eren baŞaran- elektronik yüksek mühendisi ( İ.t.ü ... · pdf fileelektrikli...

36İŞ SAĞLIĞI, GÜVENLİK VE ELEKTRİK KAZALARINA KISA

BİR BAKIŞ -THE LABOUR HEALTH, SAFETY AND A BRIEF LOOK TO THE ELECTRICAL ACCIDENTS

EMO BİLİM SAYI:21

İş sağlığı ve güvenlik kapsamına giren konular, bu yazımızda sıralanmış olup bunlarla ilgili özellikle bellibaşlı mevzuatları içeren kaynakça verilmiştir. Yazımızda ağırlıklı olarak “Elektrik Kazaları”na değinilmiştir. Yazımız; daha ziyade elektrikle uğraşan öğrencilerimizi ve mutfaklarında elektrikli ev aletlerini kullanan ev hanımlarımızı hedef almıştır. Herzaman çevrelerinde elektrikle ve elektrikli aletlerle karşılaşmak durumunda kalan insanlarımızın, elektrik kazalarıyla ilgili konulara dikkatlerini çekmek için bu yazı yazılmıştır. Onların ihtiyaçları gözönüne alınmıştır. Ayrıca, labaratuvarlarında, elektrik ve elektronik atölyelerinde uğraşan öğrencilerimiz için kaleme alınmıştır. Elektrik kazalarına ilişkin kendi tecrübelerimi ve hatırımda kalan trajik elektrik kazalarını, yinelenmemesi dileğiyle de bu yazımda aktarmaya çalıştım.

1. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİK KAPSAMINA GİREN KONULAR : 1. Asbest ile yapılan çalışmalarda iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri 2. Basınçlı kaplarda (kazanlarda, kompresörlerde vb.) güvenlik tedbirleri 3. Çalışanların sağlığı açısından beslenmenin önemi 4. Çalışma ortamında termal konfor şartları 5. Çevre sağlığının çalışanlar üzerindeki etkisi 6. Çözücüler ile yapılan çalışmalarda iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri 7. Döküm işlerinde, fırınlarda ve ocaklarda güvenlik tedbirleri 8. Endüstriyel tesislerde yangın sebepleri ve korunma yolları 9. Ergonomi 10. İnşaat işlerinde iş sağlığı ve güvenliği 11. İş güvenliği yönünden işyerlerinden yapılması gerekli kontroller ve hazırlancak belgeler

12. İş kazalarından doğan cezai ve hukuki sorumluluklar 13. İş kazasının nedenlerinin analizi 14. İş psikolojisi 15. İş sağlığı ve güvenliğinde eğitiminin önemi 16. İş sağlığı ve güvenliğinin genel ilkeleri 17. İş sağlığı ve meslek hastalıkları a. Kimyasal kaynaklı b. Fiziksel kaynaklı 18. İşyerlerinde elektrik kazaları ve önleme tedbirleri 19. İş kazaları ve meslek hastalıklarının işçi işveren ve ülkemize maliyeti 20. Kaldırma araçlarında iş güvenliği 21. Kaynak işlerinde iş güvenliği 22. Kimya sanayiinde risk unsurları ve alınacak tedbirler (Depolama, taşıma, kullanım vb.) 23. Kurşun ve bileşikleri ile yapılan çalışmalarda iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri 24. Lastik tekerlekli ve paletli iş makinelerinde güvenlik tedbirleri 25. Makine, tezgah ve tesislerde güvenlik tedbirleri 26. Parlayıcı ve patlayıcı maddelerle yapılan çalışmalarda iş güvenliği 27. Risk analizleri 28. Sabit tesislerde iş sağlığı ve güvenliği organizasyonu (İşyeri hekimi ve iş güvenliği kurulları) 29. Sağlık ve güvenlik konusunda devlet, işveren, işçilerin görev ve sorumlulukları 30. Kişisel korunma araçları 31. Maden işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri 32. Tabanca boyacılığı işlerinde güvenlik tedbirleri 33. Taşıma, istifleme ve depolama işlerinde güvenlik tedbirleri 34. Tozlu işlerde sağlık ve güvenlik tedbirleri

2. ELEKTRİK KAZALARINDAN SAKINMANIN YOLLARI Evinizde elektrik tesisatının ve elektrikli aletlerinizin bakımlı ve iyi durumda olmasına özen gösteriniz. Elektrikli aletlerinizin kullanmasını da iyi öğreniniz. Elektrik kazalarının büyük çoğunluğu, genellikle kullanmadaki dikkatsizliklerden ileri gelir. Televizyon alıcılarının içerisindeki bazı parçalarda , yüksek frekanslı oldukça yüksek gerilimler vardır.

ÖZETÇE

Eren BAŞARAN- Elektronik Yüksek Mühendisi ( İ.T.Ü.) Boğazköy – Girne

[email protected]

37

İŞ SAĞLIĞI, GÜVENLİK VE ELEKTRİK KAZALARINA KISA BİR BAKIŞ -THE LABOUR HEALTH, SAFETY AND A BRIEF

LOOK TO THE ELECTRICAL ACCIDENTS

Ağustos’2008

Ayrıca elektronik cihazlarda besleme devrelerindeki elektrolitik kondansatörler elek-trostatik şarj yükldürler. Elektrik akımı kesik olsa da, elektrolitik kondansatörlerin metal uçlarına dokunanı , öldürmese de çarpabilir. Ampul değiştirirken dahi, elektrik kordonu veya elektrikli bir alete, elektriği sigortadan kesmeden müdahalede bulunmayınız. Her türlü bakım, temizleme, onarımdan önce, aletleri prizden çekiniz. Çok az da olsa, bazı tamir işlerinde – istisnai bir durum da olsa – cihazda elektrik akımı varken, tamir işi yapmak zorunlu olabiliyor. Sigorta teli değiştirirken, mutlaka aynı cinsten ve kalınlıkta tel sarınız. Sigorta atarsa, tesisatta veya kullanılan elektrikli aletlerden birinde bir anormallik var demektir. Bu nedenle yeni bir kullanımdan önce, bir kontrol gerekir. Tehlike; mutfak ve banyo gibi nemli bir ortamda daha da artar. Banyoda suya yakın olduğunuz hallerde elektrikli aletlere, hatta elektrikli tıraş makinesine, saç kurutma makinesine, eğer bozukluk varsa, kesinlikle dokunmayınız. Ütü, elektrikli ocak yakacağı, elektrikli ısıtıcı gibi aletleri kullanmaya meraklı çocuklarınızı gözden uzak tutmayınız. Küçük çocuklarda sık rastlanan bir kaza da, dikkatsizce prize sokulacak bir kordonu, çocuğun emmek için ağzına almasıdır. Bu tür kazalarda oluşan yanıklar genellikle güç tedavi edilir ve estetik olmayan yara izleri bırakır.Akımla doğrudan temas olmadan da, yüz ve ellerde de elektrik yanıkları meydana gelebilir. Bu kazaların çoğu, elektrikli iş makinalarında çalışan işçilerin ve elektrikli aletleri kullanan ev hanımlarının yeterli bilgilere sahip olmamasından veya bilgisizliğinden kaynaklanmaktadır. Makina ve aletlerin fişlerini mutlaka tek elinizle ve özellikle – elektrik akımının kalbinizden geçişini önlemek için sağ elle takınız . Elinizin ıslak olmamasına özen göster-iniz. Hatta herhangi bir fabrikayı gezerken, sol elinizi cebinize koymanız gerekir. Ayrıca – üz-erinde elektrik olup olmadığı belli olmayan herhangi bir cihaza dokunmanız sözkonusuysa, sol ayağınızı yerden kaldırmanızı, ve sağ elle dokunmanız önerilmektedir. Bu öneri fabrika

müdürüne veya yetkililere “saygısızlık yapmak için ” söylenmemiştir. Elektrik akımının, kalbinizden geçişini önlemek için söylenmiştir. Gerilim altındaki elektrik tesis ve cihazlarında çıkan yangınlarda, karbon dioksitli, bikorbonat tozlu veya benzeri etkili diğer tiplerde yangın söndürme cihazları, gerilim değeri ve tesis ile söndürme cihazları arasındaki uzaklıklara ait aşağıdaki hususlar gözönünde bulundurularak kullanılacaktır. Gerilim altındaki iletkenler için kabul edilen emniyet mesafeleri : 15 kv’a kadar gerilimli tesislerde : 1 metre, 15-35 kv. a kadar gerilimli tesislerde : 2 metre, 35 kv. dan yukarı gerilimli tesislerde : 3 metre. ORTA VE YÜKSEK GERİLİMLERDE ÇALIŞMAK , VEYA BURALARDA ELEKTRİK KAZALARINA MÜDAHALE ETMEK, ÖZEL BİLGİ, ÖZEL EĞİTİM VE UZMANLIK İSTER. BİZ BURADA DAHA ZİYADE EVLERDE, MUTFAKTA KARŞILAŞILAN ELEKTRİK KAZALARIYLA İLGİLENİYORUZ. Her eline kauçuk eldiven geçirenin, ehil değil ise orta ve yüksek gerilimdeki elektrik kazalarına müdahale etmeye çalışması, en azından kendi hayatı için tehlike arz eder. Herhangibir elektrikli makinayı çalıştırmadan önce, kontrol kalemi ile kaçak olup olmadığını kontrol ediniz. Kaçak olan aletleri ve makinaları tamir ettirmeden asla kullanmayınız. Islak elle elektrikli makinalara ve düğmelerine dokunmayınız. Çıplak elektrik tellerine dokunmayınız. Bozuk elektrikli aletleri, ehil olan kişilerin tamir etmesini sağlayınız. Elektriğe çarpılmış birine çıplak elle dokunmayınız. Mekanik sigortalara gerektiğinden fazla tel sarmayınız. Çünkü aşırı akım halinde sigortanın atması gerekir. Motorlu ve ısıtmalı cihazlarda, can güvenliği yönünden mutlaka topraklı (üç telli) fiş kullanınız. Topraklı fişler, kısa devre olduğu zaman sigortayı attırarak, sizi çarpılma tehlikesine karşı korumuş olurlar. (Şekil 1 ve Şekil 2) El aletleriyle çalışanlara şaka yapmayınız ve dokunmayınız. El aletlerini kullanmadan önce kontrol ediniz.



EMO BİLİM SAYI:21

Şekil 1 Üç uçlu elek-trik fişi: En üstteki to-prak ucudur. Karşıdan bakıldığında soldaki faz ucu, ve sağdaki de nötr ucudur.

Şekil 2. Sağda görünen kırmızı uç faz ucudur ve faz ucuna telli bir sigorta (fuse) bağlanmıştır. Sol taraftaki lacivert renkli tel nötr ucu-dur. En yukarıda yeşil iletkenin girdiği uç

toprak ucudur

Şekil 3 Yalıtım direnci-ni adamakıllı artıran ahşap palet

Kordonu yıpranmış ve vidaları gevşemiş veya zedelenmiş el aletlerini veya uzatma kablolarını kullanmayınız. El aletlerini zorlamayınız.Çeşitli engellerin olduğu yerlerde, el aletleriyle çalışırken daha dikkatli olunuz. Elektrikli el aletlerini nemli ve ıslak durumda olan yerlerde kullanmayınız. Yanıcı maddelerin bulunduğu yerlerde el aletleriyle çalışırken daha dikkatli olunuz. Elektrikli el aletlerini, devrede iken – üzerinde elektrik akımı varken – ayarlama yapmaya veya tamir etmeye çalışmayınız.Elektrik akımını kesiniz. ( İstisnai durumlar olabilir. )

Elektrik akımını kesen anahtarınız “tek kutuplu” ise, anahtarı “OFF” yaptığınız zaman, ( cereyanı kestiğimiz zaman)örneğin matkap veya su motoru çalışmayabilir. Ancak, gerek motorda ve gerekse de matkapda “cereyan” (elektrik akımı ) vardır ve bu durumu bilmeden metal aksamlarına veya çıplak tellere dokunmak ölümcül elektrik çarpması yaratabilir.

1972 yıllarında Asmaaltı bölgesinde Agâh Efendi Sokak’taki elektronik cihaz tamir atölyemizde iş masalarımız ahşap idi ve bilinçli olarak ayakkabılarımızın altı kalın lastikli idi ve işmasasında çalışırken de döşemeye önceleri ahşap paletler koymuştuk.Böylece, döşemeyle aramızdaki direnci, bu yalıtıcılar aracılığıyla epeyce büyültmüştük ve herhangi bir şekilde faz hattına dokunmamız halinde , üzerimizden döşemeye çok az akım geçmesini sağlamıştık. Görünüşü pek şık olma-makla beraber, bizi , atölyede çalışanları elektrik çarpmalarından epeyce korumuştur. Daha sonraları, döşemeye, görünüşü biraz daha şık olsun diye de üzerine devamlı bastığımız yere, araba döşemelerine konan lastiklerden – pas-pas - koymuştuk. Atölyemizde daha ziyade cihazlardaki elektrolitik kondansatör-lerin öldürücü olmayan şoklarına

uğrayıyorduk. Daha sonraları tamir işine başlamazdan önce, cihazlardaki bu elektrolitik kondansatörleri , cihazların teneke ( metal ) olan şasilerine , kroko-dilli bir kablo ile şasiye dokundurarak boşaltıyorduk. Kuvvetli akım tekniğinde kullanılan kondansatörleri , boşta iken – yani devre dışı iken - de şoka uğramamak için , elek-trostatik yükleri , benzer şekilde toprağa boşaltılmaktadır. Elektrikli cihazlarda veya tıraş makinelerinde veya matka-plarda veya su motorlarında “tek-kutuplu anahtar” kullanılması , kişiyi yanıltıcı oluyor ve ölüme yol açabiliyor. Çünkü, tek-kutuplu anahtar faz veya nötrden sa-dece birini kesiyor. Diğer hat canlı olarak elektrik cihazına veya su motoruna veya tıraş makinesine veya matkap makine-sine gidiyor. Çift-kutuplu ( double-pole ) anahtarda ise hem faz ve hem de nötr hattı kesilmiş oluyor ve cihaza herhangi-bir “canlı” hat – üzerinde elektrik akımı olan ( cereyan olan ) hat gitmemiş oluyor. Prizdeki anahtar (switch ) çift-kutupludur. Yani “double-pole” olduğu üzerinde yazıyor . Sınayabilirsiniz de… 9 Temmuz 1962 ile 14 Ağustos 1962 tarihleri arasında, , Kıbrıs’ta Lefkoşa’da “Electicity Auhority of Cyprus”da – Kıbrıs Elektrik İdaresi’nde, stajımın bir kısmını Enerji Nakil Hatlarında yapıyordum.Bu çok yüksek gerilimli enerji nakil hatlarının üzerinde çalışıyorduk. Elektrik akımını yani “cereyanı”, servis yapmazdan önce, haliyle kesiyorlardı. Çifte güvenlik için, enerji nakil hatlarının her iki tarafını, nakil hatları üzerine- onları kısa devre edecek şekilde- çıplak kalın tel atıp , topraklıyorlardı. Kazara , biri, enerji nakil hatlarına elektrik akımı verirse, kısa devre olmuş olacaktır ve sistemin sigortaları atacaktır. Gerilim transformatörleri, çalışma halinde, herhangibir şekilde sekonder uçları kısa devre edilmez. Çünkü , çalışma halinde sekonder uçları, gerilim kaynağı olarak davranmaktadır.Aksi takdirde ger-ilim transformatörleri hasara uğrayacaktır ve can güvenliği için tehlike yaratacaktır. Akım transformatörleri, çalışma

39



Ağustos’2008

Şekil 4. Yalıtıcı direncimizi artıcı araba paspasından oluşturulan lastik döşeme – ahşap paletin üzerine de konabilir.

halinde, herhangibir şekilde sekonder uçları açık devre edilmez. Çünkü çalışma halinde sekonder uçları, akım kaynağı olarak davranmaktadır.Aksi takdirde akım transformatörleri hasara uğrayacaktır ve can güvenliği için hayati tehlike yaratacaktır. Akım transformatörlerine bağlı aletler devre dışı bırakılacaksa, önce akım transfor-matörünün sekonder ucu bir iletkenle kısa devre yapılır ve ondan sonra, ona bağlı alet alınır.

3. BELLİBAŞLI EV, İŞ VE ELEKTRİK KAZALARI : İstanbul Teknik Üniversite’sinde öğrenci iken “elektrik santralı” stajımı, 15 Ağustos 1963 ile 29 Ağustos 1963 tarihleri arasında, Larnaka’daki “Dekelya Elektrik Santralı’nda ( Larnaca Dekhelia Power Generating Station )’da yapmıştım. Staj yapanlar genelde, yapılan servis işlerini seyrediyorduk.O zamanlar ben 22 yaşlarındaydım.Orada 40-45 yaşlarında İngiltere’den muhtemelen Sheffield Üniversite’sinden mezun elektrik mühendisi bir ağabeyimiz çalışıyordu.İsmini hatırlayamıyorum. Bana epeyce yardımcı oluyordu. Santral çıkışında , devre kesiciler (circuit breakers) mevcuttu.Bunlar erkekli-dişili idiler.Başları büyük bazuka mermilerine benziyordu. Hatta ondan daha büyük idi.Ben staja gelmezden birkaç ay evvel, Rum ustabaşı , işini bitirdikten sonra, elektrik akımını kesmiş ve anahtarını dolaba asmış.Akşamleyin gelen ekip , devre kesici niye devrede değil diye düşünmüş ve devre kesicisine elektrik akımı vermiş. Ertesi günü sabahleyin gelen ustabaşı , devre kesici servisine başlamak için, devre kesicide “cereyan” yok sanmış ve eliyle , yuvasına torpil gibi kısmı sokmaya çalışmış ve hemen orada kömür olmuş. Bize bunu üzülerek anlatıyorlardı.

Bir üniversitemizde 2005 Bahar döneminde , yarı-zamanlı olarak “ Genel Fizik II ” dersleri veriyordum. Elektrik konuları dersini daha ilginç ve anlamlı kılabilmek için, gazetelerde okuduğum önemli elektrik kazalarını not ediyor-dum. Aşağıdaki olay da onlardan biridir: Genç evli bir çift. Kadın mutfakta çamaşır makinesini çalıştırıyor ve yatıp uyuyorlar. Sabahleyin kadın mutfağa giriyor ve mutfaktan kadının çığlığı geli-yor. Kocası yataktan kalkıp mutfağa koşturuyor. Çamaşır makinesinin suyu taşmış ve yerde duvara monte edilmiş prizlere kadar yükseliyor ki suda “cerey-an” var. Kadın elektrikli bu suya basınca, elektrik çarpmasından ölüyor. Kocası da aynı akibete uğrayıyor. Her ikisi de elekrik çarpmasından ölüyor.Kışın yağmurlu bir günde insanlar futbol stadyumuna doluyor. Su dolu bir çukur.Yeraltı elektrik kablolarının kaçağı var ve suya temas ediyor. Suya giren üç kişi, elektrik çarpmasından ölüyor. Genç bir delikanlı 4üncü katın damına çıkıyor.Altta balkonuna inmek için, TV anteni kablosu gözüne ilişiyor.Televizyon kablosuna asılarak balkona inebilirim, diyor. Televizyon kablosu kendi ağırlığını taşıyamıyor ve kopuyor. Genç delikanlı 4üncü kattan beton zemin üzerine düşerek ölüyor. İnönü ( Sinde ) doğumlu, İ.T.Ü. mezunu Elektrik Yüksek Mühendisi Özhan Rağıp ağabeyimizin işyeri ve atölyesi, 1972 yıllarına kadar , Lefkoşa surlar-içinde bugünkü Kooperatif Merkez Bankası’ın karşısında, tam köşe başında idi. Özhan ağabeyi burada büyükçe elektrik motorlarını sararken görürdünüz. O zamanlar Saray Otel’in asansör sist-emine de bakıyordu. 1968 başlarında mezun olup Kıbrıs’a geldiğimde, boş zamanlarımda , atölyesine uğrayıyordum. Zayıf , orta boylu ve çevik bir yapısı vardı. İlk başlarda, o zamanlar,bugünkü Lefkoşa Merkez Postahanesinin üst kısmında bulunan Bayrak Radyo Televizyon’unda çalışıyordu. Bayrak Radyo

Şekil 5. Üç uçlu bir elektrik prizi : Sağ üst yanda görünen anahatar ( switch ) iki-kutupludur ki arkasında “double-pole” olarak üzerinde de yazıyor. Siz gene tedbiri elden bırakmayınız. Sınamasını yapınız.

Şekil 6. Ayni üç uçlu prizin alttan görünüşü : Ortada bağlama deliği görünen toprak hattıdır. Metal şeridinin uzantısı görülüyor. Sol taraftaki delik nötr hattına ait olup N harfi ile göster-iliyor. Sağ taraftaki de-lik ise faz hattına aittir ve sağ üst köşede L harfi yazılıdır. L harfi Line de-mek olup hat demektir.Yani faz hattıdır. Toprak için burada toprak simge-si vardır.Bazen E harfi yazıyorlar ki bu Earth de-mektir. Kaybolmasın diye vidalarını da seloteyp ile yapıştırmışlar.



EMO BİLİM SAYI:21

Televizyon’undan ayrılmıştı ve kendi işyerinde elektrik tesisatı, asansör işleri ve büyükçe elektrik motorlarının sarımı işleriyle uğraşıyordu…Nasıl olduğunu hatırlamıyorum, ancak sol kolunda kırık olduğu için, alçıya alınmıştı ve sol kolu L biçiminde katlanmış ve beyaz bandajlarla sarılmıştı.Merdiven-den düşme olayı, kolu alçıda iken olmuştu. Bugünkü Maliye Bakanlığının batıya bakan kapısının yanında bir buz fabrikası vardı. Özhan ağabey birgün oralarda elektrik tesisatı yapıyordu.Çok az sayıda teknik elemanı vardı. Dolayısıyla hemen hemen her işe kendisi de koşturuyordu. Belki 6 metre yüksekliğinde bir merdevene çıkmış ve merdevende dengesini kaybederek, gerisin geriye asfalt yol üzerine başının arka kısmı vurmuş. O zamanlar kendisini, derhal surlar içindeki – bugünkü KIBRISLI gazetesinin yanında bulunan Lefkoşa Devlet Hastahanesine götürmüşler. Arkadan kafatası çatlamış. Komaya girdi.. Ziyaretine gitmiştim. Sindeli kendisini sevenler de hastahan-eye gelmişti.Doktorların tüm uğraşmalarına rağmen komadan çıkamadı…Yardımsever, bilgisini bizimle paylaşan, sempatik bir ağabeyim ve arkadaşımdı. Nur içinde yatsın… Genellikle yüzme havuzları temizlenirken de elektrik çarpmaları oluyor. Özellikle, havuz üzerinden 2 fazlı veya 3 fazlı elektrik hatları geçtiğinde de çok dikkatli olmak gerekiyor. Havuz temizleyenler ellerindeki metal çubuklarla , çıplak elektrik hatlarına değerlerse, elektrik çarpmasına uğrayabilirler. Havuz suyunda elektrik kaçağı varsa , havuz ölümcül tehlike yaratabiliyor. Eskiden arabayla giderken, akaryakıt taşıyan taşıtlarda, yere metalik bir şerit sarkıtıldığını görüyordum. Bunun sebebi akaryakıt taşıyan taşıtta herhangibir nedenle biriken elektrostatik yükü asfalta , yere boşaltıyor. Aksi takdirde şoför arabadan aşağıya inerken şoförün çarpılmasını önlemek içindir, Özellikle yağışlı havalarda, elektroakustik şarj birikmesi daha çok olmaktadır. Benim elektrik kazalarıyla ilgili ayrıntılı bir kayıt tuttuğum yoktur. Bir zamanlar bir köyümüzde ( adını hatırlamıyorum ) müthiş bir kaza oldu. Çok üzücü bir kaza oldu. Kazayla ilgili raporu gazetelerde okudum ancak kazanın sebebini pek anlayamadım. Genç bir adam – muhtemelen 25 yaşlarında diye tahmin ediyorum. Sekiz yaşında bir oğlan çocuğunun dayısı oluyor. Çocuğu gezdirmek için, kendilerine ait akaryakıt kamyonetine, 8 yaşlarındaki çocuğu da alıyor. Hatırladığıma gore,

akaryakıt kamyonetine “fuel-oil” dolduruyor. Köylerine gidiyorlar. Köylerine geldikleride, akaryakıtı köylerindeki depoya boşaltacaklar. Genç adam bu işlemleri yaparken, ansızın müthiş bir patlama oluyor ve 8 yaşındaki oğlan çocuğu ile dayısı, bu patlama ve yanma sonucu, feci bir şekilde can veriyorlar. Gazetelerde yayımlanan raporda, bu yangının ve patlamanın sebebini öğrenemedim.Bu akaryakıt taşıtının altında, elek-trostatik yük boşaltan metal şerit yoksaydı, müthiş bir kıvılcımın oluşması kaçınılmazdı, diye düşünüyorum. Günümüzde su boruları plastik yapılmaktadır. Daha önceleri galvanize boru kullanılmaktaydı. Galvanize boru, bilindiği üzere metal olduğu için , elektrik akımını geçiriyor. Olayın İngiltere’de geçtiği söyleniyor. Bir apartmanda bir adam banyo-sunda küvetin içinde yıkanıyor. Su da şarul şurul adamın başına akıyor.Genelde İngilizlerin küvetin içini su ile doldurarak yıkanma alışkanlıkları vardır. Tam bu sırada , iki tane sıhhi tesisatçı teknisyen apartmanın başka bir katına geliyor ve ark kaynağı yapmaya başlıyorlar. Bu zamana kadar, İngiltere’de metal su borularının topraklanması diye birşey sözkonusu değildi. Neyse, iki sıhhi tesisatçı tekni-syen , elektriğin olup olmadığını anlamak istiyorlar. Tabii ark kaynakçı olduklarından, elektrik kablolarını , apartmanının galvanize metalden yapılmış su borularını kazıyarak, üzerine elektrik kabloların çıplak uçlarını dokunduruyorlar ve kıvılcım çakmalarını gördükten sonra, “Bu elektrik kablolarında, işimize uygun elektrik akımı vardır.” diyorlar ve işe koyuluyorlar. Diğer taraftan, banyosunda duş yapan adam, elektrik çarpmasında ölüyor. İlk bakışta , ölüm sebebinin nasıl kaynaklandığını bilemiyorlar. Ne var ki, daha sonra yapılan ayrıntılı incelemelerle, sebep anlaşılıyor. O günden sonra, su borularına, toprak-lama hattının bağlanması zorunlu hale getiriliyor. Bu husus elektrikle ilgili tüzüklerinde ( regülasyonlarında ) yer alıyor. Bir zamanlar Kıbrıs’ta ( Lefkoşa’da ) , Çanak Antenlerin devrinden önce, normal TV antenleri damların üzerinde iken, bir kişi televizyon alıcısının puslu göstermesini gidermek üzere, dama çıkıp ayarlama yapayım diyor. Televizyon antenine dokunur dokunmaz elektrik çarpmasına uğrayıyor ve damın üzerinde ölüyor. Yapılan inceleme so-nucunda görülüyor ki, televizyon alıcısı ile TV anteni girişinde 2 tane 0.01 mikrofarad mertebeler-indeki kuplaj kondansatörleri yanmış. Bu

41



Ağustos’2008

kendiliğinden olabileceği gibi yıldırımdan da olabilir. Dolayısıyla, TV antenine faz gidiyor. Bu kuplaj kondansatörleri, 50 Hzlik şebeke frekansındaki alternatif gerilime çok büyük bir empedans gösteriyor ki kuplaj kon-dansatörleri sağlam olduğu sürece her-hangibir sorun yaşanmıyor. Kondansatörler hasara uğramışsa, ve TV anteni topraklanmamışsa ve ayarlama yapan kişinin ayakkabıları kalın lastikli değilse, veya yerde tahta veya lastik yoksa, ölümcül elektrik çarpmasına maruz kalabiliyor.

23 Temmuz 2008 tarihli me-dyada yer alan, trajik bir “Elektrik Kazası” haberi aşağıya alınmıştır : Antalya’daki bir otelde, köpük partisi sırasında köpük sıkma makinesinin elektrik kaçağı sonucu, elektrik akımına kapılan 3 kişi öldü, 2 kişi de yaralandı. ANTALYA’daki 5 yıldızlı ‘Venezia Palace Deluxe Resort Hotel’in he-likopter pistinde düzenlenen köpük partisi sırasında köpük püskürten makinanın yere düşüp su ile temas etmesi sonucu elektrik kaçağından 2’si turist, 3 kişi öldü. Faciadan 2 kişi de son anda yaralı kurtuldu. Antalya kent merkezine 20 kilometre uzaklıktaki Lara- Kundu Turizm Bölgesi’nde bulunan 5 yıldızlı otelde dün gece helikopter pistinde köpük partisi yapıldı. Saat 00.30’da

seyyar tezgah üzerine konulan köpük makinası çalışırken yere düşerek suyla temas etti ve elektrik kaçağı oluştu. Bu sırada, elektrik akımına kapılan, 20 yaşındaki animasyon görevlisi ile I biri 18 ve diğeri 14 yaşındaki iki turist kardeşler hayatını kaybetti. Olayda köpük püskürtme makinasının, 31 yaşındaki sorumlusu ile 21 yaşındaki Kazakistanlı ağır yaralandı. Yaralılar Antalya’daki Özel Anadolu Hastanesi’nde tedaviye alındı. Anadolu Hastanesi Genel Müdürü , elektrik akımına kapılan her 2 yaralının da vücutlarında yanık bulunmadığını, genel durumlarının düzeldiğini ve hayati tehlikelerinin kalmadığını söyledi. Otel Genel Müdürü, kazanın, özel bir şirketin üstlendiği köpük partisi sırasında

köpük sıkma aletini kullanan operatörün dengesini kaybederek düşerken aleti de düşürmesi sonucu meydana geldiğini belirtti. Alet düştüğünde elektrik kaçağı oluştuğunui ve üç kişinin olayda yaşamını yitirdiğini, iki kişinin de yaralandığını ifade etmiştir. Öte yandan köpük partisi sırasında meydana gelen kazada köpük makinesini otele kiralayan şirketin sahibiyle, köpük makinesini kullanan operatorün gözaltına alındığı bildirildi. Anadolu Hasta-nesi Genel Müdür Yardımcısı, olayda yaşamını yitiren 3 kişinin hastaneye getirildiğinde solunum ve dolaşım fonksiyonlarının durduğunu, yarım saat süreyle bunları yaşama döndürmek için çaba harcamalarına rağmen sonuç alamadıklarını söyledi. Vücutlarında yanık izi görülmeyen ölen 3 kişinin ölüm nedeni ‘kalp ve solunum yetmezliği’ olarak tespit edildi.

4. 1. SİGORTALAR Evlerde aşırı sayıda elektrikli cihaz aynı anda çalışıyorsa, veya eğer teller eskimişse, ve yıpranmışsa veya aşınmışsa, tellerde ısı oluşur. Sonuç tehlikeli olabilir.Aynı anda aşırı miktardaki akımdan korumak için, evlerde sigorta kutusu içinde sigortalar vardır. Her sigortanın içinde , akımın geçtiği ince metal bir tel vardır. Eğer akımı aşırı büyük ise, metal şerit erir ve elektriğin geçişini keser. Bir iletkenden elektrik akımı geçince o iletken ısınmaktadır. İletkenden belli bir akımdan fazla akım geçince akımın geçtiği devre zarar görebilir. Devreye seri olarak bağlanan, akım artınca eriyerek veya mıknatıslanarak devreden akım geçmem-esini sağlayan düzeneklere sigorta adı verilir. Sigorta denilince, belli bir akımdan fazla akım çekildiğinde, yani devre aşırı yüklendiğinde, eriyebilen tel akla gelir. Elektrik devresine seri bağlanan sig-

4. ELEKTRİK KAZALARINI ÖNLEYİCİ ETKENLER

Şekil 7. Toprağa kaçak akımı halinde elektrik akımının girişini otomatik olarak kesen OTOMAT.



EMO BİLİM SAYI:21

orta ; elektrik devresindeki almaçlardan normalden fazla akım geçmesini önleyerek, onları yanmaktan, hasara uğramaktan korumaktadır. Arıza sonucunda almacın gövdesindeki kaçaktan (yani elektrik çarpmasından) , dokunan kimseyi korumak amacıyla kullanılır.Çok çeşitli sigortalar vardır. Şapkalı sigortalar, kolon sigortalar, bıçaklı sigortalar, otomatik sigortalar ve otomatik buşonlar gibi birçok türleri vardır. Özetle, sigortalar ; kısa devre, aşırı akım, aşırı gerilim hallerinde devreyi keser gerekli olan korumayı sağlamaktadır. Aşağıdaki resimde, kaçak akımlarda devreyi kesen röle sistemi görülüyor. Herhangibir elektrik kaçağı halinde, tesisatın elektrik akımını otomatik olarak kesiyor.Bahsettiğimiz köpük faciasında, köpük püskürtücü alette , bu otomat olsaydı, o üç kişi ölmeyecekti, diyor uzmanlar. Bu otomatın Türkiye’de fiyatı 15 ytl imiş. ( Şekil 7 )

4. 2. TOPRAKLAMA Elektrikle çalışan cihazlar ve aletlerde, elektrik devreleri yalıtılmış durumda olmasına karşın, zamanla alternatif akım faz kablosu kaçak yapabilir. Bu kaçak, cihazın metal kısımlarından akım geçmesine neden olabilir. Bunu önlemenin yolu, elektrikli araçla çalışan kişiyi çarpmayacak duruma getirmektir. Cihazların metal kısımlarını, toprak içine yerleştirilen metal bir levhaya veya toprakla bağlantılı olan su şebekesine bağlama işlemine topraklama denir. Alçak ve yüksek gerilim sağlayan güç kaynakları, elektrikli ısıtıcılar, bilgisayarlar, termostatlar ve transformatörler gibi temel birimleri içeren alçak ve yüksek gerilimle çalışan cihazlara topraklama işlemi yapılırsa, tesislerde çalışanların elektrik çarpması tehlikesine maruz kalmasının önüne geçmiş olursunuz. Topraklama işlemi yapmak için öncelikle topraklı fiş ve topraklı prizler kullanılmalıdır. Bir topraklı prizde üç uç vardır: Faz ucu, nötr ucu ve toprak ucu. Nötr uca bağlı iletkenin kesintisiz olması ve bu hatta sigorta bulunmamasına dikkat edilmelidir. Topraklı prizden çekilen toprak iletke-nini, toprağın 1,5 m derinliğindeki 70 cm x 70cm

boyutlarında bakır levhaya bağlayınız…

TOPRAKLAMA SONUCU; CİHAZIN METAL ÇERÇEVESİ TOPRAK OLDUĞUNDAN, KAÇAK OLURSA, BAŞIIMIZ VE AYAĞIMIZ SIFIR POTANSİYELDE OLUYOR. DOLAYISI-YLA, OHM KANUNUNA GÖRE, ÜZERİMİZDEN HEMEN HEMEN SIFIR AKIM GEÇİYOR. BÖYLECE DE ÇARPIL-MAKTAN KURTULUYORUZ.

Eskiden elektrikli sobalar kullanıyorduk.Ben her sene bu sobaları kontrol ediyordum.Vidalarını sıkıyordum. Özellikle, toprak hattının, özellikle sobanın metal kısmına ( tenekesine ) bağlı olup olmadığını çok dikkatli bir şekilde kontrol ediyordum.Tamir işleri yaparken, her zaman elektrik akımını keserek çalışıyorum.Doğrudan doğruya kabloyu prizden çıkarıyorum. Çünkü uzatma kablolarındaki anahtarlar, tek kutuplu olabiliyor, diye düşünüyorum.İnsan hayatıyla, risk yapmamaya çalışırım. Elektrik anahtarlarına dokunacaksam, muhakkak ellerimi siliyorum. Ellerimi kuruluyorum. Elektrik anahtarını söndürüp ampulleri değiştiriyorum. Prizlerde ve ev tesisatının başka aksamlarında yenileme ve tamir işi yaparken, evin dahili sigortalarını çıkarıyorum. Ben yokken başkası üzerine takmasın diye, telli sigortaları ya cebime koyuyordum veya bir çekmecede onları kilitliyordum.

4. 3. TABELALARDA UYARICI İŞARET VE YAZILAR Özellikle , yüksek gerilimin olduğu yerlere yayaların girmesini önlemek için, etrafının çevrili olması gerekir ve tabelalar vasıtasıyla , yazı veya işaret olarak , gerekli uyarıların yapılmış olması gerekir. Burada yüksek gerilim demek, 600 volttun üzeri-ndeki gerilim demektir. Ve uyarıcı tabelanın boyutları yükseklik en az 26 cm ve genişlik de en az 36 cm olmalıdır. DANGER yani TEHLİKE yazısı kırmızı zemin üzerine beyaz ile yazılıyor. Esas uyarı daha aşağıda , beyaz zemin üzerine siyah font ile yazılıyor ve bunun altına da KEEP AWAY = UZAK DUR veya YAKLAŞMA yazılmıştır. Türkçe’de “ GİRMEK YASAKTIR ” gibi bir söz , girişi engellemek için daha etkili olduğunu düşünüyorum. “YASAK” kelimesi, çok uyarıcı ve engel-leyici bir kelimedir, gibime geliyor.

43



Ağustos’2008

5. ELEKTRİK KAZALARINA KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER : 5.1. NE YAPMALI, VE NE YAPMAMALI ? Hangi durumda olursa olsun, hiçbir zaman, elektrik tellerine çıplak elle

dokunmamalı ve teli iki elle tutmamalısınız. Nemli ortamda çalışmanız ve ayakkabısız yere basmanız halinde kesinlikle akım geçen tele dokunmayınız. • Islak elle elektrik

düğmesini çevirmeyiniz. • Elektrikle çalışan aygıtların tamiri için, içini açmak

gerekiyorsa, işlem yapmadan önce aygıtın fişini mutlaka prizden çıkartınız. • Yere düşen elektrik tellerine el sürmeyiniz ve üzerlerine basmayınız. • Nemli bir işyerinde veya tesiste , elektrik düğmelerini ve prizleri mutlaka dışarı alınız.

Tesislerde, bulunması gereken prizleri kapaklı ya da gömme (ankastre ) olanlardan kullanınız. • Bir lambayı kesinlikle nemli bir bezle silmeyiniz. Lambayı duyundan çıkarttıktan sonra, kuru bir bezle temizleyerek yerine takınız. • Gerek evinizde, gerekse okul labaratuvarlarında, veya elektrikle ilgili tes-islerde, mutlaka kontrol kalemi bulundurunuz. • Elektrik kaçakları olup olmadığını, kontrol kalemiyle kontrol etmeyi ihmal etmeyiniz. Tesislerde bulunan elektrik fiş ve prizlerdeki vidalardan bazıları zamanla gevşeyerek tehlike oluşturabilir. Mutlaka en az haftada bir kez, tesislerdeki fiş ve prizlerdeki vidaları kontrol ediniz ve ger-ekirse sıkınız. Elektrik fişlerindeki vida-lar zamanla gevşer ve elektrik akımının geçmesini engeller. Bilgisayarınıza “cereyan” gitmediğini görürsünüz. Elektrik fişlerinin gevşemiş vidalarını sıkınca, çoğu kez problem hallediliyor.

• Tesislerde kullanılan cihazların elle temas edilebilecek olan dış kısımlarının çok iyi yalıtkan olması gerekir. Bu bakımdan, cihazların elle temas edilebilecek kısımlarının kontrol kalemiyle yalıtım kontrollerinin sık sık yapılması yerinde olacaktır. Kontrol kaleminin lambasının ışıması ( yanması ) halinde, yetkili bir servise cihazın gösterilmesi gerekir. • Elektrikle ilgili işlerde, bina tabanının, mutlaka lastik, tahta, muşamba vb. gibi yalıtkan bir malzemeyle kaplanması son derece güvenli bir ortam oluşmasına yol olacaktır. • Tesisdeki elektrik tesisatında topraklama işleminin yapılıp yapılmadığını kontrol ediniz. Yapılmamışsa mutlaka uzman bir kişiye topraklama yaptırınız. Elektrikli cihazları, elleriniz ıslak ise veya suyun içinde duruyorsanız , ellemeye veya tutmaya çalışmayınız. Elektrik kablolarını halı veya kilimlerin altından geçirmeyiniz.Kablolardaki kopmalar, kırılmalar veya yıpranmalar dikkatten kaçabilir.Bu kopmalar ve yıpranmalar, kısa devre yapabilir.Kısa devre durumunda, akıma kısa bir yol oluşturduğundan, şok veya yangına yol açabilir. Bir elektrik devresine, aşırı sayıda eleltrikli cihaz bağlayarak , devrenin aşırı yüklenmesine yol açmayınız. Daima; yıpranmış, saçaklanmış veya pörsümüş kabloların, tamirini yapınız. Parmaklarınızı asla bir elektrik soketine sokmayınız.Elektrik akımı parmaklarınızdan geçebilir. Elekrik direklerindeki tellere yaklaşmayınız.Elekrik direklerinden düşen tellere de yaklaşmayınız. Böyle teller ekseriyetle çok yüksek gerilimler taşımaktadırlar.

5.2. YÜKSEK GERİLİMLERDE KAZALARA KARŞI KURTARMA DONANITIMLARI Yüksek gerilimlerde elektrik kazası oluştuğunda, kurtarma gelişigüzel yapılmaz.Bunun için bazı donatımlar, araç ve gereçler gereklidir.Bu donatımlar ( teçhizat ) ya portatif

Şekil 8. “ TEHLİKE YÜKSEK GERİLİM UZAK DURUNUZ



EMO BİLİM SAYI:21

bir bavul içinde veya elektrik kazası olması muhtemel yerlerde duvara monte edilen tiplerdendir. Yüksek gerilim kurtarma donatımları ( veya ekipmanları ) bellibaşlı şu parçalardan oluşmuştur : 1.Yalıtılmış tabure : En az 25 kV nominal gerilimde kullanılmaya uygun olmalıdır.Kolayca katlanabilir olmalıdır. 2.Yalıtımlı kurtarma kancası : Teleskopik olarak boyu ayarlanabilen ve sapına yüksek gerilim dedektörü takılabilmelidir. En az 60 kV yalıtılmış gerilime uygun olmalıdır. 3.Yüksek gerilim dedektörü : Yüksek gerilimi saptamaya yarar. Ucunda kontrol anteni vardır. Gösterge lambası 1.5 kV –2 kV gerilimde ışıyacaktır. 4. Yalıtılmış kesme pensi : Çift mafsallı ve çelik kolludur. Yüksek gerilimlerde, 25 kV’a kadar , yüksek gerilim iletkenlerini kolaylıkla ve emniyetle kesebilir. 5. Tamamlayıcı avadanlıklar : Kurtarma donatımlarının içerisinde ; bir çift kauçuk eldiven, bir çift kauçuk papuç , talk pudrası, elektrik şokuna karşı ilk yardım ilaçları ve aletlerin kullanılma tarifnamesi bulunmalıdır.

6. KAZALARIN OLUŞMA NEDENLERİ ? 6.1. MALZEMEYLE İLGİLİ SORUNLAR Kullanılan makine, tehlikeli olabilir; kötü ayarlandığında, korunmadığında ve bakımı yapılmadığında (aşırı hızlı dönen çark, emniyet aygıtı olmayan pres gibi), bozularak kazaya yol açabilir. En çok kazaya rastlanan işkolları arasında, bir yerden bir yere mal nakli gösterilebilir. Buna, çoğunlukla kötü istifleme, taşıma alanlarının düzgün olmaması, taşıma kurallarına uyulmaması yol açmaktadır. Diğer işkollarının da kendilerine özgü teh-likeleri vardır (inşaat işçilerinin, iskeleden düşmeleri gibi).Çalışırken işyerinin veya fen labaratuvarınızın kendine özgü durumuna gore, keskin aygıtlardan veya keskin enstrümanlardan, kırılan camlardan, yanıcı malzemelerden, ısıdan ve tehlikeli kimyasal-ladan sakınmak gerekir. Gerekmesi halinde koruyucu eldiven giymek, özel gözlük takmak ve aşırı gürül-tüden sakınmak için de özel kulaklık takmak gerekir. Çalışma yerlerindeki “güvenlik kurallarına” uymak gerekir.

6.2. İŞÇİLERDEN KAYNAKLANAN SORUNLAR Kişinin fiziksel ve duygusal yetenekleri de, işini az çok kolay yapmasını sağlar. Boyu-posu, görme ve işitme duyularının yeterli olması gibi. Kişinin psikolojik tepkileri (işe uyum, uyum kolaylığı), kültürel tutumu güvenlik açısından ciddi sorunlar yaratabilir.

6.3. ÇEVRE VE İNSANDAN KAYNAKLANAN SORUNLAR Çevre koşulları (gürültü, ısı, kötü havalandırma, yetersiz aydınlatma, dağınıklık ve kimyasal kargaşa),işçinin çalışma gücünü aksatabilir ve sağlığını

bozabilir.

7. İŞ KAZALARI HALİNDE YAPILACAK İŞLER 7.1. ÖNCELİKLE NE YAPMALI? Diğer tüm kazalarda olduğu gibi, işkazalarında da her şeyden önce kazazedeye yardım ulaştırmak, korumaya almak ve tıp kurumlarına haber vermek şarttır. Elektriğe çarpılmış birini gördüğünüz zaman derhal sigortaları -otomatik ise- basarak veya kolunu aşağı indirerek kapatınız. Mekanik (vidalı) ise yer-inden çıkarınız.Şekil 9 ve Şekil 10. Bıçaklı sigortaların erkeği ve dişisi görülmek-tedir.Üstekiler erkek ( Şekil 8 ) ve altakiler ( Şekil 9 ) dişi sigortalardır. Şekil 9’daki beyaz renkliler 5 Amperlik ve kırmızılar 30 Amperlik sigortalardır. Sigortanın yerini bulamadığınız takdirde, kuru bir odun veya plastik parçası ile elektrikli teli kazazededen ayırınız. Kazazede baygın ise derhal doktor çağırınız. Nefes alıp almadığını kontrol ediniz. Solunumu durmuş ise; doktor gelinceye kadar, yapay solunum uygulayınız. Kalbinin çalışıp çalışmadığını kontrol ediniz. Eğer solunumla birlikte kalp de durmuş ise; ilgili ko-

Şekil 8 : Bıçak sigorta örneği ( erkekler)

Şekil 9. Bıçak sigorta örneği ( dişiler )

45



Ağustos’2008

nuda anlatıldığı gibi, yapay solunumu ve kalp masajını birlikte uygulayınız. Elektriğe çarpılmış bir kimsede aynı zamanda yanıklar da meydana gelmiş olabilir. Çocuklar, elektrikli aletlere karşı daima ilgi duyarlar ve onları çalıştırarak eğlenmek isterler. Daha küçük çocuklar, prizlere şiş, çivi, tornavida veya benzeri madeni şeyleri sokarak oynamak isterler. Eğer evinizde bu gibi şeylere meraklı küçük çocuklarınız var ise, ve bir türlü onları bu huylarından vazgeçiremiyor iseniz; bir elektrikçiye müracaat ediniz. Açık prizlerinizi, kapaklı prizlerle değiştirmesini söyleyiniz. Bu tip prizlerin, kapakları yaylı olanları daha emniyet-lidir.

7.2.KAZAZADENİN KORUNMASI Öncelikle kazazedenin geçirdiği kazadan sonra ikinci bir tehlikeyle burun buruna gelmesini önlemek gerekir (elektrik çarpması, boğulma, yangın ve infilak gibi). Bazı kazaların oluş nedeni kesinlikle belirlenemez. Baygın yatan bir işçiyi, elektrik de çarpmış olabilir, zehirlenebilir de veya sadece bir fenalık da geçirebilir. Dolayısıyla önce bir an düşünmek ve olayı gözlemek gerekir.

7.3. İLGİLİLERİ ANINDA BİLGİLİ KILMAK : Duruma göre işyerindeki yardım ekipleri ve dispanserle, işyeri dışındaki sağlık kurumları, derhal haberdar edilmelidir.

7.4. KAZAZADEYİ KURTARMA İŞLEMİ : İlk tehlike atlatıldıktan sonra, kazazede hemen muayene edilerek kurtarma işlemi başlatılır. Basit belirtilerden yola çıkılarak, yaşamasını sağlayacak girişimlerde bulunulur. Belirtiler, çok kez kesin değildir. Kazazede sayısı yüksekse, genellikle en çok bağıranın yardımına koşulur. Durumun acil müdahale gerektirip gerektirmediğine bakılmaz.Gerçekte hayati iki durum vardır: Ciddi kanama ve soluk kesilmesi. Kurtarıcı, özellikle bu belirtilere bakmalıdır. Ciddi kanama varsa: Belirtiler, güvenilir

bir teşhisi mümkün kılar. Büyük bir damar kanıyorsa, durum çok acil demektir. Çünkü bir buçuk dakika sonra bu kanama ölüme sebep olabilir. Tedavi, çabuk yapılmalıdır. Kazazede konuşamıyorsa: Kazazede, çim-dikleme gibi uyarılara yanıt vermiyor¬sa, kend-isine komaya giren kişi muamelesi uygulanır Doktor olmayan bütün kurtarıcılar için davranış yolu aynıdır: Kazazedenin soluyup solumadığına bakmak. Solumuyorsa, solunum yollarını açtıktan sonra, hemen hayat busesi uygulamasına geçiniz. Soluyorsa, kendisini hemen yan emniyet konumuna (pozisyonuna) getirin. Yardım ge-lene kadar, kendisini gözleyiniz. Elektrik santrallarına, yalnız ehliyetli elektrikçiler girmelidir. Bu tür yerlerde yapılacak çalışmalar için, elemanlar özel olarak önceden eğitilmelidir . Elektrikçilerin çalışacağı yerlerde, elektrik çarpmaları halinde, elektrik hayat öpücüğünün ( busesinin ) nasıl uygulanacağını anlatan afişler asılı olmalıdır.

8. ELEKTRİK KAZALARINDA İLK YARDIM 8.1. ELEKTRİK AKIMININ OLUMSUZ YANLARI Öldürücü elektrik çarpmaları halinde, elektrik akımının sinir merkezleri ve kalp üz-erinde olumsuz etkisi görülür. Bu gibi elektrik çarpmaları halinde, ya tek başına solunum kesilir veya kalple sinir merkezleri akımın yolu üzerindeyse, birlikte kalp de durur. Kazazedeyi çıkarttıktan sonra, hayat öpücüğü uygulamak gerekir . Kazazede ölüm halinde ise, kalbe de masaj yapmak şarttır. İlkyardım ekipleri bunu gerçekleştirebilir Elektrik çarpan biri kazadan sonra normal görünse bile, yine de doktor kontrolünden geçmelidir. Çünkü sinir merkezleri ve kalpte bir yara, gözden kaçmış olabilir.



EMO BİLİM SAYI:21

8.2 ELEKTRİK AKIMININ İNSAN VÜCU-DUNA OLUMSUZ ETKİLERİ İnsan vücudu elektrik akımını iletir. Doğru akımın kimyasal etkisi ile vücuttaki kanda ayrışma yapmaktadır. Dolayısıyla, frekansı sıfır olan ve tek yönde akan doğru akım, belirli bir frekansla yönünü değiştiren alternatif akıma göre daha tehlikelidir. Elektrik akımı sinir sistemini felç eder ve solunum sisteminin çalışmasını engelleyerek kalbin durmasına yol açar. Ayrıca vücudun iç ve dış kısmında yanıklara yol açar. Böylece solunum ve kan dolaşımı durduğundan, kesin ölüm durumu oluşur. İnsan vücudu akıma karşı direnç gösterir. Bu direnç insanın fizyolojisine ve kişinin fiziksel yapısına göre değişir. Ortalama değerlerle bir insanın iki eli arasında 4000 ohm, ve bir insanın iki ayağı arasında 6500 ohm, ve insanın el ile ayağı arasında 3000 ohm, insanın bitiştirilmiş iki el ile ayağı arasında 1800 ohm değerinde direnç değerleri ölçülmüştür. İnsan vücudunun, 42 volta kadar olan gerilimlerden tehlikeli şekilde etkilenmediği gözlenmiştir. Ancak 42 volttun üzerindeki gerilimlerden olumsuz yönde etkilen-mektedir. Bu nedenle 110 volt, 240 volt, 380 volt gerilim taşıyan şebekeler ile yüksek gerilimli iletim hatları çok tehlikelidir. Gerilim için verilen tehlike sınırı gibi, akım şiddeti içinde tehlike sınırı vardır. İnsan için solunum durması için minimum (13 miliamper), hayvanlarda ölüm tehlikesi başlangıcı için minimum (25 miliamper), insan kalbinin durması için minimum (50 miliamper) ve insanda kesin ölüm tehlikesi (100 miliamper) dolayında olmaktadır.O halde, insan için 42 voltun üstündeki gerilimler ve 50 miliamperin üzerindeki akım şiddetleri tehlikelidir. İnsan vücudundan 42volt-tan yüksek gerilim ve 50 miliamperden büyük şiddette elektrik akımının geçmesi halinde ölümle sonuçlanabilen kazalara elektrik çarpması denir. Genellikle 10 mA’den düşük akımlarda pek bir sorun yoktur ve tehlike arzetmezler.

8.3 İLK İŞ OLARAK KAZA ANINDA ELEKTRİK AKIMININ KESİLMESİ Kazaya uğrayan her insana olduğu gibi elek-trik çarpmış bir insana da yardım etmek bir insanlık

borcudur. Fakat elektrik çarpmasına uğrayan kişiye yardım eden kişinin çok dikkatli olması gerekir. Çünkü, kazaya uğrayan kişinin elektrikle ilişkisinin kesilmemesi halinde, yardım eden kişinin de yaşamı tehlikeye girer. Elektrik kazalarında ilk yardım için yapılacak ilk iş, elektriğe çarpılmış kişiye dokunmadan, akımı kesmektir. Böyle bir kritik du-rumda akımı ya da akımı taşıyan tellerle bağlantıyı keserken şu önlemleri alınız: * Elektrik anahtarının yanına gidebiliyorsanız, anahtarı açık konumuna getiriniz. *Sigortaya ulaşabiliyorsanız,sigortayı gevşeterek yerinden çıkartınız. * Elektrik anahtarına ve sigortaya yaklaşmanız olası değilse, elektrik telleri, elektriğe çarpılmış kişiye dolaşmışsa, kuru bir bezle veya lastik eldivenle, tel-leri çözmeye çalışınız. * Kuru bez ve lastik eldiven bulamıyorsanız, ayaklarınızın altına kuru bir tahta koyarak yalıtkan bir çubuk veya tahta parçasıyla, kazaya uğrayan kişiyi kablolardanuzaklaştırınız. Ayaklarınızın altına tahta parçası bulamasınız bile, hiç yoksa, lastik tabanlı bir ayakkabı giymiş olmalısınız. * Elektriğe çarpılan kişi, iletim hattına asılı kalmışsa, kesinlikle onu kurtarmak için yanına yaklaşmayınız. Bu durumda, en yakın elektrik kurumuna ve güven-lik kuruluşlarına haber ulaştırınız. İkinci aşamada, yani elektrik akımıyla çarpılan kişinin ilişkisini kestikten sonra, kazaya uğrayan kişiyi kuru, yumuşak ve havadar bir yere yatırınız. Doktora haber veriniz. Doktor gelinceye kadar şu önlemleri alınız: • Kazaya uğrayan kişinin göğsünü açarak, sirke, kolonya ya da amonyak koklatarak, şakaklarını ıslatarak, vücudunu ovalayınız. • Kazadan sonra, kalp atışları ve solunum normal ise, kazaya uğrayan kişiyi yan yatırınız. Solunum yolunu kapatmaması için, ağızdaki kan veya yabancı cisimleri temizleyiniz, varsa takma dişleri çıkartınız. • Kazaya uğrayan kişi soluk alamıyorsa, suni solu-num yaptırınız.

47



Ağustos’2008

Buna karar verirken, ağız hizasına küçük bir kağıt parçasını yaklaştırınız ya da bir cep aynasını yaklaştırınız. Kağıt parçası oynuyorsa ya da cep aynası buğulanıyorsa solunum var demektir. Kağıt parçası oynamıyor ya da ayna buğulanmıyorsa solunumun durduğu anlaşılır. Kalp atışlarını ise nabızdan (baş parmağın bilekle birleştiği yerden ) hafifçe bastırarak kontrol ediniz. Solunum tamamen kesilirse, hemen suni solunum yaptırınız. Solunumun kesilmesi halinde, tüm organlar ve özellikle beyin oksijen alamaz. Bu durumda oksijensiz geçen her saniye vücutta tahribata yol açar. Suni solunum yaptırılırken, kazaya uğrayanın ağzına hava üflenir. Bunun için, kazaya uğrayan kişi, sırtüstü yatırılarak, başının altına yumuşak bir şey konur ve ağzına kuvvetli bir şekilde hava üflenir. Bu sırada kazaya uğrayanın başı, bir elle tepeden, bir elle çeneden ya da enseden tutulmalıdır. Eğer suni solunum sonrası, kalp çalışmaya başlamışsa, hemen kalp masajına geçilmelidir. Bunun için, eller , altında kalbin bulunduğu göğüs kemiklerine, kuvvetli bir şekilde bastırılmalıdır. Bu işlem sırasında, vücut ağırlığımızdan da yararlanmak suretiyle göğüs kemiğini 3-4 cm kadar aşağı bastırarak, bu hareketi eşit aralıklarla dakikada 50-60 kez tekrar etmelisiniz. Bu masaj yardımıyla, kalp kulakçıklarındaki kan, kan damarlarına pompalanacaktır. Göğüs kafesi, her bastırıp serbest bırakmada, esneklik nedeniyle eski konumuna geri dönerken kalbe kan dolacaktır. Böylece kan dolaşımı yeniden başlayabilecektir. Suni solunum ve kalp masajı birbiri ardısıra ve kısa aralıklarla sürmelidir (örneğin, 5-6 kez suni solunum, sonra 15-20 kez kalp masajı). Bu işlemler sırasında asla umutsuzluğa düşülmemeli ve solu-num başlayıncaya değin ya da bir doktorun kesin ölümü saptamasına değin sürdürülmelidir. Çünkü umulmadık bir anda kazaya uğrayan kişi, yeniden yaşama dönebilir

1. FUNDAMENTAL PRINCIPLES OF OCCUPA-TIONAL HEALTH AND SAFETY Benjamin O. Alli May 2008, 160pp. ISBN 978-92-2-120454-1 ILO Publication , International Labour Office, Geneva, İsviçre 2. İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ T.C.Bakanlar Kurulu Kararının Tarihi : 4.12.1973, No: 7/7583 Dayandığı Kanunun Tarihi : 25.8.1971, No: 1475 Yayımlandığı T.C. Resmi Gazetenin Tarihi : 11.1.1974, No: 14765 Yayımlandığı Düsturun Tertibi : 5, Cildi: 13, S. 443 3. İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ MEVZUATI Ankara, 2001 ( Toplam 86829 kelimeden oluşuyor. ) İnternetten de pdf formatında indi-rilebilir. Çimento Müstahsilleri İşverenleri Sendikası tarafından hazırlanmıştır. 4. ENDÜSTRİYEL ELEKTRİK Özdemir Badur, Çetin Başoğlu, Temel Şener T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Yayını No:6438, An-kara 1979 ( Bölüm 11 : Elektrik Tesislerinde İş Güvenliği, Korunma Önlemleri ve İlk Yardım s.356-361 )

9. KAYNAKÇA

eren baŞaran- elektronik yüksek mühendisi ( İ.t.ü ... · pdf fileelektrikli...

Documents