok sosyal sorun ve madde kullanımı için risk etmeni

Yerleşilen topluma uyum Yeni toplumsal rollerin öğrenilmesi, ve

özümsenmesi güç bir süreç


Göç sonucunda ailenin sosyokültürel sürekliliği sağlama ve geleneklerin koruma rolü azalır ya da kaybolabilir Köksüzleşme ve yabancılaşma

Kimlik bunalımı Uyum zorluklarının devam etmesi ikinci

ve daha sonraki nesillerin toplumsallaşmasını da olumsuz etkiler


Çocuk dil, davranış, giyim vs. açısından ailesinden ve temsil ettiği kültürden uzaklaşmaya başlaması Dış çevrede yeni özdeşleşme-benimseme imkânları bulamaması

Madde kullanımı ergenlikte kimlik karmaşasını ortadan kaldırmaya yönelik bir bilinçsiz kendini tedavi

çabası gibi

Ergenlerde Madde Kullanımı Özet

Ailede psikopatoloji öyküsü (bağımlılık, antisosyal davranış, DEHB, duygudurum bozuklukları vb..)

Aile tutumları (marital çatışma, boşanma aşırı parental disiplin ya da izin vericilik vb..)

Akranlar ve sosyal çevre (maddenin bulunabilirliği) Kişilik özellikleri (antisosyal ya da kriminal davranış,

borderline durumlar, düşük benlik değeri vb) Komorbid mental bozukluklar (DEHB, DB, Bipolar Bozukluk,

depresyon vb) Okul performansı

Fizik ya da cinsel istismar

SONUÇ ve ÖNERİLER

Çocuk ve gençlerin ruh sağlığının desteklenmesi

Ailelerin sosyoekonomik ve sosyokültürel açıdan desteklenmesi

Risk etkenlerinin önlenmesi Toplumun eğitimi ve bilinçlendirilmesi

SONUÇ ve ÖNERİLER

Araştırmalarla sorunun boyutları ve önleme stratejilerinin belirlenmesi

Sigarayla savaşım Madde kullanımı ve suça eğilim

konusunda ilköğretim yaşlarında erken önleme ve müdahale çalışmaları

Tedavi hizmetleri ve seçeneklerinin arttırılması

ergenli̇kte bağimliliği önleme

Business