ERGENLİK DÖNEMİGELİŞİM ÖZELLİKLERİ

ve ERGEN PSİKOLOJİSİ

ERGENLİK DÖNEMİNDE FİZİKSEL GELİŞİM

ERGENLİK DÖNEMİ

Ergenlik ;

• Buluğ çağı• Genç kızlık• Delikanlılık• Gençlik çağı

olarak da bilinmektedir.

ERGENLİK NEDİR?

Ergenlik (puberty), Hızlı büyüme ve gelişmenin olduğu, Kız-erkek cinsel özelliklerinin

belirlendiği ilk gençlik dönemini kapsar (Yörükoğlu, 1990).

ERGENLİK BÜYÜMEKTİR, ERGENLİK DEĞİŞMEKTİR

ERGENLİK yaşamın ilk iki yılı dışında, büyüme ve olgunlaşmayla ilgili en yoğun değişimlerin yaşandığı bir gelişme dönemidir.

Ergenlik Dönemi Nasıl Başlar?

• Endokrin bezlerinin damarlara hormon salgılamasıyla birlikte ergenlik dönemi biyolojik olarak başlar,

• Kandaki hormonlar erinlik süreci olarak bilinen bedensel ve cinsel değişimleri başlatır (Gander ve Gardiner, 1998).

ERGENLİK DÖNEMİ,

FİZYOLOJİK DEĞİŞİKLİKLERİN ORTAYA

ÇIKTIĞI ERİNLİK DÖNEMİ İLE BAŞLAR.

Erinlik dönemi:

• Ergenliğe bir temel hazırlayan, • İnsanın cinsiyet yeteneklerini kazandığı,• Bir yönden çocukluk, diğer yönden ergenlikle

çakışan,• Kısa ve çabuk bir değişme dönemidir (Hurlock,

1995).

ERİNLİK NE ZAMAN BAŞLAR?

Kızlarda ortalama 11-12 yaşlarında başlayan ve altı ay kadar süren bu dönem, erkeklerde 13 yaşlarında başlar ve iki yıl sürer (Yavuzer, 2005).

ERGENLİK DÖNEMİ

ERGENLİK, ÖNCELİKLE BİR

FİZYOLOJİK DEĞİŞİM DÖNEMİDİR.

BU DEĞİŞİM; DUYGUSAL, SOSYAL VE

ZİHİNSEL OLGUNLUĞA ELVERİŞLİ BİR

TEMEL HAZIRLAR.

ERGENLİK YAŞI?

• Çocukluktan yetişkinliğe geçiş dönemi olan ergenlik 12-21 yaşlarını kapsar (Yavuzer, 2005).

• UNESCO, ergenlik dönemini 15-25 yaş dilimleri arasında göstermektedir.

• Dünya sağlık örgütü 10-19 yaşları arasında geçen süreyi ergenlik dönemi olarak kabul etmektedir.

Türkiye’de ergenlik yaşı:

• Tüba (Türkiye Bilimler Akademisi) da yapılan bir araştırmaya göre, Türkiye’de ergenlik yaşı kızlarda 12,7 ile 21,6; erkeklerde 13,7 ile 23,1’dir (Çuhadaroğlu ve ark., 2004).

ERGENLİK DÖNEMİNDE FİZİKSEL GELİŞME

ERGENLİK DÖNEMİNDE FİZİKSEL GELİŞİMİN İKİ BOYUTU BULUNMAKTADIR:

1. CİNSEL GELİŞİM2. BEDENSEL GELİŞİM

HORMONLAR

Hormonlar, ergenlik döneminde bedensel ve cinsel gelişmeyi başlatırlar (Özbay ve Öztürk, 1992).

Beynin hipotalamus bölgesinden gelen uyarılarla hipofiz bezi hormonlar salgılamaya başlar (Yörükoğlu, 1990).

Hipofiz bezinden gelen uyarılar doğrultusunda cinsiyet bezleri ve adrenal bez korteksi aktif hale gelir (Eichorn, 1995).

1. CİNSEL GELİŞİM:

Cinsiyet Hormonları:

Östrojen ve progesteron Kadın cinsiyet hormonları

Testesteron Erkek cinsiyet hormonu

2. BEDENSEL GELİŞİM:

• Boy gelişimi

Boy uzaması, özellikle 11-16 yaşlarında hızlanır. Daha sonra yavaşlayarak 18-20 yaşlarına kadar sürer (Yörükoğlu, 1990).

• Büyüme:

• Bedende büyüme tüm organlarda değişik hızla gerçekleşir.

• Önce eller ve ayaklar büyür. • Yüzde önce burun ve çene büyür. • Kalçalar omuzlardan önce büyür. • Kızlar da kalçalar, erkeklerde omuzlar genişler.

BÜYÜMEDE CİNSİYET FAKTÖRÜ:

• Erkekler ve kızlar için büyüme farklı zamanlarda başlamaktadır.

• Ortalama olarak kızlar büyümeye erkeklerden 2 yıl önce başlarlar ve büyüme sürecini erkeklerden daha önce tamamlarlar.

Kilo artışı

• Boyun uzamasıyla birlikte ağırlık da artar.

• Yaklaşık 14 yaşlarına kadar kızlar erkeklerden daha fazla kilo alırlar. Daha sonra erkekler kızları geçer (Gander ve Gardiner, 1998).

• İskelet ve kas gelişimi:

• Ergenlik döneminde vücuttaki kemiklerin hacmi büyür.

• Bu dönemde kemiklerin gelişimi sağlıklı beslenmeye bağlıdır.

• Ergenlik dönemindeki ağırlık artışı vücuttaki kemiklerin hacimlerinin büyümesiyle ilişkilidir.

• Beden şekli ve oranları:

• Çocukluk döneminde erkek ve kızların bedenlerinde şekil açısından çok az fark varken, ergenlik döneminde bu farklılıkların giderek arttığı görülür.

• Ergenlik döneminde erkeklerin bacakları düz, kalçaları dar, omuzları geniştir. Kızların bacakları eğimli, kalçaları geniş, omuzları dardır (Yavuzer, 2000).

Fiziksel değişiklikler önemlidir!!

•Fiziksel değişiklikler ergenlik döneminde ortaya çıkan psikolojik ve sosyal değişikliğin başlatıcısı ve düzenleyicisi olduğu için önemlidir (Dinçel, 2006).

• Ter ve yağ bezlerinin hızlı çalışması sebebiyle ergenler sık sık duş almaya ihtiyaç duyarlar.

• Tüylenme, vücutta meydana gelen kötü kokular ve vücut temizliğine özen göstermeleri önemlidir.

• Ergenlerin kendilerine özel temizlik malzemeleri olmalıdır.

Ergenlik Döneminde Temizlik

ERGENLİK DÖNEMİNDE PSİKOSOSYAL GELİŞİM

ERGENLİK DÖNEMİNDE PSİKOSOSYAL GELİŞİM

Psikososyal gelişim ergenin davranışlarında meydana gelen bir dizi sosyal değişikliktir.

Psikososyal değişiklikler fiziksel ve bilişsel değişiklikler ile aynı zamanda ve bir eşgüdüm halinde ortaya çıkmaktadır.

Sosyal gelişimin büyük bir bölümü ahlak gelişimi ve kimlik gelişimi ile ilişkilidir (Newton, 1995).

• ERGENLİK DÖNEMİ GELİŞİM GÖREVLERİ (Havighurst, 1972)

• 1. Fiziksel yapıyı kabullenme ve vücudu etkili bir biçimde kullanabilme: Bu dönemde bedende birçok değişim ortaya çıktığı için ergenler bedenlerine karşı çok duyarlıdırlar.2. Anne-baba ve diğer yetişkinlerden duygusal olarak bağımsızlaşma: Büyüme sürecinin en önemli özelliklerinden biri onlardan bağımsızlaşabilmek ve onlarla yetişkin ilişkileri kurabilmelidir.3. Toplumsal bir cinsiyet rolü edinme: Kadın ve erkek nedir? Dış görünüşleri nasıl olmalıdır? Farklı cinsler nasıl davranmalı, nasıl roller üstlenmelidir? Sorularına cevap aranır.4. Her iki cinsten yaşıtlarla yeni ve daha uygun ilişkiler geliştirme5. Toplumsal sorumluluklar isteme ve kazanma: Ergenler eşitsizlik, adaletsizlik ve başka toplumsal sorunların varlığından rahatsız olurlar, bunlar karşısında bir kısmı tepkisini ortaya koyarken, diğerleri sessiz kalabilir.6. Davranışları yönlendirecek bir ahlak sistemine ve değerler grubuna sahip olma7. Bir mesleğe hazırlanma8. Evlilik ve aile kurmaya hazırlanma.

Kimlik kazanımı

• Kimlik gelişimi ergenlik döneminin bir özelliğidir. Bu süreç içinde ergenler aileleri, akran kümesi ve toplumda egemen değerleri içselleştirme uğraşları verir.

• Varolan ve alınan her değer sentez, entegrasyon ve özümseme süreçlerinden geçirilerek yeni bir yapıda bütünleştirilmeye çalışılır.

• Bu özellikler geçmişten kopmadan yeni özelliklerin kazanılmasını sağlar (Yavuzer, 2005).

Kimlik kazanımı

• Kimlik kazanımı sürecinde ergen çocukluk özdeşimlerini yeniden araştırır, irdeler ve böylece onları değiştirme, işine yaramayanları bırakma olanağını bulmuş olur (Yavuzer, 2005).

Ergenin 2 temel sorusu

• BEN KİMİM?• KİME BENZEMELİYİM?

Bağımsızlık • Ergen bir yandan ailenin desteğine gereksinim

duyarken bir yandan da özerk olmak ister.

• Psikososyal gelişimle ilişkili ilk önemli farklılık ergenin ailesinden uzaklaşarak akran gruplarına yaklaşmasıdır. Ergenin akran gruplarına yaklaşmasıyla ortaya çıkan yeni ilişkiler yeni bir sosyal yaşamın başladığının ipuçlarını verir.

Bağımsızlık • Ergen daha çok akranlarıyla sosyal etkinlikler

geliştirmeye başlar ve evde daha az vakit geçirir (Sigelman ve Shaffer, 1991).

• Akranlarıyla vakit geçirmenin ergen için önemli hale gelmesiyle birlikte ergenin ailesinden uzaklaşır (Newton, 1995).

• Kendisini aileden ve toplumdan uzaklaşan ve yalnız kalmak isteyen ergen tek sosyal etkileşim kaynağı olan akranlarına yaklaşır (Santrock, 1998).

Aileden uzaklaşma:

•Ergenlerin aileden uzaklaşmaları biyolojik değişikliklerin etkisiyle şekil alan benlik kavramının gelişimi ile başlar. Ergenler değişen bedenlerini kabul etme ve bu değişiklikler üzerine düşünecekleri mekanlar ararlar. Bu yüzden aileden uzaklaşma eğilimi sergilerler (Santrock, 1998).

Yalnızlık:

• Yalnızlık ise ergene yeni rolleri deneyimleme, makyaj yapma, saçlarını şekillendirme, müzik dinleme ya da ilgi alanlarına yönelik aktiviteler yapma gibi olanaklar sağlar. Akranları onun için önemlidir. Yalnız kaldığında onlardan aldığı geribildirimlere odaklanır (Santrock, 1998).

Değerler:

• Ergenler aile ve toplumdan uzaklaşma sürecinde ergenler otorite figürlerinin kurallarını, değerlerini ve inançlarını sorgularlar. Bu ergenlerin varoluşsal çabaları için sağlıklı bir basamak; ebeveynler için ise zorlayıcı bir basamaktır (Gander ve Gardiner, 1998).

Akranlarla yakın ilişkiler

• Ergenin kendisini aile ve toplumdan izole etmeye başladığı 13 yaş dolaylarında hem aynı cinsteki hem de karşı cinsteki akranlarla ilişkiler gelişir.

• Çok yakın dostlukların geliştiği bu dönemde ergenlerin çok özel sosyal beceriler geliştirdikleri görülür (Santrock, 1994).

Yakın İlişkiler

Aileye karşı akranlar:

• Ben merkezcilik en üst düzeydedir. Aynı cinsteki akranlarla ilişkiler çok önem kazanmıştır. Çünkü ergen için aynı cinsteki akranların her biri onu seyreden birer seyircidir (Yavuzer, 2005).

Aynı cinsiyetteki akranlar

• Ergen aynı cinsteki akranlara beğenilmek için çabalar ve onlardan gelen geribildirimlere son derece önem verir.

• Ergen aynı cinsiyetteki akranlarıyla olan etkileşiminde modadan kendisini hiç ilgilendirmeyen konulara kadar çok geniş bir yelpazede pek çok alanda fikir edinir (Newton, 1995).

Ergenlikten yetişkinliğe;

• Ergenler yetişkinliğe ulaştıklarında akran grubunun etkisi azalmıştır.

• Kendisi için çok özel bir anlamı olan ve romantik bir ilişki yaşadığı ya da yaşamayı arzuladığı karşı cinsteki kişiyi unutmuştur.

Ergenlikten yetişkinliğe

• Bazı özel dostları hala kendisi için birinci derecede öneme sahiptir.

• Ergenlerde meydana bu gelişim ergenin bağımsızlığını kazanma eğilimini arttırır ve güvenli bir yetişkin kimliği geliştirmesini sağlar (Newton, 1995).