ergenlik dönemi din egitimi

7/23/2019 Ergenlik Dnemi Din Egitimi

1/23

1 / 23

ERGENLK DNEM DN ETM

Yard. Do. Dr. Turgay GNDZUluda niversitesi

lahiyat Fakltesi retim yesi

ERGENLK NEDR?

ERGENLK AININ GENEL ZELLKLER NELERDR?

Ergenlik, ocuklukla yetikinlik arasnda kalan bir ara dnemdir.1 Genlik belirliyalarla snrl olmayan bir hayat dnemidir. Bununla birlikte genlik kelimesi ergenlik

yerine kullanlabilir. Milli Eitim Bakanlna gre 12 ile 24 veya UNESCOnun tanmnagre 15-25, Birlemi Milletler rgtnn tanmna gre 12-25 yalar arasnda kalankesim gen olarak adlandrlmaktadr.

nsan, doumu ile lm arasnda farkl dnemlerde gemekte ve beden yapsna,iinde bulunduu yaa gre bu dnemlerde farkl zellikler gstermektedir. nsan hayatgenel olarak ocukluk, genlik, yetikinlik, yallk gibi dnemlere ayrlr. Bu dnemlerdendierine geite kesin ya snrlar yoktur. Kiisel farkllklar, blgesel zellikler bu yadnemlerinin daha erken veya daha ge ortaya kmasna neden olabilir.

Ergenlik veya genlik dnemi iin genellikle bulu olay balang kabul edilir.Bulua erme, genel olarak ocukluktan ergenlie geiin bir iareti olarak kabul edilir.

ocukluk dneminin sonlarnda ve ergenlik dneminin balarnda grlen boyartnn genlik dnemine geite nemli bir belirti olduu kabul edilirse, boy art hznnen yksek olduu yalar kzlar iin 11-12, erkekler iin 13-15tir.

Bu dnemde, gencin vcudunda, boyunu ve bedensel yapsn deitiren hzldeiiklikler olur. Zihinsel yapsnda ve ilgilerinde gelime grlr; her iki cins de fizikselve fizyolojik (hormonal) olarak cinsel gelimelerini tamamlarlar.

Buludan sonra kzlar iin 14-16, erkekler iin 15-17 yalar aras ergenliin ortalarolarak dnlebilir. Bu yalar arasndaki genler buludaki hzl deimeleri ksmenarkada brakrlar ve 16-17 yalarna doru hem yalar hem de okuduklar snf seviyesi

itibariyle gelecekleri ile ilgili nemli kararlar almak durumunda kalrlar. 16-17 yalarndansonra ergenlik dneminin sonlar yaanr. niversite yllarna denk gelen 18-19 yalar,artk gencin kendi kendisiyle ve evresiyle bir denge dneminin yaand yllardr.

ounlukla ergenlik yllar frtnal geen bir dnem olarak tanmlanr. Ergenlikdneminde sorunlar ve atmalar birbirinden ok farkl nedenlere bal olarak ortayakar. Bununla beraber, bu sorunlarn bir ksmnn ergenlik srasnda meydana gelenbedensel, cinsel, duygusal, sosyal ve kiisel gelimelerin gente yaratt farkllamayabal olarak ortaya kt sylenebilir.2

1 Kulakszolu, Adnan, Ergenlik Psikolojisi, Remzi Kitabevi, stanbul, 1998, s. 29.2 Kulakszolu, Adnan, age, s. 17.


2/23

ERGENLK DNEM GELM ZELLKLER VE DN ETM

Ergenlik, fiziksel gelimenin ve fizyolojik deiimlerin yaand birdnemdir. Gerek erkek gerekse kzda boy ve kiloda hzl bir art grlr; zellikle

vcudun baz ksmlar dierlerine oranla daha ok byr. rnein Erkek ocuklardakollarda ve bacaklardaki byme ocuun geici bir sre sakarlk yaamasna nedenolabilir. Ayrca kzlarda da vcudun farkl ksmlarnda cinsel kimlii aa karacakgelimeler grlr.

Somut dnmeden soyut dnmeye geildii bir dnemdir. 11-12yalarndan itibaren somut dnmenin yerini soyut dnme almaya balar. Buluncesi bu dnemde dini konulardaki duygu ve dnceler deimeye balar. Gerek diniuyan ve dini hayat filizlenmeye balar.

Dini uurun uyand dnemdir.

Ergenlie yakn yllarda zihin ve dnce hayat her bakmdan byk bir kapasitekazanr. Bu dnemle birlikte balayan soyut dnme kabiliyeti ergeni farkl varsaymlarzerinde dnmeye gtrr. Dini uurun uyannda zihin kadar duygularnda geliimininbyk nemi vardr. Bu dnemde duygu hassasiyeti ve kapasitesi de zirveyeulamaktadr. Bu bakmdan asl anlalan ve kavranlan bir dini hayat 12-13 yalarndagrlmeye balar. Onun iin bu yalar, dini uyan ve geliim yalar olarak kabuledilebilir.3

Ergenlik, cinsellik duygusunun uyand ve gelitii bir dnemdir.

Genel anlamda cinsellik, cinsel zelliklerin, cinsel karakterin ve ona elik edenduygularn, tutumlarn ve davranlarn btnn ifade etmek zere kullanlan bir

kelimedir. Cinsellik duygusu da, cinsel hayata imkn veren btn arzular, heyecanlar vegdleri ifade eder.

nsan, yaklak 12-24 yalar arasndaki geliim dnemi boyunca zellikle kendinibelli eden iki nemli gce sahip olur: Akl melekeler ve cinsellik duygusu. Bu iki g,gizemli bir ekilde birbiriyle ilikilidir; fakat ayn zamanda birbirine zt zellikler tar.nsan doasnn st ve alt olmak zere iki kutbundaki bu iki g arasnda ergenlikdneminde yaanan gerginlikten, pek ok din, ahlk ve insan zellikler doar.4 Bunedenle ergenlik dnemindeki cinsel duygularn, genel olarak insanln, zelde buduygular youn bir ekilde yaayan gencin stn insan zelliklerini ortaya koyabilmesiiin hayat derecede nemi bulunmaktadr. Eer insanlar cinsel igdlerinden yoksunolsalard, insanlk iin belki de ne ahlktan, ne edebiyattan, ne felsefeden ve ne desanattan sz etmek mmkn olurdu.5

Modern psikolojinin byk lde Freudun psikanalitik yorumu etkisi altndaekillenen anlayna gre cinsellik, kkenleri ocukluun ilk yllarna kadar giden temelcinsel enerjinin (libido veya yaam igdlerinin enerjisi) insan geliiminin deiikaamalarnda farkl ekillerde bilin dzeyinde ortaya karak kendini belli etmesini ifade

3 Hkelekli, Din Psikolojisi, s. 268.4 Bkz. Gardner, age, s. 68-69.5

Bkz. Sunar, Cavit, Akn Terbiyede Rol, AFD, c. XXV, s. 107. Ayrca bkz. Freud, Sigmund, PsikanalizNedir ve Be Konferans, (ev. Kmuran ipal), Bozak Yay. stanbul, 1975, s. 191-194; Carrel, Alexis, nsan

Denen Mehul, (ev. Refik zdek), Yamur Yay. stanbul, 1990, s. 113.


3/23

3 / 23

eder.6 Genellikle ruhsal rahatszl bulunan insanlar inceleyerek psikanalitik kuramngelitiren Freud, baz psikolojik bozukluklarn ve nevrotik vakalarn temelinde cinseligdlerin bastrlmasn grm, daha genel bir ifadeyle, heyecanlarn boalmdanyoksun braklmasnn ruhsal travmalar etkin duruma geirdiini tespit etmiti.7 FakatFreudun bu grne kar gnmzde, cinselliin bastrldndan ok, modern biyo-

iktidar tarafndan retilip bedene nfuz etmek iin bireylere dayatldndan szedilmektedir.8Bu tartma bir yana, gnmz popler kltrnn cinsel mesajlarla doluolduu ak bir gerektir.9Bu popler kltrle birlikte gelen anlay ise, zellikle ergenlikdneminde, her iki cinsin hayatn ahlk ve din alardan olduu kadar psikolojik vesosyal ynlerden de olumsuz sonularn ortaya kmasna neden olmaktadr. Genliin,kendi geliimi, toplum ve insanlk yararna ok daha yce amalar iin kullanabileceihayat enerjisi, rasgele ve kontrolsz ilikilerle boa harcanmaktadr. Gnmzde, modernhayatn tmyle etkisinde kalan, din ve ahlk deerlerin kontrol edici ve dzenleyicietkisinden uzak toplum kesimlerinde cinsellik, genliin saplanp kald bir labirent halinednm durumdadr.10

Modern an, insann cinsel duygularn rasgele, kontrolsz, hatta kkrtc birekilde tatmin peinde srkleyen tutumuna karlk, kimi din ya da mezhepanlaylarnn ters ynde fakat ayn iddette bu duygular nemsemez ve cinsel arzu veihtiyalar grmezlikten gelen tavr11 cinsellie yaklamda iki ucu temsil etmektedir.slm anlayta ise, insan gerei dikkate alnarak ve onun mutluluu iin bu ikisiarasnda bir orta yol tercih edilmi, bir yandan cinsel duygularn dengeli ve tabi geliimiiin gerekli bireysel ve sosyal tedbirlerin alnmas istenirken, dier taraftan cinselduygularn belli bir dzen iinde, daha geni ve kuts amalar tayan evlilik kurumuaraclyla tatminine izin verilmi, hatta tevik edilmitir.12

6 Cinselliin ilk evresi oral dnem (doumdan on sekizinci aya kadar), ikincisi anal dnem (on sekizinci aydan

yana kadar), ncs ise genital dnemdir ( yandan sonraki dnem).7 Bkz. Freud, age, s. 39, 178.8 Bkz. Keskin, Ferda, Michel Foucault, Michel Foucault, zne ve ktidar (ev. Il Ergden-Osman Aknhay),

(Ayrnt Yay. stanbul, 2000) iinde, s. 9. Yaklak yz yl ncesinden Rousseaunun genlerin cinsel

arzularyla ilgili saptamalar da ilgintir. Rousseau unlar yazmaktadr: Belki bin defa tekrarlammdr ki,

(cinsel arzular) ancak muhayyilenin tahriki ile uyanrlar; genlerdeki tabii haz ihtiyac, fizik bir ihtiya

deildir ve hakiki tabii bir ihtiya telakki edilemez. Gzlerimize ehvn mevzular arpmam ve dimamz

namussuz fikirler istila etmemi olsayd, belki ehvn hibir ihtiya hissetmeksizin, daima iffetli kalrdk ve

ehvetin ilcalarna srklenmekten kendimizi koruyabilirdik. Baz hal ve manzaralar karsnda, genlerin

kanlar gizli kaynamalara srklenmekte ve bu srkleniin sebeplerini bilmedikleri halde, ehvet krizleri

geirmekte olduklar grlr. Bu kaynamalarn bastrlmas gtr ve nne geilmez. Rousseau, age, s.259.

9 Bkz. Clouse, "agm", s. 197.10 Bkz. Atkinson, age, s. 170-211. Daha geni bilgi iin bkz. Wagner, Carol A., Ergen Cinsellii, (ev. Melike

T. Bal), James F. Adams (ed.) Ergenlii Anlamak, (Yay., haz., Bekir Onur), mge Kitabevi Yay., Ankara,

1995, s. 322, 332; Goleman, age, s. 290. Bugn gelinen noktada, zellikle Batda bir ksm ergenler, bakire

kalmann kendilerindeki bir tuhaflktan m kaynaklandn dnecek kadar ergenlik dneminde evlilik

ncesi cinsel ilikiler yaygnlk kazanmtr. Bkz. Wagner, agm, s. 315.11 Hristiyanlkta Katolik Mezhebine gre, ruhban snf evlenemez, ruhban snf dnda evlenenler ise

boanamaz, boandktan sonra evlenmek ise zina kabul edilir. Ortodoks Mezhebine gre ise, papazlar

evlenebilir, fakat keiler, piskoposlar ve patrikler evlenemez. Bkz. Tmer, Gnay Kk, Abdurrahman,

Dinler Tarihi, Ocak Yay., Ankara, 1993, s. 271-272.12 Bkz. Buhr, Savm, 10; Nikh, 2,3; Mslim, Nikh, 1,3 (1400); Eb Dvd, Nikh, 1 (2046); Tirmiz, Nikh,

1 (1081); Nes, Syam, 43; Nikh, 2; bn Mace, Nikh, 1 (1845); Darm, Nikh, 2.


4/23

Genlik dnemi din ve ahlk eitimi balamnda ele alndnda, cinsellikduygusunun, olumlu ve olumsuz olmak zere iki ynden etkide bulunduunu tespitetmek mmkndr.

Olumlu adanu etkilerinden bahsedilebilir:

1) Cinsel geliimle birlikte ortaya kan bu duygu, gen zerinde, en azndanbiyolojik olarak yetikin bir insan zelliine kavumu olmann verdii bir adam olma yada yetikin olma duygusunu da beraberinde getirir. zellikle slm anlay asndanbul, din grev ve sorumluluklarn balad dnemdir. Dolaysyla din ve toplumsalalanda kendisine ayr bir yer ayrld hissini ortaya karan cinsellik, bu dneme eitimselve psikolojik olarak hazrlkl giren gencin benlik duygularna olumlu ynde katksalayacaktr. Bununla birlikte gen, din grev ve sorumluluklarn gereini yerinegetirme hususunda kendini daha motive olmu hissedecektir. Fakat, ocukluk dnemindeve bul ncesinde gerekli n eitimin verilmemesi durumunda, gencin kendini,tayamayaca ar bir ykn altna girmi olarak grmesi ve tam tersine, kendine vedine kar olumsuz duygular yaamas da mmkndr. Bu nedenle bul ncesi

dnemde, cinselliin beden tesi anlam hususunda gerekli bilgi verilmesi, cinselduygularn olumlu etki yapmasnn n art olmaktadr.

2) Genlik dneminde ortaya kan cinsel enerjinin, her trl saf duygularla kalbizenginletirmek iin en faydal bir ekilde yksek amalara ynlendirilmesi mmkndr.Gl bedensel arzulara kalpten duyulan idealizm duygusunun da elik ettii genlikdneminde, bu arzularn saf duyguya dntrlmesine imkn vermeden btnylebedensel olarak ifade edilmesine izin verilmesi, kalbin esas fonksiyonlar dahilinde gittikebyme, zgrleme, mutlu ve yaratc olma eklinde ortaya kacak paha biilmez birimkn yok edilmi olacaktr.13 Bu nedenle, cinsel enerjinin, btn canllarn ortak zelliiolan srf bedensel tatmin yerine, ilim, ahlk, sanat ve din gibi insana zg alanlara

ynlendirilmesi din ve ahlk eitiminde son derece nemli bir husustur. Ayrca, genlerinhayat enerjilerinin kuvvetli akmlar din kanallara yneltilmek suretiyle de bu alandakendilerini gerekletirmeleri ve ihtidalara kadar giden cidd davran deiiklikleriyaamalar salanabilir.14

3) Cinsellik duygusu, insan neslinin, kendisiyle aklanabilen en byk varlkgerekesidir. Din ve ahlk eitiminde en nemli ve en anlaml olgu varlk olgusudur. Buolguyu besleyen her ey ayn derecede anlamldr. Bu nedenle cinsellik duygusu, insannvarlk boyutuna gl etkisinden dolay, din ve ahlk eitiminde ilenecek temelduygularn en nemlilerinden biri olma zelliini tamaktadr.

Olumsuz etkileri asndan bakldnda; cinsel gdlerin uyan ile birlikte nefsan

arzularn din ve ahlk kurallaryla kar karya gelmesinin, bir atma ortamna nedenolabilecei, bu atma ortamnda ortaya kan sululuk ve gnahkrlk duygularnn arbir hal almas durumunda ise, tevbe ve pimanla kar gszlk ve duygusuzluk hislerioluabilecei sylenebilir.15 Fakat bu boyutta sorunlar, ounlukla gencin geliimineyapk doal bir sre olmaktan ok, onda oluan olumlu hassasiyetin, toplumsal,ekonomik ve evresel faktrlerle olumsuzlatrlmas ile ortaya kmaktadr.16

13 Bkz. Gardner, age, s. 70.14 Bkz. Hkelekli, ag.tez, s. 17.15

Bkz. Hkelekli, age, s. 272-273, 274.16 Hayatn hemen her annn cinsel motiflerle rl olduu modern dnyada, yaklak 12-14 yalarnda bula

(cinsellik uuruna) ermelerine ramen ekonomik ve toplumsal destekten mahrum bulunmalar ve bir


5/23

5 / 23

phesiz din ve ahlk hayatn yolu, igd yaamn, insan doasna uygun birekilde disiplin altna almaktan geer. Cinsel gdlerin disipline edilmesi ise, en tabii birekilde, insanlk tarihi kadar eski olan evlilik kurumuyla mmkn olmaktadr.17 Bunedenle Kuranda, bekrlarn evlendirilmeleri tavsiye edilmi, madd gerekelerinevlenmeye engel olarak grlmemesi istenmi; evlenme istek ve kararnda olup yoksul

durumda bulunanlarn Allahn bol ltfu ve geni mlk ile desteklenecei vezenginletirilecei ifade edilmitir.18 Hz. Peygamber de zellikle genlere hitaben aynierikte tavsiyelerde bulunmu; evliliin gz haramdan sakndrc, namusuktlklerden koruyucu olduunu belirtmitir. Evlenmeye gc yetmeyenlerin ise, cinselarzularna yenik dmemek iin birtakm nlemleri almalar tavsiyesinde bulunulmutur.19

Genlerin ge evlenme ile kar karya kalmalar durumunda, cinsel alanda kendikendileriyle uzlamalar veya cinsel ihtiyalar tatmin iini daha sonraki devrelere kadaruzatmalar gerekmektedir. Bu gecikme onlarn ekonomik bakmdan bamszla kavumazaman ile birlikte sosyal, zellikle din ve ahlk cephesine kt etkiler yapmaktadr.20Bunedenle evlilik, pek ok bireysel ve sosyal faydalarnn yannda, ktlklerden ve

sapmalardan koruyucu bir ilev de grmektedir. Nitekim Yce Allah Kuranda bekrlarnevlendirilmelerini tavsiye ederken, herhangi bir sebepten evlenemeyecek durumdaolanlara da iffetli davranmalarn tlemektedir. Bylece evlilik, Kuranda da iffetli birhayat hazrlayan bir i olarak grlmektedir.21

slm eitiminde, insan eitiminin dier alanlarnda olduu gibi, cinsel duygularneitiminde de inan faktrnden faydalanlmaktadr. nan faktr, Kuranda Hz. Ysufkssasnda olduu gibi kimi zaman ktlklerden kap snacak bir yer olarak22, kimi

meslee atanma asndan gelecek garantisine sahip olmamalar yznden 22-24 yalarna kadar sren

uzun dnemde evlenme imkanna kavuamayan genlerin, cinsel arzular dorultusunda davranma ile din

ve ahlk bir yaam arasnda skp kalmalar kanlmaz grnmektedir. Fakat bilinmelidir ki bu dnya,

genler tarafndan deil, ounlukla genlii beenmeyen, onlardan srekli ikyet eden, hesap soran ve

onlar eitmeye, terbiye etmeye alan yetikinler tarafndan hazrlanmtr. Cinselliin, snr tanmaz

boyutlarda madd kar amal olarak kullanld gnmzde, yine yetikinler eliyle yaklan bu atete

yanmamalar iin genliin, her birinin deta bir brahm veya bir Ysuf, bir Meryem veya bir Ftma olmas

gerekmektedir.17 Din ve ahlk eitimiyle ilgilenen slm alimleri, ocuklarn bula erince evlendirilmesi gereine dikkat

ekmilerdir. (Bkz. el-Cevziyye, bn Kayyim, Tuhfetl-Mevrd bi Ahkmil-Mevld, Beyrut, 1983, s. 159;

Knalzde, age, c. II, s. 39.) Modern eitimin temellerini atan Rousseaunun da, romannn kahraman

Emilin ktlklerden uzak kalabilmesi iin bulduu ve hereye deva dedii yegane zm yolu evliliktir:

Genlii bozan sefahat ve zina hayatdr (Emil, s. 257) diyen Rousseau, onu bu hayattan kurtarmak iin

bulduu areyi u ekilde ifade etmektedir: Emili ayartclardan kurtarmak iin benim bulduum are, hereye devadr: Olum! Gen kalbinin bir dii arkadaa ihtiyac vardr. Gel, gidelim ve sana uygun olann

arayalm! Belki kolay kolay bulamayacaz; hakiki meziyetler daima nadirdir; fakaz biz, hi sklp

usanmyalm. Herhalde bir dii bulacaz; tam uygun olmasa bile sana en fazla yakn olabilecektir. Byle

byleyici bir proje ile kendisini hayata atacam. Terbiyeciler! Daha ne syliyeyim? Bu hareketimle her eyi

yapm olduumu grmyor musunuz? Bkz. Rousseau, age, s. 255.18 Bkz. Nr, 24/32.19 Bkz. Buhr, Nikh, 2, 3; Mslim, Nikh, 1, 3 (1400); bn Mce, Nikh, 1 (1845); Nes, Nikh, 3; Syam,

43; Drim, Nikh, 2. Ayrca bkz. Buhr, lim, 31; Enbiya, 48; Nikh, 12; Itk, 14. Mslim, man, 241 (154);

Tirmiz, Nikh, 25 (1116); bn Mce, Nikh, 42 (1956); Drim, Nikh, 46; Ahmed b. Hanbel, c. IV, s. 395,

402, 405, 414.20

Hkelekli, ag.tez, s. 8.21 Bkz. Nr, 24/33.22 Bkz. Ysuf, 12/23.


6/23

zaman da yasak ilikiyi engelleyen bir set olarak ilev grmektedir. Allahn en okbeendii gen, gayr- meru ehvet peinde komayan gentir23 diyerek genlerincinsel arzularn, Onun sevgisi ve honutluu ile arlklardan korumay amalayan Hz.Peygamberin tavrndan ise inan faktrnn ikinci anlamda bir etki gcne sahip olduuanlalmaktadr.24

Cinsel duygularn eitiminde nem arz eden dier bir husus, empatik dnme yada dndrme yntemidir. Hz. Peygamber bu yntemi, zina etmek iin kendisinden izinisteyen bir gence baaryla uygulamtr. Hz. Peygamberin huzuruna gelerek, Ey Allahnelisi, bana zina etmek iin izin verdiyen Kureyli gen, slm adabna uygun olmayanbu tavr dolaysyla oradaki dier sahabe tarafndan byk tepki grm ve susturulmayaallmt. Fakat Hz. Peygamber son derece sakin bir ekilde bu gence, Yanma gel,otur diyerek yol gstermi, sonra onunla sohbet etmeye balamt.Ona, bir bakasnnkendi annesi, kz, halas ve teyzesiyle zina etmesine raz olup olmayacan sormu ve busorularna karlk kesin red cevaplar almt. Hz. Peygamber bu sohbet srasnda gencin,gayr- meru iliki iin seecei kurbann, onun en yaknndan kimselerle yer deitirmi,

bylece, bir bakasnn duygularn ve hislerini kendi iinde duymas ve hissetmesinisalamt. Bu ilemler sonunda hatasn ak bir ekilde anlayan ve pimanlk duyangen, Hz. Peygamberin kendisine yapt dualarla uurlanm, hadisin ravisininifadelerine gre, daha sonraki hayatnda bir daha byle eylerle ilgilenmemiti.25 Hz.Peygamberin bu uygulamasnda da grld gibi, modern literatrde, iini hissetmeanlamndaki empati kavramyla ifade edilen bakasnn znel deneyimini alglayabilmeyetenei26, bir ok adan ahlk karar ve davranlarn temelinde yer alr.27 adaahlk geliim kuramcs ve ahlk eitimcisi Kohlberg de, kiinin kendisini karsndakininrolne koyma yetenei olarak tanmlanan rol almann, ahlk evreler boyunca bireyinilerlemesini salayan mekanizma olduunu belirtir.28

Kuran ve Hadislerde genlik dnemi zelliklerinden bahsederken, kar cinsleilikilerde snrllktan sz edilmiti. slmda, birbirine yabanc saylan kadn erkekarasndaki ilikilere belli llerde snrllk getirilerek din ve ahlk adan onaylanmayancinsel tutum ve davranlarn ortaya kmasna engel olunmutur. Bul ile balayan yenidnemde gen, aile ii ilikilerden balayarak29 da doru gittike byyen evresiyleilikilerinde belli llere riayet etmek durumundadr.30

23 Ahmed b. Hanbel, c. IV, s. 151.24 Gnmzde yaplan aratrmalarda, dindarlk ile cinsel ahlk arasnda olumlu bir ilikiden bahsetmek

mmkndr. Yaplan alan aratrmalarnda, yksek dindarlk dzeyi ile flrt, evlilik ncesi cinsel iliki ve

cinsel sapma gibi cinsel davranlar arasnda anlaml negatif bir ilikinin olduu tespit edilmitir. Bkz. Yksel,Leman, niversiteli Kz rencilerde Cinsel Ahlk le Din nan ve Tutumlarn likisi, (Yaynlanmam

Yksek Lisans Tezi), Bursa, 1995, s. 82-84; Yldrm, brahim, Some Values of Turkish University Students

from Varying Degrees of Religiosity, Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, yl, 1999, sy. 16-17, s.

117; Hyde, age, s. 282, 287.25 lgili hadis iin bkz. Ahmed b. Hanbel, c. V, s. 256-257.26 Goleman, age, s. 12927 Goleman, age, s. 137 vd.28 Bkz. Windmiller, agm, s. 235.29 Kuranda, bul ana henz ermemi ocuklarn anne babalarnn odalarna girerken sadece belli

vakitlerde izin istemeleri tlenirken, bula ermi olanlarn, her vakit izin isteyerek girmeleri gereine

iaret edilmitir. Bkz. Nr. 24/58-59. Ayrca Hz. Peygamberin iaret ettii, yedi yanda kart cinstenkardelerin (Heysem, c. I, s. 294), dokuz veya on yanda ise ayn cinsten kardelerin yataklarnn ayrlmas

gerei, aile iinde kardeler aras ilikilere bul dnemine bir n hazrlk mahiyetinde getirilen dzenleme


7/23

7 / 23

slmda cinsel ahlk, kiilerin cinsel ihtiyalaryla ilgili davranlarn dzenleyen,insan ftratnn dengeli yapsn korumaya ynelik birtakm kurallar ve deer yarglarnierir. Cinsel hayat da, en tabii bir ekilde, bu deer yarglar zerine kurulu bir dzeniinde, geici birlikteliklerin ve ksa sreli hazlarn tesinde kutsal bir mahiyet arz edenevlilik kurumu iinde yaanr.31

Genlik, kimlik araynn ve benlik oluumunun yaand bir dnemdir.

Bu dnemde gen, Ben neyim, kimim, niin varm, yaamn gayesi nedir?trnden sorularn gizli bir etkisi altnda hisseder kendini. nk insan, dnen birvarlktr. Dnmek, onu dier btn varlklardan ayran nemli bir zelliktir. Dnmek,sorgulamaktr, anlamlandrma abasdr. nsan, kendi z varlna ve yaad dnyayailikin en ciddi sorgulamay, akl ve duygu cokunluunun yaand genlik dnemindeyapmaktadr.

Bir gen, en azndan ferd ve toplumsal bir gereklik olarak tand din olgusunailgisiz kalamaz. nk insan evresinde grd, duyduu, bildii eylerle doal olarak

ilgilenir. zellikle genlik dneminde bu ilgi ok daha fazla olmaktadr.Din, ben ile O arasnda cereyan eden bir ilikidir; dolaysyla psikoloji ile

metafizik, dinin balad ve nihayet bulduu iki u noktadr. nsan, nce kendinitanmakla ie balar, ardndan Ona ynelir.32nsann kendini, kendi z gayreti ile tanmapotansiyeli ise ancak ergenlik yllarna doru ben neyim? kimim? tr sorular sormaya

ve snrllklar olarak dnlebilir. Bkz. Eb Dvd, Salat, 26 (495-496); Tirmiz, Salat, 299 (2/259);

Darim, Salat, 141 (1/333); Heysem, age, c. I, s. 294. Acln, age, c. II, 203-204.30 Bir aratrmac, altnda cinsel drt ve cokunun bulunduu bir tr kz-erkek ilikisi olarak tanmlad

flrtn, genlik a iin gerekli ve salkl bir iliki tr olduunu belirtmektedir. (Bkz. Kknel, zcan,

Kimliini Arayan Genliimiz, Altn Kitaplar Yay., stanbul, 2001, s. 192.) Halbuki modern aratrmalar,

ergenlerde grlen evlilik ncesi cinsel iliki davrannn, biriyle kma ve birlikte olma ilikisi yani flrt

sonucunda ortaya kt tespitini yapmaktadrlar. (Bkz. Wagner, agm, s. 347). Ayrca, kma ya ile lise

mezuniyeti ncesinde cinsel ilikiye girme davran arasnda ters orantl olarak bir iliki olduu

gzlenmitir. kma ya dtke, liseden mezun olmadan nce cinsel ilikiye girme olasl artmaktadr.

12 yanda kmaya balayan kzlarn %91i, 13 yanda kmaya balayanlarn %56s, 14 yanda kmaya

balayanlarn %53, 15 yanda kmaya balayanlarn %40, 16 yanda kmaya balayanlarn %20si, 17

yanda kmaya balayanlarn ise %7si orta retimden mezun olmadan cinsel ilikiye girmilerdir. (Bkz.

Davies, James, A., Adolescent Subculture, Donald Ratcliff-James A. Davies (eds), Handbook of Youth

Ministry, Religious Education Press, Birmingham, Alabama, 1991, s. 14.) Ayrca, ergenler arasnda cinsel

yaknlama aamalaryla ilgili yaplan bir aratrmada, cinsel ilikiye kadar giden yaknlamann ilk

aamalarn, cinsel ilgi ve arzu tayan bak ve konumalar oluturduu tespit edilmitir. (Bkz. Clouse,

agm, s. 202). slm anlayta, kz-erkek ilikileri, ilk aamadan itibaren, yani kastl ve cinsel arzu(ehvet) ieren bak ve konumalara meydan verecek yaknlklara izin vermemek suretiyle, kontrol altna

alnm, istenmeyen muhtemel sonularn ortaya kmasna engel olunmas amalanmtr.31 Zihinleri ve hayat anlaylar modern eitimin, evlilii ve aile hayatn kmseyen olumsuz etkileri altnda

gnmz genliinin evlilie bak ne yazk ki bu kutsal niteliinden yoksun bulunmaktadr. Adnan Ziyalarn

konuyla ilgili u deerlendirmesi bu hususu ak bir ekilde ifade etmektedir: Evlilie giri bugnn

genlerinde kutsal niteliini, sorumluluunu, sevgi, efkat ve koruma zelliklerini kaybetmi gibidir. Elerin

birbirine verebilecekleri eylerin moral ve ahlki deerler olmas art kaldrlm, yerini ekil, haz ve cinsel

igdnn her eit doyumu almtr. Bat lkelerinde evlilik d bir arada yaama, evlilik d evlat sahibi

olma, ayn cinsten olanlarn bir arada yaamalar, ana toplumlarn anlamsz hogrleri sayesinde bir det

halini alm, cinsel zgrlk zellikle psikopatik eilimli insanlarn kolaylkla birbirlerini bulmasn salam ve

ruh bakmdan hasta olan bu kiilerin ok sayda hasta bireyler retmeleri ve toplumun giderek daha fazlahasta kiiden olumas sonucunu getirmitir. Ziyalar, agm, s. 22 vd.32 Bkz. Topu, Trkiyenin Maarif Davas, s. 157.


8/23

balamasyla harekete geer. Gencin hareketlenen duygu ve dnce dnyas, normalartlarda onu kendinden te, baka dnyalara gtrr. te bu dnemde, gencin ruhdnyas sonsuz bir yolculua pencere aralamakta, din uyan denen hadise, ergeningeliim srecinin tabii bir paras olarak ortaya kmaktadr. Ayn geliim sreci iinde veona paralel olarak ahlk geliimin zellikle tecrb boyutta temelleri boy gstermeye

balamaktadr.Ergenlik dnemi kiinin kendini tanma dnemidir. Psikolojide benlik, kiinin

kendini alglay tarz33, kiiliin da yansmayan zel yan, insann kendini tanma vedeerlendirme biimi, kiiliin temel, zerk ve zgr katman34 olarak tanmlanr.Benliin, igdlerden ve drtlerden kaynaklanan gdleri engellemek, denetlemek vedzenlemek; evredeki nesne ve kiilerle balant kurmak; gerei tanmak, denemek,anlamak; geree uyum salamak, evreden gelen uyarmlar snrlamak, sralamak,zamanlamak; alglamak, saklamak, hatrlamak, dnmek, karlatrmak, karmlaryapmak, yargya varmak; kavramlar birletirmek ve btnletirmek; kiinin karlatengelleri aabilecek gleri toplamak, gelecee ilikin beklenti ve amalar saptamak vekiilii kaygdan kurtaran savunma dzenlerini kullanmak35 gibi pek ok grevleri

bulunmaktadr.Genlik a, benlik kavramnn ne getii, ocukluk dneminde da dnk olan

ilgi ve dikkatin ie yneldii bir dnemdir.36Gen, kendisi ve evresine ynelik keiflerleiinde yaad fizik evren ve sosyal evrede kendi yerini belirleme abas ierisindedir.

Modern psikolojide benlik ve kimlik kavramlarnn nemine yaplan vurgu, slmdnce, kltr ve eitim tarihinde, daha geni anlam erevesinde kendini bilmekavramyla ifade edilmitir. Kendini bilme, manev temel zerine kurulu btn bykmedeniyetler gibi slm dncesi ve medeniyetinde de insan eitimi konusunda en ndetutulan hususlardan biri olmutur. nsann madd ve ruh boyutunu dikkate alan kendinibilme eylemi, dier btn varlk alemini doru olarak tanyabilmenin de n koulusaylmtr. slm alimleri insan, yaratlmlarn hepsi kendisinde derlenen bir hlsa

olarak kabul ettiklerinden, kendini bilen insann dier varlklar da bilebileceini ifadeetmilerdir.37 nsan kendi ruhunu bilmekle ruhan alem ve onun bakilii hakknda bilgiedinir. Yine kendi madd vcudunu bilmekle de madd alemi ve onun sonlu ve geiciolduunu anlam olur.38 Isfehnye gre, kendini bilen insan; 1) yerleri ve gkleri vebunlarn arasndakileri, 2) madd ve ruhan alemi, 3) insann kendi benliinde sakl olandmanlarn, bu vesileyle onlardan korunma yollarn, 4) kendini idare etmesini bilir.Kendini idare etmesini bilen alemi de gzel bir siyasetle ve iyi idare etmeye muktedirolur. 5) Kendini bilen, herhangi bir insanda grd kusurlarn kendisinde de olabileceinidnr. Byle bir bilgi ve uura sahip olan insan bakalarn ekitirmez, alay etmez,ayplamaz. 6) Kendini bilen, Allah da bilir. Zira Kuran- Kerimde Kudretimizin iaretiolan ayetlerimizi, afakta ve kendi z nefislerinde onlara gstereceiz(Fussilet, 41/53).

nsann kendi nefsini bilmesinin (marifet-i nefs) ardndan Allah bilmesi (marifetullah)gelir.39

33 Baymur, Genel Psikoloji, 7. bs. stanbul, 1985, s. 267.34 Kknel, zcan, Kimliini Arayan Genliimiz, Altn Kitaplar Yay. stanbul, 2001, s. 174.35 Kknel, zcan, Kaygdan Mutlulua Kiilik, 13. bs. Altn Kitaplar, stanbul, 1995, s. 66-67. Ayrca bkz.

a.mlf., Kimliini Arayan Genliimiz, s. 177-178.36 Yrkolu, Atalay, Genlik a Ruh Sal ve Ruhsal Sorunlar, zgr Yayn-Datm, 7. bs. stanbul, 1990,

s. 103 vd.37 Bkz. Isfehn, Tafslun-Neeteyn ve Tahslus-Saadeteyn, s. 7. Ayrca bkz. Mutahhar, Murtaza, Ahlk

Felsefesi, (ev. M. Recai Elmas), Akademi Yay., stanbul, 1990, s. 176-178.38 Isfehn, Tafslun-Neeteyn ve Tahslus-Saadeteyn, s. 8.39 Bkz. Isfehn, ae, s. 6-10.


9/23

9 / 23

Benlik duygusu gencin, iinde yaad dnya ile olumlu ilikiler gelitirmesi, insandzlemde dzenli ve mutlu bir hayat srmesi iin temel bir duygudur. Benlik duygusu, birtaraftan din ve ahlk eitimine imkn veren zde ftr bir kabiliyet iken, dier taraftan,etki altnda olduu eitim sistemince biimlendirilen ve gelitirilen bir duygudur. slmeitim sistemi, insann benlik duygusunu, din ve ahlk bir hayat iin esas bir nitelik

olarak grr. Hatta, insann kendini tanma faaliyetinin bir neticesi olarak, madd vemanev boyutuyla kendisi hakknda ulat bilin dzeyi, onun din ya da din dynelimleri iin tayin edici bir zellik arz eder. slm eitim sisteminde din ve ahlkeitimi, slmn eitim ilkeleriyle ifade edilen manev ve evrensel nitelikler temelinedayaldr. Bu nitelikler en mkemmel ve kusursuz yapsna, Yce Benin sahip olduu isimve sfatlarla kavuurken insan iin de ftr yaps lsnde sonsuza doru geliim vealm imkn sunar. Baka bir ifadeyle Allah, benlik zerinde mutlak hakimdir. slmanlayta, insann sahip olduu benliin kabul ya da reddi, olumlanmas ya daolumsuzlanmas, mutlak olarak tek bir merciye dayanr. O da, insan en iyi tanyan veonu sadece gc orannda sorumlu tutan, yaamn ve lmn kendisiyle ilikilendii,ayrca tasavvur edilebilecein tesinde sonsuz ilim ve kudrete, af ve merhamete sahipYce Bendir.

slm eitiminin, genlerin benlik alglarna olumlu ynde etki eden bir zellii de,bul olay ile birlikte gencin yetikin bir insan olarak kabul grmesi, din grev vesorumluluklar asndan onlarla ayn statde yer almasdr. Bilinen bir husustur ki,ocuklarn ne kadar erken adam muamelesi grrlerse o kadar abuk olgunlatklarbugn de kabul edilen bir husustur.40

Benlik saygs asndan dnldnde, kiisel bir deer sistemi oluturmaaamasnda olunan genlik dneminde, slmn inan ve deerler sistemi hakkndabilgilendirilen ve bilinlendirilen gen, bu deerler sistemi iinde manev zellikleriyle

insan olarak kendisinin stn bir mevkie sahip olduunu renecek, dier btn varlklariinde yegneliinin farkna varacak ve bylece gl bir benlik kavram oluturmadanemli bir mesafeyi kat etmi olacaktr.41

Genlik dneminde benliin srekliliini alglama, kendini tanma ve nereden gelipnereye gittiinin bilincinde olma, kimlik duygusunun da gelimiliinin ifadesidir.42amzda zellikle ergenlik dnemi iin sz edilen kimlik bunalm, benlik kavramnnolumad, gencin, kendine zg duygular, dnceleri, amalar ve iten kabul ettiiinanlar olmad, kendine has bir yaam ve dnya gr gelitiremedii durumlardaortaya kmaktadr.43

40 Bkz. Kanad, Pedagoji Tarihi, c. I, s. 324.41 Gnmde yaplan aratrmalarda, ergenlik dneminde benlik saygs ile dindarlk ve ahlk yarg dzeyleri

arasnda olumlu bir iliki olduu tespit edilmitir. (Bkz. Jones, Susan H. - Francis, Lesli J., Religiosity and

Self-Esteem During Childhood and Adolescence, Lesli J. Francis William K. Kay - William S. Campbel

(eds), Research in Religious Education, Smith and Helwys Publishing Inc. Georgia, USA, 1996, s. 198-200;

Bkz. Kaya, Mevlt, Din Eitimi Aratrmalar Dergisi, yl: 1997, sy. 4, s. 197.) Ayrca bu dnemde benlik

saygsnn ergenin hayat yaamaya deer bulmas bakmndan da son derece nemli bir zellik olduu

vurgulanmtr. Yaplan aratrmalarda dk benlik saygs, intihar eilimlerini artran yegane etken

olmamakla birlikte nemli bir faktr olduu tespit edilmitir. Kendi dnyalar zerinde biraz kontrol

olduunu hissetmeleri ve kendi deerliliklerine ilikin iyi durumda olduklar kansn tamalar, genlerin

intihar etme ihtimallerini azaltan hususlar olarak grlmektedir. (Aldridge, Jerry, Self Esteem: Loving Yourself

at Every Age, Doxa Books, Birmingham, Alabama, 1993, s. 86).42 Yrkolu, age, s. 110.43 Bkz. Yrkolu, age, s. 110.


10/23

Ergen iin kimlik, glenen aynln ve srekliliin znel bir duyumudur.44Dnyaartlarnda, gerek sahip olunan ve gerekse iinde yaanlan blge ve zaman dilimiasndan srekli deikenlik gsteren madd ve dnyev deerler, farkl seviyelerden herergen iin gl bir benlik gelitirme imknn sunmad gibi, olumsuz etkiler detayabilmektedir. Ekonomik durum, bedensel zellikler, iinde bulunduu sosyal tabaka,

yaad blge, vs. zelliklerin deerler hiyerarisinde ne getii gnmz dnyasndagenlerin benlik duygularnda belirleyici rol oynamaktadrlar.45 Bu gibi zellikler, ouzaman her insann sahip olmad veya ulaamayaca nitelikler olmaktadr. Ayrcabunlar, kiinin dorudan kendi gayreti ile elde ettii kazanmlar olmamaktadr. Dolaysylasahip olunan benlik, znel bir katkdan yoksun olmakta ve sadece ona ait bir stnlkkazandrmamaktadr.

Aslnda ergenlik dnemi, gencin kiilik yapsnda dramatik ynelimlerin ortayakt bir dnem olmaktan ok, benliin geniledii, ald ve olgunlat bir dnemdir.Bazen kkl deiimlerin olduu da grlmektedir. Genlik dneminde ergenin sahipolduu duygusal enerji, benlii deitirmekten ok var olan benlii gelitirmeye ve

iyiletirmeye doru yneltilmektedir. Fakat bu dneme zayf, iyi tanmlanmam birbenlikle giren ergenler iin durum daha farkldr. Bu durumdakiler iin sz konusu olaney, benlik duygusunu iyiletirmek ve glendirmek yerine, kendilerine uyan bir benlikbulmaktr.46Dolaysyla benlik geliim sreci, ergenlikten nce balar, ergenlikte daha dapekiir. Kiinin ergenlik dneminde gl bir benlik kavram gelitirmesi ve bu dorultudabir benlik algsna sahip olabilmesi iin, ocukluk dneminde btn insan nesli iin genelgeerlii olan evrensel deerlerle oluturulmu olgun bir insan portresinin izilmesi veevrensel bir insan modelinin ortaya konulmas gerekir. Byle bir modelin, srf insannkabiliyetlerini esas almas ve onun kazanm ile deerli kabul edilmesi esasna dayanmasgerekir. te slm eitim ilkeleri etrafnda ekillenen din ve ahlk eitim anlay,yetimekte olan ocuklara ve genlere byle bir modelin sunulmasn n grmektedir.

slm dncesi ve eitim tarihinde beliren insan- kmil anlaylar byle bir modelinportresini ortaya koyma denemeleridir. Bu modelin rnekleri, peygamberlerin ahsndasomut bir yapya kavumu, fakat insana, onunla da snrl kalmayp, Yce Yaratcnnsfatlaryla kendini sonsuza uzanan genilikte gelitirmesi imkn sunulmutur.

zetle, benlik, hem din ve ahlk eitimine imkn veren bir zellik, hem de bueitim sistemi tarafndan insann ftr nitelikleri erevesinde etkilenen, biimlendirilen biryapdr. Din ve ahlk eitiminin duygu boyutundaki en nemli grevi, genlik dnemindeoluum aamasnda olan benlik kavramn, en olumlusundan en olumsuzuna kadarfarkllk ve deiiklik arz eden madd ve fizik zellikler47yerine, insan trnde aynleensadece ona zg, ftr ve manev zellikler temelinde oluturmasn salamaktr. slm

eitim sisteminin en nemli hedeflerinden biri, bu dorultuda salkl bir benlik

44 Grotevant, Harold D., Kiilik Geliimi, (ev. . Hakan Ersever), James F. Adams (ed.) Ergenlii Anlamak,

(Yay., haz., Bekir Onur), mge Kitabevi Yay., Ankara, 1995, s. 156. Daha geni bilgi iin bkz. Atkinson,

Youth in Crisis, s. 19.45 Bkz. Aldridge, age, s. 83.46 Hamachek, Don E., Ergen Benliinin Psikolojisi ve Geliimi, (ev. . Hakan Ersever), James F. Adams (ed.)

Ergenlii Anlamak, (Yay., haz., Bekir Onur), mge Kitabevi Yay., Ankara, 1995, s. 146.47 Kuranda ilah vahye kar olumsuz tavr sergileyenlerin kendilerini tanmlamadaki (benlik alglar) ortak

ynleri, onlarn mal, evlat, makam, mevki, ait olduklar toplum katman, eya ve fizik grn esasna

dayal stn ve erefli olma duygusuna sahip olmalar, kendilerini madd ve dnyev niteliklerle ifadeetmeleridir. (Bkz. Sebe, 34/35; Meryem, 19/73-74; Duhan, 44/49.) nananlar asndan ise stnlk

ls, bunun tam tersine, takva leinde ayran manev niteliklere dayaldr. (Bkz. Hucurat, 49/13.)


11/23

11 / 23

oluturmaktr. nsann kendini doru bir ekilde tanmas ve anlamas, slmnhedefledii din ve ahlk hayatn zn tekil eder. Kuranda tebliin en etinmuhataplar arasnda dikkati eken kesim, bu ynlerden zaaflar olan kiilerdir. Baka birifadeyle, Kurann problem edindii ve eitimini hedefledii duygular arasnda benlikduygular ilk srada yer alr. nk benlikle ilgili duygularn iki zt kutupta menf bir

geliim gstermesi, bir tarafta ar derecede silik bir benlikle insann kendini inkrasrklendii48, dier tarafta ise, kendini ycelterek tanrlk iddiasnda bulunduu49marazsonularn ortaya kmasna neden olmaktadr. Gencin, kendisini aa grmekleyceltmek arasnda gidip geldii, benlik kavramnn srekli ini klarla dalgalanmagsterdii50 ve kendisine yakacak bir kimlik aray iinde bulunduu ergenlikdneminde, Yce Yaratcnn en gzel isimlerinde (esm-i hsn) belirginleen kusursuzportre, gencin iinde byyen ideal benle byk oranda rtecek ve onu bu dorultudaekillendirecektir. Her insann kendi ftr kabiliyetleri lsnde bu isimlerin tadanlamlar dorultusunda hayatn dzenleme faaliyetine girimesi, sonuta ortaya, her birbireye zg, kendi ftr donanmna dayal, rnei kendisi gibi herhangi bir insan olmakyerine yce sfatlarla biimlenen stn zelliklere sahip zgn bir benlik oluumunuhazrlayacaktr. Dolaysyla byle bir benlik, iinde bulunduu madd dnyann etkileriyannda, insann ontolojik varlk yapsna uygun olarak ilah bir z de tayacaktr.

Bamszlk duygusunun gelitii dnemdir.

Genlik dneminde bir ihtiya olarak kendini belli eden bamszlk duygusu,insann kendi potansiyelini kullanma ve kendisi olma imknn hazrlayan bir duygudur.Bamszlk duygusu, evrenin olumlu ve olumsuz balarndan kurtulup, her eyi yenidendnme ve kendi zgr iradesi ile kendi yaantsn kurma yolunu aar. Onun iindir ki

kendi kiiliini gerekletirme ihtiyacn kuvvetli bir ekilde hisseden ergenlik a genci,ilk olarak bamszln elde etme abasna giriir. Bu yolda, ailesiyle ve bykleriyle olan

balarn en alt dzeye indirir; baz zamanlar da tamamen koparr.

51

Bamszlk ihtiyac, ergenlik ann ayrc bir zelliidir. Tabi bir yetenek olarak

bulunan bu zellik, tecrbeler, biriken malmat ve ergenlikte ruh yapnn yeni bir seviyeve olgunluk kazanmas ile otonom almaya balar, kendisi deer hkmleri verecekduruma gelir. zellikle idealizm ve adalet duygusu canl bir hal alr.52 Szle davranbirbirini tutmayan bykler, bu dnemdeki genler tarafndan tenkit edilirler.53

lk bakta ok ho karlanmayan bu durum54, aslnda gencin kendi zgnyaantsn kurmas ve bir birey olarak var olabilmesi iin zorunlu bir geliim evresidir.Din geliim asndan da byle bir aamann, gerekli hassasiyet gsterilmemesidurumunda ortaya kacak muhtemel sakncalar yannda pek ok faydas gzden uzak

48 Bkz. Ns, 4/97; Sebe, 34/31-3349 Bkz. Nziat, 79/24; Zuhruf, 43/51.50 Bkz. Yrkolu, age, s. 104.51 Hkelekli, ag.tez, s. 39.52 Parladr, age, s, 53.53 Bkz. Parladr, age, ay.54 Bamszlk duygularnn younlat ergenlik dneminde, gencin evresinde olup bitenleri sorgulamaya,

byklerini tenkit etmeye balamas, ou yetikinler tarafndan kendilerine kar bir isyan olarak

deerlendirilir. Byle bir deerlendirmeye ise, daha ok, gencin geliim psikolojisinin tam olarak bilinmemesi

ve an ergenlik dnemindeki bir gence yetikin muamelesini ok gren, dolaysyla kendi bana hareketetme, kararlar alma ve eletiride bulunmay onun stnde bir i olarak telakki eden anlaya neden

olmaktadr.


12/23

tutulmamaldr. Kuranda en ok yerilen hususlardan biri, kr krne atalarn yolundagitme davrandr.55Kuran, insann davranlarn belirleyen etkilerin, onun uzak ya dayakn evresinden gelmesi yerine, kendi ftr dnsel ve duyusal kabiliyetleri ile ycedeerler ve inan esaslar arasnda oluan bir yarg sreci neticesinde ortaya kmasnistemektedir. nk, din adan yetkin ve sorumlu bir birey olarak gen, kendi bana

karar verme ve davranlarnn olumlu ya da olumsuz sonularn kendisi sahiplenmekdurumundadr.

Din ve ahlk eitimi asndan dnldnde, genel olarak ahlk felsefesinindeimeyen amac, zellikle insan dzlemde terbiye edilmi, emirlere eletirilmedenuyan ve onlar uygulayan bir varlk yaratmak deil; bamsz, kendi zgrlne sahipkan insann geliimine yardmc olmaktr.56 zgrlk, etiin ontolojik kouludur.57Dolaysyla din ve ahlk eitimcisi (ya da retmen), giderek eylemlerini kendisorumluluunda gerekletirecek ekilde kendini zgrletirecek insan temel alan bir etikama dorultusunda grev stlenmelidir.58 retmen, rencisinin gelimekte olanzgrln, zgrleim srecini, kendini bu srecin aracna dntrerek desteklemek

durumundadr.59

Ergenlik dneminde ortaya kan bamszlk ihtiyac60yannda gl balanmalar

da paradoksal bir ekilde bu dnemde geliirler.61 Bamszlk ihtiyac, hibir zamanbaboluk ve otorite yokluunu gerektiren bir arm yapmamaldr. Genlik dnemindebamszlk duygusu, yetkin bir otoritenin gencin kendini ifade edecek davranlara izin veimkn veren tutumuyla ancak salkl bir yapya kavuur. Bamszlk duygularn olumsuzynde etkileyen ey, irad bir tutumla davranlarna kendisinin hkmetmesine ve kendiyarg srecini altrmasna imkn vermeyecek derecede yakn bir takip ve youn birtazyikle genci epeevre kuatan, doru-yanl, sevap-gnah, iyi-kt kalplaryla dar biralanda skp kalmasna neden olan ve kendine ait bir hareket alan brakmayan otoriteci

anlaytr.Genlik dneminde, ehil eller yerine dinin ruhunu ve ahlkn gerek yapsn

bilmeyen kiilerce verilen din ve ahlk eitimi, Yce Yaratcy, gence kendi olmaimkn salayan bamszlk duygularn bask altnda tutan adeta kr ve kaba bir kuvvetolarak tantarak Ona kar isyan duygularnn ortaya kmasna neden olabilmektedir.Bunun yannda btnden kopararak gerek anlamnn tesinde anlk ve gndelik birdisiplin arac olarak kullanlan gnah, cehennem azab gibi korku mefhumlar da gencinzgrce hareket ederek kendi potansiyelini gerekletirmesini olumsuz yndeetkilemekte, kendi hassas tabiatn ve kendini zgrce ifade etme zelliini kaybetmesineneden olmaktadr.62

55 Bkz. Bakara, 2/170; Mide, 5/104.56 Pieper, age, s. 126.57 Foucault, Michel, zne ve ktidar, (ev. Ik Ergden-Osman Aknhay), Ayrnt Yay., stanbul, 2000, s. 225.

Ayrca bkz. Topu, syan Ahlk, s. 96.58 Pieper, age, s. 126 vd.59 Pieper, age, s. 127; Baltacolu, smayl Hakk, Talim ve Terbiyede nklp, MEB. Yay., stanbul, 1995, s.

45.60 Bkz. Parladr, age, s. 46.61 Bkz. Freedman, Jonathan, L. Sears, David O.- Carlsmith, J. Merril, Sosyal Psikoloji, (ev. Ali Dnmez) Ara

Yay., stanbul, 1989, s. 360; entt, H. Ahmed, Mslman Ailede Genliin Eitimi, (ev. Ali Kaya), klim

Yay., stanbul, 1996, s. 36.62 Tozlu, kbalin Eitim Felsefesi, s. 329.


13/23

13 / 23

slm inancnda en yce otorite, insan yaratan ve ona hem dorular hem deyanllar bildiren ve nasl davranaca hususunda onu serbest brakan, pimanlk vetevbe kapsn her zaman ak tutan, sonularna kendisi katlanmas kaydyla ona

aalarn aas ile yceler ycesine kadar geni bir alanda davranma imkn sunan,sonsuz af ve merhamet sahibi Yce Yaratcdr. Allahn, Hz. Ademin cennetten bile

kna neden olacak davranna engel olmamas, insana tannan zgrln snrlarngsteren somut bir rnektir.63Bu rnek, bugn belki de mfik bir babann ocuuna yada merhametli bir retmenin rencisine, sonu dnyev skntlar getiren ktlklerdenalkoymak iin uygulama gerei duyduu her trl zorlayc metodun insann bamszlksnrlarn daraltan ve dolaysyla insann ferdiyetine zarar veren bir uygulama olduuikazn yapmaktadr. nsann seme zgrlne zarar veren herey onun insanlna dazarar vermektedir. nsann bamszlk duygularn nemsemeyen, seme zgrlnhesaba katmayan herhangi bir tutum ve davran, onun birey olarak sahip olduudncesini ve akln kmsemek, dolaysyla kiiliini kk grmektir.64Herhangi birinsann hemcinsine byle bir muamelede bulunmas ise, dorudan kendi kendini inkranlamna gelir.

slm anlayta otorite, insann bamszlk duygularn engelleyen, bastran biryapdan ok, onlar besleyen ve insan zgrletiren bir mahiyet tar. Mslman olmannilk adm, btn beer otoritelerin reddiyle balar (L ilhe). Ardndan, sonsuzmkemmellikteki Yce Varlk ve insan cinsinin kmil rnei otorite olarak seilir. Bunlarnotorite olarak kabul, insann dorudan kendi mkemmelliinin en st seviyeyekarlmas anlamna gelir; bu da bir anlamda insann, en yksek dzeydeki kendiniotorite olarak kabul demektir. Daha ak bir ifadeyle insann, kendi zn en iyi yanstanen gelimi haline uymas, onu dikkate almas, onun kendine sahip olmas, kendinikendine gre ayarlamas anlamna gelir.65

Genlik dneminde beliren bamszlk duygular, insan kendine brakmayanevresel etkilerden kurtarma amac tarken ayn zamanda onu, kendi nefsan arzu vetutkularndan da uzak tutmay amalar. Gencin, sadece evreye kar deil, kendikendine de hkim olmas gerekir. nk zgrlk, kendini belirleme gcn ifadeeder.66Btn otoritelere kar gelip de kendi igdsel arzu ve tutkularnn esiri olan birinsann tam olarak zgrlnden bahsetmek mmkn deildir.

slm eitiminin, insann zgrlne verdii nem, slm dnrlerini, hayalolarak, insann i ve d evrenin olumlu ya da olumsuz etkilerinden uzak, doal birortamda tabi geliimiyle ba baa brakma denemelerine gtrmtr. Hayy b. Yakzantrnde kaleme alnan eserler, byle bir yaklamn en gzel rneidir. bn Tufeylinromanna konu olan Hayyn en byk baars, insann, kurumlar ve eitimin yardm

63 Kuranda Hz. demin Allah tarafndan cennetten karl, kimi slm dnrlerince bir d deil, aksine

potansiyelinde igdsel tepinin ilkel durumundan, phe ve itaatsizlie yetenekli zgr bir ferdiyetin

bilinli sahip olmasna ykselme eklinde yorumlanmtr. Bkz. Tozlu, Necmettin, kbalin Eitim Felsefesi,

Trkiye I. Eitim Felsefesi Kongresi, 5-8 Ekim 1994, Van, 1995, s. 319.64 Bkz. Saiyidain, K. G., and others, Iqbals Educational Philosophy, 8. bs., Sh. Muhammed Ashraf, Lahore,

1977, s. 33.65 slmda otorite anlay ve insann bireysellii ve zgrlne verilen nem iin bkz. Grses, brahim,

Klelik ve zgrlk Arasnda Din, Arasta Yay., Bursa, 2001, s. 87-89; Goodman, E., Eitim Felsefesi,

Ruhun Uyan: Hayy ibn Yakzan, (ev. Ysuf zkan zburun ve ark.), nsan Yay., stanbul, 2000, s 154-

155.66 Bkz. Arslan, Ahmet, Felsefeye Giri, Vadi Yay., Ankara, 1999, s. 126.


14/23

olmakszn salt kendi bana braklarak ulalabilecek en yksek noktay temsiletmesidir.67bn Tufeylin romannda ortaya koyduu eitim anlay ile J. Dewey ve J.J.Rousseaunun zgrlk eitim anlaylarn karlatran Batl bir aratrmac, bir kereHayyn ftrat kavramyla ifade edilen doutan getirdii tabi yetenekleri ile bir stnlesahip, ok uyank, renmeye hazr, tecrbe karsnda duyarll, alrl esiz birisi

olduunu ifade eder. Rousseauya gre de insan doas itibariyle iyidir. Fakat Rousseauonu kendi haline brakmaya cesaret edemez. Zira mevcut artlar altnda kendi halinebraklan bir insan, canavardan baka bir ey olmaz.68

Goodmane gre bn Tufeylin romannda bir ocuun, herhangi bir retmenolmakszn ve tamamyla yalnzken sahip olduu potansiyelin farkna varabileceikonusunda tabiatla bahse tutuabilmesini salayan ey, Hayyn hibir zaman yalnzkalmad dncesidir.69 Hayyn kendi bana eitimini mmkn klan, sadeceTanrnn kendisine doutan ihsan ettii ftrat deil, sahip olduu potansiyelin Tanrnnyardmyla harekete gemesi70, ruhuna ekilmi olan tohumlarn bir retici insan yerine,bizzat Tanr tarafndan filizlendirilmesidir.71

zetle, slm anlaynda insan, erefli mevkiini akl ve irade sahibi bir varlkolmasndan alr. slm eitim sisteminde, insan insan yapan ve onu deerli klanzelliklerin korunmas ve gelitirilmesine nem verilir. nsann yapp-etme zgrlancak baka bir insann zgrlk alanyla snrlanabilir. slm adan insann kendiiradesiyle davranma zgrln elde ederek sorumlu bir varlk olma konumunaykseldii genlik dneminde, bamszlk duygularnn, kiiyi kendine sahip olacak vekendini ynetebilecek imkn ve gce kavuturacak ekilde desteklenmesi ve byleliklegencin insan olgunluunun gelimesine yardmc olunmas gerekir. nk, din ve ahlkbir davrann en ncelikli art, bireyin kendi zgr iradesiyle katlmn gerektirir. Ayrca,genlik dneminde uyanan bamszlk duygular, insan snrlayan kendi arzular ve

evrenin tesirlerinden kurtarc ve zgrletirici rol oynar. Dolaysyla bamszlkduygular, din ve ahlk eitiminde, insan ruhuna ilemi olumsuz etkilerin ve yanlkabullerin ortadan kaldrlma srecini balatan ve bu sreci kolaylatran bir grev de ifaeder.

Deer ve Anlam Duygularnn gelitii bir dnemdir.

Deer, sosyal bilim literatrnde, kullanll ya da arzulanr olma, bir eyi arzuedilir veya yararl klan zellik veya nitelik; ama veya aralar hakknda inan, bir eyebalanan ruhsal enerji miktar72 gibi anlamlarda kullanlan bir terimdir. Anlam ise,herhangi bir eyin niyet, ama ve hedef kavramlaryla ilikililik derecesini ifade eden bir

kavramdr. Herhangi bir eylemi veya varl anlaml klan ey, onun bir niyet, bir ama yada bir hedefle ilikililik derecesiyle dorudan ilgilidir. Baka bir ifadeyle anlam, herhangibir varlk veya oluun, belli ama ve hedefler lsne gre tad deeri ifade eder.Dolaysyla deer ve anlam kavramlar birbiriyle yakndan ilikili anlamlar ierir.

67 Goodman, "agm", s. 150.68 Goodman, "agm", s. 151-152. Kanta gre de insan, ancak eitimle insan olabilir. O, eitimin kendisinde

yaptndan baka bir ey deildir. Bkz. Pieper, age, s. 119.69 Goodman, "agm", s. 153.70 Goodman, "agm", s. 153.71 Goodman, "agm", s. 154.72 Demir, mer - Acar, Mustafa, Sosyal Bilimler Szl, 3. bs. Vadi Yay., Ankara, 1997, s. 54; Budak, age, s.

196.


15/23

15 / 23

Deer ve anlam duygular, insann kendine, dier insanlara, evreye, hayata velme bakn ve tavrn belirleyen, bunlarla ilikisini yaamsal dzeyde etkileyen nemliduygulardr. nsan geliim dnemleri iinde, deer ve anlam duygularna tatminaraynn en iddetli bir ekilde yaand dnem, bul ile balayan genlik yllardr.

slm inancnda insan, varolu serveni ve yaratl z itibariyle stn bir deeresahiptir. Dikkatinin kendine yneldii ergenlik dneminde gencin, z varlyla ilgiliolarak, Allahn kendi ruhundan fleyip73 en gzel ekilde yaratt74, meleklerine stntuttuu75, yeryznde kendisine halife kld76sekin ve erefli77bir varlk olduu inancve anlayna sahip olmas onun kendine ilikin deer duygularn olumlu yndeetkileyecektir. Ayrca, Allahn yaratltan kendisine bahettii bu stnln, yaamnileriki yllarnda da korunmas ve devam ettirilmesinin kendi elinde olduu inanc, buduygularn srekli canl tutulmasnn garantisini kiinin kendi eline vermi olacak ve biradan kii kendi deerini belirleme noktasnda dorudan kendisinin yetkili olduukanaatine sahip olacaktr. Dolaysyla ocukluk ve genlik dneminde, slm inanc veeitim ilkeleri ekseninde bu erevede oluan eitim anlay, Psikolojide anlam istemi78

olarak ifade edilen deer ve anlam duygularna tatmin arayna, yaamsal bir fonksiyonlakatkda bulunarak bireyin varolusal bir bolua itilmesine imkn tanmaz.*

nsann kendi zne ilikin tad yksek deer, onun hemcinsleri olan dierinsanlara kar da ayn duygular beslemesine yardmc olacaktr. slm inancnn temelive eitim ilkelerinin ilki olan Tevhid, insann canl, cansz btn varlk lemine aynanlaml ve deer ykl gzlerle bakmasna neden olacak; insan iin hayat, fizik leminsnrlarn aan bir tarzda ve lm sonrasn da kapsayacak ekilde bir btn olarakanlaml ve her hangi bir durumda yaanmas gereken bir sre olarak grlecektir.

73 Hicr, 15/29; Sad, 38/72.

74 Tn, 95/4.75 Bakara, 2/34; Hicr, 15/30; Sad, 38/73.76 Bkz. Bakara, 2/30.77 sr, 17/70.78 Bkz. Budak, s. 71.* Gnmzde, btn dnyada zellikle genlik dneminde gittike art eilimi gsteren intihar vakalarnda,

yaama ilikin deer ve anlam duygularnn gittike zayflamasnn byk etkisi bulunmaktadr. ntihar

dncesine ya da eylemine yol aan hususlar arasnda genellikle ailev problemler, sevilen birini kaybetme,

sevgisine karlk bulamama, sosyal tecrit ve yalnzlk, deiik nedenlere dayal depresyon, alkol ve

uyuturucu kullanm, ekonomik skntlar vb. gibi pek ok farkl neden saylmaktadr. (Genlik dnemi intihar

vakalarnda risk faktrleri ve intihar oranlarnda art eilimi gsteren rakamsal ifadeler iin bkz. Atkinson,

age, s. 235-254; Alsan, Seluk, Amerikada Su ve ntihar, Bilim ve Teknik Dergisi, c. 26, sy. 306, Mays1993, s. 396.) Fakat btn bu nedenler, aslnda insann daha kkl ve salam bir deer duygusuna sahip

olmamasyla birleince, insan hayat iin tahrip edici bir hale dnmektedirler. nk benzer aclar,

skntlar ve olumsuz tecrbeleri yaadklar halde pek ok insann kendini yok edici bir eyleme girimedii

bilinmektedir. Bunun sebebi, karlatklar olumsuzluklara katlanmasn bilen insanlarn, yaanan olaylar

herhangi bir ekilde izah etme imkn vererek k yolu salayan ve her eyin tmden anlamszlamasna

meydan vermeyen bir inan ve deerler sistemine sahip olmalardr. Son zamanlarda lkemizin yazl ve

grsel basnnda gndeme gelen satanist genlerin trajik intiharlar da kanaatimizce byle bir inan ve

deerler sisteminden yoksun olmalarna bal bulunmaktadr. Nitekim Satanizm, akn deerlere kar isyan

bayraklatran bir dnme biimidir. nsann varlk ve yaantsn anlamlandran deerlerin byk bir

erozyona uramasyla kendine kar dmanca tavr al, doal olarak onun sonunu hazrlamaktadr.

Satanizm, insann hayatnda deer ve anlam boluunun yok edici hale gelen etkisinin canl ve somut birrneidir. (Satanizm hakknda geni bilgi iin bkz. G, Ahmet, Satanizm: eytana Tapnmann Yeni Ad,

Alfa Yay. stanbul, 1999.)


16/23

nsann deer duygular, slmn ahiret inanc ile ekillenir ve gl bir yapyakavuur. Ahiret hayat ve Allahn mutlak adaleti olmadan, insan dnya hayatnda pek okeyi anlamlandrmakta glk eker. mr boyu sefalet iinde bin bir trl zorluklarlamr tketenlerle, lks bir hayat iinde her trl bolluk ve rahatlkla yaam srenlerinsadece bu dnya ile snrl bir yaam erevesinde birlikte deerlendirilip hak, adalet,eitlik gibi temel llere gre anlamlandrlmas imknsz grnmektedir. te ahiretinanc, insann dnyadaki btn yaantlarn anlamlandrma ve dier insanlarla ilikilerinidzenlemede nemli bir fonksiyonu yerine getirir. Ayrca, Allahn sonsuz af vemerhametine, her eyi kapsayan bilgi ve hikmetine, snrsz g ve kuvvetine ve en kkayrntlar hesaba katan mutlak adaletine olan inan, insana bitmez tkenmez birdayanma ve yaama gc verir.

slmn inan esaslar ve dnce yaps, insann evresine yneliini de aynekilde olumlu ynde etkiler. slm eitim sisteminde ocukluk dneminden itibarenslmn inan ve ibadet esaslar, ahlk ve maneviyat dorultusunda bytlpyetitirilen bir gen, bul dnemi ile birlikte, iinde yaad evrenin, kendisinin de dahilolduu canl ve cansz btn varlklaryla bir Nedene dayandn bilecek, bir amadahilinde var olduunu ve belli bir hedef istikametinde gittiini fark edecektir. Kendizaman ve kendi dnyasnda grp tecrbe ettiklerinin ise, Yce Kudret eliyle ezel ileebed arasnda ileyen uzun sreten ksa bir kesit olduunu anlayacaktr. Bylece, gencingznde hibir ey bolukta kalmayacak; yaanan hayat, nden ve sondan ayn btnlebirleen tek bir yap olarak alglanp anlamlandrlacaktr. Din eitiminin grevi de insanabyle bir alm salamaktr. Zira, hayatn anlamn aramaya armak, bu aray canltutmak ve onun srekliliini salamak din eitiminin ilk olarak gerekletirmesi gerekengrevlerdendir.79

slmn deerler hiyerarisinde, insann ruh ve bedenden oluan yapsna uygunolarak, manev deerler madd deerlere gre daha st srada yer alrlar. slm anlaytamadde manann hizmetinde olduu gibi, madd deerler de manev deerlere arac olarakkymet ifade ederler. Baka bir ifadeyle maddenin kazand deer, maneviyatla olan

ilikisi oranndadr. Manev deerler, insann ruh yaps, kalb yn ve duygu boyutuylailgilidir. Dolaysyla insann deer ve anlam duygular, din ve manev deerlerle dahadoygunluk kazanr ve tatmin olma imknna kavuur.80

Genlik dneminde bireyin kendine ilikin deer duygularn etkileyen nemli birhusus da slmn bul sonras dneme bakdr. ocukluk ile yetikinlik arasndakigei dnemi, modern kltrde bul sonrasndaki yaklak 8-10 yllk uzun bir sre iken,slm kltrnde bul ncesinde 1-3 yl srebilen ksa bir dnem (mrhiklik) dir.Dolaysyla bul, hem kiinin kendinin hem de bakalarnn ona bakn olumlu yndeetkileyen bir dnemdir. nk bul, kiiye belli ama ve hedefler dorultusundadavranma ykmll getirmekte, din, manev ve toplumsal sorumluluklaryklemektedir. Bu sorumluluklarn farknda olan gen, kendini daha ie yarar, daha

deerli ve hayatn daha anlaml hissedecektir.81

79 Bkz. Bilgin, Eitim Bilimi ve Din Eitimi, s. 29.80 Gnmzde insanln iinde bulunduu bunalmn homo economicus kavramyla ilikisi olduu

dnlmektedir. Mala ve mlke kar ar tutkunluunun almasnda metaekonomik bir deerler sistemine

balanmann gerei vurgulanmakta ve mal aan bir deerler sistemini benimsemekle mmkn olaca ifade

edilmektedir. Bunalmdan kurtuluun yolu, kiinin kendini bir insan olarak idrak etmesi ve yaratl hikmetini

kurcalamasyla gerekleecei, bylece bir sorumluluk ve amacnn olduu uuruna erecei ve Allaha kul

olmann erefini tayaca belirtilmektedir. Bkz. Tozlu, Necmettin, bn Tufeyin Eitim Felsefesi, nklab

Yay., stanbul, 1993, s. 50.81

Zihinsel ve duygusal geliim bakmndan 12-14 yalarnda ortalama bir yetikin seviyesine ulaan gencin,modern an getirdii toplumsal ve ekonomik yaplanma, siyas politikalar yznden toplumda yetikin

insan grev ve sorumluluklaryla karlamas ve yetikin statsne ulamas, 10 yla yakn hatta daha uzun


17/23

17 / 23

Dini phe ve atmalarn yaanabildii bir dnemdir. 14-18 yalararasnda yaanabilen bu dnemde imanla ilgili phe, kararszlk ve atmalar ortayakabilir. Gencin ahsi bir din anlayna ulama srecinde geleneksel dini kalplar tenkitve deerlendirmeye tabi tutarken karlaabilecei bir durumdur. Benliin geliimi,bamszlk duygusu ve ihtiyac, tenkiti dnme, kendini ifade etme aamasndaki

gencin geici bir sre yaayabilecei bir dnemdir. 17-18 yalarna doru pheler yavayava yatr. Ergenlik dneminde yaanan bu pheler, ocukluk ve ergenlik dnemindeyeterli din eitimi alm genler iin ounlukla dini duyguyu saflatrc ve daha uurlu birdindarla gtrc etkiler yapar. Nitekim, sahabeden peygamberimize gelerek: YaRasulallah, aklmzdan yle eyler (pheler) geiyor ki onlar yznden imanmzn zayiolacan dnyoruz szleri zerine; Bu imann ta kendisidir, cevabn vermitir.

Tevbe ve dine dn olaylarnn sklkla yaand bir dnemdir. Dinedn olaylarnn doruk noktasna ulat yalar, 12, 16 ve 19 yalardr. 12 yacivarnda buluun balamasyla birlikte evrenin telkinlerin kar byk bir duyarllkbelirir. 16 yanda fizik ve zihin cokunluu son noktasna varr. Nihayet 18-19. yalar

akli bir kararllk iinde olgunluk an getirir.82

Ergenlik dnemi zdeleme yoluyla renmenin belirgin olduu

dnemdir. Gen, deer verdii kiilerden grd davranlar benimseyerekuygulamaya alr. Yetikinlerin nasihatlerinden ok zdeleme yoluyla bilgi ve tecrbekazanr.83Gen bir taraftan anne baba etkisinden syrlrken, dier taraftan kendine yenirnekler seer. Bir retmen, bir sporcu, bir sinema yldz, bir din grevlisi, bir yazar,siyasi bir lider ya da tarihi bir ahsiyet onun benzemek istedii bir kimse olur. Gen, yenibir kiilik gelitirirken takdir ettii rnek insanlardan kendi benliine yeni eyler katarakkendi kimliini bulmaya alr.84

Akran etkisinin youn olarak yaand dnemdir.

Genlik dneminde arkada etkisi de gencin davranlarna yn veren nemli biretkendir. Akran ve arkada grubunun kimi zaman gen zerinde gl etkileri grlr.Kendisi kopya ekmeyi yanl bulan bir gen, arkada hatrna kopya verebilir. Grubunounluu hadi u baheye girip biraz meyve yiyelim derse, gencin gruba kar kmasou zaman pek kolay olmaz. nk mzklk grup iinde nemli bir sutur. Ayrca

korkak, dlek gibi sulamalarla gen zerinde bask oluturulur. Bylece ahlaki adankendisi kabul etmese dahi ounlua uyar. Bu evrede, gen zerinde gvensizlikyaratacak bir izlenim vermeden arkada evresi hakknda bilgi sahibi olmas gerekir.

bir sre geciktirilmektedir. Bu durum ise, baz sosyal bilimciler tarafndan l bir zaman olarak

deerlendirilen ergenlik dneminin, ayn zamanda pek ok ruhsal skntlar douran bir dnem olmasna

neden olmaktadr. Yaplan aratrmalarda, Amerikada genler arasnda en yaygn rahatszlk nedeninin

ruhsal hastalklar olduu tespit edilmitir. (Goleman, age, s. 300). Ar ya da hafif depresyon belirtileri

ergenlerin te birine yaknn etkilemektedir; kzlarda depresyon vakalar ergenlikte ikiye katlanmakta ve

Golemann ifadesiyle bir eyler deimedii takdirde, bugnn ocuklarnn uzun vadede evlenip eleriyle

birlikte verimli ve istikrarl bir yaam srme olasl daha da azalmaktadr. (Bkz. s. 290). Ayrca, on drtle

on alt ya arasndaki kzlarn yaklak %16s bir depresyon nbeti geirdii ifade edilmektedir. (Bkz.

Goleman, age, s. 303).82 Hkelekli, Hayati, Din Psikolojisi, s. 277.

83 Klavuz, Akif, Ergenlerde zdeleme ve Din Eitimi, Genlik, Din ve Deerler Psikolojisi (ed. HayatiHkelekli), Ankara Okulu Yaynlar, stanbul 2002, s. 209.

84Klavuz, ag.mak., s. 216.


18/23

GENLK DNEM DN ETMNDE YNTEM VE STRATEJLER

Gnmzde genlik dnemi, insann pek ok psikolojik, sosyal, ekonomik ve ahlkisorunlarla ba etmek zorunda olduu zorlu bir dnemdir. phesiz bu durumun, genlikdneminin geliim zellikleriyle dorudan ilgili olan bir yan vardr. Fakat, genlik dnemisorunlarnn byk ounluu, modern an insan anlay, toplum gr ve kltryapsnn elik ettii genliin dnda oluan bir faktrler kmesiyle daha yakndanilgilidir.

Doumdan itibaren bulu balangcna kadar sren ocukluk yllar, hayatn bellibir seyirde gittii, sregenliin hissedilip yaand dnemdir. Bu dnemde ocuk,ailesinin destei ve yardmna ihtiya duyar; bu ihtiya da anne baba ve yaknlartarafndan byk bir itina ile karlanr. Etrafndaki kiilerle girdii bu yakn iliki, ona entemel yaamsal duygular olan gven ve btnlk hissini yaatr. Fakat bula hazrlkdnemiyle balayan zihinsel, duygusal ve bedensel deimeler ve gelimeler ocuusarsc etkiler yapar. Bu etkiler, gerekte her zaman olumsuz anlam tamaz. Aksinebunlar sayesinde gen, yava yava evresinden uzaklar ve kendi bamsz kiiliine

hazrlanr. Bulu olay ile bu durum en yksek noktasna kar ve gen deiikdavranlarla kendi bamszln ve yetkin kiiliini ilan etme denemelerine giriir. tebu dnemde, yerleik kltrn gence bak, onu yetikinlie hazrlama ve bu dnemdegrlebilecek birtakm sorunlar en aza indirmede byk nem tar.

Ne yazk ki modern an insana bak, insan insanla snrlayan (insanstaleme kapal) yaps, yalnzca maddi, grnene ve yakn faydaya indirgenen stnlklleri, genel olarak her yatan insana etki ettii gibi gence de olumsuz etkiler yapar.Her eyden nce unu ifade etmek gerekir ki, modern anlayta gen ne ocuk ne deyetikindir. Pek ok uzman tarafndan genlik dnemi, ocukluk dneminin sonu ileyetikinlik dneminin balangc arasnda yer alan bir gei dnemi olarak

nitelenmektedir.85slmi adan bakldnda modern grn aksine gen, bir yetikinle hayatn

btn alanlarnda ayn hak ve sorumluluklara sahiptir. nk slm genci, geliimselolarak asgari insani donanma sahip bir birey olarak grr. Dolaysyla din hak vesorumluluklar asndan hibir hususta onu bir yetikinden ayr tutmaz.

slmn gence kar bu tutumu, kiisel, toplumsal, dini ve ahlki grev vesorumluluklar asndan gencin ok ksa srede kendini yetikinlie hazrlamasnda nemlibir motivasyon unsuru olur. Szde deil, dini, hukuki ve sosyal alanda gerekte dieryetikinlerle ayn hak ve sorumluluklara sahip olmak, genlik dneminin nemlikarakteristiklerinden saylan kimlik karmaas veya kimlik bunalmnn yaanmamas ve

gencin ksa srede kendi kimliini bulmas asndan byk nem arz eder. nkergenlik karmaas da denilen kimlik bunalmnn esas nedeni, nemli ergenlikkuramnda da sreksizlik kavramyla ifade edilmitir.

Stanley Hallun zn yineleme kuram, Freudun psikanalitik kuram ve McCandlessin toplumsal renme kuram asndan sreksizlik ergenlik karmaasndaadeta parola bir szcktr. Bu kuramclara gre ergenlik, sreksizlik temasnnvaryasyonlarn ieren bir frtna ve stres dnemidir.86Lewinin alan kuram asndan da

85 Bkz. Kulakszolu, Ergenlik Psikolojisi, Remzi Kitabevi, stanbul, 1998, s. 17.86 Bkz. Gallatin, Judith, Ergenlik Kuramlar, James F. Adams (ed), Ergenlii Anlamak, (Yay., haz., Bekir

Onur), mge Kitabevi Yay., Ankara, 1995, s. 60.


19/23

19 / 23

ergenlik dneminin girmesiyle birlikte gen, ocukluk davranlaryla yetikin olarakgirecekleri davranlar arasnda dorudan ve basit bir balant kuramazlar. Ne ncekiocukluk davranlaryla ho grlrler, ne de birtakm yetikinlik davranlarnyapmalarna msaade edilirler. Ergenlik dnemi ile birlikte hayatn doal akndaki bukesiklik ve konumsuzluk nemli bir atma ve stres nedeni olmaktadr.87

slmn erken evlilii ve aile hayatn zendirmesi de kiinin sosyal hayataatlmas, kendine yetikinler toplumunda yer bulmasnda kolaylatrc bir ilevsellik tar.Evlilik ayrca, genlik dneminin nemli zelliklerinden olan cinsellik duygusunun tabii birmecrada tatminine de imkn verir. Bylece gnmzde genlik dneminde atmakayna haline gelen cinsel duygulara da herhangi bir sorun olmakszn doalilevselliklerini tabii bir seyirde devam ettirebilme imkn verilmi olur.

Ksaca, slmn genlik dnemine bak ve genlerin yetikinler toplumunun tabiibir yesi olarak grlmesi, gnmzde genlik dnemi din ve ahlk eitiminde nemli birsorunsal olarak grlen hususlarn temelden zlmesinde ya da hi ortayakmamasnda belirleyici bir neme sahiptir. slmn bu zellii, ayrca, din ve ahlk

eitimi iin salam bir zemin oluturmas bakmndan da zerinde dikkatle durulmasgereken nemli bir husustur.

Bu bilgilerden sonra, slmn eitim anlay ve genlik dneminin geliimzellikleri dikkate alndnda bu dnemde din ve ahlk eitiminin, bilisel, duyusal vedevinisel olmak zere alanda iyi rgtlenmesi gerektii sylenebilir. Bu erevede,byle bir rgtlenmenin bili-merkezli, duyu-destekli ve davran-hedefli bir rgtlenmeolabilecei ngrlmektedir.

1. Bili-merkezli yaklam

Bili-merkezlilik; zihinsel srelerin genlik dnemi din ve ahlk eitiminde temel

oluunu ifade eder.Gerek anlamda din ya da ahlk saylabilecek bir davrann, belli lde bilgi ve

hr iradeyi gerektirdii dnldnde ergenlik andan nce tam olarak gelimiekliyle dindar ve ahlkl olmann mmkn olamayaca sylenebilir.88 Genlikdneminde, din ve ahlk konularnn gencin ilgi ve merak alanna dhil olmas, uurdzeyinde nemli bir yer tutmas, bu dnemde gelien ve olgunlama srecine girendnce ve his dnyasyla dorudan ilgilidir. Ergenlik dneminde gencin, tam anlamyladin ve ahlk uuruna ulamasn mmkn klan geliim zellikleri, doal olarak din veahlk eitiminde ncelikli olarak dikkate alnmas gereken ynler olacaktr.

Genlik dnemi din ve ahlk eitiminde bili merkezlilik, bu dnemin geliim

zellikleri asndan son derece nemlidir. nk ergenlik anda dncenin niteliindegerekten nemli deiiklikler ortaya kar. Somut dnmeden soyut dnmeye geilir.Dler kurulmaya, kuramlar gelitirilmeye ve trl olaslklar grlmeye balanr.Ergenlik, dnmede bir genileme ve derinleme dnemidir. Soyut dnmeye balayankii, sadece imdi ve burada hakknda dnmekle kalmayp, gemi ve gelecei desorgular. Soyut dnme ile sonsuza kap aralayan gen, bu sonsuzlukta kendinikonumlandrma ihtiyac da duyar. te bu dnemde din, gencin ok yakn ilgi alan halinegelir.

87 Gallatin, agm, s. 64.88 Bkz. Clark, W. Erginlik ve Genlik anda Din II", (ev. Mehmet Da), Eitim Hareketleri Dergisi, c. 23,

Ocak-ubat, 1977, sy. 258-259, s. 5.


20/23

Soyut dnme ile birlikte olaylar birok adan grme halinin gelimesi, geninsanda yeni bir takm gler ortaya karr. Gen, kantlara gre birtakm dncelerikabul veya reddeder. Genel nitelikleri aramaya balar; bu da onun kapsaml ilikilerkurmasn, genel yasalar grmesini salar. Gen, duyu d alanlar anlama ve imgelenensistemleri oluturma abas iine girer. Kendi dncesinin bilincine ular; yarglarnmantksal hakl karmlarla destekleyebilir.89Sergilenen bu geliim zellikleri din ve ahlkeitiminde bilisel srece merkezi bir nem atfedilmesini gerektirir.

Soyut dnme, insann, maddenin snrl dnyasndan syrlmasn ifade eder.Genlik dneminde soyut dnmenin etkinlik kazanmas ile eitim faaliyetinin snrlayc,kstlayc ve belirleyici bir nitelikte seyretmesi birbiriyle atma eilimine sahiptir. nk,ergenlikle birlikte bamsz bir kiilik gelimeye balar. Kendi benliinin iyice farknavaran gen, kendi kendini ynetme drtsnn etkisi altnda, her trl otoriteye,yetikinlerin telkin ve mdahalelerine geici bir sre toptan kar koymaya balar. Biryandan bamsz olma ve farkllama yolunda ilerlerken, dier yandan kendi iindebtnleme mcadelesine giriir.90 Bu nedenle, genlik dneminde eitim, zihinselsrelerle kiinin kendi kendini eitmesine ve karar alma mekanizmalarn kendi iindenharekete geirmeye imkn tanyacak bir nitelikte olmaldr.

Zihinsel rgleri dikkate alndnda ocukluk dnemi eitimi dedktif karaktere,genlik dnemi eitimi ise endktif karaktere sahip olmas gerekir. stenilmeyen herhangibir ii yapan ocua, kararllk ve kesinlik ifade eden bir ses tonuyla Hayr deyiimiz,dorudan davrana ynelik bir mdahaledir. Halbuki genlik dneminde byle birdavrann bir bilgi ve duyu eksikliine dayal olarak ortaya kt dnlr ve ilk eldendorudan davrann engellenmesi veya deitirilmesine ynelik bir giriimde bulunulmaz.Genlik dneminde dorudan davrann hedef alnmas, delikanlnn gelimekte olanbenlik duygularna, bamszlk arzusuna aykr bir eylem, kiiliine bir mdahale olarakalglanabilir. Halbuki, kazandrlmak istenen herhangi bir davrana ynelik bir bilginin,muhatabmzn davrann deitirmeye ynelik kastl bilgi hviyetine brndrmedensoyut bir gereklik olarak sunulmas, insann bilgi-davran btnlyle ilgili ihtiyacndoal bir sonucu olarak istenen davrann ortaya kmas veya terk edilmesi ihtimaliniberaberinde getirecektir. Zaten, kanaatimizce eitimcinin grevi de buraya kadarolmaldr. Bundan te bir davran, gencin, duygu, dnce ve davran dnyasn kendiinisiyatifinden kopararak esir almaya kalkmak olur ki bu hem insana sayg, hem din vehem de etik adan kabul edilemez bir durum olur.

Din ve ahlk eitiminin en nemli amalarndan biri, btn dini geleneklerdenemli bir yer tutan bilgeliin (hikmet) gelitirilmesi olmaldr. nk bilgelik, bilme vedoru olan eyi yapma eylemi olarak stn bir deer durumundadr.91phesiz, ahlkhayatn kkleri ocukluk anda bulunur;92ocukluk dneminde bilinsizce kabul edilenve ie atlan dnme ekilleri, davranma biimleri ve birtakm davran kalplar, genlikdneminde herhangi bir bocalamaya dmeden, ok youn aba sarf etmeden benzerekilde davranmay kolaylatrr. Fakat bireyin, bizzat kendisinin znel bir katlmla ahlkldavran kendine mal etme sreci ancak genlik dnemi ile balar. znel katlmda enetkili faktrlerin banda dnme ve muhakeme gc ve bu gcn kullanlmas gelir.Onun iin ergenlerin ahlk eitiminde, dorudan rasyonel tartma ve kiisel karar almaimknnn salanmas byk nem arz eder.93

89 Bkz. Uurel emin, Refia, Genlik Psikolojisi, Remzi Kitabevi, 3. bs., stanbul, 1992, s. 70.90 Hkelekli, Hayati, Genlikte Kendi Kendini Eitme, Milli Kltr, Kltr Bakanl Yay., sy: 53, Ankara, 1986,

s. 8.91 Nuttal, age, s. 63.92 Clark, Erginlik ve Genlik anda Din II", s. 5.93 Bkz. The Fourth R: Durham Report on Religious Education, s. 84.


21/23

21 / 23

Bir din eitim faaliyetinde sz konusu olan bilisel sre, ierik bakmndan aamal olarak gerekleir. Bunlar bilgi, anlama, ve hikmetveya bilgeliktir. Bilgi, gereinbasite kavranmas iken, anlama, belirli bir gerekliin altnda yatan sondan bir ncekitemel ilkelerin kavranmasdr.Anlama, zel yerine, daha genel prensipleri veya evrenselolanlar ierir. Hikmet ise, belli bir gerekliin altnda yatan niha prensiplerin btnyle

kavranmasdr. Hikmet, bir kiiye gerekliin niha nedenini verir, ki bu da biliselkazanmn zirve noktasdr. Gerekliin en niha ilkes Tanr olduundan, hikmet, insannTanryla, bilgi ve anlama iin mmkn olandan daha ileri dzeyde bilisel bir yaknlkkurmasn salar. Hikmet, insann her eyi Tanr ile ilikilendirmesine imkn verir; btnsonular onun kutsal iradesine balar ve btnyle niha gereklii, yaam, her ey iingl bir snak olan Tanrya atfeder.94 Dolaysyla en yaln haliyle bilgi, kuru birmalumat ynndan ibaret grlmemeli, onun ayn zamanda manevi bir boyutununolduu dnlmelidir. Din insan Allaha balad gibi, bilgi de nihai olarak takipisi olaninsan Mutlak Gereklike ulatrr.95 Byk dini geleneklerde bilginin z, zn bilgisiolarak telakki edilmitir.

slam bilginleri, bir davet metodu olarak hikmetin, toplumun baz kesimleri iinzellikle uygun olduunu ifade etmilerdir. Bu kesimlerin, ksaca, salkl dnen, zeki,hemen kabullenen, hakka kar inat etmeyen, etraflca dnen kiiler olduu ifadeedilmitir.96Genlerin de genel olarak bu zelliklere sahip olduklar sylenebilir.

zetle, din ve ahlk eitiminde bili merkezlilik, Rabbinin yoluna hikmetle, gzeltle ar97 ayetindeki hikmetin retmen-renci ilikilerindeki tezahr olarakdnlebilir.

2. Duyu-destekli yaklam

Genlik dnemi din ve ahlk eitiminin bili-merkezli olduu anlay, onundndaki dier sreleri tamamen yok saymay gerektirmez. Aksine, bilisel srelerlehedef davranlar arasndaki ba, ou zaman duyu destekli bir faaliyeti gerektirir.Dolaysyla, duyu-desteklilik, genlik dnemi din ve ahlk eitiminin bilgi ve davranarasndaki dorusal ilikiyi salamaya ve srekli klmaya dnk duygu ynelimli etkileriifade eder.

Genleri dini ve ahlk bir hayat yaamaya sevk eden etkenler arasndaentelektel yapda olanlarn yannda, duygusal yapda olanlar da mevcuttur.98 nkgenlik dnemi, entelektel ilgi ve merakn yannda duygusal cokunluun da yaandbir dnemdir. Ergenlik dneminde grlen bu youn duygu ve heyecan cokunluu, birksm anne babalar ve eitimcileri telalandrsa da, gerekte, eitimi zorlatran birneden olmak yerine, eitimi mmkn klan, olumlu ynde deiim ve geliimi hzlandran

ftr bir zelliin canllk kazandn gsterir.

Din ve ahlk eitiminin, bilgiyi artrmak, bireylerin birlikte yaamak iin gerekliolan temel ilke ve deerleri retmek gibi amalarnn yannda, edinilen bilgi ve deerler

94 Lee, The Content of Religious Instruction, s. 159 vd.95 Geni bilgi iin bkz. Nasr, Seyyid Hseyin, Bilgi ve Kutsal, (ev. Yusuf Yazar), 2. bs., z Yaynclk, stanbul,

2001, s. 8-46.96 Geni bilgi iin bkz. Ate, Abdurrahman, Kurana Gre Dinde Zorlama ve iddet Sorunu, Beyan Yay.,

stanbul, 2002, s. 62-63.97 Nahl, 16/125.98 Bkz. Hkelekli, ag.tez, s. 28.


22/23

dorultusunda davranmay salama, din terminoloji ile ifade edilirse, ilmi ile ameletmeyi temin etme noktasnda gerekli motivasyonu oluturmak gibi eyleme dnkamalar da mevcuttur. Eylemi motive eden ise tek bana akl deildir. Ahlk kavramlarhem akl, hem de duyguyu ierirler.99 Din insann, kendisi, bakalar ve Tanrs ileilikisini ileyen bir olgu olduu gibi, ahlk da bakalarnn varln dikkate almay ve

bakalarn da kendi varolu dzeyinde kavramay salayan isel bir mekanizmadr.Bunun iin din ve ahlk eitiminin temel grevi, insann kendisiyle, dier insanlar, tmcanl/cansz varlklar ve btn bunlarn varolu kayna olan Yce Varlk arasndakiilikilerini dzenlemek, salkl bir zemine oturtmaktr.

Duygular, belli dzeyde kalp zenginliini, sadakati, kendini adamay, efkati,empatiyi, kendinden feragat etmeyi ortaya karan bir nitelie sahip olma potansiyeli veimknn tayan ftr kabiliyetlerdir.100 Bu nedenle, gnmzde yaplan aratrmalardahayattaki etik tavrn, temelindeki duygusal yetilerin bir rn olduunu gsteren sonularelde edilmektedir.101 Duygulara deer atfetme asndan modern ada farkllaananlaylara dikkat ekilmekte, gerein kavranmasnda duygularn neminin yeniden

kefedildiine iaret edilmektedir.102

Hatta, insan insan yapan niteliklerin ounun,duygusal zekdan geldii ifade edilmektedir.103

Ksaca, genlik dnemi din ve ahlk eitiminde duyu-desteklilik, Rabbinin yolunahikmetle, gzel tle arayetindeki gzel tn eiten-eitilen arasndaki ilikiyeuygulanmasn ifade etmektedir.

3. Davran-hedefli yaklam

Herhangi bir eitim faaliyetinde phesiz hedeflerin tespiti son derece nemlidir.Genlik dnemi din ve ahlk eitiminde de pozitif ve negatif davran hedeflerindenbahsetmek mmkndr. Bili merkezli ve duyu destekli din ve ahlk eitimi, gente bazdavranlarn ortaya kmas, bazlarnn da kmamasna ynelik olarak yaplr.

Gerek dinin koyduu kurallardan, gerekse insanln uzun yllardr edindii hayattecrbelerinden baz davranlar iyi kabul edilir, onaylanr, bazlar ise kt veya gnahkabul edilir, yasaklanr. Eitim srecinin daha banda bu davranlarn bir listesiniyapmak mmkndr. Fakat, gerek genlik dneminin geliim zellikleri ve gerekse dininzgr irade-sorumluluk denkleminde ortaya koyduu anlay, edinme ncelii bakmndandavranlar son merhaleye brakmamz gerektiren bir yapya sahiptir. Yani davranlar,bir hedef olarak bir eitim faaliyetinde nemli konuma sahip olur. Bu hedeflere bili-merkezli ve duyu destekli din ve ahlk eitimi sayesinde ulalmaya allacaktr.

Davran-hedeflilik, din eitimcisi iin u anlam ifade eder: slm eitim anlay

asndan olumlu ya da olumsuz bir deer ifade eden herhangi bir davran, sahibininbilgi, duyu ve iradesi ile gerekleen bir eylemdir. Sahibinin bilgisi ve iradesi dndagelien herhangi bir davrann ona aidiyeti sz konusu olamaz. Davran bilisel srecinduyusal desteklerle vard noktada sahibinin iradesi dorultusunda gelien bir eylemolmak durumundadr. Bir davrann ortaya kmasndaki bu sre, insann biricikliineuygunluu ve dini deer ykl olmas asndan nemlidir.

99 Bull, age, s. 142-143.100 Lee, The Content of Religious Instruction, s. 202.101Goleman, Daniel, Duygusal Zek, (ev. Banu Sekin Yksel), 16. bs. Varlk Yay., stanbul, 2000, s. 10.102Bkz. Goleman, age, s. 46.103Bkz. Goleman, age, s. 64.


23/23

Modern eitim anlaynda olduu gibi, nceden tespit edilen belli hedeflerdorultusunda insan mutlak olarak deitirmeye ynelik bir eitim anlay104kanaatimizce slmn eitim anlayyla uyumamaktadr. Gerek teorik olarak eitimleilgili kavramlardan ve gerekse ilk dnem slm kltr ve geleneindeki uygulanbiiminden rahatlkla anlalaca gibi, slm dini bir tebli (bilginin duyurulmas), inzar ve

tebir (iyi ve kt sonulardan haberdar etme), irad (doruya arma) faaliyetinintesine gememitir.

Ksaca, genlik dnemi din ve ahlk eitiminde davran-hedeflilik, dinde zorlamayoktur105 ayetindeki anlamn, genlik dnemi din ve ahlk eitiminin davrankazandrma srecine uygulanmasn ifade eder.

Sonu olarak diyebiliriz ki, terbiye merkezli eitim anlay106, gerek kendimahiyeti itibariyle, gerek gencin geliim zellikleri bakmndan ve gerekse temel slmiilkeler asndan kabul edilebilir deildir. Bu anlayta, davranlarn deitirilmesi ilkeitim srecinin ilk basamanda yer alr. Eitim, davranlar mutlak olarak deitirmeyeyneliktir. Eitilenin iradesi, bu deitirme arzusunun glgesinde kalr. Eiten zne,

eitilen ise nesne konumundadr. Edeb/tedib merkezli eitim anlay ki slmn eitimanlayn yanstr- ise, eiteni ve eitileni her ikisi de zne olarak konumlarn muhafazaederler. Davran deiiklii, sahibine aidiyetini zedelemeyecek bir incelik ve hassasiyetlegerekletirilir. Bu da insann sadece kendine has olma zelliine sahip olan akl vednme gcnn harekete geirilmesi ve duygularn motivasyonu ile gerekletirilmeyeallr. Eitim faaliyetindeki herhangi bir sonusuzluk, Kuranda Nuh (as) ve oluarasnda geen olaydan da anlald gibi, mutlak olarak eitimcinin baarszlnaindirgenmez, eitimin muhatab olan kiinin deime iradesi yok saylmaz. Bunun yerine,olun da deimeme iradesinden sz edilir. Olun deimeme iradesi, bir peygamberolarak stn eitici kimlie sahip Nuh (as)n deitirme gc ile glgelenmez, o gcn

altnda ezilmez. Ancak bylelikle, kt de olsa, o davrann sahibi oul olabilir.

107

Son olarak diyebiliriz ki yetikin nesil eer gen nesle iyi bir din ve ahlk eitimi

vermek istiyorlarsa, ilk nce onlar iyi bir dindar ve ahlkl birer insan olmaldrlar. Salkl,gvenli, huzurlu bir toplum oluturmal; adaletli bir sosyal yap ina etmelidirler.

Genlerimizi nasl eitmeliyiz ki yle davransnlar? peine dmeden nce bizyetikinler nasl olmalyz ki onlar da yle olsunlar zerinde kafa yorulmal ve budorultuda aba gsterilmelidir. Bu ynde mesafe kat edildii lde genlerin de buhususlarda kendileriyle yartklar grlecektir.

104 Davranlk kuramna gre, kii yaad evrenin etkisi altndadr ve insan evresinin rndr. Bu

kurama gre eitim sonsuz olanaklara sahiptir. Bkz. Binbaolu, Cavit, Eitim Psikolojisi, 8. bs., Kadolu

Matbaas, Ankara, 1992, s. 259.105

Bakara, 2/256.106 Kanaatimizce modern eitim bu kategoride ierisinde yer alr.107 lgili ayetler iin bkz. Nuh, 11/25-48.

ergenlik dönemi din egitimi

Documents