erganİ Çİmento fabrİkasi modernİzasyon yatirimi ve...

LİMAK Ç İMENTO SAN. VE TİC. A.Ş.

ERGANİ ÇİMENTO FABR İKASI MODERNİZASYON YATIRIMI

ve KAPASİTE ARTIRIMI

NİHAİ ÇED RAPORU

CİLT -I-

Diyarbakır İli, Ergani İlçesi, Şirinevler Mahallesi

Ankara, 2011

Serdar Mühendislik Çevre ve Atık Yönetimi İnşaat Taahhüt Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti.

Adres: Oğuzlar Mahallesi Ceyhun Atıf Kansu Caddesi 1370. Sokak No:16/12 Balgat, 06520 Ankara

Telefon: +90 312 287 35 11 (pbx) Faks: +90 312 287 35 12 İnternet: www.serdar.com.tr e-mail: [email protected]

LİMAK Çimento San. ve Tic. A.Ş. Ergani Çimento Fabrikası

Modernizasyon Yatırımı ve Kapasite Artırımı

2

Başlık Sayfası

PROJE SAHİBİNİN ADI

Limak Çimento San. ve Tic. A.Ş.

ADRESİ

Elazığ Yolu Üzeri 2. Km. Ergani/DİYARBAKIR

TELEFON VE FAKS NUMARALARI Tel : (0412) 611 52 60 Fax : (0 412) 611 52 48

PROJENİN ADI

Ergani Çimento Fabrikası Modernizasyon Yatırımı ve Kapasite Artırımı

PROJE BEDELİ

75.000.000 Dolar

PROJE İÇİN SEÇİLEN YER İN AÇIK

ADRESİ: (İLİ, İLÇESİ, MEVK İİ)

Diyarbakır İli, Ergani İlçesi, Şirinevler Mahallesi

PROJE İÇİN

SEÇİLEN YER İN KOORDİNATLARI,

ZONE

ÇED Alanı Sınır Koordinatları

6o’lik UTM Koordinatları Co ğrafik Koordinatlar

Nokta No Y (Sağa) X (Yukarı) Nokta No Y (Sağa) X (Yukarı)

1. Nokta 565336 4236879 1. Nokta 38,2760234 39,7467226

2. Nokta 565291 4236885 2. Nokta 38,2760807 39,7462088

3. Nokta 565292 4236896 3. Nokta 38,2761798 39,7462212

4. Nokta 565287 4236897 4. Nokta 38,2761892 39,7461642

5. Nokta 565285 4236897 5. Nokta 38,2761893 39,7461413

6. Nokta 565280 4236897 6. Nokta 38,2761897 39,7460841

7. Nokta 565279 4236886 7. Nokta 38,2760906 39,7460717

8. Nokta 565237 4236892 8. Nokta 38,2761477 39,7455921

9. Nokta 565201 4236885 9. Nokta 38,2760873 39,7451799

10. Nokta 565098 4236924 10. Nokta 38,2764462 39,7440060

11. Nokta 565072 4236932 11. Nokta 38,2765202 39,7437095

12. Nokta 564994 4236976 12. Nokta 38,2769223 39,7428219

13. Nokta 564959 4237004 13. Nokta 38,2771772 39,7424243

14. Nokta 564884 4237051 14. Nokta 38,2776062 39,7415712

15. Nokta 564853 4237069 15. Nokta 38,2777706 39,7412185

16. Nokta 564814 4237092 16. Nokta 38,2779807 39,7407747

17. Nokta 564808 4237100 17. Nokta 38,2780532 39,7407069

18. Nokta 564760 4237128 18. Nokta 38,2783090 39,7401607

19. Nokta 564698 4237191 19. Nokta 38,2788812 39,7394577

20. Nokta 564650 4237239 20. Nokta 38,2793172 39,7389133

21. Nokta 564616 4237258 21. Nokta 38,2794909 39,7385263

22. Nokta 564682 4237512 22. Nokta 38,2817751 39,7393041

23. Nokta 564719 4237526 23. Nokta 38,2818986 39,7397284



3

24. Nokta 564739 4237539 24. Nokta 38,2820143 39,7399582

25. Nokta 564762 4237550 25. Nokta 38,2821118 39,7402222

26. Nokta 564778 4237559 26. Nokta 38,2821917 39,7404059

27. Nokta 564808 4237552 27. Nokta 38,2821265 39,7407483

28. Nokta 564826 4237554 28. Nokta 38,2821432 39,7409542

29. Nokta 564853 4237563 29. Nokta 38,2822224 39,7412638

30. Nokta 564880 4237585 30. Nokta 38,2824187 39,7415745

31. Nokta 564896 4237606 31. Nokta 38,2826068 39,7417593

32. Nokta 565321 4236994 32. Nokta 38,2770608 39,7465618

PROJENİN

ÇED YÖNETMEL İĞİ KAPSAMINDAK İ YERİ

(SEKTÖRÜ, ALT SEKTÖRÜ)

EK– I Listesi Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesi

31- Çimento Fabrikaları veya Klinker Üretim Tesisleri.

NİHAİ ÇED RAPORUNU

HAZIRLAYAN KURULU ŞUN/ ÇALI ŞMA GRUBUNUN ADI

Serdar Mühendislik Çevre ve Atık Yönetimi İnşaat Taah. San. ve Tic. Ltd.

Şti.

NİHAİ ÇED RAPORUNU HAZIRLAYAN KURULU ŞUN/

ÇALI ŞMA GRUBUNUN ADRESİ, TELEFON VE FAX

NUMARALARI

Oğuzlar Mahallesi Ceyhun Atıf Kansu Caddesi 1370. Sokak No:16/12 Balgat,

06520 Ankara +90 312 287 35 11 +90 312 287 35 12

NİHAİ ÇED RAPORU SUNUM TARİHİ(GÜN, AY, YIL)

30.11.2011



4

Önsöz Bu rapor, Diyarbakır İli, Ergani İlçesi, Şirinevler Mahallesi’nde Limak Çimento

San. ve Tic. A.Ş. tarafından gerçekleştirilmesi planlanan Ergani Çimento Fabrikası Modernizasyon Yatırımı ve Kapasite Artırımı’na ilişkin projenin özelliklerini, yerini, olası etkilerini ve öngörülen önlemleri ortaya koymak ve projeyi genel boyutları ile tanıtmak amacıyla hazırlanmıştır.

Ergani Çimento Fabrikası L43 A3 Pafta, 2 Ada, 7-8-9-11 Nolu Parseller; 339 Ada, 21 Nolu Parsel; 378 Ada, 2-3-13 Nolu Parseller; 382 Ada, 4-5-6-7-8-9-10 Nolu Parseller; 384 Ada, 1-62-65-66-67-68-69-70 Nolu Parseller; 526 Ada, 1-2 Nolu Parseller; 527 Ada, 6 Nolu Parsellerde 407.007 m2’lik (40,7ha) açık alan içersinde 35.337 m2’lik kapalı alan üzerinde kuruludur. Parselli alanların mülkiyeti faaliyet sahibine aittir.

Söz konusu projenin ilk bölümünde proje konusu yatırımın tanımı, ömrü, hizmet amaçları, önem ve gerekliliği, projenin fiziksel özellikleri, proje kapsamındaki ünitelerin özellikleri ile kullanılacak proses yöntemleri, yatırımcı tarafından araştırılan ana alternatiflerin bir özeti ve seçilen yer ile kullanılan teknolojinin seçiliş nedenlerinin belirtilmesi gibi hususlar göz önünde bulundurularak projenin tanımı yapılmıştır. Raporun ikinci bölümünde proje için seçilen yerin konumu, proje kapsamındaki ünitelerin konumu, proje alanına ait koordinatlar gibi yeri tanıtıcı bilgiler verilmiştir.

Raporun üçüncü bölümünde önerilen proje nedeniyle kirlenmesi muhtemel olan çevrenin nüfus, fauna, flora, jeolojik ve hidrojeolojik özellikleri, doğal afet durumu, toprak, su ve hava özellikleri, iklimsel faktörler, mülkiyet durumu, sahip olduğu mimari ve arkeolojik mirası, peyzaj özellikleri, arazi kullanım durumu, hassasiyet derecesi ve yukarıdaki faktörlerin birbirleri arasındaki ilişkileri göz önünde bulundurularak proje yeri ve etki alanının mevcut çevresel özellikleri açıklanmıştır.

Raporun dördüncü bölümünde proje için kullanılacak alan, doğal kaynakların kullanımı, kirleticilerin miktarı, atmosferik koşullar ile kirleticilerin etkileşimi, çevreye rahatsızlık verebilecek olası sorunların açıklanması ve atıkların minimizasyonu, yatırımın çevreye olan etkilerinin değerlendirilmesinde kullanılan tahmin yöntemlerinin genel tanıtımı, çevreye olabilecek olumsuz etkilerin azaltılması için alınması düşünülen önlemlerin tanıtımı gibi hususlar göz önünde bulundurularak projenin önemli çevresel etkileri ve alınacak önlemler açıklanmıştır.

Raporun bir sonraki bölümünde projeden etkilenmesi olası halk belirlenerek halkın görüşleri ÇED çalışmasına yansıtılmış, görüşlerine başvurulması öngörülen diğer taraflar belirlenmiş ve bu konuda verilebilecek diğer bilgi ve belgeler sunulmuştur.

Raporun son bölümünde yukarıda bahsi geçen başlıklara göre temin edilen bilgilerin teknik olmayan bir özeti verilmiştir.

Raporun eklerinde ise projeyi tanıtıcı çeşitli plan, harita ve belgeler ile birlikte raporu hazırlayan çalışma grubunun tanıtımına ilişkin dokümanlar yer almaktadır.



5

İçindekiler

İçindekiler.............................................................................................................................. 5 Tablolar Dizini..................................................................................................................... 10 Şekiller Dizini...................................................................................................................... 12

BÖLÜM I. PROJEN İN TANIMI ve AMACI................................................................... 1

I.1. Projenin Konusu, Yatırımın Tanımı, İşletme Süresi (Hesaplamalar), Hizmet Amaçları, Projenin Sosyal ve Ekonomik Yönden Gereklili ği, Zamanlama Tablosu, Çevresel Fayda Maliyet Analizinin Yapılması............................... 1

I.2. Proje Kapsamındaki Tüm Ünitelerin Özellikleri, Hangi Faaliyetlerin Hangi Ünitelerde Gerçekleştirileceği, Kapasiteleri, Faaliyet Üniteleri Dışındaki Diğer Ünitelerde Sunulacak Hizmetler........................................................... 9

I.3. Proje Ünitelerinde Kullanılacak Proses Yöntemleri ile Teknolojiler, Proses Akım Şeması .............................................................................................................. 21

I.4. Proje İçin Gerekli Hammadde ve Yardımcı Maddelerin Miktarları, Nasıl ve Nereden Temin Edileceği ............................................................................... 24

I.5. Projede Üretilecek Nihai ve Yan Ürünlerin Üretim Miktarları, Nerelere Ne Kadar Nasıl Pazarlanacakları ve Depolanması ........................................... 28

I.6. Projenin İnşaat ve İşletme Aşamasında Kullanılacak Arazi Miktarı ve Arazinin Tanımlanması.................................................................................................. 29

I.7. Proje Kapsamında Kullanılacak Makinaların, Araçların ve Aletlerin Miktar ve Özellikleri ........................................................................................................ 30

I.8. Proje İçin Seçilen Yer ve Kullanılan Teknoloji Alternatiflerinin Değerlendirilmesi.......................................................................................................................... 30

BÖLÜM II.PROJE İÇİN SEÇİLEN YER İN KONUMU.............................................. 32

II.1. Bölgeye İlişkin Varsa 1/25.000, 1/5.000 ve 1/1.000 Ölçekli Yürürlükte Bulunan Planlar (Bu Planların Proje Özeti Ekine Plan Hükümleri ve Lejant Paftası İle Birlikte Verilmesi ve Aslının Aynıdır Damgasının Vurulması) ve Faaliyet Alanının Plan Üzerinde İşaretlenmesi ........................................... 32

II.2. 1/25.000 ve 1/5.000’lik Hâlihazır Harita Üzerinde Faaliyet Alanı Merkezli 1 km’ lik Yarıçap Üzerinde Yer Altı Sularını, Yerüstü Sularını ve Deprem Kuşaklarını Gösterir Analiz, Jeolojik Yapı, Köy Yerleşik ve Sanayi Alanları, Ulaşım Ağı, Enerji Nakil Hatları, Arazi Kabiliyeti, Koruma Alanları, Di ğer Stratejik Bölgeler ve Bu Stratejik Bölgelerin Etkilenen Alanlarının Gösterimi .................................................................................... 32

II.3. Proje Kapsamındaki Ünitelerin Konumu (Bütün İdari ve Sosyal Ünitelerin, Teknik Altyapı Ünitelerinin Varsa Di ğer Ünitelerin Proje Alanı İçindeki Konumlarının Vaziyet Planı Üzerinde Gösterimi, Bunlar İçin Belirlenen



6

Kapalı ve Açık Alan Büyüklükleri, Binaların Kat Ade tleri ve Yükseklikleri, Sızdırmasız Fosseptik, Depolama Alanları, Yollar, Şantiye Binalarının Gösterilmesi)............................................................................... 33

II.4. Arazinin Mülkiyet Durumu, Koordinatları, Faal iyet Alanına Ait Panoromik Fotoğrafların Eklenmesi ................................................................................ 35

BÖLÜM III. PROJE YER İ ve ETKİ ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELL İKLER İ (Fiziksel ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri ve Doğal Kaynakların Kullanımı)................................................................................. 37

III.1. Jeolojik Özellikler (Bölge ve Çalışma Alanı Stratigrafik Jeoloji, Jeomorfoloji, Yapısal Jeoloji, Benzersiz Oluşumlar, Mineral Kaynaklar, Heyelan, Çığ, Sel, Kaya Düşmesi, Jeoteknik Değerlendirme (Mühendislik Jeolojisi, Stabilite, Zemin Emniyeti), 1/25.000’lik Harita ve Kesitler, (Genel Jeoloji Başlığı Altında Bölgenin Genel Jeoloji Haritası, İnceleme Alanının Jeolojisi Başlığı Altında Stratigrafik Kesit Konulması).............................. 37

III.2. Doğal Afet ve Deprem Durumu.............................................................................41

III.2.a. Doğal Afet Durumu (Heyelan, Kaya Düşmesi, Çığ ve Su Baskını Gibi 7269 Sayılı Yasa Kapsamındaki Afet Durumuna Yönelik Açıklamalar) ........... 41

III.2.b. Deprem Durumu (Faaliyet Alanını İçine Alan Büyük Ölçekli Diri Fay Haritasının Eklenmesi, Raporda Fayların Proje Alanına Uzaklıkları ve Etkileri, İnceleme Alanı ve Çevresinin Diri Fay Haritasında Yeri Belirlenerek İnceleme Alanının Kaçıncı Derece Deprem Bölgesinde Yer Aldığı ve Yapılacak Yapıların İlgili Deprem Yönetmeliğine Göre İncelenmesi, Son Dönemlerdeki Depremler, Türkiye Deprem Bölgesi Haritasının Eklenmesi)................................................................................... 42

III.3. Hidrojeolojik Özellikler ve Yeraltı Su Kayna klarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı, Faaliyet Alanına Mesafeleri ve Debileri (Sahanın Genel Karakteri, Yeraltı Su Seviyesi, Yeraltı Suyundan Faydalanma Durumu, Mevcut Her Türlü Keson, Derin, Artezyen v.b. Kuyu)............................... 45

III.4. Alana ve Yakın Çevresine İlişkin Hidrolojik Özelliklerin Verilmesi, Yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı, Faaliyet Alanına Mesafeleri ve Debileri..................................................................................... 46

III.4.a. Projenin Göl, Baraj, Gölet, Akarsu ve Diğer Sulak Alanlara Göre Mesafesi. 46

III.4.b. İçme, Kullanma ve Sulama Amaçlı Kullanım Durumları ................................ 50

III.5. Flora ve Fauna [Proje Alanı ve Etki Alanında Bulunan Türler, Endemik Türler, Yaban Hayatı Türleri ve Biyotoplar, Ulusal ve Uluslararası Mevzuatla Koruma Altına Alınan Türler, Bu Çalı şmaların Hangi Dönemde Yapıldığı, Nadir ve Nesli Tehlikeye Düşmüş Türler ve Bunların Yaşama Ortamları, Bunlar İçin Belirlenen Koruma Kararları ve Tehlike Kategorilerinin Red Data Book’ a Göre İrdelenmesi, Flora Tablosunun Oluşturulması, Av Hayvanları ve Bunların Popülasyonu İle Yaşama



7

Ortamları, Merkez Av Komisyonu Kararlarına Göre İncelenmesi, Faunanın Uygun Formda Düzenlenmesi, Bern Sözleşmesi Kapsamında Bulunan Türlerin Belirlenmesi, Proje Faaliyetlerinden Etkilenecek Canlılar İçin Alınması Gereken Koruma Önlemleri (Flora-Fauna Tespitinin Kim Tarafından, Hangi Tarihlerde Yapıldı ğının Belirtilmesi)].......................................................................................................................... 50

III.6. Meteorolojik ve İklimsel Özellikler........................................................................ 67

III.7. Toprak Özellikleri (Toprak Yapısı ve Arazi K ullanım Kabiliyet Sınıfı, Yamaç Stabilitesi, Sahanın Erozyon Açısından Durumu, Toprak Koruma Projesinin Yapılması, Doğal Bitki Örtüsü Olarak Kullanılan Mera, Çayır vb.).................................................................................................................... 67

III.8. Tarım ve Hayvancılık, (Tarımsal Gelişim Proje Alanları, Sulu ve Kuru Tarım Arazilerin Büyüklü ğü, Ürün Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları, Hayvancılık Türleri, Adetleri ve Beslen me Alanları) ............. 87

III.9. Koruma Alanları (Proje Sahası ve Etki Alanında Bulunan Duyarlı Yöreler ve Özellikleri, Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanla rı, Yaban Hayvanı Yetiştirme Alanları, Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıklar ı, Sit ve Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Koruma Alanları, İçme ve Kullanma Su Kaynakları İle İlgili Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri ve Koruma Altına Alınmı ş Diğer Alanlar), Bunların Faaliyet Alanına Mesafeleri ve Olası Etkileri............................................................................ 96

III.10. Orman Alanları ve Alınacak Tedbirler (A ğaç Türleri, Miktarları, Kapladı ğı Alan Büyüklükleri ve Kapalılı ğı; Bunların Mevcut ve Planlanan Koruma ve/veya Kullanım Amaçları, Orman Alanlarına Olumsuz Etkilerin İrdelenmesi ve Alınacak Önlemler, Proje Yerinin Ormanlık Sahaya Mesafesinin Belirtilmesi).............................................................................. 103

III.11. Proje Yeri ve Etki Alanının Mevcut Kirlilik Yükünün Belirlenmesi (Toprak, Hava, Su ve Radyoaktif vb. Kirlilik Açısından Değerlendirmenin Yapılması, Varsa Analiz Sonuçlarının Eklenmesi).................................... 105

BÖLÜM IV.A. PROJEN İN ÖNEML İ ÇEVRESEL ETK İLERİ ve ALINACAK ÖNLEMLER................................................................................................. 109

IV.A.1. Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini Amacıyla Elden Çıkarılmış Tarım Alanlarının Büyüklü ğü, Bunların Arazi Kullanım Kabiliyetleri ve Tarım Ürün Türleri, Civar daki Tarım Alanlarına Olabilecek Etkileri ve Alınan Önlemler .................................. 109

IVA.2. Arazinin Hazırlanması ve Yapılacak İşler Kapsamında Nerelerde, Ne Miktarda ve Ne Kadar Alanda Hafriyat Yapılacağı, Hafriyat Artı ğı Malzemelerin Nerelere Taşınacakları, Nerelerde Depolanacakları veya Hangi Amaçlar İçin Kullanılacakları ......................................................... 111



8

IV.A.3. Taşkın Önleme ve Drenaj İle İlgili İşlemler..................................................... 112

IV.A.4. Yerleşimler (İşletme Sırasında Yerleşimlere Olabilecek Etkiler, Alınacak Önlemler ve Mesafeleri) ...............................................................................112

IV.A.5. Nüfus Hareketleri (İşletme Döneminde Sağlanacak İstihdam, Ekonomik Değişiklikler, Göç Hareketi) ........................................................................ 114

IV.A.6. Proje Kapsamındaki Elektrifikasyon Planı .................................................... 116

IV.A.7. Proje Kapsamında, İnşaat ve İşletme Döneminde Su Temini Sistemi Planı, Suyun Nereden Temin Edileceği, Suyun Temin Edileceği Kaynaklardan Alınacak Su Miktarı ve Bu Suların Kullanım Amaçları na Göre Miktarları, Olu şacak Atık suların Cins ve Miktarları, Bertaraf Yöntemleri ve Deşarj Edileceği Ortamlar, (Burada gerekli izinler alınmalı ve izin belgeleri ayrıca sızdırmasız fosseptiğin vaziyet planı rapora eklenmelidir.) ................................................................................................ 116

IV.A.8. Faaliyet Ünitelerinde ve Diğer Ünitelerde Kullanılacak Yakıt Türleri, Miktarları ve Kimyasal Analizleri, Yakıtların Hangi Ünitelerde Ne Miktarlarda Yakılaca ğı ve Kullanılacak Yakma Sistemleri, Oluşacak Emisyonlar ve Alınacak Önlemler .............................................................. 120

IV.A.9. Proses Akım Şemasında Emisyon Noktalarının, Torbalı Jet-Plus Ve Elektro Filtrelerin Kapasiteleri ve Yerlerinin Gösterilmesi ................................... 121

IV.A.10. Proje Kapsamında İnşaat ve İşletme Döneminde Üretim Nedeni İle Meydana Gelecek Vibrasyon, Gürültünün Kaynakları ve Seviyesi, Gürültüyü Azaltmak İçin Alınacak Önlemler, Akustik Rapor................ 122

IV.A.11. Proje Kapsamında İnşaat ve İşletme Döneminde Meydana Gelebilecek Katı, Tehlikeli (Atık Ya ğ, vs.) ve Tıbbi Atıkların Cinsi, Miktarı ve Özellik leri, Ne Şekilde Bertaraf Edileceği (Atıklarla İlgili Gerekli İzinler Alınmalı ve İzin Belgeleri Rapora Eklenmelidir)........................................................... 122

IV.A.12. Proje Kapsamında İnşaat ve İşletme Döneminde Kullanılacak Maddelerden, Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Toksik Olanların, Taşınmaları, Depolanmaları ve Kullanımları................................................................... 126

IV.A.13. Proje Kapsamında İnşaat ve İşletme Döneminde İnsan Sağlığı ve Çevre Açısından Riskli ve Tehlikeli Olanlar, Alınacak Önlemler ...................... 126

IV.A.14. Proje Kapsamındaki Ulaştırma Altyapısı Planı (Ulaştırma Güzergahı, Şekli, Güzergah Yollarının Mevcut Durumu ve Kapasitesi, Hangi Amaçlar İçin Kullanıldı ğı, Mevcut Trafik Yo ğunluğu, Yerleşim Yerlerine Göre Konumu, Faaliyet İçin Kullanılacak Araçları Kaldırıp Kaldıramayaca ğı, Yapılması Düşünülen Tamir, Bakım ve İyileştirme Çalışmaları vb.) ..... 127

IV.A.15. Proje İçin Önerilen Sağlık Koruma Bandı Mesafesi (Tesis İzni ve Açılma Ruhsatı İle İlgili Bilgilerin ve Taahhüdün Yer Alması) ............................ 129



9

IV.A.16. Acil Eylem Planı (Ünitelerde Meydana Gelebilecek Muhtemel Kaza, Toz Tutma Ünitelerinin Devre Dışı Kalması, Yangın, Deprem, Sel ve Sabotaja Kar şı Alınması Gerekli Önlemler) .............................................................. 130

IV.A.17. İşletme Faaliyete Kapandıktan Sonra Olabilecek ve Süren Etkiler ve Bu Etkilere Kar şı Alınacak Önlemler (Arazi Islahı, İşletme Sonu ve Uzun Süreli Saha Bakım Programı, Rehabilitasyon ve Rekreasyon Çalışmaları, Mevcut Yeraltı ve Yüzeysel Su Kaynaklarına Etkileri ve İzlenmesi)...... 131

BÖLÜM V. HALKIN KATILIMI ........................... ...................................................... 133

Halkın Katılımı Sonrasında Proje Kapsamında Yapılan Değişiklikler, Bu Konuda Verilebilecek Bilgi ve Belgeler ..................................................................... 133

BÖLÜM VI. YUKARIDA VER İLEN BAŞLIKLARA GÖRE TEM İN EDİLEN BİLGİLERİN TEKN İK OLMAYAN B İR ÖZETİ ................................... 135

EKLER .........................................................................................................................140

Raporun Hazırlanmasında Kullanılan ve Çeşitli Kurulu şlardan Sağlanan Bilgi, Belge ve Tekniklerden Rapor Metninde Sunulamayanlar.................................. 140

NOTLAR ve KAYNAKLAR.......................................................................................... 142

ÇED RAPORUNU HAZIRLAYAN ÇALI ŞMA GRUBUNUN TANITIMI.............. 146



10

Tablolar Dizini

Tablo 1 Kişi Başına Çimento Tüketimi................................................................................. 4 Tablo 2 İç Piyasada Oluşması Tahmin Edilen Çimento Tüketimi ........................................ 5 Tablo 3 İç Piyasada Çimento Toplam Satış Miktarları ......................................................... 5 Tablo 4 Bölgelere Göre Çimento Kapasite Miktarları .......................................................... 5 Tablo 5 Zamanlama Tablosu ................................................................................................. 8 Tablo 6 Kapasite Artışı Yapılması Planlanan Üniteler ....................................................... 12 Tablo 7 ÇED Alanı Sınır Koordinatları............................................................................... 36 Tablo 8 Bölgede meydana gelen önemli depremler ............................................................ 44 Tablo 9 Diyarbakır içme suyu kaynaklarının adı, kaynak yeri, bağlı olduğu bölge............ 50 Tablo 10 Proje alanı ve yakın çevresinde bulunması muhtemel bitki türleri ...................... 53 Tablo 11 Proje alanı ve etki alanında bulunan ve habitat özelliği sebebiyle bulunması

muhtemel Ikiyaşamlı (Amphibia) Türleri.................................................... 58 Tablo 12 Proje alanı ve etki alanında bulunan ve habitat özelliği nedeniyle alanda

bulunması muhtemel Sürüngen (Reptilia) türler ........................................ 59 Tablo 13 Proje Alanı ve Etki Alanında Bulunan, Habitat Özelliği Nedeniyle Bulunması

Muhtemel Kuş (Aves) Türleri...................................................................... 61 Tablo 14 Proje alanı ve etki alanında saptanan ve habitat özelliği sebebiyle bulunması

muhtemel memeli (Mammalia) türleri......................................................... 65 Tablo 15 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Uzun Yıllar

Ortalaması Basınç Değerleri (hPa) .............................................................. 68 Tablo 16 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Sıcaklık Değerleri

Tablosu......................................................................................................... 68 Tablo 17 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Maksimum Sıcaklık

Değerleri Tablosu ........................................................................................69 Tablo 18 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Minimum Sıcaklık

Değerleri Tablosu ........................................................................................69 Tablo 19 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Yağış Değerleri

Tablosu......................................................................................................... 69 Tablo 20 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Nispi Nem Değerleri

Tablosu......................................................................................................... 70 Tablo 21 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Buharlaşma

Değerleri Tablosu ........................................................................................71 Tablo 22 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Sayılı Günler

Dağılımı Tablosu .........................................................................................71 Tablo 23 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Maksimum Rüzgarın

Yönü ve Hızı Değerleri Tablosu................................................................. 79 Tablo 24 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Fırtınalı ve Kuvvetli

Rüzgârlı Gün Sayısı Değerleri Tablosu ....................................................... 78 Tablo 25 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Ortalama Rüzgâr

Hızı Tablosu................................................................................................. 77 Tablo 26 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Yönlere Göre

Rüzgârın Esme Sayıları Toplamı Değerleri................................................. 72 Tablo 27 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Mevsimlere Ait

Yönlere Göre Rüzgârın Esme Sayıları Toplamı .......................................... 74 Tablo 28 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Yönlere ve Esme

Hızlarına Göre Ortalama Rüzgâr Hız Değerleri Tablosu ............................ 76



11

Tablo 29 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Mevsimlere Ait Yönlere Göre Rüzgârın Ortalama Hızı Değerleri Tablosu .......................... 76

Tablo 30 Büyük Toprak Gruplarına Göre Arazi Sınıfları ( Hektar )................................... 82 Tablo 31 Diyarbakır topraklarına ait pH, Tuz Organik Madde, Kireç Analiz sonuçları..... 83 Tablo 32 Diyarbakır İli Genelinin Arazi Kabiliyet Sınıfları Dağılımı ................................ 83 Tablo 33 Diyarbakır ili çayır / mera ve orman varlığı......................................................... 87 Tablo 34 Arazi Dağılımı...................................................................................................... 87 Tablo 35 GAP'ta Tarımsal Sulama...................................................................................... 88 Tablo 36 GAP Sulama Proje Alanları ................................................................................. 89 Tablo 37 Toplam Tarım Alanının Sulama Durumu ............................................................ 89 Tablo 38 Diyarbakır İlinde önde gelen ürünlerde üretim miktarları (Ton) Diyarbakır İli

2009 Yılı Önde Gelen Ürünlerin Üretim Değerleri ..................................... 90 Tablo 39 Diyarbakır İli 2009 yılı Sebze Üretim Değerleri.................................................. 90 Tablo 40 İlde Üretimi Yapılan Tarla Ürünleri ....................................................................91 Tablo 41 Diyarbakır İli Tarım Arazileri Dağılımı............................................................... 92 Tablo 42 Diyarbakır İlinde Hububat Üretim Miktarı(Ton) ................................................. 93 Tablo 43 Diyarbakır İli 2008 Yılı Yem Bitkileri üretiminin Dağılımı................................ 93 Tablo 44 Diyarbakır İli 2008 Yılı Endüstri Bitkileri üretiminin Dağılımı .......................... 94 Tablo 45 İlimizde Üretimi Yapılan Meyveler ..................................................................... 95 Tablo 46 Üretimi yapılan sebze çeşitlerinin miktar, değer ve pazarlanması ve dağılımı.... 95 Tablo 47 Diyarbakır İli İlçeler Bazında Sebze Üretim Alanları (2009) .............................. 96 Tablo 48 Genel Hayvan Varlığı(2009)................................................................................ 96 Tablo 49 Yıllara Göre Hayvan Varlığı Karşılaştırması....................................................... 97 Tablo 50 2008 Yılı Kesilen Hayvan Sayısı 2008 Yılı Et Ve Deri Üretimi ......................... 97 Tablo 51 İlde Büyükbaş Hayvan Varlığı............................................................................. 97 Tablo 52 İlde Yetiştirilen Büyükbaş Hayvan Türleri .......................................................... 98 Tablo 53 İlde Elde Edilen Hayvansal Ürünler.....................................................................98 Tablo 54 İlde Küçükbaş Hayvan Varlığı............................................................................. 98 Tablo 55 İlde Küçükbaş Hayvancılıktan Elde Edilen Hayvansal Ürünler .......................... 98 Tablo 56 2008-2009 Yıllarına Ait Hava Kalitesi Parametrelerin Değerleri...................... 106 Tablo 57 Temel Kazıları ve Arazi Düzenlemeleri Kapsamında Oluşacak Hafriyat

Miktarları ................................................................................................... 111 Tablo 58 İlçelere göre şehir ve köy nüfusları .................................................................... 114 Tablo 59 Diyarbakır ve İlçelerine Ait Nüfus, Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunlukları

(2000)......................................................................................................... 115



12

Şekiller Dizini

Şekil 1 Üretim ve Tüketim Verileri ....................................................................................... 7 Şekil 2 Çimento Sektörü Kurulu Kapasiteler ........................................................................ 7 Şekil 3 Preblending (Hammadde Stokholü) Ünitesine Ait Örnek Bir Resim ..................... 13 Şekil 4 VSK Separatör Şematik Gösterimi.......................................................................... 19 Şekil 5 VSK Separatör ve Roller Presli Öğütme Tesisi Şematik Gösterimi ....................... 20 Şekil 6 Klinker Üretimi İş Akım Şeması............................................................................. 21 Şekil 7 Çimento Üretimi...................................................................................................... 23 Şekil 8 Klinker ve Çimento Üretimi İş Akım Şeması ......................................................... 23 Şekil 9 Klinker..................................................................................................................... 31 Şekil 10 Bölgesel Stratigrafik Kesit .................................................................................... 40 Şekil 11 Diyarbakır İli Deprem Haritası (www.deprem.gov.tr).......................................... 42 Şekil 12 Büyük Akarsu Havzaları Haritası.......................................................................... 47 Şekil 13 Fırat-Dicle Havzasında ( Dicle Nehri ve Kolları Batı Bölümü )Ait Harita........... 47 Şekil 14 Proje alanının gösterildiği Türkiye bitki coğrafyası haritası (Kaynak: Doğa

Derneği) ....................................................................................................... 52 Şekil 15 Proje alanına ait görüntü........................................................................................ 53 Şekil 16 Faaliyet alanında yapılan ağaçlandırma çalışması ................................................ 53 Şekil 17 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Basınç Değerleri

Grafiği .......................................................................................................... 68 Şekil 18 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Aylık Sıcaklık

Değerleri Grafiği.......................................................................................... 69 Şekil 19 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Yağış Değerleri

Grafiği .......................................................................................................... 70 Şekil 20 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Nispi Nem Değerleri

Grafiği .......................................................................................................... 70 Şekil 21 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Açık Yüzey

Buharlaşması Değerleri Grafiği ................................................................... 71 Şekil 22 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Maksimum Rüzgâr

Hızı Grafiği .................................................................................................. 79 Şekil 23 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Fırtınalı ve Kuvvetli

Rüzgârlı Gün Sayısı Değerleri Grafiği ....................................................... 78 Şekil 24 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Aylık Ortalama

Rüzgâr Hızı Grafiği ..................................................................................... 78 Şekil 25 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Rüzgârın Esme

Sayılarına Göre Rüzgâr Diyagramı (Yıllık)................................................. 73 Şekil 26 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Rüzgârın Esme

Sayılarına Göre Rüzgâr Diyagramları (Aylık)............................................. 74 Şekil 27 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Mevsimlere ve Esme

Sayılarına Göre Rüzgar Diyagramları ......................................................... 75 Şekil 28 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Rüzgâr Diyagramı

(Yıllık) ......................................................................................................... 76 Şekil 29 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Mevsimlere ve

Ortalama Rüzgar Hızına Göre Rüzgar Diyagramları .................................. 77 Şekil 30 Proje alanının gösterildiği korunan alanlar haritası

(Kaynak:http://geodata.cob.gov.tr/geodata10/index.aspx) .......................... 99 Şekil 31 Trafik Hacim Haritası (2010) .............................................................................. 128 Şekil 32 Halkın Katılımı Toplantısına Ait Fotoğraflar...................................................... 134



13

EKLER D İZİNİ

Ek 1 Üretim Akım Şeması Ek 2 Uydu Fotoğrafı Ek 3 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Ek 4 Genel Yerleşim Planı Ek 5 Faliyet Alanı Fotoğrafları Ek 6 ÇED Kapsamdışı Kararı Ek 7 Mülkiyet Belgeleri Ek 8 Kapasite Raporu Ek 9 Yeraltı Suyu Kullanma Belgeleri İle İçme ve Kullanma Suyu Analiz

Raporu Ek 10 Atıksu Arıtma Tesisi Akış Diyagramı Ek 11 Deşarj İzin Belgesi Ek 12 Atık Beyan Formu Ek 13 Atık Yönetim Planı Ek 14 Geçici Atık Depolama İzni Ek 15 Evsel Katı Atık Bertaraf Protokolü Ek 16 Tıbbi Atık Bertaraf Protokolü Ek 17 İşyeri Hekimliği Sözleşmesi Ek 18 Faaliyet Merkezli Harita Ek 19 1/25.000 Ölçekli Jeoloji Haritası Ek 20 Diri Fay Haritası Ek 21 Zemin Etüt Raporu Ek 22 1/5.000 Ölçekli Nazım İmar Planı Ek 23 Ergani Belediyesi Görüş Yazısı Ek 24 Yol Geçiş İzin Belgesi Ek 25 ISO 9001:2008, ISO 14001:2004 ve OHSAS 18001:2007 Belgeleri Ek 26 Çimento Kimyasal Analiz Raporu Ek 27 Kömür Analiz Raporu Ek 28 Elektrifikasyon Planı Ek 29 Kanalizasyon ve Yağmur Suyu Drenaj Hatları Planı Ek 30 Acil Durum Planı Ek 31 Gürültü Ölçüm Raporu Ek 32 Emisyon İzin Belgesi Ek 33 İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı Ek 34 Sanayi Sicil Belgesi Ek 35 Diyarbakır İl Tarım Müdürlüğü Görüş Yazısı Ek 36 Karayolları Genel Müdürlüğü 9. Bölge Müdürlüğü Görüş Yazısı Ek 37 Orman Genel Müdürlüğü Görüş yazısı Ek 38 Toprak Analiz Raporu Ek 39 Meteorolojik Bülten, Standart Zamanlarda Gözlenen En Büyük Yağış

Değerleri Tablosu, Yağış Şiddet – Süre – Tekerrür Eğrileri Ek 40 Hava Kalitesi Modelleme Raporu Ek 41 Gazete İlanları



14

Kısaltmalar

Bkz. : Bakınız $ : Amerikan Doları € : Avro A.Ş. : Anonim Şirket ÇED : Çevresel Etki Değerlendirmesi D.P.T. : Devlet Planlama Teşkilatı D.S.İ. : Devlet Su İşleri diğ. : Diğerleri et all : Diğerleri İ.S.G. : İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği K.V.S. : Kısa Vadeli Sınır Değer Ltd. Şti. : Limited Şirket max : Maksimum min : Minimum No. : Numara sp. : Alt Tür T.C. : Türkiye Cumhuriyeti T.S.E. : Türk Standartları Enstitüsü U.V.S. : Uzun Vadeli Sınır Değer var. : Varyete vb. : Ve benzeri vs. : Vesaire yy : Yüzyıl



15

Simgeler ve Açıklamaları

m : metre % : yüzde °C : santigrat derece Al2O3 : Alüminyumoksit CaCO3 : kalsiyumkarbonat CaO : kalsiyumoksit Cd : kadmiyum cm : santimetre cm3 : santimetreküp CO : karbonmonooksit CO2 : karbondioksit Cr : krom Cu : bakır dk : dakika Fe : demir Fe2O3 : Demiroksit gr : gram ha : hektar hm3 : hektometreküp K : kelvin kcal : kilo kalori kg : kilogram km : kilometre km2 : kilometrekare kW : kilowatt kws : kilowattsaat lt : litre m2 : metrekare m3 : metreküp mg : miligram MgO : Magnezyumoksit mm : milimetre Mn : manganez Ni : nikel Nm3 : normal metreküp NO2 : azotdioksit NOx : azotoksit NTU : bulanıklık birimi pH : sıvı içerisindeki asit ve alkaline yoğunluğunun göstergesi PM : partiküler madde ppm : milyonda bir hacimdeki miktar SiO2 : Silisyumoksit sn : saniye SO2 : kükürtdioksit SO2 : kükürtoksit Zn : çinko µ : mikron µg : Mikrogram



1

BÖLÜM I. PROJEN İN TANIMI ve AMACI

I.1. Projenin Konusu, Yatırımın Tanımı, İşletme Süresi (Hesaplamalar), Hizmet Amaçları, Projenin Sosyal ve Ekonomik Yönden Gerekliliği, Zamanlama Tablosu, Çevresel Fayda Maliyet Analizinin Yapılması

Proje Konusu

roje, Limak Çimento San. ve Tic. A.Ş.1 tarafından Diyarbakır İli, Ergani İlçesi, Şirinevler Mahallesi’nde gerçekleştirilmesi planlanan “Ergani Çimento Fabrikası2 Modernizasyon Yatırımı ve Kapasite Artırımı” projesine

ili şkindir.

İş bu rapor, 24.02.2011 tarihinde gerçekleştirilen Bilgilendirme, Kapsam ve Özel Format Belirleme Toplantısı sonucu kapsamı belirlenen ve T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü’nün 07.03.2011 tarih ve B.18.0.ÇED.0.02.03/220-01/18384 sayılı yazısı ile verilen özel format doğrultusunda ve 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamında hazırlanmıştır.

Ergani Çimento Fabrikası 1984 yılından bu yana üretim faaliyetlerine devam etmektedir. Fabrikada CEM I 42.5 N Portland Çimento, CEM IV/B(P) 32.5 R Portland Kompoze Çimento, CEM II/A-M(P-LL) 42,5 N Portland Kompoze Çimento üretimi yapılmaktadır.

Fabrikada portland çimento ile katkılı çimento üretilmekte, torbalı ve dökme çimento olarak piyasaya arz edilmektedir. Faaliyet sahibi Ergani ve çevresinin artan çimento talebi ile gelişen ihracat talebini karşılamayı, Güney Doğu Anadolu Bölgesi başta olmak üzere özellikle yakın çevredeki illere daha düşük maliyetlerde kaliteli ürün arz etmeyi, istihdam olanakları ile yöre insanına ve ekonomiye katkıda bulunmayı hedeflemektedir.

Günümüzde teknolojilerin çok hızla ilerlemesine paralel olarak çimento üretim teknolojileri de aynı hızla ilerlemektedir. Bu bağlamda 1984 yılında kurulmuş olan Ergani Çimento Fabrikası’nın, kurulumundan bu yana kapsamlı bir tadilat geçirmemiş olması sebebiyle ve yeni teknolojilere ayak uydurmak amacıyla modernizasyon çalışmalarının yapılması hedeflenmiştir.

Mevcut fabrika ünitelerinde yapılması planlanan modernizasyon çalışması ile çevresel etkilerin iyileştirilmesi, enerji verimliliğinde artış sağlanması ve ekonomik ömürlerini doldurmuş olan makinelerin yenilenmesi ile daha kesintisiz ve arızasız çalışma ve bunların sonucunda da üretim artışı hedeflenmiştir.

1 Bundan sonra faaliyet sahibi olarak anılacaktır.

2 Bundan sonra fabrika olarak anılacaktır.

P



2

Böylece çimento sektöründe rekabet gücünü olumsuz etkileyen etkenler ortadan kaldırılarak, üretim ileriki yıllarda daha sağlıklı bir şekilde devam ettirilecek ve tesisin mevcut durumu en iyi hale getirilmiş olunacaktır.

Ergani Çimento Fabrikası L43 a3 Pafta, 2 Ada, 7-8-9-11 Nolu Parseller; 339 Ada, 21 Nolu Parsel; 378 Ada, 2-3-13 Nolu Parseller; 382 Ada, 4-5-6-7-8-9-10 Nolu Parseller; 384 Ada, 1-62-65-66-67-68-69-70 Nolu Parseller; 526 Ada, 1-2 Nolu Parseller; 527 Ada, 6 Nolu Parsellerde 407.007 m2’lik (40,7ha) açık alan içersinde 35.337 m2’lik kapalı alan üzerinde kuruludur. Parselli alanların mülkiyeti faaliyet sahibine aittir. Mülkiyet Belgeleri Ek 7’de verilmektedir.

Diyarbakır Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’nün 18.11.2008 tarih ve 360-3089 sayılı yazısıyla Fabrika’nın mevcut durumunun ÇED Yönetmeliği kapsamında değerlendirilmeyeceği bildirilmi ştir. Söz konusu yazı Ek 6’da verilmektedir.

Fabrikaya ait İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı Ek 33’te, Sanayi Sicil Belgesi Ek 34’te sunulmaktadır.

Yatırımın Tanımı

Çimento, harç ve beton gibi çimentolu ürünler, geçmişte insanoğlunun en fazla kullandığı ve gelecekte de en fazla kullanacağı yapı malzemeleridir. Çimentonun gerek kimyasal yapısı gerekse su ile reaksiyonu son derece karmaşıktır. Su ile karıştırıldıklarında yavaş yavaş sertleşen mineral karışımlardır.

Üretilen çimento, portland çimento ve katkılı çimento olarak üretilmekte, torbalı ve dökme çimento olarak piyasaya arz edilmektedir.

Torbalı çimentoda, çimento özel kağıt torbalara konulmaktadır. Bu torbalar ülkemizde 50 kg.’lıktır1.

Dökme çimentoda ise çimento, silodan doğrudan özel tankerlere (silobas) yüklenerek silolara sevk edilmektedir.

Fabrika 1 adet üretim hattı ile 782.000 ton/yıl klinker, 1.117.143 ton/yıl çimento öğütme kapasitesine sahiptir. Kapasite raporu Ek 8’de verilmektedir. Kapasite artırımının aynı üretim hattı üzerinde gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Tesiste yılda 12 ay, 340 gün, 3 vardiya üzerinden günde 24 saat olarak üretim faaliyetleri gerçekleştirilmektedir. Yılda bir defa 1 ay bakım yapılmaktadır.

Proje konusu faaliyet, Limak Ergani Çimento Fabrikası’nın mevcut ünitelerinde modernizasyon yapılarak yarı mamül ürünü olan mevcut 782.000 ton/yıl’lık klinker üretim kapasitesinin 1.700.000 ton/yıl kapasiteye, 1.117.143 ton/yıl’lık çimento üretim kapasitesinin 2.380.000 ton/yıl kapasiteye çıkarılmasıdır.

1 Bu miktar, bir yetişkinin tek başına kaldırabileceği en ağır yük olarak kabul edilmiştir.



3

İşletme Süresi

Kapasite artışı sonucunda faaliyetin ekonomik ömrü 25 yıl olarak tahmin edilmektedir. Her yıl periyodik bakım çalışmaları düzenli olarak gerçekleştirilecek olup gerekli revizeler yapılacaktır. Ekonomik ömrünü tamamlayan veya teknolojik sebeplerle revize edilmesi gereken araç ve ekipmanlar yenilenerek veya bakımları yapılarak tesisin uzun yıllar yöreye ve ülkeye hizmet etmesi planlanmaktadır.

Çalışacak Personel Sayısı

Fabrika mevcut 210 personel ile üretim çalışmalarına devam etmektedir. Planlanan modernizasyon çalışmalarının inşaat ve montaj aşamasında ilave olarak 80 kişinin, yatırımın işletme aşamasında ise ilave 10 kişi ile birlikte toplamda 220 personelin istihdam edilmesi planlanmaktadır.

Çalışma Süresi

Tesiste yılda 12 ay, 340 gün, 3 vardiya üzerinden günde 24 saat olarak üretim faaliyetleri gerçekleştirilmektedir. Yılda bir defa 1 ay bakım yapılmaktadır.

Söz konusu yatırımın inşaat ve montaj aşamasının yaklaşık 18 ay sürmesi planlanmaktadır. Bu süre içersinde mevcut önısıtıcı siklonlar ile yeni kurulacak önısıtıcı siklonların mal akış borularının birbirlerine bağlantısı ve yeni klinker soğutmanın montajının yapılması için yaklaşık 3 aylık sürede mevcut klinker üretiminin durması gerekecektir.

Hizmet Amaçları, Projenin Sosyal ve Ekonomik Yönden Gerekliliği

Dünyada yapı malzemelerinin en önemlisi olarak kabul edilen çimento, ilk kez İngilizler tarafından yapılmış ve kullanılmaya başlanmıştır. Joseph ASPDIN adlı bir İngiliz, günümüzde kullanılan çimentoyu, kil ve kalker karışımını basit bir fırında pişirerek elde etmiş ve İngiltere yakınlarındaki Portland Adası’nda çıkarılan ünlü yapı taşlarına benzemesi nedeniyle de bu ürüne Portland Çimentosu adını vermiştir. 1824 yılında, İngiltere’ deki bu ilk üretimden sonra 1869 yılında, Amerikan Keystone Firması’nca ilk ticari üretim gerçekleştirilmi ştir.

Klinker, silisyum, kalsiyum, alüminyum, demir oksitlerini içeren kalker, kil, marn gibi hammaddelerin tek başına ya da belirli oranlarda karıştırılarak sinterleşme sıcaklığına dek pişirilmesi ve ani soğutma ile elde edilen mamule verilen addır. Çimento da klinkerin alçı taşı ya da katkı maddesi eklenerek öğütülmesi sonucu yapılan hidrolik bağlayıcılarıdır.

Dünyada yapı malzemelerinin en önemlisi olarak kabul edilen çimentoya ihtiyacın artması ve bu ihtiyacın karşılanamaması nedeniyle çimento fabrikaları önemli bir faktör haline gelmiştir.



4

Bu kapsamda Türkiye, 1950’lerde özel sektör ve kamu olmak üzere ayrı ayrı yeni fabrikalar oluşturmaya başlamış ve bu çerçevede Devlet, 1953 yılında Türkiye Çimento Sanayi A.Ş. (ÇİSAN)’ı kurmuştur.

Yıllık 36,4 milyon ton klinker üretim kapasitesi ve 66,4 milyon ton çimento kapasitesi ile Türkiye, Avrupa’nın en büyük ikinci ve dünyanın en büyük yedinci üreticisi konumundadır. 2001 yılında ekonomik krizle birlikte % 17’lik düşüş göstererek 30 milyon ton’a inen üretim 2002 yılında % 9 oranında ve 2003’te ise % 7 oranında artarak 35 milyon ton’a ulaşmıştır.

Türkiye’de çimento talebi ülkedeki ekonomik krizlere ve büyümeye karşı oldukça duyarlı olup 1990-2000 döneminde ortalama % 4 büyümüştür. 2001 yılından sonra makro ekonomik iyileşmenin ardından sektörde yaşanan temkinli büyüme ülkedeki 2-2,5 milyonluk konut açığı da göz önüne alınırsa çimento üreticileri bakımından ciddi bir talep potansiyeli içermektedir. Sektör, Marmara Depremi ve ekonomik krizlerden büyük darbe yemiş, 2001 yılında % 20 daralmış, tüketim neredeyse 1992 yılındaki seviyeye yakın olan 25,7 milyon ton’a inmiştir. 2002 yılında ise ekonomide yaşanan % 7,5 oranındaki büyüme sektöre % 7,1’lik büyüme olarak yansımıştır. Türkiye’deki çimento talebinin, uzun vadede hızlı nüfus artışı, yüksek şehirleşme oranı (% 4,7) ve ekonomik büyümeden olumlu etkilenmesi beklenmektedir. Birikmiş konut ve sanayileşme açığının hızla kapatılacağı öngörülmektedir. Özetle çimento talebi Ülkemizin büyüme oranı ile paralel olarak artmaktadır. Son iki yıllık büyüme hızı sonucunda çimento ihraç eden ülkemizi, klinker ithal hale getirmiştir.

AB Müzakere sürecine girilmesi ile birlikte artan yabancı ve iç kaynaklı sanayi yatırımları, ekonomik gelişme ve enflasyondan dolayı ülkemiz tasarruflarının faizden çıkıp yatırıma dönüşmesi, Devletin büyük altyapı yatırımları ve en önemlisi TOKİ tarafından başlatılan konut yapım seferberliği çimento satışlarının TÇMB tahminlerinin çok çok üzerinde gerçekleştiğini göstermektedir. Geçmiş 10 yıllık dönemdeki krizler ve dalgalanmalar sonucunda ertelenen konut ve sanayi yatırımların yeniden başlaması inşaatın temel taşı olan çimentoda büyük bir talep patlamasına yol açmıştır. Bu durumun AB müzakere sürecinde devam edeceği ön görülmektedir.

Ülkemizde yukarıda gelişmelerden ayrıca kişi başına tüketilen çimento miktarı hedeflediğimiz AB Ülkelerinin çok gerisindedir. Aşağıdaki tablodan da anlaşılabileceği gibi hızla büyüyen ülkemizin çimento talebinde artan talebin devam edeceğini söylemek mümkündür.

Tablo 1 Kişi Başına Çimento Tüketimi

Ülke Tüketim (kg/ki şi) Türkiye 540 Yunanistan 800 Portekiz 900 İspanya 1.000

Kaynak: Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği

Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği’nce 2006-2013 yılları arasında iç piyasadaki çimento talebinde % 5’lik bir artış öngörülmektedir.

Faaliyet sahibi gerçekleştirmeyi planladığı yatırım ile hem yurt içinde hem de yurt dışında artan çimento talebini karşılamayı, özellikle yakın çevredeki illere daha düşük



5

maliyetlerde kaliteli ürün arz etmeyi, istihdam olanakları ile yöre insanına ve ekonomiye katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.

Tablo 2 İç Piyasada Oluşması Tahmin Edilen Çimento Tüketimi

Yıllar Tüketim (milyon ton/yıl) 2010 47,0 2011 49,4 2012 52,0 2013 54,3


Bölgelere ait 2009 yılına ait çimento toplam satış miktarları aşağıdaki tabloda verilmektedir.

Tablo 3 İç Piyasada Çimento Toplam Satış Miktarları

Bölge Toplam İç

Satış Torbalı % Dökme % Marmara 11.098.131 2.720.310 24,51 8.377.821 75,49 Ege 3.810.954 1.162.993 30,52 2.647.961 69,48 Akdeniz 5.319.297 2.533.809 47,63 2.785.488 52,37 Karadeniz 5.745.677 2.026.727 35,27 3.718.950 64,73 İç Anadolu 7.761.623 2.350.675 30,29 5.410.948 69,71 Doğu Anadolu 2.488.236 1.091.072 43,85 1.397.164 56,15 G.Doğu Anadolu 3.762.319 1.918.436 50,99 1.843.883 49,01 Toplam 39.986.237 13.804.022 34,52 26.182.215 65,48


2009 yılına ait, bölgelere göre çimento ve klinker kapasite miktarları aşağıda verilmektedir.

Tablo 4 Bölgelere Göre Çimento Kapasite Miktarları

Bölge Toplam İhracat Torbalı Dökme Sling Big-Bag

Marmara 3.524.318 25.688 2.291.477 889.769 317.384 Ege 1.689.113 7.719 1.044.653 482.567 154.174 Akdeniz 4.205.572 1.250.106 834.958 1.812.694 307.814 Karadeniz 782.298 3.484 122.079 345.341 311.394 İç Anadolu 538.900 315.574 106.126 81.260 35.940 Doğu Anadolu 424.625 368.184 56.441 0 0 G.Doğu Anadolu 2.862.712 2.266.000 592.404 0 4.308 Toplam 14.027.538 4.236.755 5.048.138 3.611.631 1.131.014


Ayrıca dış pazardan gelen yoğun talepler sonucunda Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki çimento fabrikaları % 100 kapasite ile çalışmalarına rağmen İran, Irak ve Suriye pazarının yoğun talebi nedeniyle ihtiyacı karşılayamaz hale gelmiştir. Bu durum çimento fiyatlarının ciddi oranda artışına sebep olmaktadır. Batıda ise bir taraftan iç pazardaki canlılık diğer taraftan İspanya, Portekiz ve İtalya gibi Avrupa ülkelerinin yoğun çimento ve klinker talebi denize kıyı çimento tesislerinin tam kapasite ile çalışır olmasına rağmen halen gelen talebi karşılayamaz durumda oldukları görülmektedir.



6

2008 Yılında Türk Çimento Sektörü 1

2008 yılının ilk çeyreğinde yaklaşık % 1,6 oranında büyüyen çimento iç satışları, 2. çeyrek itibariyle düşüş dönemine girmiştir. İlk 6 aylık dönemde, çimento üretimi % 10,8 oranında artarken, çimento iç satışı % 0,7 oranında azalmıştır. Global krizin de etkisiyle sektör, 3.çeyrekte küçülmüştür. 9 aylık dönemde, çimento üretimi % 5,3 oranında artarken, çimento iç satışı % 5,2 oranında azalmıştır.

Çimento ihracatındaki artış 4 çeyrekte de devam etmiştir. Rusya pazarına yapılan sevkiyatların yılın ikinci yarısında azalmasına rağmen, özellikle Suriye pazarındaki artışla birlikte ihracat yılsonunda 10 milyon tonun üzerine çıkmıştır.

Global krizin olumsuz etkisiyle de, sektörün iç pazarı % 4,4 oranında küçülmüştür. Sektör, 2001 yılından beri, ilk defa küçülme yaşamıştır.

2008 yılında, çimento üretimi % 4,4 oranında artarken, çimento ihracatı da rekor seviyede artarak % 59,9 oranında gerçekleşmiştir. Yılsonu itibariyle toplam çimento ve klinker ihracatı 12,5 milyon ton olmuştur. İnşaat sektöründeki gerilemenin de etkisiyle azalan iç piyasa talebi, ihracatın tahminlerin ötesinde arttırılmasıyla karşılanmıştır.

Özellikle yılın ilk yarısında Rusya Pazarından gelen yüksek talep, çeşitli lojistik sorunlarına rağmen çok büyük artış göstermiştir. Güneydoğu komşularımız olarak Irak ve Suriye’ye yapılan ihracatlarda önemini korumuştur.

Çimento üretimi ise 2007 yılındaki 49,3 milyon tona karşılık % 4,42 artarak 2008 yılında 51,4 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Klinker üretimindeki artış da devam etmiş ve 2007 yılında 41,6 milyon ton olan üretim % 7,57 artarak 44,7 milyon tona ulaşmıştır. Şekil 1’de görüleceği üzere sektör, çimento ve klinker üretiminde 2003 yılından bugüne devamlı gelişen bir trend izlemiştir.

1 TÇMB – Çimento ve Beton Dünyası Yıl:13 Sayı:78



7

Kaynak: Çimento ve Beton Dünyası Dergisi Sayı:78

Şekil 1 Üretim ve Tüketim Verileri

Türk çimento sektörünün 2008 yılı sonundaki kurulu kapasitesi, klinker için 56,8 milyon ton ve çimento için 94,3 milyon ton’dur. Bu miktara TÇMB üyesi olmayan firmalar da dahildir.

Kaynak: Çimento ve Beton Dünyası Dergisi Sayı:78

Şekil 2 Çimento Sektörü Kurulu Kapasiteler

Söz konusu modernizasyon ve kapasite artırımı yatırımı ile bölgenin çimento talebi açığının bir kısmı kapatılacak olup, istihdam olanakları ile yöre insanına ve ekonomiye katkıda bulunulacak, yapılması planlanan ihracat ile ülkemize sürekli bir döviz kazancı sağlanmaya devam edilecektir.

Türkiye’nin önde gelen klinker ve çimento üreticilerinden biri olan Limak Çimento Fabrikası portland çimentonun yanı sıra katkılı çimentolar da üretmektedir. Söz konusu



8

fabrika uygulamakta olduğu kalite yönetim sistemi, çevre yönetim sistemi, iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemleri ile dünya klasmanında iş mükemmelliğine ulaşmayı hedeflemektedir.

Zamanlama Tablosu

Yatırıma ilişkin zamanlama tablosu aşağıda sunulmaktadır.

Tablo 5 Zamanlama Tablosu

“ÇED Olumlu” kararının alınması durumunda zamanlama tablosundan da görüldüğü üzere yatırımın inşaat çalışmaları, montaj ve devreye alma çalışmalarının 36 ay içinde yapılması planlanmaktadır. 2012 yılı Ekim ayında faaliyete başlanıp tahminen 2015 yılı Ekim ayında geçici kabul yapılıp, deneme üretimleri gerçekleştirildikten sonra üretime geçilmesi planlanmaktadır.

Çevresel Fayda Maliyet Analizi

Faaliyet kapsamında gerçekleştirilmesi planlanan “Ergani Çimento Fabrikası Modernizasyon Yatırımı ve Kapasite Artırımı” projesi için yatırım maliyetinin 75.000.000 Dolar civarında olacağı tahmin edilmektedir.

Projenin yatırım maliyetinin tamamının faaliyet sahibi tarafından karşılanması planlanmaktadır.

Projenin yatırım sürecinde mevcut üretim hattında gerekli modernizasyon çalışmaları yapılarak 1.700.000 ton/yıl klinker ve 2.380.000 ton/yıl muhtelif çimento üretilecektir.

Çimento fabrikası işletilirken oluşacak çevresel etkiler 2872 sayılı Çevre Kanunu’na istinaden çıkartılan başta hava kirliliği, su kirliliği, atıklar ve diğer ilgili Yönetmelikler gereğince değerlendirilmiş olup, yapılan hesaplamalar sonucu Yönetmeliklerde kabul edilen sınır değerlerin altında kalındığı görülmüştür.



9

Sonuç olarak projenin gerçekleşmesi; çevresel etkilerinin kabul edilebilir sınırlar içinde kaldığı anlaşıldığından, alınacak önlemler ile oluşması muhtemel olumsuz çevresel etkiler en aza indirgeneceği için, ayrıca bölgeye sağlayacağı katma değer nedeniyle olumlu bulunmaktadır.

I.2. Proje Kapsamındaki Tüm Ünitelerin Özellikleri, Hangi Faaliyetlerin Hangi Ünitelerde Gerçekleştirileceği, Kapasiteleri, Faaliyet Üniteleri Dışındaki Diğer Ünitelerde Sunulacak Hizmetler


Fabrikaya ait başlıca üniteler aşağıdaki gibidir;

• Konkasör Tesisi • Hammadde Stokholü • Hammadde Bunkerleri • Farin Değirmeni • Farin Homojen Siloları • Döner Fırın • Klinker Soğutma Ünitesi • Klinker Stokholü • Çimento Değirmenleri • Çimento Stoklama Ünitesi • Paketleme Üniteleri • Kömür Değirmeni • Katkı Kırıcısı • Yardımcı Tesisler

Fabrika bünyesinde yer alan idari ve sosyal tesisler aşağıda verilmektedir.

� İdare Binası � İşçi Yemekhane Binası � İşçi Yatakhanesi � Lojmanlar � Misafirhane � Yemekhane ve Lokal � Kamyon Park Sahası � Atıksu Arıtma Tesisleri � Sosyal Tesisler � Cami



10

Fabrikada Bulunan Ünitelere Ait Teknik Özellikler:

• Konkasör Ünitesi-Hammadde Kırıcı Firma : Bühler-Miag Kapasite : 350 ton/saat Tip : Diskli Çift Rotorlu Çekiçli Çekiç Sayısı : 28 x 2 = 56 ( Ağırlığı: 90 Kg/ Ad ) Kurulu Güç : 860 Kw

• Kratzer (Hammadde-Çimento)

Firma : Bühler – Miag Kapasite : 200 Ton /Saat Tipi : Rtks. En . 200 p . Kurulu Gücü : 100+100 = 200 Kw

• Farin Değirmeni

Firma : Khd Humboldt Kapasite : 150 Ton /Saat Kurulu Gücü : 6000 Kw Tip : Çift Kamaralı, Çift Tahrikli, Seperatörlü Dönüş Hızı : 16 D/Dak Ebatları Çapı : (Ø4.40 x 13.50 m)

• Homojene Siloları Cpag Homojene Siloları : 2 x 1300 Ton Cpag Karıştırma Kamaralı Silo : 2 x 2400 Ton Yükseklik : 64 m. Çap : 11 m.

• Döner Fırın Firma : K.H.D. Humbolt Kapasite : 2300 Ton / Gün Tip : Kuru Kurulu Gücü : 2725 Kw Fırın Ebatları : 4,6 x 64 m. Meyili : % 3,5

• Klinker Soğutma Ünitesi

Firma : Cladius-Peters Kapasite : 2300 Ton / Gün Tip : Füller Combi -3 Tahrik, Izgaralı Kurulu Gücü : 1265 Kw Ebatları (Uzunluk-Genişlik) : 21 m. - 5,5 m.

• Kömür Değirmeni Firma : Ihı Japan Kapasite : 20 Ton / Saat Tip : (Düşey Milli) 3 Valsil ve Seperatörlü Kurulu Gücü : 225 Kw



11

Ebatları : Tekerlekli Çapı = 1400 mm. Tabalı Çapı = 1825 mm. Dönüş Hızı : 26 D/Dak

• Çimento Değirmeni (1)

Firma : F.L Smıtdh Kapasite : 80 ton / Saat Tip : Kamaralı, Dinamik Seperatörlü Kapalı Sistem Kurulu Gücü : 3500 Kw Ebatları (ÇapxUzunluk): 4,0 x 11,5 m. Dönüş Hızı : 16,7 D / Dak

• Çimento Değirmeni (2 ) Firma : F.L Smıtdh Kapasite : 80 ton/saat Tip : Kamaralı,Dinamik Seperatörlü Kapalı Sistem Kurulu Gücü : 3500 Kw Ebatları (ÇapxUzunluk): 4,0x 11,5 m. Dönüş Hızı : 16,7 D / Dak

• Paketleme Ünitesi ( Döner Kantar )(3 adet 16 gözlü) Firma : Ceylan Kantar Kapasite : 100 Ton /Saat Tip : 3 adet 16 Gözlü Döner Kantar Kurulu Güç : 690 Kw

• Katkı Kırıcı Ünitesi Firma : NACE Kapasite : 120 x3 Ton /Saat Tip : K-12 1100x350 Çeneli Kırıcı Kurulu Güç : 296 Kw



12

Tablo 6 Kapasite Artışı Yapılması Planlanan Üniteler

Ünite Mevcut Kapasite Kapasite Artışı Sonucu

Konkasör Ünitesi 350 ton/sa 800 ton/sa

Farin Değirmeni 150 ton/sa 400 ton/sa

Kömür Değirmeni 20 ton/sa 30 ton/sa

Klinker Üretimi (Prekalsinasyon) 2.300 ton/gün 5.000 ton/gün

Klinker Soğutma Ünitesi 2.300 ton/gün 5.000 ton/gün

Çimento Değirmenleri 80 ton/sa kapasiteli 2 adet

çimento değirmeni

80 ton/sa kapasiteli 2 adet çimento değirmeni ve 132 ton/sa kapasiteli çimento değirmeni

Proje kapsamında yer alan mevcut ve ilave edilmesi planlanan ünitelerde gerçekleştirilecek faaliyetlere ilişkin açıklamalar aşağıda verilmektedir.

Konkasör Ünitesi

Ocaklardan çıkarılan hammaddeler genellikle iri parçalar halinde ve doğal rutubetinde bulunurlar. Bu hammaddelerin diğer ünitelere nakliyesi, homojene edilmesi, bir miktar rutubetinin giderilmesi ve farin değirmeninde öğütülebilmesi için önce kırılmaları gerekmektedir.

Hammadde ocaklarından kamyonlar aracılığı ile taşınan malzemelerin bir kısmı fabrika sahası içerisinde sahaya stoklanırken bir kısmı da konkasör ünitesinin bunkerine beslenir. Fabrika sahasına stoklanan malzemeler ihtiyaç doğrultusunda kullanılmaktadır.

Kırma işlemi sırasında meydana gelen tozların bertaraftı, kırma ünitesinde ve bant yolları dökülüşlerinde pulverize su verme sistemiyle sağlanmaktadır.

Konkasör ünitesi bunkerine 25-30 ton yükleme kapasiteli kamyonlarla beslenen malzemeler, apron besleyiciden geçerek 90 kg ağırlığındaki 56 adet çekici bulunan çift rotorlu kırıcı vasıtasıyla 50 mm aralığı bulunan elekten geçinceye kadar kırılır. Mevcut kırıcının kapasitesi 350 ton/saat’tir. Mevcut konkasör tesisi farin değirmeninin hammadde ihtiyacını karşılayamayacağı için yatırım kapsamında ilave 800 ton/saat kapasiteli bir kırıcının daha kurulması planlanmaktadır. Kırılan malzemeler taşıyıcı lastik bantlar ile hammadde stokholüne ve preblending ünitesine taşınacaktır.

Kurulması planlanan konkasör tesisinin teknik özellikleri :

Cinsi : Çift Rotorlu Çekiçli Kırıcı

Kırılacak Malzeme Cinsleri : Kalker, Marn, Boksit, Demir Cevheri, Alçıtaşı

Kapasite : 800 ton/saat

Besleme ağzı açıklığı (genişlik x yükseklik) : 6.000 x 5.500 mm



13

Besleme bunkeri : Beton yüzeyi metal aşınmaya dayanıklı plaka kaplı

Hammadde Stokholü ve Hammadde Dozlama – Besleme

Konkasör ünitesinde kırılan malzemeler lastik bantlarla taşınarak malzemenin cinsine göre stokhol içerisinde uygun yere stoklanır. Stoklanan kırılmış malzemeler 200 ton/saat kapasiteli kratzer ile lastik bantlara beslenir. Lastik bantlar vasıtası ile malzemeler hammadde dozajlama bunkerlerine taşınır. Hammadde bunkerlerinde bulunan kalker, marn, boksit ve demir cevheri belli oranlarda karıştırılarak çelik palet ve lastik bantlar yardımı ile öğütülmek üzere Farin Değirmenine beslenir. Yeni yatırım ile hammadde karıştırma-ön homojenizasyon işleminin Preblending sistemi ile sağlanması planlanmaktadır.

Hammadde stokholü kapalı olup tozsuzlaştırma işlemi kırılma ünitesinde ve bant yolları dökülüşlerinde pulverize su verme sistemiyle sağlanmaktadır.

Preblending Ünitesi

Konkasör ünitesinde kırılan hammaddenin homojene edildiği ünitedir. Bu sistem ile online bant üzeri analizör ile hammaddelerin homojen olarak stoklanması ve kimyasal oksit içeriklerinde stabilite sağlanması hedeflenmektedir. Kapalı sistem olması sebebi ile tozsuzlaştırma da sağlanmış olacaktır.

Kurulması planlanan preblending ünitesine ilişkin teknik özellikler :

Preblending Kapasitesi (maksimum/verimli) : 38.570 ton / 24.360 ton

Stacking (Tarama-Homojene) Kapasitesi : 750 ton/sa

Reclaiming (Toplayıcı) Kapasitesi : 600 ton/sa

Ray Çapı : 80.0 m.

Şekil 3 Preblending (Hammadde Stokholü) Ünitesine Ait Örnek Bir Resim



14

Hammadde Öğütme, Homojenizasyon Silosu ve Farinin Fırına Beslenmesi

Farin değirmeni, konkasörde kırılarak preblending ünitesinde ön homojenizasyonu yapılmış olan hammaddeyi kurutup mikron mertebesinde küçük parçalara öğüten makine kompleksidir.

Hammaddelerin kurutma ve öğütülmesi işlemlerinde 150 kuru ton/saat kapasiteli hava süpürmeli yatay bilyalı farin değirmeni kullanılmaktadır. Değirmen, statik seperatörle donatılmıştır. Öğütülmüş farin, seperatörden geçirilerek farin siklonlarına buradan da elevatör yardımıyla 1300 ton x 2 adet kapasiteli homojenizasyon silolarına taşınmaktadır. Malzeme homojene edildikten sonra 2400 ton x 2 adet kapasiteli farin stok silolarına aktarılmaktadır. Farin, stok silolarından havalı bantlar ve elevatör vasıtasıyla Döner Fırın kantarlarında tonaj ayarı yapılır. Tonaj ayarına göre kantardan çıkan farin elevatör vasıtasıyla döner fırının ön ısıtıcı kulesine (kalsinasyon kısmı) beslenir. Değirmende kurutma ve öğütme için gerekli olan ısı döner fırın ünitesinden sağlanır. Değirmenden çıkan gaz ise soğutma kulesinden geçirilerek filtreye gönderilir.

Planlanan yeni yatırım ile gerekli farin ihtiyacı da artacağından mevcutta kullanılan bilyalı farin değirmeni yerine yeni teknolojiye sahip 400 ton/sa kapasiteli 3 valsli yeni dik farin değirmeninin kurulması ve 10.000 ton kapasiteli yeni farin silosunun eklenmesi planlanmaktadır. Dik değirmenler aynı kapasitedeki bilyalı değirmenlere göre daha az yer kaplayan, daha az enerji tüketen değirmen türleridir. Yüksek kapasiteli üretim yapabildiklerinden önemli bir maliyet avantajı vardır. Dik değirmenler hava süpürmeli olarak çalışmaktadırlar, gövdeleri içindeki separatör ile çalışıp etkin olarak malzemeyi kurutma işlevi de yaparlar. Bilyalı değirmen ile dik değirmen tesislerinin toplam güç tüketimleri karşılaştırıldığında farin öğüten dik değirmenlerin %10 – 15 daha az enerji tükettiği görülmektedir. Ayrıca bilyalı değirmende malzeme alıkonma zamanı 5 – 10 dak. iken dik değirmende 1 dak. kadardır. Bilyalı değirmenlere oranla aşınma parçaları daha dayanıklıdır. Bu değirmenlerde % 20 nem içeren hammaddeyi dahi yeteri kadar sıcak gaz ilavesiyle öğütmek mümkündür.

Yeni kurulacak Farin Dik Değirmeni Besleme ve Sevk Sisteminde bunker, bunker besleme, bunker altı malzemenin tartılacağı tartım bantları, taşıyıcı lastik bantlar, farin değirmeni geri dönüş malzemesi için taşıyıcı lastik bant, kovalı elavatör, ara bunker kurulması planlanmaktadır.

Ön Isıtıcı Ünitesi, Döner Fırın, Klinker Soğutma Sistemi

Çimento sektöründe kuru sistemde klinker elde etmek için kullanılan ön ısıtıcı ve kalsinatörün görevi farini mümkün olduğunca pişirmek ve fırına hazırlamaktır. Ön ısıtıcı çelik veya betonarmeden yapılan çok katlı bir kuledir. Kademe sayısı tonaja bağlı olarak 4 veya daha fazla olabilmektedir. Kademe sayısı arttıkça ısı tasarrufu da artmaktadır. Siklonların görevi farin değirmeninde olduğu gibi toz tutmak değil, içinden geçen sıcak gazın hızını düşürerek yerçekimi ile aşağıya inen farinle mümkün olduğunca çok temas etmesini sağlamaktır. Sistemdeki gazın sıcaklığı yüksek olduğu için burada kullanılan siklonların içinde yalıtım amaçlı refrakter tuğla kullanılır. Farin her siklon kademesinde sıcak gazla ters istikamette dolanarak, takip edilen siklonda toplanıp bir alt kademeye akar ve nihayet son kademe siklondan da fırına girer. Isı değişimi büyük ölçüde gazlarla farin tanecikleri arasında olsa da, sistemin bütününde ters akım kuralı işler ve geçiş sırasında farin ortalama 30 °C'den 800 °C'ye kadar ısınırken, gazlar



15

1100 °C'den 330 °C'ye kadar soğur. Ön ısıtıcılı kuru sistem döner fırında fırına girişteki kalsinasyon derecesi en fazla %40-50 iken, kalsinatörlü sistemlerde bu değer %92-98 oranına kadar ulaşmaktadır.

Döner fırın yatay düzleme göre eğimli içinde refrakter tuğla olan, boyu tonajına göre değişen çelikten imal, boru şeklinde bir mekanizmadır. Döner fırın içine gelen belli bir oranda kalsine olmuş farin pişmesini döner fırın içinde tamamlar. Pişen ve klinkerleşen farin soğutulmak üzere klinker soğutmaya geçer.

Klinker üretimi için kuru proses ile yavaşça dönen silindir şeklinde döner fırın kullanılmaktadır. Pişirilen malzemenin, fırın içerisinde ek bir güce ihtiyaç duyulmadan eğim sayesinde ve gravitasyonel kuvvet doğrultusunda fırın çıkış noktasına ulaştırılması sağlanmaktadır. Fırının iç yüzeyi ateşe dayanıklı ateş tuğlaları ile örülmüştür. Pişirilecek hammadde, fırının yüksekte yer alan besleme ucundan verilmektedir. Pişirme sırasında oluşan sıcak fırın gazları, pişirme yönünün tersi istikametinde hareket ederek farin besleme noktasına ulaşmaktadır. Yüksek sıcaklıktaki bu gazlar farinin ön ısıtmasında kullanılmaktadır.

Fabrikada mevcut döner fırın, 64 metre uzunlukta ve 4,6 metre çapta % 3,5-4,0 eğimli yatay bir silindirdir. Üç yerden mesnetlenmiş olup, bir elektrik motoru ve redüktör grubu ile döndürülmektedir. Girişte bir ön ısıtıcı, çıkışta ise bir soğutma bölümleriyle bağlantılıdır.

Döner fırında, soğutmada ve ön ısıtıcı bölümünde yüksek ısı ve sıcaklık bulunmaktadır. Fırın mantosunu yüksek sıcaklık ve ısıdan korumak için firın içi refrakter malzeme ile örülerek aynı zamanda enerji tasarrufu sağlanmaktadır.

Fırının ön ısıtıcı kulesine (kalsinasyon kısmı) giren farin, fırın içerisinden çıkan gaz ile ters akım prensibine göre ilerleyerek kalsine olmaya başlar ve % 40-50 oranında kalsine olarak, % 3,5 eğimli Döner Fırının kalsinasyon bölümünde 1200 0C de tamamen kalsine olur. Fırının sinter bölgesinde kalsine malzeme bünyesindeki bileşikler 1300-15000C civarındaki sıcaklıkta reaksiyona girerek Klinkere (Yarı Mamul) dönüşür. Daha sonra fırının havuzlanma bölgesinden soğutma ünitesine dökülen klinkerin fanlar ile soğutulması sağlanır.

Mevcut klinker üretim kapasitesinin artırılması, tesise mevcut 4 siklonlu önısıtıcı kule yanına ilave olarak yeni ve daha yüksek 4 siklon ön ısıtıcı kule inşa edilerek toplam 8 siklonun birlikte çalışması ile sağlanacaktır. Bu yatırım ile döner fırın ebatlarında değişiklik yapılmadan ilave ön ısıtıcı sistemi ile birlikte pişirilen farinin daha yüksek derecelerde kalsine edilmesi sağlanmış olunacaktır. Bu da ön kalsinasyon prensibine dayanmaktadır. Ancak aktarma organları spesifik güçleri artmaktadır. Konvansiyonel siklonlu ön ısıtıcıda ters akım sistemiyle farinin ısınması olayı gerçekleşmektedir. Gaz ve hammadde karışımı arasındaki ısı aktarımı bir süspansiyon durumunda etki eder. Bu değişim fırından daha büyük verimlilik sağlar. Ön kalsinasyon, yakıtın yaklaşık olarak % 45’inin fırın, % 55’inin ön ısıtıcı kalsinatör hattında yanması ile olmaktadır. İlave ön kalsinasyon ünitesinin kullanımı yatırımıyla, tasarrufa ve enerji tüketiminde önemli azalmaya neden olacaktır. Böylece ön ısıtıcı kulede farinin daha yüksek (yaklaşık %92-98) oranda kalsine olması sağlanmış olacak ve döner fırın devri arttırılarak tonaj artışı sağlanmış olacaktır. Ayrıca kilogram klinker başına harcanacak olan ısıl enerji miktarı 820 kcal/kg-klinker seviyesinden 740 kcal/kg-klinker seviyesine düşürülecektir.



16

Planlanan yatırım ile teknoloji ve proses gereği ilave edilecek yeni ön ısıtıcı kalsinatör hattında kömürün yakılabilmesi için gereken sekonder hava fırın kafasından yeni kurulacak tersiyer gaz boru hattı ile taşınacaktır.

Döner Fırın mevcut ve yeni kurulacak önısıtıcı farin beslemesi havalı bantlar ve kovalı elevatörler ile, kömür sevk besleme sisteminin ise hassas tartılı sistemle kurulması planlanmaktadır.

Mevcutta yer alan farin/fırın elektrofiltresinin yapılacak olan modernizasyon ile torbalı filtreye dönüştürülmesi planlanmaktadır.

Klinker soğutma ünitesi adından da anlaşılacağı üzere, döner fırında pişerek klinker haline gelmiş olan farinin, şok olarak soğutulmasını sağlayan ünitedir. Bu sayede ani soğuma yapan klinker mukavemet kazanır.

Fabrikada yer alan klinker soğutma ünitesi ızgaralı tip soğutucudur. Izgaralı soğutucular hareketli ve meyilli ızgaralar üzerindeki sıcak klinker ızgara altından üflenen cebri hava ile soğutulur. Hareketli ızgaralar sayesinde klinker hem soğur, hem de soğutucu çıkışına doğru ilerler. Klinker soğudukça sahip olduğu ısıyı soğutma havasına verir. Bu ısı alışverişi sonucu ısınan ve yüksek sıcaklı derecesine erişen hava sekonder ve tersiyer yakma havası olarak kullanılarak ciddi enerji kazançları getirirler.

Planlanan yatırım ile klinker soğutma sisteminin elektro filtresi ile beraber komple yeni teknoloji ile büyütülerek yenilenmesi ve modernize edilmesi planlanmaktadır. Mevcut soğutma ünitesi ızgaralı tip teknolojiye sahip olup, yeni yatırım ile soğutma ünitesinin kasetli tip teknolojiye sahip olacak şekilde modernize edilmesi planlanmaktadır. Söz konusu yatırım kapsamında klinker soğutma ünitesinin kapasitesini arttırmak için mevcut yerinde yeni teknolojiyle modernize edilmesi ile soğutma verimi artacağı için soğutmadan çıkan klinker sıcaklığı da mevcut durumdan en az 20 0C daha soğuk olacaktır. Böylece atıl ısı yönünden de kazanç sağlanacaktır. Hızlı soğutmanın klinker dayanımı ve kırılganlık özelliği kazandırma yönünden de öğütmede ton çimento başına kullanılan özgül elektrik enerjisi sarfiyatını azaltacağı kaçınılmazdır. Ayrıca kullanılacak elektrik motorlarında sabit devirli yol vericili klapeli sistemler yerine frekans konvertörlü hızı ayarlanabilen motorlar, sürücüler kullanılacağından dolayı özgül elektrik enerjisi maliyetlerinde de düşme olacaktır. Bu durumun elektrik gibi çimento üretiminde çok yüksek oranda maliyeti olan kaynakları azaltması açısından önemi yadsınamaz. Bunların yanı sıra mevcut klinker soğutma ünitesi % 65 verimle çalışmakta iken yapılacak olan yeni klinker soğutma ünitesi son teknoloji ürünü olup % 75 verimliliğe sahiptir. Bu sistemde uzun strok boyu ve düşük hızdan dolayı plakalarda minimum aşınma meydana gelmekte, bu da bakım maliyetiyle birlikte fırının duruş süresini azaltmaktadır.

Tesiste klinker soğutma ünitesinden çıkan klinker, kovalı transportla kapalı klinker stokholüne stoklanmaktadır.

Klinker Stokholü

Fabrikada klinker soğutma ünitesinden çıkan klinker, kovalı bantlar yardımıyla 33.000 ton kapasiteli kapalı klinker stokholünde stoklanmakta olup, planlanan yatırım ile 100.000 ton kapasiteli yeni bir kapalı stokhol kurulacaktır ve tozsuzlaştırılması jet-



17

plus tip filtre ile sağlanacaktır. Mevcut stokholün tozsuzlaştırılması torbalı filtrelerle sağlanmaktadır.

Planlanan yatırımla soğutma kapasitesinin artması ile birlikte, mevcut klinker kovalı bant sistemi yenilenerek 400 ton/sa kapasiteli iki adet yeni kovalı bantın kurulması öngörülmektedir.

Klinker soğutucudan çıkan klinkerin taşınması amacıyla kovalı bantlar kullanılmaktadır. Bantlar yardımıyla taşınan klinker, klinker stokholüne boşaltılmaktadır.

Kömür Depolama ve Ön Karıştırma

Fabrikada katı yakıt sınıfından olan petrokok ve ithal linyit olmak üzere iki çeşit kömür kullanılmaktadır. Kullanılan her iki kömür de yurt dışından gemilerle İskenderun Limanı’na getirilip oradan kara yoluyla fabrikaya getirilmektedir. Kömür fabrikaya kamyonlarla taşınarak, kapalı stokholde stoklanmakta ve yığın yapılmaktadır. Stoklama esnasında petrokok ve ithal linyit kömürü ayrı ayrı stoklanıp kesinlikle birbirine karışmamaktadır. Asgari ve azami stok miktarları 3000 ton ile 10000 ton dur. Ön stoklamada bulunan kömür, sırasıyla besleyici ile kömür değirmeni besleme bunkerlerine beslenmektedir.

Pulverize Kömür Hazırlanması ve Tartım Sistemi

Öğütme sisteminde bulunan bunkerin altından kömür, dozajlı besleyiciler ile beslenmektedir. Tartılan kömür, dikey değirmende öğütülmektedir. Bunların yanı sıra kömür değirmeninde ön ısıtıcıdan gelen atık gazlar, ısı kaynağı olarak kullanılarak kurutmada değerlendirilmektedir. Öğütülerek toz haline gelen kömür, jet filtre ile toplanarak depolama amacıyla helezon konveyör ile toz kömürü bunkerine taşınmaktadır. Toz kömürü bunkerinin altında bulunan tartma sistemi ile tartılan kömür, pulverize kömür fırınına sevk edilmektedir.

Fabrikada kömür depolanması kapalı stokholde yapılmaktadır. Kapalı kömür stokholü 19.000 m3 olup, 10.000 ton kömür stoklama kapasitesine sahiptir.

Çimento Öğütme

Çimento değirmenleri içerlerinde çeşitli çaplarda öğütme malzemeleri bulunan (çelik bilya, silpeps v.b.) muhtelif çap ve uzunlukta çift kamaralı boru tip değirmenlerdir. Fırından çıkan klinkere % 5 civarında alçı taşı ve üretilecek çimento cinsine uygun katkı maddesi katılarak bu ünitede öğütme işlemi gerçekleştirilmektedir.

Fabrikada 80 ton/saat kapasiteli iki kamaralı ve bilyalı 2 adet FLS marka çimento değirmeni bulunmaktadır. Her iki değirmen de yüksek verimli dinamik seperatörlü ve kapalı devre boru değirmenlerdir. Yüksek performanslı seperatörden gelen iri malzeme ile klinker ve yardımcı hammaddeler karışarak, çimento değirmenine verilmektedir. Öğütme işleminin bitimi ile değirmen çıkışından gelen çimento, elevatör ile seperatöre verilmektedir. Seperatör ince malzemeyi ayırırken iri malzeme öğütülmek üzere tekrar değirmene geri gönderilmektedir. Seperatörden geçen çimento, elevatör ve bantlar ile çimento silolarına sevk edilerek stoklanmaktadır. Yeni yatırım kapsamında tesiste çimento öğütme kapasitesini arttırmak için 132 ton/sa’lik yeni bir değirmenin kurulması



18

planlanmaktadır. Bu yatırımla birlikte mevcut olan 1.117.143 ton/yıl öğütme kapasitesini 2.380.000 ton/yıl’a çıkarmak hedeflenmektedir.

Ayrıca bu yatırım sayesinde birim enerji miktarında ciddi oranda düşüş olacaktır. Roller Press ve VSK seperatör bir ön öğütücü olarak kullanıldığında değirmenin toplam kapasitesi %100-200 oranında artar; toplam enerji tüketimi de % 20-50 arası kadar azalır.

Roller Press

Yığın halindeki malzemeyi ezerek ufalama işlemi yapmaktadır. Yüksek basınçlı merdaneli (röleli) eziciler ters yönde dönen iki merdaneye sahip olup merdanelerden birisi sabit bir yatağa oturtulmuşken diğeri hidrolik bir sistem aracılığıyla sabit merdaneye doğru itilmektedir. Hidrolik basınç birimleri, merdaneler arasından geçen malzeme yatağı üzerinde 20 -120 MPa yaratabilmektedir.

Malzeme, eziciyi sıkıştırılmış bir kek olarak terk etmekte ve çoğu öğütme devresinde bu kek dağıtılıp sınıflandırılmaktadır. Kekin dağıtılması için harcanan enerji göz önüne alındığında bile özgül öğütme enerjisi bilyalı değirmenlerde harcananın yarısı kadar olmaktadır. Roller Press ürününde yüksek oranda mikro çatlakların oluşması standart Bond iş endeksinin de azalmasına neden olduğundan bir sonraki öğütme işlemi için de önemli avantaj sağlamaktadır. Bu nedenle çimento sanayinde Roller Press bir ön öğütücü olarak yaygın olarak kullanılmaktadır.

Roller Pressler yalnızca bir malzemeyi (örn. klinkeri) ezmek için bir açık devre değirmen gibi kullanılırsa da günümüzde daha çok “melez kullanım” denen düzende, kendine özgü bir separatör ile birlikte kullanılmaktadır; bu durumda iki ayrı öğütme devresi birbirine seri olarak bağlanmış olmaktadır. Güncel uygulamada hem farin, hem de çimento bu biçimde öğütülmektedir.

Rulo Öğütücülerin (Roller Press) Avantajları:

• Kaba ve nihai malzeme öğütülmesinde olmak üzere çok farklı amaçlı kullanılabilirlik

• Özel durumlarda öğütme basıncının 7 Newton/ mm2 altında tutulabilmesi • Standart Öğütücülerde 2 ila 32 mega-Newton öğütme gücü • Merdane çaplarında 1 ila 2,6 metre ve Roller uzunluğunda 0,4 ila 2,3 metre

esneklik • 6000 kW’ya kadar güç kullanımı

V-Tipi Statik Separatörler

Malzeme ve havanın hem çapraz, hem de aynı yönde akışlarının sağladığı geniş temas yüzeyi ve bunun sağladığı etkin ısı aktarımında etkin rol oynarlar. Hava akışı ile incelik kontrolü daha stabildir. 100 µdan 1,5 mm ye kadar ayırma ayarı yapılabilir. Hareket eden parçaları yoktur. Taze malzeme ile geri dönen malzemeyi iyi karıştırırlar.

Dinamik Separatörler

Bu separatörler değirmen ürününün geleneksel sınıflandırıcısıdır. Malzeme dönen bir savurucu tabla üzerine yönlendirilir, bu onu artan bir hava akımına maruz bırakır. İri



19

taneler ya doğrudan yerçekimi ile savurucu tabladan düşerler ya da yardımcı fan kanatları ile kontrol vanaları arasında ayrılırlar.

İnce toz gaz ile beraber ana fana doğru hareket eder, geri dönüş kanatçıklarına doğru hızın düşmesi ile gazın aşağıya doğru akışı katıların gazdan ayrılmalarını sağlar. İşletme ayarları ise yardımcı kanatların sayısı, kontrol vanaları ile yardımcı kanatlar arasındaki açıklık ve ana fan kanatlarının radyal pozisyonlarıdır. Bu ayarlar sınıflandırıcının ayırma bölgesindeki malzeme yükünü belirler ve ayırma verimi için kritiktirler. İyi bir ayırma için her ürün inceliğinde birim hacim hava başına düşen en uygun malzeme akışı sağlanmalıdır (kg besleme/ m3 hava).

VSK Separatörler

VSK separatörler V tipi statik separatörler ile dinamik separatörün bütünleştirilmi ş halidir. İki ayırma bölgesi vardır. Statik ayırmada ayırma işlemi (tanecik inceliği) hava akışıyla kontrol edilir. Statik separatörden çıkan ince ürünlü hava daha sonra dinamik separatöre geçer, bu kısımda ayırma işlemi bir rotor tarafından kontrol edilir.

Şekil 4 VSK Separatör Şematik Gösterimi

Air

Dynamic SeparatorReject

Hot gas or Fresh Air

Fines & Air

Coarse Particles

Feed



20

Şekil 5 VSK Separatör ve Roller Presli Öğütme Tesisi Şematik Gösterimi

Çimento Stoklama ve Paketlemesi

Çimento, havalı bantlar ile çimento silolarından alınarak, tartılmak ve torbalanmak üzere otomatik torbalama ve yükleme kantarına gelmektedir. Paketlenen torbalar yükleme bantları ile kamyonlara yüklenerek nakledilmektedir. Paketleme ünitesinde çimentonun ortalama %60’ı paketlenerek, %40’ı ise dökme olarak sevk edilir.

Paketleme ünitesi, 3 adet 120 ton/sa kapasiteli (saatte 360 ton) torbalı olmak üzere toplam 3 adet rotatif kantar ile 3 adet 100 ton/sa kapasiteli (saatte 300 ton) dökme çimento yükleme kapasitesine sahiptir.

Tesis 4 adet büyük çimento silosunda yaklaşık 10.000 ton çimento stoklama kapasitesine sahip olup, kapasite artışı ile üretilecek fazla çimento yeni yatırım ile eklenecek olan 10.000 ton kapasiteli çimento silosunda stoklanacaktır.

Yatırım kapsamında kapasite artışı yapılması planlanan üniteler aşağıdaki tabloda verilmektedir.

Yukarıda bahsedilen ve fabrikada mevcut olan, ayrıca ilave edilecek veya modernizasyon yapılacak üniteleri gösterir Genel Yerleşim Planı Ek 4’te sunulmaktadır.

Ünitelerin malzeme seçimi, montajı, işletmeye alınması ve çalıştırılması ulusal ve uluslar arası standartlara ve ilgili mevzuata uygun olacaktır.

Hammadde

Yüksek Basınç Öğütme Merdaneleri

Siklon

Ürün

Gaz

VSK Separator

Çimento Değirmeni



21

I.3. Proje Ünitelerinde Kullanılacak Proses Yöntemleri ile Teknolojiler, Proses Akım Şeması

Çimento, harç ve beton gibi çimentolu ürünler, geçmişte insanoğlunun en fazla kullandığı ve gelecekte de en fazla kullanacağı yapı malzemeleridir. Çimentonun gerek kimyasal yapısı gerekse su ile reaksiyonu son derece karmaşıktır. Üretilen çimento, portland çimento ve katkılı çimento olarak üretilmekte ve satışı ise torbalı ve dökme çimento olarak piyasaya arz edilmektedir. Torbalı çimentoda, çimento özel kağıt torbalara konulmaktadır. Bu torbalar ülkemizde 50 kg.’lıktır. Dökme çimentoda ise çimento, silodan doğrudan özel tankerlere (silobus) yüklenerek silolara sevk edilmektedir.

Çimento üretiminde önce klinker denilen yarı mamul madde üretilmektedir. Daha sonra klinkere çeşitli katkı maddelerinin ilave edilerek öğütülmesi ile çimento elde edilmektedir.

Ergani çimento fabrikasında Ön Isıtıcılı Kuru Proses ile üretim gerçekleştirilmeye devam edilecektir.

Klinker Üretimi

Fabrikada klinker; kalker, marn, ve az miktarda demir cevheri ile boksitin belli oranlarda karıştırılıp, öğütülüp döner fırında pişirilmesinden meydana gelmektedir. Klinker üretim prosesine ait iş akım şeması aşağıda verilmiştir.

Şekil 6 Klinker Üretimi İş Akım Şeması

Klinker üretimi için gerekli hammaddeler kırıcılarda kırılarak, homojenize olmuş halde hammadde stokhollerinde depolanmaktadır. Daha sonra fırından gelen yanma gazlarıyla farin değirmeninde kurutularak öğütülmekte ve yaklaşık % 1 nem oranında farin elde edilmektedir.

Farin, ön ısıtıcıda yaklaşık 1.000 °C’ ye kadar ısıtılmaktadır. Daha sonra kısmen kalsine olmuş olan farin döner fırına girmektedir. Klinker üretimi için kuru proses ile yavaşça dönen silindir şeklinde döner fırın kullanılmaktadır. Döner fırın, klinker çıkış noktasına doğru eğimli ve Ø 4,60 m x 64,00 m boyutlarındadır. Pişirilen malzemenin, fırın içerisinde ek bir güce ihtiyaç duyulmadan eğim sayesinde ve gravitasyonel kuvvet doğrultusunda fırın çıkış noktasına ulaştırılması sağlanmaktadır. Fırının iç yüzeyi ateşe



22

dayanıklı ateş tuğlaları ile örülmüştür. Pişirilecek hammadde, fırının yüksekte yer alan besleme ucundan verilmektedir. Pişirme sırasında oluşan sıcak fırın gazları, pişirme yönünün tersi istikametinde hareket ederek farin besleme noktasına ulaşmaktadır. Yüksek sıcaklıktaki bu gazlar farinin ön ısıtmasında kullanılmaktadır.

Döner fırında beş termal bölge bulunmaktadır:

• Kurutma ve ön ısıtma bölgesinde malzemede bulunan serbest ve moleküler su buharlaşmaktadır. Bu bölgede fırına giren malzemenin sıcaklığı 800 °C’ ye ulaşmaktadır.

• Malzeme sıcaklığının 1200 °C’ye kadar yükseldiği kalsinasyon bölgesinde oluşan reaksiyonlar sonucu karbondioksit (CO2), kalsiyum karbonattan (CaCO3) ayrılarak fırın içerisinde kalsiyumoksit (CaO) oluşmaktadır. Ayrıca hammadde içerisinde az miktarda bulunan magnezyumkarbonat (MgCO3), karbondioksidin (CO2) serbest kalması ile magnezyumokside (MgO) dönüşmektedir.

• Malzemenin 1500° C’ye kadar ısıtıldığı son üç bölgeye pişirme bölgeleri dikalsiyumsilikat (C2S), trikalsiyum silikat (C3S) yarı aluminat ve ferrit bileşenleri oluşmaktadır.

• Sinterleşme zonunda trikalsiyumaluminat (C3A) ve tetrakalsiyumaluminoferrit (C4AF) oluşmaktadır. Ayrıca yarı sıvı halde olan ve malzeme çapları 3 ile 20 mm. arasında değişen modüller halinde yoğunlaşmaktadır.

• Fırının son bölümü soğutma bölgesi olarak adlandırılmaktadır. Bu bölgede klinker sertleşmekte ve soğumaya başlamaktadır. 1200-1300 °C sıcaklığında fırından çıkan klinker 70-100 °C’ye kadar hava ile soğutulmakta ve klinker stokholünde depolanmaktadır.

Çimento Üretimi

Çimento yarı mamul klinkerin alçı, bazen de demir cevheri ile belirli oranlarda karıştırılıp değirmende öğütülmesi ile elde edilmektedir.

Çimento değirmenlerinin iç yüzeyi aşınmaya dayanıklı zırh plakları ile kaplanmıştır. Değirmen içine farklı çaplarda bilya doldurulmuştur. Bilya dolgu yüksekliği değirmen çapının yarısından azdır. Değirmenden çıkan çimento, seperatör içinde iri tanelerinden ayrılmaktadır. 200 µ’dan küçük ince tanecikler çimento silosuna, % 3-4 dolayındaki iri tanecikler ise değirmene geri beslenmektedir.

Çimento çıkış sıcaklığı 125 oC’yi geçmeyecek şekilde ayarlanmaktadır. Aksi takdirde çimento içindeki alçı, kristal suyunu kaybetmekte ve fospriz denilen olay gerçekleşmektedir. Bu nedenle çimento sıcaklığı otomatik olarak kontrol edilmekte ve 125 oC’yi geçtiği takdirde havalandırma işlemi ile sıcaklık düşürülmektedir. Elde edilen çimento konveyor bant ve elevatörler ile çimento silolarına taşınmaktadır.

Çimento üretim prosesine ait iş akım şeması basitleştirilmi ş bir şekilde aşağıda verilmiştir.



23

Şekil 7 Çimento Üretimi

Şekil 8 Klinker ve Çimento Üretimi İş Akım Şeması



24

Mevcut tesise ilişkin çimento üretimi özetlenecek olursa;

• Konkasörde kalker, boksit, marn ve diğer katkı maddeleri kırılarak kalite ve cinslerine göre hammadde stokholünde stoklanmaktadır,

• Stokholde stoklanan malzemelerin tonaj ayarlamaları yapılmakta ve hammadde bunkerlerine aktarılmaktadır,

• Hammaddeler değirmende öğütülerek homojene edilmekte ve farin homojene silolarında stoklanmaktadır,

• Silolarda tartılan farin ön ısıtıcı bölümüne beslenmektedir, • Ön ısıtıcıda kulede farin kalsine edilmektedir, • Ön ısıtıcıdan gelen farin döner fırına girerek 1330 – 15000C’de pişirilmekte ve

böylece klinker elde edilmektedir, • Döner fırından çıkan klinker soğutma ünitesinde soğutularak sıcaklığı

düşürülmektedir, • Üretilen klinker stokholde stoklanmakta ve bunkerlere gönderilmektedir, • Alçıtaşı, curuf ve diğer katkı maddeleri ile klinker çimento değirmenlerinde

öğütülmektedir, • Üretilen çimento silolarda stoklanmaktadır, • Çimento silolarından çimento paketleme ünitesine aktarılmaktadır, • Dökme çimento ile torbalanan çimento satışa sunulmak üzere kamyonlara

yüklenmektedir.

Çimento üretiminde saat başı alınan numuneler ile çimentonun priz süresi, kimyasal özellikleri, fiziksel özellikleri ve mekanik davranışları sürekli gözlemlenmektedir. Ayrıca standart 1, 2, 7 ve 28 günlük mukavemet değerlerine bakmak suretiyle Türk Standartları Enstitüsü tarafından istenen değerler ile kontrol edilmektedir. Tesis Üretim Akım Şeması Ek 1’de sunulmaktadır.

I.4. Proje İçin Gerekli Hammadde ve Yardımcı Maddelerin Miktarları, Nasıl

ve Nereden Temin Edileceği


Fabrikada çimento, farklı çimento tiplerine göre yaklaşık olarak ortalama % 74 klinker, % 22 curuf, % 4 alçıtaşı karıştırılarak değirmende öğütülmesi ile elde edilmektedir.

Klinker Üretiminde Kullanılacak Hammaddeler

1. Kalker (Kireçta şı)

Kalker, kalsiyum karbonat (CaCO3) taşıyan bileşikler genellikle kalker olarak adlandırılır. Kalker, doğada geniş ölçüde bulunur. Portland çimento imalatı için tüm jeolojik biçimdeki kalsiyum karbonatlar (CaCO3) uygundur. Özgül ağırlığı 2,6-2,8 gr/cm3 arasındadır. Klinker üretiminde kullanılan kalkerlerin CaCO3 yüzdesi 85-98 arasında



25

değişir. Bazı kalkerler bir miktar dolomit (CaMg(CO3)2) içerirler ve sonuçta hammadde karışımına MgO katarlar. Klinker içindeki MgO oranı, % 5’i geçmemelidir.

Planlanan modernizasyon ve kapasite artırımı yatırımı ile klinker üretiminde, 1.713.600 ton/yıl kalkere ihtiyaç duyulacaktır. Fabrikanın hammadde ihtiyacını karşılayan faaliyet sahibine ait İR 34325 ruhsat numaralı II. Grup kalker ocağı fabrika alanına 8 km. mesafede Kömürtaş Köyü’nde bulunmaktadır.

2. Kil

Doğada bol miktarda bulunan minerallerdendir. Fakat saf kil bulmak oldukça zordur. Kilin içerisinde en çok kalker, silis, mika, demir oksit bulunur. Genellikle 0,002 mm’den daha küçük taneli malzeme kil’dir. Kil sarımtırak, kırmızımtırak, esmer gibi renklerde bulunur. Bu özelliğini bileşiminde bulunan yanıcı maddeler verir. Kilin yapısı itibarıyla su çekme özelliği vardır. Bu nedenle kil daima nemlidir. Kili meydana getiren maddeler sulu alüminyum silikatlerdir. mAl2O3, nSiO2, pH2O genel kimyasal bileşim formülü ile ifade edilen kil, çok saf olduğu zaman hidrate Alümin Silikat (kaolinit) adını alır. Fabrikada klinker üretiminde yıllık kullanılacak olan kil miktarı 952.000 ton/yıl’dır.

Kil malzemesi ihtiyacı, Kavurmaküpü Köyü’nde bulunan ruhsatları faaliyet sahibine ait I-B Grubu 3 adet çimento kili ocağından karşılanmaktadır : İR 72772 ruhsat numaralı çimento kili ocağı fabrika alanına 2,5 km. mesafede; İR 74889 ruhsat numaralı çimento kili ocağı fabrika alanına 4 km. mesafede; İR 76299 ruhsat numaralı çimento kili ocağı fabrika alanına 3 km. mesafede bulunmaktadır.

3. Marn

CaCO3 oranı 30-85 arasında değişen klinker hammaddesine genel olarak marn adı verilir. Marnlar CaCO3 oranına göre;

� Marnlı kalker : % 85-95 CaCO3 � Kalkerli marn.. % 70-85 CaCO3 � Marn. : % 30-70 CaCO3 � Killi marn. : % 15-30 CaCO3 olarak adlandırılırlar.

Klinker üretiminde safa yakın kalker ve kil karışımı yerine marn kullanmak daha

iyidir; çünkü marnda bileşenler doğal olarak ince kristalli ve iyice karışmış formdadırlar. Bu doğal karışımın sonucu, marndaki bileşikler, saf kalker ve saf kil karışımındaki bileşiklere oranla daha kolay reaksiyona (klinkerleşme veya sinterleşme) girerler.

Planlanan modernizasyon ve kapasite artırımı yatırımı ile klinker üretiminde marna ihtiyaç duyulacaktır. Marn ihtiyacı Diyarbakır İli, Ergani İlçesi, Kavurma Küpü Köyü’nde bulunan faaliyet sahibine ait 77367 ruhsat numaralı I-B Grubu İşletme İzni olan ocaktan karşılanmaktadır.

Kalker ve kil ocaklarının gerekli izinler doğrultusunda kapasite artışı yapılacaktır. Ocakların fabrikada kullanılacak olan kil miktarını karşılamadığı takdirde, yeni ocak sahaları için gerekli izinler alınacaktır.



26

4. Düzeltici Hammaddeler

Ana hammaddelerdeki eksik oksitleri tamamlayan maddelere çimento dilinde düzelticiler ismi verilir. Düzelticiler, ana hammaddelerdeki eksik olan gerekli oksitleri içermelidir. Diğer yandan, zararlı oksit içerikleri (alkali, MgO) oldukça düşük olmalıdır.

Klinker üretiminde istenilen hammadde kompozisyonu yukarıda bahsedilen hammaddelerin kullanımı ile sağlanamıyorsa hammadde karışımına küçük oranlarda düzelticiler ilave edilmelidir. Genellikle şu maddeler düzeltici olarak kullanılır;

- Kuvars kumu, silis içeriğini artırmak için,

- Demir cevheri, pişmiş piritler, demir oksit içeriğini artırmak için,

- Boksit, Al2O3 içeriğini artırmak için kullanılır.

Fabrikada klinker üretiminde düzeltici olarak boksit ve demir cevheri kullanılmaktadır.

Planlanan modernizasyon ve kapasite artırımı yatırımı ile klinker üretiminde, 27.200 ton/yıl boksit ve 27.200 ton/yıl demir cevherine ihtiyaç duyulacaktır. Demir cevheri Malatya ve Kahramanmaraş İlleri’nden, boksit cevheri Gaziantep İslahiye ve Hassa/Hatay’dan karşılanmaktadır.

Çimento Üretiminde Kullanılacak Hammaddeler

1. Alçı Taşı

Alçı taşı (jips) doğal olarak oluşan ve iki mol su içeren bir kalsiyum sülfat mineralidir. Bileşiminde iki molekül kristal su bulunur (CaSO4.2 H2O). Öğütme esnasında çimentoya katılan alçı taşı, su ile çimento komponentleri arasındaki reaksiyonların hızlarını kontrol eder.

Planlanan modernizasyon ve kapasite artırımı yatırımı ile klinker üretiminde, 95.200 ton/yıl alçıtaşına ihtiyaç duyulacaktır. Alçıtaşı Batman ve Siirt/Kurtalan’dan temin edilmektedir.

2. Puzolanlar

Bilindiği gibi çimento üretiminde kullanılan puzolanik maddeler, kendi başlarına hidrolik bağlayıcı olmayan ancak belli incelikte öğütüldüklerinde, nemli ortamda ve normal sıcaklıkta kalsiyum hidroksitle (Ca(OH)2) tepkimeye girerek bağlayıcı özellikte bileşikler oluşturan doğal ve yapay maddelerdir.

Genel anlamda bir volkanik kayaç türü olan bu malzemeler, çimento üretiminde katkı malzemesi olarak kullanılmaktadır. Volkanik cüruf, pomza, tras ve tüf puzolanik hammaddelerdir.

Planlanan modernizasyon ve kapasite artırımı yatırımı ile klinker üretiminde, 523.600 ton/yıl volkanik curufa ihtiyaç duyulacaktır ve volkanik curuf Elazığ ve Diyarbakır Ovabağ’dan karşılanacaktır.



27

Yakıt İhtiyacı

Fabrikada katı yakıt olarak petrokok kullanılmaktadır. Kullanılan kömür yurt dışından gemilerle İskenderun limanına getirilip oradan Diyarbakır/Ergani ‘ye trenle getirilmekte, fabrikaya ise kamyonlarla taşınarak, kapasitesi 10000 ton olan kapalı stokholde stoklanmaktadır.

Faaliyet kapsamında ek yakıt olarak tehlikeli atık kullanılmayacaktır. İleride çimento fabrikasında ek yakıt olarak tehlikeli atığın kullanılmasının planlanması halinde T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan lisans alınacaktır.

Hammadde ve Yardımcı Maddelerin Miktarları

Tesiste çimento, farklı çimento tiplerine göre yaklaşık olarak ortalama % 74 klinker, % 22 curuf, % 4 alçıtaşı karıştırılarak değirmende öğütülmesi ile elde edilmektedir.

Modernizasyon ve kapasite artışı sonunda; 1.700.000 ton/yıl klinker üretilmesi, 2.380.000 ton/yıl çimento üretilmesi planlanmaktadır.

2.380.000 ton/yıl çimento için gerekli olan ihtiyaç maddeleri;

Klinker : (2.380.000 x 74/100) – 1.700.000(kendisi üretmektedir) = 61.200 ton/yıl

Curuf : 2.380.000 x 22/100 = 523.600 ton/yıl

Alçıtaşı : 2.380.000 x 4/100 = 95.200 ton/yıl

Toplam klinker üretimi için ihtiyaç maddeleri;

Farin = 1.700.000 ton/yıl x 1,60 = 2.720.000 ton/yıl olup bu miktardaki farin üretimi için gerekli ihtiyaç maddeleri:

Kalker : 2.720.000 x 63/100 = 1.713.600 ton/yıl

Kil : 2.720.000 x 35/100 = 952.000 ton/yıl

Demir cevheri : 2.720.000 x 1/100 = 27.200 ton/yıl

Boksit : 2.720.000 x 1/100 = 27.200 ton/yıl

Mevcutta kullanılan yakıt cinsi ve miktarları:

%100 Linyit kömürü kullanılması durumunda;

782.000 ton/yıl x 820 kcal/kg / 6.000 kcal =106.873 ton/yıl (kuru)

%100 Petrokok kömürü kullanılması durumunda;

782.000 ton/yıl x 820 kcal/kg / 7.500 kcal = 85.500 ton/yıl (kuru)

Tesiste mevcut durumda ortalama % 100 petrokok kömürü kullanılmaktadır.

Modernizasyon ve kapasite artışı sonunda kullanılacak yakıt cinsi ve miktarları:

Yeni yatırım kapsamında %100 petrokok kömürünün kullanılması planlanmaktadır.



28


1.700.000 ton/yıl x 740 kcal/kg / 7.500 kcal = 167.733 ton/yıl (kuru)

I.5. Projede Üretilecek Nihai ve Yan Ürünlerin Üretim Miktarları, Nerelere Ne Kadar Nasıl Pazarlanacakları ve Depolanması

Proje konusu faaliyet, Limak Ergani Çimento Fabrikası’nın mevcut ünitelerinde modernizasyon yapılarak yarı mamül ürünü olan mevcut 782.000 ton/yıl’lık klinker üretim kapasitesinin 1.700.000 ton/yıl kapasiteye, 1.117.143 ton/yıl’lık çimento üretim kapasitesinin 2.380.000 ton/yıl kapasiteye çıkarılmasıdır. Fabrikada yılda 12 ay, 340 gün, 3 vardiya üzerinden günde 24 saat olarak üretim faaliyetleri gerçekleştirilmektedir. Yılda bir defa 1 ay bakım yapılmaktadır.

Ergani Çimento Fabrikası 1984 yılından bu yana üretim faaliyetlerine devam etmektedir. Fabrikada CEM I 42.5 N Portland Çimento, CEM IV/B (P) 32.5 R Portland Kompoze Çimento, CEM II/A-M(P-LL) 42,5 N Portland Kompoze Çimento üretimi yapılmaktadır. Çimento Kimyasal Analiz Raporu Ek 26’ da sunulmuştur.

Fabrikada üretilen çimento, torbalı ve dökme çimento olarak piyasaya arz edilmektedir. Faaliyet sahibi Ergani ve çevresinin artan çimento talebi ile gelişen ihracat talebini karşılamayı, Güney Doğu Anadolu Bölgesi başta olmak üzere özellikle yakın çevredeki illere daha düşük maliyetlerde kaliteli ürün arz etmeyi, istihdam olanakları ile yöre insanına ve ekonomiye katkıda bulunmayı hedeflemektedir.

Klinker Üretimi :

Fabrikada Ön Isıtıcılı Kuru Proses ile klinker üretimi gerçekleştirilmektedir.

Döner fırın = 2300 ton/gün x 340 gün/yıl = 782.000 ton/yıl

2300 ton/gün üretim kapasiteli mevcut döner fırında yapılacak modernizasyon çalışmaları neticesinde kapasite artışı ile üretimin 5000 ton/gün’e çıkarılması planlanmaktadır.

Döner fırın = 5000 ton/gün x 340 gün/yıl = 1.700.000 ton/yıl klinker üretilmesi planlanmaktadır.

Çimento Üretimi :

Fabrikada her biri 80 ton/sa’lik olmak üzere toplam 160 ton/sa üretim kapasiteli 2 adet çimento değirmeni mevcuttur.

Fabrikada çimento üretim kapasitesi ;

782.000 / 0,70 = 1.117.143 ton/yıl kapasite ile üretim yapılmaktadır.

Kapasite artırımı yatırımı kapsamında 80 ton/sa’lik her iki değirmenin kapasitesinde herhangi bir değişiklik yapılmayacak; ancak 132 ton/sa’lik yeni 1 adet değirmen kurularak toplamda 2.380.000 ton/yıl (7.000 ton/gün) çimento üretilmesi planlanmaktadır.



29

7.000 ton/gün x 340 gün/yıl = 2.380.000 ton/yıl

Toplamda 2.380.000 ton/yıl öğütme kapasitesine çıkarmak hedeflenmektedir.

Kapasite artışı sonucunda faaliyetin ekonomik ömrü 25 yıl olarak tahmin edilmektedir. Her yıl periyodik bakım çalışmaları düzenli olarak gerçekleştirilecek olup gerekli revizeler yapılacaktır. Ekonomik ömrünü tamamlayan veya teknolojik sebeplerle revize edilmesi gereken araç ve ekipmanlar yenilenerek veya bakımları yapılarak tesisin uzun yıllar yöreye ve ülkeye hizmet etmesi planlanmaktadır.

Ara ürün olarak üretilen klinker, kovalı bantlar yardımıyla 33.000 ton kapasiteli kapalı klinker stokholünde stoklanmakta olup, planlanan yatırım ile 100.000 ton kapasiteli yeni bir kapalı stokhol kurulacaktır ve tozsuzlaştırılması jet-plus tip filtre ile sağlanacaktır. Mevcut stokholün tozsuzlaştırılması torbalı filtrelerle sağlanmaktadır.

Fabrika 4 adet büyük çimento silosunda yaklaşık 10.000 ton çimento stoklama kapasitesine sahip olup, kapasite artışı ile üretilecek fazla çimento yeni yatırım ile eklenecek olan 10.000 ton kapasiteli kapalı çimento silosunda stoklanacaktır.

Ayrıca üretimde hammadde olarak kullanılan kalker, marn, boksit ve demir konkasörde kırıldıktan sonra fabrika alanında bulunan hammadde stokholünde stoklanmaktadır. Hammadde stokholü kapalı olup tozsuzlaştırma işlemi kırılma ünitesinde ve bant yolları dökülüşlerinde pulverize su verme sistemiyle sağlanmaktadır. Aynı zamanda yeni yatırım ile hammadde karıştırma-ön homojenizasyon işleminin kurulacak olan Preblending ünitesi ile sağlanması planlanmaktadır. Preblending ünitesi kapalı olarak inşa edileceğinden böylece tozsuzlaştırma da sağlanmış olacaktır.

Fabrika alanında kapalı kömür stokholü mevcut olup depolama burada yapılmaktadır. Yatırım kapsamında stokholden kaynaklanan tozu önlemek için torbalı filtrenin kullanılması planlamaktadır.

I.6. Projenin İnşaat ve İşletme Aşamasında Kullanılacak Arazi Miktarı ve Arazinin Tanımlanması

Limak Ergani Çimento Fabrikası Modernizasyon Yatırımı ve Kapasite Artırımı yatırımı mevcut fabrika alanı içerisinde gerçekleştirilecek olup, faaliyet alanının mülkiyeti faaliyet sahibine aittir.

Fabrikanın hemen doğusundan Diyarbakır-Elazığ Karayolu geçmektedir. Yolun karşı tarafında fabrikaya ait lojman ve sosyal tesisler bulunmaktadır.

Limak Ergani Çimento Fabrikası Diyarbakır İli, Ergani İlçesi, Şirinevler Mahallesi’nde L43 a3 Pafta, 2 Ada, 7-8-9-11 Nolu Parseller; 339 Ada, 21 Nolu Parsel; 378 Ada, 2-3-13 Nolu Parseller; 382 Ada, 4-5-6-7-8-9-10 Nolu Parseller; 384 Ada, 1-62-65-66-67-68-69-70 Nolu Parseller; 526 Ada, 1-2 Nolu Parseller; 527 Ada, 6 Nolu Parsellerde 407.007 m2’lik (40,7 ha) açık alan içersinde 35.337 m2’lik kapalı alan üzerinde kuruludur. Parselli alanların mülkiyeti faaliyet sahibine aittir. Mülkiyet Belgeleri Ek 7’de verilmektedir.



30

Faaliyet alanının işaretlendiği Uydu Fotoğrafı Ek 2’de, 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Ek 3’te, Genel Yerleşim Planı Ek 4’te, fabrika yerine ait fotoğraflar Ek 5’te verilmiştir.

Fabrika Ergani ilçe merkezinin kuşuçumu 2 km. Kuzeybatı’sında yer almaktadır. Fabrika alanına en yakın yerleşim yerleri; kuşuçumu 640 m. doğuda bulunan Papazgöl Mahallesi, 780 m. Güneydoğu’da bulunan Kemertaş Mahallesi, 1.170 m. Güneybatı’sında bulunan Bahçekaşı Mahallesi, 1,230 m. Kuzeydoğu’sunda bulunan Saray Mahallesi, 2.770 m. Kuzeydoğu’sunda bulunan Gülberan Mahallesi, 3.550 m. Kuzey’inde bulunan Kavurmaküpü Köyü, 4.120 m. Kuzeydoğu’sunda bulunan Boğazköy, 5.470 m. Kuzeydoğu’sunda bulunan Sabırlı Mahallesi, 5.810 m. Güneybatı’sında bulunan Ortaağaç Köyü’dür.

Söz konusu çimento fabrikası Diyarbakır İl Merkezi’ne yaklaşık 60 km. mesafede yer almaktadır.

Fabrikanın yakınında 8. Bölge Sınırı-Ergani-Diyarbakır Devlet Yolu geçmektedir. 885-11 K.K. Nolu yolun 12+000 km.si üzerinde kurulu bulunan çimento fabrikasına T.C. Ulaştırma Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü 9. Bölge Müdürlüğü tarafından düzenlenen 22.12.2010 tarihli “Geçiş Yolu İzin Belgesi” verilmiştir. Belge Ek 24’te sunulmaktadır.

Diyarbakır Valiliği İl Tarım Müdürlüğü görüş yazısı Ek 35’te sunulmuştur.

I.7. Proje Kapsamında Kullanılacak Makinelerin, Araçların ve Aletlerin Miktar ve Özellikleri

Projenin inşaat ve montaj aşamasında 1 adet 8 tonluk kule vinç, 4 adet 40 tonluk high-up, 5 adet 80-120 tonluk mobil vinç, 1 adet loder, 1 adet paletli ekskavatör, 1 adet lastik tekerli ekskavatör, 2 adet kamyon, 1 adet fore kazık makinesi, 8 adet hazır beton mikseri, 2 adet beton pompasının kullanılması planlanmaktadır. Fabrikada ayrıca binek jeep, pick–up gibi araçlar kullanılacaktır. Fabrika sahasında ihtiyaç duyulacak olan iş makinası ve kamyon gibi araçlarla yapılacak faaliyetlerde firmaya ait iş makineleri kullanılacak ya da dışarıdan hizmet olarak satın alınacaktır. Yatırım sonrasında da mevcut araçlar kullanılmaya devam edilecek olup fabrika bünyesinde yer alan ve ilave edilecek ünitelere ilişkin bilgiler Bölüm I.2. de verilmiştir.

I.8. Proje İçin Seçilen Yer ve Kullanılan Teknoloji Alternatiflerinin Değerlendirilmesi

Proje Yerinin Seçiliş Nedenleri

Limak Ergani Çimento Fabrikası Modernizasyon Yatırımı ve Kapasite Artırımı yatırımı, mevcut fabrika alanı içersinde yapılacaktır. Çimento fabrikasına hammadde sağlayan ocakların yakın olmasından dolayı hammadde nakliye masrafları minimum düzeyde tutulmuş olacaktır. Çünkü klinker üretiminde kullanılan teknoloji gereği su ve karbondioksit kayıpları sebebiyle, hammadde olarak kullanılan kalkerin ancak % 60’ı klinkere dönüşmektedir. Tesisin hammadde kaynaklarına uzak bir noktada kurulması durumunda ocak sahasından üretilecek kalkerin ancak % 60’ı klinkere dönüşecek, üretim



31

esnasında meydana gelen su ve karbondioksit kayıpları sebebiyle buharlaşan % 40’lık kısım gereksiz bir şekilde nakliye edilmiş olacaktır.

Klinker üretiminde ise ülkemizde ve Dünya’da yaygın olarak kullanılmakta olan kuru proses teknolojisi tercih edilmiştir.

Teknoloji Alternatifleri

Çimento üretim prosesleri klinkerin elde ediliş biçimine göre farklılık göstermektedir. Klinker üretiminde başlıca dört ana teknoloji mevcuttur. Bunlar;

� Yaş Proses � Yarı Yaş Proses � Yarı Kuru Proses � Kuru Proses

Şekil 9 Klinker

T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından 2000 yılında yayınlanan Taş ve Toprağa Dayalı Ürünler Sanayi Özel İhtisas Komisyonu Raporu’ nda;

[...] Çimento üretim metod ve teknolojisinde en önemli farklılıklar fırın ünitelerinde kendini göstermektedir. Elektrik enerjisi tüketiminde yaş metodun 20 kws/ton çimento mertebelerinde bir avantaj göstermesine karşın, kuru metot ısı enerjisi tüketiminde yaş metodun 1.450-1.650 kcal/kg klinker tüketimine 700-900 kcal/kg klinker ısı enerjisi tüketimi ile üstünlük göstermektedir.

Yaş sistemde, gerekli tahsisler yapıldıktan ve homojenize edildikten sonra zincirli uzun fırınlara sevk edilen çamur giriş tarafındaki zincir bölgesinde rutubetini kaybeder, orta bölgede kalsine olur çıkış tarafındaki sinter bölgesinde klinkerize olur ve soğutucuya dökülür. Bu sistem ancak hammaddenin çok rutubetli ve sedimanter marn ve kilden oluşması halinde ekonomik olabilir. Ülkemizde yaş fırınların çoğunluğu 1965-1973 yılları arasında üretim kapasitelerinin arttırılması amacı ile 1974 yılından itibaren yakıt tasarrufu sağlamak amacı ile kuru sisteme çevrilmişlerdir. Halen ülkemizde yaş sistemde küçük kapasiteli 2 fırın faaliyetini sürdürmektedir.

Yarı kuru metot, Lepol sisteminde farin eğik bir döner tabak üzerinde % 14-16 rutubetli granül hale getirilmekte, sevk edildiği hareketli ızgarada rutubetini kaybederek kısmen kalsine olmakta ve takiben kısa döner fırında önce kalsinasyon tamamlanmakta, sonra da klinkerizasyon gerçekleşmektedir.



32

Kuru sistemli çimento üretiminde ise konkasörde kırılmış hammadde, farin değirmeninde öğütülerek homojene edilir. Öğütme işlemi sırasında farin, fırından alınan yanma gazları ile kurutulur. Kurutma ve ısıtma işlemleri yaş ve yarı yaş sistemden farklı olarak döner fırında yapılmamaktadır. Bu nedenle fırın boyu diğerlerine göre kısadır. Kuru sistem fırınlarda yalnızca kalsinasyon ve sinterleme işlemleri yapılmaktadır. Ön ısıtıcı ünitesinde döner fırın çıkışındaki gaz siklon kademelerinden geçerken enerjisini vererek soğur, homojene edilmiş farin ise ters istikamette geçerken enerji ile ısınır ve kısmen kalsine olur. Kademe sayısı 4 veya daha fazla olabilmektedir. Kademe sayısı arttıkça ısı tasarrufu artar. Kuru sistem fırınların ön kalsinasyon sistemini de içermesi halinde yakıt döner fırından başka kalsinatörde de yakılmaktadır. Kalsinatöre sekonder hava olarak soğutmadan sıcak gaz alınmaktadır. Ön ısıtıcılı kuru sistem döner fırında fırına girişteki kalsinasyon derecesi en fazla % 40 iken, ön kalsinasyonlu sistemlerde bu değer % 80-90 oranına kadar ulaşmaktadır. Ön kalsinasyonlu döner fırınlarda kalsinatörde düşük kalorili kömür kullanımı sağlanabildiği gibi ısı tüketimi düşer (% 5-10 m) ve fırın kapasitesi artar. Yaş sistem fırınları, kuru sisteme tahvillerinde çok defa 1 veya 2 siklon kademeli ön ısıtıcılar tercih edilmektedir [...] denilmektedir.

Sonuç olarak hammadde vasfı, yüksek kükürt içeriğine sahip yakıtların kullanılabilecek olması, yaş sisteme göre daha düşük ısı enerjisi tüketimi dolayısı ile proje için Avrupa’da ve Türkiye’de yaygın bir şekilde kullanılmakta olan kuru proses teknolojisi seçilmiştir.

BÖLÜM II.PROJE İÇİN SEÇİLEN YER İN KONUMU

II.1. Bölgeye İlişkin Varsa 1/25.000, 1/5.000 ve 1/1.000 Ölçekli Yürürlükte Bulunan Planlar (Bu Planların Proje Özeti Ekine Plan Hükümleri ve Lejant Paftası İle Birlikte Verilmesi ve Aslının Aynıdır Damgasının Vurulması) ve Faaliyet Alanının Plan Üzerinde İşaretlenmesi

Limak Ergani Çimento Fabrikası Diyarbakır İli, Ergani İlçesi, Şirinevler Mahallesi’nde L43 a3 Pafta, 2 Ada, 7-8-9-11 Nolu Parseller; 339 Ada, 21 Nolu Parsel; 378 Ada, 2-3-13 Nolu Parseller; 382 Ada, 4-5-6-7-8-9-10 Nolu Parseller; 384 Ada, 1-62-65-66-67-68-69-70 Nolu Parseller; 526 Ada, 1-2 Nolu Parseller; 527 Ada, 6 Nolu Parsellerde 407.007 m2’lik (40,7 ha) açık alan içersinde 35.337 m2’lik kapalı alan üzerinde kuruludur. Parselli alanların mülkiyeti faaliyet sahibine aittir. Mülkiyet Belgeleri Ek 7’de verilmektedir. Gerçekleştirilmesi planlanan faaliyet de aynı alan içersinde yapılacaktır.

Faaliyet alanının işaretlendiği Uydu Fotoğrafı Ek 2’de, 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Ek 3’te, fabrika yerine ait fotoğraflar Ek 5’te verilmiştir.

Projeye ait yürürlükte olan onaylı 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı bulunmamaktadır.

Fabrikanın kurulu bulunduğu ve yeni yatırımın gerçekleştirileceği parsellerin bulunduğu 1/1.000 Ölçekli uygulama imar planı ve 1/5.000 Ölçekli Nazım İmar Planı GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı Kararı ile onanmıştır ve sanayi alanı olarak belirlenmiştir. 1/5.000 ölçekli Nazım İmar Planı Ek 22’de ve Ergani Belediye Görüş yazısı Ek 23’ te sunulmuştur.



33

II.2. 1/25.000 ve 1/5.000’lik Hâlihazır Harita Üzerinde Faaliyet Alanı Merkezli 1 km’ lik Yarıçap Üzerinde Yer Altı Sularını, Yerüstü Sularını ve Deprem Kuşaklarını Gösterir Analiz, Jeolojik Yapı, Köy Yerleşik ve Sanayi Alanları, Ulaşım Ağı, Enerji Nakil Hatları, Arazi Kabiliyeti, Koruma A lanları, Diğer Stratejik Bölgeler ve Bu Stratejik Bölgelerin Etkilenen Alanlarının Gösterimi

Faaliyet alanı merkezli 1 km’lik yarıçap üzerinde yerüstü suları, köy yerleşik ve sanayi alanları, ulaşım ağı, enerji nakil hatları ve stratejik bölgelerin gösterildiği Faaliyet Merkezli Harita Ek 18’de sunulmaktadır.

II.3. Proje Kapsamındaki Ünitelerin Konumu (Bütün İdari ve Sosyal Ünitelerin, Teknik Altyapı Ünitelerinin Varsa Di ğer Ünitelerin Proje Alanı İçindeki Konumlarının Vaziyet Planı Üzerinde Gösterimi, Bunlar İçin Belirlenen Kapalı ve Açık Alan Büyüklükleri, Binaların Kat Adetleri ve Y ükseklikleri, Sızdırmasız Fosseptik, Depolama Alanları, Yollar, Şantiye Binalarının Gösterilmesi)

Fabrikaya ait tüm üniteler ile idari ve sosyal tesislerin, teknik altyapı ünitelerinin ve diğer ünitelerin proje alanı içindeki konumlarının gösterildiği Çimento Fabrikası Genel Yerleşim Planı Ek 4’te sunulmaktadır.

Planlanan modernizasyon yatırımı ve kapasite artırımı faaliyeti kapsamında kurulacak olan ünite inşaat alanlarına ait bilgiler aşağıda yer almaktadır.

• Konkasör (Kırıcı) Binası

Taşıyıcı sistem : Betonarme karkas Çatı yapısı : Çelik konstrüksiyon üzeri sac kaplama Dış cephe kaplaması : Briket duvar üzeri sıva ve boya İç Cephe kaplaması : Sıva üzeri badana ya da boya Doğramalar : PVC ve demir profil Zemin kaplaması : Şap veya beton kaplama Aydınlatma : Floresan ampül Yol seviyesi altındaki kat sayısı ve toplam yükseklik : 2 kat h:10,40 m Yol seviyesi üstündeki kat sayısı ve toplam yükseklik : 1 kat h:12,20 m Taban oturum alanı : 266 m2 Yol seviyesi altındaki kapalı alan : 2 x 266 = 532 m2 Yol seviyesi üstündeki kapalı alan : 1 x 266 = 266 m2

Toplam Kapalı Alan : 798 m2

• Hammadde Hazırlama (Preblending) Binası

Çapı 87 m, yarım küre şeklinde, çepeçevre 36 adet kolon arasında betonarme perdeli, uzay çatıyı taşıyan çelik konstrüksiyonlu bir yapıdır. Orta merkez yüksekliği 29,35 m, dış kenarların yüksekliği 5,75m.

Taşıyıcı sistem : Betonarme karkas-çelik karkas Çatı yapısı : Uzay çatı sistemi üzeri sac kaplama Aydınlatma : Floresan ampül Taban oturum alanı : 5.942 m2

Toplam Kapalı Alan : 5.942 m2



34

• Farin Değirmeni Binası

Taşıyıcı sistem : Betonarme karkas-çelik karkas Çatı yapısı : Betonarme teras Dış cephe kaplaması : Briket duvar üzeri sıva ve boya İç Cephe kaplaması : Sıva üzeri badana ya da boya Doğramalar : Demir profil Zemin kaplaması : Şap veya beton kaplama Aydınlatma : Floresan ampül Yapı yüksekliği : 37,50 m Taban oturum alanı : 656 m2 Kapalı alan :(253x5)+(196x3) = 1.853 m2

Ek Yapılar : 4 kattan müteşekkir, 27,50 m yüksekliğinde, Farin siklonları binası kapalı alanı :

290x4= 1.160m2 Toplam Kapalı Alan : 3.013m2

• Hammadde Bunkeri Binası

Taşıyıcı sistem : Betonarme karkas Çatı yapısı : Çelik konstrüksiyon üzeri çatı kaplama Dış cephe kaplaması : Betonarme perde üzeri sıva ve boya İç Cephe kaplaması : Betonarme perde üzeri badana ya da boya Doğramalar : Demir profil Zemin kaplaması : Şap veya beton kaplama Aydınlatma : Floresan ampül Yapı yüksekliği : 18,50 m Taban oturum alanı : 213 m2 Kat sayısı : 2 Kapalı alan : 2 x 213 = 426 m2


• Farin/Fırın Torbalı Filtresi

4,50 m çapında 90 m yüksekliğinde betonarme kuleden oluşmaktadır. Taşıyıcı sistem : Betonarme karkas Yapı yüksekliği : 90 m Farin Fırın Torbalı Filtresi : Filtre Yüksekliği (Gövde) : 22 m Filtrenin Kapladığı Alan : 225 m2 Taban oturum alanı : 39 m2


• Önısıtıcı Binası

Taşıyıcı sistem : Betonarme karkas Çatı yapısı : Betonarme teras Dış cephe kaplaması : Betonarme perde üzeri boya İç Cephe kaplaması : Betonarme perde üzeri badana ya da boya Doğramalar : Demir profil Zemin kaplaması : Şap veya beton kaplama



35

Aydınlatma : Floresan ampül Yapı yüksekliği : 96,20 m Taban oturum alanı : 350 m2 Kat sayısı : 8 Kapalı alan : 8 x 350 = 2.800 m2

Toplam Kapalı Alan : 2.800 m2

• Trafo Binası

Taşıyıcı sistem : Betonarme karkas Çatı yapısı : Ahşap oturtma çatı üzeri sac kaplama Dış cephe kaplaması : Briket duvar üzeri sıva ve boya İç Cephe kaplaması : Sıva üzeri badana ya da boya Doğramalar : PVC ve demir profil Zemin kaplaması : Karo veya seramik kaplama Aydınlatma : Floresan ampül Yol seviyesi altındaki kat sayısı ve toplam yükseklik : 1 kat h : 3 m Yol seviyesi üstündeki kat sayısı ve toplam yükseklik : 1 kat h : 5 m Taban oturum alanı : 278 m2 Yol seviyesi altındaki kapalı alan : 1 x 278 = 278 m2 Yol seviyesi üstündeki kapalı alan : 1 x 278= 278 m2


Genel Toplam Kapalı Alan : 13.561 m2

II.4. Arazinin Mülkiyet Durumu, Koordinatları, Faal iyet Alanına Ait Panoromik Fotoğrafların Eklenmesi


Faaliyet alanının işaretlendiği Uydu Fotoğrafı Ek 2’de, 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Ek 3’te, genel yerleşim planı Ek 4’te, fabrika yerine ait fotoğraflar Ek 5’te verilmiştir.



36

Tablo 7 ÇED Alanı Sınır Koordinatları

6o’lik UTM Koordinatları Co ğrafik Koordinatlar

Nokta No Y (Sağa) X (Yukarı) Nokta No Y (Sağa) X (Yukarı)

1. Nokta 565336 4236879 1. Nokta 38,2760234 39,7467226

2. Nokta 565291 4236885 2. Nokta 38,2760807 39,7462088

3. Nokta 565292 4236896 3. Nokta 38,2761798 39,7462212

4. Nokta 565287 4236897 4. Nokta 38,2761892 39,7461642

5. Nokta 565285 4236897 5. Nokta 38,2761893 39,7461413

6. Nokta 565280 4236897 6. Nokta 38,2761897 39,7460841

7. Nokta 565279 4236886 7. Nokta 38,2760906 39,7460717

8. Nokta 565237 4236892 8. Nokta 38,2761477 39,7455921

9. Nokta 565201 4236885 9. Nokta 38,2760873 39,7451799

10. Nokta 565098 4236924 10. Nokta 38,2764462 39,7440060

11. Nokta 565072 4236932 11. Nokta 38,2765202 39,7437095

12. Nokta 564994 4236976 12. Nokta 38,2769223 39,7428219

13. Nokta 564959 4237004 13. Nokta 38,2771772 39,7424243

14. Nokta 564884 4237051 14. Nokta 38,2776062 39,7415712

15. Nokta 564853 4237069 15. Nokta 38,2777706 39,7412185

16. Nokta 564814 4237092 16. Nokta 38,2779807 39,7407747

17. Nokta 564808 4237100 17. Nokta 38,2780532 39,7407069

18. Nokta 564760 4237128 18. Nokta 38,2783090 39,7401607

19. Nokta 564698 4237191 19. Nokta 38,2788812 39,7394577

20. Nokta 564650 4237239 20. Nokta 38,2793172 39,7389133

21. Nokta 564616 4237258 21. Nokta 38,2794909 39,7385263

22. Nokta 564682 4237512 22. Nokta 38,2817751 39,7393041

23. Nokta 564719 4237526 23. Nokta 38,2818986 39,7397284

24. Nokta 564739 4237539 24. Nokta 38,2820143 39,7399582

25. Nokta 564762 4237550 25. Nokta 38,2821118 39,7402222

26. Nokta 564778 4237559 26. Nokta 38,2821917 39,7404059

27. Nokta 564808 4237552 27. Nokta 38,2821265 39,7407483

28. Nokta 564826 4237554 28. Nokta 38,2821432 39,7409542

29. Nokta 564853 4237563 29. Nokta 38,2822224 39,7412638

30. Nokta 564880 4237585 30. Nokta 38,2824187 39,7415745

31. Nokta 564896 4237606 31. Nokta 38,2826068 39,7417593

32. Nokta 565321 4236994 32. Nokta 38,2770608 39,7465618



37

BÖLÜM III. PROJE YER İ ve ETKİ ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELL İKLER İ (Fiziksel ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri ve Doğal Kaynakların Kullanımı)

III.1. Jeolojik Özellikler (Bölge ve Çalışma Alanı Stratigrafik Jeoloji, Jeomorfoloji, Yapısal Jeoloji, Benzersiz Oluşumlar, Mineral Kaynaklar, Heyelan, Çığ, Sel, Kaya Düşmesi, Jeoteknik Değerlendirme (Mühendislik Jeolojisi, Stabilite, Zemin Emniyeti), 1/25.000’lik Harita ve Kesitler, (Genel Jeoloji Başlığı Altında Bölgenin Genel Jeoloji Haritası, İnceleme Alanının Jeolojisi Başlığı Altında Stratigrafik Kesit Konulması)

Bölgesel jeoloji ve inceleme alanı jeolojik özellikleri detaylı olarak aşağıda verilmiştir. Faaliyet yerinin gösterildiği 1/25.000 ölçekli jeoloji haritası Ek 19 ’da sunulmaktadır.

Genel Jeoloji

Bölgesel Jeolojik Özellikler

İnceleme alanında Jeolojik birimler otokton ve allokton olmak üzere iki kısımda incelenir.

a)Otokton Birimler

Midyat Grubu :

İsmini Mardin’in Midyat İlçesinden almıştır. Alton üste doğu Gercüş Formasyonu ve Gaziantep Formasyonu olmak üzere ikiye ayrılır. Alt Eosen yaşlı Gercüş Formasyonu kırmızı, pembe, mor renkli konglomera, kumtaşı, çamurtaşı ile temsil edilir. Tane boyutu 1-3 cm’den oluşan çakıl Eosen yaşlı Gaziantep formasyonu bulunur. Killi-kumlu, tebeşirli kireç taşlarından oluşan birim kirli beyaz, krem renk tonuna sahiptir. Bal fasilli ve karstik yapılara sahiptir.

Fırat Formasyonu :

Alt Miyosen yaşlı formasyon daha çok pembe, krem renkli sert kristalize kireçtaşlarından oluşur. Resifal kireçtaşı litolojisinde olan birim, bol alg-mercan ve kavkılıdır. Taban kısımlarında yerel olarak çakıllı kireçtaşı seviyesi gözlenir.

Lice Formasyonu :

İnceleme alanında çok geniş alanlar kaplayan birim, Alt Miyosen yaşındadır. Kumlu, Killi ve kireçtaşı bantları içermektedir. Kalınlığı 1000 m2‘ye kadar varan istifle fosil gözlenmektedir.

Şelmo Formasyonu :

Üst Miyosen yaşlı formasyon tutturulmamış çakıltaşı, kiltaşı ardalanmasından oluşur. Bol çapraz tabakalı olan birim, gri- beyaz renklidir.



38

b) Allokton Birimler

Karadut Karmaşığı :

Kretase yaşlı Karadut formasyonu krem, kirli beyaz gri renkli kumtaşı, kiltaşı ortalamasından oluşur. Yer yer dört yumrulu kumlu kireçtaşı tabakaları da mevcuttur. Tanelerde derecelenme ve çimentolaşma mevcuttur.

Koçali Karmaşığı :

Juro-alt kretese yaşlı Koçali Karmaşığı olarak adlandırılanlar, birim serpantinit, gabro, bazalt tüt ve piroklastlardan oluşur. Genelde yeşil renk tonlarına sahiptir. Kalınlığı 300 m. civarındadır.

Çüngüş Formasyonu :

Eosen-Alt Miyosen yaşlı formasyonun litolofisi kumtaşı-kiltaşı ardalaşmasından oluşur. Gri, krem renginde karbonat çimentolu olup, ince katmanlıdır. Tabaka duruşları kısa mesafede sıkça değişmektedir. Kil taşlarının yoğun olduğu kısımların topografyası fazlaca düzleşmiştir.

Pötürge Metomorfitleri :

Adını Malatya’nın Pötürge ilçesinde alan birim gnays, şilt litolojisindedir. Metamorfiklerin tepe kısımlarında kristalize beyaz mermerler bulunun. Krem, bej renk tonlarına sahip üstü geniş alanlara yayılmıştır.

Metemorfizma ve Mağmatizma:

Diyarbakır İli’nde gerçekleşen volkanik oluşumlar yaklaşık 10.000 km2’lik bir alana yayılan volkanikler bazalt litolojisinde olup, yer yer piroklastikler şeklinde çıkış yerleri hakimdir. Ana çıkış yerleri K-G açılma çatlağı şeklinde olan Karacadağ civarıdır. Bu bazaltlar orta miyosenden itibaren Arap plakası ile Anadolu plakasının çarpışması sırasında sıkışma sonucu kuvver dinyelemesine bağlı olarak polisen K-G yönlü impaktejen türlü riftlerden monta yükselimi vasıtasıyla meydana gelen kıtasel plato bazaltlarıdır. Bunları oluşturan ana mağma, üst montonun kısmı ergimesi sonucu meydana gelmiştir. Kuzey kısımlarda ise bitli, metomortizlerinin devamı olan pötürge metomortikleri bulunur. Oldukça kıvrımlı, ezilmiş, kayak topluluğuna sahip bu metomortikler bol kıvrım ve olaylara sahiptir.

Tektonik ve Paleocografya

İlde gerçekleşen tektonik faaliyetler; Jeolojik süreç içinde çalışma alanımız ve yakın çevresi önemli tektonik olaylara maruz kalmıştır. Bunun sonucu olarak pek çok tektonik yapı gelmiştir. Gelişen bu yapılar Anadolu levhası ile Arabistan levhalarının üst kretose'den günümüze değil birbirleriyle olan karşılıklı hareketlerin sonucudur. Çalışma alanı geneli Güneydoğu Anadolu kurum kuşağı içerisinde yer alır. Kuzey alanlarda Güneydoğu Anadolu bindirme kuşağına yaklaşıldığından tektonik yapılarda artış gözlenir. Bölgede en önemli kurumlanma olayı, orta-üst miyosen döneminde Arap ve Anadolu levhalarının çarpışmaya başlaması sonucu meydana gelmiştir. Bu kıvrımlanma sonucu,



39

yaşlı yaşlı birimler ile üste gelen genç birimler hep birlikte kıvrımlanmış ve bölgenin bugünkü kıvrımlı topoğrafyası meydana gelmiştir.

İlde ve çevresinde özellikle tortul kayaçlar içinde çok sayıda fosil tespit edilmiştir. Örnek olarak numulit assilina, miogypsina, alveolina gibi fosiller gösterilebilir.

İnceleme Alanı Jeolojik Özellikleri

Etüt alanı ve çevresi;jeolojik süreç içerisinde önemli tektonik olaylara maruz kalmıştır. Bunun sonucunda pek çok tektonik yapı gelmiştir.Gelişen bu yapıların Anadolu levhası ve Arap Levhalarının üst kretaseden günümüze değin birbirleriyle olan karşılıklı hareketlerin sonucudur.

Bölgede en önemli kıvrımlanma olayı Orta Üst Miyosen döneminde Arap ve

Anadolu levhalarının çarpışmaya başlaması sonucunda meydana gelmiştir.Bu kıvamlanma sonucu yaşlı birimler hep birlikte kıvamlanmış ve bölgenin bu günkü kıvrımlı topografyası meydana gelmiştir.Diyarbakır bazaltları üzerinde önemli bir kırık hattı gelişmemiştir.

Çalışma alam ve bölgenin geneli, Güneydoğu Anadolu Bindirme hattının

güneyindeki, kenar kıvrımları kuşağında yer alır. Genelde kuzey alanlarda ana bindirme kuşağına yaklaştıkça tektonik yapılarda artış gözlenir. Güney alanlar nispeten daha sakin olup, tektonik yapılar kıvrımlar şeklindedir. Bölgede; Bindirmeler, Ekaylar, Antiklinaller ve Senklinaller ilginç gelişmeler göstermektedir. Kuzeyden gelen etken kuvvetler, formasyonların doğu-batı istikametinde kırılma ve birbirleri üzerine bindirmelerine sebep olmuştur.

Ergani ilçesinin kuzeyinde; Eosen kireçtaşlan Alt Miyosen fîlişleri üzerine şarye

olmuşlardır. Bu bindirme hattı batıda Ergani dolaylarından, doğuda Lice ilçesine doğru uzanır. Dice'den sonra iki üç sıra halinde doğuya doğru devam eden bindirme faylarının başka faylarla kesilip atıldıkları görülür. Güneydeki Alt Miyosen çökellerinde tektonik yapılar, Antiklinal ve Senklinal kıvrımlar şeklindedir. Kıvrım eksenleri genellikle NE-SW istikametindedir.(İmamoğlu 1993) Faaliyet alanı jeoloji haritası Ek 19’da sunulmuştur.

Ergani İlçesi ve Çevresinde mostra veren belli başlı jeolojik birimler; geniş bir

alanda tersiyer, daha küçük bir alanda ise Mesozoik yaşlı formasyonlar şeklinde mostra vermektedir. Bu formasyonlar aşağıdaki gibi tanımlanmıştır.1

1 LİMAK Ergani çimento fabrikası, kapalı Klinker Stokholü, TEKNİK ETÜT RAPORU



40

Şekil 10 Bölgesel Stratigrafik Kesit



41

III.2. Doğal Afet ve Deprem Durumu

III.2.a. Doğal Afet Durumu (Heyelan, Kaya Düşmesi, Çığ ve Su Baskını Gibi 7269 Sayılı Yasa Kapsamındaki Afet Durumuna Yönelik Açıklamalar)

Heyelan ve Çığlar:

İl, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bulunduğundan karasal iklime sahiptir. Bu bakımdan fazla yağış almadığından ve geçmiş dönemlerde yapılan orman tahribatı nedeniyle bitki örtüsü bakımından fakirdir. Ayrıca merkezde bulunan Karacadağ'ın volkanik etkilerinden dolayı yüzeyde bazalt bir tabaka bulunmaktadır. Yağışların fazla olmamasıyla birlikte ilçelerimizin bazılarında (Kulp, Lice, Hani, Çermik, Çüngüş) heyelan ve kaya düşmesi afetleri zaman zaman meydana gelmektedir.

Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’nce zaman zaman oluşan bu olaylara yerinde müdahale edilerek gerek hak sahibi çalışmaları gerekse etüt çalışmaları, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nca koordineli olarak yapılmaktadır.

Seller:

Diyarbakır havzasında fazla yağış olmadığı için taşkınlıklar pek görünmez. Bununla beraber normal iklim alınımlarına göre sel afeti olmaktadır. Bunun nedeni il ve ilçe merkezlerinde altyapı yetersizliğinden kaynaklanmaktadır.

Orman ve Otlak Yangınları:

İlde orman yangınları pek görünmez. Ancak İlde yaz aylarında anız yangınları çok yaygın olarak yapılmaktadır. Son yıllarda anız yakılması yasaklanmış olup, bu yasaklara uyulması için ilgili kuruluşlarla işbirliği halinde denetimler yapılmaktadır.

Fırtınalar:

İlde kış mevsiminin belirli zamanlarında şiddetli rüzgârlar sık olmamakla beraber meydana gelmekte ve herhangi bir afet fırtınası olayına rastlanmamıştır.

Etüt edilen parsel ve yakın çevresinin; 7269 Sayılı Yasa gereği İnceleme alanı heyelan, kaya düşmesi, su baskım ve kayma tehlikesi gibi özellikler arz etmemektedir.1

1 LİMAK Ergani çimento fabrikası, kapalı Klinker Stokholü, TEKNİK ETÜT RAPORU SF:18



42

III.2.b. Deprem Durumu (Faaliyet Alanını İçine Alan Büyük Ölçekli Diri Fay Haritasının Eklenmesi, Raporda Fayların Proje Alanına Uzaklıkları ve Etkileri, İnceleme Alanı ve Çevresinin Diri Fay Haritasında Yeri Belirlenerek İnceleme Alanının Kaçıncı Derece Deprem Bölgesinde Yer Aldığı ve Yapılacak Yapıların İlgili Deprem Yönetmeliğine Göre İncelenmesi, Son Dönemlerdeki Depremler, Türkiye Deprem Bölgesi Haritasının Eklenmesi)

İl dahilinde muhtemel afet taraması ve tespitleri büyük ölçüde tamamlanmıştır. Hazırlanan jeolojik etüt raporları doğrultusunda afet alanlarının tespiti yapılıp İmar planı olan yerlerde İmar Planlarına, Bayındırlık ve İskân Bakanlığının Bakanlar Kuruluna teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca bu alanlarla ilgili olarak Afete Maruz Bölge kararı alınmış ve mahallinde ilan edilmiştir.

T.C. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı tarafından hazırlanmış ve Bakanlar Kurulu’nun 18.04.1996 tarih ve 96/8109 sayılı kararı ile yürürlüğe girmiş olan Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası’na göre fabrika alanının da içinde bulunduğu Diyarbakır İli, Ergani İlçesi, I. derece deprem bölgesinde yer almaktadır. Diyarbakır ili deprem haritası aşağıdaki şekilde sunulmaktadır.

Şekil 11 Diyarbakır İli Deprem Haritası (www.deprem.gov.tr)

Etüt alanına en yakın fay sistemi kuzey yönünde yaklaşık 10-15 km. uzaklıkta yer alan yer yer DB yer yer GB-KD doğrultulu uzanan Güneydoğu Anadolu bindirme kuşağıdır.Bir bölgenin depremselliği hesaplanırken; depreme neden olabilecek fayın; varlığı, cinsi, niteliği, boyu, doğrultusu ile birlikte deprem periyotları, bölgenin fay zonuna olan uzaklığı ve zemin özellikleri birlikte ele alınıp değerlendirilmelidir.



43

Güneydoğu Anadolu Bindirmesi / Bitlis-Zagros Kenet Kuşağı (BZKK): 1

Etüt alanını etkileyebilecek fay; Ergani ilçesine yaklaşık 15 km mesafede ilçenin kuzeyinden geçen Tetis Denizi tabanının Avrasya Plakası altına dalarak yitiminden sonra, kıta-kıta çarpışması sınırında gelişen bir yapı olan Bitlis-Zagros Kenet Kuşağı (BZKK), Güneydoğu Anadolu Bölgesinin kuzey kenarı boyunca gelişmiştir. Bu bindirme fayı, İran’daki Zagros Bindirme Kuşağı’nın devamı şeklinde olup, doğudan batıya doğru Hakkari, Beytüşşebap, Narlı, Pervari güneyi, Kozluk, Kulp, Lice kuzeyi, Ergani kuzeyi, Çüngüş ve Çelikhan’dan geçer. Bu kesimde, DAFZ tarafından atıma uğrayan BZKK, Gölbaşı kuzeyinde tekrar ortaya çıkmaktadır. Batıya doğru iki bindirme halinde devam eden BZKK’nın bir kolu Kahramanmaraş’tan, diğer kolu da daha kuzeyden geçip, Andırın doğusunda güneye dönerek belirsizleşir.

Şekil 12 Güneydoğu Anadolu Bölgesi Fay Haritası

Hakkâri–Narlı yöresinde Yüksekova karmaşığı, Narlı–Kulp–Lice yöresinde Bitlis metamorfikleri, Ergani–Çüngüş yöresinde Maden karmaşığı, Çüngüş–Çelikhan yöresinde Pötürge metamorfikleri, daha batıda ise Engizek Grubu, Arap Plakası üzerindeki çökellere bindirmektedirler. Anadolu Plakası ile Arabistan Plakası arasındaki ilk kıta-kıta çarpışması Bitlis metamorfikleri boyunca meydana gelmiştir. Hazro yöresinde Paleosen öncesinde, Mardin- Derik yöresinde ise Eosen öncesinde, bu çarpışmaya paralel yapılar.

Diyarbakır ili Ergani ilçesi, Afet İşleri Genel Müdürlüğü deprem haritasına göre 1. Derece deprem bölgesinde yer almaktadır. Çalışma alanı ve yakın çevresinde son yüzyıllık bir dönemde meydana gelen depremler incelendiğinde , bu depremlerin, en önemlisinin Lice depremi olduğu görülür. Lice depremi 06.04.1976 yılında meydana gelmiş olup

1 GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ ve YAKIN YÖRESİNİN DEPREMSELLİĞİ

D.Ü.Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi 9, 93-103 (2007)



44

Rihter ölçeğine göre 6.6 magnitütünde olmuştur.( Demirtaş, R.). En son 1 mayıs 2003 tarihinde günün saat 03,27 de Doğu Anadolu bölgesinde yer alan Bingöl İli’nde Mw; 6.4 büyüklüğünde bir deprem meydana gelmiştir. Dış merkez üssü Bingöl şehrinin 15 km. kuzeyine rastlayan, orta büyüklükteki bu depremde Güneydoğu ve Doğu Karadeniz yöresinde olmak üzere 176 yurttaşımız hayatım kaybetmiş, 500 den fazla kişide yaralanmıştır.Depremde Bingöl Kent merkezinde bazı binalar tamamen yıkılmış çok sayıda binada ise; orta ve ağır hasar gelişmiştir. BİNGÖL’de meydana gelen bu deprem; yıkıcı sonuçlara neden olup; yatılı bölge İÖO yıkılmış ve yüzlerce insanın ölmesine sebep olmuştur.

Bunun yanında GABK ve DAF Fayları boyunca küçük magnitütlü depremler sıkça

meydana gelmektedir. Doğu Anadolu Fay kuşağı (DAF) etüt alanına yaklaşık 35-40 km., bindirme kuşağı ( GABK) ise yaklaşık 10-15 km. uzaklıkta yer almaktadır.

Tablo 8 Bölgede meydana gelen önemli depremler

Kaynak: Bayındırlık ve İskan İl Müdürlüğü-2009

Bölgenin Depremselliği;

Yerleşim Yeri Deprem Bölgesi Diyarbakır (M) 2 Mermer 2 Pirinçlik 2 Bismil 2 Salat 2 Tepe 2 Çermik 1 Yoğun 1 Çınar 2 Ovabağ 2 Çüngüş 2 Dicle 1 Eğil 1 Ergani 1 Ahmetli 1 Hani 1 Hazro 1



45

Kocaköy 1 Kulp 1 Ağaçlı 1 Akçasır 1 Hamzalı 1 Silvan 1 Bağdere 1 Çatakköprü 1

Kaynak: Bayındırlık ve İskan il Müdürlüğü-2009

14 Temmuz 2007 tarih ve 26582 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik ile 06.03.2007 tarih ve 26454 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik’in (Değişiklik: 26.02.2007 tarih ve 26454 sayılı Resmi Gazete) hükümlerine uyulacaktır.

Faaliyet alanına ait 15.03.2007 tarihinde TMMOB Gaziantep Jeoloji Mühendisleri Odası İl temsilciliğince onaylanan Limak Madencilik Yapı Çimento San. Ve Tic. A.Ş. Diyarbakır Ergani İmar Planına Altlık Oluşturacak Plana Esas Gözlemsel Zemin Etüt Raporu Ek 21’de sunulmaktadır. Proje sahasına ait Diri Fay Haritası Ek 20’de sunulmaktadır.

Proje alanında imara esas jeoteknik- jeofizik etüt çalışmaları ve sismik çalışmalar ilgili şartnamelere uygun olarak faaliyet sahibi tarafından yaptırılacaktır.

III.3. Hidrojeolojik Özellikler ve Yeraltı Su Kayna klarının Mevcut ve

Planlanan Kullanımı, Faaliyet Alanına Mesafeleri ve Debileri (Sahanın Genel Karakteri, Yeraltı Su Seviyesi, Yeraltı Suyundan Faydalanma Durumu, Mevcut Her Türlü Keson, Derin, Artezyen v.b. Kuyu)

İnceleme alanı çevresinde açılan sondajlarda, yeraltı suyunun 150-200 m civarında olduğu gözlenmiştir. Bu değerler mevsimsel olarak değişmektedir.

Bölgenin jeolojik yapısı incelendiğinde memba niteliğindeki kaynakların Karacadağ bölgesindeki bazalt formasyonundan beslendiği anlaşılmaktadır. Bazaltların normal bir yer altı su napı yoktur. Ancak damar halindeki bazalt çatlaklarının eklem ve çatlaklarına bağlı olarak batı istikametindeki yayvan vadilerle beslenen mevzi suların oluşturduğu bir yeraltı mevcuttur. Bu nedenle açılan kuyulardaki yer altı suyu derinliği 2–10 m arasındadır.

Şelmo Formasyonu genellikle kili, siltli kumtaşı ve çakıl taşı marnlı seviyelerin ardalanmasından oluşmuştur. Hakim litoloji kil olup, genelde geçirimsiz bir birim oluşturmuştur. Kuzeyde Deve geçidi deresi, güneyde Havar çayı vadilerinde bazalt örtüsü altında görülmeleri Karacadağ volkanikleri altında sürekli yayıldığını göstermektedir. Bu formasyon az da olsa altı suyu taşımaktadır. Şelmo formasyonunun yer altı su tablasının ortalama statik seviyesi 5–15 m. arasındadır ve yeraltı su tablası genelde topoğrafyaya uygunluk göstermektedir.

Midyat formasyonu kireçtaşı yapısındadır. Bazalt örtüsünün altındaki Şelmo sonra yer yer çakıltaşlı marnlı yapıdaki Çermik formasyonun altında yer almaktadır. Bu



46

formasyon Akifer yapısındadır. Diyarbakır İli’nde acil içme suyu kapsamında Dicle nehri kıyısında Hamidiye mevkiinde açılan derin içme suyu kuyularında statik seviyenin 25–30 m. olduğu gözlenmiş, bu da akifer basıncının yüksek olduğunu göstermektedir.

Fabrikanın içme ve kullanma suyu ve diğer amaçlı su ihtiyacı, fabrika ve lojman sahasında farklı koordinatlarda bulunan DSİ Genel Müdürlüğü X. Bölge Müdürlüğü’nün izni ile açılmış 8 adet derin su kuyusundan karşılanmaktadır. Yeraltısuyu kullanma belgeleri ile içme ve kullanma suyu analiz raporu Ek 9’da verilmiştir.

Yeraltı ve Yerüstü Suları

Diyarbakır çevresindeki yeraltı su kaynakları iki ayrı akifer şeklindedir. Bunlar üstte bazalt ve derinlerdeki kalker akiferdir. (yaklaşık 300 m derinlikte ). Üstteki akiferin ortalama 0–60 m arasında değişir. Kentdeki yer altı sularının doğal drenaj sistemleri, bazalt ve kalker akifer için farklıdır. Bazalt akiferin drenaj alanı Karacadağ’ın tepesinden Dicle Vadisi’ne kadar olan sahadır. Kalker akifer drenaj alanı ise Diyarbakır’ın yaklaşık 30–35 km. kuzeyinden itibaren yayılım gösteren Silvan-Midyat formasyonu ile Diyarbakır’ın 25–30 km. güneyinden itibaren yayılım gösteren Midyat formasyonudur.

Su Kaynakları Potansiyeli

Yerüstü Suyu Toplamı : 6905 hm3

Dicle Havzasından : 6520 hm3 Fırat Havzasından : 385 hm3 Yeraltı Suyu : 350 hm3

Toplam Su Potansiyeli : 7255 hm3 Dicle nehri Akışı : 7128 hm3

Sinek Çayı Akışı (Fırat’tan) : 200 hm3 Toplam Su Akışı : 7328 hm3

III.4. Alana ve Yakın Çevresine İlişkin Hidrolojik Özelliklerin Verilmesi, Yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı, Faaliyet Alanına Mesafeleri ve Debileri

Proje sahası Büyük Akarsular Havzası Haritasında da görüldüğü gibi Fırat-Dicle Havzasında ( Dicle Nehri ve Kolları Batı Bölümü ) bulunmaktadır.



47

Kaynak:EİE

Şekil 13 Büyük Akarsu Havzaları Haritası

Proje sahasının da içinde bulunduğu Fırat-Dicle Havzasında ( Dicle Nehri ve Kolları Batı Bölümü ) ait harita aşağıdaki şekilde sunulmaktadır.

Kaynak:EİE

Şekil 14 Fırat-Dicle Havzasında ( Dicle Nehri ve Kolları Batı Bölümü )Ait Harita



48

III.4.a. Projenin Göl, Baraj, Gölet, Akarsu ve Diğer Sulak Alanlara Göre Mesafesi

Diyarbakır İli’nde yer alan bazı göl, baraj, gölet, akarsu ve diğer sulak alanlar aşağıda detaylandırılmıştır.

Akarsular

Diyarbakır’daki Akarsular (Yukarı Dicle Havzası) etüt sahası doğar. Hepsi birleşerek tek bir noktada ovayı terk eder. En önemli akarsu Dicle nehri olup, diğerleri onun kollarıdırlar.

Etüt sahasının kuzeybatısında Hazar Gölü yakınlarından doğan Maden Çayı ile,

kuzeydeki Altıkardaş Dağı eteklerinden nehrini meydana getirirler. Önceleri güneye doğru akan Dicle Nehri, Diyarbakır’ın hemen doğusundan geçerek Fabrika köyü civarında doğuya doğru yönelir ve ovayı doğu-batı yönünde kat eder. Dicle Nehri, batıdan Devegeçidi ( Furtaşko ) Çayı ve Fabrika (Dankıran) Deresi’ni, güneyden Karasu, Göksu, Seyhan ve Savur Çayları’nı, kuzeyden ise Ambar Çayı, Kuru Çay, Pamuk Çayı, Salat Çayı, ve en önemlisi Batman Çayı’nı alır. Bu kollardan Batman Çayı hariç, diğerlerinin suyu yazın çok azalır. Batman Çayı ise, Dicle’nin en büyük kolu olup, etüt sahasının kuzeydoğusundan doğar. Malabadi köprüsünden itibaren ovaya dahil olur. Güneye doğru akarak Zivi Köyü yakınlarında Dicle’ye karışır. Bu nokta aynı zamanda Dicle Nehri’nin etüt sahasını terk ettiği yerdir. Bu noktadan itibaren Dicle Nehri’nin drenaj alanı etüt sahasının alanına eşit olup, 20.000 km2’ye yakındır. Yapılan ölçümlere göre, Dicle Nehri, Batman Çayı’nı da aldıktan sonra etüt sahasını terk ederken, 18,956 m3/sn su akıtmaktadır.

Göller, Göletler ve Rezervuarlar

Diyarbakır İli'nde doğal göl yoktur. Fakat ırmakların üzerinde yapılmış ve yapılmakta olan Barajlarla Diyarbakır yakında çok önemli bir 'Göller Yöresi' olmak durumundadır. Devegeçidi Baraj Gölü İlin ilk yapay su birikintisidir. Karakaya Baraj Gölü, Atatürk Baraj Gölü, Kral kızı Baraj Gölü, Dicle Baraj Gölü, Göksu Baraj Gölü bunların en önemlileridir. Barajlar İl ekonomisine büyük yararlar sağlayacaktır. Baraj gölleri de halkın eğlence, dinlence gereksinimini karşılayacak ve turizm, Rekreasyonel hareketler canlılık kazanacaktır. Baraj göllerinin oluşturduğu bu geniş su yüzeyleri buharlaşmayı arttıracağı için iklim özelliklerinde değişmeler de beklenebilir.

İlde mevcut olan Göletlerin toplam rezervuar yüzeyleri 127 ha. olup, göletlerle ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir.

Ortaviran Göleti: Diyarbakır'ın 50 Km. güneyinde ve Çınar İlçesi'nde bağlı Ortaviran Köyü'nün 1.5 km batısında olup,Gölün rezervuar yüzeyi 28 ha.'dır. Gölet, Mardin -Mazıdağı yöresinin sularını toplamaktadır. Aşağı Ortaviran, Yukarı Ortaviran, Lüküs, Gölkesen ve Curan Köylerinin içme suyunu sağlayan gölet ayrıca 125 hektarlık alanı sulamaktadır.

Gözegöl Göleti : Diyarbakır'ın batısında kente 25 km uzaklıkta olup, Gölün rezervuar yüzeyi 65 ha.'dır. Dengecük, Bücük, Gürzo, Demalan, Cankatran ve Hestiyan yörelerinde 550 hektar alanı sular. Ayrıca büyükbaş hayvanların içme suyu gereksinimini de bu gölet karşılar.



49

Kurtkaya Göleti : 1970'de yapılmış olup, Gölün rezervuar yüzeyi 5 ha.'dır. Gölet 9.000 ha'lık bir alanı sular.

İlde bulunan diğer göletler ise; Beşpınar Göleti; Gölün rezervuar yüzeyi 5,5 ha.'dır. Kabaklı Göleti; Gölün rezervuar yüzeyi 6 ha.'dır. Halilan Göleti (Çermik); Gölün rezervuar yüzeyi 17,5 ha.'dır. Künreş Göletidir (Çınar); Gölün rezervuar yüzeyi 4,5 ha.'dır.

İçme Suyu Temin Edilecek Olan Kaynaklar:

Dicle Barajı: Diyarbakır 2025 yılı projeksiyonuna göre planlanan Dicle Baraj Gölünün arıtması tamamlanmış olup, arıtmadan kazanılan su şehir suyu dağıtım sistemine bağlanmıştır. Barajdan arta kalan su, Diyarbakır, Ergani, Çınar ve Bismil ovalarında yaklaşık 130.000 ha araziyi sulayacaktır. Habaş Pınarı: İlin yaklaşık 35 km güney batısında Karacadağ eteklerinde bulunan bir kaynaktır. Bu kaynak bazalt formasyonu kaynaklı olup, anılan bölgede yüzeyden akmaktadır. İdaremiz bölgeye ait kamulaştırma, proje inşaatı gibi çalışmaların hazırlığına başlamıştır.

İl Sınırları Dahilindeki Barajlar

Baraj Rezervuarı Yüzeyleri : 50.272 ha Atatürk Barajı : 2.452 ha (81.700 ha) Batman Barajı : 3.100 ha Devegeçidi Barajı : 3.214 ha Dicle Baraji : 2.650 ha Dibni Barajı : 4.160 ha Dilaver Barajı : 71 ha Ergani Barajı : 89 ha Göksu Barajı : 390 ha Ilısu Barajı : 3.750 ha Karakaya Barajı : 1868 ha (29.800 ha) Kale Barajı : 960 ha Kıbrıs Barajı : 152 ha Kralkızı Barajı : 6000 ha Kolluder Barajı : 273 ha Lice-Hani Barajı : 340 ha Oyuklu Barajı : 45 ha Silvan Barajı ve ara depolamalar : 20.758 ha

Sulak Alanlar

Sözleşmenin1 amacı bakımından, doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suları durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu, denizlerin gelgit hareketlerinin çekilme devresinde altı metreyi geçmeyen derinlikleri kapsayan, başta su kuşları olmak üzere canlıların yaşama ortamı olarak önem taşıyan bütün sular, bataklık, sazlık ve turbiyeler ile

1 3958 sayılı Kanunla uygun bulunup 17/5/1994 tarihli ve 21937 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan "Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkında Sözleşme (Ramsar Sözleşmesi)"



50

bu alanların kıyı kenar çizgisinden itibaren kara tarafına doğru kalan yerlere ekolojik açıdan sulak alanlar denir.1

III.4.b. İçme, Kullanma ve Sulama Amaçlı Kullanım Durumları

Tablo 9 Diyarbakır içme suyu kaynaklarının adı, kaynak yeri, bağlı olduğu bölge

S. N. Kaynağın Adı Kaynağın Türü Kaynağın Yeri

1 Gözeli Derin Kuyu İlin 13 km. batısında 2 Gözeli Kaptaj İlin 13 km. batısında 3 Yeniköy Derin Kuyu Hava Kuv.Kuzey sınırına par. Şeh.Mrk 4 Hamidiye Derin Kuyu İlin 4 km.Kuzeydoğusunda dicle neh.pa 5 Toplu Konut Derin Kuyu İlin 6 km. kuzeyinde 6 Koşuyolu Derin Kuyu Şehir Bağlar Semtinin Merkezinde 7 Azizye Derin Kuyu İlin 4 km. kuzeyinde 8 Orman Fidanlığı Derin Kuyu İlin 5 km. kuzeyinde 9 Sanayi Sitesi Derin Kuyu İlin kuzeyinde Sanayi Bölgesinde 10 Nesrin Küme Derin Kuyu Şehir Mrk.'den Elazığ yolu 6 km'de 11 Sümer Park Keson Kuyu Sümer Halı Fab. Şehir Merkezi 12 Benusen Derin Kuyu Şehrin güneyinde gecekondu Böl. 13 DDY Keson Kuyu Şehir Merkezi DDY Gar sahasında 14 Eski Tekel İçki Fab. Keson Kuyu Hastaneler mevkii 15 Tekel Yaprak Tütün Derin Kuyu Elağız yolu 5.km'de 16 Anzele Kaynak Şehir merkezi çift kapı mevkii 17 İçkile Kaynak İlin eski şehir merkezi ilin doğusunda 18 Alipınar Kaynak Şehir merkezi, ilin merkezi

Kaynak: DİSKİ Genel Müdürlüğü

İçme suyu kaynaklarına ait debi verileri aşağıdaki gibidir.

1) Gözeli 1. Toplama deposu ( Eski depo )

Ölçü Tarihi Debi

01.06.1999 0,248 ( 248 lt/s )

2) Gözeli üst toplama deposu ( Yeni depo )

01.06.1999 0,387 ( 387 lt/s

Not: Bir adet kuyu çalışmıyor.

3) Şehir içi toplama ( Eski Tofaş Toptancılar sitesi yanı )

04.06.1999 0,595 ( 595 lt/s )

4) Anzele

02.06.1999 0,135 (135 lt/s ) (**)

5) İçkale

1 2872 Sayılı Çevre Kanunu ve Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği



51

02.06.1999 Ölçülemedi. (**)

6) Alipınar

02.06.1999 Ölçü anında kuru. (*)

7) Hamidiye

01.06.1999 0,147 (147 lt/s ) (*)

8) Yeniköy

02.06.1999 Kuyu, alet ile ölçülemedi. (***)

9) Sanayi sitesi

02.06.1999 Kuyu, alet ile ölçülemedi. (*)

10) Eski Tekel içki fabrika kesonu

02.06.1999 Kuyu, alet ile ölçülemedi. (*)

Kaynak: DİSK Genel Müdürlüğü

(*) Kullanım Dışı

(**) Hevsel Bahçelerinin sulanmasında kullanılmaktadır.

(***) Ye şil alan sulamasında kullanılmaktadır.

Rapora esas proje alanı; içme kullanma suyu temin edilen baraj, göl koruma alanında kalmamaktadır.

III.5. Flora ve Fauna [Proje Alanı ve Etki Alanında Bulunan Türler, Endemik Türler, Yaban Hayatı Türleri ve Biyotoplar, Ulusal ve Uluslararası Mevzuatla Koruma Altına Alınan Türler, Bu Çalı şmaların Hangi Dönemde Yapıldığı, Nadir ve Nesli Tehlikeye Düşmüş Türler ve Bunların Yaşama Ortamları, Bunlar İçin Belirlenen Koruma Kararları ve Tehlike Kategorileri nin Red Data Book’ a Göre İrdelenmesi, Flora Tablosunun Oluşturulması, Av Hayvanları ve Bunların Popülasyonu İle Yaşama Ortamları, Merkez Av Komisyonu Kararlarına Göre İncelenmesi, Faunanın Uygun Formda Düzenlenmesi, Bern Sözleşmesi Kapsamında Bulunan Türlerin Belirlenmesi, Proje Faaliyetlerinden Etkilenecek Canlılar İçin Alınması Gereken Koruma Önlemleri (Flora-Fauna Tespitinin Kim Tarafından, Hangi Tarihlerde Yapıldığının Belirtilmesi)]

Flora ve Faunası

Bitki ve hayvanların yeryüzündeki dağılımları homojen değildir. Fauna ve flora belirli fiziksel ve biyotik faktörler altında farklı ekosistemlere özgü olarak yayılış ve



52

dağılım gösterirler. Buna bağlı olarak Biyocoğrafik veya Zoocoğrafik alanlar kendine has fauna ve flora elemanlarına sahiptir1.

Flora

Rapora konu sahada yer alan fabrika, 1984 yılından beri işletilmekte olup, alanda doğal vejetasyon örtüsü yerine faaliyet sahibinin üniteler arasında yapmış olduğu ağaçlandırmalar yeşil dokuyu oluşturmaktadır.

Süregelen çevre düzenlemeleri ile fabrikanın daha estetik bir görünüm kazanması için yaklaşık 70.000 m2 alan yeşillendirilmiştir. 30 farklı türden oluşan toplam 16.429 adet ağaç dikimi gerçekleştirilmi ştir.

Proje alanı flora bölgeleri dikkate alındığında İran-Turan Fitocoğrafya Bölgesi’ne girmektedir. P.H. Davis’in (Flora of Turkey and The East Aegean Islands) grid sistemi açısından bakıldığında ise B–7 karesinde bulunmaktadır.

Şekil 15 Proje alanının gösterildiği Türkiye bitki coğrafyası haritası (Kaynak: Doğa Derneği)

Proje yeri ve yakın çevresinin florasını tespit edebilmek amacıyla arazi çalışması yapılmış ve çalışma literatür taraması ile desteklenmiştir. Yapılan literatür çalışması sonucunda, alanda olması muhtemel 63 bitki türü tespit edilmiştir. Bu türlerden 29’u İran-Turan elementi, 3’ ü Doğu Akdeniz elementi, 1’i Akdeniz elementi ve 30’u ise fitocoğrafik bölgesi bilinmeyenler ile kozmopolit türledir. Literatür taramasında tespit edilen bitkiler; IUCN kategorileri açısından incelendiğinde hiçbirisinin tehlike kategorisinde olmadığı görülmüştür. Ayrıca faaliyet alanında, Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (Bern Sözleşmesi) Ek-I kapsamında koruma altına alınmış bir bitki türüne rastlanmamıştır. Proje alanına ait görüntüler ile proje alanı ve yakın çevresine ait flora tablosu aşağıdadır.

1 .(N. Yiğit, F.Saygılı, E.Çolak, M. Sozen, A.Karataş Kuş Bilimi, Ankara 2008)



53

Şekil 16 Proje alanına ait görüntü

Şekil 17 Faaliyet alanında yapılan ağaçlandırma çalışması

Tablo 10 Proje alanı ve yakın çevresinde bulunması muhtemel bitki türleri

FA

MİL

YA

A

DI

TÜ

R A

DI

TÜ

RK

ÇE

AD

I

H

ABİT

AT

FİT

OC

OĞ

RA

FİK

BÖ

LGE

EN

DE

MİZ

M

BE

RN

TE

HLİK

E

KA

TE

GO

RİSİ

TE

SPİ

T

ŞE

KLİ

AMARYLL İDACEAE

Ixiolirion tataricum

Tatarcık Bağlar, yol kenarları. İran-Turan

- - - L

APİACEAE

Actinolema eryngioides

- Kuru kayalar ve tepe bölgeleri, tarlalar.

İran-Turan

- - - L,G



54

FA

MİL

YA

A

DI

TÜ

R A

DI

TÜ

RK

ÇE

AD

I

H

ABİT

AT

FİT

OC

OĞ

RA

FİK

BÖ

LGE

EN

DE

MİZ

M

BE

RN

TE

HLİK

E

KA

TE

GO

RİSİ

TE

SPİ

T

ŞE

KLİ

Bupleurum brevicaule

- Kuru açık habitatlar. İran-Turan

- - - L

Bupleurum kurdicum

- Tarlalar, yamaçlar. İran-Turan

- - - L

Orlaya daucoides

- Çalı, yamaçlar, tarlalar.

Akdeniz

- - - L

Pimpinella kotschyana

- Taşlı yerler, step. İran-Turan

- - - L,G

ASTERACEAE

Carthamus persicus

- Step, nadas tarla. İran-Turan

- - - L

Centaurea balsamita

- Step, nadas tarla. İran-Turan

- - - L

Centaurea polypodiifolia

- Kayalık yamaç, step. İran-Turan

- - - L

Cnicus benedictus

Şevketibostan

Çalılık, tepelik step, yol kenarı.

- - - - L

Cymbolaena griffithii

- Taşlık ve çalılık yamaç, step, kum.

İran-Turan

- - - L,G

Logfia davisii - Kurak çıplak alan,

tepe yamacı. İran-Turan

- - - L

BORAGİNACEAE BRASSİCACEAE

Conringia perfoliata

- Ekili alan, yol kenarı, kayalık yamaç.

- - - - L

Lepidium ruderale

- Yol kenarı, boş alan. - - - - L

Lepidium sativum

Kerdeme Boş alan. - - - - L

Sinapis arvensis

Hardal otu Yol kenarı, boş alan. - - - - L

CARYOPHYLLACEAE

Arenaria leptoclados

- Kuru hafif topraklar. - - - - L

CİSTACEAE

Helianthemum salicifolium

- Kireçtaşı kurak çalılık, step.

- - - - L

DİPSACACEAE

Cephalaria setosa

- Kenarlar, çakıllı ve taşlı yerler.

İran-Turan

- - - L

FABACEAE

Astragalus aduncus

- Kayalık yerler ve çorak araziler.

İran-Turan

- - - L,G

Astragalus microcephalus

Boz geven Bozkır. İran-Turan

- - - L

Lathyrus boissieri

- Bozkır, tahıl ve nadas tarlaları.

İran-Turan

- - - L



55

FA

MİL

YA

A

DI

TÜ

R A

DI

TÜ

RK

ÇE

AD

I

H

ABİT

AT

FİT

OC

OĞ

RA

FİK

BÖ

LGE

EN

DE

MİZ

M

BE

RN

TE

HLİK

E

KA

TE

GO

RİSİ

TE

SPİ

T

ŞE

KLİ

Lathyrus gorgoni

- Tahıl ve nadas tarlaları.

D. Akdeni

z - - - L

Lens montbretii

- Bazalt topraklarda, kayalık yerlerde, bağlarda.

İran-Turan

- - - L

Lotus aegaeus - Bozkır, tepe

kenarları. İran-Turan

- - - L,G

Lotus corniculatus

Sepik Dağlık yamaçlar ve çayırlıklar.

- - - - L

Lotus gebelia - Kuru yerler - - - - L

Prosopis farcta

Çeti Kuru çorak yerler. - - - - L

Trifolium echinatum

- Çalılık arasında, çorak yerler.

D. Akdeni

z - - - L

Trifolium haussknechtii

- Çimenlik yerler, bozkır.

İran-Turan

- - - L

Trifolium resupinatum

- Tarlalar, yol kenarları, çorak yerler.

- - - - L,G

Vicia noeana - Tahrip edilmiş

bozkır. İran-Turan

- - - L

IRİDACEAE

Crocus pallasii

Bivok Açıkta taşlı yerler, dağınık koru ve çalılıklar.

- - - - L

Iris persica Nevruz çiçeği

Taşlı açıklıklar, çalılık.

İran-Turan

- - - L

Iris reticulata Meşe

navruzu Quercus çalılıkları. İran-

Turan - - - L

LAM İACEAE

Ajuga chamaepitys

Yer çamı Taşlı yamaçlar bozkır bağlar, nadas tarlaları çorak ve çakıllı yerler.

- - - - L,G

Moluccella laevis

- Çorak araziler, bağlar.

İran-Turan

- - - L

Salvia montbretii

- Kalkerli yamaçlar, Quercus brantii çalısı.

İran-Turan

- - - L

Teucrium multicaule

- Bozkır, çalılık yerler, nadas tarlaları.

İran-Turan

- - - L

Teucrium parviflorum

- Nadas tarlaları, mısır tarlaları ve çorak yerler.

İran-Turan

- - - L

Ziziphora capitata

Dağ reyhanı

Kuru açık yerler, taşlı yamaçlar, kayalık, bozkır.

İran-Turan

- - - L

LİNACEAE



56

FA

MİL

YA

A

DI

TÜ

R A

DI

TÜ

RK

ÇE

AD

I

H

ABİT

AT

FİT

OC

OĞ

RA

FİK

BÖ

LGE

EN

DE

MİZ

M

BE

RN

TE

HLİK

E

KA

TE

GO

RİSİ

TE

SPİ

T

ŞE

KLİ

Linum austriacum

Zeyrek Tahrip edilmiş step, nadas tarlalar, yol kenarları.

- - - - L

Linum mucronatum

- Kayalık yamaçlar, nadas tarlalar.

İran-Turan

- - - L

MALVACEAE

Alcea hohenackeri

Hatmi Yamaçlar, nadas tarlalar, step.

- - - - L

OLEACEAE

Fraxinus angustifolia

- Genellikle kurak, kayalık yerler.

- - - - L

PAPAVERACEAE

Fumaria cilicica

Şahtere otu

Boş alan, yol kenarı. - - - - L

Hypecoum imberbe

- Bozuk alan,

ekili alan. - - - - L

Roemeria hybrida

- Bozuk alan, tarla, bağ.

- - - - L

POACEAE

Aegilops biuncialis

- Step, tarla kenarı. - - - - L

Aegilops columnaris

- Çakıllı arazi, ekilmeyen araziler.

İran-Turan

- - - L,G

Bromus lanceolatus

- Çorak yerler, tarla kenarları.

- - - - L

Bromus sterilis

- Tarım arazilerinde arsız bitki.

- - - - L

Heteranthelium piliferum

- Ekilmeyen araziler. İran-Turan

- - - L

Psilurus incurvus

- Meşe çalılığı, taşlık yamaçlar, nadas arazileri.

- - - - L,G

Taeniatherum caput-medusae

- Step, nadas arazisi, çöplük, yol kenarları.

- - - - L

Zea mays - Kültür, terkedilmiş

tarlalar içinde. - - - - L

RANUNCULACEAE

Adonis eriocalycina

Keklik gözü

Ekin tarla, nadas tarla.

İran-Turan

- - - L

Nigella arvensis

- Step, boş yer, tarla. - - - - L

ROSACEAE

Amygdalus communis

- Doğal, kuru yamaçlar.

- - - - L

RUBİACEAE

Crucianella macrostachya

- Step, kayalık alanlar, bağlar, tarlalar.

D. Akdeni

z - - - L



57

FA

MİL

YA

A

DI

TÜ

R A

DI

TÜ

RK

ÇE

AD

I

H

ABİT

AT

FİT

OC

OĞ

RA

FİK

BÖ

LGE

EN

DE

MİZ

M

BE

RN

TE

HLİK

E

KA

TE

GO

RİSİ

TE

SPİ

T

ŞE

KLİ

SOLANACEAE

Datura stramonium

Boru çiçeği

Tarlalar, çorak yerler, yol kenarları.

- - - - L

VERBENACEAE

Verbena officinalis

- Kaba, tahrip edilmiş arazi. - - - -

L,G

VİOLACEAE Viola modesta Menekşe Taşlık alan yamaç. - - - - L

Kısaltmalar KAYNAK Tehlike Sınıfları (IUCN) L – Literatür RE (Regionally extinct) - Bölgesel olarak soyu tükenmiş G – Gözlem CR (Critically endangered) - Çok tehlikede D – Duyum EN (Endangered) - Tehlikede Endemizm Durumu VU (Vulnerable) - Zarar görebilir - Endemik Değil NT (Near threatened) - Tehdit altına girebilir E - Endemik LC (Least concern) - En az endişe verici DD (Data deficient) - Veri yetersiz NA (Not applicable) - Uygulanabilir değil Fitocoğrafik Bölge NE (Not evaluated) - Değerlendirilmeyen Akdeniz. - Akdeniz Elementi D. Akdeniz. - Doğu Akdeniz Elementi İran.-Turan. - İran-Turan Elementi Avrupa.-Sibirya . - Avrupa-Sibirya Elementi (-) - Geniş Yayılışlı veya Bilinmeyen Literatür AKMAN, Y. 1995, Türkiye Orman Vejetasyonu, Ank. Üniv. Fen Fakültesi Botanik A.B.D., Ankara. ATALAY, İ. 1994, Türkiye Vejetasyon Coğrafyası, Ege Ü. Basımevi, İzmir. BAYTOP, T. 1994, Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, T.D.K. Basımevi, Ankara. DAVIS, P.H. 1965–1985, Flora of Turkey and East Aegean Islands, Vol. 1–9, Edinburgh University Press, Edinburgh. DAVIS, P.H. et all 1988, Flora of Turkey and East Aegean Islands, (Supplement), Vol. 10, Edinburg University Press, Edinburgh. EKİM, T. ve ark. 2000, Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı, T.T.K.Derneği, Ankara. GÜNER, A. ve ark. 2000, Flora of Turkey and East Aegean Islands, (Supplement 2), Vol. 11, Edinburg University Press, Edinburgh. http://bioces.tubitak.gov.tr (Türkiye Taksonomik Tür Veri Tabanı - TÜBİTAK) http://www.herb.gazi.edu.tr (Gazi Ü. Biyoloji Bölümü Herbaryumu Veri Tabanı) http://www.tubitak.gov.tr/tubives/index.php (Türkiye Bitkileri Veri Servisi – TÜBİTAK) http://www.iucnredlist.org/ Türkiye’nin çalıları ve ağaçları(Necati Güvenç Mamıkoğlu)

Fauna

Bilindiği gibi Omurgalı Hayvanlar faunası, sistematik olarak 4 büyük sınıf altında toplanır. Bunlar İki yaşamlılar, Sürüngenler, Kuşlar ve Memeli hayvanlardır.

Ülkemiz Asya ile Avrupa arasındaki konumu sebebiyle birçok farklı hayvan türü barındırır. Bunun sebebi farklı iklim özelliklerinde coğrafi bölgelere sahip olmasıdır. Farklı iklim ve besin ihtiyacı olan birçok hayvan türü kendisine uygun yaşam alanı bulabilmektedir.

Aşağıda belirtilen türlerden koruma altına alınan türleri belirlemek için Türk Çevre Mevzuatı Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (Bern Sözleşmesi) ve ekleri ile Kiziroğlu (2008) tarafından hazırlanan “Türkiye Kuşları Kırmızı Listesi” (Species List in Red Data Book) , Demirsoy “Genel Zoocoğrafya ve Türkiye Zoocoğrafyası” , A.Demirsoy Türkiye Omurgalıları “Memeliler”, “Sürüngenler” ve “Amfibiler” ve İbrahim Baran’ın “Türkiye’nin Amfibi ve Sürüngenleri kaynakları



58

incelenmiştir.Çalışmalar sonucunda bu alanda saptanan fauna elemanlarının habitatları, ulusal ve uluslararası korunma durumlarını gösteren envanter tablolar oluşturulmuştur. Tehlike dereceleri ve bunlarla ilgili koruma statüleri Bern Sözleşmesi kapsamındaki Ek listeler (Ek–II: kesin olarak koruma altına alınan fauna türleri, Ek–III: korunan fauna türleri) ile IUCN (Uluslar arası Doğayı Koruma Birliği) tarafından hazırlanmış olan Red Data Book`a göre belirlenmiştir.

Ikiya şamlılar (Amfibiler)

İkiyaşamlılar bir memeli hayvan gibi suyla tamamen ilişkilerini kesememişlerdir. Bu nedenle bunlara iki yaşamlı (suda ve karada) manasına gelen amfibiler denilmektedir. Amfibi türleri kurak yerlerde yaşayamazlar, böyle yerlerde bulunan türler ancak toprak içi ve taş altlarında ve benzeri nemli kısımlarda görülür, yalnız yağmurlu zamanlarda ve geceleri dışarıya çıkarlar. Kurbağalar sudan karaya geçen ilk omurgalı sınıfı olduklarından anatomik yapılarında önemli değişiklikler olmuştur. Kurbağalar kuraklık ve tuzluluğa dayanamazlar. Bu nedenle amfibi türleri yalnızca tatlı sularda yaşarlar, denizde bulunmazlar.1 Aşağıdaki tabloda söz konusu proje alanı ve etki alanında saptanan ve habitat özelliği sebebiyle bulunması muhtemel Amphibia (ikiyaşamlı) türleri listelenmiştir.

Tablo 11 Proje alanı ve etki alanında bulunan ve habitat özelli ği sebebiyle bulunması muhtemel Ikiyaşamlı (Amphibia) Türleri

FA

MİL

YA

VE

T

ÜR

AD

I

TÜ

RK

ÇE

AD

I

HA

BİT

AT

PO

PU

LAS

YO

N

DU

RU

MU

TE

HLİK

E

KA

TE

GO

RİSİ

IUC

N

BE

RN

MA

K

KA

YN

AK

Takım: ANURA

Fam: Bufonidae

Bufo viridis Gece

kurbağası Taş altı, toprak içi

1 - EK II - L

Fam:Hylidae Yaprak Kurbağaları

Hyla arborea arborea

Ağaç kurbağası

Ağaçlar, Ağaçsı bitkiler, Nadiren küçük bitkiler -

LC EK II - L

Kısaltmalar

Tehlike Sınıfları (IUCN) Kaynak

RE (Regionally extinct) - Bölgesel olarak soyu tükenmiş L – Literatür

CR (Critically endangered) - Çok tehlikede G – Gözlem

EN (Endangered) - Tehlikede D – Duyum

VU (Vulnerable) - Zarar görebilir Populasyon Yoğunluğu

NT (Near threatened) - Tehdit altına girebilir 3 - Çok Bol

1 (İ.Baran Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri)



59

Kısaltmalar

LC (Least concern) - En az endişe verici 2 – Bol

DD (Data deficient) - Veri yetersiz 1 – Nadir

0 – Yok

Avrupa’ nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (Bern) Literatür

Ek II : (SPFS; Strictly Protected Fauna Species) Kesinlikle korunması gereken hayvan türleri DEMİRSOY, A. Amfibiler, Meteksan A.Ş., Ankara

Ek III : (PFS; Protected Fauna Species) Korunması gereken hayvan türleri DEMİRSOY, A. 2002, Genel Zoocoğrafya ve Türkiye Zoocoğrafyası, Meteksan A.Ş., Ankara

2011-2012 Merkez Av Komisyonu Kararları (MAK) YİĞİT, N. ve ark. 2002, Çevresel Etki Değerlendirme "ÇED", Kılavuz, Ankara

1 : Çevre ve Orman Bakanlığınca koruma altına alınan yaban hayvanları Tübitak yayınları Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri

2 : Merkez Av Komisyonunca koruma altına alınan av hayvanları http://tr.wikipedia.org

3 : Merkez Av Komisyonunca avına belli sürelerde izin verilen av hayvanları http://amphibiaweb.org

Sürüngenler (Reptilia)

Sürüngen türlerinin yaşadıkları habitatlar, türlere göre farklılık gösterir. Bazı türler karada, bazı türler de suda yaşar. Yarı sucul olan türlerde mevcuttur. Sürüngenlerden bazıları yer altında, bazıları da ağaçlarda yaşar. Taş duvar ve evlerin tavanlarında yaşayan türlerde mevcuttur.1 Aşağıdaki tabloda söz konusu proje alanı ve etki alanında saptanan ve habitat özelliği sebebiyle bulunması muhtemel Sürüngen (Reptilia) türleri listelenmiştir.

Tablo 12 Proje alanı ve etki alanında bulunan ve habitat özelli ği nedeniyle alanda bulunması muhtemel Sürüngen (Reptilia) türler

FA

MİL

YA

VE

T

ÜR

AD

I

TÜ

RK

ÇE

AD

I

HA

BİT

AT

PO

PU

LAS

YO

N

DU

RU

MU

BE

RN

MA

K

TE

HLİK

E

KA

TE

GO

RİSİ

IUC

N

KA

YN

AK

REPTİL İA Sürüngenler CHELONIA Kaplumbağalar

SQUAMATA Pullular

LACERTILIA Kertenkeleler

GEKKON İDAE Ev kelerleri

Cyrtopodion heterocercus Mardin keleri Seyrek bitkili taşlık ve kayalıklarda

EKIII 1

LC L

AGAM İDAE Kaya kelerleri

Laudakia ruderata Bozkır keleri Az bitkili çöl veya çölümsü step bölgelerde taşlı ve topraklı ortamlarda yaşar.

3 EKIII 1 - L

1 (İ.Baran Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri)



60

FA

MİL

YA

VE

T

ÜR

AD

I

TÜ

RK

ÇE

AD

I

HA

BİT

AT

PO

PU

LAS

YO

N

DU

RU

MU

BE

RN

MA

K

TE

HLİK

E

KA

TE

GO

RİSİ

IUC

N

KA

YN

AK

LACERT İDAE

Lacerta cappadocica - Seyrek bitkili taşlık ve kayalıklarda, taş yığınlarının olduğu kısımlarda

1 EKIII 1 LC L

AMPH İSBAENİDAE Kör kertenkeleler

Blanus strauchi Kör kertenkele Seyrek bitkili ve çalılık kısımlarda taş altları ile toprak içinde yaşar.

- LC L

OPHIDIA Yılanlar

TYPHLOP İDAE

Typhlops vermicularis Kör yılan Seyrek bitkili açık arazi

2 EKIII 1 - L

COLUBRİDAE

Eirenis rothi Van Kudüs yılanı Az bitkili taşlık kısımlarda, taş altlarında.

1 EKIII 1

LC L

Eirenis coronella Halkalı yılan Seyrek bitkili açık ve taşlık arazide, taş altlarında

2 EKIII 1

- L

Rhynchocalamus satunini Toprak yılanı Kurak az bitkili taşlık steplerde

1 EKIII 1

- L

VİPERİDAE

Vipera ammodytes Boynuzlu engerek Alçak boylu bitkilerle örtülü kuru taşlık kısımlar

- EK II 1 LC L

Vipera lebetina Koca engerek - EK II 1 - L

Kısaltmalar Tehlike Sınıfları (IUCN) Kaynak RE (Regionally extinct) - Bölgesel olarak soyu tükenmiş L – Literatür CR (Critically endangered) - Çok tehlikede G – Gözlem EN (Endangered) - Tehlikede D – Duyum VU (Vulnerable) - Zarar görebilir Populasyon Yoğunluğu NT (Near threatened) - Tehdit altına girebilir 3 - Çok Bol LC (Least concern) - En az endişe verici 2 – Bol DD (Data deficient) - Veri yetersiz 1 – Nadir 0 – Yok Avrupa’ nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (Bern) Literatür

Ek II : (SPFS; Strictly Protected Fauna Species) Kesinlikle korunması gereken hayvan türleri DEMİRSOY, A. 1996, Sürüngenler, Meteksan A.Ş., Ankara



61

Kısaltmalar


2011-2012 Merkez Av Komisyonu Kararları (MAK) YİĞİT, N. ve ark. 2002, Çevresel Etki Değerlendirme "ÇED", Kılavuz, Ankara

1 : Çevre ve Orman Bakanlığınca koruma altına alınan yaban hayvanları Tübitak yayınları Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri 2 : Merkez Av Komisyonunca koruma altına alınan av hayvanları http://tr.wikipedia.org 3 : Merkez Av Komisyonunca avına belli sürelerde izin verilen av hayvanları

Kuşlar (Aves)

Kuşların büyük çoğunluğu uçma ve yüksek hareket yeteneğinde olan hayvanlardır ve buna bağlı olarak kısa ve uzun mesafelerde yer değiştirebilirler. Bu özelliklerin bir sonucu olarak bütün zoocoğrafik bölgelerde kuşlara rastlamak olanaklıdır. Geniş alanlara yayılmaları farklı habitatlara uyum sağlamalarına neden olmuştur. Geniş alanlara yayılma veya farklı habitatlara uyum sağlama, aslında birçok kuşun sahip olduğu ekolojik toleranslardan kaynaklanmaktadır. 1Aşağıdaki tabloda söz konusu proje alanı ve etki alanında saptanan ve habitat özelliği sebebiyle bulunması muhtemel kuş (aves) türleri listelenmiştir.

Tablo 13 Proje Alanı ve Etki Alanında Bulunan, Habitat Özelliği Nedeniyle Bulunması Muhtemel Kuş (Aves) Türleri

FA

MİL

YA

AD

I

TÜ

R A

DI

TÜ

RK

ÇE

AD

I

HA

BİT

AT

TE

HLİK

E

KA

TE

GO

RİSİ

IU

CN

RD

B

BE

RN

MA

K

ST

AT

Ü

KA

YN

AK

TKM : FALCONİFORMES

FAM: ACCİPİTRİDAE

Accipiter nisus

Atmaca

Geniş çayır, bozkırlar, çıplak kayalıklar haricinde ibreli ve yaprak döker açık ve kapalı ormanlar, ağaçlı bozkırlarda, tarım arazisi

LC A.3 EK III 1 Y

L,D

1 (N. Yiğit, F.Saygılı, E.Çolak, M. Sozen, A.Karataş Kuş Bilimi Kitabı, Ankara 2008)



62

FA

MİL

YA

AD

I

TÜ

R A

DI

TÜ

RK

ÇE

AD

I

HA

BİT

AT

TE

HLİK

E

KA

TE

GO

RİSİ

IU

CN

RD

B

BE

RN

MA

K

ST

AT

Ü

KA

YN

AK

Accipiter brevipes

Yaz Atmacası

Geniş yapraklı açıklıklı ormanlar, ağaçlık nehir vadileri, kavaklıklar. Yoğun ormanları kullanmaz

LC A.2 EK III 1 Y L

Buteo buteo

Şahin

Açık alanlara, tarım alanlarına, meralara ve bataklıklara yakın ormanlık alanlar

LC A.3 EK III 1 Y L

Circaetus gallicus

Yılan Kartalı

Açık ve ekili araziler, kıraç, taşlık çalılık bölgeler ve kurak bölgeler

LC A.4 EK III 1 Y L

FAM: FALCON İDAE

Falco tinnunculus

Kerkenez

Belli bir habitata bağımlı değiller

LC A.4 EK III 1 Y L

Falco subbuteo

Delice Doğan

Açık arazilerde, otlak alanlar

LC A.3.1

EK III 1 Y L

TKM:COLUMB İFORMES

FAM: COLUMB İDAE

Columba livia

Kaya Güvercini

Kırlarda, tarlalarda ve kayalıklarda yaşar.

LC A.5 EK III 3 Y L,G



63

FA

MİL

YA

AD

I

TÜ

R A

DI

TÜ

RK

ÇE

AD

I

HA

BİT

AT

TE

HLİK

E

KA

TE

GO

RİSİ

IU

CN

RD

B

BE

RN

MA

K

ST

AT

Ü

KA

YN

AK

Streptopelia decaocto

Kumru

Aslında bir kır kuşu. İnsan yerleşimlerine sonradan uyum sağlamıştır

LC A.5 EK III 2 Y L,G

Streptopelia turtur

Üveyik

Orman kenarları, ağaçlıklı açık arazi

LC A.3.1

EK III 3 G L

TKM:PASSERİFORMES

FAM: ALAUD İDAE

Galerida cristata

Tepeli Toygar

Açık, ağaçsız kuru bölgelerde, tarlalarda görülmektedir.

LC A.3 EK III 2 Y L

Calandrella rufescens

Çorak Toygarı

Taşlık, çıplak, kuru, açık araziler, tercihen kurak topraklar, tuzlu alanlarda yaşar

LC A.3 EK III 1 Y L

FAM: LAN İİDAE

Lanius collurio

Kızıl Sırtlı Örümcekkuşu

Çalılık açık arazileri ve bu tip arazi kenarlarındaki çitler

LC A.3 EK III 1 G L

FAM: MUSCİCAPİDAE

Oenanthe oenanthe

Kuyrukkakan

Ağaçsız ve taşlık açık arazide; tundra, kayalık yamaç, turbalık, mera, ağaçsız tepe, engebeli otlak ve kumullar

LC A.3 EK II 1 G L



64

FA

MİL

YA

AD

I

TÜ

R A

DI

TÜ

RK

ÇE

AD

I

HA

BİT

AT

TE

HLİK

E

KA

TE

GO

RİSİ

IU

CN

RD

B

BE

RN

MA

K

ST

AT

Ü

KA

YN

AK

Oenanthe hispanica

Kara Kulaklı Kuyrukkakan

Kurak, çalılık bölgelerde

LC A.2 EK II 1 G L

Erithacus rubecula

Kızılgerdan

Ormanlarda, ağaçlıklarda ve bahçelerde

LC A.3 EK II 1 Y L

TKM: GALL İFORMES

PHASİANİDAE

Coturnix coturnix

Bıldırcın

Tarım alanları, çayırlar, bozkır ve yarı çöller

LC A.3 EK III 3 Y L

TKM:CORAC İİFORMES

UPUPİDAE

Upupa epops

İbibik Açık kısa bitkili alanlar

LC A.2 EK III 1 G G

Kısaltmalar Statü Tehlike Sınıfları (IUCN) Y – Yerli RE (Regionally extinct) - Bölgesel olarak soyu tükenmiş G – Göçmen CR (Critically endangered) - Çok tehlikede T – Transit EN (Endangered) - Tehlikede KZ - Kış ziyaretçisi VU (Vulnerable) - Zarar görebilir BG - Bölgeler arası göç NT (Near threatened) - Tehdit altına girebilir YG - Yükselti göçmeni LC (Least concern) - En az endişe verici Red Data Book’ a Göre Tehlike Altındaki Kuş Kategorileri (RDB) DD (Data deficient) - Veri yetersiz A-1 : Soyu tükenmiş veya tükenme tehlikesi bulunan türler Populasyon Yoğunluğu A-1-2 : Küçük populasyonlar halinde yaşama savaşı veren türler (1-25 çift) 3 - Çok Bol A-2 : Yayılış alanlarında tehlike altında olan türler (26-50 çift) 2 – Bol A-3 : Bazı bölgelerde çok nadir görülen türler (51-500 çift) 1 – Nadir A-4 : Sayılarının azaldığı bölgelerde tehdit altına girebilecek türler (501-5000 çift) 0 – Yok A-1’ : Türkiyeyi kışlak olarak kullanan, üremeyen ve birinci dereceden tehdit altındaki türler Kaynak A-2’ ve A-3’ : Türkiyede üremeyen, geçici olarak ülkemize gelen, transit göçen yada kışlayan türler L – Literatür 2011-2012 Merkez Av Komisyonu Kararları MAK) G – Gözlem 1 : Çevre ve Orman Bakanlığınca koruma altına alınan yaban hayvanları D – Duyum

2 : Merkez Av Komisyonunca koruma altına alınan av hayvanları Avrupa’ nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (Bern)

3 : Merkez Av Komisyonunca avına belli sürelerde izin verilen av hayvanları Ek II : (SPFS; Strictly Protected Fauna Species) Kesinlikle korunması gereken hayvan türleri

Literatür Ek III : (PFS; Protected Fauna Species) Korunması gereken hayvan türleri

BOYLA, K.A. 1995, Türkiye ve Avrupa’ nın Kuşları, D.H.K.Derneği, Ankara DEMİRSOY, A. 2002, Genel Zoocoğrafya ve Türkiye Zoocoğrafyası, Meteksan A.Ş., Ankara DEMİRSOY, A Türkiye Omurgalıları “Memeliler”,”Sürüngenler” ve “Amfibiler” Türkiye Kuşları Kırmızı Listesi / İlhami kiziroğlu www.worldbirds.org/ www.trakus.org http://www.iucnredlist.org/ http://tr.wikipedia.org



65

Memeliler (Mammalia)

Türkiye konumu itibariyle birçok memeli hayvan türü barındırır. Ülkemizde yer alan başlıca memeli hayvanlardan en büyük grubu kemirgenler ile geviş getirenler oluşturur Kendi içinde böcekçiller, yarasalar, tavşanımsılar, kemiriciler, etçiller, çift toynaklılar olmak üzere türlere ayrılan bu grup içinde belli başlı hayvanlar ise kirpiler, köstebekler, fareler, yarasalar yanında, kurt, çakal, tilki, sansar, ayı, domuz, geyik, gelincik, sırtlan, dağ keçileri, tavşanlar, sincaplardır. Aşağıdaki tabloda söz konusu proje alanı ve etki alanında saptanan ve habitat özelliği sebebiyle bulunması muhtemel memeli türleri listelenmiştir.

Tablo 14 Proje alanı ve etki alanında saptanan ve habitat özelliği sebebiyle bulunması muhtemel memeli (Mammalia) türleri

FA

MİL

YA

VE

T

ÜR

AD

I

TÜ

RK

ÇE

AD

I

HA

BİT

AT

PO

PU

LAS

YO

N

YOĞ

UN

LUĞ

U

IUC

N

BE

RN

MA

K

KA

YN

AK

ERINACEIDAE Kirpiler

Erinaceus concolor Kirpi Fundalıklar ve çalılıklar

- LC - 1 L,D

M İCROCHİROPTERA Böcekçil yarasalar

Vespertiolinidae Düzburun yarasalar

Nyctalus noctula Akşamcı yarasa Her tarafta, orman ve dışı alanlarda

- LC - 1 L

Pipistrellus kuhli Beyaz yakalıklı yarasa

Ev çatılarında 2 - - 1 L

MYOMORPHA Fare benzeri sincaplar

Spalacidae Körfareler

Spalax leucodon Körfare Verimli alanlarda, bağ ve bahçelerde

- DD - - L

Spalax ehrenbergi Güney körfaresi Bağ ve bahçelik alanlarda

DD - - L

CARNIVORA Karasal yırtıcılar

Canidae Köpekler

Canis familiaris Evcil köpek Her yerde 3 - - - L,G



66

Kısaltmalar Tehlike Sınıfları (IUCN) Kaynak RE (Regionally extinct) - Bölgesel olarak soyu tükenmiş L - Literatür CR (Critically endangered) - Çok tehlikede G - Gözlem EN (Endangered) - Tehlikede D - Duyum VU (Vulnerable) - Zarar görebilir Populasyon Yoğunluğu NT (Near threatened) - Tehdit altına girebilir 3 - Çok Bol LC (Least concern) - En az endişe verici 2 - Bol DD (Data deficient) - Veri yetersiz 1 - Nadir 0 - Yok Avrupa’ nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (Bern) Literatür

Ek II : (SPFS; Strictly Protected Fauna Species) Kesinlikle korunması gereken hayvan türleri DEMİRSOY, A. 1996, Memeliler, Meteksan A.Ş., Ankara


2011- 2012 Merkez Av Komisyonu Kararları (MAK) YİĞİT, N. ve ark. 2002, Çevresel Etki Değerlendirme "ÇED", Kılavuz, Ankara

1 : Çevre ve Orman Bakanlığınca koruma altına alınan yaban hayvanları http://tr.wikipedia.org 2 : Merkez Av Komisyonunca koruma altına alınan av hayvanları www.tramem.org 3: Merkez Av Komisyonunca avına belli sürelerde izin verilen av hayvanları

Rapora konu sahada yer alan fabrika, 1984 yılından beri işletilmekte olup, çevredeki doğal ortamlarından, faaliyet alanına girebilecek olan fauna türlerine herhangi bir zarar verilmemesi konusunda faaliyet sahibi tarafından projede çalışacak personele gerekli uyarılar yapılacaktır.

Proje yeri ve çevresinde koruma altına alınmış türlere rastlanıldığı taktirde, Bern Sözleşmesi Madde 6 ve Madde 7 hükümlerine uygun hareket edilecektir. Ayrıca Merkez Av Komisyonu Kararlarına uygun hareket edilecektir. Yapılan çalışmalar sonucunda proje yeri ve çevresinde endemik bir türe rastlanmamıştır.

EK-II: Kesin olarak koruma altına alınan fauna türl eri ile ilgili olarak (Madde - 6);

• Her türlü kasıtlı yakalama ve alıkoyma, kasıtlı öldürme şekilleri,

• Üreme ve dinlenme yerlerine kasıtlı olarak zarar vermek veya buraları tahrip etmek,

• Yabani faunayı bu sözleşmenin amacına ters düşecek şekilde özellikle üreme, geliştirme ve kış uykusu dönemlerinde kasıtlı olarak rahatsız etmek,

• Yabani çevreden yumurta toplamak veya kasten tahrip etmek veya boş dahi olsa bu yumurtaları alıkoymak,

• Fauna türlerinin canlı veya cansız olarak elde bulundurulması ve iç ticareti yasaktır.

EK-III: Korunan fauna türleri ile ilgili olarak (Ma dde - 7);

• Kapalı av mevsimleri ve/veya işletmeyi düzenleyen diğer esaslara,

• Yabani faunayı yeterli populasyon düzeylerine ulaştırmak amacıyla, uygun durumlarda geçici veya bölgesel yasaklamaya,



67

• Yabani hayvanların canlı ve cansız olarak satışının, satmak amacıyla elde bulundurulmasının ve nakledilmesinin veya satışa çıkarılmasının uygun şekilde düzenlenmesi hususlarına uyulacaktır.

• Faaliyetin her aşamasında, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu’na ve ilgili Yönetmeliklere uyulacaktır.

Merkez Av Komisyonu (M.A.K.) Kapsamında Faunistik Analiz

Proje kapsamında tespit edilen türler için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 2011-2012 Merkez Av Komisyonu (M.A.K) Kararları Ek Listeleri kapsamında bulunan türler aşağıdaki tablolarda verilmiştir.

2011-2012 Merkez Av Komisyonu Ek Listeleri

•EK Liste 1 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nca koruma altına alınan yaban hayvanları

•EK Liste 2 Merkez Av Komisyonu’nca koruma altına alınan av hayvanları

•EK Liste 3 Merkez Av Komisyonu’nca avına belli edilen sürelerde izin verilen av hayvanları

Proje yeri veya çevresinde koruma altına alınmış herhangi bir tür tespit edildiği takdirde ulusal mevzuat ve ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleşme hükümlerine uygun olarak gerekli önlemler alınacak ve söz konusu türler korunacaktır. 2011–2012 Merkez Av Komisyonu Kararlarına uygun hareket edilecektir.

III.6. Meteorolojik ve İklimsel Özellikler

Bölgenin Genel İklim Koşulları

Proje sahası Güneydoğu Anadolu Bölgesinde, Diyarbakır İli, Ergani İlçesi Şirinevler Mahallesi’nde yer almaktadır. Diyarbakır İli’nde sert kara iklimiyle yarı kurak yayla iklimi hüküm sürer. Yazlar çok sıcak, kurak ve uzun, kışlar soğuk ve az yağışlı geçer. Güneydoğu Toroslar kuzeyden gelen soğuk rüzgârları kestiği için Doğu Anadolu’ya nazaran kışları daha az soğuktur.

Meteorolojik verilerin derlenmesinde kullanılan Ergani Meteoroloji İstasyonu’na ait Meteorolojik Bülten, Standart Zamanlarda Gözlenen En Büyük Yağış Değerleri ve Yağış Şiddet Süre Tekekkür Eğrisi Ek 39’da verilmiştir.

Basınç Dağılımı

Ergani Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre 1975–2010 yılları arası yıllık ortalama basınç 909,71 hPa, maksimum basınçların ortalaması yıllık 1041,7 hPa, minimum basınçların ortalaması yıllık 986,2 hPa’dir.



68

Tablo 15 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Uzun Yıllar Ortalaması Basınç Değerleri (hPa)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Yıllık Ortalama

Basınç (hPa) 913.4 911.5 910.1 909.4 908.8 905.9 903.4 904.8 908.7 912.5 913.9 914.1 909,71

Maksimum Basınç (hPa) 926.1 924.0 922.5 918.6 917.9 913.6 910.6 911.1 916.1 921.4 924.5 923.7 926,1

Minimum Basınç (hPa) 895.6 893.2 893.6 897.8 898.4 896.4 897.1 896.1 901.7 900.5 897.9 894.6 893,2

Kaynak: [DM İ]

Şekil 18 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Basınç Değerleri Grafiği

Sıcaklık Dağılımı

Ergani Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre 1975–2010 yılları arası yıllık ortalama sıcaklık 16 ºC, maksimum sıcaklıkların ortalaması yıllık 21,3 ºC, minimum sıcaklıkların ortalaması yıllık 11,1 ºC, 1975–2010 yılları arası gözlem kayıtlarına göre maksimum sıcaklık 44,9 ºC ile 12.08.2006’da, minimum sıcaklık -18 ºC ile 28.12.1992’de ölçülmüştür. Aylık ortalama sıcaklığın en düşük olduğu ay 2,3 ºC ile Ocak ayı, aylık ortalama sıcaklığın en yüksek olduğu ay ise 30,7 ºC ile Temmuz ayıdır.

Tablo 16 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Sıcaklık Değerleri Tablosu

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Yıllık Ortalama Sıcaklık (ºC) 2.3 3.6 8.2 13.8 19.5 25.9 30.7 30.3 25.2 17.8 10.0 4.5 16.0

Maksimum Sıcaklıkların Ortalaması (ºC) 6.1 7.6 12.8 19.0 25.0 31.7 36.9 36.9 32.0 24.1 15.2 8.5 21.3

Minimum Sıcaklıkların Ortalaması (ºC) -0.6 0.2 4.0 9.0 13.9 19.5 24.1 23.9 18.8 12.7 6.1 1.6 11.1

Kaynak: [DM İ]

870

880

890

900

910

920

930

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Aylar

Ortalama Basınç (hPa)

Maksimum BasınçlarınOrtalaması (hPa)

Minimum BasınçlarınOrtalaması (hPa)



69

Tablo 17 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Maksimum Sıcaklık Değerleri Tablosu

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Yıllık Maksimum

Sıcaklık Günü 9 11 24 23 31 14 30 12 3 1 19 4

12 Maksimum Sıcaklık Yılı 2010 2001 2008 2008 1990 2010 2000 2006 2007 2002 2010 2010

2006

Maksimum Sıcaklık (°C) 17.2 18.7 27.4 34.7 35.4 41.2 44.2 44.9 41.7 35.3 26.0 24.8

44.9

Kaynak: [DM İ]

Tablo 18 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Minimum Sıcaklık Değerleri Tablosu

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Yıllık Minimum Sıcaklık Günü 10 7 2 5 3 2 4 23 29 30 29 28

28

Minimum Sıcaklık Yılı 2007 1997 1985 2004 1991 1978 1975 1976 2009 2003 2004 1992

1992

Minimum Sıcaklık (°C) -12.0 -12.6 -10.7 -2.5 4.5 9.6 11.3 16.0 8.9 0.7 -6.2 -18.0

-18.0

Kaynak: [DM İ]

-5

0

5

10

15

20

25

30

35

40

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Aylar

Sıc

aklık

Ortalama Sıcaklık(ºC)

MaksimumSıcaklıklarınOrtalaması (ºC)

MinimumSıcaklıklarınOrtalaması (ºC)

Şekil 19 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Aylık Sıcaklık Değerleri Grafiği

Yağış Dağılımı

Ergani Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975–2010) gözlem kayıtlarına göre ortalama toplam yağış miktarı yıllık 764.5 mm, en yüksek aylık ortalama toplam yağış miktarı 122.1 mm ile Aralık ayında, en düşük aylık ortalama toplam yağış miktarı 0,8 mm ile Temmuz ayında, günlük en çok yağış miktarı ise 106.1 mm ile Aralık ayındadır.

Tablo 19 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Yağış Değerleri Tablosu

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Yıllık Toplam Yağış

Ortalaması (mm) 118.1 118.1 104.9 85.6 53.2 12.8 0.8 1.3 5.7 53.6 88.3 122.1 764.5

Maksimum Yağış (mm) 83.0 100.6 76.3 55.0 44.9 35.3 3.7 7.0 26.0 73.3 86.3 106.1 106.1

Kaynak: [DM İ]



70

0

20

40

60

80

100

120

140

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Aylar

Yağ

ış M

ikta

rıToplam Yağış Ortalaması(mm)

Maksimum Yağış (mm)

Şekil 20 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Yağış Değerleri Grafiği

Standart zamandında 100 yılda bir görülen 24 saatlik en büyük yağış değeri 90,12 mm’dir. Yağış bertaraf kanalları, yer altı sistemleri, yerüstü yapıları bu değere (90,12 mm) göre yapılacaktır.

Nem Dağılımı

Ergani Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama nispi nem % 50.4 en yüksek aylık ortalama nispi nem % 68.5 ile Aralık ayında, en düşük aylık ortalama nispi nem % 27.8 ile Temmuz ayındadır.

Tablo 20 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Nispi Nem Değerleri Tablosu

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Yıllık Ortalama Nem (%) 67.0 64.4 58.8 57.5 49.5 34.2 27.8 29.0 35.0 50.8 62.1 68.5 50.4 Minimum Nem (%) 7 5 2 3 4 2 2 2 2 2 3 8 2

Kaynak: [DM İ]

0

10

20

30

40

50

60

70

80

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Aylar

Nem

Ortalama Nem (%)

Minimum Nem (%)

Şekil 21 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Nispi Nem Değerleri Grafiği



71

Buharlaşma Durumu

Ergani Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama açık yüzey buharlaşması toplam 1613,7 mm ile Temmuz ayında, günlük maksimum açık yüzey buharlaşması ise 20,6 mm ile Temmuz ayındadır.

Tablo 21 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Buharlaşma Değerleri Tablosu

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Yıllık Ortalama Açık Yüzey

Buharlaşması(mm) 94.4 167.7 280.1 369.5 358.3 227.7 116.0

1613.7 Maksimum Açık Yüzey

Buharlaşması (mm) 13.8 10.5 17.7 20.6 18.8 16.0 10.3

20.6 Kaynak: [DM İ]

0

50

100

150

200

250

300

350

400

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Aylar

Buh

arla

şm

a

Ortalama Açık YüzeyBuharlaşması(mm)

Maksimum Açık Yüzey Buharlaşması (mm)

Şekil 22 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Açık Yüzey Buharlaşması Değerleri Grafiği

Sayılı Günler Dağılımı

Ergani Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama kar yağışlı günler sayısı 18, yıllık ortalama kar örtülü gün sayısı 17.9, en yüksek kar örtülü gün sayısı 6,7 ile Ocak ayında, yıllık maksimum kar kalınlığı 66 cm, yıllık ortalama sisli günler sayısı 3,7, en yüksek ortalama sisli gün sayısı 1,2 ile Aralık ayında, yıllık ortalama dolulu günler sayısı 3,1, en yüksek ortalama dolulu gün sayısı 0,8 ile Nisan ayında, yıllık ortalama kırağılı gün sayısı 16,6, yıllık ortalama orajlı gün sayısı 12, en yüksek ortalama orajlı gün sayısı 3,1 ile Mayıs ayındadır.

Tablo 22 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Sayılı Günler Dağılımı Tablosu

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Yıllık Kar Yağışlı Günler Sayısı 6.3 5.6 1.8 0.5 0.0 0.1 0.3 0.6 2.8 18 Kar Örtülü Günler Sayısı 6.7 6.2 1.6 0.5 2.9 17.9

Sisli Günler Sayısı Ortalaması 1.1 0.8 0.1 0.0 0.5 1.2 3.7 Dolulu Günler Sayısı Ortalaması 0.1 0.3 0.5 0.8 0.7 0.2 0.1 0.1 0.1 0.2 3.1 Kırağılı Günler Sayısı Ortalaması 6.1 2.6 0.8 0.1 1.6 5.4 16.6 Orajlı Günler Sayısı Ortalaması 0.1 0.4 0.8 2.6 3.1 1.6 0.3 0.6 0.7 1.3 0.4 0.1 12

Kaynak: [DM İ]



72

Maksimum Kar Kalınlığı

Ergani Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtlarına göre maksimum kar kalınlığı 66 cm’ dir.

Tablo 23 Maksimum Kar Kalınlı ğı Değerleri

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Yıllık Maksimum Kar Kalınlığı (cm) 55 66 23 41 29 66

Bölgenin Yıllık, Mevsimlik ve Aylık Rüzgâr Yönü Dağılımı

Ergani Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtlarına göre 1975–2010 yılları arası yönlere göre rüzgârın esme sayıları toplamı aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo 24 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Yönlere Göre Rüzgârın Esme Sayıları Toplamı Değerleri

Yön 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Yıllık N 599 398 608 249 551 1231 1671 1325 977 635 481 352 9.077 NNE 667 823 695 572 657 1329 1272 1152 590 952 550 605 9.864 NE 1420 1228 1362 894 1147 657 726 537 577 885 868 1085 11.386 ENE 3188 3099 2522 2258 1852 1215 1308 1373 1310 2616 2730 3397 26.868 E 2079 1868 1893 1715 1357 567 676 838 918 1654 2011 2072 17.648 ESE 1825 1847 2224 2296 2070 1363 1252 1773 1599 2527 2474 2527 23.777 SE 1012 665 1164 1129 1297 624 901 906 979 1139 1207 1070 12.093 SSE 1440 1180 1212 1503 1388 798 820 973 952 1406 1401 1238 14.311 S 352 285 303 456 386 231 146 208 350 289 283 367 3.656 SSW 939 924 1201 1557 1405 945 783 1045 1481 1202 1047 851 13.380 SW 388 341 519 748 668 481 501 694 922 466 338 369 6.435 WSW 413 396 518 702 689 653 597 763 821 679 408 361 7.000 W 213 215 256 272 332 240 297 349 502 242 174 179 3.271 WNW 694 695 906 837 1129 1092 862 944 923 808 806 573 10.269 NW 1748 1888 2194 1489 2064 3336 3664 3080 2302 1499 1498 1615 26.377 NNW 1965 1818 1847 1685 2278 4561 4878 4284 3364 2228 1862 1717 32.487

Kaynak: [DM İ]



73

0

10000

20000

30000

40000N

NNENE

ENE

E

ESE

SE

SSES

SSWSW

WSW

W

WNW

NW

NNW

Şekil 23 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Rüzgârın Esme Sayılarına Göre Rüzgâr Diyagramı (Yıllık)

Ergani Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtlarına göre 1. derecede hakim rüzgar yönü (NNW) Kuzeykuzeybatı, 2. derecede hakim rüzgar yönü (ENE) Doğukuzeydoğu, 3. derecede hakim rüzgar yönü (NW) Kuzeybatı’dır.

0

1000

2000

3000

4000N

NNE

NE

ENE

E

ESE

SE

SSES

SSW

SW

WSW

W

WNW

NW

NNW

0

1000

2000

3000

4000N

NNENE

ENE

E

ESE

SESSE

SSSW

SW

WSW

W

WNW

NWNNW

0

1000

2000

3000

4000N

NNE

NE

ENE

E

ESE

SE

SSES

SSW

SW

WSW

W

WNW

NW

NNW

Ocak Ayı Esme Sayılarına Göre Rüzgâr Diyagramı

Şubat Ayı Esme Sayılarına Göre Rüzgâr Diyagramı

Mart Ayı Esme Sayılarına Göre Rüzgâr Diyagramı

0

1000

2000

3000

4000

N

NNENE

ENE

E

ESE

SESSE

S

SSWSW

WSW

W

WNW

NWNNW

0

1000

2000

3000

4000N

NNE

NE

ENE

E

ESE

SE

SSES

SSW

SW

WSW

W

WNW

NW

NNW

0

1000

2000

3000

4000

5000N

NNE

NE

ENE

E

ESE

SE

SSE

S

SSW

SW

WSW

W

WNW

NW

NNW

Nisan Ayı Esme Sayılarına Göre Rüzgâr Diyagramı

Mayıs Ayı Esme Sayılarına Göre Rüzgâr Diyagramı

Haziran Ayı Esme Sayılarına Göre Rüzgâr Diyagramı



74

010002000300040005000

N

NNENE

ENE

E

ESE

SESSE

SSSW

SW

WSW

W

WNW

NWNNW

01000200030004000

5000

N

NNENE

ENE

E

ESE

SESSE

SSSW

SW

WSW

W

WNW

NWNNW

0

1000

2000

3000

4000N

NNENE

ENE

E

ESE

SESSE

SSSW

SW

WSW

W

WNW

NWNNW

Temmuz Ayı Esme Sayılarına Göre Rüzgâr Diyagramı

Ağustos Ayı Esme Sayılarına Göre Rüzgâr Diyagramı

Eylül Ayı Esme Sayılarına Göre Rüzgâr Diyagramı

0500

10001500200025003000

N

NNENE

ENE

E

ESE

SESSE

S

SSWSW

WSW

W

WNW

NWNNW

0500

10001500200025003000

N

NNENE

ENE

E

ESE

SESSE

SSSW

SW

WSW

W

WNW

NWNNW

0

1000

2000

3000

4000N

NNENE

ENE

E

ESE

SESSE

SSSW

SW

WSW

W

WNW

NWNNW

Ekim Ayı Esme Sayılarına Göre Rüzgâr Diyagramı

Kasım Ayı Esme Sayılarına Göre Rüzgâr Diyagramı

Aralık Ayı Esme Sayılarına Göre Rüzgâr Diyagramı

Şekil 24 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Rüzgârın Esme Sayılarına Göre Rüzgâr Diyagramları (Aylık)

Tablo 25 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Mevsimlere Ait Yönlere Göre Rüzgârın Esme Sayıları Toplamı

Yön Kış İlkbahar Yaz Sonbahar N 1349 1408 4227 2093 NNE 2095 1924 3753 2092 NE 3733 3403 1920 2330 ENE 9684 6632 3896 6656 E 6019 4965 2081 4583 ESE 6199 6590 4388 6600 SE 2747 3590 2431 3325 SSE 3858 4103 2591 3759 S 1004 1145 585 922 SSW 2714 4163 2773 3730 SW 1098 1935 1676 1726 WSW 1170 1909 2013 1908 W 607 860 886 918 WNW 1962 2872 2898 2537 NW 5251 5747 10080 5299 NNW 5500 5810 13723 7454

Kaynak: [DM İ]



75

02000400060008000

10000N

NNENE

ENE

E

ESE

SE

SSES

SSWSW

WSW

W

WNW

NW

NNW

01000200030004000500060007000

NNNE

NE

ENE

E

ESE

SE

SSES

SSWSW

WSW

W

WNW

NW

NNW

Kış Mevsimi Esme Sayıları Toplamına Göre Rüzgar Diyagramı

İlkbahar Mevsimi Esme Sayıları Toplamına Göre Rüzgar Diyagramı

02000400060008000

100001200014000

NNNE

NE

ENE

E

ESE

SE

SSES

SSW

SW

WSW

W

WNW

NW

NNW

010002000300040005000600070008000

NNNE

NE

ENE

E

ESE

SE

SSES

SSWSW

WSW

W

WNW

NW

NNW

Yaz Mevsimi Esme Sayıları Toplamına Göre Rüzgar Diyagramı

Sonbahar Mevsimi Esme Sayıları Toplamına Göre Rüzgar Diyagramı

Şekil 25 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Mevsimlere ve Esme Sayılarına Göre Rüzgar Diyagramları

Ergani Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtlarına göre yönlere göre rüzgârın ortalama hızları aşağıdaki tabloda verilmiştir.



76

Tablo 26 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Yönlere ve Esme Hızlarına Göre Ortalama Rüzgâr Hız Değerleri Tablosu

Yön 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Yıllık N 4.4 4.2 3.3 2.8 2.9 3.7 4.1 4.2 3.3 2.9 3.2 3.1 3.5 NNE 2.4 2.6 2.6 2.2 2.2 2.9 3.0 2.7 2.2 2.2 2.0 2.3 2.4 NE 2.3 2.7 2.7 2.4 2.3 2.6 2.5 2.5 1.8 2.1 2.0 2.3 2.35 ENE 1.9 2.1 2.1 1.9 1.8 1.8 1.9 1.6 1.4 1.5 1.6 1.8 1,78 E 1.8 2.0 2.0 2.0 1.7 1.7 1.8 1.5 1.3 1.4 1.5 1.8 1,7 ESE 1.3 1.5 1.7 1.6 1.4 1.5 1.7 1.4 1.1 1.3 1.3 1.3 1,4 SE 1.1 1.3 1.5 1.7 1.4 1.6 1.8 1.6 1.3 1.3 1.2 1.3 1.4 SSE 0.8 0.9 1.2 1.3 1.2 1.3 1.4 1.2 1.1 1.0 0.9 0.8 1,1 S 0.9 1.1 1.5 1.7 1.7 1.7 1.7 1.5 1.2 1.3 1.0 0.8 1,34 SSW 0.9 1.0 1.4 1.7 1.8 1.8 1.7 1.6 1.6 1.3 1.0 0.9 1,4 SW 0.9 1.2 1.7 2.0 2.0 2.3 2.0 2.1 2.0 1.6 1.1 1.0 1,6 WSW 1.1 1.3 1.8 1.9 2.1 2.2 2.2 2.0 1.9 1.5 1.2 1.1 1,7 W 1.4 1.6 1.9 2.0 2.1 2.3 2.0 1.8 1.9 1.6 1.3 1.2 1.7 WNW 2.1 2.3 2.3 2.1 2.3 2.6 2.4 2.2 2.1 2.0 1.9 1.7 2.2 NW 3.4 3.2 3.1 2.6 2.8 3.3 3.2 3.1 2.9 2.7 2.8 3.1 3 NNW 3.6 3.5 3.1 2.6 2.8 3.6 4.0 3.7 3.2 2.7 2.8 3.0 3.2

Kaynak: [DM İ]

0

1

2

3

4N

NNE

NE

ENE

E

ESE

SE

SSE

S

SSW

SW

WSW

W

WNW

NW

NNW

Şekil 26 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Rüzgâr Diyagramı (Yıllık)

Tablo 27 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Mevsimlere Ait Yönlere Göre Rüzgârın Ortalama Hızı Değerleri Tablosu

Yön Kış İlkbahar Yaz Sonbahar N 3.9 3.0 4.0 3.1 NNE 2.4 2.3 2.9 2.1 NE 2.4 2.5 2.5 2.0 ENE 1.9 1.9 1.8 1.5 E 1.9 1.9 1.7 1.4 ESE 1.4 1.6 1.5 1.2 SE 1.2 1.5 1.7 1.3 SSE 0.8 1.2 1.3 1.0 S 0.9 1.6 1.6 1.2 SSW 0.9 1.6 1.7 1.3 SW 1.0 1.9 2.1 1.6 WSW 1.2 1.9 2.1 1.5 W 1.4 2.0 2.0 1.6 WNW 2.0 2.2 2.4 2.0 NW 3.2 2.8 3.2 2.8 NNW 3.4 2.8 3.8 2.9

Kaynak: [DM İ]



77

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0N

NNE

NE

ENE

E

ESE

SE

SSE

S

SSW

SW

WSW

W

WNW

NW

NNW

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0N

NNE

NE

ENE

E

ESE

SE

SSE

S

SSW

SW

WSW

W

WNW

NW

NNW

Kış Mevsimi Esme Hızlarına Göre Rüzgâr Diyagramı İlkbahar Mevsimi Esme Hızlarına Göre Rüzgâr Diyagramı

0.01.02.03.04.05.0

N

NNE

NE

ENE

E

ESE

SE

SSE

S

SSW

SW

WSW

W

WNW

NW

NNW

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0N

NNE

NE

ENE

E

ESE

SE

SSE

S

SSW

SW

WSW

W

WNW

NW

NNW

Yaz Mevsimi Esme Hızlarına Göre Rüzgâr Diyagramı Sonbahar Mevsimi Esme Hızlarına Göre Rüzgâr Diyagramı

Şekil 27 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Mevsimlere ve Ortalama Rüzgar Hızına Göre Rüzgar Diyagramları

Ortalama Rüzgar Hızı

Ergani Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre 1975–2010 yılları arası yıllık ortalama rüzgâr hızı 1,84 m/sn’dir.

Tablo 28 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Ortalama Rüzgâr Hızı Tablosu

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Yıllık Ortalama Rüzgâr Hızı (m-sec) 1.8 1.9 1.9 1.6 1.7 2.3 2.5 2.2 1.7 1.5 1.4 1.6 1,84

Kaynak: [DM İ]



78

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Aylar

Ort

alam

a R

üzga

r

Ortalama Rüzgâr Hızı (m-sec)

Şekil 28 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Aylık Ortalama Rüzgâr Hızı Grafiği

Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgârlı Gün Sayısı

Ergani Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama fırtınalı gün sayısı 14,9’dur. Yıllık ortalama kuvvetli rüzgârlı günler sayısı 71,9’dur, Ortalama kuvvetli rüzgârlı gün sayısının en fazla olduğu ay 9,8 ile Haziran ayıdır.

Tablo 29 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgârlı Gün Sayısı Değerleri Tablosu

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Yıllık Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması 1.4 1.3 1.1 0.6 0.7 1.4 1.9 1.1 0.8 0.5 0.6 0.5 14.9 Kuvvetli Rüzgârlı Günler Sayısı

Ortalaması 4.5 4.1 5.5 5.3 6.6 9.2 9.8 8.8 6.6 4.1 3.4 4.0 71.9 Kaynak: [DM İ]

0

2

4

6

8

10

12

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Aylar

Gün

Say

ısı O

rtal

amas

ı

Fırtınalı Günler SayısıOrtalaması

Kuvvetli Rüzgârlı GünlerSayısı Ortalaması

Şekil 29 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgârlı Gün Sayısı Değerleri Grafiği



79

Rüzgâr Dağılımı (Yıllık, Mevsimlik, Aylık Rüzgâr Yönü Dağılımı, Yönlere Göre Rüzgâr Hızı, Aylık Ortalama Rüzgâr Hızı Dağılımı ve Grafiği, En Hızlı Esen Rüzgâr Yön ve Hızı, Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgârlı Gün Sayısı)

En Hızlı Esen Rüzgâr Yönü ve Hızı

Ergani Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtlarına göre maksimum rüzgârın yönü NNW (Kuzeykuzeybatı), maksimum rüzgârın hızı ise 29 m/sn’dir.

Tablo 30 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Maksimum Rüzgarın Yönü ve Hızı Değerleri Tablosu

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Yıllık Maksimum

Rüzgar Yönü NNW SSW NNE NNE NNW SW NNW NNW

Maksimum Rüzgâr Hızı

(m_sec) 29.0 25.0 27.3 28.0 22.8 25.0 25.5 29.0

Kaynak: [DM İ]

0

5

10

15

20

25

30

35

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Aylar

Rüz

gar

Hız

ı

Maksimum Rüzgâr Hızı(m_sec)

Şekil 30 Ergani Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975–2010) Maksimum Rüzgâr Hızı Grafiği

III.7. Toprak Özellikleri (Toprak Yapısı ve Arazi K ullanım Kabiliyet Sınıfı, Yamaç Stabilitesi, Sahanın Erozyon Açısından Durumu, Toprak Koruma Projesinin Yapılması, Doğal Bitki Örtüsü Olarak Kullanılan Mera, Çayır vb.)

Genel Toprak Yapısı

İklim topoğrafya ve ana madde farklılıkları nedeniyle Diyarbakır'da çeşitli büyük toprak grupları olmuştur. Büyük toprak gruplarının yanı sıra toprak örtüsünden yoksun bazı arazi tipleri de görülmektedir.



80

Alüvyon Topraklar:

Bu topraklar akarsular tarafından taşınıp depolanan materyal üzerinde oluşan ( A ) C profili genç topraklardır. Mineral bileşimleri akarsu havzasının litolojik bileşimi ile jeolojik periyotlarda yer alan toprak gelişim bağlı olup heterojendir. Profillerinde horizonlaşma ya hiç yok ya da çok az belirgindir. Buna karşılık değişik özellikte katlar görülür. Çoğu yukarı arazilerden yıkanan kireççe zengindir. Alüvyal toprakları, bünyelerine veya bulundukları bölgelere yahut evrim devlerine göre sınıflandırılırlar. Bunlarda üst toprak alt toprağa belirsiz olarak geçit yapar. İnce bünyeli ve taban suyu yüksek olanlarda düşey geçirgenlik azdır. Yüzey namlı ve organik maddece zengindir. Alt toprakta hafif seyreden bir indirgenme olayı hüküm sürer. Kaba bünyelikler iyi drene olduğundan yüzey katları çabuk kurur. Üzerlerindeki bitki örtüsü iklime bağlıdır. Bulundukları iklime uyabilen her türlü kültür bitkisinin yetiştirilmesine elverişli ve üretken topraklardır. Alüvyon topraklar Diyarbakır İli’nde daha çok Dicle Nehri ve Batman Çayı boyunca uzanmaktadır. Toplam alanları 28.328 hektardır. Bunun 27.935 hektarı I. Sınıf, 368 hektarı II. Sınıf, 25 hektarı III. Sınıf arazilerdir. Diyarbakır İli’ndeki alüvyal toprakların tuzluluk ve alkalilik sorun yoktur.

Kolüvyal Topraklar:

Genellikle dik eğimlerin eteklerinde ve vadi ağızlarında yer alırlar. Yer çekimi, toprak kayması, yüzey akışı ve yan derelerle taşınarak birikmiş materyaller üzerinde oluşmuş ( A ) C profili genç topraklardır. Ayrıca özellikleri bakımından daha çok çevredeki yukarı arazi topraklarına benzerlerse de ana materyalde derecelenme ya hiç ya da yetersizdir. Profilde yağışın veya yüzey akışın yoğunluğuna ve eğim derecesine göre değişik parça büyüklüğü içeren katlar görülür. Bu katlar alüvyal topraklarda olduğu gibi birbirine paralel olmayıp düzensizdir. Dik eğimliler ve vadi ağızlarında bulunanlar çoğunlukla az topraklı olup, kabataş ve molozlarla parçaların çapları küçülür. Eğimin çok azaldığı yerlerde parçaların çapları küçülüp alüvyon parçaları düzeyine geleceğinden bu gibi yerlerde kolüvyal topraklar geçişli olarak alüvyol topraklara karışır.

Bunlarda eğim tek tip olup materyalin geldiği yöne doğru artmaktadır. Ara sıra taşkına maruz kalırlarsa da eğim ve bünye nedeniyle drenajları iyidir. Tuzluluk ve sodiklik gibi sorunları yoktur. Kolüvyol topraklar Diyarbakır İli’nin her yerinde özellikle küçük akarsu vadilerinde bulunmaktadır. Yağışın yeterli olması veya sulanmaları halinde verimleri yüksektir. Toplam alanları 21.032 hektardır.

Kahverengi Orman Toprakları:

Kahverengi Orman toprakları kireçce zengin ana madde üzerinde oluşur. Profilleri A ( B ) C şeklinde olup Horizonlar birbirine tedricen geçiş yapar. A horizonlar çok gelişmiş olduğundan iyice belirgindir. Koyu kahverengi ve dağılgandır. Gözenekli veya granüler bir yapıya sahiptir. Reaksiyonu genellikle kalevi bazen de nötr'dür. B horizonunun rengi açık kahverengi ile kırmızı arasında değişir. Reaksiyonu A horizonundaki gibidir. Yapı granüler kil birikmesi olabilir. Çok az miktarda kil birikmesi olabilir. Horizonun aşağı kısımlarında CaCO3 bulunur. Kahverengi orman toprakları genellikle geniş yapraklı orman örtüsü altında oluşur. Bunlarda etkili olan toprak oluşum işlemleri kalsifikasyon ve biraz da podzollaşmadır. Drenajları iyidir. Çoğunlukla orman veya otlak olarak kullanılır. Tarıma alınmış olanların verimleri iyidir. Kahverengi orman topraklarına Diyarbakır'ın her



81

ilçesinde rastlanmaktadır. Bunun 86.568 hektarı I. - IV. Sınıfları, diğerleri VI. - VII. Sınıflardadır. Eğimleri yüksek buna bağlı olarak derinlikleri sığ, yer - yer çok sığ'dır.

Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları:

A ( B ) C profilli topraklardır. A horizonu iyi oluşmuş ve gözenekli bir yapısı vardır. ( B ) horizonu zayıf oluşmuştur. Kahverengi veya koyu kahverengi granüler veya yuvarlak köşeli blok yapıdadır. ( B ) horizonunda kil birikimi yok veya çok azdır. Kireçsiz kahverengi orman toprakları genellikle yaprağını döken orman örtüsü altında oluşur. Bu topraklar Çüngüş ilçesinde bulunmaktadır. Toplam alanı 251 hektardır.

Kahverengi Topraklar:

Çeşitli ana maddelerden oluşan ABC profilli topraklardır. Oluşumlarında kalsifikasyon rol oynar. Bu işlem sonucu profillerinde çok miktarda kalsiyum bulunur. Erozyona uğrayanlarında A ve C horizonu kahverengi veya grimsi kahverengi 10-15 cm. kalınlığında ve granüler yapıdadır. Organik madde içeriği ortadadır. Reaksiyonu nötr veya kalevidir. B. Horizonu açık kahverengiden koyu kahverengiye değişir ve kaba yuvarlak köşeli blok yapıdadır. Bu horizon tedrici olarak soluk kahverengi veya grimsi, çok kireçli ana maddeye geçit yapar. Kahverengi topraklarda bütün profil kireçlidir. B. Horizonunun altında beyazımsı ve çoğunlukla sertleşmiş kireç birikme katı yer alır. Bu topraklar yazın uzun periyotlar kuru kalır ve bu periyotlarda kimyasal ve biyolojik etkinlikler yavaştır. Kahverengi topraklar Merkez, Bismil, Dicle, Hazro, Lice, Silvan İlçelerinde bulunmaktadır. Toplam alanları 197,312 hektardır. Eğimleri genellikle dik ve çok dik olup, derinlikleri genellikle sığdır.

Kırmızı Kahverengi Topraklar:

Solunum rengi hariç, hemen bütün özellikleri kahverengi toprakların aynı veya benzeridir. A horizonu tipik olarak kırmızımsı kahverengi veya kırmızı ve yumuşak kıvamdadır. B horizonu kırmızı veya kırmızımsı kahverengi, daha ağır bünyeli ve oldukça sıkıdır. B horizonu bulunur. Beyazımsı olan bu horizon yumuşak veya çimentolaşmış olabilir. Kırmızımsı kahverengi toprakları çeşitli ana maddeler üzerinde oluşur. Doğal bitki örtüsü uzunca otlar ve çalılarda doğal drenajları iyidir. Bu topraklar Merkez, Bismil, Çermik, Çınar, Dicle, Ergani, ilçelerinde bulunur. Toplam alanları 307.508 hektardır.

Bazaltik Topraklar:

Bu toprakların özellikleri bir dereceye kadar, benzer iklim koşullarında kireçtaşı üzerinde oluşmuş topraklarınkine benzemektedir. Ağır killi topraklardır ve profilleri iyi gelişmemiştir. A horizonunun yapısı granülerden blok'a kadar değişim B horizonu genellikle daha ağır bünyeli ve blok yapıdadır. Bazaltik topraklarda nötr ile orta kalevi arasında değişir. Fiziksel özellikleri kötü olduğundan verimleri düşüktür. Diyarbakır'da bu topraklar Merkez, Çermik, Çınar, Dicle ve Ergani İlçelerinde bulunur. Eğimleri dik veya çok dik buna bağlı olarak derinlikleri sığ veya çok sığdır. Bu toprakların % 38'i taşlı, % 13'ü kayalıdır. Bu toprakların % 63'ü toprak işlemeli tarıma uygundur.

Çıplak Kaya ve Molozlar:

Üzerinde toprak örtüsü bulunmayan parçalanmamış veya kısmen parçalanmış sert kaya ve taşlarla kaplı sahalardır. Genellikle bitki örtüsünden yoksundurlar. Bazen arasında



82

toprak bulunan kaya çatlaklarında veya topraklı küçük ceplerde yetişen çok seyrek orman ağaçları çalı ve otlar bulunabilir. Diyarbakır genelinde bu tip arazilerin toplam alanı 42.439 hektardır. Bu alan il genel alanının % 2,8'ini oluşturur.

Irmak Ta şkın Yatakları:

Akarsuların normal yatakları dışında feyezan halinde iken yayıldıkları alanlardır. Genellikle kumlu, çakıllı ve molozlu malzeme ile kapatırlar. Taşkın sular ile sık-sık yıkanmaya maruz kaldıklarından toprak materyali ihtiva etmezler ve bu nedenle arazi tipi olarak nitelendirilirler. Tarıma elverişli olmadıkları gibi üzerlerinde doğal bitki örtüsü de yoktur. Diyarbakır'da bu tür arazilerin toplam alanı 16.054 hektardır. İl Genel yüz ölçümünün % 1 'ini meydana getirirler.

Tablo 31 Büyük Toprak Gruplarına Göre Arazi Sınıfları ( Hektar )

Büyük Toprak Grubu

Arazi Sınıfları ( Hektar ) Toplam

I II III IV V VI VII VIII

Alüvyal Topraklar 27.935 1.368 25 29.328

Kolüvyal Topraklar

2.075 13.006 4.482 1.338 100 31 21.032

Kahverengi Orman Top.

1.785 19.775 34.354 30.654 115.555 398.949 601.072

Kireçsiz Kah. Orman Top.

251 251

Kahverengi Topraklar

4.746 24.316 43.112 73.222 19.917 32.004 197.317

Kırmızımsı ah. Topraklar

59.370 85.555 36.529 51.643 915 33.061 40.435 307.508

Bazalt Topraklar 48.235 65.217 29.648 42.557 64.916 44.487 295.060

Irmak Yatakları 16.054 16.054

Çıplak kaya ve Molozlar

42.439 42.439

Toplam 144.146 209.237 148.150 199.414 915 233.549 516.157 58.493 1.510.961

KAYNAK: MTA Bölge Müdürlüğü Envanter Çalışmaları İl Tarım Müdürlüğü Envanter Çalışmaları

İlde tarım toprakları Dicle Irmağı'na dere ve çayların vadilerinde zincirleme bir sıra oluşturur. Büyük bir bölümü alüvyal vadi tabanlarından oluşur. %10' un üstünde olan tarım toprakları dalgalı platolara, dağlık ve tepelik alanlara yayılmış durumdadır. Mermer, Hani ve Lice ovaları gibi küçük düzlüklerin dışında kalan ovaların büyük bir bölümünde topraklar killi olup, Dicle vadisinde yer yer orta ve hafif yapıda topraklara rastlanır. Islakken çok yapışkan olan bu topraklar nemli iken dağılabilir yapıdadır. Nadas alanlarında yağışlardan sonra yüzey 3-4 cm. kalınlığında bir kabuk bağlar. Bununla birlikte kolaylıkla kırılarak tanecikli bir nitelik alırlar. Kireç oranları genellikle iyi ise de üstteki kirecin tümü ya da bir bölümü yıkanmıştır. Mermer ovası engebeli dağlık bir alan olup ana madde yer yer kalkerli kumlu ya da siltli kildir. Kireçtaşı bakımından genellikle derin, geçirgenlikleri iyi, içerdikleri organik madde oranı düşüktür. Kalker bir taban üzerinde oluşan Lice ve Hani ovalarının toprakları kahverengi orman toprakları grubuna girer.



83

Diyarbakır havzasında yer alan tarıma elverişli bu topraklar arasında özellikleri bakımından önemli farklar görülür.

Yapılan analiz sonucunda il topraklarının killi - tınılı, killi - siltli olduğu tespit edilmiştir. İl tarım topraklarında yapılan analizler sonucunda tuzluluk ve alkalilik sorununun olmadığı görülmektedir. Ayrıca toprakların orta kireçli olduğu ve organik madde bakımından zayıf olduğu tespit edilmiştir. İl’e ait topraklarda yapılan pH, tuz, kireç ve organik madde analiz sonuçları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo 32 Diyarbakır topraklarına ait pH, Tuz Organik Madde, Kireç Analiz sonuçları

İstasyon No Organik Madde (%) PH Tuz (%) Kireç (%) 1 1.88 7.90 0.021 2.29 2 0.77 7.95 0.035 2.46 3 3.28 7.65 0.031 1.26 4 1.12 7.70 0.038 1.71 5 2.30 7.85 0.040 11.38 6 1.12 7.15 0.039 8.56 7 1.26 7.25 0.040 15.24 8 1.40 7.35 0.035 13.68 9 2.24 7.40 0.048 12.30

10 2.24 7.45 0.020 19.75 11 0.77 7.45 0.027 10.17

Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü envanter çalışmaları

Arazi Sınıfları

Tablo 33 Diyarbakır İli Genelinin Arazi Kabiliyet Sınıfları Dağılımı

ARAZ İ SINIFLAMASI ALAN (Da.) I. SINIF ARAZİ 1.252.860 II. SINIF ARAZİ 1.913.670 III. SINIF ARAZİ 1.552.230 IV. SINIF ARAZİ 1.828.170 V.VI.VII.VIII SINIF ARAZ İ 8.393.790 YERLEŞİM SAHASI 337.184 SU YÜZEYİ 277.096 T O P L A M 15.555.000

Kaynak:Tarım İl Müdürlü ğü

Kullanma kabiliyeti sınıfları sekiz adet olup, toprak zarar sınırlandırmaları I.sınıftan VII. sınıfa doğru giderek artmaktadır. İlk dört sınıf arazi, iyi bir toprak idaresi altında, yöreye adapte olmuş kültür bitkileri ile orman mera ve çayır bitkilerini iyi bir şekilde yetiştirme tekniğine sahiptir. V., VI., VII.sınıflar adapte olmuş yerli bitkilerin gelişmesine elverişlidir. Bunlardan V. ve VI. sınıflarda toprak ve su koruma önlemleri alındığı takdirde bazı özel bitkiler de yetiştirilebilir. VIII. sınıf arazilerde çok etkin ve pahalı ıslah çalışmaları ile ürün alınabilirse de, mevcut piyasa koşullarında elde edilerek ürün yatırım harcamalarını karşılayamaz.

Sınıf I

Arazilerin yayılma alanı toplam 144.146 hektar olup, İl yüzölçümünün % 9,5 ini teşkil etmektedir. Bu sınıf arazilerin % 19,3'ü alüvyon, % l,4'ü kolüvyal, % 1,2'si kahverengi orman, % 3,2'si kahverengi, % 41'i kırmızımsı kahverengi, % 33,4'ü bazaltik



84

büyük toprak grubundadır. Hepsi % 2'den daha küçük eğimli olan I. sınıf arazilerin % 90,4'ü derin % 9,6'sı orta derindir. Bu arazilerin 115.088 hektarı kuru tarımda 28.853 hektarı sulu tarımda 174 hektarı bağ bahçe, 31 hektarı çayır mera olarak kullanılmaktadır.

Sınıf II

Bu sınıftaki topraklar kötüleşmeyi önlemek veya toprak işleme sırasında hava ve su ili şkilerini iyileştirmek için yapılan koruma uygulamalarını içeren dikkatli bir toprak idaresini gerektirir. Sınırlandırmalar az ve uygulamaca kolaydır. Bu topraklar kültür bitkileri, toprakların sınırlandırmaları hafif eğim, orta derecede su ve rüzgâr erozyonuna maruzluk veya geçmişteki orta derecedeki erozyonun olumsuz etkileri, idealden daha az toprak derinliği, biraz elverişsiz toprak yapısı ve işlenebilirliği, hafiften ortaya kadar değişen, kolayca düzeltilebilen fakat yine de görülebilir, tuzluluk veya sodiklik, arasıra görülen taşkın zararları, drenajla düzeltilebilecek fakat sürekli olarak orta derecede bir sınırlandırma şeklinde var olan yaşlık ve toprak kullanma ve idaresi üzerindeki hafif iklimsel sınırlandırmaların tek tek veya kombinasyon halindeki etkilerini içerir.

Bu sınıftaki topraklar gerek kültür bitkilerinin seçimi ve gerekse amenajman uygu-lamaları bakımından I. sınıf topraklardan daha az serbestlik sağlar. Bu grup topraklar özel toprak koruyucu bitki yetiştirme sistemleri toprak koruma uygulamaları, su kontrol yapıları veya kültür bitkileri için kullanıldıklarında uygun işleme yöntemleri gerektirirler.

Diyarbakır İli’nde, II. sınıf araziler 203.237 hektarlık yüzölçümleri ile % 13.8 lik bir oran teşkil etmektedir. Bu arazilerin % 0,6 sı alüvyol, % 6,2 si kalüvyal, % 9,4 ü kahverengi orman, % 11,6 sı kahverengi % 40,8'i kırmızımsı kahverengi, % 31,1'i bazaltik topraklardır. Bu arazilerin % 37,7 sinde eğim % 0-2 kalan kısmında % 2 - 6 arasındadır. Toprakların %41,21'i derin % 49,5'i orta derin, diğerleri sığ profilli'dir. Büyük bir kısmında hafif ve orta şiddette erozyon hüküm sürmektedir.

Bu arazilerin 210.907 hektarında kuru tarım, 44.380 hektarında sulu tarım yapılmaktadır. 1508 hektar bağ - bahçe 1257 hektar çayır-mera, 127 hektar yerleşim alanıdır.

Sınıf III

Bu sınıftaki topraklar II. sınıftakilerden daha fazla sınırlandırmalara sahiptir. Kültür bitkileri tarımına alınabilecekleri gibi çayır, mera ve orman arazisi olarak da kullanılabilirler; fakat sınırlandırmalar bitki seçimleri, ekim dikim hasat zamanını ve ürün miktarını etkiler. III. sınıf arazilerde şu sınırlandırmaların bir veya birkaçı bulunabilir. Orta derecede eğim, şiddetli su veya rüzgâr erozyonuna maruzluk, veya geçmişteki erozyonun şiddetli olumsuz etkileri, ürüne zarar veren sık taşkınlar, alt toprakta çok yavaş gerginlik, drenajdan sonraki yaşlık veya bir süre devam eden göllenme, sığ kök bölgesi, düşük rutubet tutma kapasitesi, kolayca düzeltilemeyen düşük verimlilik ve orta derecede tuzluluk veya sodiklik. Bu sınıftaki yaş veya yavaş geçirgen; fakat hemen hemen düz toprakların çoğu, işlendiğinde drenaj ve toprağın yapısı ile işlenebilirliğini sürdürecek bir ürün yetiştirme sistemini gerektirir. Balçıklaşmayı önlemek ve geçirgenliği düzeltmek için böyle topraklara organik madde ilave etmek ve yaş olduklarında işlemeden kaçınmak gerekir. Sulanan alanlardaki III. sınıf arazi topraklarının bir kısmı yüksek taban suyu yavaş geçirgenlik tuz veya sodyum birikmesinden dolayı sınırlı olarak kullanılabilmektedir.



85

III. sınıf araziler 148.150 hektar yüzölçümleriyle % 9,8 lik bir orana sahiptir. Bu arazilerin, % 3'ü kalüvyol, % 23'ü kahverengi orman. % 29'u kahverengi % 24,6 sı kırmızımsı kahverengi, % 20'si bazaltik topraklardır. Bu sınıfın % 47,5'ini hafif, % 43'ünü orta % 9,4 ünü düzdüze yakın eğimli topraklar oluşturmaktadır. % 3,4 ünde toprak derin, % 52 sinde orta derin, % 44 ünde sığ, geri kalan kısmında çok sığdır. Bu sınıftaki top-rakların % 93,7'si orta şiddette erozyona maruz kalmıştır.

Sınıf IV

Bu sınıftaki toprakların kullanılmasındaki kısıtlamalar III. sınıftakinden daha fazla ve bitki seçimi daha sınırlıdır. İşlendiklerinde daha dikkatli bir idare gerektirirler. Koruma önlemlerinin alınması ve muhafazası daha da zordur. Çayır mera ve orman için kullanabilecekleri gibi gerekli önlemlerin alınması halinde iklime adapte olmuş tarla veya bahçe bitkilerinden bazıları için de kullanılabilirler. Bu sınıf topraklarda dik eğim, şiddetli su veya rüzgar erozyonuna maruzluk, geçmişteki erozyonun şiddetli olumsuz etkileri, sığ toprak, düşük nem tutma kapasitesi, ürüne zarar veren sık taşkınlar, uzun süren göllenme veya yaşlık şiddetli tuzluluk ve sodiklik, gibi özelliklerinden bir veya bir kaçının sürekli etkilemesi sonucu kültür bitkileri için kullanım sınırlıdır.

Diyarbakır İli’nde IV. sınıf araziler 199.414 hektarlık bir yüzölçümüne ve % 12,8 lik bir orana sahiptir. Bu sınıfın % 0,6'sı kalüvyol % 15,3'ü (kahverengi orman, % 36,7'sı kahverengi % 26'sı kırmızımsı kahverengi, % 21,3'ü bazaltik topraklardır. Bu sınıf arazilerin % 2,4'ü düz % 25,4'ü hafif, % 68,6'sı orta, % 3,6'sı dik eğime sahiptir. Toprakların %0,6’sı derin, % 4,6'sı orta, % 83.8’i sığ, % 9,1'i çok sığ profile sahiptir. Toprakların % 2,8'i hafif % 69.3'ü orta şiddette %27,8'i şiddetli erozyona maruz kalmıştır.

Sınıf V

Beşinci sınıf araziler yetişecek bitki cinsini sınırlayan ve kültür bitkilerinin normal gelişmesini önleyen sınırlandırmalara sahiptir. Topografya yönünden hemen hemen düzdür. Topraklar ya sık sık sel basması nedeniyle sürekli olarak yaş ya da çok taşlı veya kayalıdır. Sık sık taşkınlara maruz kalan taban arazilerle düz düze yakın eğime sahip çok taşlı veya orta derecede kayalı araziler yada drenaj bakımından kültür bitkileri tarımına elverişli olmayan, fakat suyu seven ot ve ağaçların yetişmesine uygun göllenme alanları bu sınıfa örnek olarak gösterilebilir. Tarla ve bahçe bitkileri kültürüne uygun olmamakla birlikte, çayır ıslahı yapmak veya uygun ağaç türleri yetiştirilerek bu arazilerden kazanç sağlamak mümkündür. Bu sınıfta Diyarbakır'da 915 hektar arazi hastalanmıştır.

Sınıf VI

Bu sınıfa giren toprakların fiziksel koşulları gerektiğinde tohumlama kireçleme, gübreleme ve kontur karıkları drenaj hendekleri, saptırma yapıları ve su dağıtıcıları ile su kontrolü gibi çayır veya mera iyileştirmelerinin uygulanmasını pratik kılar. Bu sınıftaki toprakların dik eğim, ciddi eğim zararları, geçmişteki erozyonun olumsuz etkileri, taşlılık, sığ kök bölgesi, aşırı yaşlık veya taşkın, düşük rutubet kapasitesi, tuzluluk veya sodiklik gibi düzeltilemeyecek sürekli sınırlandırmaları vardır. Bu sınırlandırmalardan bir veya birden fazlasının bulunduğu topraklarda kültür bitkilerinin yetiştirilmesi uygun değildir. Ancak mera ve orman için kullanılabilirler. Diyarbakır İli’nde 233.549 hektarlık yüzölçümüyle VI. sınıf topraklar '% 15.4 lük bir orana sahiptir. Bunun % 49.4'ü kahverengi orman %5,8'i kahverengi, % 14,1’i kırmızımsı kahverengi, % 27,8'i bazaltik topraklardır.



86

Bu sınıf arazilerin % 0,3'ü düz, % 6,2'si hafif % 62,2'si orta % 31,2'si dik eğime sa-hiptirler. Ayrıca %0,15'i derin, % 0.4 orta derin % 46,2'si sığ ve % 53,1'i çok sığ toprak derinliğine sahiptir. Bu toprakların % 89,4'ü şiddetli, % 10,1'i orta şiddetli erozyona maruz kalmışlardır.

VI. Sınıf arazilerin 13.588 hektarı kuru tarımda, 18.507 hektarı bağ - bahçe 134.25 hektarı çayır-mera, 67.178 hektarı orman funda olarak kullanılmaktadır.

Sınıf VII

Bu sınıfa giren topraklar çok dik eğim, erezyon, toprak sığlığı, taşlılık, yaşlık, tuzluluk veya sodiklik gibi kültür bitkilerinin yetiştirilmesin engelleyen çok şiddetli sınırlandırmalara sahiptir. Fiziksel tohumlama ve kireçleme yapmak, kontur karıkları, drenaj hendekleri, saptırma yapıları ve su dağıtıcıları tesis etmeli gibi iyileştirme koruma ve kontrol uygulamalarına elverişli olmadığından, çayır ve mera ıslahı için kullanılma olanakları da oldukça sınırlıdır. Toprak muhafaza önlemleri almak veya alttaki arazileri korumak için ağaç dikimi veya ot tohumu aşılaması yapıldığı, hatta istisnai bazı hallerde kültür bitkileri bile yetiştirildi ği olursada bu durumlar VII. sınıf araziler için genel bir özellik sayılmaz.

Diyarbakır İli’nde bu sınıf araziler 516.157 hektarlık yüzölçümü ile % 34 lik bir orana sahiptir. Bunun % 77'3'ü kahverengi orman % 6,2'si kahverengi % 7,8'i kırmızımsı kahverengi % 8,6'sı bazaltik topraklardır. Bu sınıftaki arazilerin % 0,32'si düz % 1,1’i hafif % 13.1 orta, % 85,4'ü dik eğime sahiptir. Profilleri ise % 98'inde dik eğime sahiptir. Profilleri ise % 98'inde çok sığ, % 2 sinde sığ'dir. Erozyon % 0,8 inde orta. % 25.5 inde şiddetli, % 73,6 s:nda çok şiddetlidir.

Bu sınıftaki arazilerin 840 hektarında kuru tarım 1533 hektarında bağ - bahçe tarımı yapılmaktadır. 209.130 hektarlık arazi çayır-mera 304.554 hektarlık arazi orman, funda'dır.

Sınıf VIII

Bu sınıf arazilerin erozyon, yaşlık, taşlılık, kayalık, düşük nem kapasitesi, tuzluluk ve sodiklik gibi kısıtlayıcılardan bir veya bir kaçının önlenemeyecek derecedeki şiddetli sınırlandırmaları nedeniyle ot, ağaç ve kültür bitkilerinin yetiştirilmesine uygun değildir. Çok aşınmış araziler, kumsallar, kayalıklar, ırmak yatakları, maden işletmesi yapılan eski ocak ve artık alanları bu sınıfa girerler. Bu sınıf alt sınıflara ayrılmamıştır. Bitki yetiştirilmesine elverişli olmayanlarda yaban hayatı için ve dinlenme yeri olarak kullanılabilirler.

VIII. sınıf araziler Diyarbakır İli’nde 58.493 hektarlık bir yüzölçümüyle % 3,87 lik bir yüzölçümle % 3,87 lik bir orana sahiptirler. Bunun 16.054 hektarı ırmak ve taşkın yatakları, 42.439 hektarı çıplak kaya ve molozlar olarak haritalanmıştır.

Çayır ve Meraların Varlığı

İlde çayır ve meralar toplamı 1.546.400 dekarlık alanı kaplamaktadır. Bunun en büyük bölümü Çınar, Ergani ve Merkez İlçelerinde bulunmaktadır. İlde çayır ve meralar yeterli değildir. Ekilen yem bitkileri ise çok sınırlıdır. Büyük boyutlarda bozulmuş olan



87

bölgemiz meralarının ıslahı teknik çalışmalarla çok zordur. Tek çözüm ise ekstansif hayvancılıktan entansif hayvancılığa geçmektir. Yapılan çalışmalarla yem bitkilerin ıslahı ve ekiminde nispi bir başarı sağlanmış olmakla beraber yeterli değildir.

Tablo 34 Diyarbakır ili çayır / mera ve orman varlığı

İLÇELER BUCAK SAYISI

MEZRA SAYISI

KÖY SAYISI ÇAYIR / MERA ALANI

ORMAN ALANI

MERKEZ 3 228 141 179.920 69.598 BİSMİL 3 86 108 94.000 — ÇERM İK 2 38 75 16.000 124.000 ÇINAR 2 77 86 516.000 160.000 ÇUNGUŞ 1 32 37 22.000 100.000 DİCLE 1 54 27 10.000 370.000 EĞİL 1 23 23 51.000 108.212 ERGANİ 2 101 78 390.400 220.000 HANİ 1 36 18 8.000 251.000 HAZRO 1 38 24 16.000 95.000 KOCAKOY 1 11 10 12.080 18.190 KULP 4 119 50 73.000 720.000 LİCE 2 109 56 64.000 483.000 SİLVAN 1 70 77 94.000 221.000 TOPLAM 25 1022 810 1.546.400 2.940.000

Kaynak: Diyarbakır Orman İşletme Müdürlüğü

Yatırım kapsamında inşaat ve işletme aşamalarında, 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu kapsamında kanunun su ürünleri ve su kirliliği ile ilgili hükümlerine uyulacaktır.

III.8. Tarım ve Hayvancılık, (Tarımsal Gelişim Proje Alanları, Sulu ve Kuru Tarım Arazilerin Büyüklü ğü, Ürün Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarl arı, Hayvancılık Türleri, Adetleri ve Beslenme Alanları)

Genel Tarımsal Yapı

Yüzölçümü 15.355.000’de olan Diyarbakır İli topraklarının 779.797 ha 'ı tarım alanı, 230.092 ha'ı çayır ve mera, 265.365 ha'ı orman, 294.142 ha 'ı da tarıma elverişsiz alandır. Diyarbakır ilindeki tarım işletmelerinin %50'sinde yalnız bitkisel üretim, %45' inde bitkisel ve hayvansal üretim, %5'inde ise sadece Hayvansal üretim faaliyeti yapılmaktadır.

Tablo 35 Arazi Dağılımı

Cinsi Miktarı (Ha.) % Tarım Alanı 684.289 44 Çayır-Mera 230.092 15 Orman 335.094 22 Tarıma Elveri şsiz Alan

301.717 19

Toplam 1.555.527 100 Kaynak : Tarım İl Müdürlüğü, 2009

İlde genellikle tarla tarımı yapılmakta olup, sulu tarım alanının az olması nedeniyle arazinin bir bölümü nadasa bırakılmaktadır. İli kapsayan GAP Projesinin bağlaması ile birlikte yapılacak sulu tarımda hem nadas olayının ortadan kalkacağı hem de ikinci ürün ekiminin gündeme gireceği ve dolayısıyla üretimin artacağı planlanmaktadır. Köylerdeki



88

nüfusla birlikte il ve ilçe merkezlerinde ya ayan nüfusun büyük bir kısmı tarım ve hayvancılıkla direkt ya da dolaylı olarak ilgilenmektedir. İlin sahip olduğu 15.355 km2'lik alanın % 52 'si olan 534.576 hektar tarım alanında 50.212 aile tarımsal faaliyette bulunmaktadır.

Tablo 36 GAP'ta Tarımsal Sulama

PROJE ADI SULAMA ALANI (Da.)

A- FIRAT HAVZASI

Aşağı Fırat Bölgesi 7.062.810

Karakaya Barajı ve HES -

Sınır Fırat Projesi -

Suruç Baziki Projesi 1.465.000

Adıyaman Kahta Projesi 778.240

Adıyaman Göksu - Araban Projesi 715.980

Gaziantep Projesi 890.000

ALT TOPLAM 10.912.080

B- DİCLE HAVZASI

Kıralkızı Dicle Projesi 1.260.800

Batman Projesi 377.440

Batman - Silvan Projesi 2.570.000

Garzan Projesi 600.000

Ilısı Baraj HES -

Cizre Projesi 1.210.000

ALT TOPLAM 6.018.240

GENEL TOPLAM 16.930.270

GAP'ın Dicle Havzası Projesinden Kıralkızı - Dicle, Batman, Batman - Silvan Projeleri ili kapsamaktadır. İlde GAP ve diğer sulama projeleri ile sulanacak alanlar aşağıdaki tabloda verilmiştir.



89

Tablo 37 GAP Sulama Proje Alanları

PROJE ADI SULAMA ALANI (Da.)

DİCLE SULAMASI 1.260.800

BATMAN SAĞ SAHİL SULAMASI

187.580

BATMAN-SİLVAN SULAMASI 2.570.000

ÇINAR DİLAVER 49.410

ÇERMİK KALE 104.760

ERGANİ SALLAR 12.000

HALEN SULANAN ALAN 915.246

GENEL TOPLAM 5.099.796

İlde halen % 11.1 olan sulu tarım alanı GAP ile %64'e yükselecektir. Diyarbakır'da sulu arazinin az olması sebze-meyve ve bağ-bahçe üretimini olumsuz yönde etkilemektedir. Mevcut bulunan sebzelik ve bahçeler sadece Dicle Nehri etrafında az miktarda bulunmaktadır.

Diyarbakır'ın toplam 684.289 hektarlık tarım arazisinin 69.453 hektarı sulanabilecek durumdadır. Geriye kalan 606.717 hektarlık alanda kuru tarım yapılmaktadır.

Tablo 38 Toplam Tarım Alanının Sulama Durumu

Sulama Durumu Alan ( ha. )

TOPLAM TARIM ALANI 695.973

TOPLAM SULAMA ALANI 114.662

DEVLET SULAMASI 34.614

HALK SULAMASI 80.048

Kaynak : Tarım İl Müdürlü ğü, 2009

Diyarbakır'a toprak-insan ilişkisi yönünden bakıldığında topraklarımızın, % 44'ü tarımsal faaliyetlere elverişli olmakla beraber kırsal alan da yaşayan çiftçi ailelerin 545'i topraksızdır. Türkiye genelinde olduğu gibi Diyarbakır ilindeki tarım işletmeleri, hızlı nüfus artışı ve artan nüfusun tarım dışı sektörde istihdam edilmesi zorunluluğuna karşılık bu sektörlerde iş gücü talebinin nüfus artışına uygun düzeyde arttırılamaması; tarımın gelişim hızının nüfus artışını karşılamada yetersiz kalması ve miras yoluyla arazilerin bölünmesi gibi nedenlerle giderek küçülmüştür. Bu durum tarımsal faaliyetlerde ve bölgemizin kalkınmasında engelleyici rolleri meydana getirmektedir.



90

Tarımsal Üretim

Diyarbakır İli’ndeki tarım işletmelerinin %25'inde yalnız bitkisel üretim, %61' inde bitkisel ve hayvansal üretim, %14'ünde ise sadece hayvansal üretim faaliyeti yapılmaktadır.

Türkiye genelinde olduğu gibi Diyarbakır İli’ndeki tarım işletmeleri, hızlı nüfus artışı ve artan nüfusun tarım dışı sektörde istihdam edilmesi zorunluluğuna karşılık bu sektörlerde işgücü talebinin nüfus artışına uygun düzeyde arttırılamaması; tarımın gelişim hızının nüfus artışını karşılamada yetersiz kalması ve miras yoluyla arazilerin bölünmesi gibi nedenlerle giderek küçülmüştür.

Yağışın yıllık toplamının azlığı ve mevsimlere göre dağılışındaki dengesizlik nedeniyle, ilde kuru tarım sistemi hakimdir. Bitkisel üretim tahıllar üzerinde yoğunlaşmış olup, tahıl yetiştirmede tahıl + ikinci ürün ekim sistemi uygulanmaktadır. Diyarbakır'da toplam 684.289 ha tarım arazisi mevcut olup, tarım arazilerinin kullanım durumlarına göre dağılımı aşağıdaki tablodadır.

Tablo 39 Diyarbakır İli’nde önde gelen ürünlerde üretim miktarları (Ton) Diyarbakır İli 2009 Yılı Önde Gelen Ürünlerin Üretim Değerleri

ÜRÜNLER ALAN (da) ÜRETİM (ton) VER İM (kg/da)

TÜRK İYE VERİM(kg/da)

Buğday 4.222.264 1606.675 381 220

Arpa 537.006 182.969 341 222

Mercimek 438.031 59.921 137 142

Pamuk 240.443 102.249 425 429

Mısır(Dane) 128.126 140.163 1.094 684

Üzüm (Sofralık) 170.843 110.070 671 1.226

Kaynak:TUİK 2009

Tablo 40 Diyarbakır İli 2009 yılı Sebze Üretim Değerleri

ÜRÜNLER ALAN (da) ÜRETİM (ton)

TÜRK İYE ÜRETİM İ (TON)

DOMATES (Sofralık) 22.109 66.196 6.971.650

PATLICAN 7.546 19.129 863.737

HIYAR 9.360 23.520 1.528.124

BİBER(sivri ve dolmalık) 9.421 12.639 727.190

T.FASULYE 2.279 1.750 519.968

T.SOĞAN 1.684 2.505 185.140

T.SARIMSAK 470 280 23.905

KAVUN 19.870 56.691 1.661.136

KARPUZ 47.040 210.001 3.796.680

Kaynak:TUİK 2009



91

Tablo 41 İl’de Üretimi Yapılan Tarla Ürünleri

Alan (hektar) Verim (Kg/Ha)

Üretim (Ton)

Fiyat (YTL/Kg)

Ürünler Ekilen Hasat Edilen

TOPLAM 672.276 668.638 - 1.484.661 -

Tahıllar 485.607 482.818 - 1.394.376 -

Buğday 323.270 321.654 2.849 916.392 0,36

Arpa 150.470 149.345 2.684 400.842 0,27

Çavdar - - - - -

Yulaf - - - - -

Kaplıca - - - - -

Mısır (Dane) 9.009 8.999 7.766 69.886 0,22

Darı 1.295 1.262 2.067 2.608 -

Çeltik 1.563 1.558 3.480 4.648 0,85

Kuruyemiş - - - - -

Mahlut - - - - -

Baklagiller 114.550 114.518 - 150.930 -

Bakla - - - - -

Bezelye - - - - -

Nohut 23.888 23.888 1.692 40.418 0,90

Fasulye (Kuru) 180 160 2833 453 1,00

Mercimek (y) - - - - -

Mercimek (k) 89.727 89.720 1.218 109.278 0,60

Börülce - - - - -

Fiğ (Ot ) 245 240 1.000 240

Burçak (Dane) 510 510 1.067 541 -

Buy - - - - -

Mürdümük - - - - -

Endüstriyel bitkiler - - - 222.783 -

Tütün 3.860 3.860 1.450 5.597 2,85

Şeker pancarı 80 80 60.000 4.800 -

Keten (lif) - - - - -

Kenevir (lif) - - - - -

Haşhaş - - - - -

Pamuk(kütlü) 58.420 58.380 3.638 212.386 0,66

Pamuk(saf) - - - - -

Anason - - - - -

Kırmızı biber - - - - -

Kimyon - - - - -

Acı bakla - - - - -

Şerbetçi otu - - - - -



92

Yaşlı tohumlar - 2.913 - 2.441 -

Susam 306 306 480 147 2,75

Ayçiçeği 2.612 2.607 880 2.294 0,48

Keten(tohum) - - - - -

Kenevir(tohum) - - - - -

Haşhaş (tohum) - - - - -

Çiğit - - - -

Yerfıstığı - - - - -

Soya - - - - -

Aspir - - - - -

Kolza - - - - -

Yumru bitkiler - 1.069 - 15.557 -

Soğan(kuru) 658 658 15.356 12.903 0,25

Sarımsak(kuru) 351 351 5.938 2.084 1,80

Patates 60 60 9.500 570 0,30

Hayvan pancarı - - - - -

Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, 2008

Diyarbakır'da toplam 846.850 ha tarım arazisi mevcut olup, tarım arazilerinin kullanım durumlarına göre dağılımı aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo 42 Diyarbakır İli Tarım Arazileri Dağılımı

ARAZ İNİN CİNSİ MİKTARI (ha.) TARIM ARAZ İSİNE ORANI (%)

TARLA ALANI 651.408 93

MEYVELİK 7.835 1

SEBZELİK 18.965 3

BAG 17.765 3

TOPLAM TARIM ARAZ İSİ 695.923 100

İl’de yetiştirilen buğday çeşidi makarnalık ve ekmeklik, arpa ise yemlik çeşidi olarak üretilmektedir. Çeltik olarak yöresel Karacadağ çeşidi üretilmektedir. Tahıllar genel olarak Toprak Mahsulleri Ofisi, Un fabrikaları ve tüccarlar tarafından alıcı bulmaktadır. Ürünlerin, miktar, değer ve pazarlanması ile ilgili veriler aşağıda verilmiştir. Kuru tarımın en büyük bölümünü hububat tarımı oluşturmaktadır.



93

Tablo 43 Diyarbakır İli’nde Hububat Üretim Miktarı(Ton)

Buğday Arpa Mısır Darı Çeltik İLÇELER Üretim (Ton) Üretim (Ton) Üretim (Ton) Üretim (Ton) Üretim (Ton)

MERKEZ 269.178 117.924 4.200 - 2.137,5

BİSMİL 199.500 82.500 31.500 - -

ÇERM İK 47.400 7.800 300 44 882

ÇINAR 225.000 42.000 2.000 - 1.959

ÇÜNGÜŞ 4.185 1.650 175 - -

DİCLE 37.280 8.750 105 108,75 -

EĞİL 27.220 4.500 - 67,5 -

ERGANİ 113.600 42.900 1.200 1.575 1.250

HANİ 40.680 5.619,75 26,65 - -

HAZRO 34.400 12.150 500 - 95,34

KOCAKOY 42.000 5.200 410 - 707,85

KULP 25.320 8.800 451 30 -

LİCE 25,925 3.327,6 - - -

SİLVAN 204.750 34.000 18.600 - -

TOPLAM 1.296.438 377.121,35 59.467,6 5 1.825,25 7.031,69

Kaynak:Tarım İl Müdürlüğü, 2008

Hayvansal üretimin gelişmiş olduğu ülkelerde yem bitkileri, ekili alanların % 25-30'unu teşkil ederken, bu oran ülkemizde ancak % 3,25 dolayındadır. Bu durum yem bitkileri yetiştiricili ğinin yetersizliğinin açık bir ifadesidir. Yem bitkileri ekili alanları itibariyle bölgeler bazında karşılaştırılacak olursa; Fiğ üretim alanlarının büyük kısmı Bismil-Merkez-Ergani de bulunmaktadır.

Tablo 44 Diyarbakır İli 2008 Yılı Yem Bitkileri üretiminin Dağılımı

TOPLAM EK İLEN ÜRÜN (DA) İLÇELER YONCA KORUNGA F İĞ SİLAJLIK MISIR

BİSMİL 16.318 - 2.033.638 2.056.106

ÇERM İK 85.800 - 295.000 -

ÇINAR - - 189.277 -

DİCLE - - 7.094.645 82.496

EĞİL - - 1.749.299 50.104

ERGANİ 27.778 - 3.880.551 256.409

HANİ 705.035 - 9.549.238 293.063

HAZRO - - 411.800 520.751

KOCAKÖY - - 680.477 -

KULP 433.931 438.805 840.381 464.170

LİCE 31.837 - 2.060.000 41.515

MERKEZ 59.668 - 2.294.648 2.238.519

SİLVAN - - 5.924.259 3.454.464

TOPLAM 1.360.367 438.805 37.003.213 9.457.597

Kaynak:Tarım İl Müdürlüğü, 2008, Yem Bitkileri Desteklemesi

Bölgede üretimi yapılan pamuk ürününün alımı Çukobirlik, çırçır fabrikaları tarafından yapılmakta, tütün alımı, ise Tekel idaresince yapılmakta, çok cüzi bir miktarı üretici kendi içimi için ayırmaktadır. Şeker pancarı İlde yalnız Bismil İlçesinde



94

üretilmekte, ürünü Elazığ Şeker Fabrikasına satılmaktadır Üretilen ayçiçeği ise Karadeniz Birlik tarafından , susam ve diğer ürünler genel olarak iç piyasada ve tüccarlar tarafından alınmaktadır İl’de üretimi yapılmakta olan endüstriyel bitki türlerine ait veriler tabloda verilmiştir.

Diyarbakır İli’nde endüstri bitkilerinden Pamuk ekiminin Merkez-Bismil-Çınar-Eğil-Silvan da yoğunlaştığı görülmektedir Bismil-Kulp-Lice-Silvan'da ise tütün ekimi çok az bir alanda gerçekleştirilmektedir.

Tablo 45 Diyarbakır İli 2008 Yılı Endüstri Bitkileri üretiminin Dağılımı

PAMUK TÜTÜN İLÇELER ALAN (da) ÜRET İM (ton) ALAN (da) ÜRET İ M

(ton) BİSMİL 60.000 24.000 2.500 325

ÇERM İK 12.000 4.500 0 0

ÇINAR 46.000 20.700 0 0

ÇÜNGÜŞ 0 0 0 0

DİCLE 0 0 0 0

EĞİL 14.500 5.800 0 0

ERGANİ 9.000 4.140 0 0

HANİ 900 351 0 0

HAZRO 0 0 1.300 182

KOCAKÖY 330 148,5 500 65

KULP 300 120 3.500 350

LİCE 0 0 2500 337,5

SİLVAN 922 424,12 780 117

BAĞLAR 2.241 896,4 0 0

KAYAPINAR 13.750 6.118,7 5 0 0

SUR 29.000 12.905 0 0

YENİŞEHİR 51.500 22.145 0 0

Kaynak:TUİK 2009

Tabloda görüldüğü üzere Diyarbakır'da tütün üretim miktarı diğer ürünlere göre düşüktür. Üretilen Tütün'ün hemen hemen tamamı Bismil-Hazro-Kulp-Lice ve Silvan'da olup, toplam 3.333,2 ton'dur. Pamuk üretiminin tamamına yakın bir kısmı Merkez-Bismil-Çınar'da yoğunlaşmış olup; Kulp ve Dicle de az miktarda üretilmektedir Toplam üretilen Pamuk miktarı 226.973,5 ton'dur.

İlde üretimi yapılan meyve çeşitlerinin miktar, değer ve pazarlanması ile ilgili veriler aşağıdaki tabloda verilmiştir.



95

Tablo 46 İlde Üretimi Yapılan Meyveler

ÜRÜN TOPLU MEYVEL İKLERiN KAPLADI ĞI ALAN (Da.)

MEYVE VEREN AĞAÇ SAYISI (Adet )

ÜRETİM (Ton)

ANTEPFISTI ĞI 4.380 79.180 577,31

BADEM 4.796 147.225 2.099,87

CEVİZ 3.018 71.858 2.042,35

ELMA (Golden) 959 15.335 377,88

ELMA (Starking) 114 4.280 98,32

ELMA (Amasya) 92 2.343 53,06

ELMA (Di ğer) 3.170 46.599 1.206,40

ARMUT 5.316 86.000 2.017,33

AYVA 1.029 19.290 501,82

ERİK 3.276 63.730 1.105,45

KAYISI 2.668 57.805 1.172,79

K RAZ 1.303 30.525 450,38

ŞEFTAL İ 868 19.960 350,47

ZERDAL 160 3.000 54

VİŞNE 1.251 24.450 334,81

DUT 7.693 270.870 3.706,27

İNCİR 1.702 48.409 790,31

NAR 2.252 50.070 1.031,30

UZUM (Sofralık) 198.980 181.860 115.668

UZUM ( Şaraplık ) 10.450 9.040 7.010

UZUM (Kurutmalık ) 24.690 18.225 2.805

ZEYT İN 40 - -

Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, 2009

Tablo 47 Üretimi yapılan sebze çeşitlerinin miktar, değer ve pazarlanması ve dağılımı

ÜRÜNLER ALAN (da) ÜRET İM (ton) TÜRK İYE ÜRETİM İ (TON)

DOMATES (Sofralık) 22.109 66.196 6.971.650

PATLICAN 7.546 19.129 863.737

HIYAR 9.360 23.520 1.528.124

BİBER(sivri ve dolmalık) 9.421 12.639 727.190

T.FASULYE 2.279 1.750 519.968

T.SOGAN 1.684 2.505 185.140

T.SARIMSAK 470 280 23.905

KAVUN 19.870 56.691 1.661.136

KARPUZ 47.040 210.001 3.796.680

Kaynak:TUİK 2009



96

Tablo 48 Diyarbakır İli İlçeler Bazında Sebze Üretim Alanları (2009)

İLÇELER Üretim Alanı (da)

BİSMİL 2.920

ÇERM İK 40.550

ÇINAR 6.874

ÇÜNGÜŞ 29.370

DİCLE 26.821

EĞİL 13.875

ERGANİ 36.850

HANİ 17.010

HAZRO 8.901

KOCAKÖY 470

KULP 17.990

LİCE 36.247

SİLVAN 17.884

BAĞLAR 28

KAYAPINAR 302

SUR 781

YENİŞEHİR 359

TOPLAM 257.232

Kaynak: TUİK 2009 Diyarbakır ilinde sebze üretimi tabloda görüldüğü gibi Kavun,Karpuz, Domates ve Hıyar ağırlıklı yapılmaktadır Bu sebzelerin üretimi özellikle Merkez-Bismil-Çınar-

Ergani-Silvan ve Çermik-Çüngüş 'te yoğunlaşmaktadır Diyarbakır ilinde yetiştirilen tüm sebzelerin üretim alan toplamları 2.933 ha.' dır. Sebze üretimi de meyve üretimi de daha fazla ek gelir getirici ve öz tüketim amacıyla yapılmaktadır.

Hayvansal Üretim

Diyarbakır İli’ndeki tarım işletmelerinin %50'sinde yalnız bitkisel üretim, %45' inde bitkisel ve hayvansal üretim, %5'inde ise sadece Hayvansal üretim faaliyeti yapılmaktadır.

Tablo 49 Genel Hayvan Varlığı(2009)

CİNSİ MİKTARI (adet)

SIĞIR 214.701

KOYUN 466.693

KIL KEÇİSİ 145.065

FENNİ KOVAN 64.388

YERLİ KOVAN 2.866

Kaynak:TUİK 2009



97

Tablo 50 Yıllara Göre Hayvan Varlığı Karşılaştırması

CİNSİ MİKTAR (Adet)

BÜYÜKBA Ş Yerli Sığır 116.735

Melez Sığır 67.088

K.Irkı Sı ğır 27.128

Manda 3.750 KÜÇÜKBA Ş Koyun 466.693

Keçi 145.065

KANATLI

Tavuk 404.800

Hindi 59.603

Kaz 15.536

Ördek 13.730

ARI KOVANI

Fenni Kovan 64.388

Yerli Kovan 2.866 Kaynak:TUİK 2009

Tablo 51 2008 Yılı Kesilen Hayvan Sayısı 2008 Yılı Et Ve Deri Üretimi

HAYVAN TÜRLER İ

KESİLEN HAYVAN SAYISI (BAŞ)

ET ÜRETİM İ (TON) DERİ ÜRETİM İ (ADET)

Koyum 661.995 8.760 661.995

Kıl Keçisi 2.373 41 2.373

Tiftik Keçisi - - -

Sığır 46.227 9.477 46.227

Manda - - -

Deve - - -

Domuz - - -

TOPLAM 710.595 18.278 710.595

Tablo 52 İl’de Büyükbaş Hayvan Varlığı

CİNSİ MİKTAR (Adet)

BÜYÜKBA Ş

Yerli Sığır 116.735

Melez Sığır 67.088

K.Irkı Sı ğır 27.128

Manda 3.750

Kaynak:TUİK 2009



98

Tablo 53 İl’de Yetiştirilen Büyükbaş Hayvan Türleri

Hayvanlar Sayı Fiyat (YTL/baş) Değer (YTL) Pazarlananın değeri

(YTL) Sığır 248.072 - - - Sığır(ku1tur) 11.290 2.400,00 27.096.000 -

Sığır (kültür melezi)

51.941 2.100,00 109.076.100

Sığır (yer1i) 184.841 1.940,00 358.591.540 -

Dana (kültür) 2.753 900,00 2.477.700 -

Dana (kültür melezi)

14.129 860,00 12.150.940

Dana (yerli) 33.371 730,00 24.360.830 -

Manda 3.721 - - -

Manda 2.272 1.300,00 2.953.600 -

Manda yavrusu

1.049 800,00 839.200 -

Deve 19 - - - Domuz - - - -

Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü

Tablo 54 İl’de Elde Edilen Hayvansal Ürünler

Hayvansal ürünler Miktar (ton) Fiyat (TL/kg) De ğer (YTL) Pazarlananın Değeri (YTL)

Süt 213.645 595.447 127.214.319 75.245.112

İnek sütü 179.681 579.975 104.210.488 63.568.398

Manda sütü 1.613 579.975 935.500 196.455

Et 9.854 7.353.185 72.458.284 68.567.170

Sığır eti 5.876 7.341.000 43.135.716 41.410.287

Manda eti 4 7.000.000 28.000 28.000

Deve eti - - - -

Domuz eti - - - -

Deri 440.791 9.642.158 4.250.177 4.250.177

Sığır derisi 47.035 26.046.000 1.225.074 1.225.074

Manda derisi 21 13.620.000 286 286


Tablo 55 İl’de Küçükbaş Hayvan Varlığı

KÜÇÜKBA Ş MİKTARI( Adet )

Koyun 466.693

Keçi 145.065

Kaynak:TUİK 2009

Tablo 56 İl’de Küçükbaş Hayvancılıktan Elde Edilen Hayvansal Ürünler

Hayvansal ürünler Miktar (ton) Fiyat (TL/kg) De ğer (YTL) Pazarlananın değeri (YTL)

Süt 213.645 595.447 127.214.319 75.245.112

Koyun sütü 24.288 682.153 16.568.132 9.775.198

Kı1 keçisi sütü 8.063 682.153 5.500.200 1.705.062

Tiftik keçisi sütü - - - -



99

Et 9.854 7.353.185 72.458.284 68.567.170

Koyun eti 3.883 7.370.000 28.617.710 26.614.470

Kıl keçisi eti 91 7.438.000 676.858 514.412

Tiftik keçisi eti - - - -

Deri 440.791 9.642.158 4.250.177 4.250.177

Koyun derisi 386.389 7.745.000 2.992.583 2.992.583

Kı1 keçisi derisi 7.346 4.388.000 32.234 32.234

Tiftik keçisi derisi

Yapağı 1.259 2.439.088 3.070.812 1.873.195

Kıl 89 787.500 70.088 65.882

Tiftik - - - -


III.9. Koruma Alanları (Proje Sahası ve Etki Alanında Bulunan Duyarlı Yöreler ve Özellikleri, Milli Parklar, Tabiat Parkl arı, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanla rı, Yaban Hayvanı Yetiştirme Alanları, Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıklar ı, Sit ve Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Koruma Alanları, İçme ve Kullanma Su Kaynakları İle İlgili Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri ve Koruma Altına Alınmı ş Diğer Alanlar), Bunların Faaliyet Alanına Mesafeleri ve Olası Etkileri1

Proje alanının yer aldığı Diyarbakır il sınırları içerisinde 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu'nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen "Milli Parklar", "Tabiat Parkları", "Tabiat Anıtları" ve "Tabiat Koruma Alanları bulunmamaktadır.

Şekil 31 Proje alanının gösterildiği korunan alanlar haritası (Kaynak:http://geodata.cob.gov.tr/geodata10/index.aspx)

1 Diyarbakır İl Çevre Durum Raporu 2009



100

Ülkemiz mevzuatı uyarınca korunması gerekli alanlar

-9/8/1983 tarihli ve 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu’nun 2. maddesinde tanımlanan ve bu Kanunun 3 üncü maddesi uyarınca belirlenen "Milli Parklar", "Tabiat Parkları", "Tabiat Anıtları" ve "Tabiat Kor uma Alanları",

İl sınırları dahilinde milli park, tabiat parkı, tabiat anıtı, tabiat koruma alanı bulunmamaktadır.

-1/7/2003 tarihli ve 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı’nca belirlenen "Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları",

İl’de Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme alanları bulunmamaktadır.

-21/7/1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının "Tanımlar" başlıklı (a) bendinin 1, 2, 3 ve 5 inci alt bentlerinde "Kültür Varlıkları", "Tabiat Varlıkları", "Sit" ve "Koruma Alanı" olarak tanımlanan ve aynı kanun ile 17/6/1987 tarihli ve 3386 sayılı Kanunun (2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) ilgili maddeleri uyarınca tespiti ve tescili yapılan alanlar,

Diyarbakır, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer almaktadır. Diyarbakır surları burçların büyüklüğü ve yüksekliği itibariyle birinci, uzunluğu bakımından Çin Seddinden sonra dünyada ikinci olarak bilinmektedir. Surlarda dört ana kapı (Dağkapı, Urfakapı, Mardinkapı ve Yenikapı) ayrıca surların üzerinde 82 burç vardır.

Diyarbakır İl merkezinde bulunan tarihi Diyarbakır Surları’nın etrafı surların koruma alanı veya koruma bandı olarak belirlenmiştir. Sit türleri kentsel sit, doğal sit, arkeolojik sit, tarihi sit alanlarıdır. Kentsel ve yöresel nitelikleri, mimari ve sanat tarihi açısından gösterdikleri fiziksel özellikleri ve bu özellikleri ile oluşan çevrenin dönemin sosyoekonomik, sosyokültürel yapılanmasını, yaşam biçimini yansıtarak bir arada bulunduran ve bu açılardan doku bütünlüğü gösteren alanlar kentsel sit alanlarıdır. Diyarbakır Sur içi bölgesi kentsel sit alanıdır.

-Çayönü: Arkeolojik Sit

Diyarbakır'ın 65 kilometre kuzey batısında, Ergani yakınlarında, Sinek Çayı kıyısında yer alan eski bir yerleşim merkezidir.

-Çermik Kaplıcaları: Doğal Sit

Çermik İlçesinin 3 km. doğusunda yer alan kaplıca, Türkiye’nin en önemli kaynakları arasındadır.

-Dakyanus Harebeleri ve Eshab-I Kehf Mağaraları: Tarihi Sit

Efsanesi tüm dünyaca bilinen, çeşitli ülke ve şehirlerin sahip çıktığı Eshab-ı Kehf (Yedi Uyuyanlar) Mağarası'nın aslı, yine efsanede adı geçen Dakyanus Şehri ile birlikte Diyarbakır'ın Lice İlçesi yakınındadır.

-Güvercinlikler:

Dicle boyundaki köylerin birçoğunda ev sayısı kadar güvercinlik (Borhane) vardır.



101

-22/3/1971 tarihli ve 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu kapsamında olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları,

Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları

İl sınırları dahilinde avlanmanın tamamen yasaklandığı sular bulunmamaktadır.

Sulak Alanlar

Sulak alanlar, doğal ya da yapay, sürekli ya da geçici, durgun ya da akar, tatlı, acı ya da tuzlu bütün sular ile bataklık, sazlık, ıslak çayır ve turbalıkları kapsamaktadır. İl’de bu kapsamda değerlendirilebilecek önemli akarsular, göletler ve baraj gölleri mevcuttur. Bu rezervuarlarla ilgili koruma ve yönetim planlama çalışmaları devam etmektedir.

1- Göletler :

-Beşpınar Göleti: Diyarbakır İli, Çınar İlçesi sınırları içinde

-Ortaviran Göleti: Çınar İlçesi,

-Kabaklı Göleti: Diyarbakır’a 10 km. uzaklıkta

-Gözegöl Göleti: Diyarbakır’a 21 km. uzaklıkta

-Halilan Göleti: Çermik İlçesi sınırlarında Çoruk Deresi üzerinde

-Künreş Göleti: Çınar İlçesi

-Kurtkayası Göleti: Diyarbakır

-Batman-Silvan: Silvan İlçesi

Sabun Gölü Soğan Gölü, Arık Gölü Bismil İlçesi

2- Nehirler :

-Dicle Nehri

3- Barajlar :

-Atatürk Barajı: 2.452 ha (81 700 ha). Proje alanının Atatürk Barajı’ na uzaklığı yaklaşık olarak kuş uçuşu 50 km’ dir.

-Batman Barajı: 3.100 ha. Proje alanının Batman Barajı’ na uzaklığı yaklaşık olarak kuş uçuşu 114 km’ dir.

-Devegeçidi Barajı: 3.214 ha. Proje alanının Devegeçidi Barajı’ na uzaklığı yaklaşık olarak kuş uçuşu 27 km’ dir.

-Dicle Baraji: 2.650 ha. Proje alanının Dicle Barajı’ na uzaklığı yaklaşık olarak kuş uçuşu 39 km’dir.

-Göksu Barajı: 390 ha. Proje alanının Göksu Barajı’ na uzaklığı yaklaşık olarak kuş uçuşu 90 km’ dir.

-Karakaya Barajı: 1868 ha (29 800 ha). Proje alanının Karakaya Barajı’ na uzaklığı yaklaşık olarak kuş uçuşu 51 km’ dir.

-Kralkızı Barajı: 6000 ha. Proje alanının Kralkızı Barajı’ na uzaklığı yaklaşık olarak kuş uçuşu 13 km’ dir.

4-Çay ve Dereler

-Kulp Çayı



102

-Sarım Çayı

-Devegeçidi Deresi

-Berklin Çayı

-Çermik Çayı

-Ambar Çayı

-Batman Çayı

GAP Bölgesi’nde İşletmeye Açılmış Olan Baraj Gölleri

Adı Nehir İli Yüzey Alanı(Ha)

Havzası

Kıralkızı Dicle Diyarbakır 5 750

Batman Dicle Diyarbakır 4 925

Devegeçidi Dicle Diyarbakır 3 214

Dicle Dicle Diyarbakır 2 400

Göksu Dicle Diyarbakır 390

-17/5/2005 tarihli ve 25818 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği’nde belirtilen alanlar.

İl’de bu kapsamda belirtilen sulak alanlarla ilgili çalışmalar devam etmektedir.

Ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler uyarınca korunması gerekli alanlar

İlde Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar kapsamına giren bir alan bulunmamaktadır.

-17/5/1994 tarihli ve 21937 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren "Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi" (RAMSAR Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlar.

Çalışmalar devam etmektedir.

Korunması gereken alanlar

-Bilimsel araştırmalar için önem arzeden ve/veya nesli tehlikeye düşmüş veya düşebilir türler ve ülkemiz için endemik olan türlerin yaşama ortamı olan alanlar, biyosfer rezervi, biyotoplar, biyogenetik rezerv alanları, benzersiz özelliklerdeki jeolojik ve jeomorfolojik oluşumların bulunduğu alanlar.

İlde Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar bulunmamaktadır.

1-Toy (Otis tarda): Nesli tükenme aşamasında olan toy bölgede özellikle Bismil civarında bulunmaktadır.



103

2- Leylek (Ciconia ciconia): Diyarbakır’da Dicle Nehri ile nehri besleyen küçük dereler ve kollarında, 250 civarında yuvadan oluşan önemli leylek populasyonları vardır. Sadece Bismil bölgesinde 30 km lik yol boyunca 53 yuva tespit edilmiştir. 2006 yılı Ağustos ayında, Devegeçidi baraj gölü civarında 350 birey kaydedilmiştir.

3- Fırat Yumuşak kabuklu Kaplumbağası (Rafetus euphraticus): Fırat kaplumbağası, Trionychidae familyasından, dibi çamurlu göl ve nehirlerde yaşayan bir kaplumbağa türüdür. Türkiye'de Fırat ve Dicle Nehirleri ile kollarında görülürler. Fırat Nehri’nde nesli yok olma sürecine girmiştir. Küresel ölçekte nesli yüksek tehlike altındadır.

III.10. Orman Alanları ve Alınacak Tedbirler (A ğaç Türleri, Miktarları, Kapladığı Alan Büyüklükleri ve Kapalılı ğı; Bunların Mevcut ve Planlanan Koruma ve/veya Kullanım Amaçları, Orman Alanlarına Olumsuz Etkilerin İrdelenmesi ve Alınacak Önlemler, Proje Yerinin Ormanlık Sahaya Mesafesinin Belirtilmesi)

Diyarbakır'ın İl genelindeki orman alanın genel alana oranı %24.3 'tür. Bu ülke genelindeki arzulanan %25 orana çok yakındır. Ancak yöremizde var olan ormanlar çoğunlukla bozuk karakter taşıyan ormanlar olduğundan rehabilitasyon zarureti vardır.

Orman yapısı, ağırlıklı olarak mazı meşesi adı verilen türden oluşmaktadır. Yüksek kesimlerde aşırı soğuklara dayanıklı ardıçlar ön plana geçer.

Diyarbakır Orman İşletme Müdürlüğünün saha döküm verileri şöyledir:

Normal Koru : -

Bozuk Koru : -

Normal Baltalık : 71.609 Ha.

Bozuk Baltalık : 269.998 Ha.

Açıklık Alan : 1.123.366 Ha.

Genel Alan : 1.464.973 Ha.

İl ormanlarında normal koruluk yoktur. Meşe dışında, ormanların ana ağaç yapısını, ardıç, karaçam, söğüt, çınar, ceviz, kavak ve menengiç gibi türler oluşturmaktadır.

Diyarbakır İli’nde orman funda olarak kullanılan arazilerin toplam alanı 384.662 hektardır. Bunun % 0,2'si düz % 1,7'si hatit % 18,1 'i orta, % 79,3 'i dik eğime sahip olup, % 1,3 'ü orta, % 4,9 'u sığ, % 93,6 'sı toprak derinliğine sahiptir. Bağ-Bahçe arazilerinin toplam yüz ölçümü 28,705 hektardır. (Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü )

Orman Genel Müdürlüğü Elazığ Orman Bölge Müdürlüğü’nün proje ile ilgili görüş yazısı Ek 37’de sunulmuştur. İlgili yazının ekinde yer alan “Ergani Sekisi Orman Amenajman Haritası”nda faaliyet alanının civarında ormanlık alana rastlanmamıştır.

Ancak faaliyetin ormanlar üzerine muhtemel olumsuz etkilerini önlemek amacıyla toz yayan üniteler torbalı filtre veya elektro filtreler ile donatılacaktır. Üretilen maddeler kapalı hacimlerde depolanacak veya aynı etkiyi sağlayan tedbirlerle depolama ve



104

yüklemede toz emisyonu önlenecektir. Konveyör ve diğer taşıyıcıların ve bunların birbiri üzerine malzeme boşalttığı bağlantı kısımlarının üstü kapatılacaktır. Savurma yapılmadan boşaltma ve doldurma yapılacaktır. Malzeme üstü naylon branda veya tane büyüklüğü 10 mm’den fazla olan maddelerle kapatılacaktır. Üst tabakalar % 10 nemde muhafaza edilecektir. Fabrika içerisindeki yollar betonla kaplı olup, düzenli olarak temizlenecektir. Toz emisyonunu önlemek için toz biçimindeki emisyonu tutan filtreler kapalı sistemlerde boşaltılacak veya boşaltma sırasında nemlendirilecektir.

Ayrıca inşaat esnasında oluşacak kazı fazlası pasa, atık veya herhangi bir malzeme orman alanlarına dökülmeyecektir.

Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Önlemler

Faaliyetin inşaat ve işletme aşamasında çıkması muhtemel yangınlara karşı, 08.09.1956 tarih ve 9402 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 6831 Sayılı Orman Kanunu’nun orman yangınlarının önlenmesi ve söndürülmesi ile ilgili hükümlerine riayet edilecek olup, çalışacak personele orman yangınlarını önleyici bilgi ve tedbirler konusunda bilgiler verilecektir. Çevreye gerekli uyarı levhaları konulacaktır.

Proje kapsamında proje alanı veya ünite yerleşim alanında muhtemel bir yangına karşı bir yangın söndürme tertibatı oluşturulacaktır. Bu tertibat yangın suyu deposu, pompa ve hidrantlarından oluşacaktır.

Acil müdahale ile;

� Yangını gören ilk şahıs en yakın alarm düğmesine basarak sistemi alarma geçirecektir.

� İtfaiyeye haber verilecektir. � Yangının çıktığı noktaya köpük yapıcı cihazlar hızlı ve emniyetli olarak

getirilecektir. � Yangın motopompları çalıştırılacaktır. � Tesisat emniyeti ve kapı güvenliği sağlanacaktır. � Yangın ekiplerinde görevli olmayan personel, toplanma noktalarında

toplanacaktır. � Yangın merkez ofisteki görevli temas birimine rapor edilecektir. � Yaralılara ilk yardım sağlanacaktır.

Fabrikada meydana gelen her türlü yangına derhal müdahale edilecektir. Bu amaçla

seyyar yangın söndürme cihazları da kullanılacaktır. Bu cihazlar, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü’nün işyerlerinde iş kazalarını önlemek üzere alınacak güvenlik tedbirleri ve bulundurulması gereken araçlar ile ilgili 5. Kısım’ının iş yerlerinde yangına karşı alınacak güvenlik tedbirleri adlı 1. Bölüm’ünde yer alan hükümler doğrultusunda temin edilecek, yerleştirilecek, muhafaza ve kontrol edilecek ve kullanılacaktır.



105

III.11. Proje Yeri ve Etki Alanının Mevcut Kirlilik Yükünün Belirlenmesi (Toprak, Hava, Su ve Radyoaktif vb. Kirlilik Açısından Değerlendirmenin Yapılması, Varsa Analiz Sonuçlarının Eklenmesi)

Hava Kirlili ği

Hava kirliliğini meydana getiren kirleticiler aşağıdaki şekilde sınıflanabilir.

Kaynaktan Çıkışlarına Göre Kirleticiler

• Primer Kirleticiler: Bunlar kaynaktan doğrudan doğruya çıkan bileşiklerdir. Kükürtdioksit (SO2), Hidrojen Sülfür (H2S), Azotmonoksit (NO), Azotdioksit (NO2), Karbonmonoksit (CO), Karbondioksit (CO2), Hidrojen Florür (HF), partiküller vb.

• Sekonder Kirleticiler: Atmosferde sonradan oluşan kirletici bileşiklerdir. Kükürttrioksit (SO3), sülfürik asit (H2SO4), aldehitler, ketonlar, asitler, endüstriyel duman vb.

Kaynaklarına Göre Kirleticiler

• Doğal Kaynaklardan Oluşan Kirleticiler: Deniz yosunlarının ortama verdiği gazlar, yanardağ veya orman yangınlarından atmosfere yayılan zararlı bileşikler, doğadaki biyolojik değişimler sırasında açığa çıkan karbon oksitler, metan, vb.

• Yapay Kaynaklardan Oluşan Kirleticiler: Fosil kaynaklı yakıtların (odun, kömür, benzin, fuel-oil gibi) yanması sonucunda ortaya çıkan partiküller, kükürtdioksit, azotoksitleri, karbonoksitleri, kurşun, hidrokarbonlar vb.

Kimyasal Yapılarına Göre Kirleticiler

• İnorganik Gazlar: Azotoksitleri, karbonoksitleri, kükürtoksitleri, diğer anorganikler (florür, klorür, amonyak vb.)

• Organik Gazlar: Hidrokarbonlar, aldehitler, ketonlar ve diğer organikler

• Partiküller: Katı partiküller (toz, duman, kül, karbon, kurşun, asbest), sıvı partiküller (sis, duman, yağ ve asitler)

Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar

Bilindiği üzere motorlu taşıtlardan kaynaklanan emisyonlar hava kirliliğinde önemli bir yer tutmaktadır. Egzozlardan yayılan CO ( % 70–90), No ( % 40–70), Hidrokarbonların (% 50) ve Pb (% 100) emisyonlardan hava kirliliğinin % 35 ‘i oluşturmaktadır.

İlde 2009 yılı itibariyle trafiğe kayıtlı motorlu taşıtların sayısı, 91.286 adettir.

İlde şehir trafiği azaltacak çevre yolları olmayışı kent merkezinde yoğun trafik yaşamasına neden olmaktadır. Bunun sonucunda hava kalitesi egzoz gazlarından belirgin bir şekilde olumsuz etkilenmektedir.



106

Kükürtdioksit Konsantrasyonu

Dünya Sağlık Teşkilatı tarafından kükürtdioksit için belirlenen sınır değerler; yıllık ortalama maksimum değer 50 µg/m3, 24 saatlik ortalama maksimum değer 125 µg/m3, 10 dakikalık ortalama maksimum değer 500 µg/m3 dür.

Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği’nde kükürtdioksit için KVS sınır değeri genel yerleşim yerlerinde 400 µg/m3 olarak verilmiştir.

Partiküler Madde Konsatrasyonu

Havadaki partikül maddeler (PM); ısınma, motorlu taşıtlar ve endüstriyel tesislerde katı/sıvı yakıtların yakılması ile bazı endüstriyel tesislerde üretim işlemi esnasında oluşmaktadır. Karbon içeren yakıtların tam yanmaması sonucu duman oluşur.

Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği’nde partikül madde için KVS sınır değeri genel yerleşim yerlerinde 300 µg/m3 olarak verilmiştir.

Diyarbakır İl merkezinde yapılan partiküler madde ölçüm sonuçları aşağıdaki tabloda verilmektedir.

Tablo 57 2008-2009 Yıllarına Ait Hava Kalitesi Parametrelerin Değerleri

AYLAR Ocak 2005

Ölç.İst.Sa yısı

Ölç.Yap Gün Sayısı

Ortalama En Düşük En Yüksek KVS Değerlerinin Aşıldığı Gün Sayısı

SO2 PM SO2 PM SO2 PM SO2>0300 PM>0300

Ocak 2008 1 31 29 81 3 55 86 130

Şubat 2008 1 29 7 - 7 - 7 -

Mart 2008 1 31 18 81 7 47 32 139

Nisan 2008 1 30 9 76 5 34 21 288

Mayıs 2008 1 31 7 - 6 - 9 -

Haziran 2008 1 30 - - - - - -

Temmuz 2008 1 31 - 41 - 34 - 50

Ağustos 2008 1 31 - - - - - -

Eylül 2008 1 30 2 53 1 35 5 80

Ekim 2008 1 31 4 73 2 22 9 178

Kasım 2008 1 30 9 79 2 44 31 118

Aralık 2008

1 31

9

98

3 50 38

236

Ocak 2009 1 30 18 105 2 48 84 175

Şubat 2009

1 27

11

104

2 48 25

268

Mart 2009 1 30 6 90 1 31 18 301

Nisan 2009

1 29

4

58

3 19 8

151

Mayıs 2009 1 30 3 80 2 36 5 488

Haziran 2009

1 25

2

85

1 37 6

248



107

Temmuz 2009 1 30 3 66 1 47 3 88

Ağustos 2009

1 0

- - - - - -

Eylül 2009 1 0 - - - - - -

Ekim 2009

1

0

- - - - - -

Kasım 2009 1 14 - 73 - 41 - 130

Aralık 2009 1 30 24 81 12 50 48 160

Karbonmonooksit Emisyonları

Karbonmonoksit, yakıt içindeki karbonun eksik yanması ile, yani yanma bölümünde yeterli hava olmadığı zaman meydana gelmektedir. Dünya Sağlık Teşkilatı tarafından karbonmonoksit için 15 dakikalık süre için sınır değer 100.000 µg/m3 ve 8 saatlik süre için sınır değer 10.000 µg/m3 dür.

Ülkemizde karbon monoksitin uzun vadeli sınır değeri 10.000 µg/m³, kısa vadeli sınırdeğeri 30.000 µg/ m³’tür.

Diyarbakır ilinde CO-CO2 ölçümleri egzoz emisyon ölçüm istasyonumuzda yapılmaktadır.

Azot Oksit (NOx) Emisyonları

Azot oksitlerin iki önemli kaynağı vardır. Bunlardan birincisi; katı, sıvı veya gaz yakıt kullanan termik santraller, ikincisi ulaşımdır. Trafiğin yoğun olduğu bölgelerde azot oksit konsantrasyonu genel olarak yüksek olmaktadır. Azot oksit gazları rüzgar yardımı ile atmosferde çok uzun mesafelere taşınabilir.

Dünya Sağlık Teşkilatı tarafından azot oksitler için 1 saatlik temas süresindeki sınır değer 200 µg/m3 ve 1 yıllık temas süresindeki sınır değer 40 µg/m3 dür.

Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları

Kirletici gazlar içinde hidrokarbonun % 62,4’ü trafikten kaynaklanmaktadır. Hidrokarbonun kısa vadeli sınır değeri 140-280 mikrogram/m³ ‘tür. Kurşunun uzun vadeli sınır değeri 2 mikrogram/m³‘tür.

Hidrokarbonlar, havadaki diğer kirleticilerin birbirleri arasındaki reaksiyonlarda rol oynamaları nedeni ile kirletici olarak önem kazanmaktadır. HC'lar hava sıcaklığının yüksek olduğu zamanlarda ve gün ışığının etkisi ile azotoksitle reaksiyona girerek yer seviyesinde ozon oluşumunu sağlamaktadırlar. Yer seviyesindeki ozon, stratosfer seviyesindeki ozon tabakasından farklı olarak insan sağlığı ve doğa için yararlı bir gaz değildir. Yer seviyesi ozonunun oluşması, birçok sağlık problemine, madde bozulmalarına, canlı ve bitki örtüsünde zararlara sebebiyet vermektedir.

Çimento üretim teknolojisi gereği fabrikanın en önemli çevresel etkisi, yanma olayı sonucu bacalar vasıtası ile atmosfere bırakılacak olan gaz ve toz emisyonlarıdır. Bu emisyonlar içerisinde en önemli parametreler ise havada asılı partiküler madde ve çöken toz emisyonları olacaktır.



108

Bu kapsamda emisyon faktörleri yardımıyla gerekli hesaplamalar gerçekleştirilecek ve oluşması muhtemel kütlesel emisyon debilerinin 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği’nde verilen sınır değerden yüksek olması durumunda hava kirlenmesine katkı değerlerinin hesaplanmasına gidilecektir.

Fabrikanın “A Grubu Emisyon İzin Belgesi” Ek 32’de verilmiştir. Kapasite artışı sonucunda emisyon ölçümleri yenilenerek Çevre İzni başvurusunda bulunulacaktır.

Fabrikada yapılacak kapasite artışı sonucunda ortaya çıkacak emisyon değerleri ve hava kalitesi durumu Ek 40’ ta verilen Hava Kalitesi Modelleme Raporu’nda verilmektedir.

Fabrikadan kaynaklanan ve ormanlık sahalara muhtemel olumsuz etkisi olabilecek PM, CO, SOx ve COx emisyonları Ek 40’ ta detaylı bir şekilde irdelenmiş olup bütün emisyonların ilgili yönetmelik sınır değerlerinin altında kaldığı görülmüştür. Modernizasyon ve kapasite artırımı yatırımı inşaatı tamamlanıp işletmeye geçildikten sonra emisyonlarla ilgili T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan yeterlik almış akredite laboratuarlara ölçümleri yaptırılacak ve T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan emisyon izin belgesi yenilemesi yapılacaktır. Emisyon izin belgesi Ek 32’de sunulmaktadır. Daha sonra emisyonlar Yönetmelikte istenilen sürelerde yeniden akretide laboratuarlara ölçtürülerek düzenli olarak Valiliğe sunulacaktır.

Su Kirlili ği

Tesiste kuru proses ile üretim yapılmakta olduğundan proseste yatak soğutma suyu kullanılmaktadır. Soğutma suyu pompa yardımıyla kapalı devre içerisinde sisteme verilmektedir. Söz konusu sistemin kapalı devre olması sebebiyle herhangi bir proses atık suyu oluşmadığından alıcı ortama herhangi bir endüstriyel atıksu deşarjı kesinlikle yapılmamaktadır. Sistemde ısınan su toplanmakta, mevcut reküperasyon havuzunda soğutularak tekrar kullanılmaktadır.

Yatırımın inşaat ve işletme aşamasında çalışacak personelin içme ve kullanma suyu kullanımı sonucu oluşacak evsel nitelikli atıksuların mevcut evsel nitelikli atıksu arıtma tesisinde arıtılması planlanmaktadır. Deşarj izin belgesi Ek 11’de verilmektedir. Mevcut arıtma tesisinin kapasitesinin yetmemesi durumunda kapasitesi artırılacak veya ilave arıtma tesisi kurulacaktır.

Toprak Kirlili ği

Planlanan yatırımın inşaat ve montaj aşamasında modernizasyon yapılacak üniteler ile yeni kurulacak ünitelerde temel kazıları ve arazi düzenlemeleri kapsamında hafriyat işlemleri gerçekleştirilecektir. Bu kapsamda toplanacak bitkisel toprak bahçe, yeşil alan ve benzeri çalışmalarda tekrar üst toprak olarak kullanılacak ve depolama sahalarına kesinlikle gönderilmeyecektir. Bitkisel toprak dışındaki hafriyat toprağı kimyasal/pişebilirlik özellikleri dikkate alınarak üretim prosesinde katkı maddesi olarak kullanılacak, kullanılamayacak özellikte olan malzeme ise dolgu, rekreasyon ve benzeri amaçlarla kullanılacaktır.



109

Planlanan modernizasyon ve kapasite artırımı faaliyetinin yakın civardaki tarım arazilerine etkisini ve mevcut toprak yapısını değiştirecek miktarda kireç birikiminin olup olmadığını belirleyebilmek amacıyla Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü’ne hakim rüzgar yönü dikkate alınarak fabrikanın çevresinde 4 noktadan alınan toprak numuneleri üzerinde 30.06.2011 tarihinde % Kireç analizi yaptırılmıştır. Numunelerin analiz sonuçlarını içeren resmi rapor Ek 38’de sunulmuştur. Diyarbakır Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’nün gerekli gördüğü durumlarda ekte sunulan analiz raporları referans alınarak, toprak analiz raporları tekrar yaptırılacaktır.

Proje kapsamında 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik” hükümlerine uyulacaktır.

BÖLÜM IV.A. PROJEN İN ÖNEML İ ÇEVRESEL ETK İLERİ ve ALINACAK ÖNLEMLER

(Bu bölümde faaliyetin fiziksel ve biyolojik çevre üzerine etkileri tanımlanır; bu etkileri önlemek, en aza indirmek ve iyileştirmek için alınacak yasal, idari ve teknik önlemler ayrı ayrı ve ayrıntılı bir şekilde açıklanır.)

IV.A.1. Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini Amacıyla Elden Çıkarılmış Tarım Alanlarının Büyüklü ğü, Bunların Arazi Kullanım Kabiliyetleri ve Tarım Ürün Türleri, Civardaki Tarı m Alanlarına Olabilecek Etkileri ve Alınan Önlemler


Fabrikanın mevcutta dikili tarım alanlarına etkisini belirleyebilmek amacıyla Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü’ne hakim rüzgar yönü dikkate alınarak fabrikanın çevresinde 4 noktadan alınan toprak numuneleri üzerinde 30.06.2011 tarihinde % Kireç analizi yaptırılmıştır. Numunelerin analiz sonuçlarını içeren resmi rapor Ek 38’de sunulmuştur.

Ayrıca planlanan yeni yatırım ile fabrikada yapılacak olan modernizasyon çalışmaları ile üretim ileriki yıllarda daha sağlıklı bir şekilde devam ettirilecek ve fabrikanın mevcut durumu en iyi hale getirilmiş olunacaktır. Toz kontrolünü sağlayan mevcut elektrofiltreler ile torbalı filtrelerin yenilenmesi gibi planlanan projenin çevresel etkilerini daha da azaltan önlemler alınacaktır.

Faaliyet alanı, 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu ve 4342 sayılı Mera Kanunu kapsamına girmemektedir.



110

Yatırımın civardaki tarım arazileri üzerine olabilecek en önemli çevresel etkisi, üretim esnasında gerçekleştirilen yanma olayı sonucu atmosfere bırakılan PM, CO, SOx ve NOx emisyonları olacaktır.

Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği1 kapsamında tesis bünyesi elektro filtre ve torbalı filtrelerle donatılacak ve 10.02.1993 tarihinde imzalanmış Çimento Sanayi Çevre Deklerasyonu’ndan sonra yapılacak yeni üretim ünitesi ilaveleri için atık gazlardaki toz emisyon değeri 50 mg/Nm3 değerini, azotoksit (azotdioksit cinsinden) emisyonu 800 mg/Nm3 değerini, kükürtdioksit emisyonu da kuru bazda 300 mg/Nm3 değerini aşmayacaktır. Bunun yanı sıra aşağıda belirtilen önlemler uygulanmaktadır/uygulanacaktır.

� Yukarıda bahsi geçen sınır değerlerin sağlanması amacıyla toz yayan üniteler torbalı filtre veya elektro filtreler ile donatılmış olup, ayrıca modernizasyon çalışmaları kapsamında farin/fırın elektrofiltresi torbalı filtreye dönüştürülecek, klinker soğutma ünitesi elektro filtresi ile birlikte tamamen modernize edilecektir.

� Mevcut hammadde stokholü kapalı olup tozsuzlaştırma işlemi kırılma ünitesinde ve bant yolları dökülüşlerinde pülverize su verme sistemiyle sağlanmaktadır. Aynı zamanda yeni yatırım ile kurulacak olan Preblending ünitesi kapalı olarak inşa edileceğinden tozsuzlaştırma da sağlanmış olacaktır.

� Çimento ve farin stokları tamamen kapalı silolarda depolanmaktadır. Klinker malzemesi kapalı hacimlerde depolanmakta olup, ayrıca yeni bir kapalı klinker stokholü de inşa edilecektir. Stokhollerin tozsuzlaştırılması jet-plus tip filtre ile torbalı filtrelerle sağlanacaktır. Süregelen çevre düzenlemeleri ile fabrikanın daha estetik bir görünüm kazanması için yaklaşık 70.000 m2 alan yeşillendirilmiştir. 30 farklı türden oluşan toplam 16.429 adet ağaç dikimi gerçekleştirilmi ştir. Ayrıca fabrika yerleşim sahasına, toz ve gürültü emisyonlarını önleyici ve rüzgar kesici özellikteki ağaçlar dikilmesi planlanmaktadır.

� Konveyör ve diğer taşıyıcıların ve bunların birbiri üzerine malzeme boşalttığı bağlantı kısımlarının üstü kapalı olacaktır.

� Savurma yapılmadan boşaltma ve doldurma yapılacaktır. � Hammadde, katkı maddeleri ve üretilen ürünlerin taşınmasında malzeme üstü

naylon branda veya tane büyüklüğü 10 mm’den fazla olan maddelerle kapatılacaktır. Üst tabakalar % 10 nemde muhafaza edilecektir.

� Fabrika içerisindeki yollar betonla kaplı olup, fabrika sahası ve çevresi düzenli olarak temizlenmektedir. Yollar özellikle sıcak hava koşullarında sulanacaktır.

� Fabrikada tozlanmayı önlemek için gereken yerlerde basınçlı hava ile su püskürtülerek tozların tamamı nemlendirilecek, kırılan malzemenin yapışması sağlanacak ve böylece tozlanma önlenecektir.

� Toz emisyonunu önlemek için toz biçimindeki emisyonu tutan filtreler kapalı sistemlerde boşaltılacak veya boşaltma sırasında nemlendirilecektir.

1 [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇOB), e]



111

IVA.2. Arazinin Hazırlanması ve Yapılacak İşler Kapsamında Nerelerde, Ne Miktarda ve Ne Kadar Alanda Hafriyat Yapılacağı, Hafriyat Artı ğı Malzemelerin Nerelere Taşınacakları, Nerelerde Depolanacakları veya Hangi Amaçlar İçin Kullanılacakları

Yatırım kapsamında mevcut ünitelere ilave olarak kurulması planlanan üniteler ile modernize edilecek ünitelerin temel kazıları ve arazi düzenlemeleri için toplamda yaklaşık 27.335 m3 toprağın hafriyata tabi tutulacağı varsayılmaktadır. Üniteler için ayrı ayrı hafriyat miktarları aşağıda verilmektedir.

Tablo 58 Temel Kazıları ve Arazi Düzenlemeleri Kapsamında Oluşacak Hafriyat Miktarları

Ünite Hafriyat Miktarı (m 3) Preblending Ünitesi 2.950 Konkasör Binası 9.770 Farin Değirmeni Binası 2.000 Hammadde Bunkeri 650 Önısıtıcı Ünitesi Binası 5.000 Farin/Fırın Torbalı Filtresi

675

Kömür Değirmeni 640 Klinker Soğutma Ünitesi 200 VSK Seperatör 400 Roller Pres 500 Trafo Binası 1.050 Kablo ve Tesisat Kanalları

3.500

Toplam 27.335

Bu kapsamda toplanacak bitkisel toprak bahçe, yeşil alan ve benzeri çalışmalarda

tekrar üst toprak olarak kullanılacak ve depolama sahalarına kesinlikle gönderilmeyecektir. Bitkisel toprak dışındaki hafriyat toprağı kimyasal/pişebilirlik özellikleri dikkate alınarak üretim prosesinde katkı maddesi olarak kullanılacak, kullanılamayacak özellikte olan malzeme ise dolgu, rekreasyon ve benzeri amaçlarla kullanılacaktır.

Hafriyat, inşaat, tamirat ve tadilat gibi işlemler sırasında oluşacak gürültü kirliliği ile ilgili olarak Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği1 esaslarına uyulacak, oluşacak toz emisyonları ile ilgili olarak Sanayi Kaynaklı Hava Kirlili ğinin Kontrolü Yönetmeliği2’nde belirtilen hava kalitesi standartları sağlanacaktır. Ayrıca planlanan projenin inşaat ve montaj aşamasında aşağıda belirtilen önlemler alınacaktır.

� Faaliyet sahibi hafriyat toprağı, inşaat ve yıkıntı atıklarının çevre ve insan sağlığına yönelik olumsuz etkilerini, Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı

1 [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇOB), f]




112

Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği1 hükümlerine uygun olarak en aza düşürecek şekilde atık yönetimini sağlayacaktır.

� Hafriyat toprağı, inşaat ve yıkıntı atıklarının oluşumu, taşınması ve depolanması aşamalarında gerekli izinler ve onaylar alınacaktır.

� Faaliyetler sırasında hafriyat toprağı, inşaat ve yıkıntı atıkları bileşenlerine göre ayrı toplanacak, geri kazanılacak, biriktirilecek ve atığın içinde zararlı, tehlikeli ve yabancı madde bulundurulmayacaktır.

� Atıklar geri kazanım veya depolama tesisi dışındaki yerlere dökülmeyecektir. � Atıkların yönetimi amacıyla yapılacak harcamalar karşılanacaktır. � Atıkların oluşumu, taşınması ve depolanması aşamalarında meydana

gelebilecek kazalarda oluşacak zarar tazmin edilecek ve kaza sonucu oluşacak kirlilik giderilecektir.

� Hafriyat toprağının çıkartılması sırasında gürültü ve görüntü kirlili ği ile toz emisyonlarını azaltacak tedbirler alınacak ve faaliyet alanının çevresi kapatılacaktır.

� Hafriyat toprağının çıkartılması sırasında doğal drenaj sistemleri korunacak ve olabilecek erozyona karşı önlem alınacaktır.

� Hafriyat alanı yanında bina, doğal drenaj, enerji ve telekomünikasyon tesisleri/sistemleri, kaldırım ve yol kaplaması gibi yapılar mevcut olursa bunlar korunacak, olabilecek hasar ve erozyona karşı önlem alınacaktır.

� Hafriyat sırasında bitkisel toprak alt topraktan ayrı olarak toplanacaktır. � Bitkisel toprak, derinliğine ve yapısına bağlı olarak kazılarak yeniden

kullanılmak üzere yığılacaktır. � Bitkisel toprağın depolanacağı yer % 5’den fazla eğimli olmayacaktır. � Bitkisel toprağın saklanma sürecinde olabilecek kayıplar önlenecek ve toprağın

kalitesi korunacaktır. � Bitkisel toprak uzun süre açıkta bırakılacak olursa yüzeyinin çabuk gelişen

bitkiler ile örtülmesi temin edilecektir.

Projenin inşaat aşamasında yapılacak hafriyat çalışması ile ilgili toz hesabı Ek 40’ta yer alan Hava Kalitesi Modelleme Raporu içerisinde detaylı bir şekilde irdelenmiş olup bütün emisyonların ilgili yönetmelik sınır değerlerinin altında kaldığı görülmüştür.

IV.A.3. Taşkın Önleme ve Drenaj İle İlgili İşlemler

Fabrika içerisindeki tüm yollar betonarme kaplı olup fabrika yerleşim sahasına düşen yağış sularının güvenli bir şekilde uzaklaştırılması yağmur suyu toplama kanalları ile rögarla sağlanmaktadır. Kanalizasyon ve Yağmur Suyu Drenaj Hatları Planı Ek 29’de sunulmaktadır. Ayrıca taşkın esnasında mevcut sistem yeterli olmadığı takdirde standart zamanda 100 yılda bir görülen 24 saatlik en büyük yağış değeri 90,12 mm’dir. Yağış bertaraf kanalları, yer altı sistemleri, yerüstü yapıları bu değere göre yapılacaktır.

Fabrika yerleşim alanı, DSİ 10. Bölge (Diyarbakır) Müdürlüğü’nün sınırları içerisinde yapılmış veya yapılması planlanan herhangi bir içme kullanma suyu temin edilen baraj, göl, koruma alanı kapsamında yer almamaktadır.

1 [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇOB), d]



113

Ayrıca Diyarbakır-Elazığ Karayolu üzerinde yer alan menfezin girişinde; bir ızgara sistemi kurulacak ve öncesinde çökeltme havuzu oluşturularak, üst havzadan gelen rusubat tutulacak ve belli aralıklarla havuz temizlenecektir. Menfez girişini tıkayacak ve suyun akışına engel olacak çöp, moloz ve hafriyat gibi malzemenin bu alana dökülmesi engellenecek ve takibi yapılacaktır. Bu hususta sorumluluk faaliyet sahibine aittir.

Fabrika çıkışında yer alan Sallar Köyü yolu üzerindeki menfez, Ek 9’da bulunan hidrolik kesitlere uygun olarak ıslah edilecek ve menfezden sonra derenin akışı güvenle sağlanacaktır. Bu konudaki çalışmalar DSİ 10. Bölge (Diyarbakır) Müdürlüğü kontrolü altında yapılacaktır.

IV.A.4. Yerleşimler (İşletme Sırasında Yerleşimlere Olabilecek Etkiler, Alınacak Önlemler ve Mesafeleri)

Limak Ergani Çimento Fabrikası Diyarbakır İli, Ergani İlçesi, Şirinevler Mahallesi’nde L43 a3 Pafta, 2 Ada, 7-8-9-11 Nolu Parseller; 339 Ada, 21 Nolu Parsel; 378 Ada, 2-3-13 Nolu Parseller; 382 Ada, 4-5-6-7-8-9-10 Nolu Parseller; 384 Ada, 1-62-65-66-67-68-69-70 Nolu Parseller; 526 Ada, 1-2 Nolu Parseller; 527 Ada, 6 Nolu Parsellerde 407.007 m2’lik (40,7 ha) açık alan içersinde 35.337 m2’lik kapalı alan üzerinde kuruludur. Parselli alanların mülkiyeti faaliyet sahibine aittir.

Fabrika Ergani ilçe merkezinin kuşuçumu 2 km. Kuzeybatı’sında yer almaktadır. Fabrika alanına en yakın yerleşim yerleri; kuşuçumu 640 m. doğuda bulunan Papazgöl Mahallesi, 780 m. Güneydoğu’da bulunan Kemertaş Mahallesi, 1.170 m. Güneybatı’sında bulunan Bahçekaşı Mahallesi, 1,230 m. Kuzeydoğu’sunda bulunan Saray Mahallesi, 2.770 m. Kuzeydoğu’sunda bulunan Gülberan Mahallesi, 3.550 m. Kuzey’inde bulunan Kavurmaküpü Köyü, 4.120 m. Kuzeydoğu’sunda bulunan Boğazköy, 5.470 m. Kuzeydoğu’sunda bulunan Sabırlı Mahallesi, 5.810 m. Güneybatı’sında bulunan Ortaağaç Köyü’dür.

Projenin yerleşim yerlerine olabilecek olumsuz etkileri ise gürültü, PM, CO, SOx, NOx emisyonları ile nakliye amacıyla kullanılacak araçların hareketinden kaynaklanacak trafik yüküdür.

Söz konusu fabrika için gürültü ölçümleri yapılmış olup Gürültü Ölçüm Raporu Ek 31’de sunulmuştur.

Faaliyet kapsamında gürültüye sebep olan üniteler için 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği kapsamında gerekli önlemler alınacaktır.

PM, CO, SOx ve NOx emisyonlarının önlenmesine yönelik olarak Bölüm IV.A.1’de de anlatıldığı şekilde gerekli önlemler alınacak ve Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği1’nde yer alan ilgili sınır değerlere uyulacaktır.




114

IV.A.5. Nüfus Hareketleri (İşletme Döneminde Sağlanacak İstihdam, Ekonomik Değişiklikler, Göç Hareketi)

Diyarbakır ekonomik yapısının geri kalmışlığına karşın nüfus 1 milyonu aşan iller arasında yer almaktadır. Diyarbakır kentinde büyük nüfus toplanması dışında İlde nüfus dağılımını belirleyen en önemli etkin çevre koşullarıdır.

İl kırsal kesiminde mezralar şeklindeki küçük yerleşme biçimi yaygındır. Bunun nedenleri yörede göçebe ve yarı göçebe yaşamın önemli olması, feodal yapının belli ölçülerde sürmesi, topografik yapı, ulaşım ağının yetersizliği ve tarımsal üretimin gelişmemiş olmasıdır.

İl’de nüfus (yerleşim) tarıma elverişli toprakların, sulama olanaklarının ve uygun iklim koşullarının bulunduğu alanlarda toplanmıştır.

Ovalarda kurulmuş, halka hem tarla tarımı, hem hayvancılık, hem de bağcılıkla geçiren köyler daha fazla nüfusludur.

Tablo 59 İlçelere göre şehir ve köy nüfusları

İlçe Şehir Köy

Bağlar 334.954 327.504 7.450

Bismil 109.359 56.390 52.969

Kayapınar 194.601 185.626 8.975 Sur 135.446 107.345 28.101 Yenişehir 186.901 178.972 7.929 Çermik 50.961 17.520 33.441

Çınar 65.964 11.936 54.028

Çüngüş 13.837 2.781 11.056

Dicle 44.265 10.219 34.046

Eğil 23.688 5.529 18.159

Ergani 111.921 62.287 49.634

Hani 32.320 8.778 23.542

Hazro 18.798 5.277 13.521

Kocaköy 15.718 5.884 9.834

Kulp 36.588 10.616 25.972

Lice 31.251 12.111 19.140

Silvan 86.256 42.736 43.520

TOPLAM 1.492.828 1.051.511 441.317

Kaynak: TÜİK, 2009 ADNKS Veri Tabanı

İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları

Diyarbakır İli ve ilçelerinin 2000 yılına ait nüfus yoğunluklarını gösteren sayısal değerler aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Bu tablo verilerine göre nüfusu en yoğun ilçe Merkez olup yoğunluğu 318 kişi/km2, en az yoğunluğa sahip ilçe ise 24 kişi/km2 ile Lice İlçesi’dir.



115

Tablo 60 Diyarbakır İli ve İlçelerine Ait Nüfus, Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunlukları (2000)

İlçe

Toplam (ki şi)

Şehir nüfusu (ki şi)

Köy nüfusu (ki şi)

Yüzölçümü (km2)

Yoğunluk (ki şi/km2)

MERKEZ 721.463 545.983 175.480 2.267 318 BİSMİL 126.885 61.182 65.703 1.737 73 ÇERM İK 46.050 15.843 30.207 944 49 ÇINAR 58.583 13.282 45.301 1.990 29 ÇUNGUŞ 15.521 4.708 10.813 465 33 DİCLE 39.861 9.861 30.000 705 57 EĞİL 21.631 4.827 16.804 499 43 ERGANİ 87.467 47.333 40.134 1.429 61 HANİ 31.794 10.918 20.876 413 77 HAZRO 18.755 6.189 12.566 425 44 KOCAKOY 13.069 5.678 7.391 151 87 KULP 40.454 15.825 24.629 1.610 25 LİCE 24.877 11.927 12.950 1.026 24 SİLVAN 116.298 64.136 52.162 1.397 83 TOPLAM 1.362.708 817.692 545.016 15.058 90

Kaynak: TÜİK 2000 Genel Nüfus Sayımı

Göç kişi veya kişilerin yerleşmek kastı veya niyeti ile ikametgahlarını değiştirmeleridir. Göç olgusu hiçbir zaman bir nüfus sayımı ile elde edilebilecek bir husus değildir. Göç hususu başladığında veya bittiği anda tespit edilmelidir. Bu tespitin yapılmasını temin edecek yürürlükte kanunlar var ise de bu kanunlar işlememektedir. Bu nedenle bu konudaki bilgi boşluğu nüfus sayımında sorulan ikametgah soruları ile elde edilmeye çalışılmaktadır. Buna da iç göç denilmektedir. Göç özel yetiştirilmi ş anketörlerce nüfus sayımına bağlı kalmadan ayrı bir anket yolu ile bilgi toplanması gereken bir olgudur. Göç edenlerin sayısal miktarı yıllık elde edilmelidir.

Göçte, göç basamakları vardır. Bunlar;

1. Köyden en yakın ilçe merkezine ya da il merkezine ya da metropollere göç,

2. ilçe merkezinden en yakın il merkezine ya da metropol şehirlere göç,

3. il merkezinden en yakın il merkezine ya da metropol şehirlere göçtür.

Göç olgusunda, göre gelinen yer kadar göçe başlanan yer de önemlidir. Göç gerek miktar gerekse nicelik yönünden bir yerin nüfusunun artırır veya azaltır ve o yerin demografik yapısını bozar. Bu nedenle bütün dünyada göçler yıllık olarak takip edilir.

İlde son yıllarda göç gerçeği; düzensiz ve kaçak yapılaşma, altyapı gibi bir çok çevre sorununa neden olarak yapılan planların işlerliğini kaybetmesine neden olmakta ve planlar gerçekleştirme aşamasına gelemeden revizyon çalışmaları başlatılmaktadır; ancak halen ilde devlet tarafından yapılmış bir göç çalışması mevcut değildir. Kimi dernekler tarafından bu konuda yürütülen çalışmalar bulunmakla birlikte bunlar resmen geçerli kabul edilmemektedir.

Proje kapsamında planlanan modernizasyon çalışmalarının inşaat ve montaj aşamasında ilave olarak 80 kişinin istihdam edilmesi öngörülmektedir.



116

Fabrika mevcut 210 personel ile üretim çalışmalarına devam etmektedir. Planlanan yatırımın işletme aşamasında ilave 10 kişi ile birlikte toplamda 220 personelin istihdam edilmesi planlanmaktadır.

Projenin çeşitli aşamalarında gerek duyulacak personel istihdamının yöreden temin edilecek olması bölgenin istihdam olanaklarının arttırılması açısından büyük önem taşımaktadır.

IV.A.6. Proje Kapsamındaki Elektrifikasyon Planı

Söz konusu yatırım ile tesisin güç ihtiyacı da artacağından trafo merkezinde bulunan 25 MVA 154/34,5 KV trafonun 50 MVA gücünde trafo ile değiştirilmesi planlanmaktadır. Bunun için de TEİAŞ nezdinde girişimlerde bulunulacaktır. Ayrıca mevcut kapalı şalt tesisinde bulunan 2 adet 10-12,5 MVA 34,5/6,3 KV trafolara ilave olarak aynı güçte 1 adet trafo daha kurulması planlanmaktadır. Fabrika alanına ait Elektrifikasyon Planı Ek 28’de sunulmuştur.

IV.A.7. Proje Kapsamında, İnşaat ve İşletme Döneminde Su Temini Sistemi Planı, Suyun Nereden Temin Edileceği, Suyun Temin Edileceği Kaynaklardan Alınacak Su Miktarı ve Bu Suların Kullanım Amaçları na Göre Miktarları, Olu şacak Atık suların Cins ve Miktarları, Bertaraf Yöntemler i ve Deşarj Edileceği Ortamlar, (Burada gerekli izinler alınmalı ve izin belgeleri ayrıca sızdırmasız fosseptiğin vaziyet planı rapora eklenmelidir.)

Su Temini

Fabrikanın içme ve kullanma suyu ve diğer amaçlı su ihtiyacı, fabrika ve lojman sahasında farklı koordinatlarda bulunan DSİ 10. Bölge (Diyarbakır) Müdürlüğü’nün izni ile açılmış 8 adet derin su kuyusundan karşılanmaktadır. 17.02.2005 tarih ve 25730 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik” kapsamında T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü Müdürlüğü’nce içme ve kullanma suyu analiz raporu yapılmış olup, yeraltı suyu kullanma belgeleri ile analiz raporları Ek 9’da sunulmuştur.

İçilebilecek özelliğe sahip sular 1 adet 350 tonluk beton havuz ve 1 adet 1000 tonluk içme suyu tankında stoklanmaktadır. Depolanan sular klorlanarak 2 adet 220’şer tonluk yer altı su deposunda stoklanmaktadır.

Daha sert ve içilmeyecek özelliklere sahip sular ise proses, kullanım ve bahçe sulama gibi amaçlarda kullanılmak üzere 1000 tonluk bahçe suyu tankına sevk edilmektedir. Proses kullanım suları; su yumuşatma cihazlarından geçirilmek suretiyle kireç seviyeleri minimuma indirilmiştir.



117

Su Kullanımı

İnşaat ve Montaj Aşamasında,

Yatırımın inşaat ve montaj aşamasında ilave 80 kişi ile birlikte toplamda 290 kişinin çalıştırılması planlanmakta olup kişi başına düşen su ihtiyacı 150 lt/kişi-gün1 kabul edilmiştir.

33

290 kişi x 150 lt/kişi-gün=43,5 m /gün

1.000 lt/molacaktır.

İşletme Aşamasında,

İşletme aşamasında ilave 10 kişi ile birlikte toplamda 220 kişinin çalıştırılması planlanmakta olup, su tüketimi;

33

220 kişi x 150 lt/kişi-gün=33 m /gün

1.000 lt/molacaktır.

Proseste Su Kullanımı;

Tesiste kuru proses ile üretim yapılmakta olduğundan proseste 72 m3/saat debiye sahip yatak soğutma suyu kullanılmaktadır. Soğutma suyu 150 m3’lük pompa yardımıyla kapalı devre içerisinde sisteme verilmektedir. Söz konusu sistemin kapalı devre olması sebebiyle herhangi bir proses atık suyu oluşmadığından alıcı ortama herhangi bir endüstriyel atıksu deşarjı kesinlikle yapılmamaktadır. Sistemde ısınan su toplanmakta, mevcut reküperasyon havuzunda soğutularak tekrar kullanılmaktadır. Buharlaşmadan dolayı eksilen su ise sisteme tekrar ilave edilmektedir.

Diğer Amaçlı Su Kullanımı;

Fabrikada konkasör ünitesinde tozu önlemek için malzeme kırma işlemlerinin hemen sonrasında pulvarize su verilmektedir. Mevcut ve yeni kurulması planlanan konkasör ünitesinde toz oluşumunu önlemek amacıyla günde yaklaşık 5 m3 su kullanılacağı öngörülmektedir; ancak kullanılan su buharlaşacağı için atıksu oluşmayacaktır.

Fabrika alanı içerisindeki yollar beton kaplı olup yollar düzenli olarak temizlenmektedir, özellikle sıcak hava koşullarında sulanmaktadır. Yolların sulanması için günlük ortalama 20 m3 su kullanılmaktadır. Toz çıkışını önlemek için kullanılan su buharlaşacağı için atıksu oluşmayacaktır.

Fabrikada yangın suyu kullanımı için yaklaşık 20 m3’lük epoks boyalı su tankları yangın suyu rezervi olarak kullanılacaktır.

1 Devlet Planlama Teşkilatı, Türkiye Ortalama Evsel Su Tüketim Miktarı, Kasım 2004



118

Tablo 61 Fabrikanın İnşaat ve İşletme Aşamasında Su Kullanımı

Su Kullanımı Miktar

İnşaat ve Montaj Aşamasında Personelden Kaynaklı Su Kullanımı

43,5 m3/gün

İşletme Aşamasında Personelden Kaynaklı Su Kullanımı

33 m3/gün

Konkasör Ünitesinde Tozumayı Önlemek İçin Su Kullanımı

5 m3/gün

Yolların Sulanması İçin Su Kullanımı 20 m3/gün

Tablo 62 Fabrika Sahası İçerisinde Yer Alan Derin Su Kuyusu Kapasiteleri

Kuyu Kapasite (ton/gün) 1 95 2 132 3 132 4 86,4 5 151,20 6 400 7 1122 8 1555

Fabrikanın içme ve kullanma suyu ve diğer amaçlı su ihtiyacı, DSİ 10. Bölge (Diyarbakır) Müdürlüğü’nün izni ile açılmış 8 adet derin su kuyusundan karşılanmaktadır.

Atıksu Oluşumu

Faaliyet kapsamında inşaat ve montaj aşamasında kullanılacak suyun 1/1 oranında geri döneceği kabul edilirse oluşacak atık su miktarı yine 43,5 m3/gün ve işletme aşamasında kullanılacak suyun 1/1 oranında geri döneceği kabul edilirse oluşacak atık su miktarı yine 33 m3/gün olacaktır.

Çalışacak personelin içme ve kullanma suyu kullanımı sonucu oluşacak evsel nitelikli atık sular, fabrikada mevcut olan arıtma tesisine gönderilecektir.

Planlanan yatırımın inşaat, montaj ve işletme aşamasında oluşacak evsel nitelikli atıksular arıtıldıktan sonra Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği1’nde verilen alıcı ortama deşarj standartlarını sağladıktan sonra SKKY’nin 28. maddesine uygun olarak ve SKKY Teknik Usuller Tebliği’ne göre gerekli standart değerleri sağlanacak şekilde arıtıldıktan sonra fabrika alanında yer alan ağaç ve bahçelerin sulanmasında kullanılacaktır.

Sulama suyuna ihtiyaç olmadığı dönemlerde ise arıtılmış su yağmur sularını taşıyan mevcut kanala deşarj edilecektir. Söz konusu kanal ile faaliyetin inşaat ve işletme

1 [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇOB), b]



119

aşamasında personelden kaynaklı evsel nitelikli atıksular mevcut atıksu arıtma tesisinde arıtıldıktan sonra fabrika güneyinde bulunan kuru dere yatağına deşarj edilecektir. Deşarj izin belgesi Ek 11’de verilmektedir.

Arıtma Tesisin Tanıtımı ve Çalışma Şekli

Atıksu Arıtma Tesisi dizaynı yapılırken, evsel atıksular için en yaygın kullanım alanı olan Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Sistemi tercih edilmiştir.

Sistemin çalışma şekli aşağıda anlatılmıştır:

Limak Ergani Çimento’dan kaynaklanan evsel atık sular arıtma tesisi önünde yapılacak olan atıksu terfi rögarında (dengeleme tankı) toplanır. Atıksu dengeleme tankına gelmeden önce ızgaradan geçirilir. Daha sonra dengeleme tankından dalgıç tip fosseptik pompası ile tesis girişine pompalanır.

Atıksuyla birlikte gelebilecek olan ve tesis ekipmanlarına zarar verebilecek büyük inorganik maddeler (naylon, bez vs.) bu ızgarada tutulacak ve böylelikle tesis içine girişi engellenecektir.

Biyolojik atıksu arıtma ünitesi havalandırma ünitesi, çöktürme ünitesi, fazla çamur ünitesi ile dezenfeksiyon ünitesinden oluşmaktadır. Biyolojik arıtma ile fiziksel ve kimyasal yollarla sudan ayrılmayan organik maddeler mikroorganizmalar tarafından besi maddesi olarak kullanılıp parçalanmakta ve Karbondioksit (CO2) ve Su ( H2O) son ürünlerine dönüşerek yeni mikroorganizmalar oluşmaktadır. Biyolojik arıtma sistemi olarak Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Prosesi seçilmiştir.

Havalandırma bölümüne manevra odasına yerleştirilen bir adet blower vasıtası ile hava temin edilir. Atıksuya verilen hava, atıksu içinde habbeli tanecikler oluşturarak uniform bir arıtma sağlanmasında etkili olur. Sistemin hava ihtiyacını karşılayan blower elektrik panosu içerisindeki zaman saati üzerinden ayarlanarak kumanda edilir. Havalandırılan atıksu havalandırma tankını takip eden çökeltme tankına cazibeyle alınır.

Çökeltme tankında suyun akış hızı düşürülerek suyun durulması sağlanır. Çökeltme havuzu, arıtılmış su çıkış savakları ve “air lift” sistemiyle teçhiz edilmiştir. Çökeltme havuzunda durultulan su, çökeltme havuzundaki savaklardan arıtılmış su olarak çıkar. Çökeltme tankı tabanına çöken aktif çamur ise blowerdan beslenen air lift (geri devir) pompa ile havalandırma tankına geri döndürülür.

Çökeltme havuzu çıkışında şaşırtma perdeli klor temas tankı mevcuttur. Burada arıtılmış suya otomatik klor dozaj pompası ile klor dozajı yapılır. Böylelikle arıtılmış su içerisinde bulunan patalojik mikroorganizmalar zararsız hale getirilir. Dozaj pompası yalnızca tesisten su çıkışı olduğu zamanlarda çalışarak, işletme maliyetini azaltır.

Sistemdeki bütün mekanik ekipmanlar elektrik panosundan kontrol edilir. Sistemdeki blower, zaman saati ayarlanarak otomatik olarak devreye girer ve çıkar.

Manevra (makine) odasında bir adet blower, bir adet klor dozaj pompası, klor tankı ve elektrik kuvvet-kumanda panosu bulunmaktadır. Sisteme monte edilen blower teorik olarak en düşük gürültü seviyesinde çalışan blowerdan seçilmiştir.



120

Tablo 63 Arıtma Tesisi Kapasite Durumu

Arıtmaya Esas Değerler

Tesis Nüfusu 300 kişi

Tesis Mevcut Eşdeğer Nüfus 210 kişi

Tesis Kapasite Artırımı Nüfus 290 kişi

Kişi Başına Alınan Debi 0.14 m3 /gün

Tesis Atıksu Debisi 42 m3 /gün

Tesise Kapasite Artırımı Sonucunda Gelecek Atıksu Debisi

40.6 m3 /gün

Tabloda görüldüğü gibi kapasite artırımı sonucunda oluşacak evsel nitelikli atıksu miktarındaki artış neticesinde, mevcut arıtma tesisinin kapasitesi yetecektir.

Ergani Çimento Fabrikası Atıksu Arıtma Tesisi Akış Diyagramı Ek 10’da sunulmuştur.

IV.A.8. Faaliyet Ünitelerinde ve Diğer Ünitelerde Kullanılacak Yakıt Türleri, Miktarları ve Kimyasal Analizleri, Yakıtların Hangi Ünitelerde Ne Miktarlarda Yakılacağı ve Kullanılacak Yakma Sistemleri, Oluşacak Emisyonlar ve Alınacak Önlemler

Planlanan modernizasyon yatırımı ile kilogram klinker başına harcanacak olan ısıl enerji miktarının 820 kcal/kg-klinker seviyesinden 740 kcal/kg-klinker seviyesine düşeceği öngörülmektedir.

Mevcutta kullanılan yakıt cinsi ve miktarları:

%100 Linyit kömürü kullanılması durumunda;

782.000 ton/yıl x 820 kcal/kg / 6.000 kcal =106.873 ton/yıl (kuru)


782.000 ton/yıl x 820 kcal/kg / 7.500 kcal = 85.500 ton/yıl (kuru)

Tesiste mevcut durumda ortalama % 100 petrokok kömürü kullanılmaktadır.

Modernizasyon ve kapasite artışı sonunda kullanılacak yakıt cinsi ve miktarları:

Yeni yatırım kapsamında %100 petrokok kömürünün kullanılması planlanmaktadır. %100 Petrokok kömürü kullanılması durumunda;

1.700.000 ton/yıl x 740 kcal/kg / 7.500 kcal = 167.733 ton/yıl (kuru)

Faaliyet ünitelerinde kullanılacak yakma sistemleri, oluşacak emisyonlar ve alınacak önlemlere ilişkin detaylı değerlendirmeler, yanma sonucu ortaya çıkacak emisyonların dağılımına ilişkin modelleme sonuçları ile birlikte Ek 40’ta verilen Hava Kalitesi Modelleme Raporu’nda belirtilmiştir.



121

Üretimde yakıt olarak kullanılacak olan kömür prosesin güvenliği ve klinker kalitesinin sağlanması amacıyla yüksek kalorili ve % 5 kükürt oranını geçmeyecek şekilde ithal kömür kullanılacaktır. Kömürün yakılması sonucu kalan kül ve % 5’in altında kalan kükürt klinker bünyesinde kalmaktadır. Yakıtın yanması sonucu kül katı atık ve kükürt emisyonu baca gazı olarak dışarı atılmamakta ve Yönetmelik sınır değerlerin altında kalmaktadır. Kömür Analiz Raporu Ek 27’de sunulmuştur.

Faaliyet kapsamında ek yakıt olarak tehlikeli atık kullanılmayacaktır. İleride çimento fabrikasında ek yakıt olarak tehlikeli atığın kullanılmasının planlanması halinde T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan lisans alınacaktır.

IV.A.9. Proses Akım Şemasında Emisyon Noktalarının, Torbalı Jet-Plus Ve Elektro Filtrelerin Kapasiteleri ve Yerlerinin Göst erilmesi

Tesis Ana Filtreleri şunlardır;

• Döner Fırın Ana Bacası G1 • Döner Fırın Ana Bacası G2 • Kömür Değirmeni Bacası • Klinker Soğutma Ünitesi Bacası • 1 No’lu Çimento Değirmeni Bacası • 2 No’lu Çimento Değirmeni Bacası • Farin Homojene Silo Üstü 1 Bacası • Farin Schenck Üstü Bacası • 1 No’lu Paketleme Kantar Üstü Bacası • 2 No’lu Paketleme Kantar Üstü Bacası • 3 No’lu Paketleme Kantar Üstü Bacası • Paketleme Silo Üstü Bacası • Çimento Değirmeni Bunker Üstü Bacası • Döner Fırın Kovalı Bant Bacası • Konkasör Torbalı Filtre Bacası

Fabrika bünyesinde yer alan ve ilave olarak kurulması planlanan torbalı, jet filtre ve

elektrofiltrelerin yerlerinin gösterildiği Genel Yerleşim Planı Ek 4’de verilmektedir.

Ayrıca Farin-Fırın elektro filtresi yapılacak bir modernizasyonla torbalı filtreye dönüştürülecektir.

Fabrikada enerji dalgalanmaları veya kısa süreli enerji kesilmeleri sonucu devre dışı kalabilecek filtrelerin devre dışı kalmasını engellemek için teknoloji takip edilecek ve uygun teçhizat ve sistem kullanılarak gerekli önlemler alınacaktır.

Torbalı filtrelerin toz tutma verimleri %100'e yakındır, yakıt dalgalanmalarında işletmesel kolaylık sağlamaktadır, enerji dalgalanmalarından bağımsız olarak çalışma ve sürekli filtrasyon imkanı sağlamaktadır. Bakımı kolay ve güvenlidir, tozun geri kazanım miktarı daha fazla ve daha hızlı olmaktadır.



122

IV.A.10. Proje Kapsamında İnşaat ve İşletme Döneminde Üretim Nedeni İle Meydana Gelecek Vibrasyon, Gürültünün Kaynakları ve Seviyesi, Gürültüyü Azaltmak İçin Alınacak Önlemler, Akustik Rapor

Ergani Çimento Fabrikası, 07.03.2008 tarih ve 26809 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği, “Ek VII. Gürültü Kontrol İzin Belgesine Tabi İşletmelerin Listesi Liste A.3.Mineral, İnşaat Malzemeleri Endüstrisi, Madde 3.2. Günlük kapasitesi 500 tondan fazla olan döner fırınlarda çimento klinkeri üretme tesisleri” bendine tabidir.

Söz konusu fabrikaya ait İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı Ek 33’de sunulmuştur.

Ayrıca gürültü ölçümleri yapılmış olup Gürültü Ölçüm Raporu Ek 31’de sunulmuştur.

Ayrıca çalışan personelin inşaat ve işletme aşamasında işçi sağlığı ve iş güvenliğini sağlamak amacıyla 4857 sayılı İş Kanunu hükümlerine uyulacak olup 11.01.1974 tarih ve 14765 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü kapsamında çalışanlara her türlü kişisel koruyucu ekipmanlar verilecek ve kullanmaları sağlanacaktır.

Tesis bünyesinde yüksek düzeyde gürültüye sebep olan üniteler kapalı mekânlar içerisine yerleştirilecek olup yine araç ve ekipmanların düzenli olarak bakımları gerçekleştirilecektir.

Faaliyet kapsamında gürültüye sebep olan üniteler için 07.03.2008 tarih ve 26809 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği kapsamında gerekli önlemler alınacaktır.

IV.A.11. Proje Kapsamında İnşaat ve İşletme Döneminde Meydana Gelebilecek Katı, Tehlikeli (Atık Yağ, vs.) ve Tıbbi Atıkların Cinsi, Miktarı ve Özellikleri, Ne Şekilde Bertaraf Edileceği (Atıklarla İlgili Gerekli İzinler Alınmalı ve İzin Belgeleri Rapora Eklenmelidir)

Katı Atıklar

İnşaat ve Montaj Aşaması

Yatırımın inşaat ve montaj aşamasında ilave 80 kişi ile birlikte toplamda 290 kişinin çalıştırılması planlanmakta olup kişi başına düşen ortalama katı atık üretim miktarı 1,15 kg/kişi-gün1 kabul edilmiştir.

Bu durumda yatırımın inşaat ve montaj aşamasında oluşacak katı atık miktarı;

290 kişi x 1,15 kg/kişi-gün = 333,5 kg/gün olacaktır.

1 Devlet İstatistik Enstitüsü, 2001, Çevre İstatistikleri Hane Halkı Katı Atık Kompozisyon Araştırması ve Eğilim Anketi, Ankara



123

İşletme Aşaması

Yatırımın işletme aşamasında ilave 10 kişi ile birlikte toplamda 220 kişinin çalışması öngörülmektedir. İşletme aşamasında oluşacak katı atık miktarı;

Bu durumda yatırımın işletme aşamasında oluşacak katı atık miktarı;

220 kişi x 1,15 kg/kişi-gün = 253 kg/gün olacaktır.

Fabrikanın işletme aşamasında oluşacak toz elektrofiltre ve torbalı filtrelerde tutulup biriktirilip sistemde tekrar kullanılacağından dolayı işlem sonrası ekstra bir katı atık oluşmayacaktır.

Evsel katı atık ve evsel nitelikli endüstriyel atıklardan değerlendirilebilir olanlar (cam, kağıt, plastik vb.) ayrı konteynırlarda biriktirilerek geri kazanım firmalarına verilecektir. Geri kazanımı mümkün olmayan organik atıklar ise ayrı konteynırlarda biriktirilerek Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği1 hükümleri doğrultusunda bertaraf edilmek üzere Ergani Belediyesi’ne verilecektir. Evsel Katı Atık Bertaraf Protokolü Ek 15’de verilmiştir.

Tehlikeli Atıklar ve Atık Yağlar

Hafriyat, inşaat, tamirat ve tadilat gibi işlemler sırasında oluşabilecek boya, florasan ve benzeri tehlikeli atıklar, araçlardan ve makinelerden kaynaklanan atık yağlar diğer atıklardan ayrı olarak toplanarak, fabrikada bulunan tehlikeli atık geçici deposunda depolanmaktadır. Söz konusu depolama alanı üstü ve yanları kapalı, sızdırmasız zemine sahiptir. Yatırımın inşaat, montaj ve işletme aşamasında oluşması muhtemel tehlikeli atıklar, mutlaka palet üzerinde, zemine değmeden tehlikeli atığın cinsine göre bigbaglarda, plastik veya sac variller içerisinde biriktirilecek ve depolanacaktır. Geçici Atık Depolama İzni Ek 14’de verilmiştir.

Atık yağlar ile kontamine atıklar, yakmada kullanılmak üzere Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak lisanslı tehlikeli atık taşıma araçları ile Siirt’te bulunan Limak Kurtalan Çimento Fabrikası’na ve Limak Gaziantep Çimento Fabrikası’na gönderilmektedir. Ayrıca kontamine olmuş ambalajlar da lisanslı diğer firmalara gönderilmektedir.

Yatırımın inşaat ve işletme aşamasında araçlardan ve makinelerden kaynaklanacak atık yağlar dolayısıyla oluşacak kirlenmenin önlenebilmesi amacıyla yağ değişimleri esnasında Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği2, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği3 hükümleri doğrultusunda gerekli tüm önlemler alınacaktır. Ayrıca makinelerin günlük, haftalık ve aylık bakımları düzenli bir biçimde yapılarak yağ sızmaları önlenecektir.

1 [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇOB), c]

2 [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇOB), i]

3 [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇOB), g]



124

Faaliyetin inşaat, montaj ve işletme aşamasında araçlardan ve makinelerden kaynaklanacak atık yağlar dolayısıyla oluşacak kirlenmenin önlenebilmesi amacıyla yağ değişimleri esnasında Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği1 ve Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’ne göre gerekli önlemler alınarak değişimler yapılacak, sızdırmasız kaplarda veya varillerde biriktirilecektir. Ayrıca makinelerin günlük, haftalık ve aylık bakımları düzenli bir biçimde yapılacaktır. Faaliyetin inşaat, montaj ve işletme aşamasında Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği2 hükümleri gereği toprakta herhangi bir kirliliğe neden olunmayacaktır.

Ayrıca tesiste kullanılmış bitkisel atık yağlar, Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği3 hükümlerine göre bertaraf için T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından lisanslandırılmış tesislere verilecektir.

Atık Beyan Formu Ek 12’de, Atık Yönetim Planı ise Ek 13’de sunulmuştur.

Ambalaj Atıkları

Fabrikada oluşacak ambalaj atıkları (cam, kağıt, plastik, çimento torbası vb.) evsel katı atık ve evsel nitelikli endüstriyel atıklardan ayrı olarak, ayrı konteynırlarda biriktirilerek Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği4 hükümleri doğrultusunda Çevre Bakanlığı’ndan lisanslı toplama ayrıştırma veya lisanslı geri kazanım firmalarına verilecektir.

Tıbbi Atık

Umumi Hıfzısıhha Kanunu5’nun 180. maddesi uyarınca “Devamlı olarak en az elli işçi çalıştıran bütün iş sahipleri, işçilerin sıhhi ahvaline bakmak üzere bir veya müteaddit tabibin sıhhî murakabesini temine ve hastalarını tedaviye mecburdur. Büyük müessesatta veya kaza ihtimali çok olan işlerde tabip daimi olarak iş mahallerinde yahut civarında bulunur. Hastanesi olmayan mahallerde veya şehirler ve kasabalar haricinde bulunan yerlerdeki iş müesseseleri bir hasta odası ve ilk yardım vasıtalarını ihzar ederler. Yüzden beş yüze kadar daimi amelesi olan müesseseler bir revir mahalli ve beş yüzden yukarı amelesi olanlar yüz kişiye bir yatak hesabı ile hastane açmaya mecburdurlar.”

Yatırım kapsamında Limak Ergani Çimento Fabrikası’nda inşaat ve montaj aşamasında 290 kişinin, işletme aşamasında 220 kişinin istihdam edilmesi öngörülmektedir. 10.06.2003 tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 4857 sayılı İş Kanunu’nun 81. Maddesi gereği devamlı olarak en az 50 işçi çalıştıran işverenler, Sosyal Sigortalar Kurumunca sağlanan tedavi hizmetleri dışında kalan, işçilerin sağlık durumunun ve alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin sağlanması, ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu sağlık hizmetlerini yürütmek üzere

1 [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇOB), i]

2 [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇOB), m]

3 [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇOB), j]

4 [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇOB), n]

5 [UHK]



125

işyerindeki işçi sayısına ve işin tehlike derecesine göre bir veya daha fazla işyeri hekimi çalıştırmak ve bir işyeri sağlık birimi oluşturmakla yükümlüdür.

Bu doğrultuda inşaat ve işletme aşamasında çalışacak personelin sağlık durumunun denetlenmesi ve ilk yardım ve acil tedavi gibi sağlık hizmetlerinin verilmesi için tesis içersinde revir ünitesi ve sağlık görevlisi bulunmaktadır. 14.03.2011 tarihinde Dr. Onur İZCİ ile İşyeri Hekilmliği Sözleşmesi imzanlanmıştır. Söz konusu sözleşme Ek 17’de sunulmuştur. Projede yer alan tesisler ve revir ünitesinde ilkyardım çantası ve diğer acil durum ekipmanı sürekli olarak bulundurulmaktadır.

Ayrıca;

- Personelin içme ve kullanma suyu ihtiyacını karşılayan kuyuların düzenli olarak klorlanması ve tüketime verilen suyun 0.3-0,5 ppm düzeyinde olması sağlanacaktır.

- Ergani Belediye Meclisi’nin kararı ile yarıçapı 1000 m olarak belirlenen ve onanan sağlık koruma bandı mesafesi korunacaktır.

- Her türlü iş kazasının önlenmesi amacıyla çalışma alanlarına uyarıcı levhalar konulacak ve çalışanlar ilgili her konuda bilgilendirilecektir.

- Çalışanlara yılda bir defa solunum fonksiyon testi, işitme düzeyi testi ve akciğer grafisi testi yaptırılacaktır.

- Sosyal tesislerde çalışan personelin 6 ayda bir portör muayeneleri yaptırılacaktır.

Bu doğrultuda, revirden kaynaklı ortalama 1-2 kg/ay civarında tıbbi atık oluşumu söz konusu olup Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği1 kapsamında bu atıklar evsel katı atıklardan ayrı olarak toplanmakta ve özel Tıbbi Atık Toplama araçları ile fabrikadan alınarak Ergani Belediyesi Katı Atık Düzenli Depolama Tesisinde bertarafı sağlanmaktadır. Ergani Belediyesi ile yapılan Tıbbı Atık bertarafı protokolü Ek 16 ’da sunulmuştur.

Atık Pil ve Akümülatörler

Faaliyetin inşaat, montaj ve işletme aşamasında oluşması muhtemel atık pil ve akümülatörler, Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği2 doğrultusunda fabrika sahasında yer alacak tehlikeli atık kumbaralarında ayrı olarak toplanacak; bunun mümkün olmaması durumunda atık piller evsel atıklardan ayrı toplanarak, pil ürünlerinin dağıtımını ve satışını yapan işletmelerin veya belediyelerin toplama noktalarına teslim edilecektir. Çalışan iş makinelerinden oluşması muhtemel atık aküler, ilgili satıcılardan yenileri alınırken eskileri teslim edilecektir.

1 [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇOB), o]

2 [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇOB), l]



126

Ömrünü Tamamlamış Lastikler

Faaliyetin inşaat, montaj ve işletme aşamasında oluşması muhtemel ömrünü tamamlamış lastikler, diğer atıklardan ayrı olarak toplanarak; taşınması, geçici depolanması, geri kazanılması, ve bertarafı Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği1 hükümlerine uygun olarak yapılacaktır.

IV.A.12. Proje Kapsamında İnşaat ve İşletme Döneminde Kullanılacak Maddelerden, Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Toksik Olanların, Taşınmaları, Depolanmaları ve Kullanımları

Planlanan yatırımın inşaat, montaj ve işletme aşamasında parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve toksik madde depolanmayacak ve kullanılmayacaktır.

IV.A.13. Proje Kapsamında İnşaat ve İşletme Döneminde İnsan Sağlığı ve Çevre Açısından Riskli ve Tehlikeli Olanlar, Alınacak Önlemler

İş sağlığı ve güvenliği şirket politikasının önemli bir parçasıdır ve en az verimlilik, etkinlik, kalite ve çevre kadar önemlidir.

Yatırımın inşaat aşamasında gerçekleştirilecek olan hafriyat, saha düzenleme, elektrifikasyon, inşaat ve montaj gibi işlemler özellikle işçi sağlığı ve iş güvenliği açısından risk taşımakta olup işletme aşamasında ise özellikle hareketli büyük parçaların hareketi, yüksek sıcaklık ihtiva eden üniteler, gürültü ve emisyonlar diğer risk taşıyan faktörlerdir.

Her türlü iş kazasının önlenmesi amacıyla çalışma alanlarına uyarıcı levhalar konulacak ve çalışanların ilgili her konuda eğitilmesi sağlanacaktır. Yatırımın inşaat ve işletme aşamasında da işçi sağlığı ve iş güvenliğini sağlamak amacıyla İş Kanunu2 hükümlerine uyulacak olup İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü3 kapsamında çalışanlara baret, koruyucu gözlük, toz maskesi, başlık vb. her türlü kişisel korunma amacı verilecek ve kullanmaları sağlanacaktır.

Ayrıca inşaat aşamasında Yapı İşlerinde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü hükümlerine uyulacaktır.

Fabrikada meydana gelen her türlü yangına derhal müdahale edilecektir. Bu amaçla seyyar yangın söndürme cihazları da kullanılacaktır. Bu cihazlar, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü’nün işyerlerinde iş kazalarını önlemek üzere alınacak güvenlik tedbirleri ve bulundurulması gereken araçlar ile ilgili 5. Kısım’nın iş yerlerinde yangına karşı alınacak güvenlik tedbirleri adlı 1. Bölüm’ ünde yer alan hükümler doğrultusunda temin edilmiş ve yerleştirilmi ştir. Muhafaza ve kontrol edilerek kullanılacaktır.

1 [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇOB), p]

2 [İŞK]

3 [İSİG]



127

Fabrika içerisine yetkisiz kişilerin girmesi kesinlikle engellenmekte olup bu konuda gerekli güvenlik tedbirleri alınmıştır. Ancak sabotaj gibi herhangi bir durum ile karşı karşıya kalınması durumunda en yakın güvenlik birimine haber verilecektir.

İşletme aşamasında atıkların oluşumu, taşınması ve depolanması aşamalarında meydana gelebilecek kazalarda oluşacak zarar tazmin edilecek ve kaza sonucu oluşacak kirlilik giderilecektir.

Yürürlükte olan çimento standartlarına uygunluk ve müşteri memnuniyeti dikkate alınarak, hammadde ocaklarından müşteriye kadar tüm aşamalarda kaliteli üretim ve hizmet anlayışı tüm çalışanlar tarafından benimsenmiştir. Bu çerçevede TS EN ISO 9001:2008, ISO 14001:2004 ve OHSAS 18001:2007 Belgeleri alınmış olup Ek 25’te sunulmuştur.

IV.A.14. Proje Kapsamındaki Ulaştırma Altyapısı Planı (Ulaştırma Güzergahı, Şekli, Güzergah Yollarının Mevcut Durumu ve Kapasitesi, Hangi Amaçlar İçin Kullanıldı ğı, Mevcut Trafik Yo ğunluğu, Yerleşim Yerlerine Göre Konumu, Faaliyet İçin Kullanılacak Araçları Kaldırıp Kaldıramayaca ğı, Yapılması Düşünülen Tamir, Bakım ve İyileştirme Çalışmaları vb.)

Hammadde ve katkı maddelerinin fabrikaya getirilmesi ve fabrikada üretilen çimentonun torbalı veya dökme olarak piyasaya sunulması amacıyla kullanılan ulaşım güzergahı Ek 17’de sunulan Faaliyet Merkezli Harita’da gösterilmiştir. Faaliyet kapsamında bölgesel ulaşım ağları konusunda herhangi bir problem görülmemektedir.

Fabrikanın yakınında 8. Bölge Sınırı-Ergani-Diyarbakır Devlet Yolu geçmektedir. 885-11 K.K. Nolu yolun 12+000 km.si üzerinde kurulu bulunan çimento fabrikasına T.C. Ulaştırma Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü 9. Bölge Müdürlüğü tarafından düzenlenen 22.12.2010 tarihli “Geçiş Yolu İzin Belgesi” verilmiştir. Belge Ek 24’te sunulmaktadır.

Fabrikada üretilecek çimentonun nakliyesini yapacak kamyonlar Ergani-Diyarbakır karayolunu kullanacaklardır. Ergani-Diyarbakır karayolu ile tüm noktalara ulaşım kolayca sağlanmaktadır. Ulaşım için kullanılan tüm yollar her mevsim ulaşımı sağlayabilecek özellik ve kapasitededir.

Fabrikada üretilecek 1.117.143 ton/yıl çimentonun nakliyesini gerçekleştirecek araçlardan kaynaklanacak trafik yükü aşağıda hesaplanmıştır.

Bu malzemelerin taşınması için 33 ton yüklü ve 10 ton yüksüz ağırlığa sahip kamyonların kullanılacağı kabul edilmiştir.

Yatırımın işletme aşamasında ürünlerin nakliyesi sırasında meydana gelecek trafik yükü;

Nakliye Edilecek Miktar (ton/yıl)Sefer Sayısı =

Araç Taşıma Kapasitesi (ton/sefer)

1.117.143 ton/yılSefer Sayısı = 148 sefer/gün

23 ton/sefer x 330 gün/yıl≅ olacaktır.



128

Şekil 32 Trafik Hacim Haritası (2010)

Karayolları Genel Müdürlüğü Program ve İzleme Dairesi Başkanlığı Ulaşım ve Maliyet Etütleri Şubesi Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen Otoyollar ve Devlet Yolları Trafik Hacim Haritası adlı çalışma kapsamında Ergani – Diyarbakır Karayolu’ndaki trafik hacmi;

� Otomobil : 3.443 taşıt/gün � Orta Yüklü Ticari Taşıt : 389 taşıt/gün � Otobüs : 77 taşıt/gün � Kamyon : 1.182 taşıt/gün � Kamyon+Römork, Çekici+Yan Römork : 250 taşıt/gün � Toplam : 5.341 taşıt/gün olarak verilmiştir. Ergani – Diyarbakır Karayolu’ndaki toplam taşıt hacmi 5.341 taşıt/gün olup

yatırımın işletmeye geçmesinden sonra getireceği 148 taşıt/gün’lük ilave yük ile toplam taşıt hacminin 5.489 taşıt/gün olması beklenmektedir. Sonuç olarak faaliyet, Ergani – Diyarbakır Karayolu’nun mevcut taşıt hacmini % 2,8 oranında artıracaktır.

Bu oran çok yüksek miktarlarda olmayıp faaliyet ile oluşacak olan trafik yükü mevcut yolun kapasitesini büyük oranda etkilemeyecektir.

Yatırım kapsamında inşaat ve işletme aşamalarında kullanılacak yollarda 2918 sayılı “Karayolları Trafik Kanunu” ve Karayolları ile ile ilgili çıkarılan tüm kanun ve yönetmeliklere uyulacaktır.

Yatırım kapsamında inşaat ve işletme aşamalarında malzemelerin taşınması sırasında karayollarına zarar verilmeyecektir, verilmesi durumunda zarar Karayolları 9.



129

Bölge Müdürlüğü ile yapılacak protokol çerçevesinde faaliyet sahibi tarafından karşılanacaktır.

Faaliyet kapsamında yapılacak sevk ve nakliye işlemlerinde hız ve tonaj uygulamalarına uyulacaktır.

Ayrıca proje kapsamında tüm ulaşımın mevcut yollardan yapılmasına ve trafik kurallarına uyulmasına dikkat edilecektir.

Yatırım kapsamında inşaat ve işletme aşamalarında yola giriş ve çıkışlarda trafik güvenliği açısından her türlü önlem Karayolları 9. Bölge Müdürlüğü’nün görüşleri doğrultusunda faaliyet sahibi tarafından alınacaktır.

Proje kapsamında kurulacak tüm tesislere ve yapılara ilişkin yer planlanmasında 15.05.1997 Tarih ve 22990 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Karayolları Kenarında Yapılacak ve Açılacak Tesisler Hakkında Yönetmelik” hükümlerine uyulacaktır ve Karayolu Kamulaştırma Sınırı çekme paylarına dikkat edilecektir.

Sınırları belirtilmiş olan yolun 60 m. olan kamulaştırma genişliğinin korunması amacıyla gerekli çalışmalar yapılmış olup, kamulaştırma koridoru terk edilmiştir ve bu alan içersinde hiçbir proje yapılmayacaktır. Ayrıca planlanan yatırım ile kamulaştırma sınırına minimum 15 m. yapı yaklaşım mesafesine dikkat edilecektir. Ocak çıkışı gibi yeni yola giriş çıkış noktalarında Karayolları Genel Müdürlüğü 9. Bölge Müdürlüğü’nden izin alınacaktır.

Faaliyet ile ilgili olarak Ulaştırma Bakanlığı, Karayolları Genel Müdürlüğü Karayolları 9. Bölge Müdürlüğü’nün Görüşü alınmış olup Ek 36’da sunulmaktadır.

IV.A.15. Proje İçin Önerilen Sağlık Koruma Bandı Mesafesi (Tesis İzni ve Açılma Ruhsatı İle İlgili Bilgilerin ve Taahhüdün Yer Alması)

10.08.2005 tarih ve 25902 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “İş Yeri Açma ve Çalıştırma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmek” 28. Maddesi’nce gayri sıhhi müesseselerin, tesiste yapılan bir değişiklik neticesinde bir alt sınıfa geçen tesislerin yeniden ruhsat alması gerekmez. Ancak gayri sıhhi müesseselerin yeniden sınıflandırılmasında yapılan değişiklik neticesinde üst sınıfa geçmiş olan tesislerin bir yıl içinde yeni sınıfa göre açılma ruhsatı alması zorunludur. Ergani Çimento Fabrikası 1. Sınıf Gayrisıhhi Müessese sınıfında olduğundan ve bir üst sınıfa geçmesi söz konusu olmadığından, yapılacak kapasite artırımı için yeniden işyeri açma ve çalışma ruhsatı alınması gerekmemektedir. Bu konu ile ilgili Diyarbakır İl Özel İdaresi’ne başvuruda bulunulacak ve görüşü alınacaktır.

Proje için sağlık koruma bandı mesafesi, 10.08.2005 tarih ve 25902 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik ve 13.04.2007 tarih ve 26492 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik’te belirtilen inceleme kurullarınca işletmelerin çevre ve toplum sağlığına yapacağı etkiler ve kirletici unsurlar dikkate alınarak belirlenmektedir.

Ergani Belediye Meclisi’nin kararı ile sağlık koruma bandı mesafesi yarıçapı 1000 m olarak belirlenmiş ve onanmıştır. Yetkili makamca onaylanan sağlık koruma bandı ilgili İmar Müdürlüğü veya ilgili kurumca korunmaktadır.



130

IV.A.16. Acil Eylem Planı (Ünitelerde Meydana Gelebilecek Muhtemel Kaza, Toz Tutma Ünitelerinin Devre Dışı Kalması, Yangın, Deprem, Sel ve Sabotaja Karşı Alınması Gerekli Önlemler)

Acil eylem planları genel olarak tesiste meydana gelebilecek kaza, yangın, güvenlik gibi konuları kapsamaktadır.

Gerek inşaat, gerek işletme aşamalarında çalışanların sağlık ve güvenliklerini korumak için İş Kanunu1’na istinaden hazırlanıp yayımlanmış olan ve yürürlükte bulunan mevzuata göre önlemler alınacaktır. Ayrıca tesiste meydana gelecek iş kazalarına karşı da revirde gerekli teçhizat bulundurulacaktır.

Fabrikada, senede bir kere döner fırın durdurulacak ve içerisindeki ısıya dayanıklı malzemeden zarar görenler değiştirilecektir. Fabrikadaki elektro filtreler yılda 1 kere, toz filtreler ise ayda 1 kez olmak üzere bakıma tabi tutulabilecektir. Fabrikadaki elektrofiltrelerde arıza durumu için 1 adet fazladan kamara bulundurulacaktır. Arıza durumunda elektrofiltrelerde arızalı kamara devreden çıkarılmakta ve diğer kamaralar aynı oranda tozu tutmaktadırlar. Bu arada diğer kamara değiştirilerek arıza giderilmiş olmaktadır. Tüm sistem sadece elektrofiltrelerden birinin bozulması sonucu otomatik olarak duracaktır. Bu durum elektrofiltrenin bakımı zamanında yapıldığı takdirde pek mümkün görülmemektedir. Baca gazı analiz cihazı, fırından gelip ön ısıtıcıya geçen yanma gazlarından sürekli numune alarak CO ve O2 analizi yapmaktadır. Analiz sonuçlarını fırın kumanda odasında bulunan bilgisayara aktarmaktadır. CO ve O2’nin asgari ve azami sınırları tespit edilecek olup bunların dışına çıkıldığında bilgisayar kontrol sistemine gerekli uyarılar yapılacak ve normal sınırlar içine dönülmesini sağlayacaktır. Ayrıca bütün müdahalelere rağmen CO azami sınırı aşıldığında elektrofiltre yüksek gerilim trafoları kesici şalterlerini otomatik olarak açıp toplayarak tesisi devreden çıkaracaktır. Böylece CO infilakı ve dolayısıyla ön ısıtıcı, farin değirmeni, soğutma kulesi, elektrofiltre ve fanları koruma altına alınmış olmaktadır.

İşletmede çalışacak işçiler için İş Kanunu2 ve İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü3’nün ilgili hükümleri yerine getirilecektir.

Fabrikada meydana gelen her türlü yangına derhal müdahale edilecektir. Bu amaçla seyyar yangın söndürme cihazları da kullanılacaktır. Bu cihazlar, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü4’nün işyerlerinde iş kazalarını önlemek üzere alınacak güvenlik tedbirleri ve bulundurulması gereken araçlar ile ilgili 5. Kısım’ının iş yerlerinde yangına karşı alınacak güvenlik tedbirleri adlı 1. Bölüm’ünde yer alan hükümler doğrultusunda temin edilecek, yerleştirilecek, muhafaza ve kontrol edilerek kullanılacaktır.

Yatırımın inşaat ve montaj aşamasında 06.03.2006 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında

1 [İŞK]

2 [İŞK]

3 [İSİG]

4 [İSİG]



131

Yönetmelik” hükümlerine riayet edilecektir. Vuku bulabilecek herhangi bir depreme karşı güvenlik önlemleri geliştirilecek ve bu konuda personelin eğitilmesi sağlanacaktır.

Fabrika içerisine yetkisiz kişilerin girmesi kesinlikle engellenecek olup bu konuda gerekli güvenlik tedbirleri alınacaktır. Ancak sabotaj gibi herhangi bir durum ile karşı karşıya kalınması durumunda en yakın güvenlik birimine haber verilecektir.

Yürürlükte olan çimento standartlarına uygunluk ve müşteri memnuniyeti dikkate alınarak, üretimin tüm aşamalarında kaliteli üretim ve hizmet anlayışı tüm çalışanlar tarafından benimsenmiştir. Kalite Yönetim Sistemi kapsamında hazırlanan Acil Durum Planı Ek 30’da sunulmaktadır.

Faaliyetin inşaat, montaj ve işletme aşamasında ÇED Raporu’nda verilen tüm taahhütlere uyulacaktır.

IV.A.17. İşletme Faaliyete Kapandıktan Sonra Olabilecek ve Süren Etkiler ve Bu Etkilere Kar şı Alınacak Önlemler (Arazi Islahı, İşletme Sonu ve Uzun Süreli Saha Bakım Programı, Rehabilitasyon ve Rekreasyon Çalışmaları, Mevcut Yeraltı ve Yüzeysel Su Kaynaklarına Etkileri ve İzlenmesi)

Rekreasyon Çalışmaları

Ülkemizdeki çimento fabrikaları çok uzun süre faaliyet gösterebilmektedirler. Çimento teknolojisindeki gelişmeler, daha çok fabrikaların çevre üzerindeki etkilerini azaltmaya yönelik teçhizatların geliştirilmesi (filtreler vb.) ve maliyetleri azaltıcı (enerji tüketimi vb.) teknolojik gelişmelerden oluşmaktadır. Tesislerdeki makine ve ekipmanlar eskidikçe, gelişen teknoloji ile birlikte makine ve ekipmanlar yenilenebilmekte ve tesisin ömrü uzatılabilmektedir. Böylelikle zamana göre daha ekonomik ve modern tesisler halini alabilmektedir.

Ülkemizde çimento sektörü Cumhuriyetin ilk kuruluş yıllarında Atatürk’ün emriyle Ankara’da kuruldu. O günlerden Devlet kurumu ÇİSAN’ın özelleştirilmesine kadar geçen 1. dönemde fabrikalarda filtre yatırımları yok veya oldukça yetersizdi. Bu nedenle çok büyük çevre kirliliği meydana getirmekteydi. Çimento sektörünün kötü imajı günümüze bu dönemden miras kalmıştır diyebiliriz. Devletin elindeki çimento fabrikalarının özelleştirilmeleri sonucu 2. dönem dediğimiz bu dönemde filtresiz çalışan ve emisyon izni olmayan çimento fabrikası kalmamıştır. Ancak bu defa fabrika içi taşıma, hammadde, mamul klinker stok sahaları açık olduğu için rüzgara bağlı belli dönemlerde tozumadan kaynaklı çevresel etki oluşturabilmektedir. Bugünlerde yeni planlanan çimento fabrikaları ile 3. dönem diyebileceğimiz yeni tesis dizaynları ortaya çıkmaya başlamıştır. Yönetmelikte istenilen 150 mikrogram/m3 seviyesinin çok altında 50 mikrogram/m3 limit değerinin altında filtre çıkış dizaynları, bütün hammadde, mamül madde, klinker kapalı stok sahaları ve kapalı konveyör bantlı taşıma sistemleri projelendirilmeye başlanılmıştır. Söz konusu fabrikanın modernizasyon çalışmalarında da tüm bu teknolojik gelişmelerin en son hali dikkate alınmaktadır.

Faaliyetin sona ermesi ile tesisten atmosfere emisyon verilmeyecektir. İşletme dönemi sonrasında, tesisin sökülüp kaldırılması öngörüldüğü taktirde, fabrika sahası günün koşullarına göre yeniden düzenlenip başka bir kullanıma (konut, sanayi vb.) sunulabilir.



132

Arazi Islahı

Proje sahasındaki arazi ıslahı çalışmaları, faaliyetin durdurulup tesis ünite binalarının yıkılmasından hemen sonra başlayacaktır. Ayrıca, tesise ait kullanılabilir parçalarının satımından bir gelir elde edilebileceği tahmin edilmektedir.

Arazi ıslahı çalışmaları, alan tesviyesi, şekillendirilmesi ve teraslama işlemlerini kapsamaktadır. Ayrıca bu çalışmalar sırasında yüzey drenajı kontrol edilecektir. Bu amaçla yağışlarla oluşabilecek yüzey akışının proje sahasında problem oluşturmasını engellemek için gerekli yerlere drenaj kanalları açılarak hendekler oluşturulması planlanmaktadır. Arazi ıslah çalışmaları sonucu kademeli hale gelen arazi, diğer uygulamalara uygun hale geçecektir.

Proje alanında planlanan alanda çalışmaların sona ermesinden sonra gerekli olan çevre düzenlemesi yapılarak buraların mümkün olduğu ölçüde ağaçlandırılması ve çevreye uyumlu hale getirilmesi planlanmaktadır.



133

BÖLÜM V. HALKIN KATILIMI

Halkın Katılımı Sonrasında Proje Kapsamında Yapılan Değişiklikler, Bu Konuda Verilebilecek Bilgi ve Belgeler

Halkın Katılımı ve Bilgilendirilmesi Toplantısı; T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın belirlediği 17.02.2011 tarihinde; Diyarbakır İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü’nce tutanak altına alınarak, belirlenen Diyarbakır Yolu 2 km. Baturay Sitesi Karşısı Şadi Düğün Salonu’nda Saat 14.30’da Ulusal Gazete’de ve iki Yerel Gazete’de ilan duyuruları sonucunda yapılmıştır. Faaliyetin ve çevresel etkilerinin anlatıldığı bu toplantıya halkın katılımını sağlamak amacıyla bir yerel ve bir ulusal gazeteye verilen Gazete İlanları Ek 41’de sunulmaktadır.

Söz konusu toplantıda yöre halkı, Serdar Mühendislik Çevre ve Atık Yönetimi İnş. Taah. San. ve Tic. Ltd. Şti. ve faaliyet sahibi tarafından bilgilendirilmiştir. Faaliyetin çevresel etkileri ve bununla ilgili olarak alınacak önlemler hakkında detaylı bilgiler verilmiştir. Halkın toplantıya katılımı sağlanmış olup, daha çok fabrikadan kaynaklanan tozun yakın civardaki tarım arazilerine olan etkileri ve planlanan modernizasyon yatırımı ile alınacak önlemler sayesinde faaliyetin olumsuz çevresel etkilerinin en aza indirgeneceği dile getirilmiştir. Ayrıca toplantıya katılım sağlayan halkın iş ve istihdam talepleri olmuştur.

Halkın katılımı toplantısından fotoğraflar aşağıda sunulmaktadır.



134

Şekil 33 Halkın Katılımı Toplantısına Ait Fotoğraflar

Bu toplantıdan sonra 24.02.2011 tarihinde gerçekleştirilen Bilgilendirme, Kapsam ve Özel Format Belirleme Toplantısı’ndan sonra T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ÇED ve Planma Genel Müdürlüğü’nce faaliyete özgü özel format verilmiş olup bu rapor söz konusu format doğrultusunda hazırlanmıştır.



135

BÖLÜM VI. YUKARIDA VER İLEN BAŞLIKLARA GÖRE TEM İN EDİLEN BİLGİLERİN TEKN İK OLMAYAN B İR ÖZETİ

(Bu bölümde projenin genel özeti yapılarak ilgili yönetmeliklere uyacağının taahhüdünün verilmesi. Tesisten kaynaklanacak gaz ve toz emisyonlarının, atık suyun, katı atık ve gürültünün ölçüm ve izleme parametrelerinin oluşturulması)

Proje, Limak Çimento San. ve Tic. A.Ş. tarafından Diyarbakır İli, Ergani İlçesi, Şirinevler Mahallesi’nde gerçekleştirilmesi planlanan Ergani Çimento Fabrikası Modernizasyon Yatırımı ve Kapasite Artırımı’na ilişkindir.

Ergani Çimento Fabrikası 1984 yılından bu yana üretim faaliyetlerine devam etmektedir. Fabrikada CEM I 42.5 N Portland Çimento, CEM IV/B (P) 32.5 R Portland Kompoze Çimento, CEM II/A-M(P-LL) 42,5 N Portland Kompoze Çimento üretimi yapılmaktadır.

Fabrikada portland çimento ile katkılı çimento üretilmekte ve satışı torbalı ve dökme çimento olarak piyasaya arz edilmektedir. Faaliyet sahibi Ergani ve çevresinin artan çimento talebi ile gelişen ihracat talebini karşılamayı, Güney Doğu Anadolu Bölgesi başta olmak üzere özellikle yakın çevredeki illere daha düşük maliyetlerde kaliteli ürün arz etmeyi, istihdam olanakları ile yöre insanına ve ekonomiye katkıda bulunmayı hedeflemektedir.

Ergani Çimento Fabrikası L43 a3 Pafta, 2 Ada, 7-8-9-11 Nolu Parseller; 339 Ada, 21 Nolu Parsel; 378 Ada, 2-3-13 Nolu Parseller; 382 Ada, 4-5-6-7-8-9-10 Nolu Parseller; 384 Ada, 1-62-65-66-67-68-69-70 Nolu Parseller; 526 Ada, 1-2 Nolu Parseller; 527 Ada, 6 Nolu Parsellerde 407.007 m2’lik (40,7 ha) açık alan içersinde 35.337 m2’lik kapalı alan üzerinde kuruludur. Parselli alanların mülkiyeti faaliyet sahibine aittir.

Fabrika 1 adet üretim hattı ile 782.000 ton/yıl klinker, 1.117.143 ton/yıl çimento öğütme kapasitesine sahiptir. Kapasite artırımının aynı üretim hattı üzerinde gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Tesiste yılda 12 ay, 340 gün, 3 vardiya üzerinden günde 24 saat olarak üretim faaliyetleri gerçekleştirilmektedir. Yılda bir defa 1 ay bakım yapılmaktadır.


Planlanan modernizasyon çalışmalarının inşaat ve montaj aşamasında ilave olarak 80 kişinin istihdam edilmesi öngörülmektedir. Fabrika mevcut 210 personel ile üretim çalışmalarına devam etmektedir. Planlanan yatırımın işletme aşamasında ilave 10 kişi ile birlikte toplamda 220 personelin istihdam edilmesi planlanmaktadır.

“ÇED Olumlu” kararının alınması durumunda zamanlama tablosundan da görüldüğü üzere yatırımın inşaat çalışmaları tamamlandıktan sonra yaklaşık 18 aylık sürede montaj ve devreye alma çalışmalarının yapılması planlanmaktadır. Bu süre içersinde mevcut önısıtıcı siklonlar ile yeni kurulacak önısıtıcı siklonların mal akış



136

borularının birbirlerine bağlantısı ve yeni klinker soğutmanın montajının yapılması için yaklaşık 3 aylık sürede mevcut klinker üretiminin durması gerekecektir.

Fabrikanın içme ve kullanma suyu ve diğer amaçlı su ihtiyacı, fabrika ve lojman sahasında farklı koordinatlarda bulunan DSİ Genel Müdürlüğü X. Bölge Müdürlüğü’nün izni ile açılmış 8 adet derin su kuyusundan karşılanmaktadır.

Yatırımın inşaat, montaj ve işletme aşamasında faaliyet alanı ve çevresindeki akar ve kuru dere yataklarına zarar verilmeyecek, dere yataklarına pasa malzeme atılmayacak, dere yatakları değiştirilmeyecek, oluşabilecek çevre kirliliği engellenecektir.

İş bu ÇED raporunda belirtilen yüzeysel ve yer altı sularının korunmasına yönelik gerekli tedbirler alınacak olup bu konuda verilen taahhütlere mutlaka uyulacaktır.

Bölgedeki tarım ve hayvancılık ile ağaçlandırma çalışmalarını olumsuz yönde etkileyecek tüm faaliyetlerden kaçınılacaktır.

Fabrikanın mevcutta dikili tarım alanlarına etkisini belirleyebilmek amacıyla Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü’ne hakim rüzgar yönü dikkate alınarak fabrikanın çevresinde 4 noktadan alınan toprak numuneleri üzerinde 30.06.2011 tarihinde % Kireç analizi yaptırılmıştır. Böylece fabrika alanı yakın çevresi topraklarının verimlilik analizi yapılmıştır. Planlanan modernizasyon ve kapasite artırımı faaliyetinin yakın civardaki tarım arazilerine etkisini ve mevcut toprak yapısını değiştirecek miktarda kireç birikiminin olup olmadığını belirleyebilmek amacıyla 3 yılda bir toprakta % Kireç Analizi yapılarak Diyarbakır Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’ne ve ÇED Yönetmeliği’nin 18. Maddesi’ne göre İzleme Raporlarında sunulacaktır.

18.12.2009 tarih ve 27436 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Yeterlik Belgesi Tebliği hükümleri doğrultusunda ÇED Olumlu Belgesi’nin alımından sonra, tesis işletmeye geçene kadar İnceleme Değerlendirme Komisyonu tarafından belirlenen 6 aylık periyotlarla, projenin gerçekleşmesi ile ilgili yapılan işlemler Tebliğin Ek 4’ünde yer alan “ÇED Raporlarında Verilen Taahhütlere Ait Yatırımın İnşaat Dönemi İzleme-Kontrol Formu” üzerinde doldurularak, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü’ne sunulacaktır.

Katı, sıvı, gaz atıklar ile gürültü ve görüntü kirlili ği yönünden ÇED raporunda yer alan taahhütlere mutlaka uyulacaktır.

Çimento fabrikasının inşaat, montaj ve işletme dönemindeki oluşacak çevresel etkiler 2872 sayılı Çevre Kanunu’na istinaden çıkartılan başta hava kirliliği, su kirliliği ve atıklar ile ilgili Yönetmelikler gereği değerlendirilmiş ve yapılan hesaplamalar sonucunda gerekli limit değerlerin altında kalındığı görülmüştür. Emisyonların hesaplanarak meteorolojik verilerin ışığında yapılan hava kalitesi dağılım modellemesinde belirlenen etki alanında hava kalitesindeki uzun vadeli sınır değerler ve kısa vadeli sınır değerlerin altında kalındığı ve hava emisyonlarının kabul edilebilir sınırlar içinde kalındığı tespit edilmiştir.



137

Sonuç olarak; projenin gerçekleşmesinde çevresel etkilerinin kabul edilebilir sınırlar içinde kaldığı anlaşılmakta ve bölgeye sağlayacağı katma değer nedeniyle olumlu olacağı düşünülmektedir.

Faaliyet kapsamında projenin inşaat, montaj, işletme ve işletme faaliyete kapandıktan sonraki dönemlerde ÇED Raporu’nda belirtilen taahhütlere ve

1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu, 4857 sayılı İş Kanunu, 167 sayılı Yer Altı Suları Kanunu, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu, 2872 sayılı Çevre Kanunu, 5491 Sayılı Çevre Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ve bu kanunlara istinaden çıkarılan tüzük ve yönetmelikler ile ilgili mevzuata;

� 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren

Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği,

� 31.08.2004 tarih ve 25569 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği ve 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik,

� 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği ve 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik,

� 13.01.2005 tarih ve 25699 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği ve 07.02.2009 tarih ve 27134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik,

� 24.08.2011 tarih ve 28035 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ve 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik,

� 30.07.2008 tarih ve 26952 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği, 31.07.2009 tarih ve 27305 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ve 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik,

� 19.04.2005 tarih ve 25791 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ve 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik,



138

� 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği,

� 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği,

� 09.12.2003 tarih ve 25311 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği,

� 10.08.2005 tarih ve 25902 sayılı İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmeliği ve 13.04.2007 tarih ve 26492 sayılı İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik,

� 14.03.1991 tarih ve 20814 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği; 03.04.1991 tarih ve 20834 sayılı - 22.02.1992 tarih ve 21150 sayılı - 02.11.1994 tarih ve 22099 sayılı - 15.09.1998 tarih ve 23464 sayılı - 18.08.1999 tarih ve 23790 sayılı - 29.04.2000 tarih ve 24034 sayılı - 05.04.2005 tarih ve 25777 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik,

� 22.07.2005 tarih ve 25883 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ve 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik,

� 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, 13.02.2008 tarih ve 26786 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ve 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik,

� 17.02.2005 tarih ve 25730 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik,

� 14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, 04.09.2009 tarih ve 27339 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ve 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik,

� 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik,

� 04.04.2009 tarih ve 27190 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği,

� 17.02.2005 tarih ve 25730 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Zararlı Kimyasal Madde ve Ürünlerin Kontrolü Yönetmeliği,



139

� 26.11.2005 tarih ve 26005 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirlili ğin Kontrolü Yönetmeliği ve 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirlili ğin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik,

� 25.11.2006 tarih ve 26357 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği ve 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik,

� 05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik,

� 11.01.1974 tarih ve 14765 sayılı İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü,

� 04.12.2009 tarih ve 27422 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren İşletme Belgesi Hakkında Yönetmelik,

� 29.04.2009 tarih ve 27214 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Çevre kanununca alınması gereken izin ve lisanslar hakkında yönetmelik ve 24.02.2010 tarih ve 27503 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevre kanununca alınması gereken izin ve lisanslar hakkında yönetmelikte değişiklik yapılmasına dair yönetmelik, 25.04.2010 tarih ve 27562 sayılı Resmi Gazete yayımlanarak yürürlüğe giren Çevre kanununca alınması gereken izin ve lisanslar hakkında yönetmelikte değişiklik yapılmasına dair yönetmelik,

Diğer mer’i mevzuat hükümlerine uyulacaktır.



140

EKLER

Raporun Hazırlanmasında Kullanılan ve Çeşitli Kurulu şlardan Sağlanan Bilgi, Belge ve Tekniklerden Rapor Metninde Sunulamayanlar

Raporun hazırlanmasında kullanılan ve çeşitli kuruluşlardan sağlanan bilgi, belge ve dokümanlar ekte verilmiştir.

Ek 1 Üretim Akım Şeması Ek 2 Uydu Fotoğrafı Ek 3 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Ek 4 Genel Yerleşim Planı Ek 5 Faliyet Alanı Fotoğrafları Ek 6 ÇED Kapsamdışı Kararı Ek 7 Mülkiyet Belgeleri Ek 8 Kapasite Raporu Ek 9 Yeraltı Suyu Kullanma Belgeleri İle İçme ve Kullanma Suyu Analiz

Raporu Ek 10 Atıksu Arıtma Tesisi Akış Diyagramı Ek 11 Deşarj İzin Belgesi Ek 12 Atık Beyan Formu Ek 13 Atık Yönetim Planı Ek 14 Geçici Atık Depolama İzni Ek 15 Evsel Katı Atık Bertaraf Protokolü Ek 16 Tıbbi Atık Bertaraf Protokolü Ek 17 İşyeri Hekimliği Sözleşmesi Ek 18 Faaliyet Merkezli Harita Ek 19 1/25.000 Ölçekli Jeoloji Haritası Ek 20 Diri Fay Haritası Ek 21 Zemin Etüt Raporu Ek 22 1/5.000 Ölçekli Nazım İmar Planı Ek 23 Ergani Belediyesi Görüş Yazısı Ek 24 Yol Geçiş İzin Belgesi Ek 25 ISO 9001:2008, ISO 14001:2004 ve OHSAS 18001:2007 Belgeleri Ek 26 Çimento Kimyasal Analiz Raporu Ek 27 Kömür Analiz Raporu Ek 28 Elektrifikasyon Planı Ek 29 Kanalizasyon ve Yağmur Suyu Drenaj Hatları Planı Ek 30 Acil Durum Planı Ek 31 Gürültü Ölçüm Raporu Ek 32 Emisyon İzin Belgesi Ek 33 İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı Ek 34 Sanayi Sicil Belgesi Ek 35 Diyarbakır İl Tarım Müdürlüğü Görüş Yazısı Ek 36 Karayolları Genel Müdürlüğü 9. Bölge Müdürlüğü Görüş Yazısı Ek 37 Orman Genel Müdürlüğü Görüş yazısı Ek 38 Toprak Analiz Raporu



141

Ek 39 Meteorolojik Bülten, Standart Zamanlarda Gözlenen En Büyük Yağış Değerleri Tablosu, Yağış Şiddet – Süre – Tekerrür Eğrileri

Ek 40 Hava Kalitesi Modelleme Raporu Ek 41 Gazete İlanları



142

NOTLAR ve KAYNAKLAR

[AFET] T.C Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, 02.09.1997 tarih ve 23098 sayılı Resmi Gazete, Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik ve 14.07.2007 tarih ve 26582 sayılı Resmi Gazete, Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik, Ankara [AKMAN] AKMAN, Y., 1995, Türkiye Orman Vejetasyonu, Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Botanik A.B.D., Ankara [ATALAY] ATALAY, İ., 1994, Türkiye Vejetasyon Coğrafyası, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir [BAYTOP] BAYTOP, T. 1994, Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, T.D.K. Basımevi, Ankara [BOYLA] BOYLA, K.A. 1995, Türkiye ve Avrupa'nın Kuşları, D.H.K.Derneği, Ankara [CİTEPA-CORINA İR], Citepa-Corinair İnventory, Default Emission Factors Handbook (Secand Edition), CEC-DGXI, 1992 [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlı ğı (ÇOB), a] T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği, 30.06.2011 tarih ve 27980 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Ankara [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlı ğı (ÇOB), b] T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirlili ği Kontrolü Yönetmeliği, 24.04.2011 tarih ve 27914 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Ankara [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlı ğı (ÇOB), c] T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 14.03.1991 tarih ve 20814 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği; 05.04.2005 tarih ve 25777 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Ankara [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlı ğı (ÇOB), d] T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazete, Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği, Ankara [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlı ğı (ÇOB), e] T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği ve 10.10.2011 tarih ve 28080 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Sanayi Kaynaklı Hava Kirlili ğinin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Ankara [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlı ğı (ÇOB), f] T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği, 27.04.2011 tarih ve 27917 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Ankara [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlı ğı (ÇOB), g] T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği; 04.09.2009 tarih ve 27339 sayılı Resmi Gazete, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ve 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Ankara



143

[T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlı ğı (ÇOB), h] T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 26.11.2005 tarih ve 26005 sayılı Resmi Gazete, Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirlili ğin Kontrolü Yönetmeliği ve 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete, Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirlili ğin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Ankara [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlı ğı (ÇOB), i] T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 30.07.2008 tarih ve 26952 sayılı Resmi Gazete, Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği; 31.07.2009 tarih ve 27305 sayılı Resmi Gazete, Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ve 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete, Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Ankara [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlı ğı (ÇOB), j] T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 19.04.2005 tarih ve 25791 sayılı Resmi Gazete, Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ve 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete, Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Ankara [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlı ğı (ÇOB), k] T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 17.02.2005 tarih ve 25730 sayılı Resmi Gazete, Zararlı Kimyasal Madde ve Ürünlerin Kontrolü Yönetmeliği, Ankara [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlı ğı (ÇOB), l] T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 31.08.2004 tarih ve 25569 sayılı Resmi Gazete, Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği, 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete, Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Ankara [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlı ğı (ÇOB), m] T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Toprak Kirlili ğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik, Ankara [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlı ğı (ÇOB), n] T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 24.08.2011 tarih ve 28035 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği, Ankara [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlı ğı (ÇOB), o] T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 22.07.2005 tarih ve 25883 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ve 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Ankara [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlı ğı (ÇOB), p] T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 25.11.2006 tarih ve 26357 sayılı Resmi Gazete, Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği ve 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete, Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Ankara [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlı ğı (ÇOB), r] T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete, Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik, Ankara [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlı ğı (ÇOB), s] T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 13.01.2005 tarih ve 25699 sayılı Resmi Gazete, Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği ve 07.02.2009 tarih ve 27134 sayılı Resmi Gazete, Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Ankara [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlı ğı (ÇOB), t] T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 17.02.2005 tarih ve 25730 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik, 31.07.2009 tarih ve 27305 sayılı Resmi



144

Gazete’de yayımlanan İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik’ te Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Ankara [T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlı ğı (ÇOB), u] T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 29.04.2009 tarih ve 27214 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Çevre kanununca alınması gereken izin ve lisanslar hakkında yönetmelik, 16.08.2011 tarih ve 28027 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Çevre kanununca alınması gereken izin ve lisanslar hakkında yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Ankara [DAVIS] DAVIS, P.H. 1965–1985, Flora of Turkey and East Aegean Islands, Vol. 1–9, Edinburgh University Press, Edinburgh [DAVIS] DAVIS, P.H. et all 1988, Flora of Turkey and East Aegean Islands, (Supplement), Vol. 10, Edinburg University Press, Edinburgh [DEMIRSOY] DEMİRSOY, A. 1996, Amfibiler, Sürüngenler, Memeliler, Meteksan A.Ş., Ankara [DEMIRSOY] DEMİRSOY, A. 2002, Genel Zoocoğrafya ve Türkiye Zoocoğrafyası, Meteksan A.Ş., Ankara [DEPREM] T.C Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, 06.03.2006 tarihli Resmi Gazete, Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik, Ankara [DİE] Devlet İstatistik Ensitütüsü, 2004, 2004 Yılı Belediye Katı Atık İstatistikleri Anketi, Ankara [DSİ] Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, 2010, DSİ Resmi İnternet Sitesi http://www.dsi.gov.tr , Ankara [DM İ] T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, 1975-2009, Diyarbakır (Ergani) Meteoroloji İstasyonu Verileri, Ankara [DPT] T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, 2000, Taş ve Toprağa Dayalı Ürünler Sanayi Özel İhtisas Komisyonu Raporu [EK İM] EKİM, T. ve ark., 2000, Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı, Türkiye Tabiatını Koruma Derneği, Ankara [EPA, a] U.S. Environmental Protection Agency, Resmi İnternet Sitesi (http://www.epa.gov/ scram001/dispersion_alt.htm), A.B.D. [EPA, b] U.S. Environmental Protection Agency, Office of Air and Radiation, Office of Air Quality Planning and Standards, Ocak 1995, Compilation of Air Pollutant Emission Factors, 13-2-3 Heavy construction Operations, Research Triangle Park, NC 27711, A.B.D. [GSM] 10.08.2005 tarih ve 25902 sayılı Resmi Gazete, İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik ve 13.04.2007 tarih ve 26492 sayılı Resmi Gazete, İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Ankara [GÜNER] GÜNER, A. ve ark., 2000, Flora of Turkey and East Aegean Islands, (Supplement 2), Vol. 11, Edinburg University Press, Edinburgh/İngiltere [İÇOM] T.C. Diyarbakır Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2009, Diyarbakır İl Çevre Durum Raporu, Diyarbakır [İSİG] 11.01.1974 tarih ve 14765 sayılı Resmi Gazete, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü, Ankara [İŞK] T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 10.06.2003 tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazete, 4857 sayılı İş Kanunu, Ankara [KAK] T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, 11.07.2003 tarih ve 25165 sayılı Resmi Gazete, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu, Ankara [K İZİROĞLU] KİZİROĞLU, İ. 2008, Türkiye Kuşları Kırmızı Listesi, OGM Basımevi, Ankara



145

[ROSELAAR] ROSELAAR, C.S. 1995, Songbirds of Turkey, Pica Press, U.K. [TÇMB] Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği, TÇMB Resmi İnternet Sitesi, http://www.tcma.org.tr [THBB] Prof. Dr. Turhan Y. Erdoğan, Betonu Oluşturan Malzemeler-Çimentolar, Türkiye Hazır Beton Birliği [UHK] 06.05.1930 tarih ve 1489 sayılı Resmi Gazete, 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu, Ankara [USEPA] Compilation of Pollutant Emission Factor, Stationariy Point and Area Sources, 1995 [YAS] T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, 23.12.1960 tarih ve 10688 sayılı Resmi Gazete, 167 sayılı Yeraltı Suları Hakkında Kanun, Ankara [YİĞİT] YİĞİT, N. ve ark., 2002, Çevresel Etki Değerlendirme “ÇED”, Kılavuz, Ankara http://bioces.tubitak.gov.tr (Türkiye Taksonomik Tür Veri Tabanı - TÜBİTAK) http://www.herb.gazi.edu.tr (Gazi Ü. Biyoloji Bölümü Herbaryumu Veri Tabanı) http://www.tubitak.gov.tr/tubives/index.php (Türkiye Bitkileri Veri Servisi - TÜBİTAK)



146

YETERL İK BELGESİ TEBL İĞİ KAPSAMINDA ÇALI ŞTIRILMASI TAAHHÜT EDİLEN PERSONEL TABLOSU

Projenin Adı Ergani Çimento Fabrikası Modernizasyon Yatırımı ve Kapasite Artırımı

Proje Sahibi Limak Çimento San. ve Tic. A.Ş. Projenin Mevkii Diyarbakır İli, Ergani İlçesi, Şirinevler Mahallesi Yeterlik Belge No 03

Tebliğin İlgili Maddesi Kapsamında Çalıştırılacak Personel

Adı-Soyadı Mesleği

Sorumlu Olduğu Bölüm, Sayfa, bölüm,

ekler vb.

İmzası

Çevre Mühendisi (Madde 5/1-a)

Erkan SEDEF Çevre

Mühendisi Bölüm I. ve II.

Mehtap DİLEK Jeoloji

Mühendisi Bölüm III.

Mühendislik veya mimarlık fakülteleri veya fakülte veya akademi veya dört yıllık yüksek okul veya fen veya edebiyat fakültelerinin ................ mezunu personel (Madde 5/1-b)

Öznur TUĞCU Peyzaj Yüksek Mimarı

Bölüm III.

Rapor Koordinatörü (Madde 5/1-c)

Eyüp KAYA İşletme Tüm Bölümler

Hacer GEDELİ Çevre

Mühendisi Bölüm I. ve IV.

Hatice ABDELAL

Çevre Mühendisi

Bölüm I. ve IV.

Seda Fahriye YAVA ŞOĞLU

Çevre Mühendisi

Tüm Bölümler

Ayşe BAYTIN Maden

Mühendisi Bölüm II

Burcu ÇİMEN Biyolog Bölüm III.

Betül YILMAZ Çevre

Mühendisi Bölüm I. ve IV.

Mehmet Ali TUNÇ

Hidrojeoloji Mühendisi

Bölüm III.

Madde 5/1-ç Kapsamındaki Personeller

Volkan Mehmet DENİZ

Çevre Mühendisi

Bölüm I. ve III.



147

erganİ Çİmento fabrİkasi modernİzasyon yatirimi ve...

Documents