enerj‹ tasarrufu - solar- · pdf fileenerj‹ etk‹n b‹na tasarimi...

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2485

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1456

ENERJ‹ TASARRUFU

YazarlarProf.Dr. Hikmet KARAKOÇ (Ünite 1, 5)

Prof.Dr. Mustafa fiENYEL (Ünite 2)Doç.Dr. Engin TIRAfi (Ünite 3)

Doç.Dr. Bülent ASLAN (Ünite 4)Doç.Dr. U¤ur SER‹NCAN (Ünite 6)Prof.Dr. Kudret ÖZDAfi (Ünite 7)

Prof.Dr. Ertu¤rul YÖRÜKO⁄ULLARI (Ünite 8)

EditörProf.Dr. Kudret ÖZDAfi

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

‹çindekiler

Önsöz ............................................................................................................ viii

Avrupa Birli¤i ve Türkiye’de Çevre ve Enerji Politikalar›... 2AVRUPA B‹RL‹⁄‹’NDE ÇEVRE POL‹T‹KALARI ........................................... 3Avrupa Birli¤i’nde Çevre Politikas› Gelifltirilmesinin Gerekçeleri .............. 3Avrupa Birli¤i Çevre Politikas›n›n Hedefleri ............................................... 4Avrupa Birli¤i Çevre Politikas›n›n Temel ‹lkeleri........................................ 4Avrupa Birli¤i Çevre Politikas›n›n Temel Uygulama Alanlar›..................... 4Avrupa Birli¤i Çevre Politikalar› ve Finansman Deste¤i............................. 6Çevre ile ‹lgili Avrupa Birli¤i Kurumlar› ...................................................... 6Avrupa Birli¤i Çevre Mevzuat›nda Kiflilere Sa¤lanan Haklar ..................... 6TÜRK‹YE’DEK‹ ÇEVRE POL‹T‹KALARI VE AVRUPA B‹RL‹⁄‹ MEVZUATINA UYUM ................................................................................... 7Türkiye’de Çevre Politikalar›n›n Oluflturulma Süreci .................................. 7Türkiye’de Çevre Mevzuat›n›n Avrupa Birli¤i Mevzuat› ile Uyumu .......... 8KYOTO PROTOKOLÜ VE ETK‹LER‹ ........................................................... 9Avrupa Birli¤i’nin ‹klim De¤iflikli¤i Hedefleri ............................................. 10Kyoto Protokolü’ndeki Ortak Yürütme Mekanizmas›................................. 11Kyoto Protokolü’ndeki Temiz Kalk›nma Mekanizmas›............................... 11Kyoto Protokolü’ndeki Emisyon Ticareti ..................................................... 11AVRUPA B‹RL‹⁄‹’NDEK‹ ENERJ‹ POL‹T‹KALARI ....................................... 11Avrupa Birli¤i Enerji Politikas›n›n Hedefleri................................................ 11Enerji Sektöründe ‹ç Pazar›n Oluflturulmas›na Yönelik Çal›flmalar ........... 12Avrupa Birli¤i’nde Alternatif Enerji Çal›flmalar› ........................................... 12Avrupa Birli¤i’nde Enerji Talep Yönetimi ve Enerjinin Rasyonel Kullan›m› ...................................................................................................... 13TÜRK‹YE’DEK‹ ENERJ‹ POL‹T‹KALARI ....................................................... 13Enerjide Türkiye’nin Bölgesel Rolü.............................................................. 13Türkiye’de Enerji Mevzuat›n›n Avrupa Birli¤i Mevzuat› ile Uyumu .......... 14Türkiye’de Enerji Verimlili¤ine Yönelik Çal›flmalar .................................... 15Özet ............................................................................................................... 16Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 17Okuma Parças› ........................................................................................... .. 18Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 20S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 20Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 21

Is›l Konfor ................................................................................. 22ISIL KONFOR ‹Ç‹N ÇEVRE FAKTÖRLER‹.................................................... 24Ortam S›cakl›¤› .............................................................................................. 24Ortalama Ifl›ma S›cakl›¤› ............................................................................... 24Havan›n Ba¤›l H›z› ........................................................................................ 25Ba¤›l Nem ...................................................................................................... 25ISIL KONFOR ‹Ç‹N ‹NSAN FAKTÖRLER‹ .................................................... 26Giysi Türü ...................................................................................................... 26Aktivite Düzeyi .............................................................................................. 27ISIL KONFORUN ÖLÇÜLMES‹...................................................................... 29

‹ ç indek i ler iii

1. ÜN‹TE

2. ÜN‹TE

Is›l Konforun Hesaplanmas› ......................................................................... 30ISIL KONFORUN KONTROLÜ...................................................................... 32Kapsaml› Kontrol Yöntemleri ....................................................................... 33ISIL KONFOR ‹Ç‹N ‹fiVEREN‹N YAPMASI GEREKENLER .......................... 33ISIL KONFOR ‹Ç‹N ÇALIfiANLARIN YAPMASI GEREKENLER ................... 34Özet................................................................................................................ 36Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 37Okuma Parças› .............................................................................................. 38Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 39S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 40Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 40

Binalarda Enerji Tasarrufu ve Yal›t›m................................... 42TERMAL ENERJ‹, ISI VE SICAKLIK .............................................................. 43ISIL TRANSFER YÖNTEMLER‹...................................................................... 44Temas ile Is› Transferi................................................................................... 45Tafl›n›m ile Is›l Transfer ................................................................................ 47Radyasyon ile Is› Transferi ........................................................................... 48Tafl›n›m-Radyasyon ‹çin R-De¤eri ................................................................ 49B‹NALARDA ISI KAYBININ AZALTILMASINDA YALITIM.......................... 49Pencereler ...................................................................................................... 50Çat› ................................................................................................................. 53Duvar ............................................................................................................. 54YALITIM ‹LE ‹LG‹L‹ YÜRÜRLÜKTEK‹ MEVZUATLAR ................................ 56Özet................................................................................................................ 58Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 59Okuma Parças› .............................................................................................. 60Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 61S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 61Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 62

Çevreye Duyarl› Enerji Etkin Bina ve Tesisat ...................... 64SÜRDÜRÜLEB‹L‹R B‹R GELECEK ‹Ç‹N........................................................ 65ENERJ‹N‹N TEMELLER‹................................................................................. 66ENERJ‹ KAYNAKLARI ................................................................................... 68Fosil Tabanl› (Yenilenemeyen) Enerji.......................................................... 68Yenilenebilir Enerji Kaynaklar›..................................................................... 69Nükleer Enerji................................................................................................ 70ENERJ‹ ETK‹N B‹NA TASARIMI ................................................................... 70PAS‹F VE AKT‹F ENERJ‹ S‹STEMLER‹.......................................................... 72UYGULAMALAR ............................................................................................ 75AKILLI B‹NA VE B‹NA OTOMASYONU...................................................... 78Özet................................................................................................................ 80Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 81Okuma Parças› .............................................................................................. 82Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 83S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 84Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 85

‹ ç indek i leriv

3. ÜN‹TE

4. ÜN‹TE

Sanayide Enerji Tasarrufu ve Çevre Üzerine Etkisi ............ 86SANAY‹DE ENERJ‹ YO⁄UNLU⁄U............................................................... 88SANAY‹DE ENERJ‹ VER‹ML‹L‹⁄‹N‹ ARTIRMA YÖNTEMLER‹.................... 90ENERJ‹ TASARRUFU PLANLAMASI ............................................................. 94Elektrik Enerjisi Tasarrufu Çal›flmalar› ......................................................... 94Is› Enerjisi Tasarrufu Çal›flmalar› .................................................................. 94Mekanik Enerji Tasarrufu Çal›flmalar› .......................................................... 95Proses Enerjisi Tasarrufu Çal›flmalar› ........................................................... 95Madde Geri Kazan›m› Tasarrufu Çal›flmalar› ............................................... 95ÇEfi‹TL‹ SANAY‹ SEKTÖRLER‹NDEK‹ ENERJ‹ TASARRUFUNAYÖNEL‹K ÖRNEK ÇALIfiMALAR .................................................................. 95Çimento Sanayinde Enerji Tasarrufu Çal›flmalar› ........................................ 96Demir-Çelik Sanayinde Enerji Tasarrufu Çal›flmalar› .................................. 96Cam Sanayinde Enerji Tasarrufu Çal›flmalar› ............................................... 97Tekstil Sanayinde Enerji Tasarrufu Çal›flmalar› ........................................... 98Çeflitli Sanayi Sektörlerinde Enerji Tasarrufu Örnekleri.............................. 98SANAY‹DEK‹ ENERJ‹ TASARRUFUNUN ÇEVRE ÜZER‹NDEK‹ETK‹LER‹........................................................................................................ 100Do¤al Ortamda Çevrimler ve Do¤al Emisyonlar......................................... 100Sanayide Karbondioksit Emisyonu............................................................... 101Çevreyi Koruyan Çözümler .......................................................................... 103Sanayiden Kaynaklanan Hava Kirlili¤inin Önlenmesinde DikkateAl›nacak Baz› Noktalar.................................................................................. 104Özet................................................................................................................ 106Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 107Okuma Parças› .............................................................................................. 108Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 109S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 110Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 111

Ev Aletleri ve Ayd›nlatma Sistemlerinde EnerjiTasarrufu .................................................................................. 112

EV ALETLER‹NDE STANDARTLAR............................................................... 113EV ALETLER‹NDE ENERJ‹ TASARRUFU ...................................................... 115Buzdolab›....................................................................................................... 115

Yeni Buzdolab› Seçiminde Dikkat Edilecek Noktalar ......................... 116Enerji Tasarrufu ‹çin ‹puçlar›.................................................................. 116

Klimalar.......................................................................................................... 117Enerji Tasarrufu ‹çin ‹puçlar›.................................................................. 118

Ocak ve F›r›nlar............................................................................................. 118Çamafl›r Makineleri........................................................................................ 119

Enerji Tasarrufu ‹çin ‹puçlar›.................................................................. 119Bulafl›k Makineleri......................................................................................... 119

Enerji Tasarrufu ‹çin ‹puçlar›.................................................................. 119Elektrikli Süpürgeler...................................................................................... 119

Enerji Tasarrufu ‹çin ‹puçlar›.................................................................. 120Televizyonlar ................................................................................................. 120

Enerji Tasarrufu ‹çin ‹puçlar›.................................................................. 120

‹ ç indek i ler v

5. ÜN‹TE

6. ÜN‹TE

AYDINLATMA HESAPLARI VE VER‹ML‹ AYDINLATMA ............................ 120AYDINLATMA S‹STEMLER‹ .......................................................................... 123LED Ayd›nlatma Sistemleri............................................................................ 125Tek Çipli LED’ler ........................................................................................... 126Çok Çipli LED’ler........................................................................................... 126LED Lamba .................................................................................................... 127Özet................................................................................................................ 128Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 129Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 130S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 130Okuma Parças› .............................................................................................. 130Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 131

Ulafl›mda Enerji Tasarrufu...................................................... 132ULAfiIM .......................................................................................................... 133ULAfiIM (TAfiIT) ARAÇLARI.......................................................................... 133Karayolu Tafl›tlar› .......................................................................................... 133Rayl› Tafl›tlar .................................................................................................. 135Su Tafl›tlar› ..................................................................................................... 135Hava Tafl›tlar›................................................................................................. 136ULAfiIM ÇEfi‹TLER‹........................................................................................ 136Karayolu Ulafl›m› ........................................................................................... 137Demiryolu Ulafl›m› ........................................................................................ 137Havayolu Ulafl›m› .......................................................................................... 137Deniz Ulafl›m› ................................................................................................ 137‹çsu Ulafl›m› ................................................................................................... 138Boru Hatt› Ulafl›m›......................................................................................... 138ULAfiIMDA ENERJ‹ TÜKET‹M‹ ..................................................................... 138ULAfiIMDA ENERJ‹ MAL‹YET‹...................................................................... 139ÜLKEM‹ZDEK‹ KARAYOLU TAfiITLARI....................................................... 140OTOMOB‹LLERDE YAKIT EKONOM‹S‹...................................................... 142OTOMOB‹LLERDE YAKIT EKONOM‹S‹ ‹Ç‹N NE YAPILMALI................... 142ULAfiIMDA ENERJ‹ VER‹ML‹L‹⁄‹ ................................................................. 144Blok Tren Uygulamas› .................................................................................. 144Elektrikli ‹flletmecilik Uygulamas› ................................................................ 144Yön Levhalar›, Elektronik Yol Yönlendirme Sistemi, Seyahat TalepYönetimi, Trafik Yönetimi, Modlararas› Tafl›mac›l›k................................... 144Kent Merkezlerinde Araç Kullan›m›n› Azalt›c› Uygulamalar ...................... 144Taksi Uygulamalar›........................................................................................ 145Kentsel Ulafl›m Planlar› ................................................................................. 145Trafik Sinyalizasyon Sistemleri ..................................................................... 145Tüketicinin Bilgilendirilmesi ......................................................................... 145Otoparklar›n Oluflturulmas› ......................................................................... 146Sürücülerin Bilgilendirilmesi......................................................................... 146Tüzel Kiflilerce Verilecek Ekonomik Sürüfl Teknikleri ‹le ‹lgili E¤itim...... 146Toplu Tafl›ma................................................................................................. 146Akaryak›t Tüketiminin ‹zlenmesi.................................................................. 146Özet ............................................................................................................... 147Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 149Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 150

‹ ç indek i lervi

7. ÜN‹TE

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 151S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 152Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 152

Enerji Depolama ...................................................................... 154ENERJ‹ DEPOLAMA, ÖNEM‹ VE YÖNTEMLER‹ ......................................... 155Enerji Depolama Yöntemleri ........................................................................ 155Enerji Depolama ve Da¤›t›m› ....................................................................... 156Enerji Depolaman›n K›sa Tarihçesi .............................................................. 157B‹YOLOJ‹K ENERJ‹ DEPOLAMA ................................................................. 158Fotosentez...................................................................................................... 158Fotosentezin Enerji Depolamadaki Önemi.................................................. 159ELEKTR‹K-ELEKTROK‹MYASAL ENERJ‹ DEPOLAMA................................. 160Kimyasal Enerji Depolama .......................................................................... 160Elektrik Enerjisini Depolama ........................................................................ 160Manyetik Enerji Depolama .......................................................................... 161Elektrokimyasal Enerji Depolama ................................................................ 163MEKAN‹K ENERJ‹ DEPOLAMA ................................................................... 165Yay ................................................................................................................. 165Pompa............................................................................................................ 166Bas›nçl› (S›k›flt›r›lm›fl) Hava ......................................................................... 167Volan.............................................................................................................. 168ISI ENERJ‹S‹N‹ DEPOLAMA.......................................................................... 170Duyulur Is›..................................................................................................... 171Gizli Is› Depolama ....................................................................................... 171Faz De¤ifltiren Maddelerin S›n›fland›r›lmas› ................................................ 172Özet................................................................................................................ 173Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 174Okuma Parças› .............................................................................................. 175Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 176S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 176Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 177

Sözlük ................................................................................... 179Dizin ...................................................................................... 181

‹ ç indek i ler vii

8. ÜN‹TE

Önsöz

Dünya’m›zda ve ülkemizde h›zla geliflen sanayi ve h›zla artan nüfus enerjiye olangereksinimi her geçen gün art›rmaktad›r. Enerji kaynaklar›n›n k›s›tl› olmas›, ener-jinin tasarruflu kullan›lmas›n› ve enerji üretiminin ve tüketiminin beraberindeçevre sorunlar›n› getirmesi de hem enerji üretirken, hem de enerji tüketirkenduyarl› olunmas›n› gerektirmektedir. Bu nedenle üretiminden tüketimine kadargeçen süreçte çevreye mümkün oldu¤unca zarar verilmemesine dikkat edilme-lidir. Bu durum enerji üretiminde görev alacak personelin iyi yetiflmifl elemanlar-dan oluflmas› ve enerjiyi kullanacak 7’den 70’e herkesin tasarruf ve çevre bilincinesahip olmas›yla mümkün olur.

Avrupa birli¤i; enerjinin tasarruflu kullan›lmas›, ormanlar›n korunmas›, endüstriyelkirlili¤in kontrolü ile at›klar, kimyasal ürünler, radyasyondan korunma, iklimde¤iflikli¤i, gürültü konular›nda bir tak›m temel ilkeler belirlemifltir. Ülkelerden bun-lara uymalar› beklenmektedir. Türkiye’de çevre ile ilgili mevzuat›n geliflmesi ABuyum sürecine paralel olarak devam etmifl ve son y›llarda uyum sürecini tamamla-ma gayretleriyle çeflitli düzenlemeler yap›lm›flt›r. Türkiye’de çevre alan›ndaki mevzu-at; Sa¤l›k Bakanl›¤›, Sanayi ve Ticaret Bakanl›¤›, Devlet Su ‹flleri Genel Müdürlü¤ügibi farkl› bakanl›k ve genel müdürlükler taraf›ndan yürütülmektedir.Çevrenin korunmas›na di¤er Dünya ülkeleri de kay›ts›z de¤ildir. Birleflmifl MilletlerJaponya’n›n Kyoto flehrinde küresel iklim de¤iflikli¤i ile mücadele etmek için birkonferans düzenlemifl ve sonunda kat›l›mc› ülkeler taraf›ndan imzalanan ve “Kyotoprotokolü” olarak bilinen anlaflma ortaya ç›km›flt›r. Kyoto protokolü’nün temelamac›, atmosferdeki sera gaz› yo¤unlu¤unun iklimi tehdit etmeyecek seviyelerdetutulmas›n› sa¤lamakt›r. Bu protokole imza koyan ülke say›s›, Türkiye dahil, 178’eulaflm›flt›r.Anadolu Üniversitesi Aç›kö¤retim Fakültesi Elektrik ve Enerji Bölümü’nün “Elektrikenerjisi Üretim, ‹letim ve Da¤›t›m› Program›”, enerji sektöründe görev yapacak arainsan gücünü yetifltirmeyi hedeflemektedir. Elinizdeki “Enerji Tasarrufu” kitab›temel olarak çevreye duyarl› olarak çevreye duyarl› enerji üretimi ve tüketiminikonu almaktad›r.

EditörProf.Dr. Kudret ÖZDAfi

Önsözviii

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Avrupa Birli¤indeki çevre politikalar›n› ifade edebilecek,Türkiye’deki çevre politikalar›n› ifade edebilecek,Kyoto Protokolü’nün yans›malar›n› ifade edebilecek,Avrupa Birli¤i’ndeki enerji politikalar›n› ifade edebilecek,Türkiye’deki enerji politikalar›n› ifade edebilecek bilgi ve becerilere sahipolacaks›n›z.

‹çerik Haritas›

• Türkiye’de çevre• Türkiye’de enerji• Kyoto Protokolü

• AB’de çevre• AB’de enerji

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNNN

Enerji Tasarrufu

• AVRUPA B‹RL‹⁄‹’NDEK‹ ÇEVREPOL‹T‹KALARI

• TÜRK‹YE’DEK‹ ÇEVREPOL‹T‹KALARI VE AVRUPA B‹RL‹⁄‹MEVZUATINA UYUM

• KYOTO PROTOKOLÜ VEYETK‹LER‹

• AVRUPA B‹RL‹⁄‹’NDEK‹ ENERJ‹POL‹T‹KALARI

• TÜRK‹YE’DEK‹ ENERJ‹POL‹T‹KALARI

1ENERJ‹ TASARRUFU

Avrupa Birli¤i veTürkiye’de Çevre veEnerji Politikalar›

Türkiye, Avrupa Birli¤i’ne tam üye olma amac›nda olan bir ülkedir. Bu nedenle deçevre ve enerji politikalar›n› belirlerken Avrupa Birli¤i’ndeki politikalar›, kanun ve yö-netmelikleri dikkate almak durumundad›r. Bu bölümde Avrupa Birli¤i’ndeki çevre veenerji politikalar› ortaya konulmufl, Türkiye’deki mevcut durum de¤erlendirilmifltir.

Avrupa Birli¤i üyelik hedefi do¤rultusunda çal›flmalar›n› sürdüren Türkiye,ekonomik ve sosyal yaflam›n pek çok alan›nda oldu¤u gibi çevre ve enerji konu-sunda da AB’ye uyum sa¤lamak amac›yla köklü reform ve düzenlemeleri uygula-maya geçirmek durumundad›r.

Avrupa Birli¤i’nin kurucu üyesi olan ülkeler hangileridir? Araflt›r›n›z.

AVRUPA B‹RL‹⁄‹’NDE ÇEVRE POL‹T‹KALARIAvrupa Birli¤i politikalar› içerisinde çevre sorunlar› ve bunlara getirilen çözümlerönemli bir yer tutmaktad›r. Çevre konusunda AB politikalar›n›n öncü rol oynama-s›, Avrupa ülkelerinde çevre bilincinin yerleflmifl olmas›ndand›r.

Avrupa Birli¤i’nde Çevre Politikas› GelifltirilmesininGerekçeleri

• Kalite standartlar›: Baz› üye ülkelerdeki kalite standartlar›, di¤er üye ülke-lerde üretilen ürünlerin o ülkelere girmesine engel teflkil etmektedir. Avru-pa bütünleflmesinin temel unsurlar›ndan biri de ürünlerin serbest dolafl›m›-n›n sa¤lanmas›d›r. Üye ülkelerde farkl› çevre politikalar› uygulanmas› ürün-lerin kalite standartlar› üzerinde de farkl›l›klar yaratmaktad›r.

• Maliyetler: Avrupa bütünleflmesinin temel unsurlar›ndan biri de serbest reka-betin sa¤lanmas›d›r. AB’ye üye ülkelerin baz›lar›nda hava ve su kirlili¤ini ön-lemek amac›yla yap›lmas› zorunlu tutulan yat›r›mlar, ürünlerin maliyeti üzerin-de önemli ölçüde etki yaratmakta ve art›rmaktad›r. Bu önlemleri almam›fl ül-kelerdeki ayn› ürünler, daha düflük maliyetle pazara sunulabildi¤inden serbestrekabetin tam olarak sa¤lanmas›nda sorun olarak ortaya ç›kmaktad›r. Bu ne-denle AB’de ortak bir çevre politikas› oluflturulmas› gere¤i ortaya ç›km›flt›r.

• Yaflam kalitesi: Avrupa Birli¤i üye ülkelerinde yaflam kalitesinin yükseltile-bilmesi için çevreye duyarl› do¤al yaflam koflullar›n›n sa¤l›kl› bir biçimdeoluflturulmas› ve sürdürülmesi gerekmektedir.

Avrupa Birli¤i ve Türkiye’deÇevre ve Enerji Politikalar›

Avrupa Birli¤i ya da k›sacaAB, yirmi yedi üye ülkedenoluflan ve topraklar› büyükölçüde Avrupa k›tas›ndabulunan siyasi ve ekonomikbir örgütlenmedir. 1993y›l›nda, MaastrichtAntlaflmas› olarak da bilinenAvrupa Birli¤iAntlaflmas›’n›n imzalanmas›sonucu, var olan AvrupaEkonomik Toplulu¤u’na yenigörev ve sorumluluk alanlar›yüklenmesiyle kurulmufltur.Avrupa Birli¤i yirmi yediba¤›ms›z devletten oluflur.Bunlar üye devletler olarakbilinen Almanya, Avusturya,Birleflik Krall›k, Belçika,Bulgaristan, ÇekCumhuriyeti, Danimarka,Estonya, Finlandiya, Fransa,K›br›s, Hollanda, ‹rlanda,‹spanya, ‹sveç, ‹talya,Letonya, Litvanya,Lüksemburg, Macaristan,Malta, Polonya, Portekiz,Romanya, Slovakya,Slovenya ve Yunanistan’d›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

1

• Siyasal bak›fl: Ayn› birli¤in parças› olan tüm ülkelerde yaflam koflullar›n›n ay-n› düzeyde olmas› arzu edilmektedir. Uygulanan çevre politikalar› nedeniyleyaflam koflullar›ndaki farkl›l›klar, siyasal bak›fl olarak arzu edilmemektedir.

• Çevre kirlili¤i: Çevredeki kirlenme siyasal s›n›rlar› tan›mamaktad›r. Bir ülkede-ki çevre kirlili¤i kolayl›kla di¤er ülkeleri de etkileyebilmektedir. AB’ye üye ül-keler olanaklar›n› bu konuya yönelik dayan›flma içinde kullanma gereklili¤i or-taya ç›karm›flt›r. Bu amaçla yap›lacak çaba ve harcamalarda paylaflma ve ifl bir-li¤ine gitme gere¤i ortaya ç›km›flt›r. Çevre kirlili¤i, tüm dünyay› tehdit eden birsorun olmas› nedeniyle AB çat›s› d›fl›nda da dünya için ortak politika aray›flla-r› vard›r. Bu amaçla da Kyoto Protokolü ortaya konulmufltur.

Avrupa Birli¤i Çevre Politikas›n›n HedefleriAvrupa Birli¤i’nin çevre politikas› için afla¤›daki hedefler ortaya konulmufltur:

• Çevrenin korunmas› ve çevre kalitesinin yükseltilmesi,• Do¤an›n ve do¤al kaynaklar›n, ekolojik dengeye zarar vermeyecek flekilde

iflletilmesi,• ‹nsan sa¤l›¤›n›n korunmas›,• Kalk›nman›n kalite kurallar›yla paralellik içinde özellikle de yaflam çevresi-

nin ve çal›flma flartlar›n›n gelifltirilmesine yön verilmesi,• Kent planlamas› ve toprak kullan›m›nda çevresel etkilerin dikkate al›nmas›.

Avrupa Birli¤i Çevre Politikas›n›n Temel ‹lkeleriAvrupa Birli¤i’ndeki çevre politikas›n›n temel ilkeleri afla¤›daki flekilde belirlenmifltir:

• Bütünleyicilik ilkesi: Birlik’in en önemli ilkelerinden birisi de mallar›n ser-best dolafl›m› ve rekabet politikas›d›r. Çevre için al›nan önlemlerin farkl›l›¤›maliyetlere de yans›maktad›r. Bu durum rekabet ve serbest dolafl›m ilkesinizedelemektedir. Bu anlamda çevre koruma önlemleri de birli¤in bütün po-litikalar›yla uyumlu olmal›d›r.

• Önleyicilik ilkesi: Bu ilke, bir zarar tam olarak ortaya ç›kmadan önce önlemal›nmas› temeline dayanmaktad›r. Bu anlamda birli¤in çevre politikalar› da,zarar› giderici de¤il; zarar ortaya ç›kmadan önleyici olma politikas›na dayan-mal›d›r. Bu amaçla birlik taraf›ndan kabul edilmifl önlemlerin üye ülkeleriniç hukukuna da yans›t›l›p yans›t›lmad›¤› denetlenmelidir.

• Kirleten öder ilkesi: Birlik’in çevre politikas›nda çevre ile ilgili zararlar›n ye-rinde önlenmesi ilkesi vard›r. Bu ilke, özellikle emisyon standartlar› için be-lirlenen s›n›rlar›n su ve baca gaz› at›klar›nda artt›¤› sektörlerde uygulanmak-tad›r. Birlik’in çevre ile ilgili politikalar›nda kirlili¤i yaratan kifli ve kurumla-r›n buna iliflkin giderleri de karfl›lamas› esas› bulunmaktad›r.

• Yüksek seviyede koruma ilkesi: Birlik’in çeflitli bölgelerindeki farkl› koflullarda dikkate al›narak, yüksek seviyede bir çevre korumas› ilkesidir. Bu ilke,yasama yetkileri ile donat›lm›fl, Avrupa komisyonu, Avrupa Parlamentosu veAvrupa Konseyi baflta olmak üzere birlikin tüm kurumlar›n› ba¤lamaktad›r.

Avrupa Birli¤i Çevre Politikas›n›n Temel UygulamaAlanlar›Avrupa Birli¤i’nin çevre politikas›nda baz› temel uygulama alanlar› belirlenmifltir.Bunlar; yaflam›n korunmas›, suyun korunmas›, havan›n korunmas›, ormanlar›n ko-runmas›, endüstriyel kirlilik kontrolü ve at›klar, kimyasal ürünler, radyasyondankorunma, iklim de¤iflikli¤i ve gürültüdür.

4 Ener j i Tasarrufu

Serbest rekabet: Tekelciiflletmelerin devletmüdahalesinin olmad›¤› birpiyasadaki rekabetidir.

Kyoto Protokolü: Küresel›s›nma ve iklim de¤iflikli¤ikonusunda mücadeleyisa¤lamaya yönelikimzalanm›fl uluslararas›anlaflmad›r.

• Yaflam›n korunmas›: Do¤al yaflam, flehirleflme ve endüstriyel geliflme tara-f›ndan tehdit edilmektedir. 1992 y›l›nda oluflturulan biyoçeflitlilik hakk›nda-ki sözleflme, AB’nin s›n›rlar› içerisindeki ve ötesindeki habitatlar›n ve türle-rin çerçevesini çizmektedir. Birli¤in bu konudaki stratejisi Avrupa habitatla-r›n›n korunmas› ve önemli habitatlar›n çevresinde sürdürülebilir toprak yö-netim uygulamalar›n›n teflvik edilip birlefltirilmesidir. Birlik ayr›ca nesli tü-kenmekte olan türlerin korunmas› ve milli parklar›n yönetimi de dâhil,do¤ay› koruma projelerini desteklemektedir.

• Suyun korunmas›: Buna yönelik birlik içinde yer üstü ve yer alt› sular›n›nkorunmas› ile ilgili çok say›da yönerge ç›kart›lm›flt›r. Buna göre, 2010 y›l›n›nsonuna kadar tüm yer üstü ve k›y› sular›n›n organik kirlilikten ar›nd›r›lmas›hedeflenmektedir. Bu amaçla, yerel yönetim ve sanayi taraf›ndan at›k suar›tma alan›nda önemli yat›r›mlar yap›lmas› meselesi ortaya ç›km›flt›r. ‹çmeve kullanma suyu, bal›kç›l›k ve kabuklu deniz hayvan› yetifltiricili¤inde kul-lan›lan su için kalite standartlar› gelifltirilmifltir. Avrupa Birli¤i uluslararas› su-larda kirlili¤in azalt›lmas›na yönelik sözleflmelere de kat›lm›flt›r.

• Havan›n korunmas›: Bu amaçla, birlik düzeyinde, ulusal ve yerel düzeylerdeuygulanan politikalarda önemli de¤ifliklikler ortaya konulmufltur. Küresel ›s›n-ma ve ozon tabakas›na zarar veren hidrokloroflorokarbon (HCFC) gazlar›n›nemisyonlar›na yönelik hedefler konulmufltur. Buna göre, bu gazlar›n 2004 y›l›-na kadar % 35 oran›nda azalt›lmas› hedeflenmifl, 2030 y›l›nda ise tamamen ya-saklanmas› öngörülmüfltür. Motorlu araçlar ve di¤er kirletici üretim noktalar›n-dan kaynaklanan kirlili¤in kontrol edilmesi için de yönergeler haz›rlanm›flt›r.Karbondioksit (CO2), metan ve azotoksit (NOx) emisyonlar›nda 2005 y›l›na ka-dar % 7,5; 2010 y›l›na kadar da % 10 azaltma yap›lmas› öngörülmektedir.

• Ormanlar›n korunmas›: Ormanlar, nesli tükenme durumunda olan pek çoktüre yaflam alan› sa¤layan, birçok ülke için önemli bir ham madde ve ulus-lararas› ticaret kayna¤› olmas›n›n yan› s›ra, sera gaz› CO2 için önemli bir kü-resel temizlik alan›d›r. Bu anlamda ormanlar›n korunmas›, çevrenin korun-mas›nda önemli bir paya sahiptir.

• Endüstriyel kirlilik kontrolü ve at›klar: Endüstriyel üretim sonucu ortaya ç›-kan at›k ve kirlilik, sürdürülebilir çevre koflullar›n› ciddi olarak tehdit etmek-tedir. Birlik, bu bafll›k alt›nda pek çok direktif ve tüzük oluflturmufltur. Birliks›n›rlar› içerisinde her y›l 2 milyar ton civar›nda bir at›k ortaya ç›kmaktad›r.Bu at›¤›n 40 milyon tondan fazlas› zararl› at›k olarak s›n›fland›r›lmaktad›r. Buat›klar hem çevreyi hem de insan sa¤l›¤›n› tehdit etmektedir. AB mevzuat› ileat›k yönetimine iliflkin 5 temel prensip ortaya konmufltur:

1. At›k yönetimi hiyerarflisi2. Topluluk ve üye ülke düzeyinde kendine yeterlilik3. Askeri gidere sebep olan en uygun teknoloji4. Yak›nl›k 5. Üretim sorumlulu¤u

• Kimyasal ürünler: Birlik, tehlikeli maddelerin etiketlenmesi, paketlenmesive s›n›fland›r›lmas› konusunda çeflitli yönergeler yay›mlam›flt›r. Birlik’in bukonudaki amac›, kimyasal ürünlerin serbest dolafl›m›n› sa¤larken insan vehayvan sa¤l›¤› ile çevre güvenli¤ini de korumakt›r.

• Radyasyondan korunma: Birlik’in politikas›nda, radyasyon veya radyoaktifmaddelerin kullan›ld›¤› ifllemlere maruz kalm›fl çal›flanlar›n ve halk›n korun-mas› amaçlanmaktad›r.

51. Ünite - Avrupa Bir l i¤ i ve Türk iye ’de Çevre ve Ener j i Po l i t ikalar ›

Habitat: Bir bölge,yeryüzünün özel bir parças›,toprak, hava ya da suolabilen organizman›nyaflad›¤› ve geliflti¤i, herzaman tan›mlanabilen vefiziksel olarak s›n›rl› biryerdir.

Milli parklar: 2873 Say›l›Millî Parklar Kanunu’nun 2.Madde’sine göre “Bilimselve estetik bak›mdan, millî vemilletleraras› ender bulunantabii ve kültürel kaynakde¤erleri ile koruma,dinlenme ve turizmalanlar›na sahip tabiatparçalar›d›r.” olaraktan›mlanan özel alanlard›r.

• ‹klim de¤iflikli¤i: AB iklim de¤iflikli¤i ile mücadeleyi çok önemsemektedir.Birlik iklim de¤iflikli¤i ile mücadele konusundaki stratejisini 1990’l› y›llar›nbafl›nda çizmifl ve 1992 y›l›nda Rio zirvesinde kabul edilen BM iklim de¤i-flikli¤i çerçeve sözleflmesine katk›da bulunmufltur. 1997 y›l›nda iklim de¤i-flikli¤i ile ilgili olarak BM’ye üye ülkeler taraf›ndan kabul edilen Kyoto Pro-tokolü, Birlik taraf›ndan da imzalanm›flt›r.

• Gürültü: Büyük yerleflim merkezlerinde görülen önemli çevre problemle-rinden birisi de gürültüdür. Özellikle araba, kamyon, motosiklet, traktör,uçak, çim biçme makinesi ve inflaat araçlar›ndan kaynaklanan gürültü sü-rekli olarak art›fl göstermektedir. Birlik, bu gürültü düzeyinin s›n›rlar›n› be-lirleyen yönergeler kabul etmifltir.

Avrupa Birli¤i Çevre Politikalar› ve Finansman Deste¤iBirlik üyesi ülkeler, çevrenin korunmas›n›n ekonomik boyutunu karfl›lamak üze-re, baz› ekonomik araçlar gelifltirmifllerdir. Bunlardan birisi çevre vergileridir.

Çevre vergileri: Çevrenin korunmas› amac›yla en yayg›n kullan›lan araç çev-re vergileri ve harçlar olarak ortaya ç›km›flt›r. Bunun amac›, konulan vergi veharçlar›n ortaya ç›kard›¤› mali bask› nedeniyle tüketim al›flkanl›klar›n› kirlili¤eyol açmayacak flekilde de¤ifltirmektir. Bu amaca yönelik uygulanan çevre vergi-leri dörde ayr›l›r:

1. Emisyon-at›k vergileri: Hava, su ile topra¤a b›rak›lan at›k maddeler ile gü-rültü emisyonunun miktar ve içeri¤ine ba¤l› olarak hesaplan›r. Amac› çevre-yi kirleten emisyon oranlar›n› azaltmakt›r.

2. Ürün temelinde belirlenen vergiler: Naylon poflet gibi çevreye b›rak›ld›¤›ndazarar veren ürünlerden al›nan vergilerdir.

3. Kullan›m temelinde belirlenen vergiler: Kullan›lan at›k su miktar› kadar be-lediyelere ödenen vergi buna örnek gösterilebilir.

4. Vergilendirme farkl›l›klar›: Çevreyi kirleten ürünlerden yüksek, çevreyi kir-letmeyen ürünlerden düflük vergi al›nmas› buna örnek gösterilebilir.

Çevre ile ‹lgili Avrupa Birli¤i Kurumlar›Birlik’in çevre politikalar›n›n belirlenip uygulamaya konulmas›nda görevli olan ba-z› kurumlar oluflturulmufltur. Birlik düzeyinde yasama ile ilgili kurumlar›n yan›ndaçevre yönetimi sürecinde aktif rol oynayan baz› kurumlar flunlard›r:

• Çevre Genel Müdürlü¤ü (The Environment Directorate-General),• Avrupa Çevre Ajans› (European Environment Agency),• Avrupa Yat›r›m Bankas› (European Investment Bank),• Avrupa Çevre ‹lkeleri (European Principles for the Environment -EPE).

Avrupa Yat›r›m Bankas›’n›n AB’nin çevre politikalar›ndaki rolü nedir?

Avrupa Birli¤i Çevre Mevzuat›nda Kiflilere Sa¤lananHaklarAvrupa Birli¤i’nin çevre mevzuat›nda kiflilere yönelik baz› haklar bulunmaktad›r.Bunlar; bilgilendirme hakk›, fikir sorulma hakk›, hükümetlerin karar›n› irdelemehakk›, AB yasalar›ndan yararlanma hakk›d›r.

• Bilgilendirme hakk›: Birlik’e ba¤l› ülkelerde yaflayan vatandafllar›n kendihaklar› hakk›nda do¤ru kararlar verebilmeleri için devlet politikalar› ile ilgi-li bilgilere, dolay›s›yla çevre ile ilgili bilgilere kolayl›kla ulaflabilmeleridir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T


AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P K ‹ T A P

T

2

AB’deki çevre mevzuat› ile ilgili bilgileri içeren 90/313/EEC Say›l› direktif ,üyeülkelerdeki kamuoyuna aç›lm›flt›r. Böylece bu ülkelerdeki endüstriyel faali-yetler ile hükümet kararlar›n›n çevresel etkileri vatandafl taraf›ndan görüle-bilmektedir. Yukar›da ad› geçen direktif, AB’ye üye ülkelerde çevrenin ge-nel durumu hakk›ndaki bilgileri yay›nlama zorunlulu¤u getirmifltir.

• Fikri sorulma hakk›: Bu hak kapsam›nda, 1994 y›l›nda 5. Çevre Eylem Prog-ram› içerisinde AB’nin çevre politikalar› ve yasalar›n›n halka yak›nlaflt›r›lmas›için çeflitli kesimleri temsilen 32 kiflilik bir diyalog grubu oluflturulmufltur. Budiyalog grubu; iflletmeleri, tüketicileri, sendikalar›, meslek kurulufllar›n›, çevregruplar›n›, yerel ve bölgesel organlar› temsil eden kiflilerden oluflmufltur.

• Hükümetlerin karar›n› irdeleme hakk›: Bu hak sayesinde, çevre konular›n-da faaliyet gösteren sivil toplum örgütlerine ve bireylere, çevre kanunununuygulanmas› ve yapt›r›m› ile ilgili birlik hukukunun uygulat›lmas›nda mah-kemelere baflvuru hakk› verilmifltir.

• AB yasalar›ndan yararlanma hakk›: Bu genel bir hak olup, Birlik’teki her-hangi bir direktifin do¤ru biçimde uygulanmamas› durumunda Avrupa Bir-li¤i Adalet Divan› (European Court of Justice) bu kiflinin AB hukuku çer-çevesindeki hakk›n› korumaktad›r.

TÜRK‹YE’DEK‹ ÇEVRE POL‹T‹KALARI VE AVRUPAB‹RL‹⁄‹ MEVZUATINA UYUMTürkiye’de çevre politikalar›na ilk ad›m, üçüncü befl y›ll›k kalk›nma plan› ile bir-likte (1973-1977) at›lm›flt›r. Bu planda çevre sorunlar›na yönelik politika belirlemeyönünde aç›klamalar yer al›rken ilk kez çevre yönetimi kavram› gündeme gelmifl,bu amaçla kamu ve özel sektör aras›nda etkileflim kuracak, do¤al varl›klar›n ko-runmas›n› sa¤layacak, sorunlara merkez ve yerel düzeyde çözümler getirmeyiamaçlayan bir sistem kurulmas› tart›flmalar› bafllam›flt›r. Bu dönemde çevre örgüt-lenmesinde sorunlar yaflanm›fl, yasa, yönetmelik ve uygulamalar›n tam oturmama-s› nedeniyle görev ve yetki kar›fl›kl›¤› ortaya ç›km›flt›r.

Türkiye’de Çevre Politikalar›n›n Oluflturulma SüreciTürkiye’de ilk kez çevre politikalar›n›n oluflturulmas› amac›yla Baflbakanl›k’a ba¤-l› bir Çevre Müsteflarl›¤›n›n kurulmas› 1978 y›l›nda gerçeklefltirilmifltir. Çevre Ba-kanl›¤›n›n kurulmas› 1991 y›l›nda gerçeklefltirilmifltir. Çevre Bakanl›¤› kapsam›ndaYüksek Çevre Kurulu, Özel Çevre Koruma Kurumu, Çevre ‹l Müdürlü¤ü, MahalliÇevre Kurulu gibi Bakanl›¤a ba¤l› kurulufllar tan›mlanm›flt›r. 2003 y›l›nda yap›lanyeni bir düzenleme ile Çevre ve Orman Bakanl›¤› kurulmufltur.

Türkiye’de çevre ile ilgili mevzuat›n geliflmesi AB uyum sürecine paralel olarakdevam etmifl ve son y›llarda uyum sürecini tamamlama gayretleriyle çeflitli düzen-lemeler yap›lm›flt›r.

Türkiye’de çevre alan›ndaki mevzuat, AB’ye uyum sürecinde, Çevre ve OrmanBakanl›¤›, Sa¤l›k Bakanl›¤›, Sanayi ve Ticaret Bakanl›¤›, Devlet Su ‹flleri Genel Mü-dürlü¤ü gibi farkl› bakanl›k ve genel müdürlükler taraf›ndan yürütülmektedir.

Çevre mevzuat› uygulamalar›n›n büyük ölçüde yat›r›m gerektirmesi nedeniylemevzuata uyum çal›flmalar› etkilenmektedir. Bu nedenle Türkiye’de çevre alan›n-da mevzuat uyumu ve uygulamas› çal›flmalar› daha çok projeler kapsam›nda yürü-tülmektedir. AB Genel Sekreterli¤i mevzuata uyumu ve uygulama takvimini dü-zenli olarak izlemektedir. Uygulama takvimini de içeren ulusal programda çevreiçin verilen taahhütler 2005 ve 2006 y›llar›nda yo¤unlaflmaktad›r. Bu kapsamda AB


AB üyesi ülkelerinvatandafllar› birlikbünyesinde kurulan AvrupaÇevre Ajans› arac›l›¤›ylaçevre konusundakigeliflmeleri takipedebiliyorlar. Bu,bilgilendirme hakk› için engüzel örnektir.

Avrupa Birli¤i Adalet Divan›:Avrupa Birli¤i’ndeki enyüksek yarg› makam›d›r.Avrupa Birli¤i’ne üye ülkeleraras›nda, AB hukukunuilgilendiren konularda sonsözü söyleyen kurumdur.

fonlar›ndan desteklenen projelerin hayata geçmesi uyum çal›flmalar›n› olumluyönde etkileyecektir.

AB çevre mevzuat›n›n ulusal mevzuata aktar›lmas› ve uygulanmas› aday ülke-lerin en temel yükümlülü¤ü olarak ortaya ç›kmaktad›r. Buradaki öncelikli konularafla¤›da s›ralanm›flt›r:

• Çerçeve mevzuat (ÇED ve çevresel bilgiye eriflim de dâhil)• Birli¤in taraf oldu¤u uluslararas› sözleflmelere iliflkin tedbirler• Küresel kirlili¤in azalt›lmas›• Biyolojik çeflitlili¤in korunmas› amac›yla do¤a koruma mevzuat›• ‹ç pazar›n iflleyiflini sa¤layan, ürün standartlar› türü önlemlerAvrupa Birli¤i çevre mevzuat›n›n etkili bir biçimde uygulanmas› için çok güçlü

ve donan›ml› bir idari yap› gerekmektedir.

ÇED’in faydalar› nelerdir?

Türkiye’de Çevre Mevzuat›n›n Avrupa Birli¤i Mevzuat› ileUyumuÇevre bafll›¤›, Türkiye’nin AB’ye uyumu konusunda en çok güçlük çekece¤i alan-lardan biri olarak kaydedilmektedir. Günlük yaflamda kolayl›kla karfl›laflt›¤›m›zpek çok konu bu bafll›k alt›na girmektedir. ‹çme suyunun sa¤lanmas›, kat› at›kla-r›n denetimi, araç egsozlar›ndan kaynaklanan kirlilik, gürültü bunlar aras›nda say›-labilir. Çevre mevzuat›na uyumla ilgili sorunlar aras›nda mali kaynak baflta gelir-ken, teknik olanaklar›n yetersizli¤i, nitelikli personel eksikli¤i ve halk üzerindeçevre bilincinin de yeterince geliflmemifl olmas› da eklenebilir. Temiz su temini,kat› at›klar›n yönetimi, pis su at›klar› ile ilgili altyap›, gürültü ve hava kirlili¤i kon-trolü ve bunlarla ilgili yat›r›m ve yasal düzenlemeler konular› belediyelerin ilgi ala-n›na girmektedir. Bu nedenler çevreyle ilgili mevzuata uyum konusunda önemliorandaki yat›r›m ve görevin belediyelere düfltü¤ü görülmektedir. Türkiye’de çevreile ilgili düzenlemelerin AB mevzuat›na uyumunu de¤erlendirebilmek için her y›lyay›mlanan ilerleme raporlar›na bakmak yeterli olacakt›r. Bu bölümün sonundaAvrupa Komisyonu taraf›ndan haz›rlanan Türkiye’ye yönelik 2008 y›l› ilerleme ra-porunun çevre bafll›¤›ndaki baz› noktalara yer verilmifltir.

Türkiye’nin AB çevre mevzuat›na uyum konusundaki yükümlülükleri ile ilgiligeliflmeler, Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi (KOB) raporlar›nda yer almaktad›r. Nisan2003’te aç›klanan gözden geçirilmifl KOB’a göre çevre alan›nda Türkiye’nin AB or-tak çevre politikas›na uyum konusundaki yükümlülükleri k›sa ve orta vadede ol-mak üzere afla¤›da s›ralanm›flt›r:

K›sa vadedeki yükümlülükler:• Müktesebat aktar›m› için bir program kabul edilmesi• Çevresel etki de¤erlendirme direktifinin yürürlü¤e konulmas› ve uygulanmas›• Çerçeve mevzuat›n›n aktar›lmas› ve uygulamaya bafllanmas›• Do¤an›n korunmas›na iliflkin mevzuat›n aktar›lmas› ve uygulamaya bafl-

lanmas›• Su kalitesine iliflkin mevzuat›n aktar›lmas› ve uygulamaya bafllanmas›

Orta vadedeki yükümlülükler:• Çevre korunmas›n›n sa¤lanmas› için müktesebat›n iç hukuka aktar›lmas›n›n

tamamlanmas›


ÇED: Belirli bir proje veyageliflmenin, çevre üzerindekiönemli etkilerininbelirlendi¤i bir süreçtir. Busüreç, kendi bafl›na bir kararverme süreci de¤ildir; kararverme süreci ile birliktegeliflen ve onu destekleyenbir süreçtir. Yeni proje vegeliflmelerin çevreyeolabilecek sürekli veyageçici potansiyel etkilerininsosyal sonuçlar›n› vealternatif çözümlerini deiçine alacak flekilde analizive de¤erlendirilmesidir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

‹lerleme raporu: AvrupaBirli¤i taraf›ndan, her y›lbirlik üyeli¤ine adayülkelerin adayl›k sürecindekigeliflmelerine yönelikhaz›rlanan de¤erlendirmeraporudur.

Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi(KOB): Avrupa Birli¤i’neaday ülkelerin üye ülkeolabilmeleri için yerinegetirmeleri gereken flartlar›içeren belgedir.

• Veri toplanmas› dâhil olmak üzere kurumsal, idari ve izleme kapasitesiningüçlendirilmesi

• Sürdürülebilir kalk›nma ilkelerinin di¤er tüm sektörel politikalar ve bu poli-tikalar›n uygulama yöntemleri ile bütünlefltirilmesi

Türkiye’nin AB çevre mevzuat›na uyum konusunda, 2008’de aç›klanan ilerlemeraporunda yer alan noktalar ise afla¤›daki gibidir:

• Müktesebat›n kademeli olarak iç hukuka aktar›lmas›, uygulanmas› ve yürür-lü¤e girmesi için, kilometre tafllar›n›n ve takvimin belirlendi¤i ve ulusal, böl-gesel ve yerel düzeylerde gerekli kurumsal kapasitenin ve mali kaynaklar›noluflturulmas›na yönelik planlar› da içeren kapsaml› bir stratejinin kabuledilmesi

• ‹dari kapasitenin güçlendirilmesinin yan› s›ra, özellikle, s›n›r aflan durumlar›da içeren çevresel etki de¤erlendirmesi gibi, yatay ve çerçeve mevzuat›n içhukuka aktar›lmas›, uygulanmas› ve yürürlü¤e konmas›na devam edilmesi,

• Ulusal At›k Yönetimi Plan›’n›n kabul edilmesi 25 Temmuz 2003 tarihli Resmî Gazete’de yay›mlanarak yürürlü¤e giren Tür-

kiye’nin AB müktesebat›n›n üstlenilmesine iliflkin gözden geçirilmifl ulusal prog-ram›n›n bundan sonra öncelik verileceklere iliflkin listesi afla¤›daki flekilde olufl-turulmufltur:

• Su kalitesinin iyilefltirilmesi: Tehlikeli maddelerin su ortam›na deflarj›, tar›m-sal faaliyetlerden kaynaklanan suda nitrat kirlili¤i, su çerçeve direktifi, ar›t-ma çamurlar›, kentsel at›k su ar›t›m›, içme ve kullanma suyu kalitesi, yüzey-sel ve yer alt› suyu kalitesi

• At›k yönetiminin etkinlefltirilmesi: Entegre at›k yönetimi, tehlikeli at›k yöne-timi, özel at›k yönetimi

• Hava kalitesinin iyilefltirilmesi, do¤an›n korunmas›: Endüstriyel kirlilik verisk yönetimi

• Çevresel etki de¤erlendirme (ÇED) güçlendirilerek etkinlefltirilmesi ve stra-tejik çevresel de¤erlendirme (SÇD) direktifine uyum sa¤lanmas›

• Çevresel gürültü yönetimi• Kimyasallar yönetimi• Genetik olarak yap›s› de¤ifltirilmifl organizmalar• Nükleer güvenlik

KYOTO PROTOKOLÜ VE ETK‹LER‹Kyoto Protokolü, küresel iklim de¤iflikli¤i ile mücadele etmek için BM’nin 1997’deJaponya’n›n Kyoto flehrinde düzenledi¤i çevre toplant›s›nda kat›l›mc› hükümetlertaraf›ndan kabul edilen bir anlaflmad›r. Kyoto Protokolü, geliflmifl ülkelerin seraetkisi yaratan gazlar›n sal›n›m›n› 2008-2012 y›llar› aras›nda % 5,2’ye düflürmele-rini öngörmektedir. Kyoto Protokolü’nün yürürlü¤e girebilmesi için protokole im-za atan ülkelerin 1990 y›l›nda atmosfere vermifl olduklar› karbon emisyonlar›n›ntüm dünyadaki toplam karbon emisyonunun % 55’ine karfl›l›k gelmesi gerekiyor-du. BM verilerine göre, protokolü 2001 y›l›ndan itibaren 84 ülke imzalad› ve 34 ül-ke onaylad›. Rusya’n›n Kas›m 2004’te kat›lmas›yla 90 gün sonra 16 fiubat 2005 ta-rihinde protokol yürürlü¤e girdi. Türkiye’nin de 2009 y›l› bafl›nda imzalamas› ileKyoto Protokolü 178 ülkeyi kapsam›fl olup, protokole dâhil ülkelerin sera gaz› sa-l›n›mlar› da tüm dünyadaki sal›n›mlar›n % 55’inden fazlas›na karfl›l›k gelmifltir.ABD, yerkürede en çok karbon emisyonunun oldu¤u ülke olmas›na karfl›n KyotoProtokolü’nü hâlâ imzalamam›flt›r.


Sera etkisi yaratangazlar:Karbondioksit,metan, azotoksit,hidroflorokarbon,perflorokarbon,kükürthekzafloritdir.

Kyoto Protokolü’nün temel hedefi, atmosferdeki sera gaz› yo¤unlu¤unun ikli-mi tehdit etmeyecek seviyelerde tutulmas›n› sa¤lamakt›r.

Kyoto Protokolü’nün devreye girmesiyle ortaya ç›kabilecek de¤ifliklikler ve ta-ahhütler afla¤›da s›ralanm›flt›r:

• Sanayileflmifl ülkeler, 1990’daki sal›n›m oranlar›n› 2008-2012 y›llar› aras›nda% 5 oran›nda azaltacaklar›n› taahhüt etmifllerdir.

• Endüstri, motorlu tafl›tlar ve ›s›tmadan kaynaklanan sera gaz› miktar›n› azalt-maya yönelik mevzuat yeniden düzenlenecektir.

• Protokole imza atan her ülke, kendi özgün hedeflerini gerçeklefltirecekleri-ni taahhüt etmifllerdir.

• AB ülkelerinden mevcut sal›n›m oranlar›n› % 8, Japonya’dan ise % 5 oran›n-da azaltmas› beklenmektedir.

• Düflük sal›n›m oran›na sahip baz› ülkelerden bu oranlar› yükseltmelerineizin verilmifltir.

• Atmosfere at›lan metan ve karbondioksit oran›n›n düflürülmesi için alterna-tif enerji kaynaklar›na yönelinecektir.

• Termik santralde daha az karbon ç›karan sistemler ve teknolojiler devreyegirecektir.

• Fazla yak›t tüketen ve karbon üretenden daha fazla vergi al›nacakt›r.• Karbon emisyonu olmayan, nükleer enerji santrallerinin kullan›m› artacakt›r.• Fosil yak›tlar›n kullan›m› azalt›lacakt›r. Biyodizel ve biyoetanol gibi biyoya-

k›tlar›n kullan›m› artt›r›lacakt›r.• Demir-çelik, çimento, kireç, cam gibi enerji yo¤un sektörlerde enerji verim-

lili¤i çal›flmalar› art›r›lacak, at›k ›s›dan yararlanma yoluna gidilecektir.

Neden AB alternatif enerji kaynaklar›na yönelme gere¤i hissetmifltir?

AB, niçin daha fazla yak›t tüketenlerden ve karbon üretenlerden daha fazla vergi alma yoluna gitmifltir?

Sanayide at›k ›s›dan yararlanma nas›l gerçeklefltirilir?

Avrupa Birli¤i’nin ‹klim De¤iflikli¤i HedefleriAB, Birleflmifl Milletler iklim de¤iflikli¤i çerçeve sözleflmesinde Kyoto Protokolü sü-recinde yönlendirici ve öncü bir rol oynam›flt›r. Dünya sera gaz› sal›n›mlar›n›n %15’i AB taraf›ndan üretilmektedir. Avrupa Birli¤i 1990 y›l›na göre emisyon de¤erle-rini % 8 azaltmay› hedeflemifltir.

Avrupa Birli¤i, 9 Mart 2007 tarihinde hedeflerinde yapt›¤› yeni düzenlemelerle;• Yenilenebilir enerji pay›n› 2010 y›l›nda % 20’ye ç›karmay›, • Enerji verimlili¤inde % 20’lik bir iyileflme sa¤lamay›,• Ulafl›mda 2010 y›l› için biyoenerji pay›n› % 10’a ç›karmay›,• Sera gaz› emisyonlar›n› ise 2020 y›l›na kadar 1990 seviyesine göre % 20

azaltmay› hedeflemifltir.AB, % 20’lik emisyon azalt›m hedefini tek tarafl› olarak belirlemifltir. Uluslara-

ras› di¤er etkin ülkeler bu hedefi yükseltmeleri durumunda AB de hedefini % 30’aç›karmay› planlamaktad›r.


Alternatif enerji kaynaklar›:Günefl enerjisi, rüzgarenerjisi, jeotermal enerji,hidroelektrik enerjisi, dalgaenerjisi, hidrojen enerjsi,nükleer enerji gibiyenilenebilir ve temiz enerjikaynaklar›d›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

Kyoto Protokolü’ndeki Ortak Yürütme Mekanizmas›Bu esneklik mekanizmas›na göre, emisyon hedefi belirlemifl bir ülke, emisyon he-defi belirlememifl di¤er bir ülkede, emisyon azalt›c› projelere yat›r›m yaparsa,emisyon azaltma kredisi kazan›r ve bu krediler toplam hedeften düflülür.

Kyoto Protokolü’ndeki Temiz Kalk›nma Mekanizmas›Bu mekanizmada, emisyon hedefi belirlemifl bir ülke emisyon hedefi belirlememiflaz geliflmifl bir ülke ile ifl birli¤ine giderek, o ülkede sera gaz› emisyonlar›n› azal-tamaya yönelik projeler yaparsa sertifikaland›r›lm›fl emisyon kredisi kazan›r vetoplam hedeften düflülür.

Kyoto Protokolü’ndeki Emisyon TicaretiKyoto Protokolü’ne göre geliflmifl ülkeler 2008 ile 2010 y›llar› aras›nda sera gaz›emisyonlar›n› 1990 y›l›na göre % 5,2 düflürebilmek amac›yla demir-çelik, çimento,kâ¤›t, enerji santralleri gibi sanayi kurulufllar›na baz› s›n›rlamalar koymufltur. Bu s›-n›rlamalar AB üye ülkelerinde yürürlü¤e girmifl olup, sera gaz› emisyonlar› yüksekolan ülkelerde de uygulanma çal›flmalar› sürdürülmektedir.

Emisyon ticareti mekanizmas› ile emisyon hedefi belirlemifl ülkelerin taahhütettikleri indirimi tutturmak için, ilave olarak kendi aralar›nda emisyon ticareti ya-pabilmelerine olanak sunulmufltur. Buna göre, sera gaz› emisyonunu beklenendendaha fazla düflüren bir ülke, yapt›¤› fazladan emisyon indirimini bir di¤er ülkeyesatabilmektedir.

Japonya, Kanada, ‹talya, Hollanda, Almanya ve daha birçok geliflmifl ülke emis-yon ticareti için bütçeden pay ay›rm›fllard›r. Dünya ülkelerinin karbon emisyonla-r› göz önüne al›nd›¤› takdirde, emisyon ticareti konusunda, en önde gelen al›c›lar,Japonya ve ABD (Kyoto Protokolü’nü imzalarsa)’dir. En önemli sat›c›lar ise Rusya,Ukrayna ve baz› Do¤u Avrupa ülkeleridir.

AVRUPA B‹RL‹⁄‹’NDEK‹ ENERJ‹ POL‹T‹KALARIEnerji, Avrupa Birli¤i’nin stratejik öneme sahip konular›ndan biridir. AB’nin enerjiihtiyac› sürekli olarak artmaktad›r. 1999-2000 y›llar› aras›nda birli¤in enerji ihtiyac›% 10 artm›flt›r. 2000 y›l› verilerine göre AB, dünya enerji tüketiminde % 15’lik pa-ya sahiptir. Birlik bugünkü hâliyle dünyan›n en büyük enerji ithalatç›s› durumun-da olup, ABD’den sonra ikinci en büyük enerji tüketicisidir. Birlik flimdiki duru-muyla enerji alan›nda % 50 d›fla ba¤›ml›d›r. 2030 y›l›nda d›fla ba¤›ml›l›¤›n % 68’le-re ç›kabilece¤i beklenmektedir. Enerji konusu Birlik’in en eski ortak politika alan-lar›ndan biridir. Birli¤in enerji politikas›n› temelinde birey bulunmaktad›r.

Avrupa Birli¤i Enerji Politikas›n›n HedefleriAvrupa Birli¤i’nin enerji politikas› için afla¤›daki hedefler ortaya konulmufltur:

• Tüketicilere daha yüksek kalitede kesintisiz ve daha ucuz enerji sa¤lanmas›• Rekabet gücü, enerji arz›n›n güvenli¤i ve çevrenin korunmas› aras›nda bir

denge sa¤lamak• Toplam enerji tüketiminde kömürün pay›n› korumak, do¤algaz›n pay›n›

artt›rmak• Nükleer enerji santralleri için azami güvenlik flartlar› sa¤lamak• Yenilenebilir enerji kaynaklar›n›n pay›n› artt›rmakBirlik, 1997 y›l›nda imzalanan Amsterdam Anlaflmas› ile sürdürülebilir büyüme

hedefini ortaya koymufltur. Ekonomik, toplumsal ve kültürel anlamda geliflmenin


sa¤lanmas› ve refah›n korunmas› amac›yla oluflturulan sürdürülebilir büyüme he-definin önemli unsurlar›ndan biri de enerji politikas›d›r. Birlik, sürdürülebilir bü-yümeyi gerçeklefltirmek için enerji ile ilgili üç temel politika belirlemifltir:

1. Birlik ekonomisini ve toplumsal refah› bozacak enerji s›k›nt›s› riskini azalt-mak için enerji arz›n›n güvenli¤i politikas›

2. Toplumsal refah› art›rmak, endüstrinin rekabet gücünü yükseltmek içinenerji maliyetlerini düflürmek amac›yla, rekabetçi enerji sistemi politikas›

3. Hem enerji üretiminde hem de son kullan›m alanlar› bak›m›ndan çevreseldengeleri gözetmek amac›yla çevrenin korunmas› politikas›

Enerji Sektöründe ‹ç Pazar›n Oluflturulmas›na YönelikÇal›flmalarAvrupa komisyonu 13 Mart 2001’de do¤al gaz ve elektrik piyasalar›n›n 2005 y›l›n-da tamamen serbestlefltirilmesine yönelik bir önlem paketi önermifltir. Bu paketegöre, do¤al gaz ve elektrik piyasalar›n›n rekabete aç›lmas›, bu kapsamda tüketici-lerin tedarikçisini seçebilme özgürlü¤üne kavuflmas› amaçlanm›flt›r.

• Rekabete aç›lman›n önemi: Rekabet bir kamu hizmet politikas› ile paralel-lik hâlinde verimlili¤in art›fl›na, yenili¤e, müflteriler aç›s›ndan seçme hakk›-na, daha düflük fiyata, hizmetin iyileflmesine ve enerji kaynaklar›n›n daha iyikullan›lmas›na yol açacakt›r.

• Yeni bir elektrik iç pazar› oluflturulmas›: Bununla elektrik üretimi uzun y›l-lar boyunca tekelci üretim ve ulusal pazarlara dayal› olmaktan kurtulmufltur.Elektrik iç pazar›n› oluflturan mevzuatla, rekabetin adil ve fleffaf bir flekildegeliflebilece¤i asgari koflular oluflturulmaktad›r.

AB, niçin yeni bir elektrik iç pazar›na gereksinim duymufltur?

• Do¤al gaz iç pazar› oluflturma çal›flmalar›: Bu çal›flmalar elektrik sektörün-deki ilkeler çerçevesinde gerçeklefltirilmifltir. Bu ilkelere göre do¤al gaz pa-zar›n›n kademeli olarak rekabete aç›lmas› hedeflenmifltir. Yeni çerçeve; do-¤al gaz›n depolanmas›, iletilmesi, arz edilmesi ve da¤›t›m› konular›nda ortakkurallar getirmektedir. Aral›k 1997’de Enerji Konseyi bir do¤al gaz iç pa-zar› kurulmas›n› kararlaflt›rm›flt›r. Do¤al gaz›n Birlik’teki mevcut pazar pay›% 23 olup bunun h›zla büyümesi beklenmektedir.

• Petrol sektörü: Bu sektör Birlik’in iç pazar›nda çok önemli bir yere sahip-tir. 2001 y›l› verilerine göre petrolün Birlik’teki enerji pay› % 38 civar›n-dad›r. Birlik’in temel enerji politikas› petrolü azaltarak baflka enerji kay-naklar›na yönelmektir.

• Kömür sektörü: Bu sektör Birlik’in ilk enerji iç pazar›d›r. 1952 y›l›nda ku-rulan ve 50 y›l boyunca uygulanan bu iç pazar anlaflmas› 23 Temmuz2002’de sona ermifltir. Birlik’in elektrik üretiminin % 30’a yak›n bölümü ka-t› yak›tla sa¤lanmaktad›r. Kat› yak›t arz›n›n bol olmas› ve fiyatlar›n rekabet-çi olmas› bu yak›t›n önemini devam ettirmektedir. Birlik, kömür kullan›m›-n› teflvik etmekte ve yurtiçi üretim kapasitesini daha rekabetçi hale getir-meyi hedeflemektedir.

Avrupa Birli¤i’nde Alternatif Enerji Çal›flmalar›Rüzgâr, su,Günefl, biyokütle gibi alternatif enerji kaynaklar›n›n yayg›nlaflt›r›lmas›Avrupa Komisyonu’nun enerji politikas›n›n en önemli amaçlar›ndan biridir. Buamaca ba¤l› hedef ve beklentiler flöyle s›ralanabilir:


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



7

(Avrupa) Enerji Konseyi:Avrupa Birli¤i bünyesindekurulmufl olan ve Birlik’inenerji politikalar›n›nbelirlenmesinde aktif roloynayan bir kurulufltur.Temel amac›, Birlik’e vebirlik üyesi ülkelere enerji veenerji kaynaklar› konusunda›fl›k tutmakt›r.

• Birlik, fosil yak›tlardaki d›fla ba¤›ml›l›¤› azaltmak, çevreyi korumak amac›y-la yenilenebilir enerji kaynaklar›na daha çok yönelecektir.

• 2010 y›l› itibar›yla alternatif enerjinin toplam enerji tüketimindeki pay›n›%6’dan %12’ye, 2020 de ise %22’ye ç›karmak hedeflenmektedir.

Avrupa Birli¤i’nde Enerji Talep Yönetimi ve EnerjininRasyonel Kullan›m› Birlik’in enerjide talep yönetimi ve rasyonel kullan›m› bafll›ca dört alanda yürütül-mektedir: Yap›larda enerjinin rasyonel kullan›m›, sanayide enerjinin rasyonel kul-lan›m›, ulafl›mda enerjinin rasyonel kullan›m›, yeni kojenerasyon santralleri.

1. Yap›larda enerjinin rasyonel kullan›m› ile binalarda enerji etkinli¤inin art›-r›lmas› amaçlanm›flt›r. Birçok üye ülkedeki yap›larda, enerjinin etkin kulla-n›m›nda baflar› sa¤lanamad›¤› belirtilmektedir. Bu nedenle enerji talebinde-ki büyümeyi yavafllatacak yasal bir çerçeve oluflturmak için baz› programlarhaz›rlanm›flt›r.

2. Sanayide enerjinin rasyonel kullan›m› alan›nda en önemli bafll›k olarakelektrik motorlar› ortaya konulmufltur. Enerji etkin motor teknolojilerinindevreye girmesiyle ciddi boyutta enerji tasarrufu ortaya ç›kabilece¤i kayde-dilmektedir.

3. Ulafl›mda enerjinin rasyonel kullan›m› alan›nda iki önemli politika ortayakonulmufltur. Bunlardan birisi temiz kentsel ulafl›m, di¤eri ise ulafl›m altya-p›s›nda ücretlendirme ve vergilendirme politikas›d›r.

4. Yeni kojenerasyon santralleri ile %10 civar›nda yak›t tasarrufu sa¤lanaca¤›öngörülmektedir. Is›n›n ve elektrik enerjisinin bir arada üretildi¤i, böyleceverimin de yüksek oldu¤u kojenerasyon santralleri, enerji arz›n›n güvence-ye al›nmas› ve iklim de¤iflikli¤ine karfl› mücadele edilmesine iliflkin birlikpolitikas›na da uygundur.

TÜRK‹YE’DEK‹ ENERJ‹ POL‹T‹KALARIÜlkemizdeki enerji politikalar›n›n geliflimi de çevre politikalar›nda oldu¤u gibiAB’ye uyum sürecine paralel olarak gerçekleflmifltir. Türkiye’nin enerji tüketimininyar›ya yak›n› petrole dayal› kaynaklardan karfl›lanmaktad›r. Bu durum ülkemiz içinönemli bir yük ve risk kayna¤›d›r. ‹flletme ve maliyet aç›s›ndan bak›ld›¤›nda kömü-re dayal› termik santrallerin düflük verimli oldu¤u söylenebilir. Türkiye’nin AB’ninenerji politikas›na uyumlu olarak enerji kaynaklar›n› çeflitlendirmesi ve kalitesiniartt›rmas› son derece önemlidir. Türkiye enerji konusunda kilit bir role sahip olupönemli bir hidroelektrik enerji üreticisidir.

Türkiye’deki bafll›ca hidroelektrik santralleri hangilerdir?

Enerjide Türkiye’nin Bölgesel RolüÜlkemizin stratejik konumu, Türkiye’yi, Avrupa’ya petrol ve do¤al gaz tafl›mas›için bir geçifl ülkesi durumuna getirmifltir. Türkiye, enerji ba¤lant› altyap›lar›nda,yat›r›m yap›lmas›n› teflvik etmeye yönelik faaliyetlerin yan› s›ra Balkan enerji ba¤-lant›l› görev gücü gibi enerji ba¤lant›lar›n› gelifltiren faaliyetlerde de yer alm›flt›r.Türkiye, ayr›ca Karadeniz Bölgesel Enerji Merkezi’nin de aktif bir üyesidir. Bu mer-kez enerji politikalar› gelifltirilmesi, yat›r›mlar›n teflvik edilmesi gibi faaliyetler yü-rütmektedir. Türkiye, Kafkasya ve Orta Asya Cumhuriyetleri ile AB’nin ifl birli¤i ko-nusunda da önemli bir role sahiptir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T


AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P K ‹ T A P

T

8

Türkiye’de Enerji Mevzuat›n›n Avrupa Birli¤i Mevzuat› ileUyumuTürkiye’de enerji ile ilgili düzenlemelerin AB mevzuat›na uyumunu de¤erlendire-bilmek için her y›l yay›mlanan ilerleme raporlar›na bakmak yeterli olacakt›r. Bubölümün sonunda Avrupa Komisyonu taraf›ndan haz›rlanan Türkiye’ye yönelik2008 y›l› ilerleme raporunun enerji bafll›¤›ndaki baz› noktalara yer verilmifltir.

Türkiye’nin AB enerji mevzuat›na uyum konusundaki yükümlülükleri ile ilgiligeliflmeler, Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi (KOB) raporlar›nda yer almaktad›r. Nisan2003’te aç›klanan gözden geçirilmifl KOB’a göre çevre alan›nda Türkiye’nin AB or-tak enerji politikas›na uyum konusundaki yükümlülükleri s›ralanm›flt›r:

• Enerji Toplulu¤u Antlaflmas›’na olas› üyelik amac› da dikkate al›narak gazve elektrik iç piyasas› ile elektri¤in s›n›r ötesi ticaretine iliflkin müktesebatauyumun ve ilgili uygulamalar›n sürdürülmesi

• Do¤al gaz iletiminde adil ve ayr›m gözetmeyen kurallar›n uygulanmas›n›nsa¤lanmas›

• Çeflitli düzenleyici otoritelerin kapasitelerinin gelifltirilmesine devam edil-mesi ve ba¤›ms›zl›klar›n›n sa¤lanmas›

• Enerji verimlili¤i alan›nda uyuma devam edilmesi ve idari kapasiteningüçlendirilmesi

• Yüksek verimli kojenerasyonun teflvik edilmesi; uygun ve iddial› hedeflerile teflviklerin belirlenmesi dâhil olmak üzere ulaflt›rma, elektrik, ›s›tma/so-¤utma alanlar›nda yenilenebilir enerji kullan›m›n›n gelifltirilmesi

• Kullan›lm›fl Yak›t ve Radyoaktif At›k Yönetimi Güvenli¤i Birleflik Sözleflme-si’ne kat›l›nmas›

Türkiye’nin AB enerji mevzuat›na uyum konusunda, 2008’de aç›klanan ilerle-me raporunda yer alan noktalar ise baz› bafll›klar hâlinde afla¤›da verilmifltir:

• Arz güvenli¤i alan›nda s›n›rl› ilerleme sa¤lanm›flt›r. Arz güvenli¤ini güçlen-dirmeyi ve enerji altyap›s› yat›r›mlar›n› h›zland›rmay› hedefleyen bir mevzu-at paketi kabul edilmifltir. Yeni kanuna göre devlet gerekli durumlarda özelsektörün yan›nda elektrik üretimi yapabilir. Petrol stoklar›n›n AB yöntemiile hesaplanmas›n› uyumlaflt›rmaya yönelik bir geliflme kaydedilmifltir.

• ‹ç enerji piyasas› alan›nda bir miktar ilerlemeden söz edilebilir. Kendi ken-dine elektrik üretenlerin elektrik piyasas›na satabilecekleri elektrik oran›%30’dan %50’ye yükseltilmifltir. Kay›t d›fl› elektrik kullan›m› ve elektrik kay-b› %15 oran›na düflürülmüfl olmakla birlikte, AB ortalamas›n›n yaklafl›k ikikat›d›r. Elektrik ve do¤al gaz piyasalar›nda rekabet s›n›rl›d›r.

• Enerji verimlili¤i alan›nda bir miktar ilerleme olmufltur. Enerji verimlili¤i veyenilenebilir enerji alan›nda ulusal hedefler belirlenmemifltir. Yenilenebilirenerji kanununda yap›lan de¤ifliklikle ek teflvikler getirilmifltir. Enerji Piya-sas› Düzenleme Kurumu (EPDK) yenilenebilir enerji üretim tesislerinin fle-bekeye ba¤lanmas› için uyulacak kriterleri yay›mlam›flt›r.

• Nükleer enerji ve radyasyondan korunma alanlar›nda, nükleer santrallerinkurulmas› ve iflletilmesi, enerjinin sat›fl› alan›nda bir çerçeve kanun kabuledilmifltir. Bu, Türkiye’nin enerji politikas›nda önemli bir de¤ifliklik anlam›-na gelmektedir. Türkiye, “Kullan›lm›fl Yak›t Yönetimi ve Radyoaktif At›k Yö-netimi Güvenli¤i Birleflik Sözleflmesi”ne henüz taraf olmam›flt›r.

• Sonuç olarak Enerji alan›nda, ancak bir miktar düzensiz ilerleme kaydedil-mifltir. Elektrik ve do¤al gaz piyasas› çerçeve kanunlar›n›n kabulünden y›l-


lar sonra, rekabet hâlâ s›n›rl›d›r ve fleffaf ve maliyete dayal› fiyatland›rma he-nüz gerçeklefltirilmemifltir. Enerji verimlili¤i ve yenilenebilir enerji alan›ndaulusal hedefler henüz belirlenmemifltir.

Ülkemizde hangi alternatif enerji kaynaklar› üzerine çal›flmalar yürütülmektedir?

Türkiye’de Enerji Verimlili¤ine Yönelik Çal›flmalarSon y›llarda yürürlü¤e giren yeni kanun ve yönetmelikler ülkemizdeki enerji poli-tikalar›n›n temelini oluflturmufltur. Özellikle enerji verimlili¤ine yönelik olarak ka-nun ve yönetmelik düzeyindeki çal›flmalar dikkati çekmifltir. Bu çal›flmalar› tarih s›-ras›na göre flöyle s›ralayabiliriz:

• Enerji Verimlili¤i Kanunu (2 May›s 2007)• Binalarda Is› Yal›t›m Yönetmeli¤i (9 Ekim 2008)• Enerji Kaynaklar›n›n ve Enerjinin Kullan›m›nda Verimlili¤in Art›r›lmas›na

Dair Yönetmelik (25 Ekim 2008)• Binalarda Enerji Performans› Yönetmeli¤i (5 Aral›k 2008)• 5627 Say›l› Enerji Verimlili¤i Kanunu Kapsam›nda Yap›lacak Yetkilendirme-

ler, Sertifikalar, Raporlamalar ve Projeler Konunda Uygulanacak Usul veEsaslar Hakk›nda Tebli¤ (6 fiubat 2009)


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



9


Avrupa Birli¤i’ndeki çevre politikalar›n› ifade

etmek.

Görüldü¤ü üzere, AB di¤er konularda oldu¤u gi-bi çevre konusunda da hem üye ülkeleri ba¤la-y›c› mevzuatlar gelifltirmifl hem de dünya çevrepolitikas›n›n belirlenmesinde etkin bir güç oldu-¤unu göstermifltir. Bu bafll›k alt›nda irdelenenAB’nin çevre konusunda yapt›klar› ve hedefle-dikleri de flüphesiz bunu desteklemektedir. Bun-lar›n yan› s›ra oluflturdu¤u mekanizmalar ve bi-reylere tan›d›¤› haklar, Birlik’in bu konuda teme-le insan› yerlefltirdi¤ini göstermektedir.

Türkiye’deki çevre politikalar›n› ifade etmek.

Ülkemiz pek çok alanda oldu¤u gibi çevre ala-n›nda da AB’ye uyum sürecinde geliflim göster-mifltir. Birlik’in beklentileri ve koymufl oldu¤ustandartlar do¤rultusunda çal›flmalar yürütülmek-tedir. Son ilerleme raporlar›na göre h›zl› bir geli-flim süreci gösteren ülkemizde hâlen eksik kalannoktalar mevcuttur. Türkiye’nin kendisine ait birulusal çevre politikas› oluflturabilmesi için çaba-lar›n devam etmesi yararl› olacakt›r.

Kyoto Protokolü’nün yans›malar›n› ifade etmek.

Kyoto Protokolü, çevreye olan duyarl›l›k ve kü-resel iklim de¤iflikli¤i konusunda dünya ülkeleri-nin birlikte gelifltirdikleri ortak akl›n ürünüdür.Protokol, AB baflta olmak üzere dünyan›n öndegelen ülkelerinin çevre politikalar›na yön ver-mifltir. Dünya çevre politikas›n›n temelini olufltu-ran protokol, pek çok devletin ulusal çevre poli-tikas›n›n da çerçevesini oluflturmufltur. AB’ninçevre politikas›n›n temelini oluflturan Kyoto Pro-tokolü, birli¤in Türkiye’den çevre konusundakibeklentilerine de dayanak oluflturmaktad›r.

Avrupa Birli¤i’ndeki enerji politikalar›n› ifade

etmek.

Avrupa Birli¤i, kendine yetecek kadar yer alt›kaynaklara sahip olmad›¤› için enerji konusundad›fla ba¤›ml› olup, bu ba¤›ml›l›k tüketime paralelolarak art›fl göstermektedir. Bu alanda elini güç-lendirmek isteyen AB, yönetmelik ve yönerge-lerle enerji iç piyasas›n› düzenlemenin yan› s›raalternatif enerji kaynaklar›na da önem vermekte-dir. Di¤er yandan da yeni anlaflmalar imzalaya-rak enerji sat›n ald›¤› ülkelerin çeflitlili¤ini art›r-ma yoluna gitmektedir. Birli¤in enerji politikas›-n›n temelinde vatandafllar›n›n refah düzeyini ar-t›rmak vard›r.

Türkiye’deki enerji politikalar›n› ifade etmek.

Son y›llarda enerji alan›nda at›l›mlar yapan Tür-kiye, d›fla ba¤›ml›l›¤› azaltmak için alternatif ener-ji kaynaklar›n› gündemine alm›flt›r. Sanayi yo¤unbir yap›ya bürünen ülkemizin enerji ihtiyac› gi-derek artmaktad›r. AB’ye uyum sürecinde iç pi-yasay› düzenleme ad›na önemli ad›mlar at›lm›fl-t›r. Jeopolitik konumundan da faydalanan Türki-ye, enerji nakil hatlar› için bir köprü konumun-dad›r. Son dönemlerde Avrupa politikas› ile dekesiflen ve ülkemizin iste¤iyle gerçekleflen ener-ji anlaflmalar› enerji al›m› konusunda çeflitlili¤iartt›rm›flt›r. AB standartlar›n› yakalama hedefiolan Türkiye, kendisi gibi d›fla ba¤›ml› olan ABile yak›n politikalar yürütmektedir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi Avrupa Birli¤i’nde çevre po-litikas› gelifltirilmesinin gerekçelerinden biri de¤ildir?

a. Kalite standartlar›n› oluflturmakb. Yaflam kalitesini art›rmakc. Çevre kirlili¤inin önüne geçmekd. Çevre vergilerini art›rarak ekonomik kalk›nma

sa¤lamake. Ekonomik alanda serbest rekabeti sa¤lamak

2. Afla¤›dakilerden hangisi AB’nin çevre politikalar› içinbir finansman kayna¤› de¤ildir?

a. Emisyon-at›k vergilerib. Ürün temelinde belirlenen vergilerc. Tafl›t vergisid. Vergilendirme farkl›l›klar›e. Kullan›m temelinde belirlenen vergiler

3. AB’ye üye ülkelerde çevrenin genel durumu hak-k›ndaki bilgileri yay›mlanma zorunlulu¤u vard›r. Bu ol-gu afla¤›dakilerden hangisi ile ba¤daflmaktad›r?

a. Bilgilendirme hakk›b. Fikri sorulma hakk› c. Hükümetlerin karar›n› irdeleme hakk› d. AB yasalar›ndan yararlanma hakk›e. Düflünce ve vicdan özgürlü¤ü hakk›

4. AB uyum sürecinde Türkiye’de çevre alan›ndakimevzuat, afla¤›daki kurum veya kurulufllar›n hangisi ta-raf›ndan yürütülmemektedir?

a. Çevre ve Orman Bakanl›¤›b. Sa¤l›k Bakanl›¤›c. Sanayi ve Ticaret Bakanl›¤›d. Devlet Su ‹flleri Genel Müdürlü¤üe. TEMA

5. Afla¤›daki devletlerden hangisi Kyoto Protokolü’nüimzalamam›flt›r?

a. Rusyab. ABDc. Almanya d. Türkiyee. Fransa

6. Afla¤›da verilen kimyasal bilefliklerden hangisininsera gaz› etkisi yaratt›¤› söylenemez?

a. Karbondioksitb. Metanc. Azotoksitd. Hidroflorokarbone. Potasyumperklorat

7. Afla¤›dakilerden hangisi Avrupa Birli¤i’nin enerji po-litikas› hedefleri aras›nda yer almaz?

a. Tüketicilere daha yüksek kalitede kesintisiz vedaha ucuz enerji sa¤lamak

b. Rekabet gücü, enerji arz›n›n güvenli¤i ve çevre-nin korunmas› aras›nda bir denge sa¤lamak

c. Toplam enerji tüketiminde kömürün pay›n› ko-rumak

d. Do¤al gaz›n pay›n› azaltmake. Yenilenebilir enerji kaynaklar›n›n pay›n› art›rmak

8. Avrupa Birli¤i enerji sektöründe iç pazar›n olufltu-rulmas›na yönelik çal›flmalar kapsam›nda afla¤›dakiler-den hangisinde iyilefltirme çal›flmas› yap›lmam›flt›r?

a. Elektrik da¤›t›m sektörüb. Do¤al gaz da¤›t›m sektörüc. Nükleer enerji sektörüd. Petrol sektörüe. Kömür sektörü

9. Türkiye’de enerji ile ilgili düzenlemelerin Avrupa Bir-li¤i enerji mevzuat›na uyumunu de¤erlendirebilmek içinher y›l yay›mlanan belge afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi (KOB)b. ‹lerleme raporuc. Avrupa Enerji Konseyi tutana¤›d. Avrupa Çevre Ajans› raporue. Avrupa Enerji Enstitüsü raporu

10. Türkiye’de yap›lan afla¤›daki yasal düzenlemeler-den hangisi enerji verimlili¤i ile iliflkilendirilemez?

a. Elektrik Piyasas› Kanunub. Enerji Verimlili¤i Kanunu c. Binalarda Is› Yal›t›m Yönetmeli¤i d. Enerji Kaynaklar›n›n ve Enerjinin Kullan›m›nda

Verimlili¤in Artt›r›lmas›na Dair Yönetmelik e. Binalarda Enerji Performans› Yönetmeli¤i

Kendimizi S›nayal›m


Enerjide Ulusal Politika

1974 petrol krizi ile bütün dünya ülkelerinin sorunu ha-line gelen enerji sorununu, teknolojide geliflmifl olanülkeler çözmüfl bulunmaktad›r. Bat›l› ülkeler enerjininetkin kullan›m›na ve çevre dostu, yenilenebilir enerjikaynaklar›ndan yararlanmaya yönelik teknolojilere ilifl-kin politika aray›fllar›na petrol krizi ile bafllam›fl ve izle-necek devlet politikalar›n› belirleyerek uygulamaya koy-mufltur. Nitekim enerjide Avrupal› ülkelerde ve özelik-le Amerika’da, enerji üretim ve tüketiminin, geliflen eko-nomilere karfl›n 70’li y›llarda düzeyinde tutulmas› bunukan›tlar. Günümüzde Amerika’da “2010 y›l›na kadar 1milyon s›f›r net enerjili bina yap›lmas› hedeflenmekte-dir. Bu binalar, kendi ihtiyaçlar›n› karfl›layacak elektrikenerjisini, fotovoltaik çat› elemanlar›ndan sa¤layacakve enerjinin fazlas›n› satacak; ›s›tma, so¤utma ve su ›s›t-ma için de günefl enerjisine dayal›, düflük maliyetli veyüksek performansl› sistemlerden yararlan›lacakt›r.Böylece sera gaz› ve kirletici gaz emisyonlar› azal›rken,mevcut konfor koflullar› da muhafaza edilecektir. Bupolitika ile 2010 y›l›n›n yeni yap›lar›n›n 1996 y›l›nda ya-p›lm›fl olanlara göre enerji aç›s›ndan yüzde 25 daha ve-rimli olaca¤› öngörülmektedir.”Ülkemiz enerjiyi yeterince tan›mam›fl, tüketicimiz ener-jinin maliyetini anlamam›fl durumdad›r. 1975 y›l›ndaOECD Enerji Komitesi, Enerji Komisyonu’na üye olan,Solar Enerji Komisyonu’na kat›lan, bu kurulufllarda TÜ-B‹TAK ile temsil edilen Türkiye; komisyonlar›n yüzler-ce araflt›rma projesinden hiçbirine kat›lmam›fl, bilgitransferi sa¤layarak ülkenin enerji politikas›na yön ve-rememifltir. Ayr›ca enerji gibi önemli ve y›llard›r güncelolan bir konuda, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl›¤›yetki ve görevlerini hiçbir kurum ve ya kurulufl ile pay-laflmak istememifl, sorunu Elektrik ‹flleri Etüd ‹daresi’nink›s›tl› kadrosu ile yürütme çabas›na girmifltir. Nitekim;Bülent Ulusu’nun baflbakanl›k öneminde bafllayan, hery›l›n ocak ay›nda yap›lan Enerji Haftas› kutlamalar›,1950 y›l›ndan beri yap›lan ‘Yerli Mal› Haftas› ‘kutlama-lar›na benzer tarzda yürütülmüfl; ilkokul ve ortaokulyar›flmalar› ve öykülerle, lamba söndürme yöntemleriile sürdürülmüfl, konu sadece y›l›n bir haftas›nda gün-deme gelmifltir. Ayr›ca, Dünya Enerji Konseyi TürkiyeKomitesi’nin de çok baflar›l› oldu¤u söylenemez. 27 Ka-s›m 1977’de Kamuran ‹nan’›n Enerji Bakan› oldu¤u dö-nemde ç›kan, baz› il ve ilçelerin imar yasalar›nda de¤i-fliklik ve Enerji Tasarrufu Yönetmeli¤i, Bay›nd›rl›k Ba-kanl›¤› yetki ve görevlerine müdahale anlam›nda yo-

rumlanarak engellenmifl ve uygulanmam›flt›r. Bugünekadar sadece Türk Standartlar› Enstitüsü taraf›ndanson y›llarda haz›rlanan TS-825 Is› Yönetmeli¤i, Bay›n-d›rl›k Bakanl›¤› katk›s› ile zorunlu standart uygulama-s› olarak yürürlü¤e konulmufltur. Ancak bu yaklafl›myeterli say›lamaz.Enerji sorununda anayasal kurumlar›n, üniversitele-rin, sivil toplum kurulufllar›n›n katk›s› zorunludur. An-cak bu tür bir haz›rl›k kongre, toplant› ve seminerler-le yap›lamayaca¤› gibi, disiplinler aras› komisyon ça-l›flmalar›yla da baflar›l› olamaz. Avrupa devletlerindebu konu CE ve EN standartlar› çerçevesinde uzun sü-reli araflt›rmalar sonucu ele al›nm›fl ve çok baflar›l› so-nuçlar elde edilmifltir. Bu çal›flmalar örnek olarak eleal›n›p, profesyonel bir ekiple ülkenin enerji politikas›haz›rlanmal› ve devlet onay› ile yasallaflmal›d›r. Buyaklafl›mda ilk ad›m, halk›n bilinçlenmesi olmal›d›r.Arzulanan bilinç e¤itimle mümkündür. ‹lk insan ener-jiyi ateflten elde etmifltir. Kaynak olarak uzun süreodunu kullanm›fl, çok sonra yak›tlarla tan›flm›flt›r. Fo-sil yak›t olarak asfalt, kömür, kullan›lm›flt›r. Asfalt›nMÖ 600 y›l›nda Mezopotamya’da, do¤algaz›n MÖ 1000y›llar›nda Çin’de kullan›lmas› çok ilginçtir. Kömür,XIII. yüzy›ldan bu yana en çok ‹ngiltere’de kullan›l-m›flt›r. Bu anlamda enerjini tarih çizgisi, tükenebilenve yenilenebilir enerji kaynaklar›, de¤iflim formlar›,kullan›m›, verimlili¤i ile de¤eri ve çevreye etkileri bi-linmelidir. Buna karfl›n, petrol krizi ile bafllayan ener-ji sorunu ülkemizde bir çok platformda gündeme gel-mifl; üniversitelerin bilimsel ve teknik kurallar›n›n,meslek odalar›n›n ve sivil toplum kurulufllar›n›n arafl-t›rmalar›, projeleri ve toplant›lar›nda tart›fl›lm›flt›r. Ay-r›ca bu sorunun çözümüne yönelik bir çok uzman›ntebli¤ ve makalelerinin yan› s›ra, verimlili¤e ve tasar-rufa yönelik ihtisas firmalar›n›n bilgi ve teknoloji trans-feri sa¤lama çabalar› olmufltur. Bunlardan biri, TÜB‹-TAK ve TTGV’nin deste¤inde Bilim ve Teknoloji Sa-nayi Tart›flmalar› Platformu’nda ele al›nan “Enerji Tek-nolojileri Politikas› Çal›flma Grubu”nun haz›rl›klar›d›r.25 A¤ustos 1997 tarihinde TÜB‹TAK Bilim ve Tekno-loji Yüksek Kurulu’nun kararlar› do¤rultusunda 11Temmuz 1997, 12 Eylül 1997 ve 27 Eylül 1997 tarihliÇal›flma Grubu Oturumlar› sonucu, enerji alan›ndasürdürülebilirli¤in üç ana ilkesi esas al›narak, afla¤›daisimleri yaz›l› üç alt grup oluflturulmufltur:

Okuma Parças›


1. Enerjini Etkin Kullan›m› ve Enerji Tasarrufuile ‹lgili Teknolojiler Alt Grubu

2. Enerji Üretiminde Verimlili¤i Artt›rmaya, Çev-re Korumaya Yönelik ‹leri Teknolojiler AltGrubu

3. Çevre dostu ve Yenilenebilir enerji Kaynakla-r› ile ‹lgili Teknolojiler alt Grubu

Alt grup üyelerinin kendi alanlar› kapsam›ndaki bilgibirikimlerinin aktar›lmas› ve de¤erlendirilmesi ile haz›r-lanan alt grup raporlar›nda; 21. Yüzy›l dünya perspek-tifleri çerçevesinde ülkemizin enerji teknolojileri politi-kas› belirlenmifl, 1997 y›l› Aral›k ay›nda yap›lan toplan-t› kararlar› do¤rultusunda çal›flma raporu 21 May›s 1998tarihinde son fleklini alarak yay›mlanm›flt›r. Enerjini Et-kin Kullan›m› ve Enerji Tasarrufu Alt Çal›flma Grubu’nunYap› Sektöründe Enerjinin Etkin Kullan›m› Komisyo-nu’nun raportörü olarak görev alarak raporun büyükbir bölümünü haz›rlad›¤›m çal›flmalardaki öneriler afla-¤›da özetlenmifltir:

• Öncelikle yap› standartlar›, bir bütünlük için-de ele al›narak yeniden oluflturulmal›d›r.‹mar yasalar›na esas olan yap› kodlar›, ›s›t-ma ve so¤utma derece-gün bölgelerine görebelirlenmelidir.

• Belirlenecek yap› standart ve kodlar›na uygunyeni yasal düzenlemeler yap›lmal›d›r.

• Yap› yal›t›m yönetmelikleri, geliflen teknolo-jilere uygun olarak ve bölgesel çözüm ola-naklar›n› da kapsayacak flekilde yeniden dü-zenlenmelidir.

• Uyulmas› zorunlu yeni düzenlemelere (stan-dart, kod, yasa ve yönetmelikler) ilâve olarakkonulacak uygun teflviklerle, enerji tasarrufusa¤layan yap› ve yal›t›m malzemelerinin tümbinalarda kullan›m›n›n art›r›lmas› ve sektör-deki tüm uygulamalarda ileri teknolojilerinyayg›n olarak kullan›lmas› sa¤lanmal›d›r.

• fiehir plânlamalar›, bina yönlendirmeleri, gü-nefl enerjisi kazanç ve kay›plar› gibi flehrinenerji tüketimini etkileyecek hususlar gözö-nüne al›narak yap›lmal›d›r.

• Optimum enerji tasarrufu sa¤lamak üzere se-çilen tesisat sistemlerinin, iç hava kalitesi stan-dartlar› (ASHRAE Standart 62-189) ile uygun-lu¤u sa¤lanmal›d›r.

• Is›tma-havaland›rma-klima sistemleri seçilme-den önce, yat›r›m ve iflletme giderleri yönün-den en az iki sistem karfl›laflt›rmas›n› içeren ener-ji raporu, proje hizmeti içine dahil edilmelidir.

• Kömür kullan›m› büyük ölçekli bölge ve flehir›s›tmalar›na yönlendirilmeli, küçük ölçekli uy-gulamalarda do¤algaz ve motorin kullan›m›desteklenmelidir.Yüksek verimli kazan teknolojileri gelifltiril-meli ve belirli verim ve kalite sa¤lamayan ka-zanlar›n üretim ve ithaline engel olunmal›d›r.

• Özellikle ›s› ve elektri¤in y›l›n her mevsimin-de ihtiyaç oldu¤u otel, hastane ve ifl merkez-leri gibi ticari binalarda, kojenerasyon tekno-lojileri üzerinde önemle durulmal›d›r.

• Is› geri kazan›m sistemleri, tesisatla ilgili yenive ileri geri teknoloji uygulamalar›, ak›ll› elek-tronik denetim teknolojilerinin kullan›lmas›ve yenilenebilir enerji kaynaklar›ndan azamiölçüde yararlan›lmas› teflvik edilmelidir.

• Enerjinin etkin ve ekonomik kullan›m›na yö-nelik teknolojik önlemlerin uygulanabilmesiiçin, yap›n›n elde edilmesinde görev alan dsip-linlerin tümünde profesyonellik sa¤lanmal›,mevcut mevzuat›n sa¤l›kl› uygulanmas› ile il-gili denetimler lay›¤›yla yap›lmal›d›r.

• Tasar›m ve müflavirlik-kontrolluk yapan mü-hendislerin profesyonel sorumluluk sigortas›kapsam›na al›nmas› temin edilmeli, belli bü-yüklükteki projeler için bu sigorta mutlakaistenmelidir.

Bu anlamda enerjinin tarihsel çizgisi, kaynaklar› türleri,tükenebilen, yenilenebilen enerji kaynaklar›, formlar›,kullan›m verimlili¤i, de¤iflim gibi faktörler ›fl›¤›nda de-¤eri ve çevre etkinlikleri bilinmeli ve bu do¤rultuda ül-kenin enerji politikas› tayin edilmelidir.

Kaynak: Celal Okutan, Türk Tesisat Mühendisleri Der-ne¤i Onursal Baflkan›. (2007). Yap› Teknolojisinde Görünüm II. ‹stanbul: Teknik Ya-y›nc›l›k Grubu


1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Birli¤i’nde ÇevrePolitikas› Gelifltirilmesinin Gerekçeleri” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Birli¤i Çevre Politi-kalar› ve Finansman Deste¤i” konusunu yeni-den gözden geçiriniz.

3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Birli¤i Çevre Mev-zuat›nda Kiflilere Sa¤lanan Haklar” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

4. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’de Çevre Politika-lar›n›n Oluflturulma Süreci” konusunu yenidengözden geçiriniz.

5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kyoto Protokolü ve Etkile-ri” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kyoto Protokolü ve Etkile-ri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Birli¤i Enerji Politi-kas›n›n Hedefleri” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Enerji Sektöründe ‹ç Paza-r›n Oluflturulmas›na Yönelik Çal›flmalar” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’de Enerji Mevzuat›-n›n Avrupa Birli¤i Mevzuat› ile Uyumu” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’de Enerji Verimlili-¤ine Yönelik Çal›flmalar” konusunu yenidengözden geçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›S›ra Sizde 1

Avrupa Birli¤i’nin kurucu ülkeleri; Almanya, Belçika,Fransa, Hollanda, Lüksemburg ve ‹talya’d›r.

S›ra Sizde 2

Avrupa Yat›r›m Bankas› (EIB), AB üyesi ve üyelik ada-y› konumunda bulunan ülkelerde flubeler bulundur-maktad›r. EIB, Birlik’in çevre politikalar›na uygun ola-rak yap›lan yat›r›mlar için teflvikler, krediler vererekbirli¤in çevre politikalar›n› desteklemektedir.

S›ra Sizde 3

ÇED’in faydalar› flöyledir:• Tasar›m aflamas›nda ortaya ç›kabilecek olum-

suz durumlar› önceden görerek bunlar›n etki-siz hâle getirilmesi için gerekli tedbirlerin or-taya konulmas›, olumsuz etkilerin miminizeedilmesinin sa¤lamas›

• Proje sahibi için maliyet azalt›c› seçeneklersunmas›

• Karar verme sürecine yönelik daha güvenilir,bütünsel ve iflbirlikçi bir yaklafl›m

• Demokrasiye katk› sa¤lanmas›

S›ra Sizde 4

AB, enerji alan›nda yüksek oranda d›fla ba¤›ml›d›r. Ge-leneksel enerji kaynaklar›n›n da tükenmek üzere olma-s› ve d›fla ba¤›ml›l›¤›n azalt›lmas› amac›yla birlik alter-natif enerji kaynaklar›na yönelmifl ve bu alandaki yat›-r›mlar›n› art›rm›flt›r.

S›ra Sizde 5

Daha fazla vergi alarak mali ve ekonomik bask› uygu-lamak istemektedir. Bu yapt›r›mlar sayesinde karbonemisyonlar›n› azaltmay› hedeflemektedir.

S›ra Sizde 6

At›k ›s› kazanlar› yard›m›yla konut ›s›t›lmas›, s›cak su el-de edilmesi gibi yöntemlerle at›k ›s›dan yararlan›labilir.

S›ra Sizde 7

Yeni bir elektrik iç pazar› oluflturularak piyasa içersin-de serbest rekabet ortam› sa¤lanm›flt›r. Bu sayede hemdaha ucuz hem de kesintisiz ve daha kaliteli hizmet ileelektrik tedariki sa¤lanm›flt›r.

S›ra Sizde 8

Türkiye’de Elektrik Üretim A. fi. (EÜAfi) verilerine göretoplam 106 hidroelektrik santrali vard›r. Bunlar›n enönemlileri; Atatürk, Keban, Hirfanl›, Dicle, Manavgat,Göksu, Kesikköprü, Harakl›-Hendek santralleridir.

S›ra Sizde 9

Ülkemizde hidroelektrik enerjinin yan›nda Günefl ener-jisi kullan›lmaktad›r. Son dönemlerde dalga enerjisi, rüz-gâr enerjisi ve biyoenerji konular›nda çal›flmalar vard›r.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›


Avrupa Birli¤i Genel Sekreterli¤i: http://www.abgs.gov.tr/Avrupa Birli¤i: http://europa.eu/index_en.htmAvrupa Komisyonu (Çeviri: Avrupa Birli¤i Genel Sekre-

terli¤i). (2008). Türkiye 2008 ‹lerleme Raporu

(COM (2008) 674).

Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu:http://www.avrupa.info.tr/Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili¤i. (2000). AB

Enerji Politikas›: Pazar›n Aç›lmas›, Ekonomi-

nin Desteklenmesi.

Avrupa Topluluklar› Komisyonu (Çeviri: Avrupa Birli¤iGenel Sekreterli¤i). (2008). KOB-2006/35/EC Say›-

l› Karar›n Feshine ve Türkiye ile Kat›l›m Ortak-

l›¤›n›n Kapsad›¤› ‹lkeler, Öncelikler ve Koflul-

lara Dair Bir Konsey Karar› (2008/157/EC).

European Commission. (2003). European Energy and

Transport: Trends to 2030.

European Commission, Energy: http://www.europa.eu.int/comm/energy/European Environment Agency. (2002). Energy and

Environment in the European Union.

European Environment Agency: http://www.eea.europa.eu/‹ktisadi Kalk›nma Vakf›: http://www.ikv.org.tr/‹ktisadi Kalk›nma Vakf› Müktesebat Uyum Serisi (2001),

Avrupa Birli¤i’nin ve Türkiye’nin Çevre Politi-

kas› ve Türkiye’nin Uyumu. ‹KV Yay›nlar›.‹ktisadi Kalk›nma Vakf›, Ekeman E. (1998). Avrupa Bir-

li¤i’nin ve Türkiye’nin Çevre Politikalar›n›n

Karfl›laflt›rmal› ‹ncelemesi. ‹KV Yay›nlar›.Okutan, C. (2007). Yap› Teknolojisinde Görünüm II.

‹stanbul: Teknik Yay›nc›l›k Grubu.Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Orman Bakanl›¤›:

http://www.cevreorman.gov.tr/Türkiye Cumhuriyeti Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl›¤›:

http://www.enerji.gov.tr/index.phpTürkiye Çevre Vakf›. (2001). Avrupa Birli¤i’nde ve

Türkiye’de Çevre Mevzuat›.

http://www.milliyet.com.tr/Siyaset/HaberDetay.aspx?aType=HaberDetayArsiv&ArticleID=1125782&Kate-gori=siyaset&b=Uc%20basbakandan%20enerji-de%20tarihi%20imza.

Yararlan›lan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Is›l konforu tan›mlayabilecek,Is›l konforun hangi de¤iflkenlere ba¤l› oldu¤unu ifade edebilecek,Is›l konforun ölçülebilmesiyle ilgili bilgileri tekrarlayabilecek,Is›l konforun nas›l kontrol edilebilece¤ini betimleyebilecek,Is›l konfor için iflverenlerin neler yapmas› gerekti¤ini aç›klayabilecek,Is›l konfor için çal›flanlar›n neler yapabilece¤ini de¤erlendirebilecekbilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.


• Is›l konfor• Ortam s›cakl›¤›• Ortalama ›fl›ma s›cakl›¤›• Ba¤›l nem

• Havan›n ba¤›l h›z›• Giysiler için ›s› yal›t›m katsay›s›• Aktivite düzeyi• Metabolik enerji

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNNNN

Enerji Tasarrufu Is›l Konfor

• ISIL KONFOR ‹Ç‹N ÇEVRE FAKTÖRLER‹

• ISIL KONFOR ‹Ç‹N ‹NSAN FAKTÖRLER‹

• ISIL KONFORUN ÖLÇÜLMES‹• ISIL KONFORUN KONTROLÜ• ISIL KONFOR ‹Ç‹N ‹fiVEREN‹N

YAPMASI GEREKENLER• ISIL KONFOR ‹Ç‹N ÇALIfiANLARIN

YAPMASI GEREKENLER

2ENERJ‹ TASARRUFU

‹nsano¤lu var oldu¤undan beri bütün disiplinlerin gayreti insana daha konforlu or-tamlarda yaflam sunmak için çal›flmak olmufltur. ‹nsana daha konforlu bir yaflamsunman›n bafl›nda da ›s›l konfor gelmektedir. Çünkü ›s›l konforun olmad›¤› ortam-larda çal›flan insanlar›n hata yapma oranlar› artar, üretim kapasiteleri düfler ve çe-flitli ifl yeri kazalar› ortaya ç›kabilir. Bu nedenle ›s›l konfor günümüzde ev veya iflyeri olarak yap›lan binalar›n tasar›m›nda dikkate al›nan en önemli faktörlerden bi-ridir. EN ISO 7730 standard›nda ›s›l konfor “Is›l olarak memnuniyet verici ortamkoflullar›n›n haz›rlanmas›” olarak tan›mlanm›flt›r. Bu tan›ma dikkat edilirse mem-nuniyet kifliden kifliye de¤iflebilen bir olgu oldu¤undan, ›s›l konfor kolayca anlafl›-labilen ve ölçülebilecek bir nicelik de¤ildir. Is›l konforun pek çok de¤iflkene ba¤-l› karmafl›k bir nicelik olmas› ›s›l konforun hem anlafl›lmas›n› hem de hesaplana-bilmesini zorlaflt›rmaktad›r. Bütün bunlara ra¤men enerji tasarrufunu ön planda tu-tarak ›s›l konfor koflullar›n›, o ortam› paylaflacak olanlar›n büyük k›sm›n›n mem-nuniyetini sa¤layacak flekilde, daha konforlu hâle getirmek mümkündür. Böyleceo ortam›n paydafllar›n›n memnuniyeti ve çal›flma verimleri art›r›lm›fl olur. Bu da ça-l›flanlar›n memnuniyetini art›rman›n yan›nda daha çok kazanç elde edilmesine yolaçar. Çünkü ifl yerinin ›s›l konfora sahip olmas›yla daha az kaza riski ve zamankayb›, daha az flikâyet, düflük çal›flma maliyeti ve düflük sigorta primleri ortaya ç›-kacakt›r. Görüldü¤ü gibi ›s›l konfor çal›flan›n oldu¤u kadar iflverenin de memnu-niyetine neden olmaktad›r.

Bir insan olarak, fark›nda olmadan ›s›l konforla ilgili yaflam boyu edindi¤imizbirçok deneyim vard›r. fiöyle ki; e¤er kal›n ve s›k› giyindiysek, bu giyimimizin bi-zi serin ve so¤uk bir ortamda memnun edece¤ini, tersine ›l›k ve s›cak bir ortamdarahats›z olaca¤›m›z› biliriz. Öte yandan çok nemli ve s›cak ortamlarda daha çokbunal›rken, çok nemli ve so¤uk ortamlarda daha çok üflüdü¤ümüz bir gerçektir.Keza hava ak›m›n›n (cereyan›n) oldu¤u bir bölgede duruyorsak hava s›caksa mem-nun, hava so¤uksa rahats›z oluruz. Ayr›ca serin veya so¤uk yerlerde do¤rudan ve-ya dolayl› ›s› kaynaklar›n›n bulunmas›, rahat ve konforlu olmam›z› sa¤lar. Bu vebenzeri nedenlerden dolay› ›s›l konforun insan faktörü yan›nda çevresel faktörle-re de ba¤l› oldu¤unu söyleyebiliriz.

Is›l Konfor

Is›l konfor: Kiflininbulundu¤u ortam›n ›s›lkoflullar›ndanmemnuniyetinidüflünmesidir.

ISIL KONFOR ‹Ç‹N ÇEVRE FAKTÖRLER‹Is›l konforu sa¤layan çevresel faktörler 4 ana grupta toplanm›flt›r. Bunlar;

• Ortam s›cakl›¤›,• Ortalama ›fl›ma s›cakl›¤›,• Havan›n ba¤›l h›z›,• Ba¤›l nem

olarak bilinir.

Ortam S›cakl›¤›‹nsanla çevresi aras›nda tafl›n›m (konveksiyon) ile yap›lan ›s› al›fl verifli miktar›n›belirleyen bir de¤iflkendir. Tafl›n›m, transferinin üç mekanizmas›ndan biridir. Di¤er›s› transfer flekilleri ise ›fl›ma (radyasyon) ve iletimdir.

Is› transferiyle ilgili daha detayl› bilgi için Ünite 3’e bak›n›z.

‹nsan ile çevresi aras›ndaki ›s› transferi insan›n vücut yüzey s›cakl›¤› ile ortams›cakl›¤› dengeleninceye kadar devam eder. Bu denge durumu sa¤land›¤›nda, in-san bulundu¤u ortamdan ›s›sal bak›mdan bir rahats›zl›k hissetmez ve ortam› kon-forlu kabul eder. Bunun anlam› insan›n bulundu¤u ortam› ne s›cak ne de so¤ukhissetmesidir. ‹nsan›n vücut yüzey s›cakl›¤› 34 °C alt›na düflerse bünyede bulunanso¤ukluk, sensörleri beynimize sinyaller gönderir. S›cakl›k düflmeye devam eder-se bu sinyallerin say›s› artar. Yani sinyal say›s› vücut yüzey s›cakl›¤› düflüfl h›z›n›nbir fonksiyonudur. Vücut yüzey s›cakl›¤›n›n 37 °C’nin üzerine ç›kmas› durumundaise bu kez de bünyede bulunan s›cakl›k sensörleri devreye girer ve bu sinyaller s›-cakl›k art›fl h›z›na ba¤l› olarak art›fl gösterir. Dolay›s›yla bu iki sensör sistemininçevremizdeki ›s›l koflullar›n de¤erlendirilmesinin temelini oluflturdu¤u varsay›l›r.Bu iki sensör grubundan gelen sinyallerin fliddeti ayn› ise insan kendini ›s›l denge-de hisseder. Dengelenmifl durumdaki vücut yüzey s›cakl›¤› insan›n ›s›l olarak kon-forda olup olmad›¤›n›n göstergelerinden biridir. Sonuç olarak ortam s›cakl›¤› ›s›lkonforu etkileyen önemli de¤iflkenlerdendir.

Ortalama Ifl›ma S›cakl›¤›‹nsanla çevresi aras›nda ›fl›ma ile yap›lan ›s› transferini belirlemek üzere çevre yü-zeylerin birleflik s›cakl›k etkisini ifade eden bir niceliktir. ‹nsan›n ortamdaki konu-muna, durufl biçimine, ortamdaki yüzeylerin s›cakl›¤›na ve radyasyonla ›s› yayan›s› kaynaklar›na ba¤l›d›r. Örne¤in bir kifli so¤uk bulutlu bir k›fl günü pencereönünde oturursa bu kifli için ortalama ›fl›ma s›cakl›¤› düflük olaca¤›ndan bu kifliiçin ortam s›cakl›¤› pencereden daha uzakta bulunanlara göre daha düflüktür. Ha-van›n aç›k ve güneflli oldu¤u bir baflka durumda ise, kiflinin bulundu¤u ortam gü-nefl ›fl›nlar›n› alabilecek durumdaysa bu kez de ortalama ›fl›ma s›cakl›¤›n›n yüksekolmas› nedeniyle ortam s›cakl›¤› daha yüksek olacakt›r. Ifl›ma ile ›s› yayan ›s› kay-naklar› günefl, atefl, elektrikli ›s›t›c›lar, f›r›nlar, s›cakl›k yayan yüzeyler veya cihaz-lar ve eriyen metallerin bulundu¤u ortamlarda bu kaynaklar›n yayd›¤› ortalama ›fl›-ma s›cakl›¤› nedeniyle ortam›n s›cakl›¤› artaca¤›ndan, bu de¤iflim ›s›l konfor üze-rinde de etkiye neden olur.

Konutlarda tül perde yan›nda kumafl perdelerin de kullan›lmas›, sadece görüntü aç›s›ndanm› önemlidir? Düflününüz.


Tafl›n›m: Kat› yüzeyle havaaras›ndaki bir ›s› transferfleklidir. Hava ak›mlar›vas›tas›yla ›s› transferigerçekleflir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Havan›n Ba¤›l H›z›Ortamdaki havan›n hareketli olmas› herhangi bir yüzeyle hava aras›ndaki ›s› tafl›-n›m katsay›s›n› etkiledi¤inden havan›n ba¤›l h›z› ›s›l konforu etkileyen önemli birde¤iflkendir. E¤er hareket eden hava, ortam s›cakl›¤›na göre daha so¤uksa, insanortam› daha so¤uk hisseder. Öte yandan ortam s›cakl›¤› vücut yüzey s›cakl›¤›ndandaha azsa tafl›n›mla ›s› kayb› daha da artar. ‹nsan›n fiziksel aktivitesi ise havan›nhareketini art›r›r. Bu nedenle havan›n ba¤›l h›z› ortamdaki insanlar›n fiziksel akti-vitesine de ba¤l›d›r. ‹nsan vücudunun maruz kald›¤› yüksek hava h›z› so¤uma et-kisini art›r›r. Havan›n ba¤›l h›z› 0,232 m/s veya daha fazla bir de¤ere sahipse orta-m›n ›s›l konfor aç›s›ndan olumsuz olmas›na neden olur. S›k›ca giyinmifl bir kiflininkonforlu olma durumu için havan›n ba¤›l h›z› ile ortam s›cakl›¤› aras›ndaki iliflkiÇizelge 2.1’de verilmifltir. Çizelge 2.1’den de görülece¤i gibi havan›n ba¤›l h›z›nda-ki küçük de¤iflmeler özellikle 0,1 m/s - 0,3 m/s aras›ndaki de¤iflmeler oldukçaönemlidir.

Oturulan bir alanda hava ak›fl› varsa bundaki etkin s›cakl›k ile havan›n h›z› (vx)aras›ndaki iliflkiyi veren hava da¤›l›m performans ölçütü ifadesi Miller ve Nash ta-raf›ndan afla¤›daki flekilde verilmifltir:

tcd = (tx - t̄x) – 7,65 (vx – 0,152) 2.1

Bu eflitlikteki tx bulunulan yerdeki s›cakl›k, vx bulunulan yerdeki havan›n ba¤›l

h›z› ve t̄x odan›n ortalama s›cakl›¤›d›r.

Güneflli havalarda poyrazdan rüzgar esince daha s›k› giyinmemiz sizce nedendir?

Ba¤›l NemÖlçme yap›lan koflullarda hava içindeki su buhar›n›n gerçek miktar›n›n, ayn› flart-larda hava içerisinde doygun hâlde bulunan su buhar› miktar›na oran›d›r. Ba¤›lnem oran›n›n % 40-% 70 aras›nda olmas› ›s›l konfor aç›s›ndan bir sorun yaratmaz.Bu birçok modern çal›flma ortam›nda ba¤›l nemin bu aral›kta tutulmas› için önlem-ler al›nm›flt›r. Bu önlemlerden en teknolojik olan›, çal›flma ortam›n›n bilgisayarkontrollü olarak klimatize edilmesidir. Havadaki nem oran›n›n % 40’lardan dahadüflük olmas›n›n insanlarda cilt kurumas›, göz kurulu¤u ve statik elektrik birikme-si gibi baz› özel problemlere sebep oldu¤u bilinmesine ra¤men, ›s›l konfor stan-dartlar›nda düflük nemin ›s›l konforu olumsuzlaflt›rd›¤› yönünde bir s›n›rlama yok-tur. Yüksek nemlilik ise patojenik ve alerjik organizmalar›n, özellikle mantar, mi-kotoksinler ve akarlar›n ço¤almas›na neden olur. Ba¤›l nem oran›n›n % 70’lerdenfazla olmas› hava bas›nc›n›n artmas›na bu da terin buharlaflarak vücuttan at›lmas›-n› güçlefltirmeye neden olur. Ter buharlaflmas› insan›n vücut ›s›s›n›n azalmas›n›nen temel yollar›ndan biridir. Terleyemeyen insan bulundu¤u ortamdan rahats›zl›kduyar ve bu da çal›flma verimini düflürür.

Hava durumunu veren raporlarda “hissedilen s›cakl›k” diye bir de¤ere rastlamak müm-kündür. Sizce s›cakl›¤›n daha farkl› hissedilmesi nedendir?

HAVANIN BA⁄IL HIZI (m/s) 0,1 0,2 0,25 0,3 0,35

ORTAM SICAKLI⁄I (°C) 25 26,8 26,9 27,1 27,2

252. Ünite - Is › l Konfor

Çizelge 2.1Havan›n Ba¤›l H›z›ve Is›l Konfor

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Ba¤›l nem: Belli bir yerdekihava kütlesinin s›cakl›¤›nave bas›nc›na ba¤l› olaraktafl›yabilece¤i en fazla subuhar› miktar›n›n yüzde kaç›kadar gerçek su buhar›nasahip oldu¤unu ifade edenbir niceliktir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

ISIL KONFOR ‹Ç‹N ‹NSAN FAKTÖRLER‹Baz› ortamlarda ortam›n ›s›l koflullar›n›n farkl› kiflilerce farkl› alg›land›¤›na tan›koluruz. Ortam›n ›s›l koflullar›na baz› kifliler normal davran›fl gösterirken baz›lar›n›nüflüdü¤ü ve hatta baz›lar›n›n ise terledikleri görülebilir. Bu nedenle ›s›l konforu et-kileyen insanla ilgili faktörleri de dikkate almak gerekir. Is›l konforu etkileyen ki-flisel faktörleri afla¤›daki gibi ikiye ay›rmak mümkündür:

• Giysi türü• Aktivite düzeyi

Giysi TürüIs›l konfor giysilerin yal›t›m etkileri ile çok yak›ndan ilgilidir. Giysilerin ›s› yal›t›mdirenci insanla çevresi aras›ndaki ›s› transferi miktar›n› etkiledi¤inden, giysilerin ›s›lyal›t›m de¤erlerinin ›s›l konfor koflullar› belirlenirken bilinmesi gerekir. Giysilervücuttan at›lan ›s›n›n ak›fl›n› engelledi¤inden, her giysi türü için bir yal›t›m katsa-y›s› ifade etmek gerekir. Is› yal›t›m katsay›s› “clo” birimiyle verilir.

1 clo = 0,155 °Km2/W

de¤erine eflittir. Bir kiflinin üzerinde çeflitli giysi parçalar› oldu¤undan kiflideki top-lam giysiler için ›s› yal›t›m de¤erinin hesaplanmas›na ihtiyaç vard›r. Her bir “i ” in-ci giysi parças› için etkin ›s› yal›t›m de¤eri Iclui olmak üzere tüm giysiler için top-lam ›s› yal›t›m de¤eri;

2.2

eflitli¤iyle verilir. Bu eflitlik Mc Coullough ve Jones taraf›ndan türetilmifltir. Baz› giy-si türleri için clo katsay›lar› Çizelge 2.2’de verilmifltir.

I Iclo cluii

= + 0 835 0 161. ,∑


Normal bir ifl k›yafeti için clokatsay›s› 1 ve ç›plak birinsan için clo katsay›s›s›f›rd›r.

Çizelge 2.2Baz› Giysi Türleri‹çin clo Katsay›lar›

G‹YS‹ TÜRÜ Clo G‹YS‹ TÜRÜ Clo

Külot 0,02 Pardesü 0,15

Paçal› külot 0,06 Palto 0,29

Yünlü külot 0,06 Çorap 0,02

Atlet 0,06 Ayakkab› 0,02

K›sa kollu atlet 0,09 Bot 0,05

Uzun kollu atlet 0,12 Etek (diz üstü) 0,10

Pantolon (normal) 0,28 Etek (diz alt›) 0,18

Pantolon (yazl›k) 0,26 Etek (kal›n) 0,25

Pantolon (k›fll›k) 0,32 Bayan Elbise (yazl›k) 0,25

Ceket 0,35 Bayan Elbise (k›fll›k) 0,4

Ceket (yazl›k) 0,25 Süeter 0,2

Gömlek (k›sa kollu) 0,14 Pijama 0,3

Gömlek (uzun kollu) 0,22 ‹fl tulumu 0,50

fiekil 2.1’de baz› giysileri bulunan kiflilerin hangi s›cakl›k de¤erinde kendilerinikonforda hissedebilecekleri flematik olarak gösterilmifltir. fiekil 2.1’e dikkat edilir-se kifli üzerindeki giysilerin termal yal›t›mlar› artt›kça kiflinin kendini konforda his-sedece¤i s›cakl›k de¤eri düflmektedir.

Paçal› külot, atlet, uzun kollu gömlek, k›fll›k pantolon, ceket, pardösü, çorap veayakkab› giymifl bir kifli için toplam ›s› yal›t›m de¤erini hesaplay›n›z.

Çözüm:Çizelge 2.2’den paçal› külot için 0,06, atlet için 0,06, uzun kollu gömlek için 0,22,k›fll›k pantolon için 0,32, ceket için 0.35, pardösü için 0,15, çorap için 0,02 ve ayak-kab› için 0,02 de¤erlerini al›p toplarsak:

de¤erini elde ederiz. Eflitlik 2.1’den;

Iclo = 0.835.1,2 + 0.161 = 1,163

olarak bulunur.

K›sa kollu tiflört, külot, yazl›k pantolon, çorap ve ayakkab› giymifl bir kifli için toplam ›s›yal›t›m de¤erini hesaplay›n›z.

Aktivite DüzeyiAktivite düzeyi insan vücudunun ald›¤› yiyecekleri yakarak birim zamanda üretti-¤i ve metabolizma düzeyi olarak adland›r›lan enerji miktar›n› etkileyen bir nice-liktir. Normal koflullarda tüm vücut aktivitelerinin %100’ü ›s›ya dönüflür. Fakat kofl-mak, merdiven ç›kmak, spor yapmak, gibi baz› yo¤un eylemlerde yap›lan ifl sonu-cu aç›¤a ç›kan ›s› enerjisinin bir k›sm› vücutta potansiyel enerji olarak depoland›-¤›ndan bu oran % 75’lere kadar düfler. Bu nedenle belirli eylem türlerine göre ak-

Icluii

∑ = + + + + + 0 06 0 06 0 22 0 32 0 35 0, , , , , ,115 0 02 0 02 1 2 + + = , , ,


fiekil 2.1

Th Tc›s› ⇒1 clo

0.155 Km2/WGiysi yal›t›m› ⇒ clo birimi: termal direnç

0.1 clo 0.5 clo 1.0 clo 3 clo

Afla¤›daki s›cakl›klarda konfor:

27 °C 24.5 °C 21 °C 5 °C

Bir KiflininGiysilerininYal›t›m›n› ‹fadeEden clo De¤erineBa¤l› OlarakKendini RahatHissedebilece¤iS›cakl›k De¤erleri

Ö R N E K

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

Metabolizma düzeyi:‹nsan›n yapt›¤› eylem türüile do¤rudan iliflkili olanenerji düzeyi.

tivite düzeylerinin ald›¤› de¤erler de¤iflkenlik gösterir. Bu de¤iflkenlik metabolik›s› katsay›s› ile verilir ve uygulamada “met” olarak ifade edilir. Metabolik ›s› kat-say›s› kullan›fll›, ba¤›l ve boyutsuz bir niceliktir. Çizelge 2.2’de baz› eylem türleri-ne karfl›l›k gelen metabolik ›s› katsay›lar› met olarak verilmifltir. ‹stirahat hâlindekibir kiflinin metabolik ›s› katsay›s› Çizelge 2.2’den de görüldü¤ü gibi 1 met olarakal›n›r. Bu katsay› asl›nda eylem s›ras›ndaki metabolik güç (M) ile de iliflkilidir. Me-tabolik güç birim vücut alan›na düflen güç olarak tan›mlan›r. 1 met = 58,2 W/m2

oldu¤undan bu tan›mlamaya göre M/AD = 58,2 met.W/m2 veya;

M = AD . 58,2 met.W 2.3

eflitli¤i yaz›labilir. Bu eflitlikteki AD bir kiflinin vücut yüzey alan›d›r ve Du Bois eflit-li¤iyle hesaplan›r. Du Bois eflitli¤i;

AD = 0.202 . m0,425 . h0,725 m2 2.4

ile verilir. Bu eflitlikte m kiflinin kütlesini h ise boyunu ifade eder.

Baz› durumlarda metabolik güçü ifl olarak ifade etmek daha uygun olur. Bununiçin metabolik güç (M ) ve eylemde kaybolan güç (L ) ile harcanan güç (P ) aras›n-daki iliflki;

M = P + L 2.5

olarak tan›mlan›r. Bu durumda yap›lan eylemin ›s›l verimi (η);

η = P/M 2.6

ile tan›mlan›r. Bu durumda Eflitlik 2.5;

M (1- η ) = L 2.7

fleklinde de yaz›labilir. Bu eflitliklerden görüldü¤ü gibi, e¤er eylemin verimi bilini-yor ve o eyleme ait metabolik güç de belirlenebiliyorsa eylem için harcanan gücü,dolay›s›yla ifli belirlemek mümkün olur.


Metabolik ›s› katsay›s›:Eylem s›ras›ndaki metabolikenerjinin istirahat hâlindekimetabolik enerjiye oran›d›r.

Çizelge 2.3Baz› EylemlereKarfl›l›k Gelen MetKatsay›lar›

EYLEM met

Oturmak 1

Rahatça ayakta durmak 1,2

Lab. - mutfak gibi yerlerde ayakta durmak 1,6

Ev ifli yapmak veya makinede çal›flmak 2

5 km/h h›zla yürümek 3,4

Bahçeyle u¤raflmak 4

Spor yapmak 7

15 km/h h›zla koflmak 9,5

80 kg kütleli, 180 cm boyundaki bir bisikletçi 10 kg kütleli bisikletiyle 200 m’lik biryokuflu 10 dak’da t›rman›yor. Bu eylemdeki ›s› verimi % 20 olarak düflünülürse bi-sikletçinin bu eylemi için metabolik ›s› katsay›s› kaç met olur? (g = 10 m/s2 al›n›z).

Çözüm:Bisikletçiyle koflucunun birlikte a¤›rl›¤›;

(80 kg + 10 kg).10 m/s2 = 900 N

ve bu eylemde yap›lan ifl;

W = 900.200 = 180000 J.

oldu¤undan bu eylem için gereken güç;

P = W/t = 180000/10.60 = 300 watt

olarak elde edilir. Bu eylem için ›s› verimi % 20 oldu¤undan metabolik güç: M =P/η eflitli¤inden;

M = 300/0,2 = 1500 watt

olarak elde edilir. Eflitlik 2.4’ten bisikletçinin vücut yüzey alan› hesaplan›rsa;

AD = 0.202.m0,425 . h0,725 = 0.202.800,425 . 1,80,725 = 0,202.6,44.1,53 = 1,99 m2

bulunur. Böylece M/AD oran› hesaplan›rsa;

metabolik ›s› katsay›s› = 1500 W/1,99 m2 = 753,77 W/m2

olarak bulunur. 1 met = 58,2 W/m2 oldu¤undan;

metabolik ›s› katsay›s› = 753,77 W/m2 / 58,2 W/m2 = 12,95 met

olarak elde edilir.

Basketbol oynaman›n metabolik ›s› katsay›s› 8 met de¤erindedir. Bu eylem için ›s›l verimin% 25 oldu¤unu varsayarak, 210 cm. boyundaki 100 kg kütleli bir basketbolcunun 10 da-kika basketbol oynamas› durumunda harcayaca¤› ›s›l enerjisi kaç J olur?

ISIL KONFORUN ÖLÇÜLMES‹Bir ortamdaki ›s›l konfor seviyesinin tahminindeki basit yöntemlerden biri o orta-m› kullananlara veya paylaflanlara ortam›n ›s›l durumundan memnun olup olma-d›klar›n› sormakt›r. Is›l çevreden memnun olmayanlar›n yüzdesi belli bir seviyeninüzerindeyse harekete geçmek gerekir. Ortam›n ›s›l rahats›zl›k riski olup olmad›¤›-n› tan›mlamak için en basit yöntem bir anket uygulamakt›r. Anket uygularken yu-kar›da sözünü etti¤imiz ve ›s›l konforu belirleyen 6 temel faktörü de içine alacaksorular›n olmas› gerekir.


Ö R N E K

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

Anket sorular› içinde ortam s›cakl›¤›yla ilgili olarak;• Ortamdaki hava ›l›k ya da s›cak m› hissediliyor?• Ortamdaki s›cakl›k de¤iflkenlik gösteriyor mu?• Ortam s›cakl›¤› mevsimsel de¤iflmelere ba¤l› olarak çok de¤ifliklik gösteri-

yor mu?gibi sorular bulunabilir.

Ortalama ›fl›ma s›cakl›¤› için;• Ortamda ›s› yayan bir kaynak var m›?• Ortam do¤rudan veya yans›yan günefl ›fl›nlar›na maruz kal›yor mu?

gibi sorular sorulabilir.

Ba¤›l nem için;• Ortamda buhar üreten bir düzenek var m›?• Ortam d›fl hava koflullar›ndan kolayca etkileniyor mu?• Ortam› paylaflanlar havan›n çok kuru ya da çok rutubetli oldu¤undan flikâ-

yetçi mi?gibi sorular› yöneltmek mümkündür.

Ba¤›l hava h›z› ile ilgili olarak;• Ortama do¤rudan so¤uk ya da ›l›k hava girifli var m›?• Ortam› paylaflanlar›n ortamda cereyan oldu¤u yönünde flikâyetleri var m›?

sorular› sorulabilir.

Aktivite düzeyi ile ilgili olarak;• Ortam› paylaflanlar serin ya da so¤uk bir yerde, hareketsiz mi?• Ortamdaki çal›flma h›z›, ortam ›s›nd›kça art›yor mu?

sorular› sorulabilir.

Giysi türüyle ilgili olarak ise;• Ortam› paylaflanlar ›s›l koflullara göre giysi seçmekte serbest mi?• Ortam›n zehirli gazlar, kimyasallar, afl›r› ›s› gibi rahats›z edici etkilerine kar-

fl› özel giysiler kullan›l›yor mu?sorular›n›n ankete konulmas› düflünülebilir. Yukar›da sözünü etti¤imiz sorular›içeren bir anket uygulad›¤›n›zda verilen cevaplarda iki veya daha fazla evet ceva-b› varsa ortam›n ›s›l konfor aç›s›ndan risk tafl›d›¤› düflünülebilir. Uygulad›¤›n›z an-ket sonuçlar› ortamdan ›s›l rahats›zl›k olabilece¤ini gösteriyorsa, daha ayr›nt›l› birrisk de¤erlendirmesi yap›lmas› gerekir.

Is›l Konforun Hesaplanmas›Is›l konfor flartlar›n›n incelenmesinde kuramsal ve deneysel çal›flmalar bulunmak-tad›r. Bu çal›flmalar›n ço¤unda insan vücuduyla çevre aras›ndaki ›s› al›flverifli kla-sik ›s› transferi yöntemleriyle ele al›nd›¤›ndan ve insan›n fiziksel mekanizmas› içinde ampirik denklemler kullan›ld›¤›ndan birbirlerine benzer özelliklere rastlan›r.Kuramsal ›s›l konfor modelleri, insan vücuduyla çevre aras›ndaki enerji dengesinedayanan enerji denklemlerini temel alm›fllard›r. Bu modellerin dezavantaj› kullan›-lan ba¤›ms›z de¤iflkenlerin çok fazla olmas›d›r. Deneysel ›s›l konfor modelleri isegerek mankenler ve gerekse de insan gruplar› üzerinde yap›lan deneyler sonucuelde edilen verilerin istatistiksel de¤erlendirilmesi sonucu oluflturulan denklemleritemel alm›fllard›r. Bu modellerdeki denklemler, kuramsal ›s›l konfor modellerinde-ki denklemlere göre daha az say›da ba¤›ms›z de¤iflken içerdiklerinden kullan›mla-r› daha basittir.


Ampirik denklemler: Deneysonuçlar›na dayal› olarakelde edilen denklemlerdir.

Literatürde bulunan bafll›ca ›s›l konfor modelleri, Gagge ve Fanger ›s›l konformodelleridir. Gagge ›s›l konfor modeli denklemlerinin çözümü, Fanger ›s›l konformodeli denklemlerinin çözümüne göre daha karmafl›kt›r. Bu nedenle, Fanger ›s›lkonfor modeli daha yayg›n olarak kullan›lmaktad›r. Fanger modelinde vücudun›s›l dengede oldu¤u ve enerji depolanmas›n›n ihmal edilebilece¤i kabul edilmek-tedir. Fanger’e göre sürekli rejimde üretilen ›s›l enerji, çevreye olan ›s› kay›plar›naeflittir. Dolay›s›yla vücut s›cakl›¤› zamana göre de¤iflmez. Yayg›n olarak kullan›l-mas› nedeniyle burada Fanger modelinden bir miktar bahsetmek yerinde olacak-t›r. Fanger’in ›s›l konfor modelinde, ›s›l konfor yukar›da sözünü etti¤imiz dört çev-resel ve iki kiflisel faktörün bir fonksiyonudur:

• Ortam s›cakl›¤›, • Ortalama ›fl›ma s›cakl›¤›, • Ortam›n su buhar› bas›nc› ve • Havan›n ba¤›l h›z›

çevre koflullar›n›,• Metabolik enerji ve• Giysilerin ›s›l direnci

de kiflisel koflullar› içeren de¤iflkenlerdir. Fanger’in ›s›l konfor denklem setindenbelirlenen ortalama konfor (PMV ) de¤erleri hesaplan›r. ‹deal koflul PMV ’nin s›f›rolmas›d›r. Fanger taraf›ndan verilen PMV eflitli¤i afla¤›da verilen niceliklere ba¤l›de¤iflkenleri içerir:

• Giysi ile ilgili olarak: - Icl = Giysi yal›t›m katsay›s›- fcr = Giysili ve ç›plak yüzey alanlar› aras›ndaki oran

• Aktivite ile ilgili:- H = Metabolik ›s› üretimi (W/m2) - M = Metabolik enerji (W/m2)

• Çevresel De¤iflkenler:- Ta = Ortam s›cakl›¤› (°C) - Tr = Ortalama ›fl›ma s›cakl›¤› (°C) - v = Havan›n ba¤›l h›z› (m/s) - Pa = Ortam›n su buhar bas›nc› (mb)

Bu de¤iflkenler kullan›ld›¤›nda Fanger’in PMV eflitli¤i;

PMV = 4 + (0.303 e–0.036H + 0.0275) . {6.57 + 0.46H + 0.31Pa + 0.0017HPa

+ 0.0014HTa – 4.13 fcl (1 + 0.01dT) (Tcl – Tr) – hc fcl (Tcl – Ta)}

2.8

fleklinde ifade edilir. Bu ifadedeki giysi yüzey s›cakl›¤› (Tcl) afla¤›daki flekildeverilir:

Tcl = 35.7 – 0.0275H + 0.155Iclo {H – 0.31(57.4 – 0.07H – Pa) – 0.42 (H – 58)

– 0.0017M (58.7 – Pa) – 0.0014M (34 – T)}.

2.9


PMV: ‹ngilizce PredictedMean Vote kelimelerinin baflharfleridir ve belirlenenortalama konfor olarakbilinir.

Ifl›ma ›s›s› transfer sabiti (hc) ise;

hc = 2,4 (Tcl – Ta)0.25 v ≤ m/s için, 2.10a

hc = 12,1:v v ≥ m/s için 2.10b

olarak al›n›r. Eflitlikteki dT ise;

dT = Tr – 22 2.11

de¤erine sahiptir. Bir kiflinin ter veya su nedeniyle derisinin ›slak olmas› onun konforunu olum-

suz yönde etkiler. Fanger bu eflitli¤i türetirken bu gibi durumlar› dikkate almaya-rak eflitli¤i sadece ›slak olmayan deri için türetmifltir. Bu da Fanger eflitli¤ininolumsuz yönü olarak ortaya ç›kar.

Fanger eflitli¤i ile kiflinin bulundu¤u ortam› çok s›cak, s›cak, ›l›k, nötr, serin, so-¤uk veya çok so¤uk olarak hissetti¤ini belirleyebiliriz. ASHRAE Standart 55’e gö-re PMV de¤erleri, bu durumlar için afla¤›daki Çizelge 2.4’te verilmifltir. Ayn› stan-dartlarda ›s›l konfor koflullar›n›n ne olmas› gerekti¤i de belirtilmifltir. Bununla ilgi-li bilgiler de Çizelge 2.5’te verilmifltir:

ISIL KONFORUN KONTROLÜIs›l konforun kontrol edilmesi için birçok yol vard›r. Bunlardan baz›lar›n› flöyleces›ralayabiliriz:

Yönetimsel Kontrol: Yönetime iliflkin kontroller çal›flma saatlerinin, fleklininve dinlenme saatlerinin planlanmas› ve yeniden programlanmas›n› içerir. Örne¤in‚s›cak iflleri günün so¤uk saatlerine almak veya yüksek s›cakl›klarda çal›flman›nolumsuz etkilerinden kaç›nmak için çal›flanlara esnek saatler vermek gibi. Yöne-timsel kontroller genelde k›sa erimli, do¤as› gere¤i geçici ve ayr›ca uzun erimli


ASHRAE Standard 55:‹nsanlar taraf›ndankullan›lan ›s›l çevrekoflullar›n› belirleyende¤erlerin de bulundu¤u birrehberdir.

Çizelge 2.4ASHRAE 55Standartlar›na GöreIs›l Alg›lama PMVDe¤erleri

Çizelge 2.5ASHRAE 55Standartlar›na GöreIs›l Konfor Koflullar›

MEVS‹M OPT‹MUMSICAKLIKa

KABULED‹LEB‹L‹RSICAKLIKARALI⁄I

D‹⁄ER PMV DE⁄‹fiKENLER‹ ‹Ç‹N

VARSAYIMLAR

K›fl 22°C 20-23°C Ba¤›l nem: 50%

Ba¤›l h›z: < 0.15 m/s

Ortalama ›fl›ma s›cakl›¤›: ortam s›cakl›¤›na eflit

Metabolik oran: 1.2 met Giysi ›s› yal›t›m: 0.9 clo

Yaz 24.5°C 23-26°C Ba¤›l nem: 50%

Ba¤›l h›z: < 0.15 m/s

Ortalama ›fl›ma s›cakl›¤›: ortam s›cakl›¤›na eflit

Metabolik oran: 1.2 met

Giysi ›s› yal›t›m: 0.5 clo

–3 –2 –1 0 1 2 3

çok so¤uk so¤uk serin Nötr ›l›k s›cak çok s›cak

mühendislik kontrollerinden daha pahal› ve daha az maliyet düflürücü olarak ka-bul edilmektedir.

Mühendislik Kontrolleri: Mühendisli¤e yönelik kontroller tehlikenin azalt›l-mas› veya ortadan kald›r›lmas› için ilk seçenek olmal›d›r. Mühendislik kontrolleri-nin bafllang›ç maliyeti yüksek görünmesine ra¤men uygulamalar›n üretimi art›rmas›ve aksama süresini azaltmas›, ifle gelmemeyi azalt›p çal›flanlar›n motivasyonunuyükseltmesi gibi sonuçlar› bu olumsuzlu¤u en aza indirmektedir. Is›l konforunkontrolüyle ilgili pratik çözümlerden biri de farkl› çözüm önerilerini iflveren, çal›-flan ve onlar›n temsilcilerine dan›flmakt›r.

Is›tma: S›cak hava kullan›lan ›s›tma sistemleri, s›cak su ve radyatör kullan›lanmerkezî sistemler, elektrikli ›s›tma sistemleri, klimal› sistemler, yerden ›s›tmal› sis-temler, üflemeli ›s›tma sistemleri gibi çeflitli ›s›tma sistemleri kullan›labilir. Bu sis-temlerin hepsi de faydal› olabilir. Fakat bunlardan hangisinin enerji tasarrufu aç›-s›ndan ve çal›flanlar›n memnuniyetini sa¤layacak ilaveten düflük maliyetli oldu¤u-na karar vermek gerekir.

Havaland›rma: Havaland›rma için de çok ve çeflitli yötemler vard›r. Küçük ki-flisel fanlar kullan›labilece¤i gibi büyük fanlarla da havaland›rma yap›labilir. Fakatbüyük fanlar kullan›ld›¤›nda baz› çal›flanlar›n üst solunum yolu rahats›zl›¤› yaflamaolas›l›¤› ortaya ç›kar. Havaland›rman›n ne flekilde yap›l›rsa yap›ls›n ›s›l konforakatk›s› çok azd›r.

‹klimlendirme: ‹klimlendirme için klima sistemi kullan›l›r. Bu sistemler baz›üniteler için düflünülebilece¤i gibi, tüm çal›flma yeri için merkezî olarak da düflü-nülebilir. Yaln›z klima sistemi kurulurken rutubeti de kontrol eden bir sistemin ku-rulmas› daha uygun olur. Böylece baz› bakteri türlerinin üremesi sonucu salg›nhastal›k oluflma riski ortadan kalkm›fl olur.

Is›l Yal›t›m: Is› yal›t›m› için stropor, cam yünü, tafl yünü gibi birçok malzemekullanmak mümkündür. Bu malzemelerle duvarlar, tavan ve tabanda yap›lan yal›-t›m k›fl›n ›s›n›n d›flar› kaçmas›n› yaz›n ise s›ca¤›n içeri girmesini azalt›r. Bu ifllem içve d›fl mekân s›cakl›klar› aras›nda büyük farklar olan bölgeler için uygundur.

Kapsaml› Kontrol YöntemleriKullan›labilecek baz› kapsaml› kontrol yöntemi vard›r. Bunlar;

• Is› kaynaklar›n›n kontrolü, • Çevre koflullar›n›n kontrolü, • So¤uk veya s›cak ›s› kaynaklar›yla çal›flanlar›n ayr›lmas›,• Çal›flma koflul ve zamanlar›n›n kontrolü,• Gerekiyorsa ifl elbiselerinin kontrolü,• Çal›flanlar›n davran›flsal uyumlar›na izin vermek,• Çal›flanlar› korumak ve çal›flanlar› izlemek

olarak s›ralanabilir.

ISIL KONFOR ‹Ç‹N ‹fiVEREN‹N YAPMASI GEREKENLERBir çal›flma ortam›n›n ›s›l konfor aç›s›ndan kötü olmas›, çal›flanlar›n sa¤l›¤› ve mut-lulu¤u bak›m›ndan oldukça önemlidir. Birçok ifl yerinde ›s›l konforun bozulmas›plans›z ve aniden ortaya ç›kabilir. Örne¤in ›s›tma veya havaland›rma sistemindebirdenbire oluflan ar›zalar gibi. Böyle bir ar›za çal›flanlar›n ›s›l konfordan rahats›zolmalar› sonucunu do¤urur. ‹flverenin en baflta yapmas› gereken, ›s›l konforun bo-zulma riskini en aza indirmektir. E¤er çal›flma yerinde ›s›l konfor bozulmuflsa aci-


len bir ›s›l konfor gelifltirme program› haz›rlay›p uygulamaya geçmek gerekir. Is›lkonforun risk de¤erlendirmesini yapt›ktan sonra verileri analiz edip ç›kan sonuç-lar› yorumlamak ve yukar›da sözünü etti¤imiz kontrollerden gerekli olanlar› gecik-meden yapmak yerinde olur. Is›l koflullar›n gözlenmesi ve mümkün durumlardakaydedilmesi gerekir. Çal›flanlar›n sa¤l›k sorunlar›yla yak›ndan ilgilenmek ve ge-rekli önlemleri almak yerinde olur. Is›l konforu yeniden sa¤lamak için ifl yerininçal›flma düzenini risk alt›na almayacak bütün uygulamalar› yapmak gerekir. Çal›fl-ma al›flkanl›klar›n› ve yap›lan uygulamalar› yeniden ele almak, gerekiyorsa de¤ifl-tirmek mümkündür.

E¤er çal›flanlar kendilerini çok s›cak bir ortamda hissediyorlarsa;• S›cak tesisat veya borular› yal›t›m malzemesiyle kaplamak,• Klima sistemi kurmak,• Vantilatör veya fanl› sistemleri faaliyete geçirmek,• Camlar› açmalar›n› sa¤lamak,• Çal›flanlar›n do¤rudan günefl ›fl›nlar›na maruz kalmalar›n› engellemek,• Çal›flma yerlerini günefl ›fl›nlar›ndan do¤rudan etkilenmeyecek yerlere

nakletmek,• So¤uk su temini,• Dönüflümlü görevlendirme,• Esnek çal›flma saatleri uygulamak,• Çal›flanlar›n serinlemesi için ek dinlenme süreleri vermek,• Çal›flanlar›n giysi seçiminde serbestlik sa¤lamak

gibi uygulamalar› devreye sokmak mümkündür.

Çal›flanlar›n kendilerini çok so¤uk bir ortamda hissetmeleri durumunda ise;• ‹fl yerini tafl›nabilir ›s›t›c›larla ›s›tmak,• Mümkün oldu¤unca so¤uk çal›flma alanlar›n› azaltmak,• Hava cereyan›n› önlemek,• E¤er çal›flanlar uzun süre so¤uk zemin üzerinde ayakta duruyorsa zemini

yal›t›m malzemesiyle kaplamak veya çal›flanlara özel ayakkab›lar temin et-mek,

• So¤uktan koruyan giysiler giymelerini sa¤lamak,• Çal›flma saatlerini esnetmek veya dönüflümlü hâle getirmek,• Çal›flanlar›n s›cak içecekler içmesi veya s›cak alanlarda ›s›nmas› için izin

vermekgibi uygulamalar› gerçeklefltirmek mümkündür.

Bu uygulamalara ilaveten e¤er ifl yeri zehirli veya kimyasal gaz veya s›v›lar›nüretildi¤i veya kullan›ld›¤› bir ortamsa çal›flanlar için bu koflullardan etkilenmeleri-ni önleyecek özel giysilerin temin edilip kullan›mlar›na sunulmas› da oldukçaönemlidir.

ISIL KONFOR ‹Ç‹N ÇALIfiANLARIN YAPMASI GEREKENLERfiimdiye kadar anlat›lanlar çal›flanlar›n veya söz konusu iç veya d›fl mekân› kulla-nanlar›n bulunduklar› yerin ›s›l konfor koflullar›ndan memnuniyetlerini sa¤lamakiçin yap›lmas› gerekenleri içermekteydi. Bu son k›s›mda ise çal›flanlar›n veya sözkonusu iç veya d›fl mekân› kullananlar›n neler yapmas› gerekti¤ini ifade etmeyeçal›flaca¤›z. Öncelikle kiflilerin yapmas› gereken e¤er bulundu¤u ortam›n ›s›l kon-for koflullar› kendisini rahats›z ediyorsa bunu ilgili kiflilere söylemek olmal›d›r. Bu


flikâyette bulunurken bulunulan ortam›n sizin d›fl›n›zdaki kiflilerce de paylafl›ld›¤›-n› ve sizin memnuniyetsizli¤inizin baflkalar› taraf›ndan ayn› flekilde alg›lanmayabi-lece¤ini de göz ard› etmemek gerekir. Bu nedenle afla¤›da sözünü edece¤imiz ön-lemleri ancak ifl yerinizin müsaadesi oran›nda yapabilece¤inizi akl›n›zdan ç›karma-y›n. E¤er çal›flma ortam›n›z sizi ›s›l konfor aç›s›ndan tatmin etmiyorsa kiflisel ola-rak afla¤›daki önlemleri alabilirsiniz:

• Giysilerinizi s›cak oluyorsa hafifletir, so¤uk oluyorsa kal›nlaflt›rabilirsiniz.• Hava ak›fl›n› art›rmak için vantilatör kullanabilirsiniz.• E¤er çal›flt›¤›n›z yere do¤rudan gelen günefl ›fl›nlar›ndan rahats›z oluyorsa-

n›z perde veya cam› filmle kaplama yöntemlerinden birini kullanabilirsiniz.• Ortam›n durumuna göre so¤uk/s›cak içecek tercihi yapabilirsiniz.• Mümkünse çal›flma yerinizi güneflli veya s›cak ›s› kayna¤›ndan uza¤a götü-

rebilirsiniz.• Mesai aralar›ndaki dinlenme saatlerinizi s›caksa so¤uk, so¤uksa s›cak ortam-

larda geçirebilirsiniz.Bu önlemlerin d›fl›nda ifl yeri yetkilileriyle görüflerek bir önceki k›s›mda belirt-

ti¤imiz önlemleri almalar› iste¤inde bulunabilirsiniz. Sizin memnun olmad›¤›n›z ›s›lkonfor koflullar›n›n baflkalar›n› memnun edebilece¤ini unutmay›n›z.



Is›l konforu tan›mlamak.

Is›l konfor bir kiflinin bulundu¤u ortam›n ›s›lkonfor koflullar›ndan memnun oldu¤unu hisset-mesidir.

Is›l konforun hangi de¤iflkenlere ba¤l› oldu¤unu

ifade etmek.

Is›l konfor dördü çevresel ikisi kiflisel olmak üze-re alt› de¤iflkene ba¤l›d›r. Çevresel de¤iflkenler;ortam s›cakl›¤›, ortalama ›fl›ma s›cakl›¤›, ortam›nba¤›l nemi ve havan›n ba¤›l h›z›d›r. Kiflisel de¤ifl-kenler ise; giysi türü ve aktivite düzeyidir.

Is›l konforun ölçülebilmesiyle ilgili bilgileri tek-

rarlamak.

Is›l konforun ölçülebilmesi için önce, söz konu-su ortam› kullananlar›n görüfllerini saptamak içinbir anket uygulanmas› yerinde olur. E¤er anket,ortam›n ›s›l konfor aç›s›ndan kiflileri memnun et-medi¤i sonucunu verirse ve memnun etmedi¤iuygulamalar kolayca tespit edilebiliyorsa bu uy-gulamalar›n düzeltilmesine gidilmelidir.E¤er da-ha karmafl›k bir durum söz konusuysa Fangeryöntemi gibi yöntemlerden yararlanarak ›s›l kon-for memnuniyeti saptanmal›d›r.

Is›l konforun nas›l kontrol edilebilece¤ini betim-

lemek.

Is›l konforun kontrolü için birçok yol vard›r. Bun-lardan belli bafll› olanlar›; yönetimsel kontroller,mühendislik kontrolleri, ›s›tma, havaland›rma,iklimlendirme, ›s›l yal›t›m ve kapsaml› kontrolölçümleridir.

Is›l konfor için iflverenlerin neler yapmas› gerek-

ti¤ini aç›klamak.

Is›l konforun sa¤lanmas› için iflverenlerin yap-mas› gerekenlerin bafl›nda çal›flanlar›ndan gelenflikâyetleri dikkate al›p öncelikle kolayca yap›la-bilecekleri hayata geçirmek, daha karmafl›k du-rumlar için ise profesyonel bir destek almakt›r.

Is›l konfor için çal›flanlar›n neler yapabilece¤ini

de¤erlendirmek.

E¤er bir kifli bulundu¤u veya çal›flt›¤› ortam›n ›s›lkonfor koflullar›ndan rahats›zsa öncelikle kendigiyim durumunu, ortamda kulland›¤› yeri de¤ifl-tirmeyi ve buna benzer önlemleri almal›d›r. E¤erbu kiflisel önlemler yetersiz kal›yorsa ilgililerebaflvuruda bulunulmal›d›r. Bu baflvuruyu yapar-ken kiflinin bulundu¤u ortam› kendisinden bafl-ka kiflilerin de kulland›¤›n› göz ard› etmemesigerekir. Kiflinin memnun olmad›¤› ortam, di¤erbirçok kiflinin memnun oldu¤u bir ortam olabilir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç

6NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi ›s›l konforun kiflisel faktör-lerinden biridir?

a. Ortam s›cakl›¤› b. Ortalama ›fl›ma s›cakl›¤› c. Ba¤›l nem d. Aktivite düzeyi e. Ba¤›l h›z

2. Havan›n ba¤›l h›z› hangi de¤ere eflit veya daha bü-yük olursa ›s›l konfor aç›s›ndan ortam olumsuz olmayabafllar?

a. 0.023 m/s

b. 0,232 m/s

c. 0,323 m/s

d. 2,32 m/s

e. 3,23 m/s

3. Metabolik ›s› katsay›s› afla¤›dakilerden hangisiyleverilir?

a. clo b. cal c. Km2/W d. met.W e. met

4. Külot, k›sa kollu gömlek, yazl›k pantolon, çorap veayakkab› giymifl bir kifli için ›s› yal›t›m de¤eri afla¤›da-kilerden hangisidir?

a. 0,460b. 0,540 c. 0,545 d. 0,550 e. 0,555

5. 210 cm boyunda ve 100 kg kütleli bir basketbolcu-nun vücut yüzey alan› kaç m2’dir?

a. 0,079 b. 0,275 c. 1,361 d. 1,712 e. 2,445

6. 15 m/s h›zla koflma eylemi 9,5 met de¤erindedir. Bueylem kaç W/m2 de¤erindedir?

a. 6,13 b. 55,29 c. 58,2 d. 552,9 e. 582

7. Metabolik ›s› katsay›s› 9,5 met olan bir eylemi yapan1,92 m boyundaki bir sporcunun metabolik gücü kaçW’t›r?

a. 107,36 b. 111,74 c. 287,97 d. 290,89 e. 298,46

8. Afla¤›dakilerden hangisi Fanger’in PMV için türetti¤ieflitlikte kullan›lmam›flt›r?

a. Giysili ve ç›plak vücut yüzey alanlar› aras›ndakioran

b. Kiflinin terleme katsay›s›c. Metabolik enerjid. Ortam›n su buhar› bas›nc›e. Ortamdaki ortalama ›fl›ma s›cakl›¤›

9. ASHRAE taraf›ndan oluflturulan standartlara görePMV de¤erleri için alt ve üst s›n›rlar afla¤›dakilerdenhangisinde do¤ru olarak verilmifltir?

a. -3; +3 b. -3; +2 c. -2; +2 d. -2; +3 e. 0; +3

10. Afla¤›dakilerden hangisi ifl yerinin ›s›l ortam›n› sa¤-lamak için iflverenin sorumlulu¤unda de¤ildir?

a. S›cak tesisat veya borular› yal›tmakb. Çal›flanlar›n giysi seçimine izin vermekc. Çal›flma saatlerini yeniden düzenlemekd. Çal›flma mekânlar›n› günefl ›fl›nlar›ndan etkilen-

meyecek yere tafl›make. S›cak çal›flma ortam›n›n serinlemesi için pence-

releri açmak



‹klimlendirme‹klimlendirme terimi ço¤unlukla so¤utma ve iç hava-

n›n ›s› konforu için neminin al›nmas›, ço¤unlukla so-

¤utma yap›larak, ifllemlerine atfedilir. Daha genifl bir

anlamda, terim HVAC, ›s›tma, so¤utma ve havaland›r-

ma veya havan›n durumunu iyilefltirmek için dezenfek-

siyon ifllemleri için de kullan›l›r. Bir klima (AC veya

Kuzey Amerika ‹ngilizcesinde A/C, ‹ngiliz ve Avustral-

ya ‹ngilizcesinde aircon) bir so¤utma çevrimi kullana-

rak, ço¤unlukla binalardaki ve tafl›ma araçlar›ndaki

konfor için ortamdaki ›s›y› çeken, bir ayg›t, bir sistem

veya bir mekanizmad›r.

‹klimlendirmenin konseptinin Antik Roma’da uygulan-

d›¤› bilinmektedir, burada sukemerinden gelen su belli

evleri so¤utmak için duvarlar›nda dolaflmaktad›r. Ben-

zer teknikler orta ça¤da ‹ran’da sarn›çlar ve rüzgâr ku-

leleriyle, s›cak sezonda binalar› so¤utmak için kullan›l-

m›flt›r. Modern iklimlendirme 19. yy.’da kimya’daki iler-

lemelerle ortaya ç›kt› ve ilk büyük ölçekli elektrikli kli-

ma 1902’de Willis Haviland Carrier taraf›ndan icat edil-

di ve kullan›ld›.

‹klimlendirme sa¤lamak için ›s›y› makineleri kullanarak

tafl›mak görece modern bir icatt›r, binalar› so¤utmak ise

de¤ildir. Antik Romal›lar›n belirli evleri so¤utmak için

sukemerinden gelen suyu o evlerin duvarlar›nda dolafl-

t›rd›¤› bilinmektedir. Bu flekilde suyun kullan›m› paha-

l› oldu¤u için, sadece zengin kifliler böyle bir lüksü kar-

fl›layabiliyorlard›.

Orta ça¤ ‹ran’› ise sarn›çlarla ve rüzgar kuleleriyle s›cak

mevsimde so¤utulan binalar vard›: sarn›çlar (merkezî

bir avluda bulunan genifl havuzlar, yer alt› tanklar› de-

¤il) ya¤mur suyunu toplard›; rüzgar kuleleri rüzgara

karfl› pencerelere ve hava ak›fl›n› binan›n alt›na yönlen-

dirmek için dâhili pervanelere sahipti, genellikle sarn›-

c›n üzerine ve rüzgar so¤utma kulesine do¤ru yönlen-

dirirler. Sarn›çtaki su buharlaflarak binan›n içindeki ha-

vay› so¤uturdu.

1820’de, ‹ngiliz bilim adam› ve mucidi Michael Faraday

s›k›flt›r›lan ve s›v›laflt›r›lan amonya¤›n, buharlaflabildi-

¤inde, havay› so¤uttu¤unu keflfetti. 1842’de, Florida’l›

Doktor John Gorrie buz üretmek için ki bu buzlar› Apa-

lachicola’daki hastanesindeki havay› so¤utmak için kul-

lan›yordu, kompresör teknolojisini kulland›. Buz yapan

makinesini sonunda binalar›n s›cakl›klar›n› ayarlamak

için kullanmay› umuyordu. Tüm flehri so¤utan merkezî

bir sistemi dahi düflünüyordu. Prototipinde kaçak ol-

mas›na ve düzgün çal›flmamas›na ra¤men, Gorrie buz

yapan makinesi için patenti 1851’de ald›. Hemen ard›n-

dan bafl finansal destekçisi ölünce baflar› umutlar› yok

oldu, Gorrie makineyi gelifltirmek için ihtiyaç duydu¤u

paray› alamad›. Biyografi yazar›na göre (Vivian M.

Scherlok) “Buz Kral›” Frederick Tudor’u, kendi baflar›-

s›zl›¤›ndan dolay› suçluyordu, çünkü Tudor’un kendi

icad›na karfl› bir kampanya yürüttü¤ünden flüpheleni-

yordu. Dr.Gorrie 1855’de fakirlik içinde öldü ve iklim-

lendirme fikri 50 y›ll›¤›na ortadan kayboldu.

‹klimlendirmenin ilk ticari uygulamalar› kiflisel rahatl›k-

tan çok endüstriyel ifllemlerde kullan›ld›. 1902’de ilk

modern elektrikli klima Willis Haviland Carrier taraf›n-

dan icat edildi. Bir bas›m fabrikas›ndaki ifllem kontro-

lünü gelifltirmek için tasarlanan icad› sadece s›cakl›¤›

kontrol etmekle kalm›yor ayn› zamanda nemide kon-

trol ediyordu. Düflük ›s› ve nem uygun kâ¤›t ölçülerini

yakalamay› ve mürekkep hizalamas›n› sa¤layacakt›. Da-

ha sonra Carrier’in teknolojisi, iflyerlerindeki verimlili¤i

art›rmak için kullan›ld› ve Carrier flirketi artan talebe

uymak için flekillendi. Zaman geçtikçe iklimlendirme

ev ve araçlarda rahatl›¤› art›rmak için kullan›l›r hâle

geldi.1950’lerde konutlara olan sat›fllar ani bir flekilde

artt›.

1906’da, Amerika’l› Stuart W. Cramer, dokuma fabrika-

s›ndaki havaya nem eklemek için yeni yollar keflfedi-

yordu. Cramer “air conditioning,” terimini ayn› y›l yap-

t›¤› patent talibinde “water conditioning”in (tekstil iflle-

rini kolaylaflt›ran bir proses) bir analo¤u olarak ilk kez

kulland›. Nem ile havaland›rmay› birlefltirerek ortam›

de¤ifltirdi ve tekstil fabrikalar›nda çok önemli olan ne-

mi kontrol ederek fabrikan›n içindeki havay› de¤ifltirdi.

Willis Carrier terimi kabullendi ve bunu kendi flirketi-

nin isminde kulland›. Havadaki suyun, so¤utma etkisi

yaratmak için, buharlaflt›r›lmas›na buharlaflt›rmal› so-

¤utma denir.

‹lk klimalar ve buzdolaplar› amonyak, metil klorid, ve

propan gibi, kaçak durumunda ölümcül kazalara se-

bep olabilecek, zehirli ve yan›c› gazlar› kullan›yorlard›.

Thomas Midgley, Jr. 1928’de ilk kloroflorokarbon gaz›

olan Freon’u yaratt›. Bu so¤utkan insan lar için daha

güvenliydi fakat daha sonra ozon tabakas›na zararl› ol-

du¤u anlafl›ld›. “Freon” ise tüm kloroflorokarbonlar

(CFC ), hidrojenli kloroflorokarbonlar (HCFC ) veya hid-

roflorokarbonlar için kullan›lan, Dupont’a ait bir ticari

isimdir, her birinin ismi moleküler kompozisyonlar›n›

Okuma Parças›


anlatan bir say›ya sahiptir (R-11, R-12, R-22, R-134).

Do¤rudan genifllemeli so¤utmada en çok kullan›lan ka-

r›fl›m ise R-22 diye bilinen bir HCFC ’dir. Bunun yeni

ekipmanlardaki kullan›m› 2010 y›l›na kadar yavafl ya-

vafl azalacak ve 2020 y›l›na kadar tamamen bitecektir.

R-11 ve R-12 Amerika’da art›k üretilmemekte, bunu sa-

t›n alman›n tek yolu ise di¤er iklimlendirme sistemle-

rinden elde edilmifl, temizlenmifl ve saflaflt›r›lm›fl gazla-

r› almakt›r. Birçok ozona zarar vermeyen so¤utkanlar

alternatif olarak gelifltirilmifltir. “Puron” marka ad›yla

bilinen R-410A’da bunlara dâhildir.‹klimlendirme teknolojilerinde yenilikler, özellikle ener-ji verimlili¤ini art›rma ve iç mekân hava kalitesini art›r-ma konusunda, devam etmektedir.

Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0klimlen-dirme sitesi.

1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Is›l Konfor ‹çin ÇevreFaktörleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Havan›n Ba¤›l H›z›”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Metabolik Enerji” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Giysi Türü” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Metabolik Enerji” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Metabolik Enerji” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Metabolik Enerji” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

8. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Is›l Konforun Ölçülmesi”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Is›l Konforun Ölçülmesi”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Is›l Konfor ‹çin ‹flvereninYapmas› Gerekenler” konusunu yenidengözden geçiriniz.



S›ra Sizde 1

Hay›r. Günefl ›fl›nlar›n›n do¤rudan içeriye girmesini en-gellemek için de yararl›d›r.

S›ra Sizde 2

Kuzey rüzgârlar› so¤uk hava getirir. Bu nedenle poy-raz, karayel gibi kuzeyden gelen rüzgârlar, havan›n da-ha so¤uk olmas›na neden olur.

S›ra Sizde 3

Rüzgâr›n esifl yönüne göre örne¤in lodos eserse s›cak,poyraz eserse so¤uk hissederiz. Ayr›ca havan›n ba¤›lnemi yüksek olunca so¤u¤u daha so¤uk, s›ca¤› ise da-ha s›cak hissederiz. Dolay›s›yla hissedilen s›cakl›kla buetkilerin dikkate al›nmas› gerekti¤i anlat›l›r.

S›ra Sizde 4

Çizelge 2.2’den k›sa kollu tiflört için 0,09, külot için0,02, yazl›k pantolon için 0,26, çorap için 0,02 ve ayak-kab› için 0,02 de¤erlerini al›p toplarsak;

buluruz. Bunu Eflitlik 2.2’de yerine koydu¤umuzda;

bulunur.

S›ra Sizde 5

Metabolik ›s› katsay›s› basketbol oynamak için 8 metoldu¤una göre bu 8.58,2 = 465,6 W/m2 de¤erine eflittir.Bu de¤er M/AD olarak ifade edilir. 100 kg kütleli ve 210cm boyundaki bir kifli için vücut yüzey alan› Du Boiseflitli¤inden;

AD = 0,202.m0,425 . h0,725 m2 = 0,202 1000.425 . 2,10,725

= 2,45 m2

bulunur. Buradan;

M = 465,6 . 2,25 = 1140,72 W

elde edilir. Verim % 25 oldu¤undan;

P = M. η = 1140,72 . 0,25 = 285,18 W

elde edilir. P = W/t eflitli¤inden;

W = P.t = 285,18 . 60.10 = 171108 J

olarak enerji bulunur.

Jones, W.P. (2001). Air Conditioning Engineering.

Butterworth-Heinemann.Sugerman, S. (2008). HVAC Fundamentals. Maintenance

Resources.ergo.human.cornell.edu/studentdownloads/DEA3500

notes/Thermal/thcomnotes2.html 03.01.2010 tari-hinde al›nm›flt›r.

www.hse.gov.uk/temperature/thermal/index.htm03.01.2010 tarihinde al›nm›flt›r.

www.nascoinc.com/standards/breathable/PO%20Fan-ger%20Thermal%20Comfort.pdf 03.01.2010 tarihin-de al›nm›flt›r.

I Iclo cluii

= + = 0 835 0 161 0 50. . .∑ clo

Icluii

∑ = + + + + = 0 09 0 02 0 26 0 02 0 02 0, , , , , ,441

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Yararlan›lan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Is›l transfer yöntemlerini betimleyebilecek,Binalarda ›s› kayb›n›n azalt›lmas› için yal›t›m yöntemlerini belirleyebilecek,Yürürlükteki yal›t›m ile ilgili mevzuatlar› aç›klayabilecek bilgi ve becerileriedinmifl olacaks›n›z.


• Termal enerji• S›cakl›k• Is›

• Is› transferi• Radyasyon enerjisi• Yal›t›m

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNN

Enerji Tasarrufu

• TERMAL ENERJ‹, ISI VE SICAKLIK• ISIL TRANSFER YÖNTEMLER‹• B‹NALARDA ISI KAYBININ

AZALTILMASI ‹Ç‹N YALITIM• YALITIM ‹LE ‹LG‹L‹ YÜRÜRLÜKTEK‹

MEVZUATLAR

3ENERJ‹ TASARRUFU

Binalarda EnerjiTasarrufu ve Yal›t›m

TERMAL ENERJ‹, ISI VE SICAKLIKGünlük hayat›m›zda s›k s›k kulland›¤›m›z ›s› ve s›cakl›k kavramlar› birbirleriyleçok yak›n iliflkili olmas›na ra¤men fiziksel anlamlar› bak›m›ndan oldukça farkl›d›r.Is›, iki cisim (veya sistem) aras›nda, sahip olduklar› s›cakl›k farkl› nedeniyle birin-den di¤erine aktar›lan enerjidir. S›cakl›k ise bir maddenin moleküllerinin dönme,titreflim ve öteleme kinetik enerjilerinin bir ölçüsüdür. S›cakl›¤› artan bir cisminmoleküllerinin termal (›s›l) enerjisi diye isimlendirdi¤imiz dönme, titreflim ve öte-leme kinetik enerjisi artar. Is› transferi sadece s›cak cisimden so¤uk cisme do¤ru-dur. Is›, termal enerji ve s›cakl›k aras›ndaki fark› daha da belirgin hâle getirmekiçin bir örnek verelim:

Is› transferi sadece s›cak cisimden so¤uk cisme do¤rudur.

Ekmek k›zartma makinesinden ç›kan s›cak bir dilim ekme¤i inceleyelim. Bu ek-me¤i iki eflit parçaya bölüp parçalar› birbirinden uzaklaflt›ral›m. Yar›m dilim ek-meklerden birini inceledi¤imizde hâlâ makineden ç›kt›¤› s›cakl›kta oldu¤unu gö-rürüz. Hâlbuki bu yar›m dilim ekme¤in termal enerjisi bütün dilim ekme¤in termalenerjisinin yar›s›d›r ve daha so¤uk bir baflka cisme (örne¤in elimize) verebilece¤i›s› da bütün dilim ekme¤in verebilece¤i ›s›n›n yar›s›d›r.

Herhangi bir s›cakl›k ölçümünde kullan›lan ölçüm yöntemi, s›cakl›¤› ölçüleceksistemin özelliklerine yak›ndan ba¤l›d›r. Bir baflka deyiflle, sistemin sahip oldu¤udurum ölçme yöntemini farkl›laflt›r›r. Pratikte, s›cakl›¤a ba¤l›;

• Bas›nç ve hacim de¤iflimlerinden yararlan›larak yap›lan gaz termometreler,• Ses h›z›n›n de¤ifliminden yararlan›larak yap›lan akustik termometreler, • Metallerin elektriksel iletkenli¤inin de¤ifliminden yararlan›larak yap›lan di-

renç termometreler, • ‹letkenlerin üzerinde meydana gelen ak›mdan yararlan›larak yap›lan termo-

elektrik çift termometreler,• Kat›n›n boyca uzama ve k›s›lmas›ndan yararlan›larak yap›lan termometreler,• Çok yak›ndan tan›d›¤›m›z s›cakl›kla hacim genleflmesine dayanan c›val› ve-

ya alkollü termometreler kullan›l›r. S›cakl›¤› ölçmede kullan›lan termometreler Celsius (veya santigrat) (°C), Fah-

renheit (°F) ve Kelvin (K) ölçekleri olarak tan›mlanan ölçekleri kullan›rlar. Bu öl-çekler termal enerjisini bulundu¤u ortama uygun de¤iflmeyen sistemlere göre ön-

Binalarda Enerji Tasarrufu ve Yal›t›m

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Is›, farkl› s›cakl›ktaki ikicisim aras›ndaki enerjitransferidir.

görülmüfltür. Santigrat ölçe¤i 0 °C noktas›n› buz-su kar›fl›m›m›n s›cakl›¤›n› (suyundonma s›cakl›¤›), 100 °C noktas›n› ise su-su buhar› kar›fl›m›n›n s›cakl›¤›n› (suyunbuharlaflma s›cakl›¤›) kabul eder. Elde edilen bu referans noktalar› aras› 100 eflitparçaya bölünüp ölçeklendirilir. Fahrenheit ölçe¤inde buz-su kar›fl›m›m›n s›cakl›-¤›n› 32 °F, su-su buhar› kar›fl›m›n›n s›cakl›¤›n› 212 °F olarak kabul eder. Bu iki re-ferans noktas› ise 180 eflit parçaya bölünüp ölçeklendirilir. Kelvin ölçe¤i ise temelbilimsel s›cakl›k ölçe¤idir ve suyun donma noktas› 0 °C’yi 273,15 K olarak kabuleder. S›cakl›k aral›klar› ise Celsius ölçe¤i ile ayn›d›r yani 1 °C’lik bir s›cakl›k de¤i-flimi 1 K’l›k s›cakl›k de¤iflimine karfl› gelir.

Bu s›cakl›k ölçekleri aras›nda dönüflüm ba¤›nt›lar› afla¤›daki gibidir:

°C = (°F – 32) x 5/9 (1a)K = (°F + 459,67) x 5/9 = °C + 273,15 (1b)

25 °C derece kaç °F’t›r?

Çözüm:Efl. (1a) kullan›larak;

°F = °C x 9/5 + 32

ifadesi türetilebilir. Soruda verilen 25 °C de¤eri kullan›larak,

°F =25 x 9/5 + 32 = 45 + 32 = 77

olarak bulunur.

Sizce buzdolab›n›n içinin so¤umas› s›ras›nda enerji aktar›m› nas›l gerçekleflir?

ISIL TRANSFER YÖNTEMLER‹Bu bölümde cisimler aras›ndaki enerji al›flverifli olarak tarif edilen ›s› transfer yön-temlerinin kaç farkl› yöntemle yap›ld›¤›n› görece¤iz.


Ö R N E K

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

T1 T2

A

t

Pencere

fiekil 3.1

Temas ile Is›Transferi

Temas ile Is› TransferiEn bilinen ›s› transfer yöntemi, temas ile ›s› transferidir. Konuyu bir örnek ile aç›k-lamaya çal›flal›m. Evimizdeki pencereyi düflünelim. Pencerenin içe bakan yüzününs›cakl›¤› T1, d›fl yüzünün s›cakl›¤› T2 olsun (fiekil 3.1). Evin içindeki s›cakl›¤›n›n d›-flar›ya göre daha s›cak oldu¤unu düflünürsek, penceredeki cam›n evin içine bakantaraftaki atomlar›n›n d›flar›dakilere göre daha s›cak oldu¤u, bir baflka deyiflle ener-jisinin daha büyük oldu¤unu söylemek do¤ru olur. Bu durumda enerjisi daha bü-yük olan atomlardan enerjisi daha küçük olanlara do¤ru ›s› aktar›m› gerçekleflir.Bu tip bir ›s› al›flverifl yöntemine temas ile ›s› transferi ismi verilir.

Örne¤imizde d›flar› ve içerisi ile temas› sa¤layan malzeme cam atomlar›d›r. Eviniçindeki ›s› kayb› ise hem d›flar›s› ve içerisinin sahip oldu¤u s›cakl›klar›n›n fark›nahem de cam›n yüzey alan› (A) ile do¤ru orant›l› fakat cam›n kal›nl›¤› (t) ile tersorant›l›d›r. Bu durumu bir eflitlikle gösterirsek, temas ile ›s› transferindeki ›s› kayb›,

(3.1)

eflitli¤iyle verilebilir. Burada k orant› sabitidir ve ›s›l iletkenlik olarak isimlendirilir.Is›l geçirgenlik, malzemenin birbirine paralel iki yüzeyinin s›cakl›klar› aras›ndakifark 1 °C iken malzemenin 1 m2’lik yüzeyinden, yüzeye dik yöndeki 1 m kal›nl›k-tan 1 saatte geçen ›s› miktar›d›r. Is›l iletkenlik malzemenin türüne ba¤l›d›r. Çizelge3.1’de baz› malzemeler için ›s›l iletkenlik de¤erleri verilmifltir. Is› iletim katsay›s›yükseldikçe malzemenin ›s› yal›t›m özelli¤i azal›r. IS0 (International Organizationfor Standardization; Uluslararas› Standartlar Teflkilat›) ve CEN (European Standar-dization Committee; Avrupa Standartlar Komitesi) standard›na göre ›s› iletim katsa-y›s› 0,065 W/mK de¤erinden küçük olan malzemeler ›s› yal›t›m malzemesi olarakbilinir. Di¤er malzemeler ise yap› malzemesi olarak kabul edilir.

Is› iletkenlik de¤eri (k) 0,065 W/m.K de¤erinin alt›nda olanlar ‘›s› yal›t›m malzemesi’dir.

Yap› teknolojisinde genelde kullan›lan yal›t›m malzemelerinde yal›t›m ifli yapanana malzeme, havad›r. Çizelge 3.2’de yal›tkan olarak kullan›lan baz› malzemelerin›s›l iletkenlik de¤erleri verilmifltir. Çizelgeden de görülece¤i gibi ›s›l iletkenlik me-tallerin ve kat›lar›n ›s›l iletkenlik de¤erleri oldukça büyüktür. Bir yap›n›n içinde

q kAt

T Ttemas = −( )1 2

MALZEME k (W/m.K)

Hava 0,025

Tahta 0,04-0,4

Su 0,6

Cam 1,1

Paslanmaz çelik 12,11 - 45,0

Alüminyum 237

Alt›n 318

Bak›r 401

Gümüfl 429

Elmas 900-2320

453. Ünite - Binalarda Ener j i Tasarrufu ve Yal › t ›m

Bir cismin bir ucundan di¤ertaraf›na ›s›n›n iletilmesiyöntemine temas ile ›s›transferi denir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Çizelge 3.1Baz› Malzemeler ‹çinIs›l ‹letkenlik (k)De¤erleri

metal iskelet veya yap› eleman› yerine ahflap yap› eleman› kullan›lmas›n›n yal›t›maç›s›ndan daha iyi olaca¤› fikri ortaya at›labilir. Havan›n ›s›l iletkenlik de¤eri 25mW/m.K’dir. Sonuç olarak üretilecek/üretilen yal›t›m malzemelerin ›s›l iletkenlikde¤erinin bu de¤erden daha küçük olmas› yeni bir teknoloji gerektirir ve bu ko-nuda araflt›rmalar yap›lmaktad›r. Malzemenin içinde mikro gözenekli vakum orta-m› oluflturulmas› yap›lan bu çal›flmalardan sadece birine örnektir.

Eflitlik 3.1’deki ifadesindeki kal›nl›¤›n ›s›l iletkenli¤e oran›,

(3.2)

termal direnç veya R-de¤eri olarak isimlendirilir. R de¤erinin büyük olmas› ›s›ak›fl›na karfl› daha çok direnç anlam›na gelir.

R de¤eri büyük ölçüde malzemenin cinsine, kal›nl›¤›na ve ›s›l geçirgenli¤ineba¤l›d›r. Efl. 3.2 kullan›larak Efl. 3.1;

(3.3)

formuna dönüflür. Bu eflitlik, bir telin uçlar› aras›na uygulanan potansiyel fark› ileoluflan ak›m›n bulunmas›nda kullan›lan Ohm yasas›na benzer (fiekil 3.2). Ohm ya-sas›ndaki V1 ve V2 potansiyelleri yerine T1 ve T2 s›cakl›¤›, i ak›m›n›n yerine q ›s›kayb› oran› karfl› gelir.

q AR

T Ttemas = −( )1 2

R tk

=

MALZEME k (W/m.K)

Cam yünü 0,04

Tafl yünü 0,04

Ekstrude polistren köpük 0,028

Ekspande polistren köpük 0,04

Poliüretan 0,035

Ahflap yünlü levhalar 0,09-0,15

Cam köpü¤ü 0,052

Fenol köpü¤ü 0,04

Genlefltirilmifl mantar levhalar 0,04-0,055


Çizelge 3.2Yap› TeknolojisindeKullan›lan Baz›Malzemelerin Is›l‹letkenlik (k)De¤erleri

Termal direnç veya R-de¤eri malzemenin ›s›ak›fl›na karfl› direncidir.

q i

R R

q = i =R R

V1 V2

(V1 - V2)1A

T1 T2

(T1 - T2)

fiekil 3.2

Termal Direnç ileElektriksel DirencinKarfl›laflt›r›lmas›.

Boyu 1 m,eni 50 cm olan bir cam›n kal›nl›¤› 6 mm olarak verilsin. Bu cam›n biryüzündeki s›cakl›k 26 °C di¤er yüzündeki s›cakl›k 20 °C ise ›s› kayb› kaç W’t›r?

Çözüm:Cam için ›s›l iletkenlik k=1,1 W/m.K olarak verilmiflti. Cam›n yüzey alan› sorudaverilen boyutlar kullan›larak,

A = 1 x 0,5 = 0,5 m2

olarak elde edilir. Efl. 3.1 kullan›larak ›s› kayb›;

olarak elde edilir.

Hava s›cakl›¤› de¤iflmeyen bir ortamda bulunan metal bir cisim ile tahta bir cisme dokun-du¤umuzda niçin ikisini ayn› s›cakl›kta hissetmeyiz?

Tafl›n›m ile Is›l TransferBu ›s› transfer yöntemi temas ile ›s› transfer yöntemine benzemekle beraber, ›s›transferi, bir malzemeden di¤erine s›v› veya gaz ile tafl›nmaktad›r. S›v› ile ›s› trans-ferine en iyi örnek kaloriferdir. Üzerine ›s›t›larak enerji aktar›lan su, bu enerjiyienerjisi daha az olan ortama geldi¤inde aktar›r. Hava ile ›s› transferine örnek ver-mek için az önceki pencere örne¤imizi tekrar ele alal›m. Oda içinde sürekli hare-ket hâlindeki hava molekülleri s›cak nesneler ile etkileflmeleriyle kazand›klar›enerjiyi so¤uk nesnelerle temas ettikleri anda kaybederler. Örne¤imizde oda için-deki s›cak hava pencerelere yaklaflt›¤› anda camdaki so¤uk ortamla karfl›lafl›r (fie-kil 3.3). Bu konumda iken hava molekülleri enerjilerinin bir k›sm›n› kaybeder veyo¤unlu¤u artmaya bafllar. Yo¤un olan hava yere do¤ru düflmeye bafllar ve bir k›s-m› cam yüzeye çarpar ve cam yüzeyinde bu¤ulanma gerçekleflir. Cam kenar›naoturan biri, bu hava ak›fl›n› hissedebilir. Hava ak›fl› ne kadar h›zl› ise ›s› transferide o kadar kolay ve k›sa sürede gerçekleflir.

qtemas = −( ) =−

1 1 0 5

6 1026 20 550

3, . ,

.W


Ö R N E K

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

fiekil 3.3

T1

Td›flA

t

Pencere

Tpenc.

Tiç

Tafl›n›m ile Is›Transferi.

Sizce astronotlar›n üzerindeki giysiler neden alüminyum folyo kapl› gibi parlakt›r?

Radyasyon ile Is› TransferiHer cisim sahip oldu¤u yüzey alan› ve s›cakl›¤› ile orant›l› olacak flekilde radyas-yon enerjisi yayar. Enerji cisimden yay›l›rken herhangi bir ortama ihtiyaç duymazyani bofllukta dahi belirli bir s›cakl›¤a sahip cisimler enerji yayabilir. Örne¤in vü-cudumuzun her noktas› farkl› s›cakl›¤a sahiptir ve bu yolla fazla ›s›nan bölge ›s›ldetektörler yard›m›yla tespit edilebilir. Cismin yüzey s›cakl›¤› Ty ve çevrenin s›cak-l›¤› Tç olmak üzere yayd›¤› radyasyon enerjisi,

qradyasyon = ε σ (T 4y – T 4

ç) (3.4)

eflitli¤iyle verilir. Bu ifadedeki;

ε : yayma oran›,

σ � = 5,67 x 10-8 W/m2K4 (Stefan-Boltzmann sabiti)

olarak bilinir. Çizelge 3.3’de baz› malzemeler için yayma oran› de¤erleri verilmifltir.

Pencere örne¤imize tekrar dönelim. Cam d›fl ortam s›cakl›¤›ndan daha büyükbir s›cakl›kta oldu¤undan cam radyasyon enerjisi yayarken, oda içindeki cisimle-rin s›cakl›¤› cam›n s›cakl›¤›ndan daha büyük oldu¤undan cam radyasyon enerjisi-ne maruz kal›r (fiekil 3.4). Ço¤u cismin do¤al hâlleri ile radyasyon enerjisini so¤ur-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

MALZEME YAYMA ORANI (ε )

Mefle odunu 0,91

Paslanmaz çelik (301 tipi) 0,54-0,63

Kâ¤›t 0,93

Cam 0,97

Pamuk giysi 0,77

Alüminyum folyo 0,04

Çizelge 3.3Baz› Malzemeler ‹çinYayma Oran› (ε )De¤erleri

fiekil 3.4

Td›flA

t

Pencere

Tiç

Radyasyonenerjisi

Radyasyonenerjisi

Radyasyon ile Is›Transferi

ma oran› % 90’›n üzerindedir. Bu durumda cam›n içeriden odadaki cisimlerin yay-d›¤› radyasyon enerjisini yans›tmas› odan›n yal›t›m›n› art›r›r. Bu durumda camlar›nyans›may› art›r›c› malzemeler ile kaplanmas› kaç›n›lmazd›r.

Cam›n bir yüzündeki s›cakl›k 26 °C ve d›fl ortam s›cakl›¤› 20 °C olarak verilsin.E¤er bu cam için ε yayma oran› 0,97 olarak al›n›rsa radyasyon ile camdan d›fla-r› yay›lan ›s› kaç W olur?

Çözüm: Öncelikle radyasyon ile ›s› transferi için verilen Efl. 3.4’ü düflünelim. Bu durum-da Ty= 26 °C ve Tç=20 °C de¤erlerinin Kelvin cinsinden de¤erleri Ty= 26+273= 299 K ve Tç=20+273=293 K olacakt›r. Stefan-Boltzmann sabiti σ =5,67x10-8

W/m2K4 al›narak,

qcam = ε σ (T 4y – T 4

ç) = 0,97 x 5,67.10-8 x (2994 – 2934) = 134 W

olarak bulunur. Bir baflka deyiflle cam d›fl ortama 134 W’l›k bir ›s› yayacakt›r. Aç›-¤a ç›kan bu ›s›n›n cam›n s›cakl›¤› ve d›fl ortam›n s›cakl›¤›na ne kadar ba¤l› oldu-¤una dikkat edelim.

Tafl›n›m-Radyasyon ‹çin R-De¤eriPratikte tafl›n›m ve radyasyon için R-de¤eri basit olacak flekilde tarif edilebilir. Ya-p›n›n içindeki tafl›n›m-radyasyon R-de¤eri Rrti ve d›fl›ndaki tafl›n›m-radyasyon R-de¤eri Rrtd olarak ayr› ayr› tan›mlamas› gerekir. D›fl ortam için rüzgâr h›z›n›n öne-mini göz önüne al›nd›¤›nda Rrtd de¤eri farkl› de¤erler al›r. Temelde yal›t›m içinmevsimine göre en h›zl› rüzgâr h›zlar› göz önünde bulundurulur. ‹ç ortam için Rrtide¤eri yayma oran›na ba¤l› olacak flekilde de¤iflir.

Rüzgârl› bir havada bir ev içindeki s›cakl›k neden h›zl› de¤iflim gösterir?

B‹NALARDA ISI KAYBININ AZALTILMASINDA YALITIMEvimizi k›fl›n ›s›nmak, yaz›n serinletmek için oldukça farkl› yöntemler uygulay›pmaddi imkânlar›m›z› feda ederiz. fiekil 3.5’deki gibi tipik bir evde duvar›n, kap›-n›n, pencerenin, çat› ve taban›n veya bir baflka deyiflle d›fl ve iç ortam› birlefltirentüm elemanlar›n her birinden kaynaklanacak flekilde ev içi enerjiyi sabit tutama-y›z. ‹ç ortam›n s›cakl›¤›n› uzun süre korumak en büyük arzumuzdur. Bunlar d›-fl›nda isteyerek veya istemeyerek binan›n havaland›r›lmas› iç ortam s›cakl›¤›n› de-¤ifltiren di¤er bir faktördür. Temiz havan›n içeriye girmesi bu havan›n ›s›t›lma-s›/so¤utulmas› fazladan enerji ihtiyac›n› ortaya koyar. Bir baflka enerji kayb› isebina ile d›flar›daki ortam›n yal›t›lmas› s›ras›ndaki istemli veya istemsiz olarak olu-flan kaçaklard›r (infilitrasyon). Sonuç olarak toplam enerji kay›p oran› tüm bu et-kiler göz önüne al›nd›¤›nda,

qtoplam = qduvar + qpencere + qkaplamalar + qkap› + qkaçaklar (3.5)

ifadesi ile verilir. Türkiye’de binalar›n enerji tüketimindeki pay› % 32 dolay›ndad›r. 1998’de Dev-

let ‹statistik Enstitüsü taraf›ndan konut sektörü için yap›lan anket çal›flmalar› so-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

Ö R N E K

nuçlar›na göre, konutlar›n yaln›z % 10’unda çat› yal›t›m› ve % 12’sinde çift cam bu-lunmaktad›r. Konutlar›n % 86’s› soba, % 14’ü kalorifer sistemiyle ›s›t›lmaktad›r. Ya-l›t›m oranlar›n›n ve ›s›tma sistemlerinin verimlerinin düflük olmas›, konutlardaenerji tasarrufu potansiyelinin en az % 50 oldu¤unu göstermektedir. Bu kesimdeEfl. 3.5’de verilen enerji kay›plar›n›n giderilmesinin yöntemleri tart›fl›lacakt›r.

Sizce binan›n tamamen yal›t›lmas› insan sa¤l›¤› aç›s›ndan uygun mudur?

PencerelerPencereler bina yap›m›nda birçok amaç için kullan›lmaktad›r. Yaz›n havaland›rmaamac›yla, k›fl aylar›nda ise günefl ›fl›nlar›n›n bina içine girmesini sa¤lamas›na ra¤-men büyük ölçüde ›s› kayb›n›n bafll›ca kayna¤›d›r. Bir binada ›s› kaçaklar›n›n yak-lafl›k olarak dörtte biri pencerelerden kaynaklanmaktad›r. Genellikle pencerelerdetek cam uygulamas› yayg›nken son zamanlarda üretim maliyetlerinin düflürülme-siyle çift cam uygulamas›na geçilmifltir. Daha önce bahsetti¤imiz ›s› transfer yön-temlerini kullanarak tek ve çift camlar›n verimlerini hesaplamaya çal›flal›m. fiekil


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

Td›fl=0°C

Pencere

q

t=5 mm

l=50 cm

h=1m

Tiç=25°C

T1 T2

fiekil 3.6

Tek Caml› Pencere‹çin Is› TransferiHesab›

fiekil 3.5

q pencere

q duvar

q kaplamalar

q kap›

Td›fl

Tiç

Standart Bir Ev ‹çinIs› Hesaplamalar›

3.6’daki gibi tek cam›m›z olsun. Cam›m›z›n kal›nl›¤› 5 mm, eni 1 m, geniflli¤i 50 cmolsun. Rrti ve Rrtd de¤erleri ise s›ras›yla 0,36 m2K/W ve 0,09 m2K/W olarak veril-sin. Cam için ›s›l iletkenlik ise 0,79 W/m.K olarak verilmifltir. Bina içindeki s›cakl›k24 °C d›fl ortam s›cakl›¤› 0 °C olarak verilsin.

Öncelikle bu cam için R-de¤erini hesaplayal›m. Bina içinden d›flar›ya do¤ru ön-ce tafl›n›m-radyasyon R-de¤eri ard›ndan cam›n R-de¤eri ve son olarak ta d›fl ortam-daki tafl›n›m-radyasyon R-de¤erini dikkate almal›y›z. Cam için R-de¤eri Efl. 3.2 kul-lan›larak,

(3.5)

olarak bulunur. Bu durumda toplam R-de¤eri,

Rtoplam = Rrti + Rcam + Rrtd = 0,36 + 0,006 + 0,09 = 0,456 m2K/W (3.6)

eflitli¤iyle karfl›m›za ç›kar. Bu durumda camdaki toplam ›s› kayb›,

(3.6)

olarak elde edilir. Is› kayb›n›n yüksek oluflu bina içinde ›s›l konforu oldukça etki-lemektedir. Her ne kadar binan›n iç s›cakl›¤› 24 °C olmas›na ra¤men penceredekibu kay›p pencereye yak›n olan bölgenin so¤uk olmas›na ve yak›n›nda duran kifli-nin bu hava ak›m›ndan etkilenmesine neden olur. Efl. 3.6 ile verilen enerji kay›poran›, enerjinin korunum ilkesi gere¤ince, cam taraf›ndan so¤urulan enerji mikta-r›na eflittir. Cam taraf›ndan so¤urulan enerji,

(3.7)

formunda yaz›labilir. Bu enerji kay›p oran› Efl. 3.6 ile verilen ba¤›nt›ya eflittir.

(3.8)

Efl. 3.8’den cam›n s›cakl›¤›,

(3.9)

olarak elde edilir. Buradan say›sal de¤erler yerine yerlefltirilerek,

(3.10)T1 24 273 0 360 456

24 273 0 273 278= +( )− +( )− +( )

=

,,

KK

T TR

RT Tiç

rti

toplamiç dış1 = − −( )

q q

AR

T T AR

T T

soğurulan tek cam

rtiiç

toplamiç dı

=

−( ) = −1 şş( )

q AR

T Tsoğurulanrti

iç= −( )1

q AR

T T ,,tek cam

toplamiç dış= −( ) = +( )−

1 0 50 456

24 273 0x++( )

= =273 0 5

0 45624 26,

,W

R tkcam = = =

−5 100 79

0 0063.

,, m K / W2


veya bir baflka deyiflle 5 °C olarak bulunur. E¤er örne¤imizde fiekil 3.7’deki gibiçift cam olsayd› hem ›s› kay›p oran› düflük hem de cam s›cakl›¤› daha büyük ola-cakt›. Örne¤in çift cam için toplam R-de¤eri 2 m2K/W olarak verildi¤inde yukar›-daki örnek verileri kullan›l›rsa cam s›cakl›¤›,

(3.11)

veya bir baflka deyiflle 19,7 °C olarak bulunur. Bu de¤er cam›n yan›na yaklaflan bi-ri için konforlu say›labilecek bir durum ortaya koyar.

Pencerelerin üretiminde bafllang›çta malzeme olarak ahflap kullan›lm›fl dahasonra sanayinin geliflmesi s›ras›yla demir, alüminyum, PVC ve alafl›ml› malzemelerkullan›lm›flt›r. Maliyet olarak en pahal›s› alüminyumdur ve genelde ifl yeri ofis vekamu binalar›nda kullan›l›r. Çizelge 3.4’de alüminyum, ahflap ve PVC sistemlerin-deki R de¤erleri verilmifltir. Unutmayal›m ki malzemenin R de¤eri büyüdükçe ›s›-n›n bir ortamdan di¤erine geçmesinde o kadar fazla direnç ile karfl›lafl›l›r.

Çift caml› pencerelerin aras›nda genelde vakum ortam› sa¤lan›r. Peki bu vakumun bozu-lup/bozulmad›¤›n› cam› kullan›rken anlayabilmek mümkün müdür?

Yukar›da çift caml› bir sistemde toplam R-de¤eri 2 m2K/W olarak verilmiflti. Bu de-¤ere tek cam ile ulaflabilmek için cam kal›nl›¤› kaç m olmal›d›r? Cam için ›s›l ilet-kenlik de¤eri 0,79 W/m.K’dir.

Çözüm:Toplam R-de¤eri Efl. 3.6’da verildi¤i gibi Rrti, Rcam ve Rrtd de¤erlerinin toplam›d›r:

Rtoplam = Rrti + Rcam + Rrtd

Toplam R-de¤erinin 2 m2K/W olmas› için cam›n tek bafl›na R-de¤eri,

Rcam = 2 – (0,36 + 0,09) = 1,55 m2K/W

olmal›d›r. Efl. 3.2’de cam için bulunan bu R-de¤eri ile cam için verilen ›s›l iletken-lik de¤erini 0,79 W/m.K kullanarak cam›n kal›nl›¤›,

R tk

t

t

cam =

=

=

20 79

1 225,

, m

T1 24 273 0 362

24 273 0 273 292 7= +( )− +( )− +( )

=

, , K


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

MALZEME R DE⁄ER‹ (m2K/W)

Alüminyum pencere 0,179

Ahflap pencere 0,333

PVC 0,385

Çizelge 3.4Çift Caml› Alümin-yum, Ahflap ve PVCPencere Sistemleri-nin R De¤erleri

Ö R N E K

olarak bulunur. Bu de¤er oldukça büyüktür ve bu kal›nl›kta bir cam yap›lmas› ner-deyse imkâns›zd›r.

Çat›Is›nan hava yükselir ve çat›dan d›flar›ya ç›kmaya çal›fl›r. Bina içindeki ›s› kay›plar›-n›n yaklafl›k olarak % 10’u çat›dan kaynaklanmaktad›r. Is› kayb›n› de¤erlendirebil-mek amac›yla fiekil 3.7’deki gibi bir çat›y› ele alal›m. Çat›y› oluflturan bu yap›n›nalt›, üstü ve bunlar› birlefltiren elemanlar ahflaptan olsun. Ahflap malzemelerin ara-s› ise yal›t›m malzemesi doldurulsun. Ahflap desteklerin d›fl yüzeye bakan kesitle-rin alan› Ad, yal›t›m malzemesinin d›fl yüzeye bakan k›sm›n›n kesit alan› Ay olsun.D›fl ortam›n s›cakl›¤› Td›fl, iç ortam›n s›cakl›¤› ise Tiç olarak verilsin. Ahflap kapak-lar ve destek boyunca ›s› kayb› oran›n› qd, ahflap kapaklar ve yal›t›m malzemesiboyunca ›s› kayb› oran›n› qy olarak isimlendirelim. Bu durumda Efl. 3.3 kullan›la-rak toplam ›s› kayb› oran›,

(3.12)

olarak verilir. Burada,

Atoplam = Ay + Ad,

ve Rort de¤eri,

(3.13)

eflitli¤iyle verilir. E¤er toplam malzeme içindeki doldurma faktörü için,

(3.14)

tan›m› yap›l›rsa Efl. 3.13 ile verilen Rort de¤eri,

(3.15)

ba¤›nt›s›yla verilir. Bu eflitlik gere¤i yal›t›m› istenilen çat› içinde ahflap destek mik-tar› (dolay›s›yla toplam kesitteki D oran›) belirlendi¤inde ne kadar bir ›s› kaça¤›n›nolaca¤› hesaplanabilir. Genelde çat› için Efl. 3.12 ile ›s› kay›p oran› hesaplan›rkenbinan›n bölgesel konumundan kaynaklanan d›fl s›cakl›k hava s›cakl›¤›n›n de¤iflim-leri ve çat›n›n e¤imi de etken faktörler aras›ndad›r.

Çat›n›n e¤imi yal›t›m› etkiler mi?

RR R

R D R Dorty d

y d=

+ −( )1

DA

Ad

toplam=

1 1 1R R

A

A RA

Aort y

y

toplam d

d

toplam=

+

q q qAR

T TA

RT T

Açatı d y

d

diç dış

y

yiç dış

topl= + = −( )+ −( ) = aam

ortiç dışR

T T−( )


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



7

% 20 daha fazla D doluluk oran› içeren eflit yüzey alan›na sahip çat›lardan han-gisindeki ›s› kayb› di¤erine göre daha yüksektir?

Çözüm:Efl. 3.14 ile verilen doluluk oran› ifadesini ele alal›m. D oran›n›n büyük olmas› ah-flap desteklerin d›fl yüzeye bakan kesitlerin Ad alan›n›n büyük olmas›na veya yal›-t›m malzemesinin d›fl yüzeye bakan k›sm›n›n kesit Ay alan›n›n küçük olmas›na kar-fl› gelir. E¤er çat›larda ayn› tür malzeme kullan›l›yorsa Rort de¤eri Efl. 3.15 düflünül-dü¤ünde D’si büyük olanda daha küçük ç›kar. Bu durumda Efl. 3.12 göz önüneal›nd›¤›nda, Rort de¤eri ile ›s› kayb› ters orant›l› oldu¤undan, D de¤eri büyük olan-da ›s› kayb› daha fazla olur. Bu sonuç çat› için yal›t›m malzemesinin ahflap destek-lere göre daha fazla yüzey alan› kaplamas›n›n ›s› yal›t›m› için uygun olaca¤›n›n birgöstergesidir.

DuvarBina içindeki ›s› kay›plar›n›n yaklafl›k olarak % 10’u çat›dan kaynaklanmaktad›r. Is›yal›t›m› için yal›t›m malzeme seçimi ve uygulama türü çok önemlidir. Yal›t›m mal-zemesinin su almamas›, buhar difüzyon direncinin yüksek olmas› ve ›s› iletkenli¤i-nin çok düflük olmas› gerekmektedir. Duvarlarda d›flar›dan ›s› yal›t›m tercih edildi-¤i gibi içeriden de ›s› yal›t›m› yap›lmaktad›r. Fakat d›fltan yal›t›m›n içten yal›t›magöre üstünlükleri vard›r. D›fltan yal›t›mda duvar malzemesinin ›s› depolama kapa-sitesinden yararlan›l›r. Ayr›ca duvar malzemesinin a¤›r kütlesinin d›fl yüzeye göredaha yüksek s›cakl›kta kalmas› nedeniyle duvar kesiti içinde yo¤uflma riski azal›r.‹çten yal›t›m ise k›sa sürede ›s›tma yap›lmak istenen yerlerde kullan›fll›d›r. Is› yal›-t›m malzemesinin sudan etkilenmeyecek flekilde olmas› yal›t›m›n uzun ömürlü ol-mas›n› sa¤lar. Bina duvarlar› yal›t›m malzemesi ile kaplan›rken, binan›n bodrumseviyesi, d›fl yüzey malzemesi ve bina kirifl ç›k›nt›lar›n›n göz önüne al›nmas› gerek-lidir. Bodrum için örnek yap›lanmalar fiekil 3.8’de gösterilmifltir. Örnek olarak fie-kil 3.8 (d)’deki ›s› kayb›n› hesaplamaya çal›flal›m. Odam›z›n boyu 3 m eni 7 m, veiç s›cakl›¤› Tiç=24 °C olsun. D›fl hava s›cakl›¤› ise Td›fl=4 °C olsun. Zemin blo¤unR-de¤eri Rzemin=10,48 m2K/W ve boflluk k›sm›n R-de¤eri Rzemin=3,144 m2K/Wolarak alal›m. Bu durumda ›s› kayb› oran›,


fiekil 3.7

Td›fl

Tiç

Ahflap

Yal›t›mmalzemesi

Ad qy qd

AyÇat› ‹çin Modelleme

Ö R N E K

olarak bulunur.

D›fltan duvar yal›t›m› yaparken yal›t›m malzemesinin bir optimum de¤eri var m›d›r?

E¤er yukar›da anlat›lan konuda zemin blo¤unun alt›nda boflluk olmasa idi ›s›kayb› % kaç de¤iflirdi?

Çözüm:Biraz önce ele ald›¤›m›z “Duvar” isimli konuda odam›z›n boyu 3 m eni 7 m, iç s›-cakl›¤› Tiç=24 °C ve Td›fl=4 °C olarak verilmiflti. Bununla birlikte zemin blo¤ununR-de¤eri Rzemin=10,48 m2K/W olarak verilmiflti. Bu durumda ›s› kayb› oran›,

olarak bulunur. Is› kayb›ndaki art›fl,

olarak bulunur. Bu durumda zemin blo¤unda bofllu¤un kald›r›lmas› ›s› kayb›n›art›rm›flt›r.

% , ,,

% ,artış =−

=40 1 30 8

30 8100 30 2

qAR

T T xze

zeiç dış= −( ) = + − +min

min ,( ) (3 7

10 4824 273 4 2733 40 1) ,

= W

qA

R RT T xze

ze boşlukiç dış=

+−( ) =

+min

min , ,3 7

10 48 3 144(( ) ( )24 273 4 273 452+ − +

= W


fiekil 3.8

Td›fl

Tiç q

Bodrum

(a)

Td›flTiç q

(b)

Td›fl

Tiç q

(d)

bofllukTd›fl Tiç q

(c)

yal›t›m

Zemin Yal›t›m›naÖrnekler

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



8

Ö R N E K

YALITIM ‹LE ‹LG‹L‹ YÜRÜRLÜKTEK‹ MEVZUATLARBay›nd›rl›k ve ‹skân Bakanl›¤› taraf›ndan haz›rlanan ve 09 Ekim 2008 tarihli ResmîGazete’de yay›nlanan yönetmelik ile binalardaki ›s› kay›plar›n›n azalt›lmas›na,enerji tasarrufu sa¤lanmas›na ve uygulamaya dair usul ve esaslar› verilmifltir. Yö-netmelik bütün yerleflim birimlerindeki binalarda uygulanmak üzere haz›rlanm›fl-t›r. Is› yal›t›m› uygulamalar› için Türkiye, 4 bölgeye ayr›lm›flt›r (fiekil 3.9). Hesapla-malarda kullan›lacak R de¤erleri de (yönetmelikte R de¤eri yerine U=1/R de¤erifleklindedir) verilmifltir. Binalar›n hesaplanan y›ll›k ›s›tma enerjisi ihtiyac› için üst li-mit konulmufltur (Çizelge 3.5). Yine hesaplamalarda kullan›lacak ayl›k ortalama içs›cakl›k de¤erleri Çizelge 3.6’da verilmifltir.

Yürürlükteki bir yönetmelik ile binan›n ›s› kaybeden düfley d›fl yüzeyleri top-lam alan›n›n % 60’› ve üzerindeki oranlarda camlama yap›lan binalarda, penceresisteminin R-de¤eri 0,48 m2K/W veya bundan daha büyük de¤erde tasar›mlanma-s› bu binalar›n standartlara uygun oldu¤u kabul edilir.

Yine bu yönetmelikte ayr›ca çat› ve duvar yal›t›m› için ayr›nt›l› çizimler verilipstandart yöntemler anlat›lm›flt›r.

ISITILACAK B‹NANIN TÜRÜ SICAKLI⁄I (°C)

1 Konutlar

192 Yönetim binalar›

3 ‹fl ve hizmet binalar›

4 Otel, motel ve lokantalar

20

5 Ö¤retim binalar›

6 Tiyatro ve konser salonlar›

7 K›fllalar

8 Ceza ve tutuk evleri

9 Müze ve galeriler

10 Hava limanlar›

11 Hastaneler 22

12 Yüzme havuzlar› 26

13 ‹malat ve atölye mahalleri 16

A/V<0,2 için A/V>1,05 ‹Ç‹N

1. BölgeAn ile iliflkili Q’1.DG = 19,2 56,7 kWh/m2,y›l

Vbrüt ile iliflkili Q’1.DG = 6,2 18,2 kWh/m3,y›l

2.BölgeAn ile iliflkili Q’2.DG = 38,4 97,9 kWh/m2,y›l







Çizelge 3.5En Büyük ve EnKüçük Atop/VbrütOranlar› ‹çin Is›tmaEnerjisi De¤erleri

Çizelge 3.6HesaplamalardaKullan›lan Bina ‹çS›cakl›k De¤erleri


73_fi

IRN

AK

74_B

AT

MA

N

75_A

RD

AH

AN

76_I

⁄D

IR

77_Y

ALO

VA

78_K

AR

ABÜ

K

79_K

‹L‹S

80_O

SMA

N‹Y

E

81_D

ÜZ

CE

64_U

fiAK

65_V

AN

66_Y

OZ

GA

T

67_Z

ON

GU

LDA

K

68_A

KSA

RA

Y

69_B

AY

BUR

T

70_K

AR

AM

AN

71_K

IRIK

KA

LE

72_B

AT

MA

N

55_S

AM

SUN

56_S

‹‹RT

57_S

‹NO

P

58_S

‹VA

S

59_T

EK‹R

DA

⁄

60_T

OK

AT

61_T

RA

BZO

N

62_T

UN

CEL

‹

63_fi

AN

LIU

RFA

46_K

.MA

RA

;fi

47_M

AR

D‹N

48_M

U⁄

LA

49_M

Ufi

50_N

EVfiE

H‹R

51_N

‹⁄D

E

52_O

RD

U

53_R

‹ZE

54_S

AK

AR

YA

37_K

AST

AM

ON

U

38_K

AY

SER

‹

39_K

IRK

LAR

EL‹

40_K

IRfiE

H‹R

41_K

OC

AEL

‹

42_K

ON

YA

43_K

ÜT

AH

YA

44_M

ALA

TY

A

45_M

AN

‹SA

28_G

‹RES

‹N

29_G

ÜM

ÜfiH

AN

E

30_H

AK

KA

R‹

31_H

AT

AY

32_I

SPA

RT

A

33_‹

ÇER

34_‹

STA

NBU

L

35_‹

ZM

‹R

36_K

AR

S

19_Ç

OR

UM

20_D

EN‹Z

L‹

21_D

‹YA

RBA

KIR

22_E

D‹R

NE

23_E

LAZ

I⁄

24_E

RZ

‹NC

AN

25_E

RZ

UR

UM

26_E

SK‹fi

EH‹R

27_G

AZ

‹AN

TEP

10_B

ALI

KES

‹R

11_B

‹LEC

‹K

12_B

‹NG

ÖL

13_B

‹TL‹

S

14_B

OLU

15_B

UR

DU

R

16_B

UR

SA

17_Ç

AN

AK

KA

LE

18_Ç

AN

KIR

I

01_A

DA

NA

02_A

DIY

AM

AN

03_A

FYO

N

04_A

⁄R

I

05_A

MA

SYA

06_A

NK

AR

A

07_A

NT

ALY

A

08_A

RT

V‹N

09_A

YD

IN

fieki

l 3.

9

1.Bö

lge

2.Bö

lge

3.Bö

lge

4.Bö

lge

DE

RE

CE

GÜ

N B

ÖL

GE

LE

R‹N

E G

ÖR

E ‹

LL

ER

‹M‹Z

Is› Y

al›t

›m› ‹

çin

Türk

iye

Böl

geH

arit

as›


Is›l transfer yöntemlerini betimlemek.

S›cakl›k bir maddenin moleküllerinin dönme, tit-reflim ve öteleme kinetik enerjilerinin bir ölçüsü-dür. ‹ki cisim (veya sistem) aras›nda sahip olduk-lar› s›cakl›k farkl› nedeniyle birinden di¤erine ak-tar›lan enerji ›s› olarak tarif edilir. Is› transferi; te-mas, tafl›n›m ve radyasyon ile gerçekleflir. Temasile ›s› transferindeki ›s› kayb› oran›, iç ortam s›-cakl›¤› T1, d›fl ortam s›cakl›¤› T2 olmak üzere,

eflitli¤iyle verilebilir. Burada A, cismin yüzey ala-n›; k, orant› sabitidir ve ›s›l iletkenlik olarak isim-lendirilir.Tafl›n›m ile ›s› transferi ›s›n›n bir malzemeden di-¤erine s›v› veya gaz ile tafl›n›lmas›d›r. Her cismin sahip oldu¤u yüzey alan› ve s›cakl›¤›ile orant›l› olacak flekilde radyasyon enerjisi ya-yar. Cismin yüzey s›cakl›¤› Ty ve çevrenin s›cak-l›¤› Tç olmak üzere yayd›¤› radyasyon enerjisi,

eflitli¤iyle verilir. ‹fadedeki ( yayma oran›, σ sabi-ti Stefan-Boltzmann sabitidir.

Binalarda ›s› kayb›n›n azalt›lmas› için yal›t›m

yöntemlerini belirlemek.

Binalarda temelde enerji kay›p oran›; duvar, pen-cere, kaplamalar, kap› ve istemli/istemsiz kaçak-lardan kaynaklanmaktad›r.qtoplam = qduvar + qpencere + qkaplamalar + qkap› +qkaçaklar

Bu kay›plar› en aza indirebilmek için pencereler-de çift cam uygulamas›; çat›da, duvarda ve kap-lamalarda yal›t›m malzemesi konulmas› gereklili-¤i aç›kt›r.

Yürürlükteki yal›t›m ile ilgili mevzuatlar› aç›k-

lamak.

Bay›nd›rl›k ve ‹skân Bakanl›¤› taraf›ndan haz›rla-nan ve 09 Ekim 2008 tarihli Resmî Gazete’de ya-y›nlanan yönetmelik ile binalardaki ›s› kay›plar›-n›n azalt›lmas›na, enerji tasarrufu sa¤lanmas›nave uygulamaya dair usul ve esaslar› verilmifltir.Bu yönetmelik ile hava kirlili¤inin önlenmesineve çevrenin korunmas›na çok önemli bir katk›sa¤lanmas› amaçlanm›flt›r. Yönetmelikte il ve ba-z› ilçeler, bulunduklar› co¤rafi konumun iklimflartlar›na göre 4 farkl› derece-gün bölgesi olaraks›n›fland›r›lm›flt›r. Her derece-gün bölgesine gö-re, hesaplamalarda kullan›lan ayl›k s›cakl›k orta-lamalar› ve günefl enerjisi ›fl›n›m fliddetleri gibikabul de¤erleri belirlenmifltir.

q T Tradyasyon y ç= −( )εσ 4 4

qkAt

T Ttemas = −( )1 2

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç


1. 86 °F derece kaç °C’dir?a. 30b. 28c. 26d. 24e. 22

2. Afla¤›daki ifadelerden hangisi ›s› birimidir?a. Kelvinb. Santigratc. Fahrenheitd. Newtone. Joule

3. Afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r?

a. Her cisim etraf›ndakiler ile enerji al›flverifli ya-par.

b. Termal enerjisi yüksek olan cismin s›cakl›¤› dayüksektir.

c. Her cisim sahip oldu¤u s›cakl›k ile bir enerji kay-na¤›d›r.

d. Is› transferi so¤uk cisimden s›cak cisme do¤ru-dur.

e. Güneflte bronzlaflma, radyasyon ile ›s› transferi-ne örnektir.

4. Boyu 1 m eni 50 cm olan bir cam›n kal›nl›¤› 6 mm

olarak verilsin. Bu cam›n bir yüzündeki s›cakl›k 26 °Cdi¤er yüzündeki s›cakl›k 20 °C ise ›s› kayb› kaç W’t›r.Bu cam›n bir yüzündeki s›cakl›k 26 °C di¤er yüzünde-ki s›cakl›k 20 °C ise ›s› kayb› 550 ise cam›n ›s›l iletken-li¤i kaç W/m.K’t›r?

a. 1,0b. 1,1c. 1,2d. 1,3e. 1,4

5. Is›l iletkenli¤i 1,2 W/m.K ve kal›nl›¤› 0,4 mm olancam›n R-de¤eri kaç m2K/W’t›r?

a. 4,8 b. 1,2c. 0,003d. 0,3e. 0,4

6. Afla¤›da ›s›l iletkenlik de¤eri W/m.K cinsinden veri-len malzemelerin hangisini yal›t›m malzemesi olarakkullanmak daha do¤ru olur?

a. 0,025 b. 0,4c. 1,1d. 12,11e. 237

7. Ayn› s›cakl›kta benzer ortamda bulunan ayn› hacim-li cisimlerin yayd›klar› radyasyon enerjileri farkl›d›r. Budurum afla¤›dakilerden hangisi ile aç›klanabilir?

a. Cisimlerin ›s›l iletkenlikleri farkl›d›r.b. Cisimlerin yayma oran› (ε ) farkl›d›r.c. Cisimlerin yo¤unluklar› farkl›d›r.d. Cisimlerin termal enerjileri farkl›d›r.e. Cisimlerin R-de¤eri farkl›d›r.

8. ‹nfilitrasyon ›s› kayb› afla¤›dakilerden hangisindenkaynaklanmaktad›r?

a. Pencereb. Kap›c. Çatlaklard. Havaland›rmae. Çat›

9. I. Is›n›n zor iletilece¤iII. Kal›nl›¤›n›n daha küçük olaca¤›III. Is›l iletkenli¤in daha büyük olaca¤›

Bir malzemenin di¤erine göre R-de¤erinin büyük olma-s› için yukar›daki ifadelerden hangisi veya hangilerido¤rudur?

a. Yaln›z Ib. Yaln›z IIc. Yaln›z IIId. I ve IIe. I, II ve III



10. Afla¤›daki ifadelerin hangisi ya da hangileri do¤rudur?I. K›fllalar›n, müze ve galerilerin, hava limanlar›n›n,ö¤retim binalar›n›n s›cakl›k de¤erleri 20 °C olmal›d›r.II. Is› yal›t›m uygulamalar› için Türkiye 7 bölgeye ayr›l-m›flt›r.III.Yürürlükteki bir yönetmelik ile binan›n ›s› kaybe-den düfley d›fl yüzeyleri toplam alan›n›n % 60’› ve üze-rindeki oranlarda camlama yap›lan binalarda, penceresisteminin R-de¤eri 0,48 m2K/W veya bundan daha bü-yük de¤erde tasar›mlanmas› bu binalar›n standartlarauygun oldu¤u kabul edilir.

a. I-IIIb. I-IIc. Yaln›z Id. Yaln›z IIe. Yaln›z III

Günefl Enerjisi Fiyatlar› Düflüyor

(Haziran 2008 TÜB‹TAK B‹L‹M ve TEKN‹K dergisi Tech-nology Review, 1 May›s 2008)Günefl enerjisinden yararlanmam›z için bizden para ta-lep etmiyor; öyleyse bunu kullanacak sistemi kurmakneden bu kadar pahal›? Neden çat›lar›m›z günefl panel-leriyle dolup taflm›yor? Sorun Günefl’te de¤il, silikonda.Silikon, günefl gözelerinde kullan›lan ana malzeme. Nevar ki uzun denebilecek bir süreden beri ciddi bir sili-kon üretim s›k›nt›s› yaflanmakta. Silisyum fiyatlar›n›nartmas›, bu durumun do¤al bir sonucu. Ve tabii berabe-rinde günefl enerjisinin de... Fiyat art›fl›n›n bir nedeni,hükümetlerin verdikleri desteklere ba¤l› olarak belirginbiçimde artan talep ve ifllenmifl silisyum üretiminin butalebi karfl›layamamas›. Ancak durum de¤iflece¤e, gü-nefl enerjisiyle elde edilen elektrik de yak›nda ucuzla-yaca¤a benzer. Nedeni, silikon ‘k›tl›¤›n›n’ tahminleregöre yak›nda sona erecek olmas›. Tahminler do¤ru ç›-karsa, önümüzdeki birkaç y›l içinde fiyatlar›n ciddi bi-çimde düflmesi ve ona ba¤l› olarak da günefl enerjisiy-le üretilen elektri¤in fiyat›n› flu an kulland›¤›m›z flebekeelektri¤ine yak›n bir düzeye çekmesi beklenebilir.Uzun süredir yar›iletken endüstrisinin merkezinde yeralan kristal silikon, ayn› zamanda günefl panellerinin ens›k kullan›lan tipindeki etkin malzeme. Ancak güneflenerjisinin artan kullan›m›na ayak uyduramam›fl ve fi-yat› normal düzeyin yaklafl›k 10 kat›na f›rlam›fl durum-da. Kapasiteyi istenen düzeye getirmek için gerekensüreyse 2-3 y›l. Ancak sürecin bafllad›¤›n› duyuruyorendüstriciler.Günefl gözelerinde kullan›labilecek silikon 2005 y›l›nda15.000 tonken, 2010 y›l›nda bu say›n›n 123.000’e ulafl-mas›, bu art›fl›n da sürmesi bekleniyor. Uzmanlar›n ha-z›rlad›¤› raporlar çok sevindirici. Bunlara göre silikonüretimindeki art›fl›n günefl panelleri fiyatlar›n› 2010’da,2006’dakinin yar›s›na çekmesi bekleniyor. Bunun anla-m›, günefl enerjisiyle elde edilen elektri¤in çok güneflalan bölgelerde kW-saat (kilowatt-saat) bafl›na 10 sent’edüflecek olmas›. Bu, ABD’de flebeke elektri¤inin flimdi-ki ortalama fiyat›. Fazla iyimser görünüyor belki amaendüstri alan›nda çal›flan uzmanlar, pazar›n geniflleme-siyle birlikte bu konuda büyük bir de¤iflim yaflanaca¤›konusunda eminler.

Okuma Parças›


1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Termal Enerji, Is› ve S›cak-l›k” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Termal Enerji, Is› ve S›cak-l›k” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Is›l Transfer Yöntemleri”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Temas ile Is›l Transfer” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Temas ile Is›l Transfer” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Temas ile Is›l Transfer” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Radyasyon ile Is›l Transfer”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Binalarda Is› Kayb›n›n Azal-t›lmas›nda Yal›t›m” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Pencereler” konusunu ye-niden gözden geçiriniz.

10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yal›t›m ile ‹lgili yürürlükte-ki mevzuatlar” konusunu yeniden gözden geçi-riniz.

S›ra Sizde 1

Is› aktar›m› s›cak ortamdan so¤uk ortama do¤ru oldu-¤u için buzdolab› içindeki havan›n enerjisi d›fl›nda do-lanan gaza aktar›l›r. Sürekli devam eden bu ifllev sonu-cunda buzdolab›n›n içi düflük enerji bir baflka deyiflledüflük s›cakl›kta kal›r.

S›ra Sizde 2

Cisimlere dokundu¤umuz anda elimizle cisim aras›nda-ki ›s› aktar›m› cismin sahip oldu¤u ›s›l iletkenlikle oran-t›l› olacak flekilde gerçekleflecektir. Metallerin ›s›l ilet-kenlik sabitleri daha büyük oldu¤u için enerji aktar›m›daha h›zl› bir flekilde gerçekleflir. Dolay›s›yla metal cis-mi daha k›sa sürede alg›lad›¤›m›z için onu tahta cisim-le farkl› s›cakl›ktaym›fl gibi alg›lar›z.

S›ra Sizde 3

Çizelge 3.3’den de görülece¤i gibi alüminyum folyoçok düflük yayma sabitine sahiptir. Bu durum alümin-yum folyonun çok fazla enerji yayma özelli¤inin olma-d›¤›n› gösterir. Bu durum hem astronotun s›cakl›¤›n›nkay›p olmamas›n›, hem de baflka cisimlerden (örne¤ingüneflten) gelen ›fl›nlar›n yans›mas›n› sa¤lar.

S›ra Sizde 4

Is› transfer yöntemlerinden birisi de tafl›n›m ile transferyöntemidir ve burada tafl›n›m› yapan havad›r. Rüzgârl›havada hava molekülleri çok h›zl› hareket edip evinhemen d›fl›ndaki s›cakl›¤›n h›zl› de¤iflimine neden olur.Her ne kadar evin içindeki iç ortam s›cakl›¤› sabit kalsada d›fl ortam s›cakl›¤› h›zl› de¤iflti¤i için ev içinde s›cak-l›k de¤iflim gösterir.

S›ra Sizde 5

Bina içine temiz havan›n girmesi sa¤l›k aç›s›ndan kaç›-n›lmaz oldu¤undan tamamen yal›t›m insan sa¤l›¤› aç›-s›ndan uygun de¤ildir.

S›ra Sizde 6

Bu¤u olay›n› tafl›n›m ile transferi betimlerken aç›kla-m›flt›k. Çift caml› pencerede vakum ortam›n›n bozuldu-¤u, camlar aras›nda bu¤u olmas›ndan anlafl›labilir.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›


S›ra Sizde 7

Çat› e¤imi, e¤er çat› ve bina aras›nda boflluk kal›yorsa,yal›t›m› etkiler. Bofllu¤un olmas› d›fl ortamla bina ara-s›nda yeni bir ›s› kalkan› oluflturur ki bu durum ›s› yal›-t›m›n›n daha iyi olmas›n› sa¤lar.

S›ra Sizde 8

Temelde yal›t›m malzemesi ne kadar kal›n olursa o ka-dar iyi ›s› yal›t›m› yap›l›r. Fakat ›s› yal›t›m› için yap›lacakharcama ile yal›t›m› yap›lan binan›n ›s›n›n korunmas›için yap›lacak harcama karfl›laflt›r›lmal›d›r. Sonuçta heryal›t›m malzemesi için bir optimum de¤er hesaplamakmümkündür.

http://www.engineeringtoolbox.com/emissivity-coeffi-cients-d_447.html

http://www.yalitim.com 31.07.2009 tarihinde al›nm›flt›r.http://www.cevreorman.gov.tr/ 31.07.2009 tarihinde

al›nm›flt›r.http://www.cellubor.com.tr/ 31.07.2009 tarihinde al›n-

m›flt›r.http://www.resmi-gazete.org/sayi/2964/binalarda-si-

yalitimi-yonetmeligi.html 31.07.2009 tarihinde al›n-m›flt›r.

http://www.izoder.org.tr/ 31.07.2009 tarihinde al›nm›flt›r.


Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Sürdürülebilirlik kavram›n›n ne oldu¤unu aç›klayabilecek,Enerji kavram›n› aç›klayabilecek ve enerji kaynaklar›n› belirleyebilecek,Enerji etkin bina kavram›n›n ne oldu¤unu ve tasar›m aflamalar›n› aç›klayabi-lecek,Binalarda kullan›lan pasif ve aktif enerji sistemlerini tan›yabilecek,Ak›ll› bina kavram› ve bina otomasyonunun ne oldu¤unu aç›klayabilecekbilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.


• Sürdürülebilirlik• Enerji• Yenilenebilir enerji• Enerji etkin bina

• Pasif enerji sistemleri• Aktif enerji sistemleri• Ak›ll› bina• Bina otomasyonu

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNN

NN

Enerji Tasarrufu

• SÜRDÜRÜLEB‹L‹R B‹R GELECEK‹Ç‹N

• ENERJ‹N‹N TEMELLER‹• ENERJ‹ KAYNAKLARI• ENERJ‹ ETK‹N B‹NA TASARIMI• PAS‹F VE AKT‹F ENERJ‹ S‹STEMLER‹• UYGULAMALAR• AKILLI B‹NA VE B‹NA

OTOMASYONU

Çevreye Duyarl›Enerji Etkin Bina veTesisat

4ENERJ‹ TASARRUFU

Hepimizin hemen her gün duydu¤u “küresel ›s›nma” ve “iklim de¤iflikli¤i” insan-l›¤›n karfl›laflt›¤› en büyük sorunlardan biri olarak karfl›m›zda durmaktad›r. Do¤a-n›n dengesinin bozulmas›, karbondioksit sal›n›m›n›n artmas›, çevre kirlili¤i, ener-ji ihtiyac›m›z›n sürekli artmas› ve fosil tabanl› yak›t kaynaklar›n›n tükenmek üze-re olmas›, bize “Ne yapabiliriz?” sorusunu sorduruyor. Bütün bu can s›k›c› olayla-ra karfl› önlem olarak ve gelecekteki ekonomik büyüme ve refah› güvence alt›naalmak için enerjinin, çevreye duyarl› bir flekilde üretilmesi ve kullan›lmas› gerek-mektedir. Teknolojinin geliflmesi, bir yandan enerji ba¤›ml›l›¤›m›z› art›r›p bahset-ti¤imiz problemlere sebep olurken bir yandan da sürdürülebilir bir gelecek içinbu problemlerin çözümünde tek baflvuru noktas›d›r. ‹flin güzel yan›, problemle-rin büyük bir k›sm›n›n çözümü hâlihaz›rda mevcuttur; önemli olan güçlü bir ira-deyle çözüme yönelik hareket etmek ve bu çözümleri genifl kat›l›mlarla hayatageçirmektir.

SÜRDÜRÜLEB‹L‹R B‹R GELECEK ‹Ç‹NSürdürülebilirlik sözcü¤ünü duydu¤unuzda, ne anlama geldi¤i konusunda akl›-n›zda mutlaka bir resim olufluyordur: Bir ‘fley’in var olan hâlinin ilerideki zaman-larda da devam edebilme durumu. Söyledi¤imiz her ne kadar do¤ru olsa da, sony›llarda üzerinde çok konuflulan, tart›fl›lan bu kavram›n evrensel olarak kabul edi-len tek bir tan›m› yoktur. Bu ünitede kullan›ld›¤› anlam›yla sürdürülebilirlik, günü-müz ihtiyaçlar›ndan taviz vermeden gelecekteki ihtiyaçlar›m›z›n karfl›lanabilece¤içevresel, ekonomik ve sosyal (toplumsal) esenlik hâlidir. Takdir edersiniz ki böy-le bir kavramdan bahsetmek için öncelikle flimdiki durumun gelecekte devam et-meyece¤ine dair kayg›lar›n›z ve hatta kan›tlar›n›z olmal›. Peki, nedir bunlar ve na-s›l üstesinden gelinebilir?

1996 y›l›nda kimya dal›nda Nobel ödülünü alm›fl olan Richard Smalley, önce-lik s›ras›na göre dizilmifl en önemli 10 problem listesine “enerji” ile bafllar. Çünküsürdürülebilir bir dünya için ulafl›labilir, ucuz, bol, temiz ve güvenli enerji, di¤erbütün problemlerin çözümünü mümkün k›labilir. Örne¤in, ucuz enerjiniz varsa,deniz sular›n› tuzundan ar›nd›r›p uzun mesafelere pompalayabilir ve ihtiyac› olan-lara temiz su kayna¤› olarak götürebilirsiniz. Hayat›n kayna¤› olarak nitelenen suprobleminin çözülmesi; tar›m alanlar›n›n sulanmas›yla yiyecek, daha yeflil bir or-tam yarat›lmas›yla çevre, temizlik sa¤layaca¤› için sa¤l›k probleminin ve benzeri

Çevreye Duyarl› Enerji Etkin Bina ve Tesisat

Sürdürülebilirlik: Çevresel,sosyal ve ekonomik olarakgünümüz ihtiyaçlar›n›karfl›larken, geleceknesillerin de kendiihtiyaçlar›n›karfl›layabilirliklerini tehditetmeyen geliflimdir.

Richard Smalley’e göreöncelik s›ras›na dizilmifl enönemli 10 problem:1. Enerji2. Su3. Yiyecek4. Çevre5. Yoksulluk6. Terör ve savafl7. Hastal›k8. E¤itim9. Demokrasi10. Nüfus

flekilde birbirine ba¤l› di¤er problemlerin çözümüne büyük katk› sa¤layacakt›r. Su,yiyecek ve temiz bir çevre yard›m›yla, yoksulluk kontrol alt›na al›nabilir, e¤itimyayg›nlaflt›r›labilir ve fark›ndal›k art›r›labilir. Böylece, listedeki di¤er problemlerinçözümüne de ad›m ad›m yaklafl›lm›fl olur. Dolay›s›yla enerjinin, bir toplumun re-fah›n› etkileyen ve sürdürülebilir bir dünya için gereken en önemli unsur oldu¤u-nu söyleyebiliriz.

Bu durumda kaç›n›lmaz olarak karfl›m›za flöyle bir gerçek ç›k›yor: Sürdürülebi-lir bir gelecek için sürdürülebilir enerji kaynaklar›na ihtiyaç vard›r. Benzer flekildebir tan›mlama yapacak olursak; sürdürülebilir enerji, çevresel, ekonomik ve sosyal(toplumsal) bedeli en düflük olacak flekilde günümüz ve gelecek ihtiyaçlar›m›z›karfl›layabilen enerji üretim modelleridir. Burada ürünün herhangi bir andaki fiyatolarak bedelinden de¤il, geçti¤i tüm evrelerdeki toplam hayata yans›ma bedelin-den bahsediyoruz. Yani, ürünün ham madde olarak ç›kart›lmas›ndan bafllay›p, ifl-lenmesini, nakliyesini, kullan›lmas›n› içeren ve en sonunda da imhas›na kadar ge-çen bütün yaflam döngüsü ve bu süreçte çevreye, ekonomiye ve topluma etkisidüflünülmelidir. Dolay›s›yla, sürdürülebilirlik kavram›n›n incelenmesinde bu ya-flam döngüsü analizi oldukça önemli bir yer tutar.

Yaflam döngüsü analizleri, sürdürülebilirlik kavram› aç›s›ndan neden önemlidir? Kömürkullanan bir termik santral için yaflam döngüsü analizi yap›l›rken neler düflünülebilir?

Sürdürülebilir bir gelecek için bir yandan ucuz, bol, ulafl›labilir, temiz ve gü-venli enerji kaynaklar› yaratmak için u¤rafl›rken, di¤er yandan da var olan› en ve-rimli nas›l kullanabiliriz diye düflünüp ona göre hareket etmeliyiz. Bu durumda ya-p›lacak öncelikli fley, tüketimi azaltmakt›r. Peki, bunu nas›l yapabiliriz? Büyük ola-s›l›kla ço¤unuzun akl›na ilk olarak ‘daha az kullanarak tasarruf etmek’ geliyor.Evet, bu iflin bir yönü. Di¤er yönü ise, kullanma al›flkanl›¤›m›z› de¤ifltirmeden da-ha az tüketmenin yani enerjide verimi art›rman›n yolunu bulmakt›r. K›saca, enerjitüketiminde azalma ancak ‘enerji verimlili¤i’ ve ‘enerji tasarruf’ programlar›yla sa¤-lanabilir. Burada, evlerinizde kulland›¤›n›z eski tip ampulü daha az elektrik harca-yan yenisiyle de¤ifltirmenizden veya kullanmad›¤›n›z lambay› kapatman›zdan çokdaha büyük ölçekli bir verim ve tasarruftan bahsediyoruz. Tüketim ve tasarruf yol-lar›ndan bahsedebilmek için de öncelikle enerji kavram›n›n ve elimizdeki enerjikaynaklar›n›n ne oldu¤unun bilinmesi gerekir.

ENERJ‹N‹N TEMELLER‹Yukar›da da söyledi¤imiz gibi, sürdürülebilir enerji kaynaklar› için gereken tek-noloji aray›fl›na girmeden önce, enerjinin ne oldu¤unu iyice anlamal›y›z. Çünküenerjinin anlafl›lmas›, bize, fiziksel ve biyolojik sistemlerin nas›l iflledi¤i hakk›ndabilgi verir. Böylece, problemin çözümüne nereden ve nas›l yaklaflaca¤›m›z› bile-biliriz. Peki, nedir enerji? En basit ve kabul edilen tan›m›yla enerji, ifl yapabilmekapasitesidir. Bir baflka deyiflle enerji, fiziksel nesnelerin de¤iflimine sebep olmayetene¤idir.

Do¤ada farkl› flekillerde bulunan enerji, ekosistemde sürekli bir devinim için-dedir, bir biçimden di¤erine de¤iflir. Do¤ay› taklit eden insan da benzer flekildeenerjiyi yaflad›¤› ortam içinde bir biçimden di¤erine de¤ifltirmenin yollar›n› arar.Örne¤in, bir elektromanyetik enerji olan günefl ›fl›nlar›n› (günefl enerjisi), evimiz-de ayd›nlatmada kullanmak için elektrik enerjisine ya da kimyasal enerji olan pet-rolü (benzin), harekete yani kinetik enerjiye ve benzeri flekilde di¤er enerji türle-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Enerji: Bir fiziksel sisteminifl yapabilme yetene¤idir.

rini de kullan›labilir bir flekile çevirmek isteriz. ‹ster oldu¤u flekliyle kullan›ls›n is-ter depolans›n, isterse baflka bir biçime çevrilsin, toplam enerjide kay›p olmaz;enerji korunur. Ancak, enerji süreç içinde sürekli olarak kalitesinde kay›ba u¤rarve en sonunda ifle yaramayan, düflük s›cakl›kta ›s› enerjisine dönüflür.

Afla¤›da verilen örneklerin sahip olduklar› ve do¤rudan dönüflebilecekleri enerji biçimle-ri neler olabilir? Günefl ›fl›¤› / Ampulün yanmas› / Benzin / Uranyum bölünmesi / Buhar / Türbin.

Elektrik santralinde oldu¤u gibi, bir çeflit enerjiyi (örne¤in, kömürdeki kimya-sal enerji), kullan›fll› baflka çeflit enerjiye (örne¤in, tafl›ma hatt›ndaki elektrik ener-jisi) dönüfltüren bir sistemin verimi, sistemden ç›kan kullan›fll› enerji miktar›n›n, osisteme giren toplam enerjiye oran› olarak tan›mlan›r. Bu durumda enerji verimi,

(4.1)

olarak yaz›l›r. Birden fazla enerji dönüflümünü içeren sistemlerde, her dönüflümünayr› bir verimi oldu¤undan, bütün sistemin toplam verimi, bu verimlerin çarp›m›fleklinde bulunur.

% 42 verimle çal›flan bir santralin üretti¤i elektrik, % 94 verimli tafl›ma hatt› üze-rinden evlere da¤›t›l›yor. Evde kullan›lan elektrik ampulünün verimi % 9 ise üre-timden tüketime kadar geçen süreçte enerji verimi yüzde kaçt›r?

Çözüm:% 42 verim: η1= 0,42% 94 verim: η2= 0,94% 9 verim: η3= 0,09

oldu¤undan genel sistemin verimi bütün verimlerin çarp›m› olarak

η = (0,42) (0,94) (0,09) = 0,0355

bulunur. Yani verim % 3,55’tir. Bu demektir ki, harcanan 100 birim enerjinin sade-ce 3,55 birimi kullan›fll› enerjiye dönüfltürülebilmifltir.

Yukar›da bahsettiklerimizi k›saca fiziksel yasalar (termodinamik yasalar›) yard›-m›yla bir kere daha özetleyelim: Termodinami¤in birinci yasas›, enerjinin ev-rende korunumlu oldu¤unu, yeni enerji yaratamayaca¤›m›z gibi var olan› da yokedemeyece¤imizi söyler. Zaman içinde sadece var olan enerjinin biçimi de¤iflecek-tir. Termodinami¤in ikinci yasas› ise bu noktadan sonras›yla ilgilenir; ne kadarçabalarsan›z çabalay›n, sistemde her zaman oldukça kullan›fls›z ›s› enerjisi olarakkay›p vard›r. Yani enerji ak›fl›n›n yönü tan›ml›d›r. Bu ise bize, elimizdeki sistemiçin olabilecek en yüksek enerji veriminin ne olaca¤›n› söyler. Dolay›s›yla, yap›la-cak enerji etkin çal›flmalarda termodinamik yasalar› belirleyicidir.

Enerji verimi ( kan yararl enerjiGiren

η) =Çı ı

eenerji

674. Ünite - Çevreye Duyar l › Ener j i Etk in Bina ve Tesisat

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Ö R N E K

Termodinami¤in birinciyasas›: Bu yasa evrendeenerjinin yoktan var, vardanda yok edilemeyece¤inisöyler. Baflka bir deyiflle,bize enerjinin nicelik(miktar) bak›m›ndançetelesini tutmak için imkânsa¤lar.

Termodinami¤in ikinciyasas›: Bu yasa ise, enerjiyleilgili herhangi bir fleyyapt›¤›m›zda, bir miktarenerjinin niteliksel olarakkayboldu¤unu söyler. Bukay›p, ço¤u zaman oldukçakullan›fls›z, at›k ›s› enerjisiolarak ortaya ç›kar.

Termodinamik yasalar› hakk›nda daha fazla bilgi sahibi olmak için, “http://tr.wikipedi-a.org/wiki/Termodinamik” sitesinden yararlanabilirsiniz.

ENERJ‹ KAYNAKLARIfiekil 4.1’de de görüldü¤ü gibi enerji ihtiyac›m›z› farkl› enerji kaynaklar›ndan kar-fl›l›yoruz. Evrensel bir s›n›fland›rma olmamakla birlikte, enerji kaynaklar›n› bafll›caüç gruba ay›rabiliriz:

• Fosil tabanl› (yenilenemeyen) enerji kaynaklar›• Yenilenebilir enerji kaynaklar›• Nükleer enerji kaynaklar›Bunlara di¤er alternatif enerji kaynaklar› da eklenebilir ancak bu ünitenin kap-

sam› içine girmedikleri için onlardan bahsetmeyece¤iz. fiimdi yukar›daki enerjikaynaklar›na k›saca göz atal›m;

Fosil Tabanl› (Yenilenemeyen) EnerjiDünya üzerinde canl› yaflam›n bafllamas›ndan bu yana geçen yaklafl›k 3,5 milyary›l boyunca bitki ve hayvanlar öldükten sonra kal›nt›lar› yer alt›nda çözünüp kal-m›fllard›r. Kömür, petrol ve do¤al gaz yataklar› olarak günümüzde kullan›lan bukal›nt›lar, fosil tabanl› enerji kaynaklar› olarak tan›mlan›rlar. Dünya enerji kay-naklar›n›n % 81,3’ünün, tüketiminin de % 67’si bu üç kayna¤a ba¤l›d›r (fiekil 4.1).

Asl›nda fosil tabanl› kaynaklar, günümüzde de sürekli olarak oluflmaya devamediyorlar. Ancak, bu kaynaklar› tüketme h›z›m›z, onlar›n oluflma h›z›ndan yaklafl›kolarak 100.000 kat daha fazla oldu¤undan yenilenemeyen ya da sürdürülemeyenkaynaklar olarak kabul edilirler. Sürekli artan enerji talebiyle, bu kaynaklar›n çokk›sa zamanda tükenece¤i gerçe¤i kaç›n›lmaz olarak karfl›m›za ç›k›yor. Buna ekolarak, kolay ulafl›labilir kaynaklar tükendi¤i ve daha zor olanlar› ç›kartmak zorun-da kald›¤›m›z için hem do¤aya verdi¤imiz zarar art›yor hem de bunlar daha paha-l› kaynaklar hâline geliyorlar. Sonuçta birbirine ba¤l› bu zincir, bize fosil tabanl›kaynaklar›n gün geçtikçe daha az verimli olduklar›n› söylüyor.

Fosil tabanl› enerji kaynaklar›n›n tüketilmesinin bir di¤er önemli sonucu daçevreye verdi¤i zarard›r. Çünkü bu kaynaklar›n yanmas›yla ortaya sera gaz› olarakbilinen, karbondioksit (CO2), metan (NH4) ve florlu bileflikler ç›k›yor ve bu da kü-resel ›s›nmaya katk› sa¤l›yor (Bak›n›z: Ünite 10).


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Üretim

Kömür %27

Nükleer %5,8

Elektrik %2,2

Yenilenebilirve at›k %10

Di¤er%0,7

Gaz%21,1

Petrol%33,2

Petrol%41,6

Gaz%15,6

Di¤er%3,1

Yenilenebilirve at›k %12,7

Elektrik %17,2

Kömür %9,8

Tüketim

fiekil 4.1

2008 y›l› dünyaenerji üretim vetüketimkaynaklar›n›nda¤›l›m›

Kaynak:Uluslararas› EnerjiAjans›,http://www.iea.org/

Fosil tabanl› enerjikaynaklar›: Kömür, petrol,do¤algaz gibi canl›organizmalar›n öldüktensonra toprak alt›ndamilyonlarca y›l içindeoksijensiz bozulmayau¤ramas›yla oluflanyak›tlard›r. Karbon içeren bukaynaklar, yeryüzüneç›kart›l›nca oksijenliortamda yand›klar›nda ›s›verirler.

Küresel ›s›nma hakk›nda daha fazla bilgi sahibi olmak için, “http://www.kuresel-isin-ma.org/” sitesinden yararlanabilirsiniz.

Bu söylediklerimiz ve günümüzde tan›k olduklar›m›z bize, sürdürülebilir birgelecek için fosil tabanl› kaynaklardan vazgeçip, daha temiz, daha verimli, dahauzun ömürlü yenilenebilir enerji kaynaklar› üzerine gitmemizi söylüyor.

Yenilenebilir Enerji Kaynaklar›Günefl ›fl›¤›, ya¤mur, gel-git, rüzgâr gibi sürekli devam eden do¤al süreçlerden el-de edilen enerjiler yenilenebilir enerjiler olarak adland›r›l›r. Fosil kaynaklar› gi-bi miktarlar› s›n›rl› olmayan bu tip enerji kaynaklar›, bulunduklar› biçimde depo-lanamayan ancak sürekli olarak yeri doldurulan kaynaklard›r. fiekil 4.1’de görüldü-¤ü gibi 2008 y›l›nda dünya enerji üretim kaynaklar›n›n % 10’u yenilenebilir kay-naklardan gelmektedir.

Günefl Enerjisi: Dünyan›n oluflumundan beri ›s› ve ›fl›k olarak dünyay› besle-yen günefl enerjisi, günümüzde çok de¤iflik alanlarda temiz enerji kayna¤› olarakde¤erlendirilmektedir. Günefl ›fl›¤›, duruma göre aktif veya pasif olarak kullan›l›r.Aktif teknolojilerde, üzerine gelen günefl ›fl›nlar›n› elektrik enerjisine çeviren güneflpillerinde ve mekanik enerjiye çeviren ›s› makinelerinde oldu¤u gibi günefl enerji-si kullan›fll› baflka ç›kt›lara çevrilir. Pasif teknolojilerde ise güneflin durumuna gö-re binan›n konumland›r›lmas›, alanlar›n havan›n kendili¤inden dolafl›m›na izin ve-recek flekilde kullan›lmas› ve amaca yönelik ›s› ve ›fl›k özellikleri uygun malzeme-lerin seçilmesi gibi yaklafl›mlar kullan›l›r. Dolay›s›yla, aktif teknolojiler enerji üreti-mini art›r›rken pasif teknolojiler tüketimin azalmas›n› sa¤larlar.

Rüzgâr Enerjisi: Rüzgâr› oluflturan hava ak›m›n›n, kullan›fll›/yararl› bir enerji-ye çevrilmesiyle elde edilen enerjidir. Rüzgâr türbinleri kullan›larak rüzgâr›n sahipoldu¤u kinetik enerji, elektrik veya mekanik enerjiye çevrildi¤i için, bu süreçte at-mosfere herhangi bir sera gaz› sal›nmaz.

Su Enerjisi: Suyun sahip oldu¤u enerjinin kullan›fll›/yararl› bir enerjiye çevril-mesiyle elde edilen enerjidir. Hareket hâlindeki suyun kinetik enerjisi ya da suda-ki farkl› s›cakl›k bölgeleri kullan›larak enerji üretilir. Günümüzde kullan›lan ve ge-liflmekte olan yöntemlere; su çarklar›, suyun tutuldu¤u ve kontrollü flekilde h›zla-r›n›n kullan›ld›¤› hidroelektrik santralleri, su seviyesinin gel-git etkisiyle de¤iflme-sini hem yatay hem de dikey do¤rultuda kullanan sistemler, dalga hareketini ya-kalamaya çal›flan yap›lar örnek olarak verilebilir.

Jeotermal Enerji: Yer kabu¤unun derinliklerinde birikmifl ›s›n›n oluflturdu¤u,kimyasallar içeren s›cak su, buhar ve gazlar›n sahip oldu¤u enerji do¤rudan veyadolayl› yollardan kullan›labilir. Jeotermal kaynaklar› besleyen ya¤mur, kar, denizve magma sular› var olmaya devam ettikçe, yenilenebilir ve sürdürülebilir özellik-lerini korurlar.

Biyokütle Enerjisi: Biyokütle, k›sa zaman önce yaflam›fl organizmalar ya da ya-flayan organizmalar›n at›klar›ndan elde edilen biyolojik maddelerdir. Odun, at›klarve alkol, biyokütle enerjisinin en temel kaynaklar›d›r. Kaynaklar› ayn› olmas›na ra¤-men fosil yak›tlardan farkl› olarak biyoyak›tlar, yenilenebilir enerji kaynaklar›d›r.Çünkü, son on y›l gibi k›sa sürede toplanm›fl canl› organizmalardan elde edilirler.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Yenilenebilir enerji:Kullan›ld›klar› hâldetükenmeyen, sürekli olarakyeri doldurulan enerjikaynaklar›d›r. Bu enerjikaynaklar›n› flöyles›ralayabiliriz:• Günefl Enerjisi• Rüzgâr Enerjisi• Su Enerjisi• Jeotermal Enerji• Biyokütle Enerjisi

Nükleer EnerjiBafll› bafl›na bir tart›flma konusu olan nükleer enerji, asl›nda yenilenemeyen birenerji kayna¤› olmas›na ra¤men çok az ham maddeyle yüksek miktarlarda enerjiüretilebildi¤i için ayr› bir kategoride de¤erlendirilir. En iyi bilinen kullan›m alan›olan nükleer santrallerde, uranyum yak›t olarak kullan›l›r ve elektrik enerjisi üreti-lir. Bu üretim sonucunda, yenilenemeyen di¤er enerji kaynaklar›nda oldu¤u gibisera etkisi yaratan ve do¤aya zarar veren gazlar›n ç›kmamas› nükleer enerjiyi da-ha çevreci bir seçenek yapar. Ancak, nükleer reaktörlerde meydana gelebilecekkazalar›n ve nükleer at›klar›n insan sa¤l›¤›na ve do¤aya verdi¤i zarar düflünüldü-¤ünde, nükleer enerjinin ‘çevreci’ kimli¤i sorgulanmaktad›r.

ENERJ‹ ETK‹N B‹NA TASARIMI‹statistikler, dünyada enerjinin yaklafl›k % 40 gibi büyük bir k›sm›n›n binalar tara-f›ndan tüketildi¤ini gösteriyor. Türkiye’de bu oran 2007 y›l›ndaki verilere bak›ld›-¤›nda % 30 civar›ndad›r (fiekil 4.3). Dünya çap›nda sera gaz› sal›n›mlar›n›n % 21’ide yine binalar taraf›ndan yap›lmaktad›r. Bu noktaya nas›l gelindi¤inden ba¤›ms›zolarak, bu yüksek rakamlar, bizi sürdürülebilir bir gelecek için çözüm bulmayazorlamaktad›r. Günümüz teknolojileri kullan›larak var olan binalar›n sadece ›s›tma,so¤utma ve havaland›rma tertibat›nda yap›lacak yenilefltirme çal›flmalar›yla, bina-lar›n enerji tüketimi % 40’›n üzerinde bir oranla azalt›labilmektedir. Durum böyley-ken, yeni binalar›n yap›m›nda enerji etkin yaklafl›mlar›n kullan›lmas›yla hem al›fl-t›¤›m›z refah seviyesinden taviz vermeden hem de çevreye duyarl›, az tüketen bi-nalar infla etmek iflten bile de¤ildir.


BinalarUlafl›m

Tar›m

P. Kimya

Sanayi%40

%30,5%19,2

%4,9

%5,4

fiekil 4.3

Türkiye’nin BirincilEnerji TüketimProfili,2007.(Elektrik ‹flleri Etüd‹daresi GenelMüdürlü¤ü)

fiekil 4.2

Yenilenebilir enerjikaynaklar›: Güneflenerjisi, rüzgârenerjisi, su enerjisi,jeotermal enerji vebiyokütle enerjisi(soldan sa¤as›ras›yla).

Peki, enerji etkin bina ne demektir? En k›sa ve genel ifadeyle enerji etkin bi-nalar, bir yandan yenilenebilir enerji kaynaklar›ndan yararlanan, di¤er yandan dakullan›lan enerjiyi korumaya yönelik tedbirlerin al›nd›¤› yap›lard›r. Enerji etkin ta-sar›mlar, yap›y› oluflturan malzeme ve bileflenlerin üretimi, kullan›lan iklimlendir-me sistemlerinin seçimi, bak›m›, iflletimi, kullan›m sonras›nda y›k›m› ve malzeme-lerin geri dönüflümüne kadar genifl bir alanda yap›n›n standard›n› düflürmedenenerji tüketimini en aza indirmeyi hedeflerler. fiimdi, bir binan›n tam anlam›ylaçevreye duyarl› ve enerji etkin olabilmesi için üzerinde durulan aflamalara k›sacagöz atal›m:

Tasar›m: Binalar›n tasar›m aflamas›nda al›nan kararlar, binan›n ve yap›m›ndakullan›lan malzemelerin tüm ömürleri boyunca ihtiyaç duyaca¤›, tüketece¤i enerjimiktarlar›n› belirler. Bu aflama, afla¤›da tan›mlanan di¤er süreçlerin organize edil-di¤i, ayr›nt›lar›n›n belirlendi¤i zamand›r. Do¤ru belirlenmifl hedefler çizgisinde,ekonomik, teknolojik, bilimsel, yarat›c› ve estetik yaklafl›mlar›n bir arada en iyi fle-kilde kullan›ld›¤› süreçtir. Dolay›s›yla tüm projenin baflar›s›, mimar, iflletmeci vemühendisler (çevre, enerji, inflaat, tesisat mühendisleri) gibi farkl› uzmanl›k alan›-na sahip kiflilerin beraber çal›flmas›na ba¤l›d›r.

Yap›m ve öncesi: Bina yap›m›nda kullan›lacak malzemelerin do¤adaki hammadde hâlinden, kullan›ma haz›r hâle gelinceye kadar tüketilen enerjinin verimlikullan›lmas›n› ve bu süreçlerin çevreye duyarl›l›¤›n› kapsamaktad›r. Ayr›ca, binan›ninfla edilmesi için kullan›lan enerji de toplam tüketim hesab›na kat›l›r. Örne¤in, in-flaatlarda kullan›lan demirin ham madde olarak madenden ç›kart›lmas›, fabrikayatafl›nmas› ve ifllenmesi, flantiyeye getirilmesi ve binan›n inflas›nda kullan›lmas› içinharcanan enerjiler ve bütün bu süreçlerin do¤aya etkisi tek tek düflünülmelidir.

Kullan›m ve iflletim: Binan›n yap›m› bitip, kullan›ma aç›ld›ktan sonraki dö-nemde tüketilen toplam enerjinin düflünüldü¤ü süreçtir. Bu aflama, kullan›c›n›nkonfor dâhil her tür gereksinimini karfl›lamak, yap›n›n bak›m ve onar›m›n› yapmakiçin enerjinin verimli kullan›lmas›n› kapsamaktad›r. Yap›lan tasar›mlarda, enerjininkorunumu hedef olmal›, k›fl›n ›s›tma, yaz›n so¤utma yükünün azalt›lmas› sa¤lan-mal›d›r. Do¤al havaland›rma ve ayd›nlatma tekniklerinin uygulanmas› ve yenilene-bilir enerji kaynaklar›n›n kullan›m› sa¤lanmal›d›r. Kaynak kullan›m›n›n azalt›lmas›ve çevre kirlili¤inin en aza indirilmesi bak›m›ndan da seçilen bina iflletim sistemle-rinde, at›klar›n de¤erlendirilmesine yönelik stratejiler dikkate al›nmal› ve at›klarkontrollü flekilde yok edilmelidir.

Yap›n›n y›k›m› ve sonras›: Enerji etkin bina tasar›m›nda, binalar›n kullan›msonras›ndaki y›k›m sürecinde kullan›lacak enerjinin miktar› ve bu ifllemin çevreyeetkisi de üzerinde durulmas› gereken unsurlardand›r. Özellikle yap› malzemeleri-nin yeniden kullan›ma kazand›r›lmas›, bu malzemelerin bir k›sm› için ham maddekaynaklar›n›n yenilenemeyen kaynaklar olmas› ve rezervlerin h›zla tükeniyor ol-mas› bak›m›ndan önemlidir.

Enerji etkin tasar›mlarda, binalar›n kullan›m ve iflletim süreçleri daha göz önün-de oldu¤u için di¤er aflamalar ço¤u zaman ihmal edilirler. Örne¤in, bir binan›nenerji tüketiminin azalt›lmas› ad›na d›fl cephesinde ›fl›¤a duyarl› pencereler kulla-n›labilir. Ama bu pencerelerin üretim maliyeti (ham madde olarak ç›kart›lmas›, ifl-lenmesi, kullan›m alan›na getirilmesi ve yerine yerlefltirilmesi süreçlerinin hepsidâhil) çok yüksek ve yerine kuruluncaya kadar geçen sürede do¤aya verilen zararfazla olabilir. O nedenle, bu pencereler kullan›m sürecinde daha verimli olmalar›-na ra¤men bütün aflamalar düflünüldü¤ünde yap›lan proje gerçek anlamda çevre-ye duyarl› enerji etkin bir tasar›m olarak kabul edilmemelidir.


Enerji etkin binalar: Bubinalar, yap›y› oluflturanmalzeme ve bileflenlerinüretimi, kullan›lacaksistemlerin seçimi, binan›nkullan›m›, iflletimi, bak›m›,kullan›m sonras›nda y›k›m›ve yap› malzemelerinindönüfltürülerek, yenidenkullan›ma sokulmas›aflamalar›nda enerjitüketimini en aza indirmeyihedeflerler. Bulunançözümler, konfor düzeyiniyüksek tutarken,sürdürülebilir birkalk›nman›n sa¤lanmas› vegelecek nesiller içinyaflanabilir bir çevreninb›rak›lmas› aç›s›ndan etkiliolmal›d›r.

PAS‹F VE AKT‹F ENERJ‹ S‹STEMLER‹Enerji etkin sürdürülebilir bir çevre oluflturmada etkili olmay› hedefleyen bina ta-sar›mlar›nda kullan›lan yaklafl›mlar genel olarak pasif ve aktif sistemler olarakisimlendirilebilirler. Bu terimler, gerekli enerjinin kullan›m yöntemini aç›klarlar.Pasif sistemlerde (ya da tasar›mlarda), bina çevresiyle sürekli etkileflim içindedir.Bunun sonucunda bina, enerjinin toplanmas› ve emniyetle kullan›lmas›yla kendi-sini ›s›tma ve so¤utmay› sa¤layabilir. Pasif sistemler yönlendirme, yal›t›m, pencereyerleflimi gibi yaklafl›mlarla konutun enerji giderlerini azalt›rlar.

Aktif sistemlerde ise enerji depolama birimleri, transfer mekanizmalar› ve ener-ji da¤›t›m sistemleri (pompa, fan gibi) kullan›l›r. Binan›n toplam ›s›tma ve so¤utmagereksinimlerinin, pasif sistemler taraf›ndan tam olarak karfl›lanamad›¤› durumlar-da, pasif ve aktif sistemler birlikte kullan›l›r. Pasif sistemli bir yap›da bina maliyetinispeten artabilir, ancak bu, tasar›m›n enerji etkin olmad›¤› anlam›na gelmemeli-dir. Bir önceki bölümde bahsetti¤imiz gibi sürece etkisi olan bütün unsurlar›n dü-flünülmesi gerekmektedir: sistemin kullan›m sürecinde daha az enerji tüketece¤i,çevreye daha duyarl› olaca¤›, ömrü boyunca daha az bak›m isteyece¤i düflünülün-ce, uzun vadede avantajl› bir sistem olabilir.

Bu ünitede bahsedilen binalar sadece konut olarak kullan›lan binalar de¤ildir. ‹flmerkezleri, al›flverifl merkezleri, okullar, hastaneler, ofisler gibi her türlü bina aklagelmelidir.

Yer seçimi, bina biçimi ve yönü (pasif): Binan›n yap›laca¤› arazinin ve buarazi üzerindeki konumunun seçimi, yörenin iklim özelliklerine uygun olarak ya-p›lmal›d›r. Bu sayede, binalar›n günefl ve rüzgâr gibi do¤al enerji kaynaklar›ndanyararlanmas› sa¤lanarak, ›s›tma, so¤utma ve havaland›rma sistemlerinin kurulufl vekullan›m maliyetleri en aza indirilebilir. Yer seçimi yap›ld›ktan sonra yine yöreniniklimsel özellikleri göz önüne al›narak binan›n biçiminin (hacmi, taban ve yüzeyalan›) ve yönünün belirlenmesi gerekir. Çünkü binan›n bu özellikleri, kullan›lacakdo¤al enerji kaynaklar›yla olan dinamik iliflkisini belirler. Örne¤in, bina yüzey ala-n›n›n fazla olmas›, ›s›tma gerektiren so¤uk iklim koflullar›nda binan›n d›fl duvar vepencerelerinden ›s› kayb›n›n çok olmas›na neden olur. Bu durumda binan›n ›s›tmayükü artacakt›r. Benzer flekilde, so¤utma gerektiren s›cak iklim koflullar›nda bina-n›n d›fl duvar ve pencerelerinden ›s› kazanc› artaca¤›ndan, binan›n so¤utma yüküartacakt›r. Sonuç olarak; yer seçimi, bina biçimi ve yönü, bulundu¤u yörenin ko-flullar›na uygun olarak yap›lm›fl binalarda, aktif iklimlendirme sistemlerine olan ih-tiyaç ve dolay›s›yla iflletme giderleri azal›r.

Do¤al havaland›rma (pasif): Bina çevresindeki bas›nç veya s›cakl›k farkl›l›k-lar› kullan›larak, yap› içinde hava hareketi sa¤lanarak do¤al havaland›rma yap›la-bilir. Bina içine al›nan hava için ayr› bir ç›k›fl aç›kl›¤›n›n yap›lmas›, sürekli hava de-¤iflimi sa¤lar. Bu sistem genel olarak binalar›n so¤utma yükünü azaltmak amaçl›kullan›l›r. O nedenle, k›fl dönemlerinde bu hava kanallar›ndan olabilecek ›s› ka-y›plar›n›n azalt›lmas› için hava s›z›nt›lar›n›n engellenmesi gerekir.

Bölgeleme (pasif): Bina içindeki mekânlar›n, ortak gereksinimlerine göre biraraya toplanmas›, pasif anlamda enerji etkinli¤inin sa¤lanmas›na yard›mc› olacak-t›r. Örne¤in, bir ifl merkezi binas›nda ofisler binan›n iki d›fl cephesine bakacak fle-kilde s›ralan›p bina içinde birbirlerine bakan k›s›mlar› da servis bölgesi olarak kul-lan›labilir. Bu durumda, iklimlendirme daha verimli yap›labilecektir çünkü servisbölgelerinin ve ofislerin ihtiyaçlar› birbirlerinden farkl›d›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Pasif ve aktif sistemler:Enerji etkin binatasar›mlar›nda kullan›lan busistemleri flu bafll›klaralt›nda toplayabiliriz:• Yer seçimi, bina biçimi

ve yönü • Do¤al havaland›rma • Bölgeleme • Bina kabu¤u • Avlu ve iç bahçeler • Do¤al ve yapay

ayd›nlatma • Günefl enerjisi • Yer alt› kaynaklar›

Bina kabu¤u (pasif): Binalar›n yap› kabu¤unda (d›fl duvarlar, pencereler, ça-t› ve temel döflemeleri) ›s› yal›t›m malzemelerinin kullan›lmas›, ›s› kay›plar›n› azal-taca¤›ndan binalar›n hem ›s›tma hem de so¤utma yüklerini azaltacakt›r. Bina ka-bu¤unda en fazla ›s› kay›p ve kazançlar› pencerelerden olmaktad›r. Bu nedenle,caml› yüzeylerde kullan›lacak malzemeler, binalar›n maruz kald›¤› genel iklim ko-flullar› düflünülerek belirlenmelidir. Örne¤in kay›plar›n en az seviyede tutulabilme-si için, pencerelerde kullan›lan hem cam hem de do¤rama, ›s›l iletkenlik katsay›s›düflük malzemelerden seçilmelidir (Bak›n›z: Ünite 3). Caml› yüzeylerin so¤uk dö-nemlerde ›s›tma amaçl› kullan›lmas›n› hedefleyen tasar›mlarda, yaz dönemlerindekarfl›lafl›lan istenmeyen yüksek ›s› durumunun da düflünülmesi gerekmektedir. Buamaçla, binalar›n caml› yüzeylerinde günefl kontrol ve gölgeleme sistemleri kulla-n›lmaktad›r. Bu sistemler, kifli taraf›ndan el ile ya da bina otomasyonu taraf›ndanotomatik olarak yap›labilen hareketli sistemler olabilir.

Son y›llarda s›kl›kla kullan›lan bir yöntem de binalar›n d›fl cephelerine aralar›ndaboflluk kalacak flekilde ikinci bir katman (kabuk) yap›lmas›d›r. Özellikle ofis binala-r›nda kullan›lan bu ikinci d›fl kabuk, bina yüksekli¤ince sürekli (tam bir k›l›f gibi) yada her kat hizas›nda kesilecek flekilde süreksiz olabilir. Bu çift kabuk sisteminininamac›, binada akustik ve ›s› yal›t›m›n› sa¤lamakt›r; böylece iç ve d›fl mekânlar aras›n-da hem ses hem hava s›z›nt›lar› kontrol edilebilmektedir. Böyle bir yap›da, örne¤ink›fl aylar›nda kabuklar aras›nda kalan havan›n ›s›nmas›, binan›n d›fl cephesinden olan›s› kay›plar›n› azaltacakt›r. Ayn› zamanda, bu k›s›mda ›s›nan hava, bina içinde dolafl-t›r›larak genel ›s›nma amaçl› olarak da kullan›l›r; böylece, binan›n toplam ›s›tma yü-kü azalt›l›r. Yaz aylar›nda ise d›fl ortam havas›n›n iki kabuk aras›nda dolaflmas›na izinverilerek bina pasif anlamda serinletilerek genel so¤utma yükü azalt›labilir.

Avlu ve iç bahçeler (pasif): Mimarl›kta atriyum olarak da adland›r›lan avlular;genellikle ofis binalar› içinde camla kaplanm›fl tavanlar› olan genifl ve yüksek alan-lard›r. Bina yüksekli¤ince devam eden avlu yap›lar, baca etkisi gösterdi¤indenözellikle yaz aylar›nda s›cak havan›n d›flar›ya at›lmas›yla do¤al serinletme sa¤lar-lar. K›fl dönemlerinde ise sera etkisiyle ›s›nan bu bölgelerdeki s›cakl›¤›n yükselme-si, ›s› kay›plar›n› azalt›r. Böylece binalar›n hem ›s›tma hem de so¤utma yükleriazalt›lm›fl olur. Bu avlularda veya binalar›n üst katlar›ndaki kapal› alanlarda yara-t›lan bahçeler de, iç mekânlardaki konfor seviyesini art›rd›¤› gibi havaland›rma sis-teminde daha kaliteli, taze hava kullan›lmas›na da katk›da bulunur.

Do¤al (pasif) ve yapay (aktif) ayd›nlatma: Do¤al ayd›nlatma (pasif), bina iç-lerinde gün ›fl›¤›n› mümkün oldu¤unca çok kullanarak yeterli ayd›nl›k seviyesinisa¤lamak için kullan›l›r. Bu sayede, yapay ayd›nlatmadan kaynakl› enerji tüketim-lerinin ve iç alan ›s›nma etkilerinin en aza indirilmesi hedeflenir. Yapay ayd›nlat-ma (aktif) sistemleri, amaçlar›na yönelik ›fl›k üretmenin yan›nda ›s› da üretirler.Kullan›lan kayna¤a ve miktar›na göre, üretilen bu ›s›, binan›n ›s›tma ve so¤utmayükünü etkileyecek kadar çok olabilir. Bu nedenle, ›s› kazanc›n›n kontrol edilme-sine yönelik farkl› tiplerde ayd›nlatma armatürleri vard›r. Yapay ayd›nlatman›n se-bep oldu¤u ›s›n›n istenmedi¤i dönemlerde, bu ›s› toplanarak basit bir kanal siste-mi ile binan›n havaland›rma bacalar›ndan d›flar› at›labilir. So¤uk dönemlerdeyse,binan›n ›s› yükünün azalt›lmas› amac›yla kullan›labilir. Daha az enerji kullanarak,daha fazla ayd›nlatma gücüne sahip ›fl›k kaynaklar›n›n kullan›lmas› da enerji etkinyaklafl›mlardan biridir (Bak›n›z: Ünite 6).

Binalar›n do¤al ayd›nlatmadan do¤rudan yararlanamayan iç k›s›mlar›nda, ya-pay ayd›nlatma yükünün azalt›lmas› için ‘gün ›fl›¤› yönlendirilmesi’ kullan›lan yön-temlerden bir di¤eridir. Bu yaklafl›m›n kullan›ld›¤› yap›larda, gün ›fl›¤› aynalar ara-c›l›¤›yla yans›t›larak iç k›s›mlara tafl›n›r ve böylece ayd›nlatma sa¤lan›r.


Günefl enerjisi (aktif): Günefl pilleri, yüzeylerine gelen günefl ›fl›¤›n› do¤ru-dan elektrik enerjisine dönüfltüren (fotovoltaik) araçlard›r. Günefl pillerinin günboyunca ürettikleri enerji depolanabilir ve geceleyin (örne¤in, ayd›nlatma amaçl›)kullan›labilir. Günefl pillerinin verimleri % 6 ile % 41 aras›nda de¤iflmektedir. An-cak, yüksek verimli günefl pillerinin maliyetleri oldukça yüksek oldu¤u için, bun-lar›n kullan›m› henüz ekonomik ve enerji etkin olmaktan uzakt›r. Günümüzde, ya-p›larda kullan›lan günefl pillerinin verimleri ço¤unlukla % 8 ve daha özel durum-larda ise % 14-19 aras›nda de¤iflmektedir. Verimlerinin düflük olmas›, günefl pilipanellerinin gün ›fl›¤›n›, uzun süreli ve büyük alanlarda almas›n› gerektirmektedir.O nedenle, ço¤unlukla binalar›n yap› kabuklar›nda kullan›l›rlar: Binalar›n var olancepheleri ve çat›lar›ndan ba¤›ms›z olarak ikinci bir kat olarak kullan›labildikleri gi-bi, cephe ve çat› bilefleni olarak da (cephenin ve çat›n›n kendisi olarak) kullan›la-bilirler. Böylece, binalar›n elektrik ihtiyac›, yenilenebilir, temiz bir enerji kayna¤›n-dan karfl›lanm›fl olur. Ayr›ca, binalar›n cephe ve çat›s›nda kullan›lan malzemelerinyerini alabildi¤i için maliyet tasarrufu sa¤lar.

Günefl ›fl›n›m›n› faydal› enerji flekline dönüfltüren bir di¤er araç da günefl toplay›-c›lar›d›r. Toplay›c›lar›n, günefl enerjisinden daha fazla faydalanabilmesi için yönleri-nin günefle do¤ru olmas› gerekmektedir. Günümüzde kullan›lan toplay›c›larda, gü-nefl ›fl›n›m› ›fl›¤› so¤urma kabiliyeti yüksek bir düzlem taraf›ndan yutulur. So¤rulan bu›s›, düzleme bitiflik boru içindeki ak›flkana aktar›l›r ve s›cakl›¤› artan s›v› (ço¤u uygu-lamada ‘su’) kullan›ma verilir. Baz› uygulamalarda, ›s› tafl›y›c› ak›flkan olarak su yeri-ne hava kullan›lmaktad›r. Toplay›c›lar arac›l›¤›yla s›cakl›¤› artan su, binan›n s›cak suihtiyac›n› karfl›layabildi¤i gibi, ›s›nma sistemine destek olarak da kullan›labilmektedir.

Yer alt› kaynaklar›: Yer kabu¤unun çeflitli derinliklerinde bulunan s›cak su,buhar, gaz veya s›cak kuru kayaçlar›n sahip oldu¤u ›s›l (termal) enerji, jeotermalenerji olarak tan›mlanmaktad›r. Jeotermal enerji, binalarda do¤rudan ya da dolay-l› olarak ›s›tma, so¤utma ve elektrik üretimi gibi çok amaçl› kullan›lmaktad›r. Ör-ne¤in, topra¤›n derinliklerine aç›lm›fl bacalar arac›l›¤›yla yeryüzüne tafl›nan hava,yap› içerisine aktar›larak iç hacmin toprak s›cakl›¤› ile ayn› seviyeye gelmesi sa¤-lan›r. Bu sayede hem ›s›tma hem de so¤utma yap›labilmektedir. Benzer flekilde,yer alt› sular› da bina içerisinde dolaflt›r›larak ayn› hedefe ulafl›labilir. Yer kabu¤u-nun sahip oldu¤u bu s›cak hava ve su, borular arac›l›¤›yla yeryüzüne ç›kar›l›p birtürbini döndürmek için de kullan›labilir. Böylece elektrik üretimi yap›larak binala-r›n enerji giderleri karfl›lanabilir.

Enerji tasarrufu sa¤layan bir di¤er uygulamada, yerkürenin ›s› enerjisini depo-lama yetene¤i kullan›l›r. Bu kapsamda, var olan s›cak veya so¤uk su, ihtiyaç du-yulan baflka bir zaman kullan›lmak üzere geçici bir süre yer alt›nda depolanabilir.Böylece binaya, ›s›tma ve so¤utma konusunda etkinlik kazand›r›lm›fl olur. Kuruluflmasraflar› d›fl›nda harcama gerektirmeyen yer alt› kaynaklar›n›n kullan›m›, binala-r›n elektrik ve özellikle ›s›tma ve so¤utma yüklerinin azalmas›n› sa¤lar.

Yukar›da bahsedilen yöntemlerin ve sitemlerin birlikte kullan›ld›¤› binalar›n(ve hatta flehirlerin) uygulamaya daha çok girmesiyle, enerji etkin, do¤aya duyarl›ve sürdürülebilir bir çevre yarat›lm›fl olacakt›r.

Bildi¤iniz gibi uygulamas› do¤ru yap›ld›¤› takdirde do¤al gaz, sa¤l›kl›, güvenli, yüksek ve-rimli, ekonomik bir enerji kayna¤› ve çevre dostu bir yak›tt›r. Bir binan›n mevcut ›s›tmasisteminde yap›lacak yenilefltirme çal›flmalar›yla do¤al gaza dönüflümünde hangi hususla-ra dikkat edilmelidir?


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

UYGULAMALAR

Antalya Sakl›kent’te 1996 y›l›nda kullan›ma aç›lan TÜB‹TAK Ulusal Gözlemevi(TUG) yerleflkesindeki Konukevi binas›, yukar›da bahsetti¤imiz, özellikle pasifenerji sistemlerinin birço¤unun verimli olarak kullan›lmas›na güzel bir örnektir. Bi-na, sa¤l›kl› gökyüzü (astronomi) gözlem koflullar›n› etkilemeyecek flekilde tasar-lanm›flt›r. Gözlemevinin bulundu¤u Bak›rl›tepe, deniz seviyesinden 2500 metreyükseklikte ve y›l boyunca s›cakl›¤›n yaklafl›k +30 °C ve -25 °C aral›¤›nda de¤iflti-¤i bir bölgedir. Belli bir amaç do¤rultusunda böyle bir co¤rafyada yap›lacak bina-n›n sa¤lamas›/uymas› gereken ölçütler flöyle s›ralanabilir:

• Gözlemlere olumsuz etkisinden dolay›,– baca gaz› ç›karan bir ›s›tma sistemi olmamal›,– geceleyin geri radyasyon (›s›l) yaymamal›,– toz ve ›fl›k yaymamal›.

• Ölçü sistemlerinin ve cihazlar›n›n zarar görmemesi için bina içindeki s›cak-l›k, donma noktas›n›n alt›na düflmemeli.

• Çal›flanlar/konuklar için yaflanabilir konfor flartlar› sa¤lanmal›. Bu amaçla,– s›cakl›k seviyesi belli bir de¤erde tutulmal›,– yaz aylar›nda dinlenme odalar› do¤rudan ›fl›k almamal›.

Bu ölçütlerin karfl›lanabilmesi için bina tasar›m›nda elektrik enerjisi ile ›s›tmaen düflük seviyede tutulmufl ve sadece günefl enerjisinden yararlan›lm›flt›r. Konu-kevinin güneye bakan cephesindeki duvar, bir boflluk b›rakacak flekilde camla ör-tülerek “Trombe Duvar›” denilen günefl bacas› fleklinde tasarlanm›flt›r (fiekil 4.4).Binan›n iki kat›n› da kaplayan aç›l› pencereler, daha fazla miktarda günefl ›fl›n›n-dan faydalan›lmas›n› sa¤lamaktad›r. Pencere ve zemin kat›n yal›t›lm›fl duvar› ara-s›nda kalan serada gün boyunca ›s›nan hava, cephenin (sera kesitinin) fiziksel flek-linden yararlanarak duvar›n yukar›s›ndan iç mekâna aç›lan hava kanallar›ndan içe-


fiekil 4.4

e

a1

b1

c

d

b2

a2

a1

b1

c

d

b2

a2

f

g

h

a - Hava ak›fl› kontrol kepengib - Hava kanal›c - Gazbeton (hafif) duvard - Is› yal›t›m›e - Çat› havaland›rmaf - Temiz hava giriflig - Tekli camh - Sera

TÜB‹TAK UlusalGözlemeviKonukevi binas›.(Mimar: A. Erkanfiahmal›, 1996).

Trombe Duvar›; Arada havabofllu¤u kalacak flekilde bircam ile d›fl dünyadanayr›lm›fl duvar sisteminedenir. Binalar›n güneflebakan duvarlar›nauygulanmas›yla pasif birgünefl enerjisi sistemiyarat›lm›fl olur: Günefl›fl›nlar› gün boyunca sistemtaraf›ndan so¤rulur vetutulan ›s›, gece binan›niçine do¤ru yay›l›r. Duvar›nalt›nda ve üstünde birerhavan›n rahat dolaflabilmesiiçin havaland›rma kanallar›vard›r. ‹smini Frans›zmühendis Félix Trombe’danal›r.

ri girerek bina içinin ›s›nmas›n› sa¤lar. Bu süreçte, iç mekândaki so¤uk hava iseduvar›n afla¤› k›sm›ndaki hava kanal›ndan seraya ç›kar. Böylece, günefl oldu¤u sü-rece binan›n içine s›cak, d›fl›na so¤uk hava ak›fl› sa¤lanarak hem havaland›rmahem de ›s›nma sa¤lanm›fl olur. Geceleyin ise, binan›n iç mekân duvarlar› gündüzdepolad›¤› ›s›y› salarak kalorifer görevine devam eder. Bina duvarlar›n›n yal›t›lm›flolmas›, ›s›n›n sadece içeriye do¤ru akmas›na izin vererek genel verimi biraz dahaartt›rmaktad›r. Yaz döneminde binan›n çok ›s›nmas›n›n engellenmesi için iç mekâ-na aç›lan hava kanallar›ndaki kepenkler kapat›larak serada ›s›nan havan›n içeriyegirmesi engellenir. Ayn› zamanda, zemin katta kenara yerlefltirilmifl hava kanallar›aç›larak d›flar›dan taze ve serin havan›n içeriye girmesi, çat›da bulunan kepenk aç›-larak da s›cak havan›n do¤rudan d›flar›ya at›lmas› sa¤lan›r. Böylece güneflin, yaz-k›fl mekân› iklimlendirmesi sa¤lanm›fl olur.

Yap›m› 2002 y›l›nda bitirilen ‹ngiltere’deki Londra Belediye Binas›’n›n ilginç ta-sar›m›, bölgedeki günefl ›fl›¤›n›n bütün bir y›l içindeki durumu düflünülerek yap›lananalizler sonras›nda ortaya ç›km›flt›r. Formu de¤ifltirilmifl küre fleklindeki geometri-nin kullan›lmas›ndaki temel amaç, binan›n do¤rudan günefl ›fl›¤›na (ve di¤er atmos-ferik etkilere) maruz kalan yüzey alan›n› azaltarak en uygun enerji performans›n›elde etmektir; çünkü bir küre, ayn› hacimli bir küpe k›yasla %20 daha az yüzey ala-n›na sahiptir. Binan›n güney yönüne do¤ru e¤ik olan cephesi, kat döflemelerininyukar›dan afla¤›ya do¤ru kademeli olarak geri çekilmesiyle oluflturulmufltur (fiekil4.5). Böylece, bu k›s›mda yer alan ofislerde do¤al yollardan günefl kontrolü ve göl-geleme yap›lmaktad›r. Binan›n so¤utma sisteminde ise sondaj borular› arac›l›¤›ylaflehrin alt›ndaki yeralt›nda su havzas›ndan binaya pompalanan so¤uk su kullan›l-maktad›r. Bu amaçla kullan›lan pompalar›n çal›flmas›, binan›n üzerine yerlefltirilengünefl panellerinden elde edilen elektrik enerjisi kullan›larak yap›lmaktad›r. Binaso¤utmas›nda kullan›lan yer alt› suyu, sonras›nda tuvaletlerde ve sulamada kullan›-larak flebeke suyunun tüketimi de azalt›lmaktad›r. Ayr›ca binan›n çok özel iç tasa-r›m› sayesinde, bilgisayarlardan ve ›fl›k kaynaklar›ndan yay›lan ›s› binan›n merke-zinden toplanabilmekte ve yap› içine yeniden verilmek suretiyle binan›n ›s›nmas›için kullan›lmaktad›r. Bu enerji tasarruf sistemleri sayesinde bina y›l boyunca nere-deyse hiç ek ›s›tma-so¤utma araçlar›na ihtiyaç duymamakta ve toplamda benzer ka-pasitede bir binan›n yaklafl›k dörtte biri kadar enerji tüketmektedir.


fiekil 4.5

Londra BelediyeBinas›. (Foster +Partners) (Mimar:Norman Foster,2002)

Kuzey Güney Güney ›fl›¤›

Taze hava

Su tank›

Sondaj deli¤i

Is›l depo

Is› eflanjörü

Gazbeton; Is› yal›t›m gücüyüksek, gözenekli, hafif biryap› malzemesidir. Tu¤la,tafl, briket gibi malzemelerleyap›lm›fl duvarlar ancak ekmaddeler ve ek masraflarlagazbetonun performans›naulaflabilirler.• Hacim olarak %70-80

gözeneklerden oluflur. • Gözenekler küçük,

yuvarlak ve homojenda¤›l›ml›d›r.

• Yo¤unlu¤u düflük masifbir malzemedir.

• Is› ve ses yal›t›m› sa¤lar.• Atefle ve depreme

dayan›kl›d›r.• Çevreye zarars›zd›r.

Birleflik Arap Emirlikleri’nin baflkenti Abu Dabi’de 2007 y›l›nda infla edilmeyebafllanan yeni bir ekolojik flehir olan Masdar Kent, tamamen yenilenebilir enerjikaynaklar›n›n kullan›ld›¤› dünyan›n ilk temiz teknoloji flehri olarak tasarlanm›flt›r.6,5 kilometrekare alana yay›lmas› ve yaklafl›k 50,000 kiflinin yaflamas› planlananproje flehir, s›f›r karbon sal›n›m›, s›f›r at›k çöp ve tamamen yenilenebilir enerji kay-naklar›n›n kullan›m›yla dünyan›n en sürdürülebilir kentsel geliflim plan›na sahipkenti olmay› hedeflemektedir. fiehir ilk olarak, do¤al hava ak›fl›n› kullanarak s›ca-¤›n etkisini azaltacak flekilde kuzeydo¤u-güneybat› yönünde geliflmektedir. fiehrinçeflitli yerlerine yap›lacak yeflil park alanlar›yla yap›lanmalar birbirlerinden ayr›la-rak hem bu serin esintiden daha fazla yararlan›lacak hem de güneflin flehri ›s›tmaetkisi azalt›lacakt›r. Bugün kullan›lan araba ve otobüs gibi tafl›ma araçlar›n›n fleh-rin içine girmesine izin verilmeyecek olmas› ve ulafl›m›n yer alt›ndan elektrikliaraçlarla yap›lacak olmas›, yaflayan insanlar için daha rahat bir ortam haz›rlayacak.Yer üstünün tamamen yayalara ayr›lm›fl olmas› nedeniyle, binalar›n birbirine yak›noldu¤u dar sokaklarda daha fazla gölge yarat›lm›fl olacak. Yüksek binan›n olmaya-ca¤› flehirde ayn› zamanda ak›ll› tasar›mlarla yapay ayd›nlatma ve havaland›rma ih-tiyac› en düflük seviyede tutulacakt›r.

Konut ve iflyerinde kullan›lacak olan yal›t›m, do¤al ve düflük enerjili ayd›nlat-ma gibi enerji etkin teknolojiler ve s›k› yönergeler yard›m›yla enerji tüketimi en azaindirilecektir. ‹htiyaç duyulan enerji ise flu an itibariyle yerinde üretilen güneflenerjisi kullan›larak karfl›lanmaktad›r. fiehrin yap›lanmas› gelifltikçe artacak olanenerji ihtiyac› ise yap›m› k›smen tamamlanm›fl olan flehir s›n›rlar› d›fl›ndaki yenile-nebilir enerji kaynaklar›n›n kullan›ld›¤› santrallerden sa¤lanacakt›r. Benzer flekildeflehirde kullan›lan ak›ll› sistemlerle hem su tüketimi azalt›lm›fl hem de kullan›lansuyun geri kazan›m› yoluyla su kullan›m› daha verimli hale getirilmifltir. Sadecekullan›m sürecindeki verimin de¤il, yap›m aflamas›nda da enerji etkinli¤e ve çev-reye duyarl›l›¤a önem verilmektedir. 2016 y›l›nda bitirilmesi planlanan flehirde, ya-p›m› tamamlanan alt› binan›n tedarik zincirinin analizi yap›ld›¤›nda, afla¤›daki mal-zemelerin kullan›ld›¤› görülmektedir:

• %100 sürdürülebilir kaynaklardan sa¤lanan kereste, • Binalar›n iç cephesinde %90’› geri dönüflümden sa¤lanan alüminyum, • %30-40 daha az karbon dioksit üreterek ve bölgedeki topra¤›n ufalanmas›y-

la haz›rlanm›fl çevreye duyarl› beton,


fiekil 4.6

Masdar Kent ve Masdar Enstitüsü. (http://www.masdarcity.ae/en/) (Tasar›m: Foster + Partners, 2006)Dünyan›n ilk temiz teknoloji flehri olan Masdar Kenti’nde yap›m› tamamlanan Masdar Enstitüsü’nünavlusunda yer alan rüzgâr kulesi, binalar›n üstünden esen serin rüzgâr› yönlendirerek insanlar›n bulundu¤uzemin seviyesine indirir. 45 metre yüksekli¤indeki kulenin üstünde yer alan alg›lay›c›lar, esen rüzgâryönündeki kepenkleri açarak ve di¤er yöndekileri kapatarak rüzgâr› kanal içine yönlendirir.

• ‹nsan sa¤l›¤›na zararl› uçucu organik malzeme içermeyen su bazl› boya, • Güçlendirme kirifllerinde %100 geri dönüflümden sa¤lanan çelik. Masdar Kenti’nde, sadece günefl enerjisinin kullan›lmas›yla elde edilecek ener-

ji tasarrufunun 25 y›lda 2 milyar dolarl›k petrol eflde¤erinde oldu¤u ve bahsedilenak›ll› tasar›m ve enerji etkin yaklafl›mlarla da kentte %75 elektrik, %60 su tasarrufusa¤lanaca¤› hesaplanmaktad›r.

AKILLI B‹NA VE B‹NA OTOMASYONUÜnitemizin bu bölümüne kadar siz de fark etmiflsinizdir; “çevreye duyarl›” ve“enerji etkin” kavramlar›n›n binalara yans›mas›, farkl› meslek gruplar›n›n ortak ça-l›flmas›yla ortaya ç›k›yor. Ayn› amaca hizmet eden ak›ll› bina için de farkl› bilimdallar›ndan insanlar›n ortak çal›flmas› gerekmektedir. Herkes taraf›ndan kabul gör-müfl genel bir tan›m› olmamakla birlikte, ak›ll› binalar k›saca, enerjinin en verimliflekilde kullan›lmas›n› hedefleyen ve bu amaçla kendi çevresini kontrol edebilenbinalar olarak tan›mlanmaktad›r. Ak›ll› binalar, bir önceki bölümde bahsetti¤imizgibi pasif sistem olarak kendisinin enerji etkin olmas›n›n yan› s›ra kendi çevresinikontrol edebilmek için bina otomasyon sistemine gereksinim duyarlar. Bina oto-masyon sistemleri (BOS), temel olarak binalardaki so¤utma gruplar›, ›s›tma kazan-lar›, pompa gruplar›, elektrik panolar› gibi birimlerin otomatik kontrolünü ve bilgiizlemesini yapan sistemlerdir. Bu sistemlerin maliyetlerinin yüksek olmas›ndan do-lay›, ak›ll› binalar genellikle enerji harcamalar›n›n yüksek ve kullan›c› say›s›n›n faz-la oldu¤u yap›larda tercih edilirler.

Ak›ll› binalarda, kullan›m ve iflletim aflamas›nda bina otomasyonu yard›m›ylatemel olarak izleme, kontrol ve raporlama ifllemleri yap›l›r. Bu ifllemlerin yap›labil-mesi için binalar›n alt düzeyde birçok alg›lay›c›larla donat›lmas›, kontrol sistemle-rinin kurulmas›, bilgisayarlar›n haberleflme ve ba¤lant› tesisatlar›n›n yap›lmas› ge-rekir. Bu sistemlerin kurulabilece¤i yerler ve temel ifllevleri flunlard›r:

‹klimlendirme: Binalar›n ›s›tma, so¤utma, havaland›rma, nemlendirme gibi ifl-lerinden sorumlu cihazlar›n düzeninin ve kontrolünün sa¤lamas›n› hedefler. Bina-lar›n iç ve d›fl alanlar›na konulan s›cakl›k ve nem alg›lay›c›lardan al›nan bilgi, kon-trol birimi taraf›ndan önceden verilen de¤erlerle karfl›laflt›r›l›r ve sorumlu cihazla-ra gereken komut gönderilir. Örne¤in, 20 °C’ye ayarlanan salonun s›cakl›¤› 19 °Cokundu¤unda, ›s›t›c› devreye girer ve salonun s›cakl›¤› tekrar istenilen de¤ereulaflt›¤›nda devreden ç›kar. Böylece ›s›t›c›n›n gereksiz yere sürekli çal›flmas› engel-lenmifl olur. Bu sistemler zaman ayarl› olarak da çal›fl›rlar; yani ortam s›cakl›¤› fark-l› zaman aral›klar›nda farkl› s›cakl›klarda tutulabilir. Örne¤in, bir okul binas›n›n s›-cakl›¤› gün içinde ö¤rencilerin oldu¤u zamanlarda 22 °C’ye, akflam ve gece de bi-nada kimse olmad›¤› için daha düflük s›cakl›klara ayarlanabilir. Tasarruf uygulama-lar›, ›s›tma ve so¤utma cihazlar›n›n kullan›c›lar›n ihtiyaçlar›na uygun biçimde 7 gün24 saat programlanmas› ile yap›l›r.

Önceki bölümde bahsetti¤imiz gibi baz› binalarda, so¤uk dönemlerde ›s›tmaamaçl› caml› yüzeyler kullan›l›r. Bu durumda s›cak ve çok güneflli dönemlerdekiistenmeyen yüksek ›s›n›n azalt›lmas› için binalar›n bu yüzeylerinde günefl kontrolve gölgeleme sistemleri kullan›l›r. Bu sistemlerin hareketleri de bina otomasyonutaraf›ndan otomatik olarak kontrol edilebilir ve kullan›c›lar için rahat bir ortam ya-rat›labilir. Örne¤in, içerideki s›cakl›k durumuna göre pencerelerdeki gölgelemekepenklerinin aç›kl›k derecesi otomatik olarak ayarlanabilir.


Ak›ll› bina: Bu binalardaamaç, enerjinin en verimliflekilde kullan›lmas› vebinan›n kendi çevresinikontrol edebilmesidir.

Ayd›nlatma: Binalarda ayd›nlatman›n en verimli flekilde yap›lmas›n› hedefler.Yukar›da bahsedildi¤i gibi, binalar›n içine ve d›fl›na yerlefltirilen ›fl›k fliddetine du-yarl› alg›lay›c›lardan al›nan bilgiye ba¤l› olarak yapay ayd›nlatma kaynaklar›na uy-gun komutlar gönderilir. Örne¤in, ›fl›k fliddetinin az oldu¤u durumda (havan›n ka-rarmas› vb) lambalar›n yanmas› ve hava ayd›nlan›nca kendili¤inden kapanmas›çok kullan›lan bir uygulamad›r. Bir di¤er uygulama ise hareket alg›lay›c›lar›n›n kul-lan›ld›¤› durumdur; ortamdaki hareketin alg›lanmas›yla beraber lambalar›n yanma-s› sa¤lan›r. E¤er ortamda kimse yoksa hareket alg›lanmayaca¤› için ›fl›klar sönecek-tir. Sürekli ayd›nlatmaya ihtiyaç duyulmayan, binalar›n daha seyrek kullan›lan yer-lerinde tercih edilen bu uygulama, gereksiz yapay ayd›nlatma kullan›m›n› azalt›r.

Binalar›n caml› yüzeylerinde günefl kontrol ve gölgeleme sistemlerinin ayd›n-latma amaçl› kullan›lan›ld›¤› durumlarda, bu sistemlerin bina içine verdi¤i ›fl›k mik-tar› bina otomasyonu taraf›ndan kontrol edilebilir.

Güvenlik: Duman, su, gaz alg›lay›c›lar›n›n bir arada kullan›m› ile üst düzey birgüvenlik seviyesi sa¤lan›r. Bu sayede, zaman›nda ve do¤ru müdaheleler yap›larakbüyük zararlar›n önüne geçilir. Örne¤in, yang›n durumunda bina otomasyonu biryandan problemin oldu¤u yerdeki sulama sistemini çal›flt›rarak yang›n› kontrol al-t›na almaya çal›fl›r, bir yandan da güvenli¤i ve itfaiyeyi arayarak kontrol birimlerinihaberdar eder. Böylece, yang›n›n binaya vermifl oldu¤u zarar ve dolay›s›yla yenile-me ve onar›m masraflar› en aza indirilmifl olur.

Enerji kontrolü: Binalar›n enerji tüketimini sürekli izleyerek kontrol alt›ndatutar ve raporlar vererek harcama durumunu bildirirler. Böylece, zaman içinde tü-ketim kanallar›ndaki de¤ifliklik fark edilip, verimsiz çal›flan bölgeler için enerji et-kinlik ad›na müdahalelerde bulunulur.

Bina onar›m ve bak›m›: Bina içi ar›zal› bölgeleri, bak›m birimlerine zaman›n-da bildirirler. Bu sayede iflletme tasarrufu yap›lm›fl olur.

Otomasyon sistemiyle kontrol edilen ak›ll› binalarda, mevcut ›s›tma, so¤utma,havaland›rma, ayd›nlatma tesisat ve ekipmanlar› ancak ihtiyaç oldu¤u zaman sis-tem taraf›ndan devreye sokulur. Bu, sisteme girilecek çal›flt›rma/durdurma, zamanprogram›na göre olabilece¤i gibi ölçülen de¤erlerin belirlenen de¤erlerin alt›nadüflmesine veya üzerine ç›kmas›na göre otomatik olarak yap›l›r. Sonuç olarak, iyibir ak›ll› bina kontrolünde amaç, binan›n en iyi flekilde ölçme ve de¤erlendirme ya-pabilmesi, çeflitli ifllemleri kontrol edebilmesi, beklenmeyen durumlarda kendini oduruma göre uydurup cevap verebilmesidir. Otomasyon sistemi, kontrolü alt›nda-ki cihazlar› insan inisiyatifine b›rakmadan kontrol etti¤i için insan hatalar›ndan ve-ya gecikmelerinden oluflabilecek gereksiz enerji tüketimini ortadan kald›racakt›r.

Bir binan›n tam anlam›yla ‘ak›ll› bina’ olarak tan›mlanabilmesi için hangi özellikleri olmal›d›r?


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

Sürdürülebilirlik kavram›n›n ne oldu¤unu aç›k-lamak.Do¤an›n dengesinin bozulmas›, karbondioksitsal›n›m›n›n artmas›, çevre kirlili¤i, enerji ihtiyac›-m›z›n sürekli artmas›, bu ihtiyac›m›z›n neredeysetamam›n›n tükenmek üzere olan yenilenemeyenenerji kaynaklar›ndan karfl›lanmas›, bugün sahipoldu¤umuz yaflam standard›n› gelecekte koruya-mayaca¤›m›z riskini do¤uruyor. Bu kayg›n›n pe-kifltirdi¤i sürdürülebilirlik kavram›, günümüz ih-tiyaçlar›ndan taviz vermeden gelecekteki ihtiyaç-lar›m›z›n karfl›lanabilece¤i çevresel, ekonomikve sosyal (toplumsal) esenlik hâli olarak tan›mla-nabilir. Dolay›s›yla, sürdürülebilir bir gelecek içinön koflul, sürdürülebilir enerji üretim modelleri-ne sahip olmakt›r. Bir yandan ucuz, bol, ulafl›la-bilir, temiz ve güvenli enerji kaynaklar› yaratmakiçin u¤rafl›rken, di¤er yandan da var olan› en ve-rimli kullanman›n yollar› aranmal›d›r. Sürdürüle-bilirlik, ancak enerji verimlili¤i ve enerji tasarrufprogramlar›yla sa¤lanabilir.

Enerji kavram›n› aç›klamak ve enerji kaynakla-r›n› belirlemek.En basit ve kabul edilen tan›m›yla enerji, ifl yapa-bilme kapasitesidir. Yani enerji, fiziksel nesnelerinde¤iflimine sebep olma yetene¤idir. Do¤ada farkl›flekillerde bulunan enerji, ekosistemde sürekli birdevinim içindedir, bir biçimden di¤erine de¤iflir.Enerji kanaklar›n› bafll›ca üç gruba ay›rabiliriz: • Fosil tabanl› (yenilenemeyen) enerji kaynak-

lar›: Canl› organizmalar›n öldükten sonra top-rak alt›nda milyonlarca y›l içinde oksijensizbozulmaya u¤ramas›yla oluflur.

• Yenilenebilir enerji kaynaklar›: Fosil kaynak-lar› gibi miktarlar› s›n›rl› olmayan yenilenebi-lir enerji kaynaklar›, bulunduklar› biçimde de-polanamayan ancak sürekli olarak yeri dol-durulan kaynaklard›r. Günefl, rüzgâr, su, jeo-termal ve biyokütle enerjileri yenilenebilirenerji kaynaklar›d›r.

• Nükleer enerji kaynaklar›: Yenilenemeyen birenerji kayna¤› olmas›na ra¤men çok az hammaddeyle yüksek miktarlarda enerji üretilebilir.

Enerji etkin bina kavram›n›n ne oldu¤unu ve ta-sar›m aflamalar›n› aç›klamak.Enerji etkin binalar; yap›y› oluflturan malzemeve bileflenlerin üretimi, kullan›lacak sistemlerinseçimi, binan›n kullan›m›, iflletimi, bak›m›, kulla-n›m sonras›nda y›k›m› ve yap› malzemelerinin

dönüfltürülerek, yeniden kullan›ma sokulmas›aflamalar›nda enerji tüketimini en aza indirmeyihedeflerler. Bulunan çözümler, konfor düzeyiniyüksek tutarken, sürdürülebilir bir kalk›nman›nsa¤lanmas› ve gelecek nesiller için yaflanabilir birçevrenin b›rak›lmas› aç›s›ndan etkili olmal›d›r.Bir binan›n çevreye duyarl› ve enerji etkin olabil-mesi için üzerinde durulan aflamalar flunlard›r;• Tasar›m• Yap›m ve öncesi• Kullan›m ve iflletim• Yap›n›n y›k›m› ve sonras›

Binalarda kullan›lan pasif ve aktif enerji sistem-lerini tan›mak.Pasif sistemler, bina çevresiyle sürekli etkileflimiçinde olan, enerjinin toplanmas› ve emniyetlekullan›lmas›yla kendisini ›s›tma ve so¤utmay›sa¤layabilen, böylece yap›n›n enerji tüketiminiazaltan tasar›mlard›r. Aktif sistemler ise enerji de-polama birimlerinin, transfer mekanizmalar›n›nve enerji da¤›t›m sistemlerinin kullan›ld›¤› tasa-r›mlard›r. Binan›n toplam ›s›tma ve so¤utma ge-reksinimlerinin, pasif sistemler taraf›ndan tamolarak karfl›lanamad›¤› durumlarda, pasif ve aktifsistemler birlikte kullan›l›r. Enerji etkin bina tasa-r›mlar›nda kullan›lan pasif ve aktif sistemler flubafll›klar alt›nda toplanabilir:• Yer seçimi, bina biçimi ve yönü (pasif)• Do¤al havaland›rma (pasif)• Bölgeleme (pasif)• Bina kabu¤u (pasif)• Avlu ve iç bahçeler (pasif)• Do¤al ve yapay ayd›nlatma (pasif, aktif)• Günefl enerjisi (aktif)• Yer alt› kaynaklar› (pasif, aktif)

Ak›ll› bina kavram› ve bina otomasyonunun neoldu¤unu aç›klamak.Ak›ll› binalar, enerjinin en verimli flekilde kulla-n›lmas›n› hedefleyen ve bu amaçla kendi çevre-sini kontrol edebilen binalard›r. Bunlar, pasif sis-tem olarak kendisinin enerji etkin olmas›n›n ya-n› s›ra, kendi çevresini kontrol edebilmek içinbina otomasyon sistemine gereksinim duyarlar.Bina otomasyon sistemi, binalardaki so¤utmagruplar›, ›s›tma kazanlar›, pompa gruplar›, elek-trik panolar› gibi birimlerin otomatik kontrolünüve bilgi izlemesini yapan sistemlerdir.


5NA M A Ç

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

1. I. Fosil tabanl› olmal›II. Gelecekteki enerji ihtiyac›n› karfl›layabilmeliIII. Çevreye (do¤aya) duyarl› olmal›

Yukar›daki ifadelerden hangisi ya da hangileri sürdürü-lebilir enerji kavram› için do¤rudur?

a. Yaln›z Ib. I ve IIc. I ve IIId. II ve IIIe. I, II ve III

2. Enerji çevrimi s›ras›nda 50 watt’l›k güç kayb› olanbir elektrik motorunun girifli 250 watt’t›r. Motorun ç›k›-fl›yla, üretilen enerjinin kullan›ld›¤› yer aras›ndaki tafl›-ma kayb›n›n 30 watt oldu¤u düflünülürse, tüm sisteminverimi yüzde kaçt›r?

a. % 58b. % 60c. % 68d. % 78e. % 88

3. I. Enerji, ifl yapabilme yetene¤idir.II.Do¤al gaz, yenilenemeyen bir enerji kayna¤›d›r.

III. Günefl pilleri, binalarda pasif enerji sistemi olarakkullan›l›rlar.

Yukar›daki ifadelerden hangisi veya hangileri do¤rudur?a. Yaln›z Ib. I ve IIc. I ve IIId. II ve IIIe. I, II ve III

4. Afla¤›dakilerden hangisi günefl enerjisinin üstünlük-lerinden biri de¤ildir?

a. Tükenmeyen bir enerji kayna¤›d›r.b. Temiz bir enerji türüdür. c. Gaz, toz, karbon veya kükürt gibi zararl› mad-

deleri yoktur.d. Güneflten gelen enerji miktar› bizim iste¤imize

ba¤l› de¤ildir ve kontrol edilemez.e. Ulaflt›rma harcamas› olmaks›z›n her yerde sa¤la-

nabililir.

5. Rüzgâr türbininin kurulaca¤› bir yer için afla¤›dakikriterlerden hangisi enerji etkinli¤i bak›m›ndan önemlide¤ildir?

a. Yörenin y›l içindeki ortalama güneflli gün say›s›b. Mevcut enerji kaynaklar›na uzakl›¤›c. Yörenin rüzgâr potansiyelid. Enerjiyi kullanacak bölgenin gelecek için enerji

ihtiyac›e. Enerjiyi kullanacak birimin büyüklü¤ü

6. Afla¤›dakilerden hangisi yenilenebilir enerji kaynak-lar›n›n enerji etkin bina tasar›m›nda kullan›lmas›na birsebep olamaz?

a. Uzun zamanlar kullan›labilir olmas›b. Kullan›labilmesi için ileri ve pahal› teknolojile-

re ihtiyaç duymas› c. Çevreye duyarl›, temiz bir kaynak olmas›d. Binan›n bulundu¤u yerde elde edilebilir olmas›e. ‹flletim masraflar›n›n düflük olmas›

7. I. D›fl ayd›nl›k düzeyiII. Pencerelerin büyüklü¤üIII. Daha az enerji kullanarak, daha fazla ayd›n-latma sa¤layan ›fl›k kaynaklar›n›n kullan›m›

Yeni yap›lacak bir binaya enerji etkin ayd›nlatma siste-mi kurulabilmesi için, tasar›m sürecinde yukar›dakiler-den hangisi ya da hangileri düflünülmelidir?

a. Yaln›z IIIb. I ve IIc. I ve IIId. II ve IIIe. I, II ve III

8. Afla¤›dakilerden hangisi enerji etkin binalarda kulla-n›lan aktif sistemlerden biri de¤ildir?

a. ‹kinci d›fl kabukb. Günefl pilic. Zaman ve s›cakl›k ayarl› termostatd. Ifl›k fliddetine duyarl› ayd›nlatmae. S›cak hava da¤›t›m fan›




9. Afla¤›dakilerden hangisi binalarda kullan›lan aktifenerji sistemi olarak tan›mlanabilir?

a. Bina içinde ayn› amaca hizmet eden k›s›mlar›nortak bölgelerde toplanmas›

b. Binan›n yönünün, yöredeki rüzgâr›n yönü esasal›narak belirlenmesi

c. Bina kabu¤u ve ikinci d›fl kabuk aras›nda ›s›nanhavan›n bir fan yard›m›yla dolafl›m›n›n sa¤lan-mas›

d. Günefl ›fl›nlar›n›n aynalarla bina içine yönlendi-rilmesi ve ayd›nlatmada kullan›lmas›

e. Binalardaki cam kapl› avlulara yap›lan bahçe-lerle konfor seviyesinin art›r›lmas›

10. I. Is›tma ve so¤utma gruplar›II. Ayd›nlatma panolar›III. Bina güvenli¤i

Yukar›dakilerden hangisi ya da hangileri bir bina oto-masyon sisteminin bir parças› olabilir?

a. Yaln›z I b. I ve IIc. I ve IIId. II ve IIIe. I, II ve III

Tasarruf Eden Binalar

Son y›llarda, bina tasar›mlar›nda ideal termodinamikdavran›fla ulaflmak için yap›lan de¤ifliklikler art›yor. Budeneyimler/denemeler, yenilikçi stratejiler gelifltirse deço¤unlukla geleneksel tasar›mlar›n yeni teknolojilerlebirlefltirilerek kullan›ld›¤›n› görüyoruz. Bunun örnekle-ri, enerjiyi ›s› pompas›, günefl panelleri veya rüzgâr tür-binleri gibi alternatif kaynaklardan sa¤layan saman bal-yas›ndan yap›lan evler, toprak daml› ya da toprak ko-runakl› evler olabilir. Yeni bir bina tasarlarken 2 yakla-fl›m benimsenebilir. Evin d›flardan enerji girdisine ihti-yaç duymayacak flekilde tasarlanmas›na veya yenilene-bilir enerji kaynaklar›n›n kullan›m›yla beraber maksi-mum enerji verimlili¤i sa¤lanmas›na odaklan›labilir. ‹lktasar›m stratejisi ‘pasif ev’ olarak adland›r›l›r ve güneflenerjisinin pasif toplam›na ve özellikle ›s›l kayb›n enaza indirilmesine dayan›r. Bu, büyük bir ›s›l kütleningün boyunca ›s›y› emmesi ve gece boyunca yavaflçaonu yaymas›yla sa¤lan›r. Di¤er ›s› kaynaklar›, elektriklialetlerin (buzdolab›, vb.) ve insan ve hayvanlar›n at›k›s›s›d›r. Bu ›s›; yüksek yal›t›m standard›, binan›n havageçirmez tasar›m› ve ›s› geri kazan›m havaland›rma sis-temi sayesinde korunur. Is› geri kazan›m havaland›rmasistemi, egzoz havan›n enerjisini al›p, bunu, binaya gi-rifli sadece kontrollü havaland›rmayla olan temiz hava-y› ›s›tmak için kullan›r (Temiz hava için cam aç›lmas›büyük miktarda ›s› kayb›na sebep olur); Normal bir bi-nan›n kulland›¤›n›n % 15’i kadar enerji kullanan bir eve‘pasif ev’ denebilir. Bu enerji, günefl enerjisi paneli gibiküçük bir enerji kayna¤›yla kolayl›kla sa¤lanabilir. Yinede, kat› bir tan›mlamayla, pasif bir ev, fazladan bir ener-ji kayna¤›ndan yararlanmamal›d›r. Bu yüzden ›s› pom-pas›, enerji üretmeyip sadece enerjiyi s›k›flt›r›lm›fl havafleklinde, ço¤unlukla yerden evin içine transfer etti¤iiçin ev tasar›m›n›n bir parças› olarak kabul edilir. Ener-ji verimlili¤ini yenilenebilir enerji kaynaklar›n›n kullan›-m›yla birlefltiren ikinci stratejiyi savunanlar, pasif evleriortalama insan için gerçekçi bir alternatif olmaktan çok,birkaç hevesli/heyecanl› insan için modern bir deneyolarak görürler. Pasif evlerin tasar›m› oldukça karmafl›kve ilk yat›r›m maliyetleri daha yüksekken, asl›nda her-hangi bir enerji verimli bina, ayn› esaslar› ve teknoloji-leri kullan›r; tek fark, gereken ekstra enerjiyi yenilene-bilir kaynaklardan karfl›larken, enerji ihtiyac›n› s›f›ra in-dirmeye çal›flmamas›d›r. Bir di¤er tart›flma konusuysa,pasif evlerde s›kl›kla yüksek teknoloji ürünü materyal-ler kullan›lmas›d›r. Bu tür materyaller, geleneksel ma-teryallere k›yasla çok az daha fazla enerji tasarrufu sa¤-larlar, ama karmafl›k bir süreç olan üretimleri sadece

Okuma Parças›


Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›merkezi sanayi ile mümkündür, bu sebeple tüketici ta-mamen kendi kontrolü d›fl›ndaki bu üretim sistemineba¤›ml› kal›r. Asl›nda, bu materyallerin sürdürülebilirolup olmad›¤› konusunda da tart›flmalar vard›r. Çünküüretimleri toksik maddelerin kullan›lmas›n› gerektirebi-lir ve kullan›ld›klar› süre boyunca tasarruf sa¤layacakla-r› veya biriktirecekleri enerji miktar›n›n, üretilmeleriiçin gereken enerji miktar›ndan fazla olup olmad›¤› tar-t›fl›l›r. Ayr›ca, baz› insanlar do¤al maddelerden yap›lm›flevlerde yaflamay› tercih edebilirler. Sonuçta, pasif evle-rin, enerji tasarrufu konusundaki çal›flmalara ve hattageleneksel mimarinin baz› özelliklerine ra¤beti artt›r-maya çok büyük katk›s› olmufltur. Gelecekte, muhte-melen, pasif ev prensipleri ve enerji tasarrufu sa¤layanevler aras›nda bir art›fl görece¤iz ve iki yaklafl›m›n dahangi yanlar›n›n sürdürülebilir kalk›nma için yararl› ol-du¤unu uygulamalar gösterecek.

Kaynak: Nora Kasanicka’n›n, “www.bugday.org” isim-li internet sitesinde yay›nlanm›fl, 24/07/2006 tarihli ya-z›s›ndan al›nm›flt›r.

1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sürdürülebilir Bir Gelecek‹çin” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Enerjinin Temelleri” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Enerjinin Temelleri”, “Ener-ji Kaynaklar›” ve “Pasif ve Aktif Enerji Sistemle-ri” konular›n› yeniden gözden geçiriniz.

4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Enerji Kaynaklar›” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Enerji Etkin Bina Tasar›m›”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Enerji Kaynaklar›” ve “Ener-ji Etkin Bina Tasar›m›” konular›n› yeniden göz-den geçiriniz.

7. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Enerji Etkin Bina Tasar›m›”ve “Pasif ve Aktif Enerji Sistemleri” konular›n›yeniden gözden geçiriniz.

8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Pasif ve Aktif Enerji Sistem-leri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Pasif ve Aktif Enerji Sistem-leri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ak›ll› Bina ve Bina Oto-masyonu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.


S›ra Sizde 1

Yaflam döngüsü analizlerinin sürdürülebilirlik için esasolmas›n›n sebebi, beflikten mezara tüm masraflar›n veanalizi yap›lan ögenin bütün sosyal, ekonomik ve çev-resel etkilerinin incelenmesidir. Kömür kullanan bir ter-mik santral için yaflam döngüsü analizi yap›l›rken üze-rinde durulmas› gerekenlerin baz›lar› flöyle s›ralanabilir:• Yer seçimi; kömür madenine yak›nl›¤›, kömürün

santrale getirilme ve üretilen enerjinin da¤›t›m yön-temleri

• Kömürün santral içinde depolanmas›, tafl›nmas› içingerekli tesislerin yap›m›

• Santralin genel iflletimi için ihtiyaç duyulan enerjiler;santralin ayd›nlat›lmas›, makinalar›n çal›flmas›, aç›¤aç›kan yüksek ›s›n›n giderilmesi için so¤utma suyuihtiyac› vb.

• Santralin yol açt›¤› ›s› art›fl›n›n çevredeki canl› yafla-ma (bitkiler ve hayvanlar) yaratt›¤› sorunlar

• Kömürün yanmas›yla aç›¤a ç›kan karbon yay›l›m›-n›n do¤aya ve canl› yaflama etkisi

• Santralin genel at›klar›n›n tasfiyesi• Santralin yaflam süresi ve sonras›nda y›k›m›

S›ra Sizde 2

Günefl ›fl›¤›; elektromanyetik enerji. Günefl enerjisi, ›s›ve elektrik enerjisine do¤udan çevrilebilir. Ampulün yanmas›; elektrik enerjisi. Elektrik enerjisinin›fl›k enerjisine dönüfltü¤ü ampulün yanmas› sonucundaortaya kullan›fls›z say›labilecek bir ›s› enerjisi ç›kar. Benzin; kimyasal enerji. Benzinin yanmas›yla, ›s› ve ha-reket enerjisi do¤rudan üretilebilir. Uranyum bölünmesi; nükleer enerji. Nükleer enerji sa-yesinde do¤rudan üretilebilecek enerjiler, elektrik ve ›s›enerjisidir.Buhar; ›s›l enerji. Buhardaki ›s›l enerji, hareket enerjisi-ne çevrilebilir.Türbin; dönme enerjisi. Türbinin dönmesiyle ortaya ç›-kan hareket enerjisi, elektrik enerjisine çevrilebilir.

S›ra Sizde 3

Mevcut ›s›tma sistemlerinin yenilefltirilip do¤al gaza dö-nüfltürülmesi amac›yla dikkat edilecek hususlardan ba-z›lar›n› flöyle s›ralayabiliriz;• Sistemin kurulaca¤› yerde teknik araflt›rma yap›lma-

l›: Baca özellikleri, havaland›rma koflullar›, mevcut›s›tma cihazlar›n›n ekonomikli¤i tespit edilmelidir.

• Is›tma sistemleri için en uygun olan cihazlar seçil-meli: Cihazlar›n kapasiteleri yeni tespit edilen ›s› ih-tiyac›na göre seçilmeli, iflletme kay›plar› azalt›lmal›,›s›l verimleri yüksek olan cihazlar tercih edilmelidir.

• Binan›n ›s› ve havaland›rma kay›plar› yal›t›mla azal-t›lmal›d›r.

• Bina donan›m› do¤al gaza uygun hâle getirilmeli:Do¤al gaza uygun baca kullan›larak kay›plar azal-t›lmal›, ›s›l verimlilik art›r›lmal›d›r.

• Yak›t tasarrufu sa¤layan otomatik kontrol sistemlerikullan›lmal›d›r.

S›ra Sizde 4

Ak›ll› binalar, pasif sistem olarak kendisinin enerji etkinolmas›n›n yan› s›ra, kendi çevresini kontrol edebilen bi-na otomasyon donan›m›na sahip binalard›r. Biraz dahaaç›k yazacak olursak, ak›ll› binalar; • Yap› biçimi ve kabu¤unda enerjinin etkin kullan›m›-

n› sa¤layan,• Çevreye duyarl›,• Az enerji gerektiren yap› malzemeleri kullanan,• Yap›da kullan›lan malzemeler ile enerji ve kaynak

korunumu sa¤layan,• At›k oluflumu planlanm›fl, at›klar›n geri dönüflümü-

ne/yeniden kullan›m›na olanak veren,• Enerjisini denetleyebilen, • Bina otomasyon sistemine sahip olan yap›lard›r.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›


Çakmanus, ‹. (2004). Enerji Verimli Bina Tasar›m

Yaklafl›m›. Tesisat Mühendisli¤i Dergisi, 84.Demirbilek, F. N., Yalçiner, U. G., Ecevit, A., Sahmali,

E. ve Inanici, M. (2003). Analysis of the thermal

performance of a building design located at

2465 m: Antalya-Saklikent National Observa-

tory guesthouse. Building and Environment, 38,177-184.

Dikmen, Ç. B.ve Gültekin, A. B. (2007). Sürdürülebi-

lir Yap› Tasar›m› Kapsam›nda Mimari Tasar›m

Sürecinde Ak›ll› Bina Kavram›na Bak›fl.

21. Uluslararas› Yap› ve Yaflam KongresiGüngör, A. (1993). Binalar›n Do¤al Is›tma ve So¤u-

tulmas› ‹çin Günefl Enerjili Pasif Sistemlerin

Kullan›m›. Tesisat Mühendisli¤i Dergisi, 5. Küçükdo¤u, M. fi. (2007). Mühendislik ve Mimarl›k-

ta Enerji Etkin Tasar›m ‹lkeleri. IV. UlusalAyd›nlatma Sempozyumu.

Randolph, J. ve Masters, G. M. (2008). Energy for Sus-

tainability. Island Press.Smalley, R. E. (2005). Future Global Energy Prospe-

rity: The Terawatt Challenge. MRS Bulletin 30.fiahmal›, A. E. (2011). Kamusal yap›larda günefl ener-

jisinin pasif kullan›m› ve tasar›ma yans›mas›.

X. Ulusal Tesisat Mühendisli¤i Kongresi, Konfor veEkonomi Semineri, 1419-1428.

Türkmen, R. (2003). Enerji Etkin Bina Tasar›m› ve

Enerji Performans De¤erlendirmesi. Yüksek Li-sans Tezi, Gazi Üniversitesi. 2003

“http://www.sermimar.net/akilli-binalar-akilli-bina-kavrami-ve-uygulama-ornekleri.html” 02.11.2009 ta-rihinde al›nm›flt›r.

“http://www.fosterandpartners.com/Projects/1027/Default.aspx” 17.07.2011 tarihinde al›nm›flt›r.

“http://www.london.gov.uk/city-hall/the-building”17.07.2011 tarihinde al›nm›flt›r.

“http://www.masdarcity.ae/en/” 16.07.2011 tarihindeal›nm›flt›r.


Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Sanayide enerji yo¤unlu¤unu aç›klayabilecek,Sanayide enerji verimlili¤ini iyilefltirme yöntemlerini uygulayabilecek,Sanayide enerji tasarrufunun planlanmas›n› iliflkilendirebilecek,Çeflitli sanayi sektörlerindeki enerji tasarrufuna yönelik çal›flmalar› karfl›-laflt›rabilecek,Sanayideki enerji tasarrufunun çevre üzerindeki etkilerini aç›klayabilecekbilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.


• Sanayide enerji yo¤unlu¤u• Enerji tasarrufu

• Sanayide enerji tasarrufu• Çevre

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNN

N

Enerji Tasarrufu

• SANAY‹DE ENERJ‹ YO⁄UNLU⁄U • SANAY‹DE ENERJ‹ VER‹ML‹L‹⁄‹N‹

ARTIRMA YÖNTEMLER‹• ENERJ‹ TASARRUFU PLANLANMASI• ÇEfi‹TL‹ SANAY‹

SEKTÖRLER‹NDEK‹ ENERJ‹TASARRUFUNA YÖNEL‹K ÖRNEKÇALIfiMALAR

• SANAY‹DEK‹ ENERJ‹TASARRUFUNUN ÇEVRE ÜZER‹NEETK‹LER‹

Sanayide EnerjiTasarrufu ve ÇevreÜzerine Etkisi

5ENERJ‹ TASARRUFU

Enerji tasarrufuna, alternatif bir enerji kayna¤› gözüyle bak›ld›¤› günümüzde tasar-ruf edilen enerjiyle elde edilecek parasal kazanc›n yan› s›ra çevreye yap›lan sal›-n›mlarda da ciddi bir azalma ortaya ç›kacakt›r. Ülkelerin enerji yo¤unlu¤u da çev-re aç›s›ndan önemli bir faktör olarak ortaya ç›kmaktad›r. Enerji yo¤unlu¤u küresel›s›nmaya neden olan sera gaz› aç›s›ndan da çok önemlidir. Sera gaz›, karbondiok-sit emisyonu ile enerji yo¤unlu¤u aras›nda güçlü bir iliflki vard›r. Ülkenin ekono-mik büyümesi sa¤lan›rken bunun karbon emisyonu üzerindeki etkisi de de¤erlen-dirilmelidir. Özellikle enerji yo¤un sektörlerde yap›lacak enerji tasarrufu çal›flmala-r›, karbondioksit emisyonunu azaltaca¤›ndan sonuçta enerji yo¤unlu¤unu da dü-flürecektir.

Uzun y›llar boyunca karbon yo¤un enerji kullanarak ve enerji tasarrufu olanak-lar› de¤erlendirilmeyerek küresel ›s›nma bugünkü noktaya kadar gelmifltir. Bununolumsuz etkileri giderek daha da artmaktad›r. Atmosfere at›lan sera gaz›ndaki kar-bondioksitin bozunma süresi 150 y›la kadar ç›kmaktad›r. Bugünden önlemler al›n-sa dahi etkileri ancak y›llar sonra görülecektir. Ülkenin sanayisi bir anda kapat›la-mayaca¤›na göre mevcut üretimi aksatmadan yap›lacak enerji tasarrufu çal›flmala-r› karbon emisyonunu ciddi oranda azaltabilecektir.

Küresel ›s›nman›n olumsuz etkileri sel, kurakl›k, s›cak hava dalgas›, f›rt›na gibido¤al afetlerle art›k daha s›k görülmektedir. Karbon emisyonu azalt›lmad›¤› süre-ce do¤al afetler daha s›k periyotlarla yaflanmaya devam edilecektir. Atmosfere sa-l›nan karbondioksit emisyonunun 2050 y›l›na kadar % 50 azalt›lmas› beklenmekte-dir. Yani önümüzdeki 40 y›l karbon az ve karbondioksit sal›n›m› daha az olanenerjiye geçifl dönemi olacakt›r. Bu geçifl döneminde alternatif enerji kullan›m›n›nyan› s›ra enerji tasarrufu çal›flmalar›n›n da büyük bir pay› olacakt›r. Kyoto Proto-kolü bu anlamda ülkelere, dolay›s›yla da firmalara ciddi yükümlülükler getirmek-tedir. Bu yükümlülüklere göre firmalar ya sal›n›m yapt›klar› karbondioksit bafl›naceza ödeyecekler ya da bunu azalt›c› önlemleri almak üzere yat›r›m yapacaklard›r.Bu anlamda yap›lacak yat›r›m da filtreleme sistemlerinin yan› s›ra enerjiyi daha azkullanmay› sa¤layan enerji tasarruf yöntemleri üzerinde yo¤unlaflacakt›r.

Sanayide Enerji Tasarrufu veÇevre Üzerine Etkisi

Kyoto Protokolü: Küresel›s›nma ve iklim de¤iflikli¤ikonusunda mücadeleyisa¤lamaya yönelikimzalanm›fl uluslararas›anlaflmad›r.

SANAY‹DE ENERJ‹ YO⁄UNLU⁄UEnerjinin nas›l kullan›ld›¤›n›n bir göstergesi de enerji yo¤unlu¤u de¤erleridir. Ener-ji yo¤unlu¤u, y›ll›k gayrisafi milli has›la bafl›na, y›ll›k olarak tüketilen birincil ener-ji miktar› olarak tan›mlanmaktad›r. Bu anlamda enerji yo¤unlu¤u tüm dünyadakullan›lan ve kabul gören bir göstergedir. Bu gösterge; ekonomik ç›kt›, enerji ve-rimlili¤indeki ve yak›t kullan›m›ndaki de¤iflimleri de ifade etmektedir. Genel ola-rak 1000 $ has›la bafl›na tüketilen TEP (ton petrol eflde¤eri) miktar›, uluslararas› li-teratürde enerji yo¤unlu¤u olarak tan›mlanmaktad›r.

Bir ülkenin enerji yo¤unlu¤u, o ülkenin enerjiyi verimli ya da verimsiz kullan-d›¤›n›n da bir ölçüsüdür. Bir ülkenin enerji yo¤unlu¤u ne kadar düflükse o ülke-de birim hâs›la bafl›na harcanan enerji o kadar düflüktür. Bu da enerjinin do¤ruve verimli kullan›ld›¤› anlam›na gelmektedir. Enerji yo¤unlu¤unun düflüklü¤ü ay-n› zamanda ayn› miktar enerji ile daha yüksek katma de¤er üretildi¤inin de gös-tergesidir. Di¤er bir anlat›mla enerji aç›s›ndan geliflmiflli¤in önemli bir göstergeside kifli bafl›na düflen enerji tüketiminin yüksek olmas› ve enerji yo¤unlu¤unundüflük olmas›d›r.

Kifli bafl›na düflen enerji tüketiminin yüksek olmas› ve enerji yo¤unlu¤unun yüksek olma-s› bir ülkenin geliflmiflli¤i için nas›l bir önem tafl›maktad›r?

Çizelge 5.1’de çeflitli ülkelerdeki enerji yo¤unlu¤u de¤erleri verilmektedir. Çi-zelgeden görüldü¤ü gibi enerji yo¤unlu¤u dünya ortalamas› 0,29 TEP/bin $, AB ül-kelerinde 0,09~0,20 TEP/bin $ aras›nda iken ülkemizde bu de¤er 0,38 TEP/bin $mertebelerindedir. Söz konusu tablo incelendi¤inde dünyadaki ülkeler aras›ndaenerji yo¤unlu¤u aç›s›ndan en iyi durumdaki ülke Japonya’d›r. Ülkemizdeki ener-ji yo¤unlu¤u OECD ülkelerinin iki kat›, Japonya’n›n dört kat›d›r.

fiekil 5.1’de çeflitli ülkelerde enerji yo¤unlu¤u ve kifli bafl›na enerji tüketimi ileenerji yo¤unlu¤u de¤erleri grafik halinde görülmektedir. fiekilde görülen ok, Tür-kiye’nin hedefledi¤i noktay› göstermektedir.


TEP: 1 ton petrolünyak›lmas›yla elde edilenenerjiye karfl›l›k gelenmiktard›r. Bu da yaklafl›k107 kcal; 4,18.107 kJ veya11,6.103 kWh’e karfl›l›kgelir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

OECD: Ekonomik Kalk›nmave ‹flbirli¤i Örgütü(Organisation for EconomicCo-operation andDevelopment)’ink›saltmas›d›r. OECD, 14Aral›k 1960 tarihindeimzalanan ParisSözleflmesi’ne dayan›larakkurulmufltur ve savafly›k›nt›lar› içindekiAvrupa’n›n Marshall Plan›çerçevesinde yenidenyap›land›r›lmas› amac›yla1948 y›l›nda kurulan AvrupaEkonomik ‹flbirli¤iÖrgütü’nün (OEEC)do¤rudan mirasç›s›d›r.

Çizelge 5.1Çeflitli ÜlkelerdeEnerji Yo¤unlu¤uDe¤erleri (Öztürk M.,2009)

ÜLKELER GSMH (Milyar $) TÜKET‹LEN MTEP ENERJ‹YO⁄UNLU⁄U

(TEP/bin $)

Türkiye 190,3 72,5 0,38

Dünya 34399,8 10029,1 0,29

A.B.D. 8977,9 2281,5 0,25

Yunanistan 144,8 28,7 0,20

OECD 27880,9 8970 0,19

Japonya 5648 520,7 0,09

Brezilya 798,8 183,7 0,23

Hindistan 1804,9 1949,3 1,08

Meksika 371,9 152,3 0,41

Çin 1282 1155 0,90

A.B. 0,19

Son y›llarda pek çok geliflmifl ülkede sanayi sektörlerinde enerji yo¤unlu¤unudüflürmek üzere çeflitli çal›flmalar yap›lm›flt›r. Bu amaçla da sanayinin üretim yap›-s›nda de¤ifliklikler ortaya ç›km›flt›r. Sonuç olarak çimento, demir-çelik gibi enerjiyo¤un sektörlerin sanayi içindeki a¤›rl›¤› düflürülmüfltür. Ülkemizde enerjiyle ilgilidurum afla¤›daki gibidir:

• Ülkemizde tüketilen enerjinin % 73’ü ithal edilmektedir.• 2008 y›l› verilerine göre, ithal enerjiye her y›l 42 milyar dolar mertebesinde

para ödenmektedir.• Enerji tüketimi aç›s›ndan sanayinin yaklafl›k % 66’s› enerji yo¤un sanayi sek-

törlerinden oluflmaktad›r. • Enerji yo¤un sektörlerdeki bu pay toplam giderler içerisinde % 20~60’l›k bir

yer kapsamaktad›r. Yukar›daki maddeler de¤erlendirildi¤inde Türk sanayisinde daha az enerji yo-

¤un üretime do¤ru yeniden bir yap›lanmaya do¤ru bir gereksinim vard›r. Böylecehem sanayi sektörünün enerji yo¤unlu¤u azalt›lacak hem de sanayi sektöründenkaynaklanan emisyonlar ciddi oranda azalacakt›r.

Enerji verimlili¤i yasas› Türkiye’de 2020 y›l›na kadar enerji yo¤unlu¤u de¤erini0,38 TEP/bin $’dan 0,30 TEP/bin $’a düflürmeyi hedeflemektedir. fiekil 5.2’de y›l-lara göre enerji yo¤unlulu¤u de¤iflimi verilmektedir. Bu diyagram incelendi¤inde

895. Ünite - Sanayide Ener j i Tasarrufu ve Çevre Üzer ine Etk is i

fiekil 5.1

‹SV‹ÇRE ve DAN‹MARKA

Kifli Bafl›na Enerji Tüketimi - Enerji Yo¤unlu¤u

Kifl

i Yo¤

unlu

¤u(T

EP/1

000

USD

)

ALMANYA

ABD

KANADA

Y.ZELLANDAMEKS‹KA

‹TALYA

TÜRK‹YEHOLLANDA

0,6

0,5

0,4

0,3

0,2

0,1

00 2 4 6 8 10

Kifli Bafl›na Enerji Tüketimi (TEP/Kifli)

‹NG‹LTERE

‹SPANYA

PORTEK‹Z

FRANSA

JAPONYA

POLONYA

‹SVEÇ

Çeflitli ÜlkelerdeEnerji Yo¤unlu¤uve Kifli Bafl›naEnerji TüketimineBa¤l› Olarak EnerjiYo¤unlu¤uDe¤erleri (ÖztürkM., 2009)

fiekil 5.20,8

0,7

0,6

0,5

0,4

0,3

0,2

0,1

073 75 77 79 81 83 85 87 89 91 93 95 97

KEP/ECU 90

9 Alt sektörFin.AB‹rl.Yun.Fed. Al.‹ta.Bel.Avus.Nor.Fra.Alm.Bir. Kr.Dan.‹sp.‹sveçHol.

Türkiye’de Y›llaraGöre EnerjiYo¤unlu¤uDe¤iflimi (ÖztürkM., 2009)

0,30 TEP/bin $’a düflme hedefinin oldukça yüksek oldu¤u görülmektedir. Türki-ye’nin enerji yo¤unlu¤unda orta vadedeki hedefi 0,25 TEP/bin $, uzun vadedekihedefi ise 0,15 TEP/bin $’d›r.

Sektörel bazda enerji yo¤unlu¤unun minimum ve maksimum de¤erleri ile orta-lama de¤erleri Çizelge 5.2’de verilmektedir.

Ülkemizde sanayide kullan›lan enerjinin yaklafl›k olarak % 60’› demir-çelik, çi-mento, cam, seramik sanayinde kullan›lmaktad›r. Kyoto Protokolü’nün de devre-ye girmesinden sonra sera gaz›, karbondioksit azalt›lmas›yla ilgili yap›lmas› gere-ken çal›flmalarda enerji yo¤un sanayi sektörleri öncelikli olarak de¤erlendirmeyeal›nmal›d›r. Tüm sanayi sektörleri içerisinde en yüksek enerji yo¤unlu¤una sahipsanayi sektörü ise demir-çelik ve çimentodur.

SANAY‹DE ENERJ‹ VER‹ML‹L‹⁄‹N‹ ARTIRMA YÖNTEMLER‹Sanayide enerji tasarrufu sa¤lamak ve sanayinin çevre üzerindeki etkilerini azalt-mak için sanayide enerji verimlili¤ini art›rmak gerekmektedir. Sanayide enerji ve-rimlili¤inin art›r›lmas› amac›yla ç›kar›lan yönetmelik (sanayi kurulufllar›n›n enerjitüketiminde verimlili¤in art›r›lmas› için alacaklar› önlemler hakk›ndaki yönetmelik)sanayide enerjinin daha verimli kullan›lmas› amac›yla önemli bir ad›m olarak ka-bul edilmektedir. Yönetmeli¤in yay›nlanmas›ndan sonra enerji yöneticisi kavram›ile sanayide enerji yönetim sistemleri kavram› gündeme gelmifltir. Ülkemizde ener-ji kullan›m› sanayi, bina (konut ve ticaret) ve ulafl›m olarak üç ana grupta ele al›-nabilir. Sanayi sektörü ülkemizde nihai enerji tüketimi içerisinde % 36’l›k paya sa-hiptir. Toplam elektrik enerjisi tüketiminin de % 55’i sanayi taraf›ndan tüketilmek-tedir. Sanayinin % 36 olan bu pay›n›n 2010’da % 46, 2020’de ise % 56 olmas› bek-lenmektedir. Toplam enerji tüketimindeki sanayinin pay›n›n giderek artmas› bualanda al›nabilecek tasarruf önlemlerinin anlamlar›n› daha da art›rmaktad›r. Bu aç›-dan bak›ld›¤›nda sanayi sektörü ciddi bir tasarruf potansiyeline sahiptir. Sanayisektörünün ticari bir faaliyet yapt›¤› da düflünülürse enerji tasarruf potansiyelininkullan›lmas›n›n ne kadar önemli oldu¤u daha da iyi anlafl›labilir. Deneyimler gös-termifltir ki basit önlemler al›nmas›yla, % 10~20 civar›ndaki enerji tasarrufunun ge-ri ödemesi k›sa vadede olabilmektedir. Çizelge 5.3 Almanya’daki deneyimlere gö-re çeflitli sektörlerdeki enerji tasarruf potansiyellerini göstermektedir.

SEKTÖR M‹N‹MUM MAKS‹MUM ORTALAMA

Çimento 2,92 3,32 3,09

Demir-çelik 2,10 2,83 2,54

Seramik 1,04 1,58 1,24

Ka¤›t 0,70 0,75 0,73

Cam 0,82 0,93 0,87

Gübre 0,89 1,09 0,96

Kauçuk 0,80 1,01 0,89

Rafineri 0,56 0,64 0,60

Otomotiv 0,02 0,04 0,03

G›da 0,21 0,30 0,27

Tekstil 0,16 0,23 0,20


Çizelge 5.2Sektörel BazdaEnerji Yo¤unlu¤uDe¤erleri (Öztürk M.,2009)

Ülkemizde sanayiye yönelik enerji verimlili¤ini art›rma amac› ile yap›lan yasal düzenleme-ler nelerdir?

‹kiyüzden fazla üretim tesisinden elde edilen enerji yönetim deneyimleri ve li-teratür incelemesinden, kullan›labilecek enerji tasarruf olanaklar› listesi s›ralanm›fl-t›r. Enerjinin verimli kullan›lmas›na yönelik olarak sanayide uygulanabilecek yirmiüç önlem Çizelge 5.4’te görülmektedir. Bu önlemlerin ço¤u proses iyilefltirmesineyöneliktir. Di¤erleri ise ayd›nlatma ve iklimlendirmeye yöneliktir. S›ralanan öneri-lerin uygulamas› göz önüne al›n›rken, tasarruf miktar› ve yat›r›m›n geri ödemesi ileenflasyon oranlar› göz önüne al›nmal›d›r.

TÜKET‹C‹ TASARRUF POTANS‹YEL‹ (%)

Büro binas› 30-40

Otel ve restoranlar 20-25

Al›flverifl merkezleri 20-25

Çimento sanayi 30-35

Demir-çelik sanayi 35-40

A¤aç iflleme sanayi 25-35

Deri sanayi 20-25

Tekstil sanayi 30-35

Küçük atölyeler 15-25

Konutlar 15-20


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Çizelge 5.3Almanya’dakiDeneyimlere GöreÇeflitli SektörlerdekiEnerji TasarrufPotansiyelleri (BursaÇevre Merkezi)

Çizelge 5.4SanayideKullan›labilecekEnerji Verimlili¤ini‹yilefltirmeOlanaklar›

SIRANO

ÖNLEM AÇIKLAMA

1 Enerji verimli lambalar kullanmak. Mevcut lambalar› enerji verimli lambalarla de¤ifltirin.

2 Enerji verimli ›fl›k kaynaklar› kullanmak. Proses ayd›nlamas›nda floresan ve c›va buharl› lamba-lar›, yüksek bas›nçl› sodyum lambalarla de¤ifltirin.

3 Geceleri ayarlama yapmak. Gece de çal›flan iflletmelerde daha az insan›n girip ç›k-t›¤› bölümlerdeki iklimlendirme ünitelerini ayarlay›n.

4 Gerekmeyen ekipmanlar› kapatmak. Gerekmedi¤i zamanlarda egzoz fanlar›n›, f›r›nlar›, mo-torlar› vb. kapat›n.

5 Kompresöre hava giriflini daha so¤uk yer-den yapmak.

Kompresör hava girifllerinin s›cak ekipman odalar› ye-rine daha so¤uk yerlerden olmas›n› sa¤lay›n. Verim iyi-lefltirmeleri ve geri ödemeler ilgi çekicidir.

6 Buhar ve bas›nçl› hava sistemlerindeki ha-va kaçaklar›n› yok etmek.

Buhar ve bas›nçl› hava kaçaklar›n›n iflletmeye maliyetiçok pahal›d›r. Düzenli auditlerle ortaya ç›kar›lmal›d›r.

7 Fazla havay› kontrol etmek. Yanma havas›n›n kalbi olan hava fazlal›k katsay›s›n›ndikkatli kontrolü, önemli enerji tasarrufu sa¤lar.

8 Tesis güç faktörünü optimize etmek. ‹flletme tarife yap›s›na ve güç faktörüne göre güç fak-törü iyilefltirmesi ile büyük tasarruflara ulafl›labilir.

9 Tanklar, hatlar ve proses ekipman›n›yal›tmak.

Proses hatlar› ve tanklar›n yal›t›m› ile önemli tasarruf-lar elde edilebilir.

10 Enerji verimli elektrik motorlar›kullanmak.

Özellikle yeni uygulamalar söz konusu oldu¤u zamanenerji verimli motorlar›n kullan›lmas›, kendini k›sa sü-rede amorti eder.

Sanayide enerji tüketiminde kullan›lan karfl›laflt›rma kriterlerinden birisi de tonüretim bafl›na enerji tüketimi olarak tan›mlanan özgül enerji tüketimidir. Al›nan çe-flitli önlemlerle özgül enerji tüketiminin sürekli olarak azalt›lmas› hedeflenmekte-dir. Sanayide çeflitli sektörlerde özgül enerji tüketimindeki azalma Çizelge 5.5’teverilmektedir.

Özgül enerji tüketimi nedir? Aç›klay›n›z.

SIRANO

ÖNLEM AÇIKLAMA

11 Yakma havas›n› ön ›s›tmak. Reküperatörlerin kullan›lmas›yla büyük miktarda ener-ji tasarrufu sa¤lan›r.

12 Bas›nçl› hava ve buhar›n bas›nc›n›düflürmek.

fiayet bas›nçlar fazla tasarlanm›flsa, bas›nc›n azalt›lmas›prosesi ›s›tmayacakt›r ve büyük tasarruflar söz konu-sudur.

13 Duvarlar, çat›lar, tavanlar ve kap›lar›yal›tmak.

Endüstriyel tesisler genellikle yetersiz olarak yal›t›l›r.Uygun yal›t›m büyük kazanç demektir.

14 Hava kompresöründen ›s› geri kazanmak. Büyük kompresörlerde hava veya su so¤utmas›yla at›-lan ›s›y› uygun tasar›mla özellikle k›fl›n mahal ›s›tmala-r›nda kullanmak mümkündür.

15 Girifl kap›lar›n› yal›tmak. Plastik fleritler, kap› tamponlar› ve hava perdeleri bü-yük girifl kap›lar›ndan enfiltrasyonun bloke edilmesineyard›mc› olur.

16 ‹klimlendirme cihazlar›na ekonomizörkoymak.

Ekonomizörler, d›fl havan›n optimum kullan›lmas›n›sa¤larlar. Kullan›mlar› ile elde edilen tasarruflar bü-yüktür.

17 Radyant ›s›t›c› kullanmak. Tüm alanlar› ›s›tmak yerine k›smi ›s›tma yapmak içinkullan›lan radyant ›s›t›c›lar›n geri ödemesi ilgi çekicidir.

18 Kondensle kazan› geri beslemek. S›cak kondensin geri dönüflü, enerji ve s›cak sudaönemli tasarruf sa¤lar.

19 Aç›k ›s›t›lan tanklar›n üstünü kapatmak. Is›t›lan aç›k tanklar›n kapat›lmas› s›k s›k büyük enerjitasarruflar›na yol açar.

20 Enerji ihtiyaçlar›n› azaltmak için ürün tasa-r›m›n› de¤ifltirmek.

Ürünün tekrar tasar›m›, ›s›l ifllemde, kaplama, boya vebenzeri ifllemlerde enerji ihtiyac›n› s›k s›k düflürebilir.

21 Hacim egzoz sistemleri için at›k ›s› geri ka-zan›m›n› araflt›rmak.

Is›t›lan veya iklimlendirilen yap›larda büyük miktardaegzoz, at›k ›s› geri kazan›m› için potansiyeldir.

22 Pik talebi düflürmek için iflleri zamanla-mak.

Ekipmanlar›n zamanlamas›nda yap›labilecek küçük de-¤iflimler talep yüklerini önemli oranda azalt›r.

23 Spot (yerel) havaland›rma yapmak. Spot havaland›rma, gerekli iklimlendirilmifl hava mik-tar›n› azalt›r. Tasarruflar büyüktür.

Bu tablo Bursa Çevre Merkezi (B. Ç. M.)’nin çal›flmalar›ndan al›nm›flt›r.


Çizelge 5.4 devam›SanayideKullan›labilecekEnerji Verimlili¤ini‹yilefltirmeOlanaklar›

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

Sanayide enerji tasarrufu sa¤lanmas›na yönelik kullan›lan yollardan birisi debilgisayarl› süreç denetimidir. Elektroni¤in sürekli olarak gelifltirilmesiyle mikro ifl-lemcili süreç elemanlar›n›n bilgisayarlarla bütünleflmesi gerçeklefltirilmifl, bu yollada enerji yo¤un sektörlerde enerji tasarrufu sa¤lanm›flt›r. Çizelge 5.6’da enerji yo-¤un baz› sektörlerde bilgisayarl› süreç denetimiyle enerji tasarrufu ve sonuçlar› gö-rülmektedir.

SEKTÖR TANIM B‹LG‹SAYAR KULLANIMI

SONUÇLAR

Demir-Çelik Siparifl al›m›ndan malyüklemeye dek merke-ze ba¤l› süreç bilgisaya-r› tüm süreci yönetir.

• Ham madde• Çelik üretimi• Haddehane • Demir • Kütük • Di¤er

• Malzeme ve enerji ta-sarrufu,

• Yüksek f›r›n, kazan vegüç üretiminde dahaaz enerji,

• Kalite iyilefltirme,• Erimifl demir s›cakl›¤›

daha kararl›,• Ham demir kalitesi da-

ha iyi.

Kâ¤›t Selüloz Bilgisayarlar ham mad-de haz›rlamas›ndan ka-¤›t üretimine ve güçsantraline kadar süreçdenetimi sa¤l›yor.

• Pifliriciler, s›cakl›k, ba-s›nç vb. denetleyicisi,

• Kâ¤›t makinesi, tart›,nem ve renk ölçme

• Güç santrali

• Pifliricide daha azenerji,

• Kâ¤›t makinesinde da-ha az enerji.

Çimento Ham madde haz›rlama,piflirme, kar›fl›m süreç-leri merkez bilgisayarlailetiflimi olan süreç bil-gisayarlarla denetleni-yor.

• Kar›fl›m haz›rlama, gazs›cakl›¤›, de¤irmen yü-kü denetimi,

• Döner f›r›n hava/yak›tmiktar›n›n denetimi,

• En uygun enerji kulla-n›m›

•

Petrol Ar›t›m› Ünite baz›nda de¤iltüm rafineride yap›lansüreç denetimi.

• Ham petrol dam›tma,parçalama, reforming,kükürt ar›t›m› vb. de-netimi

• Kompresör, ›s›t›c›vb.nin otomatik dene-timi ile enerji tasar-rufu

YIL ÖZGÜL TÜKET‹M ENDEKS

Demir-çelik 1960

1985

10500 kWh/ton

7000 kWh/ton

100

67

Çimento 1973

1985

1250 kWh/ton

1100 kWh/ton

100

75

Cam 1976

1985

5300 kWh/ton

4000 kWh/ton

100

75

fieker 1960

1985

4100 kWh/ton

2500 kWh/ton

100

61

Kâ¤›t 1960

1985

6000 kWh/ton

4700 kWh/ton

100

78

Süt ürünleri 1973

1985

60 kWh/litre

0,33 kWh/litre

100

55


Çizelge 5.5Sanayide ÇeflitliSektörlerde ÖzgülEnerji TüketimindekiAzalma De¤erleri(Kuleli Ö., 1987)

Çizelge 5.6Enerji Yo¤un Baz›SektörlerdeBilgisayarl› SüreçDenetimiyle EnerjiTasarrufu veSonuçlar› (Kuleli Ö.,1987)

ENERJ‹ TASARRUFU PLANLAMASI Sanayide enerji tasarrufu planlan›rken, öncelikle enerji tasarrufu yap›lacak tesisinenerji analizinin yap›lmas› gerekmektedir. Bu amaçla giren enerjinin nerelerde,hangi miktarlarda ve hangi yüzdelerle da¤›t›ld›¤› hesaplanmal›d›r. Yap›lan bu he-saplama sonucunda enerji bilançosunu flematik olarak gösteren Sankey diyagra-m›n›n çizilmesi gerekmektedir. Enerji girifl ç›k›fl de¤erleri ›s› ve elektrik olarak ay-r› ayr› yap›lmal›d›r. Enerji girdi ve ç›kt› de¤erleri birim ürün bafl›na (ton çimento,kg kâ¤›t vb.) enerji girdisi ya da ç›kt›s› (kJ/kg çimento, kJ/kg ka¤›t vb.) fleklindebelirtilir. Her sektör için birim ürün bafl›na enerji tüketimi de¤erleri için literatürdereferans fabrikalar›n verileri yay›nlanmaktad›r. Hedef olarak ideal tüketim de¤erle-ri belirlenip hangi noktalardan tasarruf yap›labilece¤i belirlenmelidir. Yap›lacakçal›flmalar için bir yat›r›m gerekiyorsa bunun geri ödeme süreleri belirlenmelidir.Enerji tasarrufuna yönelik olarak yap›labilecek ana çal›flma bafll›klar› olarak flunlarbelirtilebilir:

• Elektrik enerjisi,• Is› enerjisi,• Mekanik enerji,• Proses enerjisi,• Madde geri kazan›m›.

Elektrik Enerjisi Tasarrufu Çal›flmalar›Sanayide enerji tasarrufu için en önemli bafll›klardan birisi elektrik enerjisidir. Sa-nayide kullan›lan elektrik enerjisinin en büyük bölümü elektrik motorlar› taraf›n-dan tüketilir. Bu bak›mdan elektrik motorlar›n›n bak›mlar›n›n yap›lmas›, elektrikmotorlar›n›n seçiminin optimum tasar›m de¤erlerinde yap›lmas› ve optimum flart-larda çal›flt›r›lmas› gerekmektedir. Elektrik motorlar› düflük gerilimle çal›flt›r›l›rlarsadaha fazla ak›m geçirirler ve ›s›n›rlar. Bu durum ömürlerinin k›salmas›na, motorkay›plar›n›n artmas›na neden olur. Yüksek gerilimde çal›flan motorlar›n verimleride düfler. Özellikle elektrik motorlar›n›n yüksek kapasiteli seçilmesinden kaynak-lanan fazla enerji tüketimi dikkate al›nabilecek noktalardan birisidir. Sanayide kul-lan›lan elektrik motorlar›n›n emniyetli olmak ad›na yüksek kapasiteli seçilmesielektrik motorlar›n›n y›llar ve y›llar boyu düflük kapasiteli çal›flt›r›lmalar› anlam›nagelmektedir. Bu tür durumda ya elektrik motoru daha düflük güçlü bir motorla de-¤ifltirilmeli ya da ünitenin kapasitesi art›r›lmal›d›r. Farkl› kapasitelerde çal›flmas› ge-reken ünitelerin elektrik motorlar› ise frekans konvertörlü olarak seçilmelidir.

Tesisin ayd›nlat›lmas› amac›yla yap›lacak projelendirme ve ayd›nlatma için kul-lan›lacak cihazlar›n seçimi enerji tüketimi aç›s›ndan çok önemlidir.

Is› Enerjisi Tasarrufu Çal›flmalar›Is› enerjisinin yo¤un kullan›ld›¤› sanayi tesislerinde, ›s›l enerji gereksinimi tüketimyerlerine göre farkl›l›k göstermektedir. Prosesin durumuna göre k›zg›n buhar, doy-mufl buhar ya da s›cak su kullan›labilmektedir. Bu anlamda ›s› enerjisinin üretimin-den da¤›t›m›na ve kullan›m›na kadar üç aflamada enerji tasarrufu çal›flmas› yapmakmümkündür.

‹htiyaç duyulan ›s›l enerjinin durumuna göre üretilecek ak›flkan›n özelli¤ine(alçak, orta veya yüksek bas›nçtaki k›zg›n buhar, doymufl buhar, kaynar su, s›caksu ve k›zg›n ya¤) ba¤l› olarak kazan seçilir. Seçilecek kazan kapasitesi ihtiyaç du-yulan optimum kapasitede olmal›d›r. Kazanda üretilen ak›flkan›n ihtiyaç duyulan


Sankey diyagram›: Birsistemin enerji analizindeelde edilen sonuçlar›ngösterildi¤i bir diyagramd›r.

Optimum: Mevcut koflullardaen uygun ve en faydal›olacak durum optimumdurum olarak nitelendirilir.

noktaya götürülmesi s›ras›nda borularda olabilecek kay›plar›n en aza indirilmesiiçin yal›t›lmas›na özen gösterilmelidir. Is› enerjisi olarak üretilen buhar kullan›ld›k-tan sonra yo¤uflur ve yo¤uflan buhar hatlarda toplanarak kazana geri gönderilme-lidir.

Mekanik Enerji Tasarrufu Çal›flmalar›Sanayide mekanik enerji tasarrufunun yap›labilece¤i bafll›ca alanlar; pompalar,vantilatörler ve bas›nçl› hava devreleridir.

Pompalar, sanayi tesislerinde çok say›da kullan›lan mekanik elemanlardan bi-risidir. Tesisatta kullan›lan sirkülasyon pompalar› düflük güçlü olsalar da sürek-li olarak çal›flt›klar›ndan toplamda tükettikleri elektrik enerjisi yüksektir. Alman-ya’daki bir çal›flmaya göre sirkülasyon pompalar›n›n y›ll›k çal›flma süresinin kapa-site ile iliflkisi afla¤›daki gibidir:

• % 6’s›nda tam yükte (% 100)• % 15’inde k›smi yük (% 75)• % 35’inde k›smi yük (% 35)• % 44’ünde k›smi yük (% 25)Sanayide bu gibi uygulamalarda, de¤iflken devirli bir pompa kullanarak % 25-

80 elektrik enerjisi tasarrufu yapmak mümkündür.

Proses Enerjisi Tasarrufu Çal›flmalar›Proses enerjisinden tasarrufta, proses sonunda at›lan at›k ›s›dan yararlanma çal›fl-malar› anlafl›lmaktad›r. At›k ›s›dan yararlanma çal›flmalar›nda flu bafll›klar ortayaç›kmaktad›r:

• Is› borular›,• S›v› ak›flkanl› indirekt ›s› de¤ifltiricileri,• Gaz kullanan ›s› de¤ifltiricileri,• Döner tip rejeneratörler,• Levha tip ›s› de¤ifltiricileri,• Ekonomizörler,• At›k ›s› kazanlar›,• Is› pompalar›.

At›k ›s›dan yararlanma uygulamalar› hakk›nda daha fazla bilgi için editörlü¤ünü T. HikmetKarakoç’un üstlendi¤i Enerji Ekonomisi (Anadolu Üniversitesi Yay›nlar›, 2010) isimli ki-tab›n Is› Geri Kazan›m Teknikleri bafll›kl› konusunu inceleyiniz.

Madde Geri Kazan›m› Tasarrufu Çal›flmalar›Madde geri kazan›m› kavram› ile sanayi tesislerindeki çeflitli at›k ve proses sular›-n›n fiziksel, kimyasal ve biyolojik ar›tmadan sonra tekrar kullan›lmas› anlafl›lmak-tad›r. Madde geri kazan›m›, enerji tasarrufunun yan› s›ra çevre kirlili¤i aç›s›ndan daçok önemlidir. Çünkü prosesten at›lan ve geri kazan›lacak maddelerin ço¤u ayn›zamanda çevre kirleticidir.

ÇEfi‹TL‹ SANAY‹ SEKTÖRLER‹NDEK‹ ENERJ‹TASARRUFUNA YÖNEL‹K ÖRNEK ÇALIfiMALARSanayi sektörlerindeki enerji tasarrufuna yönelik çal›flmalar irdelenirken öncelikleenerjiyi yo¤un kullanan sektörler ön plana al›narak tüm sanayi sektörlerinde ben-zer çal›flmalar yap›lmal›d›r. Bu bölümde enerjiyi yo¤un olarak kullanan demir-çe-


Sirkülasyon pompas›:Tesisatta veya sistemdedolaflan ak›flkan›n sürekliolarak sistemde dönmesinisa¤layan pompad›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



lik, çimento, cam, tekstil ve kâ¤›t sektörlerinde enerji tasarrufuna yönelik önerilerve baz› çal›flma örnekleri verilmifltir.

Bir çimento fabrikas›nda kuru sistem ile çimento üretim süreci nas›l gerçeklefltirilmektedir?

Çimento Sanayinde Enerji Tasarrufu Çal›flmalar›Çimento endüstrisinde enerjiye ödenen bedel, toplam giderler içerisinde yaklafl›k% 50’lik bir oranla en yüksek paya sahiptir.

Ön kalsilasyon uygulamas›, çimentonun döner f›r›na piflirilmeye girmeden ön-ce at›k s›cak gaz ile ön piflirilmesi anlam›na gelmekte olup fabrikalar›n birço¤un-da kullan›lmaktad›r. Çimento sanayinde Sankey diyagram› haz›rland›¤›nda hanginoktalarda enerji tasarrufu yap›labilece¤i daha aç›k okunabilmektedir. Döner f›r›n,ön ›s›t›c› ve so¤utucu ünite ç›k›fl›ndan at›lan gaz›n enerjisinden yararlanmak içinbafll›ca flu yollar önerilmektedir:

• Elektrik enerjisi üretiminde kullanma,• Ham madde ve kömür kurutmada kullanma,• Filtre keki ve f›r›n cürufu kurutmada kullanma,• Petrol ya da suyun ön ›s›t›lmas›nda kullanma,• Bina ›s›tmada, s›cak su ve buhar eldesinde kullanma.Kaliforniya’daki Monolith Çimento Fabrikas›’ndaki kuru sistem döner f›r›n›n

at›k ›s›s›ndan yararlanarak elde edilen elektrik enerjisiyle fabrikan›n enerji ihtiyac›-n›n % 65’inin karfl›lanabildi¤i kaydedilmifltir.

Eskiflehir Çimento Fabrikas›’nda ön ›s›t›c› ç›k›fl›ndaki gaz›n kömür kurutma üni-tesinde kullan›lmas›yla ünitenin kömür tüketiminde % 35 dolay›nda bir azalmasa¤lanarak 800 ton/y›l tasarruf yap›labilece¤i hesaplanm›flt›r. Söz konusu de¤iflik-lik için gereken yat›r›m bu tasarrufla yaklafl›k 1 ayda kendini geri ödemektedir.

Döner f›r›n cidar›ndan radyasyon ve konveksiyonla kaçan ›s›n›n geri kazan›-labilmesine yönelik olarak çeflitli çal›flmalar yap›lm›flt›r. Döner f›r›n cidar ›s›s›ndanyararlanarak güç üretimi için iki ak›flkan devreli bir çevrim önerilmektedir.

Çimento endüstrisinde yak›t tüketimini ve buna ödenen bedeli azaltmak için al-ternatif yak›tlar üzerinde de çal›flmalar yap›lmaktad›r. Düflük kalorili kömürler, ara-ba lastikleri, tehlikeli madde at›klar›, bitümli flist, hatta flehir çöpleri bile alternatifyak›t olarak kullan›labilmektedir. Çimento üretim prosesi de¤iflik formlardaki ya-nabilir at›klar›n enerjisini kullanabilen nadir sektörlerden birisidir.

Çimento sektöründe elektrik enerjisi gideri toplam giderler içerisinde en yük-sek pay› oluflturmaktad›r. Tek tek üniteler baz›nda elektrik enerjisi tasarrufuna yö-nelik yap›labilecek çal›flmalar›n yan› s›ra tüm fabrikay› içine alan kapsaml› birenerji optimizasyonu program› ile kayda de¤er bir tasarruf sa¤lanabilmektedir.

Çimento sanayinde enerji tasarrufu sa¤laman›n bir yolu da katk›l› çimento üre-timidir. Çimentonun ham maddesini döner f›r›ndan piflirilmifl olarak al›nan klinkeroluflturmaktad›r. Do¤ada kolayca bulunabilen f›r›n cürufu ve tras›n kimyasal bi-leflimi klinkere çok yak›nd›r. Bu nedenle çimentoya ne kadar çok katk› kat›l›rsa okadar az klinker piflirilmifl olur. Bu da enerji tüketimini ve d›flar›ya verilen sal›n›m-lar› azalt›r.

Demir-Çelik Sanayinde Enerji Tasarrufu Çal›flmalar›Demir-çelik endüstrisi hemen hemen her ülkenin temel endüstrisi olarak yo¤unenerjiyi harcayan bir koldur. Entegre bir demir-çelik endüstrisinde üretimin her ka-demesindeki enerji harcamalar› % 30~35 mertebesindedir. Genel ülke sanayisi içe-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

Radyasyon: Ifl›n›m olarak daadland›r›lan bu ›s› geçiflindebirbirini gören ve aralar›ndaengel olmayan iki cisimaras›ndaki ›fl›ma yoluylagerçekleflen ›s› geçiflidir.

Konveksiyon: Birbirleri iletemas halinde olan birak›flkan ile bir kat› cisimaras›nda gerçekleflen ›s›geçiflidir. Tafl›n›m olarak dabilinmektedir.

F›r›n cürufu: Çeliküretiminden oluflan at›kmaddedir. Asl›nda pek at›kmadde olmamas›n›n anasebeplerinden biri zemingüçlendirici madde olarakkullan›lmas›d›r. Üretilen 1ton çelikten 300 kg cürufoluflmaktad›r.

Tras: TS 25’e göre kendisihidrolik ba¤lay›c› vasf›olmayan fakat inceö¤ütülmüfl kireç veyaçimento gibi maddelerlesulu ortamda kar›flt›r›ld›¤›takdirde ba¤lay›c› maddelerteflkil edebilen vekar›flt›r›ld›¤› çimentoyakimyasal mukavemetkazand›ran volkanik birkayaçt›r.

risinde demir-çelik sanayi tek bafl›na önemli bir miktarda enerjiyi kullanmaktad›r.Buna göre tasarruf tedbirlerinin öncelikle bu gibi enerji yo¤un sektörlerde bafllat›l-mas›n›n gere¤i aç›k olarak ortadad›r. Çelik üretiminde ark oca¤› yüksek f›r›n dö-küm, tav oca¤›, haddehane gibi bölümlerde geri kazan›labilecek enerji kay›plar›oldu¤u bilinmektedir. Hurdadan mamul çeli¤e kadar olan safhalarda bir ton hamdemir için gerekli kok kömürü ihtiyac› 900 kg de¤erinden 400~450 kg’a kadar dü-flürülmüfltür. Bu düflme kömürün ö¤ütülmesi ve s›n›fland›r›lmas›, kendili¤indensinterleflme olay›n›n gerçekleflmesi, fuel-oil püskürtme, yüksek bas›nçta çal›flma,yeni büyük yüksek f›r›nlar›n yap›m›, s›cak proses havas› s›cakl›¤›n›n 1200 °C’yeyükseltilmesi ve bu havan›n neminin düflürülmesi gibi teknolojik geliflmeler yard›-m›yla sa¤lanm›flt›r.

Demir-çelik prosesinde kimyasal reaksiyonlar ve üretim, yüksek s›cakl›klardaoluflmakta dolay›s›yla mevcut ekipmanlar da bu s›cakl›klarda çal›flmaktad›r. Enerjitasarrufu için demir-çelik üretimi sürecindeki her bir ekipman›n at›k ›s›s›n›n gerikazan›lmas› reaksiyon ve ›s› transfer verimlili¤inin art›r›lmas› gerekmektedir. Tümsektörlerde oldu¤u gibi iyi bir iflletme ve bak›m tekni¤i enerji tasarrufunu son de-rece etkilemektedir. Demir-çelik sanayinde enerji tasarruf teknikleri ile kullan›lanenerjinin % 15~20’sinin tasarruf edilebilece¤i kaydedilmektedir.

Demir-çelik sanayinde enerji tasarrufuna yönelik yap›lm›fl baz› çal›flma örnek-leri afla¤›da s›ralanm›flt›r:

• Kupol f›r›nlar›ndan ç›kan gaz yak›larak, k›zg›n su ile bölge ›s›tmas› ve buharüretimi gerçeklefltirilmifltir. Bu uygulamada 1000 °C s›cakl›¤›ndaki kupol f›-r›n› gaz›ndan yararlanarak 140 °C k›zg›n su-buhar elde edilmifl, 21 MW’l›kbir kazanç elde edilmifltir.

• Yap›lan baflka bir uygulamada, kupol f›r›nlar›ndan ç›kan gazdan yararlan›-larak elektrik üretimi ve flehir ›s›tmas› gerçeklefltirilmifltir.

• Tav f›r›nlar›nda, at›lan 80 °C s›cakl›¤›nda ve 4000 m3/h havan›n ›s›s› geri ka-zan›larak 12 °C s›cakl›¤›ndaki d›fl ortam havas› 63 °C’ye kadar ›s›t›lm›flt›r.

• 240 °C s›cakl›¤›nda ve 218000 m3/h debisindeki baca gaz›ndan yararlan›la-rak dökümhanenin yakma havas›n›n ön ›s›t›lmas› gerçeklefltirilmifltir.

• Yüksek f›r›nlardaki spesifik kok tüketiminin azalt›lmas›yla birlikte üretimi-nin art›r›lmas› için yüksek f›r›na verilen hava s›cakl›¤›n›n yükseltilmesini dekapsayan yüksek f›r›nlar›n ve sobalar›n modernizasyonu ile ilgili çal›flmalaryap›lm›flt›r. Yüksek f›r›na verilen hava s›cakl›¤›n›n 800 °C’ye kadar her 100°C art›r›lmas› % 4~5, 800 °C’den 1000 °C’ye kadar ise her 100 °C art›fl için %2~2,5 kok tasarrufu sa¤lanabilmektedir.

Cam sanayinde cam üretim süreci nas›l gerçeklefltirilmektedir?

Cam Sanayinde Enerji Tasarrufu Çal›flmalar›Cam endüstrisi enerji yo¤un sektörler grubundad›r. Cam sanayinde enerji giderle-ri, toplam giderler içinde ilk s›radad›r. Cam sanayisinde enerji ekonomisi amac›ylabafll›ca flu yollar önerilmektedir:

• F›r›n izolasyonu,• Bacadan at›lan at›k s›cak gazdan yararlanma;

a. At›k ›s› kazan› kullan›m›,b. Bina ›s›t›lmas› ve s›cak su elde edilmesi,c. Elektrik enerjisi üretilmesi,


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

• Yakma havas›n›n ön ›s›t›lmas›,• Oksijenle zenginlefltirilmifl hava kullan›m›.Bir cam fabrikas›nda yap›lan hesaplamalarda bacadan at›lan gaz›n enerjisinin

kullan›lan yak›t›n üçte birine karfl›l›k geldi¤i görülmüfltür. At›lan enerjinin büyük-lü¤ü baca gaz› s›cakl›¤›n›n (760 °C) ve debinin çok yüksek olmas›ndan kaynaklan-maktad›r. Yanma olay›nda oksijenin yan› s›ra havada do¤al olarak azot da bulun-maktad›r. A¤›rl›k olarak havan›n % 23 oksijen içerdi¤i kabulü ile yanmaya kat›lanoksijenin 4 kat› kadar azot ›s›t›larak d›flar› at›lmaktad›r. Yanma için gerekli olan ok-sijen miktar› artt›kça do¤al olarak azot miktar› da artmakta ve yanmaya kar›flma-dan ›s›t›l›p d›flar› at›lmaktad›r. Cam endüstrisi gibi at›k s›cak gaz›n çok yüksek ol-du¤u sektörlerde d›flar›ya at›lan enerji miktar› da s›cakl›k ve debiyle orant›l› olarakartmaktad›r. Yanma olay›nda ayr›ca tam yanmay› sa¤lamak üzere bir miktar da faz-la hava verilmektedir. Buna da fazla hava denilmektedir.

% 10 hava fazlal›k katsay›s› ile ve normal hava kullan›ld›¤›nda bacadan at›langaz›n enerjisinin yak›t eflde¤eri 2000 kg fuel-oil/gün’dür. Oysa yanma için % 50zenginlefltirilmifl hava kullan›ld›¤›nda bacadan at›lan gaz›n enerjisinin yak›t eflde-¤eri 1000 kg fuel-oil/gün mertebesine inmektedir. Yanma için % 100 oksijen kul-lan›m›nda ise bacadan at›lan gaz›n enerjisinin yak›t eflde¤eri 570 kg fuel-oil/günde¤erine düflmektedir.

Tekstil Sanayinde Enerji Tasarrufu Çal›flmalar›Türkiye’de tekstil sanayi, son y›llarda büyük bir geliflme göstermifltir. Bafllang›çtatekstil sektörünün temel amac› yaln›zca üretim yapabilmekti. De¤iflen dünya ko-flullar›yla daha kaliteli ve daha fazla üretim yapmak önem kazand›. Ayn› alandaüretim yapan flirketlerin artmas›yla maliyetleri düflürmenin önemi de ortaya ç›kt›.Maliyetlerin düflürülmesi için yap›lacak çal›flmalar›n bafl›nda da enerjinin yo¤unkullan›lmas› nedeniyle enerji giderlerinin azalt›lmas› gelir. Bu amaçla bir kilogramkumafl için harcanan su, elektrik ve ›s› miktar›n›n azalt›lmas›na yönelik çal›flmalaryap›lm›flt›r. Is› geri kazan›m› çal›flmalar›, Türkiye’nin geliflen sanayi sektörününmevcut enerji dar bo¤az›ndan ç›k›fl› için iyi bir çözüm olmas›n›n yan› s›ra çevreyede katk›s› olan sonuçlar ortaya ç›karacakt›r. Tekstil endüstrisinin en çok ihtiyaçduydu¤u enerji, ›s› enerjisidir. Ürünün ne oldu¤una ba¤l› olarak istenen s›cakl›k ve›s›l de¤erler de¤iflmektedir.

Tekstil ürünlerinin boyanmas›, y›kanmas› gibi ifllemler yo¤un bir flekilde yumu-flak temiz bir suyun kullan›m›n› gerektirmektedir. Uygulamada, bu su 90 °C s›cak-l›¤a kadar ›s›t›lmakta ve tahliye edilmektedir. Bu su boyal› olmas› ve di¤er madde-lerle kirlenmifl olmas› nedeniyle kullan›lmamaktad›r. Boyahaneden ç›kan boyal›at›k su, ya fabrikan›n kendi ar›tma sistemine gönderilmekte ya da merkezi ar›tmasistemine gönderilmektedir. Ar›tma sistemine giden at›k suyun girifl s›cakl›¤› ise iyibir ar›tma için 30 °C’nin alt›nda olmal›d›r. At›k su miktar› günlük boyanacak kumaflmiktar›n›n 100 kat› civar›ndad›r. Bu at›k su çeflitli ›s› geri kazan›m teknikleri ile ge-ri kazan›labilir.

Çeflitli Sanayi Sektörlerinde Enerji Tasarrufu ÖrnekleriBir kâ¤›t fabrikas›nda, at›k s›cak gaz bir at›k ›s› kazan›nda kullan›lmaktad›r. Bununsonucunda 57 bar bas›nçta 40 ton/h kapasiteli 475 °C’de buhar elde edilmifltir. Buyolla kazan›lan enerji yaklafl›k 1000000 kJ olup yak›t eflde¤eri 28 kg fuel-oil/h’tir.

Bir g›da fabrikas›nda arpa kurutulmas› s›ras›nda at›lan ›s› enerjisinden yararla-n›larak % 30 enerji tasarrufu sa¤lanm›flt›r.


Yak›t eflde¤eri: At›lan gaz›nenerjisinin geri kazan›lmas›durumu için hesaplananenerji de¤erine karfl›l›kgelecek yak›t miktar›d›r.Yak›t›n 1 kilogram›n›nverdi¤i enerji dikkateal›narak at›lan gaz›n sahipoldu¤u enerji miktar›, yak›t›n1 kilogram›n›n enerjimiktar›na bölünerek, at›langaz›n kaç kilogram yak›taeflde¤er oldu¤u hesaplan›r.Do¤al olarak yak›t cinside¤iflti¤inde yak›t cinsineba¤l› olarak at›lan gaz›nyak›t eflde¤er miktar› dade¤iflir.

Bir kimyasal tesiste 19 bar bas›nç 20 ton/h buhar üreten bir buhar kazan›n›nat›k gaz›ndan yararlan›larak besleme suyunun ›s›t›lmas› gerçeklefltirilmifltir. Bu uy-gulamada besleme suyunun s›cakl›¤› iki kademede 105 °C’den 165 °C’ye yükseltil-mifl, buhar üretiminde % 10’luk bir art›fl meydana gelmifltir.

Bir otomobil fabrikas›nda kurutucudan at›lan havan›n ›s›s›n› geri kazanabilmeküzere bir çal›flma yap›lm›flt›r. Bu çal›flmada at›k ›s› ile otomobil fabrikas›nda boyaband›ndaki bir otomobil parças›n›n kurutulmas› için gerekli buhar elde edilmifltir.

Yukar›da s›ralanan örneklere benzer çok say›da uygulamadan söz edilebilir. Bualanda ülkemiz sanayisinin yapaca¤› çok çal›flma olup, enerji verimlili¤i yasas›ndasözü edilen fabrikalarda zorunlu olarak çal›flt›r›lacak sertifikal› enerji mühendisle-rinin bu çal›flmalar›n gerçeklefltirilmesinde büyük katk›lar› ortaya ç›kabilecektir. Buçal›flmalar›n sonucunda k›t olan enerji kaynaklar›n›n korunmas›n›n yan› s›ra çevre-ye at›lan sal›n›mlarda da ciddi boyutta tasarruflar ortaya ç›kabilecektir.

Bir fabrikan›n bacas›ndan 55000 MJ/gün de¤erinde enerji at›lmaktad›r. Bu ener-jinin motorin karfl›l›¤› yak›t eflde¤eri nedir? (Kullan›lan motorinin alt ›s›l de¤eri5260 kJ/kg’d›r.)

Çözüm:55000 MJ/gün= 55000000 kJ/gün dür.

Bir fabrikan›n bacas›ndan 55000 MJ/gün de¤erinde enerji at›lmaktad›r. Bu ener-jinin fuel-oil karfl›l›¤› yak›t eflde¤eri nedir? (Kullan›lan fuel-oilin alt ›s›l de¤eri42705 kJ/kg’d›r.)

Çözüm:55000 MJ/gün= 55000000 kJ/gün dür.

Bir fabrikan›n bacas›ndan at›lan gaz›n motorin olarak eflde¤eri 450 kg moto-rin/h’tir. Bu baca gaz›n›n fuel-oil olarak yak›t eflde¤eri kaçt›r? (Kullan›lan fuel-oi-lin alt ›s›l de¤eri 42705 kJ/kg, kullan›lan motorinin alt ›s›l de¤eri 5260 kJ/kg’d›r.)

Çözüm:

450 5260 42705kg

hkJkg

kgh

kJkg

motorinx

fuel oil

x

. .=−

= 555kg

hfuel oil−

5500000042705

1288kJ günkJ kg

kg//

=−fuel oil

gün

550000005260

10456kJ günkJ kg

kg//

=motoringün


Ö R N E K

Ö R N E K

Ö R N E K

SANAY‹DEK‹ ENERJ‹ TASARRUFUNUN ÇEVREÜZER‹NDEK‹ ETK‹LER‹Ülkemizdeki sanayi sektörünün enerji tüketimi, 1970 y›l›nda 4 milyon TEP seviye-sinden büyük bir art›flla 1993 y›l›nda 16,5 milyon TEP seviyesine ulaflm›flt›r. Bu tü-ketim trendinin sürece¤i ve 2010 y›l›nda 57 TEP mertebesine ulaflaca¤› beklenmek-tedir. Sanayi sektörüne enerji tüketimleri aç›s›ndan bakt›¤›m›zda 1970-1993 y›llar›aras›nda 3 kat art›fl gösteren tafl kömürü tüketiminin 1993-2010 y›llar› aras›nda 20kat artaca¤› beklenmektedir. Ülkemizde do¤algaz tüketiminde de büyük bir art›flgörülmüfltür. 1970 y›llar›nda hiç tüketilmeyen do¤algaz 1993 y›l›nda 2 milyar m3

tüketilmifl, 2010 y›l›nda ise bu miktar›n 12,6 milyar m3’e ulaflmas› beklenmektedir.Benzer flekilde elektrik enerjisi tüketiminde de 1970’den günümüze ciddi bir art›flortaya ç›km›flt›r. 1970 y›l›nda 4,6 TWh olan tüketim 1993 y›l›nda 32,9 TWh de¤eri-ne ç›km›flt›r. Elektrik enerjisi tüketimin 2010 y›l›nda 156 TWh civar›na ulaflmas›beklenmektedir.

Bu rakamlardan da görülmektedir ki sanayideki enerji tüketimi ciddi bir art›fle¤ilimi göstermektedir. Enerji kullan›m› sonuç olarak çevreye olan sal›n›mlar›n dagittikçe artmas›n› ortaya ç›karmaktad›r. Enerji tasarrufu çal›flmalar›n›n artmas›,enerjiye ödenen paran›n azalt›lmas›n›n yan› s›ra çevre üzerindeki etkilerde deolumlu katk› sa¤layacakt›r.

Enerji tasarrufunun yan› s›ra kullan›lan yak›t›n cinsi de çevre üzerindeki etkile-ri de¤ifltirmektedir. 1970’li y›llarda sanayi sektöründe 6 numaral› fuel-oil, linyit vekok yo¤un olarak kullan›l›rken son y›llarda do¤algaz a¤›rl›kl› olarak kullan›lmayabafllanm›flt›r. Fuel-oil, linyit ve koktan do¤algaza geçifl emisyonlar›n azalmas›naneden oldu¤undan çevre üzerinde olumlu bir etki b›rakmaktad›r.

Do¤al Ortamda Çevrimler ve Do¤al EmisyonlarDo¤ada genel olarak bilinen 5 do¤al çevrim vard›r. Bunlar;

• Su çevrimi,• Karbon çevrimi,• Azot çevrimi,• Kükürt çevrimi ve• Oksijen çevrimidir. Su çevrimi bunlar›n içinde en önemlisidir. Okyanus, ›rmak ve göl sular› güne-

flin etkisiyle buharlafl›p ya¤›fllarla yeniden geriye dönerler. Yeryüzünde bulunansuyun bir k›sm› yüzeyde akar di¤er bir k›sm› ise topra¤›n içine süzülür. Akarsular,›rmak ve gölleri oluflturur. Yüzeydeki suyun büyük bir k›sm› yeniden okyanusadönerken kalan k›sm› buharlaflarak do¤rudan atmosfere gider. Su çevrimine ait fle-matik gösterim fiekil 5.3’te görülmektedir.

Karbon çevrimi, dünya kütlesinin 3 milyonda birine eflde¤er bir miktar ile ilgi-lenir. En önemli bölümü okyanuslarda özellikle de derin tabakalarda bulunur.Ak›mlar incelendi¤inde her y›l yaklafl›k 200 Gton karbondioksit olufltu¤u görül-mektedir. Bu, yakma, solunum ve fermantasyon ifllemlerinin oldukça yüksek birenerji miktar› ile ilgili oldu¤unu göstermektedir. Bu de¤er yaklafl›k olarak dünya-daki primer enerji tüketiminin 20 kat›na eflittir.

Azot çevrimi için bafll›ca stok; atmosfer, deniz kabu¤u ve tortulu kayalardad›r.Azot çevrimi temel olarak biyolojik tespit ve atmosferde tutma ifllemlerini içermek-tedir. Atmosferde tutma yaln›zca bir k›v›lc›mla yüksek derecede oluflan ve ›s› ko-flullar›nda NO ve NO2’nin çok küçük miktarlarda tutuldu¤u flimfleklerde görülmek-


Fermantasyon: Baz›mikroorganizmalar›n enerjiüretmek için yapt›klar›yaflamsal faaliyettir.Oksijensiz solunum olarakda bilinmektedir.

tedir. Bunlar yeryüzüne nitrat ya da nitrit fleklinde ulafl›rlar. Yanarda¤lar da ayn›flekilde küçük miktarlarda da olsa Azot oksitleri ç›karmaktad›r.

Kükürt çevrimi genel olarak tortulu kayalarda bulunan bir stoku kapsamakta-d›r. Kükürt çevrimi üç ak›mla nitelendirilmektedir. Bunlar; bakteri emisyonlar›, de-niz tuzlar›n›n uçuflmas› ve yanarda¤lar›n püskürtmesidir.

Oksijen çevrimi, oksijenin bafll›ca üç organik olmayan bileflimini içermektedir.Bunlar; su, oksijen ve karbondioksittir. Bu üç kimyasal madde de yeryüzünde bolmiktarda bulunmaktad›r.

Do¤al çevrenin düzenledi¤i sistemde yaflam›n iflleyifli ile atmosfere, sulara vetopra¤a; gaz, toz ve aerosol fleklinde emisyon sal›n›m› gerçeklefltirilir. Bunlar do-¤al emisyonlar› oluflturur. Böylece bitkiler çürüyüp ayr›flarak hidrokarbonlar› ya-yar. Bu yay›lmalar iklimlere de ba¤l›d›r. Toprakta ise ayn› zamanda amonyak olu-flur ve atmosfere yay›l›r.

K›saca do¤an›n kendi içerisinde do¤al bir çevrimi, bunu sonucunda ortaya ç›-kan emisyonlar› ve iklim sistemi vard›r. Enerjinin artan miktarlarda kullan›m› ve or-taya ç›kan emisyonlar, do¤adaki mevcut dengeyi gittikçe bozmaktad›r.

Sanayide Karbondioksit Emisyonu2005 y›l› verilerine göre atmosfere 30 milyar ton karbondioksit at›lmaktad›r. Gerek-li önlemler al›nmazsa 2030 y›l›nda bu de¤er 43 milyar ton/y›l’a ç›kacakt›r. Dünya-da 2004-2034 y›llar› aras›nda y›ll›k karbondioksit emisyonu % 1,8 oran›nda; OECDd›fl› ülkelerde ise % 2,6 art›fl göstermesi beklenmektedir. 2004 y›l› verilerine göreglobal enerjinin % 26’s›n›n endüstride kullan›ld›¤› ve karbondioksit emisyonunun% 18,5’inin endüstriden kaynakland›¤› göz önüne al›n›rsa, endüstride gerek enerjitasarrufu ile gerekse baflka yollarla enerji yo¤unlu¤unu düflürecek çal›flmalar›nönemi daha da fazla ortaya ç›kmaktad›r. 2006 y›l› verilerine göre dünyada sera et-kisi yaratan çevre sorunlar›n›n % 46’s› enerji tüketiminden, % 24’ü sanayi faaliyetle-rinden, % 18’i ormans›zlaflmadan, % 9’u tar›mdan, % 32’si ise di¤er kaynaklardanyarat›lan emisyonlar nedeniyle oluflmaktad›r. Bu sonuca göre dünyadaki çevre so-runlar›n›n en önemli kayna¤› enerji tüketimi ve enerji üretimi sistemlerinde kullan›-lan yak›t türüne de ba¤l› olarak ortaya ç›kan sera gaz› emisyonlar›ndaki art›fltand›r.


fiekil 5.3

Su Çevrimi(Kaynak:http://ga.water.usgs.gov/edu/watercycleturkishhi.html)

Aerosol: Bir kat›n›n veya birs›v›n›n gaz ortam› içerisindeda¤›lmas›d›r.

Türkiye’nin arazi kullan›m de¤iflikli¤i ve ormanc›l›k alan› d›fl›ndaki toplam seragaz› emisyonlar› 1990-2004 y›llar› aras›nda 170,1 milyon tondan 296,6 milyon tonkarbondioksit eflde¤erine yükselmifltir. Bu y›llar aras›nda, enerji sektöründen kay-naklanan sera gaz› emisyonlar› 132,1 milyon tondan 227,4 milyon ton karbondiok-sit eflde¤erine ulaflm›flt›r. Bu verilere göre toplam karbondioksit emisyonunun yak-lafl›k % 77’lik k›sm› ile en büyük pay› enerji sektörü çekmektedir. Bu de¤eri s›ra-s›yla % 10 ve % 9’luk paylarla at›klar› yok etme ve sanayi sektörü izlemifltir. Ener-ji ve sanayi sektörü bu duruma göre toplam emisyonlar›n % 86’l›k k›sm›n› ortayaç›karmaktad›r. Toplam sera gaz› emisyonu de¤erleri ise 2007 y›l›nda 372,6 milyonton karbondioksit eflde¤erine yükselmifltir. Burada da en büyük pay› yine % 77 ileenerji kaynakl› emisyonlar ortaya ç›karmaktad›r. ‹kinci s›ray› % 9 ile at›k yok etmeve üçüncü s›ray› da % 7 ile sanayi almaktad›r. 2007 y›l› toplam sera gaz› emisyonu1990 y›l›na göre % 119 art›fl göstermifltir. Kifli bafl› emisyonlar ise 2007 y›l›nda 5,7ton de¤erine ulaflm›flt›r. Enerji ve sanayi sektöründe yak›t kullan›m›ndaki de¤iflik-likler otomasyon, filtreleme ve özellikle enerji tasarrufu çal›flmalar›yla karbondiok-sit ve sera gaz› sal›n›mlar›nda önemli ölçüde azalmalar sa¤lanabilecektir.

Dünyada demir ve çelik üretimi s›ras›nda kömür, do¤algaz, elektrik ve petrolkullan›m› ile do¤rudan enerji tüketimi yap›ld›¤›ndan, demir-çelik sanayi en fazlaenerji tüketen sektörlerin bafl›nda gelmektedir. Enerji kullan›m› ile ba¤lant›l› olarakkarbondioksit emisyonlar›, toplam küresel karbondioksit emisyonlar›n›n % 7’sinioluflturmaktad›r. Demir ve çelik üretiminde kullan›lan kömür, demir cevheri palet-leri, parçac›klar ve kireç gibi ham maddelerin kaz›larak ç›kar›lmas› ve tafl›nmas›için harcanan dolayl› enerji de dâhil olmak üzere demir ve çelik sanayisinden kay-naklanan karbondioksit emisyonlar› küresel karbondioksit emisyonlar›n›n yaklafl›k% 10’una karfl›l›k gelerek yüksek bir orana sahiptir. Dünya enerji tüketiminin %12’sini demir-çelik sanayi, AB’de ise enerji tüketiminin % 19’unu demir-çelik en-düstrisi harcamaktad›r. Dünya karbondioksit emisyonlar›n›n % 6’s› 1,425 milyonton karbondioksit ile demir-çelik sanayinden ileri gelmektedir.

Çeflitli ülkelerde endüstriyel proseslerdeki sera gaz› emisyonlar› ile bunlardakide¤iflim oranlar› Çizelge 5.7’de görülmektedir.


Çizelge 5.7Çeflitli ÜlkelerdeEndüstriyelProseslerdeki SeraGaz› Emisyonlar›(Öztürk M., 2009)

ÜLKELER 1990 1995 2000 2005

1990 YILINAGÖRE %DE⁄‹fi‹M

ABD 300078 314822 338671 333550 11,2

AB-25 374971 372937 331084 331868 -11,5

Rusya 232910 151053 167201 187228 -19,6

Fransa 57937 54998 42676 40353 -30,3

Japonya 132783 123986 95768 72283 -45,6

Kanada 53539 55748 50194 53323 -0,4

Almanya 119799 121381 101382 107258 -10,5

Ukrayna 125533 61958 81214 90435 -28,0

‹ngiltere 53593 46120 30935 27044 -49,5

Türkiye 13070 21644 22232 26448 102,4

Tabloda emisyon de¤erleri (CO2/y›l) olarak verilmifltir.

Çizelge 5.7 incelendi¤inde sanayileflme sürecini tamamlayan geliflmifl ülkelerdeendüstriyel proses kaynakl› sera gaz› emisyonlar›ndan karbondioksitte % 50’ye va-ran azalmalar görülmektedir. Ülkemizde ise % 102’lik bir emisyon art›fl› ortaya ç›k-m›flt›r. Türk sanayisinde görülen yüksek emisyon art›fl›, Kyoto Protokolü’nün dedevreye girdi¤i düflünülürse Türkiye için ciddi bir tehdit olarak ortaya ç›kmaktad›r.Bu yüksek karbondioksit sal›n›m› nedeniyle firmalar karbon kredisi almak zorun-da kalacakt›r.

Ülkemizde % 102 oran›nda bir emisyon art›fl› görülmesinin ana nedeni nedir? Düflününüz.

Ülkemizde sanayi kurulufllar›n›n büyük bir ço¤unlu¤u henüz bu yapt›r›mlar›nfark›nda de¤ildir. Enerjiyi yo¤un kullanan demir-çelik, çimento, kireç, kâ¤›t, teks-til gibi sektörlerde enerji verimlili¤i ve at›k ›s›y› de¤erlendirme projeleri bundansonra daha da yo¤unluk kazanacakt›r.

Sanayideki çeflitli alt sektörler için sera gaz› emisyonlar›ndaki art›fl oranlar› Çi-zelge 5.8’de verilmektedir. Çizelge 5.8 incelendi¤inde 2000 y›l›na ait enerji üretimi,imalat, ulaflt›rma, çimento, gübre ve fleker üretimi d›fl›ndaki endüstriyel üretim içinkullan›lan enerjinin oluflturdu¤u 23,5 tonluk karbondioksit emisyon de¤eri 2004y›l›nda 6,9 milyon ton artarak 30,4 milyon tona ulaflm›flt›r. Buradaki art›fl yüzdesi% 29,3’tür. Sanayinin alt sektörü olan çimento üretim prosesinden kaynaklan kar-bondioksit emisyonu ise son 4 y›l içerisinde 14,8 milyon tondan 16,7 milyon tonaulaflm›flt›r. Buradaki art›fl yüzdesi ise % 13,2’dir. Bu tablo incelendi¤inde hemenhemen tüm sanayi alt sektörlerinde sera gaz› emisyonlar›nda ciddi oranlarda art›fl-lar ortaya ç›kmaktad›r. Bu art›fl›n önüne geçmenin önemli bir yolu da ayn› zaman-da parasal tasarruf da sa¤layan enerji tasarrufu önlemleridir.

Çevreyi Koruyan ÇözümlerEnerjinin rasyonel kullan›m›, di¤er bir deyiflle enerjinin daha iyi yönetimi ile ener-ji tüketiminin kontrol alt›na al›nmas› anlafl›lmaktad›r. Tüketimin azalt›lmas› veyabunun sonucu olarak art›fl›n önüne geçilmesi ile enerji kullan›labilirli¤i aç›s›ndanoldu¤u kadar çevre aç›s›ndan da bir iyileflme ortaya ç›kmaktad›r. Rasyonel enerjikullan›m› yoluyla tasarruf edilen her enerji miktar›na, üretilmeyen ve dolay›s›ylaçevreyi bozan etkileri ile u¤rafl›lmas› gerekmeyen bir enerji olarak da bak›labilir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

Çizelge 5.8Sanayi Alt SektörlerBaz›nda Art›flGösteren SeraGazlar› (Öztürk M.,2009)

SEKTÖR 2000 2004 ARTIfi % ARTIfi

Sanayi Enerji-Di¤er 23,480 30,357 6,877 29,29

Mineral Üretimi-Çimento 14,772 16,725 1,953 13,22

Sanayi Enerji-Çimento, Gübre, fieker

21,200 23,010 1,81 8,53

Sanayi Enerji-Rafineriler 4,690 5,685 0,995 21,21

Mineral Üretimi-Kalker 0,832 1,411 0,579 69,59

Kimyasallar Üretimi-Amonyak 0,104 0,641 0,537 516,35

Sanayi Enerji-Demir-Çelik- D›fl› Metal Üretimi

1,954 2,275 0,321 16,42

Tabloda emisyon de¤erleri (CO2 milyon ton) olarak verilmifltir.

Enerji tasarrufu, geliflmekte olan ülkelerin daha çok dikkat etmesi gereken bir ko-nu olup sanayinin yan› s›ra pek çok alanda göz önüne al›nabilecektir.

Temiz enerji tekniklerinden yararlan›lmas›, enerji tasarrufu ve çevre aç›s›ndanyeni olanaklar ortaya ç›karabilmektedir. Bu alanda, yakma sistemlerinin gelifltiril-mesi ile, SO2 ve NOx emisyonlar›n› azalt›lmas›na olanak veren düflük ›s›tma sistem-lerinin gelifltirilmesinden söz edilebilir.

Kirletici maddeleri ay›ran veya zararlar›n› önleyen tekniklerin uygulanmas›,çevre aç›s›ndan önemli katk›lar verebilmektedir.

Fosil yak›tlardan daha az kirlilik yaratan yeni ve yenilenebilir enerji kaynak-lar›na yönelmek, bu alandaki en önemli hedeflerden birisidir. Özellikle emisyon-lar›n azalt›lmas› ve s›n›rl› kayna¤› olan fosil yak›tlar›n kullan›lmamas› anlam›nda al-ternatif enerji kaynaklar›n›n kullan›m› gelecek aç›s›ndan ümit ba¤lanan en önemliç›k›fl kap›s› olarak ortaya ç›kmaktad›r.

Sanayiden Kaynaklanan Hava Kirlili¤inin ÖnlenmesindeDikkate Al›nacak Baz› Noktalar

• Yer seçiminin uygunlu¤u, çevre aç›s›ndan önemli noktalardan birisidir. Sa-nayi kurulufllar›n›n yer seçiminde genellikle ekonomik kriterler göz önüneal›nmaktad›r. Sanayi kurulufllar› yer seçimini yaparken çevreye uyum ve kir-lilik kontrolü aç›s›ndan de¤erlendirmelere gereken önemi vermeyebilmek-tedirler. Bu konudaki eksikli¤in giderilmesi için uygulanmakta olan Çevre-sel Etki De¤erlendirme (ÇED) çal›flmalar›n›n uygulanmas›na etkin bir fle-kilde devam edilmesi yararl› olacakt›r.

• Eski teknolojilerin terk edilmesi ve teknoloji kullan›m hatalar›n›n ortadankald›r›lmas›, enerji ekonomisi ve sonuçta da çevre kirlili¤i aç›s›ndan olduk-ça önemlidir. Ülkemizde eskimifl tesislerin teknolojik düzeylerini yükselte-cek proje çal›flmalar›na yo¤unluk verilmelidir. Yararl› ömürlerini tamamla-m›fl tesislerin kullan›lmaya devam edilmesi özellikle yakma tesislerinde gö-rülmektedir. Yakma sistemlerindeki yeni geliflmeler sonucu yeni sistemlerdaha verimlidir, dolay›s›yla da çevreye olan etkileri daha azd›r.

• Hava kirlili¤ini kontrol eden cihazlar›n kullan›lmas›, çevreye verilecek za-rarl› etkiler aç›s›ndan büyük önem tafl›maktad›r. Özellikle çevreye partikülkirlili¤i yaratan çimento sektörü gibi tesislerde filtre kullan›m› ve bunun sü-rekli olarak kontrol edilmesi büyük önem arz etmektedir.

• Kükürt oksit emisyonlar›na karfl› çeflitli yollarla önlem al›nmas›, çevre aç›-s›ndan önemli sonuçlar ortaya ç›karacakt›r. Kükürt oksit emisyonlar›n› azal-tacak bafll›ca önlemler olarak flunlardan söz edilebilir:a. Düflük kükürtlü yak›t kullan›m›,b. A¤›r fuel-oilin desülfürizasyonu,c. Baca gaz› desülfürizasyonu.

Baca gaz› desülfürizasyonu nedir?

• Azotoksit (NOx) emisyonlar›n›n azalt›lmas› için, özelikle yakma teknoloji-sinde yeni geliflmeler ortaya ç›kar›lm›flt›r. Yak›t iyilefltirme teknolojileri kap-sam›nda yak›ttan azot giderilmesi teknolojisi, yeni gelifltirilmekte olup, a¤›rfuel-oilden kükürtün uzaklaflt›r›ld›¤› desülfürizasyon teknolojisine benze-mektedir. NOx emisyonunu kontrol eden temel prensipler flunlard›r:


ÇED: Belirli bir proje veyageliflmenin, çevre üzerindekiönemli etkilerininbelirlendi¤i bir süreçtir. Busüreç, kendi bafl›na bir kararverme süreci de¤ildir; kararverme süreci ile birliktegeliflen ve onu destekleyenbir süreçtir. Yeni proje vegeliflmelerin çevreyeolabilecek sürekli veyageçici potansiyel etkilerininsosyal sonuçlar›n› vealternatif çözümlerini deiçine alacak flekilde analizive de¤erlendirilmesidir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



7

a. Düflük azot içeren yak›t kullan›m›,b. Yanma s›ras›nda oksijen yo¤unlu¤unun düflürülmesi,c. Yanma gaz›n›n yüksek s›cakl›larda kalma süresinin k›salt›lmas›,d. Yanma s›cakl›¤›n›n düflürülerek ideal s›cakl›kla eflde¤er hale getirilmesi.

Sanayideki enerji tasarrufunun çevre üzerindeki etkileri hakk›nda daha fazla bilgi edin-mek için F. Behçet Yücel’in yazd›¤› Enerji Ekonomisi (Febel Ltd. fiti., 1994) kitab›n›nEnerji ve Çevre (sayfa 743-798) bafll›kl› bölümünü inceleyiniz.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




Sanayide enerji yo¤unlu¤unu aç›klamak.Enerjinin nas›l kullan›ld›¤›n›n bir göstergesi deenerji yo¤unlu¤u de¤erleridir. Enerji yo¤unlu¤u,y›ll›k gayrisafi milli hâs›la bafl›na, y›ll›k olarak tü-ketilen birincil enerji miktar› olarak tan›mlan-maktad›r. Bu anlamda enerji yo¤unlu¤u tüm dün-yada kullan›lan ve kabul gören bir göstergedir.Bu gösterge; ekonomik ç›kt›, enerji verimlili¤in-deki ve yak›t kullan›m›ndaki de¤iflimleri de ifadeetmektedir. Genel olarak 1000 $ hâs›la bafl›na tü-ketilen TEP (ton petrol eflde¤eri) miktar›, ulusla-raras› literatürde enerji yo¤unlu¤u olarak tan›m-lanmaktad›r.

Sanayide enerji verimlili¤ini iyilefltirme yöntem-lerini uygulamak.Sanayide enerji tasarrufu sa¤lamak ve sanayininçevre üzerindeki etkilerini azaltmak için sanayi-de enerji verimlili¤ini art›rmak gerekmektedir.Sanayide enerji verimlili¤inin art›r›lmas› amac›y-la ç›kar›lan yönetmelik sanayide enerjinin dahaverimli kullan›lmas› amac›yla önemli bir ad›molarak kabul edilmektedir. Yönetmeli¤in yay›n-lanmas›ndan sonra enerji yöneticisi kavram› ilesanayide enerji yönetim sistemleri kavram› gün-deme gelmifltir. Ülkemizde enerji kullan›m› sana-yi, bina (konut ve ticaret) ve ulafl›m olarak üçana grupta ele al›nabilir. Sanayi sektörü ülkemiz-de nihai enerji tüketimi içerisinde % 36’l›k payasahiptir. Toplam elektrik enerjisi tüketiminin de% 55’i sanayi taraf›ndan tüketilmektedir.

Sanayide enerji tasarrufunun planlanmas›n›iliflkilendirmek.Sanayide enerji tasarrufu planlan›rken, öncelikleenerji tasarrufu yap›lacak tesisin enerji analizininyap›lmas› gerekmektedir. Bu amaçla giren ener-jinin nerelerde, hangi miktarlarda ve hangi yüz-delerle da¤›t›ld›¤› hesaplanmal›d›r. Yap›lan buhesaplama sonucunda enerji bilançosunu flema-tik olarak gösteren Sankey diyagram›n›n çizilme-si gerekmektedir. Enerji girifl ç›k›fl de¤erleri ›s› veelektrik olarak ayr› ayr› yap›lmal›d›r. Enerji girdive ç›kt› de¤erleri birim ürün bafl›na (ton çimen-to, kg ka¤›t vb.) enerji girdisi ya da ç›kt›s› (kJ/kgçimento, kJ/kg ka¤›t vb.) fleklinde belirtilir. Hersektör için birim ürün bafl›na enerji tüketimi de-¤erleri için literatürde referans fabrikalar›n veri-leri yay›nlanmaktad›r. Hedef olarak ideal tüke-tim de¤erleri belirlenip hangi noktalardan tasar-ruf yap›labilece¤i belirlenmelidir. Yap›lacak ça-

l›flmalar için bir yat›r›m gerekiyorsa bunun geriödeme süreleri belirlenmelidir. Enerji tasarrufu-na yönelik olarak yap›labilecek ana çal›flma bafl-l›klar› olarak flunlar belirtilebilir: Elektrik enerjisi,›s› enerjisi, mekanik enerji, proses enerjisi, mad-de geri kazan›m›.

Çeflitli sanayi sektörlerindeki enerji tasarrufunayönelik çal›flmalar› karfl›laflt›rmak.Sanayi sektörlerindeki enerji tasarrufuna yönelikçal›flmalar irdelenirken öncelikle enerjiyi yo¤unkullanan sektörler ön plana al›narak tüm sanayisektörlerinde benzer çal›flmalar yap›lmal›d›r. Bubölümde enerjiyi yo¤un olarak kullanan demir-çelik, çimento, cam, tekstil ve kâ¤›t sektörlerindeenerji tasarrufuna yönelik öneriler ve baz› çal›fl-ma örnekleri verilmifltir.

Sanayideki enerji tasarrufunun çevre üzerinde-ki etkilerini aç›klamak.Sanayideki enerji tüketimi ciddi bir art›fl e¤ilimigöstermektedir. Enerji kullan›m› sonuç olarakçevreye olan sal›n›mlar›n da gittikçe artmas›n›ortaya ç›karmaktad›r. Enerji tasarrufu çal›flmalar›-n›n artmas›, enerjiye ödenen paran›n azalt›lmas›-n›n yan› s›ra çevre üzerindeki etkilerde de olum-lu katk› sa¤layacakt›r. Enerji tasarrufunun yan›s›ra kullan›lan yak›t›n cinsi de çevre üzerindekietkileri de¤ifltirmektedir. 1970’li y›llarda sanayisektöründe 6 numaral› fuel-oil, linyit ve kok yo-¤un olarak kullan›l›rken son y›llarda do¤algaza¤›rl›kl› olarak kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Fuel-oil, linyit ve koktan do¤algaza geçifl emisyonla-r›n azalmas›na neden oldu¤undan çevre üzerin-de olumlu bir etki b›rakmaktad›r. Sanayileflmesürecini tamamlayan geliflmifl ülkelerde endüstri-yel proses kaynakl› sera gaz› emisyonlar›ndankarbondioksitte % 50’ye varan azalmalar görül-mektedir. Ülkemizde ise % 102’lik bir emisyonart›fl› ortaya ç›km›flt›r. Türk sanayisinde görülenyüksek emisyon art›fl›, Kyoto Protokolü’nün dedevreye girdi¤i düflünülürse Türkiye için ciddibir tehdit olarak ortaya ç›kmaktad›r. Bu yüksekkarbondioksit sal›n›m› nedeniyle firmalar karbonkredisi almak zorunda kalacakt›r. Ülkemizde sa-nayi kurulufllar›n›n büyük bir ço¤unlu¤u henüzbu yapt›r›mlar›n fark›nda de¤ildir. Enerjiyi yo¤unkullanan demir-çelik, çimento, kireç, kâ¤›t, teks-til gibi sektörlerde enerji verimlili¤i ve at›k ›s›y›de¤erlendirme projeleri bundan sonra daha dayo¤unluk kazanacakt›r.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç


1. Y›ll›k gayrisafi milli hâs›la bafl›na, y›ll›k olarak tüke-tilen birincil enerji miktar› afla¤›daki kavramlardanhangisini tan›mlar?

a. Ton eflde¤er petrolb. Özgül enerji tüketimic. Enerji yo¤unlu¤ud. Gayrisafi enerjie. Özgül enerji

2. Afla¤›da verilenlerden hangisi sanayide kullan›labile-cek enerji verimlili¤ini iyilefltirme olanaklar›ndan biride¤ildir?

a. Enerji tasarruflu lambalar kullanmakb. Kompresöre hava giriflini daha s›cak yerden sa¤-

lamakc. Radyant ›s›t›c› kullanmakd. Girifl kap›lar›n› yal›tmake. Pik talebi düflürmek için iflleri zamanlamak

3. Afla¤›dakilerden hangisi enerji tasarrufu planlamas›yap›labilecek ana bafll›klardan biri de¤ildir?

a. Elektrik enerjisi tasarrufu çal›flmalar›b. Proses enerjisi tasarrufu çal›flmalar›c. Is› enerjisi tasarrufu çal›flmalar›d. Nükleer enerji tasarrufu çal›flmalar›e. Mekanik enerji tasarrufu çal›flmalar›

4. Afla¤›dakilerden hangisi çimento sanayinde kullan›-labilecek alternatif bir yak›t de¤ildir?

a. Do¤algazb. Araba lastikleric. Tehlikeli madde at›klar›d. Bitümli fliste. fiehir çöpleri

5. I. At›k ›s› kazan› kullan›m›II. Bina ›s›t›lmas› ve s›cak su elde edilmesiIII. Elektrik enerjisi üretilmesiIV. Yakma havas›n› ön ›s›t›lmas›V. Oksijenle zenginlefltirilmifl hava kullan›m›

Yukar›da sanayide yap›labilecek enerji tasarrufu çal›fl-malar› verilmifltir. Bu enerji tasarrufu çal›flmalar›ndankaç tanesi cam sanayinde uygulanabilir?

a. 1b. 2c. 3d. 4e. 5

6. Bir fabrikan›n bacas›ndan 60000 MJ/gün de¤erindeenerji at›lmaktad›r. Bu enerjinin motorin karfl›l›¤› yak›teflde¤eri afla¤›dakilerden nedir? (Kullan›lan motorininalt ›s›l de¤eri 5260 kJ/kg’d›r.)

a. 10507 kg motorin/günb. 10705 kg motorin/günc. 10750 kg motorin/günd. 11046 kg motorin/güne. 11406 kg motorin/gün

7. Bir fabrikan›n bacas›ndan 40000 MJ/gün de¤erindeenerji at›lmaktad›r. Bu enerjinin fuel-oil karfl›l›¤› olanyak›t eflde¤eri afla¤›dakilerden nedir? (Kullan›lan fuel-oilin alt ›s›l de¤eri 42705 kJ/kg’d›r.)

a. 369 kg fuel-oil/günb. 396 kg fuel-oil/günc. 698 kg fuel-oil/günd. 936 kg fuel-oil/güne. 986 kg fuel-oil/gün

8. Afla¤›dakilerden hangisi do¤al bir çevrim de¤ildir?

a. C›va çevrimib. Su çevrimic. Karbon çevrimid. Azot çevrimie. Kükürt çevrimi

9. Afla¤›dakilerden hangisi sanayinin olumsuz etkilerin-den çevreyi korumak için bir çözüm yolu de¤ildir?

a. Fosil yak›tlardan daha az kirlilik yaratan yeni veyenilenebilir enerji kaynaklar›na yönelmek

b. Karbondioksit emisyonunu art›r›c› sektörlere yö-nelmek

c. Temiz enerji tekniklerinden yararlan›lmas›d. Enerjinin rasyonel kullan›m›e. Kirletici maddeleri ay›ran veya zararlar›n› önle-

yen tekniklerin uygulanmas›

10. Afla¤›dakilerden hangisi azotoksit (NOx) emisyonu-nu kontrol eden temel prensiplerden biri de¤ildir?

a. Düflük azot içeren yak›t kullan›m›b. Yanma s›ras›nda oksijen yo¤unlu¤unun düflü-

rülmesic. Yanma s›ras›nda oksijen yo¤unlu¤unun yüksel-

tilmesid. Yanma gaz›n›n yüksek s›cakl›larda kalma süre-

sinin k›salt›lmas›e. Yanma s›cakl›¤›n›n düflürülerek ideal s›cakl›kla

eflde¤er hale getirilmesi



4 Temmuz tarihli New York Times gazetesinin “Japan

Sees a Chance to Promote Its Energy Frugal Ways” bafl-

l›kl› haberidir.

Japonya’n›n Enerji Tasarruf Teknolojileri

Taiheiyo Cement’in fabrikas›, kule gibi kazanlar› ve par-çalanm›fl kayalar› tafl›yan gürültülü tafl›ma kemerleri ilebir Sanayi Devrimi kal›nt›s›na benziyor. Ama asl›nda o,kendi elektri¤inin ço¤unu üretmek için kendi at›k ›s›-s›ndan yararlanan bir modern enerji verimlili¤i modeli.Çin ve Asya’n›n di¤er bölgelerinden mühendisler, flir-ketin flebekeden sat›n ald›¤› enerji miktar›n› oldukçadüflüren bu tasar›m› incelemek için buraya geliyorlar.Fabrika Japonya’n›n enerji kullan›m›n› azaltmaya yöne-lik yo¤un çabas›n›n örneklerinden sadece biri. Bu ça-ban›n kökeninde bu enerji yoksulu ülkeyi oldukça sar-san 1970’in petrol krizleri yat›yor.fiimdi, petrol fiyatlar›n›n uçuk düzeylere f›rlamas› vedünyan›n küresel ›s›nmayla mücadelesiyle birlikte, ülkebu enerji tasarrufu geçmiflini acil bir küresel meseledeender bir liderlik rolü için kullanmay› umuyor. Korumaeti¤i-ve pahal› enerji-tasarrufu teknolojisiyle-ilgili çaba-lar›n› gelecek hafta Japonya’da yap›lacak G-8 zirvesin-de sergileyecek.“Üstün teknoloji ve savurganl›ktan kaç›nan bir ulusalruh Japonya’ya dünyadaki en enerji-verimlisi yap›y› ka-zand›r›yor,” diyor Baflbakan Yasuo Fukuda, zirve içingündeminin ana hatlar›n› ortaya koydu¤u konuflmas›n-da.Fukuda G-8 liderlerini, 2009 sonunda yeni bir küreselsözleflme yap›lmas›n› amaçlayan müzakerelerin oda-¤›nda yer alan karbondioksit emilimlerini azaltmak içingereken yollar› tart›fl›rken, pek çok hedefe uyum sa¤la-ma konusunda zaten uyar›yor. fiu anda var olan sözlefl-meler, yani 1992’deki orijinal iklim sözleflmesi ve2012’de süresi dolacak olan Kyoto Protokolü, enerji veiklim uzmanlar› taraf›ndan bir baflar›s›z olarak de¤er-lendiriliyor.Yükselen enerji fiyatlar›n›n Japonya’n›n kuzeyindekiHokkaido adas›ndaki zirveye damga vurmas› bekleni-yor. Baflkan Bush ve di¤er liderler denizde petrol ara-ma faaliyetlerinin geniflletilmesi ve hedge fonlarla dün-ya enerji piyasalar›nda spekülasyon yapmakla suçlanandi¤er yat›r›mc›lar› dizginleme ça¤r›lar›yla karfl› karfl›ya.Japonya, pek çok aç›dan, dünyan›n enerji kullan›m›ndaen tutumlu geliflmifl ülkesi. 1970’lerdeki enerji krizininard›ndan, ülke kendini hükümet güdümlü enerji-verim-

lisi hedefler ve petrol üzerinde yüksek vergilerle tutum-lu olmaya zorlad›. Enerji uzmanlar› daha az tüketmekonusundaki ulusal uzlaflmaya da önem veriyorlar.Japonya ayr›ca, enerjinin tekrar ucuzlad›¤› dönemlerdebile enerjiye sürdürülebilir hükümet yat›r›m› yapabilentek sanayi ülkesi durumunda.“Japonya on y›llar önce varili 4 dolarl›k benzinle baflaç›kmay› kendi kendine ö¤retti” diyor enerji verimlili¤i-ni teflvik eden devlete ba¤l› Enerji Tasarrufu Merkeziadl› araflt›rma enstitüsünden Hisakazu Tsujimoto. “Ja-ponya yeni yüksek enerji fiyatlar› dönemini di¤er bü-tün ülkelerden daha iyi geçirecek.”Merkezi Paris’te bulunan Uluslararas› Enerji Ajans›’nagöre, Japonya ekonomik faaliyete de¤er dolar bafl›naenerji bak›m›ndan 2005’te Avrupa Birli¤i ve ABD’ninyar›s›, Çin ve Hindistan’›n ise sekizde biri kadar enerjitüketti. Ülke hibrid arabalar gibi yeflil ürünleriyle tan›n-sa da, verimlilik kazançlar›n›n ço¤u imalat gibi daha azgözle görülür alanlardan geliyor.Japon flirketleri, Ekonomi Bakanl›¤› verilerine göre, y›l-l›k enerji tüketimini 1970’lerin bafl›ndan beri bir milyarvarilin biraz daha üstüne denk bir düzeyde sabit tutma-y› baflard›. Bu düzeyi ülkenin büyüme y›llar› olan1970’lerde ve 80’lerde, ekonominin hacim olarak iki ka-t›na ç›kt›¤› dönemlerde bile koruyabildiler.Japonya’n›n verimlilik yolundaki dev ad›mlar en aç›kflekilde, ülkenin en büyük enerji tüketicileri olan çelikgibi a¤›r sanayilerde görüldü.1972’den 2006’ya kadar,Japon çelik sanayi, Japonya Demir-Çelik Federasyo-nu’na göre, enerji tasarrufu teknolojilerin gelifltirilmesiiçin 45 milyar dolarl›k yat›r›m yapt›.Sonuçlar Japonya’n›n iki numaral› çelik üreticisi olanJFE Steel taraf›ndan iflletilen Tokyo Körfezi’ndeki Kei-hin fabrikas›nda görülebilir. A¤›r çelik kablolar yüksekf›r›nlardan ve onu çevreleyen binalardan k›vr›l›yor. Bun-lar daha önce havaya sal›nan ya da at›k olarak yak›lan›s› ve gaz› tutuyorlar. fiimdi, fabrikan›n elektri¤inin yüz-de 90’›n› üreten jeneratörlere enerji vermek için kulla-n›l›yorlar (Fabrikan›n ana yak›t› dev yüksek f›r›nlar› ›s›t-mak için kullan›lan kömür olmaya devam ediyor.)Bu yenilemeler, JFE Çelik’in iklim de¤iflikli¤i politikagrubunun lideri Yoshitsugu Iino’ya göre, fabrikaya birton çelik üretmek için, otuz y›l önce kulland›¤›n›n sa-dece yüzde 35’ini kullanmas›na imkân veriyor. Iino’nunhesaplar›na göre, e¤er küresel çelik sanayi Japon tasar-ruf tedbirlerini uygulasayd›, karbon emilimlerini y›lda300 milyon ton kadar düflürebilirdi.

Okuma Parças›


Ancak flirketlerin verimlilik kazançlar›yla dahi, Japon-ya’n›n, insan faaliyetlerinden do¤an temel sera gaz› mi-limi olan, karbondioksit emisyonlar›, iklim bilimcileregöre, yükselen yaflam standartlar› ve kömüre ba¤›ml›l›-¤›n sürmesi nedeniyle artt›. NASA’n›n önde gelen iklimbilimcilerinden James E. Hansen, Perflembe günü Fu-kuda’ya bir mektup göndererek emisyon kesintilerinedaha fazla ba¤l›l›k istedi.Gelecek haftaki zirvede, Japonya kendi tutumlu enerjiseviyelerini küresel sanayiler için yeni standartlar ola-rak belirleyebilecek bir giriflimi destekleyecek. fiimdi,hükümet Japonya’n›n enerji tasarrufu seviyelerini küre-sel sanayiler için hedef olarak koyacak bir giriflimdebulunuyor. Fukuda, sera gaz› emisyonlar›n›n azalt›lma-s›nda yeni hedeflere sektör tabanl› yaklafl›m denilen biröneride bulundu. Bunun anlam›, bir sektördeki bütünflirketlere, nerede olduklar› fark etmeksizin, ayn› nicelhedefler koymak. Kyoto Protokolü sanayileflmifl ülkeleriçin zorunlu ulusal limitler koymufltu. Sektör yaklafl›m›,kendi yüksek verimlilik seviyelerinin küresel standart-lar olmas› gerekti¤ini söyleyen Japon sanayi gruplar› ta-raf›ndan destekleniyor. Bu ayr›ca Japon flirketlere ken-di enerji tutumlu teknoloji ve becerileri dünya çap›ndasatmak için daha fazla f›rsat verecek. Bush yönetimiemisyonu azaltmak için Japonya ve di¤er ülkelerle sek-tör-sektör ortakl›klar›na odaklan›yor, ama zorunlu s›n›r-lamalara hala karfl›.Kumagaya’daki kay›fl fabrikas›nda at›k ›s› jeneratörüüreten Kawasaki A¤›r Sanayiler flirketi bu teknolojiyi1979’da gelifltirmeye bafllad›. Ama jeneratörler, enerji fi-yatlar› düflükken, Japonya’n›n d›fl›na satmak için fazlapahal›. Ama denizafl›r› siparifller üç y›l önce, enerji fi-yatlar› yükselmeye bafllay›nca, h›zla artt›. O zamandanberi, flirket genel olarak Çin’deki ortak bir yat›r›m vas›-tas›yla, 64 birim satt›.“Japonya, bu teknolojilere 1980’lerde kap›lar›n› açt›” di-yor, birimleri pazarlayan ve yükleyen bir alt flirket olanKawasaki Fabrika Sistemleri’nin at›k ›s› kurulum de-partman› flefi Kastsushi Sorida. “Dünyan›n geri kalan›nihayet bunlar› yakal›yor.”

Kaynak: New York Times, 4 July 2009.

1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sanayide Enerji Yo¤unlu-¤u” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sanayide Enerji Verimlili¤i-ni Art›rma Yöntemleri” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.

3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Enerji Tasarrufu Planlama-s›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çimento Sanayinde EnerjiTasarrufu Çal›flmalar›” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.

5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Cam Sanayinde Enerji Ta-sarrufu Çal›flmalar›” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Örnek 1”i yeniden gözdengeçiriniz.

7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Örnek 2”yi yeniden gözdengeçiriniz.

8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Do¤al Ortamda Çevrimlerve Do¤al Emisyonlar” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.

9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise kar›fl›mlar›n “Çevreyi Koru-yan Çözümler” konusunu yeniden gözden geçi-riniz.

10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sanayiden Kaynaklanan Ha-va Kirlili¤inin Önlenmesinde Dikkate Al›nacakBaz› Noktalar” konusunu yeniden gözden geçi-riniz.



S›ra Sizde 1

Kifli bafl›na düflen enerji tüketimi bir ülkede yüksek isesanayileflmifl ya da sanayileflmekte olan bir ülke anla-m›na gelmektedir. Bunun yan›nda enerji yo¤unlu¤u-nun düflük olmas› da ülkedeki enerjinin verimli kulla-n›ld›¤›n› göstermektedir. Yani ülke geliflmifl bir ülkedir.Kifli bafl›na düflen enerji tüketimi yüksek iken enerji yo-¤unlu¤u da yüksek ise bu ülke henüz tam olarak gelifl-memifl fakat geliflmektedir.

S›ra Sizde 2

Türkiye’nin enerji politikas›n› belirlemek için, son on y›l-da yap›lan düzenlemelerin baz›lar› afla¤›da verilmifltir: • 3 Mart 2001’de 4628 say›l› Elektrik Piyasas› Kanunu, • 18 Nisan 2001’de 4646 say›l› Do¤al Gaz Piyasas› Ka-

nunu, • 20 Aral›k 2003’de 5015 say›l› Petrol Piyasas› Kanunu, • 2004 y›l›nda Elektrik Sektörü Stratejisi, • 5 Haziran 2004’de 3213 say›l› Maden kanununda

5177 say›l› de¤ifliklik kanunu, • 02 Mart 2005’de 5307 say›l› S›v›laflt›r›lm›fl Petrol Gaz-

lar› (LPG) Piyasas› Kanunu, • 18 May›s 2005’de 5346 say›l› yenilenebilir Enerji

Kaynaklar›n›n Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçl› Kul-lan›m›na ‹liflkin Kanun,

• 2 May›s 2007’de 5627 say›l› Enerji Verimlili¤i Kanu-nu, 13 Haziran 2007’de Jeotermal Kaynaklar ve Do-¤al Mineralli Sular Kanunu,

• 21 Kas›m 2007’de 5710 say›l› Nükleer Güç Santralle-rinin Kurulmas› ve ‹flletilmesi ile Enerji Sat›fl›na ‹lifl-kin Kanun.

S›ra Sizde 3

Bir birim ürün elde etmek için tüketilen enerji miktar›-na özgül enerji tüketimi denir.

S›ra Sizde 4

Kuru sistemde, kalsiyum karbonat ve kilden oluflan hammadde belirli oranlarda kar›flt›r›l›p k›r›c›da k›r›ld›ktansonra, farin de¤irmeninde ö¤ütülerek farin ad›n› al›r.Homojenizasyon silosunda, homojen hale getirilen fa-rin; ön ›s›t›c›l› ünitede, baca gaz› ile ›s›t›ld›ktan sonra,döner f›r›nda piflirilir. Ç›kan ürün klinker ad›n› al›r. Klin-ker, so¤utucuda so¤utulur ve belirli bir oranda alç› tafl›ile kar›flt›r›larak çimento de¤irmeninde ö¤ütülür. Eldeedilen çimento paketlenir ve sat›fla sunulur.

S›ra Sizde 5

Cam›n oluflmas›n› sa¤layan kimyasal reaksiyona kat›la-cak maddelerin, belirli oranlarda kar›flt›r›lmas› ile mal-zeme haz›rlama ifllemi yap›l›r. Haz›rlanan malzeme yak-lafl›k 1400 °C s›cakl›kta eritilir. Ve bardak makinelerinegeçifl kanallar› vas›tas›yla gönderilir. Cam›n eridi¤i yer-den geçifl kanallar›na gelene kadar s›cakl›kta bir miktardüflüfl olur. Cam›n ifllenmesi için uygun s›cakl›kta olma-s› gerekir. Bardak makinesinde cam›n uygun s›cakl›ktaolmas›n› sa¤layacak flekilde geçifl kanallar›nda ›s› üreti-mi (LPG yak›t› ile) uygulanmaktad›r. Uygun s›cakl›kta-ki cam, makinelerde bardak flekline sokulur ve bafl k›s-m› kesilerek a¤z› temizlenir. Daha sonra gerilim gider-me tavlamas› için tavlama f›r›n›nda gerekli ›s›l ifllem uy-gulan›r. Gerilimleri giderilmifl bardaklar kalite kontrol-den geçirilip depolan›rlar.

S›ra Sizde 6

Ülkemizde emisyonlar›n bu kadar art›fl göstermesininana nedeni ülkemizin çimento ve demir-çelik gibi ener-ji yo¤un sanayi sektörlerini bar›nd›r›yor olmas›d›r.

S›ra Sizde 7

Baca gaz›n›n SO2’den ar›nd›r›lmas› amac›yla 200’ün üze-rinde proses gelifltirilmifltir. Bu 200’ü aflk›n prosestenbir k›sm› ekonomik ve teknik nedenlerle b›rak›lm›fl, birk›sm› ise, uygulamaya geçmemifl, araflt›rma ve gelifltir-me safhas›nda olan proseslerdir. Yanma reaksiyonu ve-ya baflka endüstri proseslerinden kaynaklanarak baca-dan atmosfere boflalt›lan gazlar›n içerisindeki kükürtoksitler (SOx) bafll›ca iki kritere göre gelifltirilen yön-temlerle ar›t›l›r:• Aktif maddenin at›ld›¤› veya yeniden geri kazan›ld›-

¤› sistemler • Islak veya kuru proseslerAktif maddenin at›ld›¤› yöntemlerde kükürtlü gazlar›ntemizlenmesinde kullan›lan kimyasal maddeler genel-likle sülfürlü kat› at›klar oluflturur. Bu at›klar sistemdençekildikçe yerine taze kimyasal madde eklenir. Aktifmaddenin yeniden kazan›ld›¤› sistemlerde ise SO2’i ba¤-lamaya yarayan kimyasal madde, kapal› devrede çal›fl-t›r›l›r ve her devirde etkinli¤ini kaybeden bu madde ye-ni bafltan aktif hale getirilir. Islak ve kuru proseslerde ise kükürtlü gazlar›n kuru vekat› bir yüzey taraf›ndan m›, yoksa s›v› fazda birtak›mreaktifler taraf›ndan m› tutuldu¤u önem tafl›r. Islak sis-temlerde baca gaz› su buhar› ile doymufl olarak sistem-den ç›kar. Kuru sistemlerde ise SO2 ar›t›lmas› gaz-kat›temas› ile sa¤lanmaktad›r.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›


Akalan, S., Karakoç, T. H. (1988). Döner F›r›ndaki

Yanma ve Yakma Teknikleri. Türkiye ÇimentoMüstahsilleri Birli¤i Çimento Bülteni.

Bursa Çevre Merkezi. Sanayide Enerji Verimlili¤i ‹yi-

lefltirme Yöntemleri. BÇM Resmi ‹nternet Sitesi.Da¤söz, A. K. (1991). Sanayide Enerji Tasarrufu. Alp

Teknik Yay›nlar›.Karakoç, T. H. (1988). Döner F›r›n Is› Bilançosu (Es-

kiflehir Çimento Fabrikas›’nda Bir Uygulama).

Anadolu Üniversitesi Mühendislik Mimarl›k Fakülte-si Dergisi Cilt: IV Say›: 2.

Karakoç, T. H. (1988). Çimento Endüstrisinde Ener-

ji Ekonomisi Amac›yla Yap›labilecek Çal›flma-

lar›n Topluca De¤erlendirilmesi. Türk Is› Bilimive Tekni¤i Dergisi.

Karakoç, T. H. (1988). Çimento Sanayinde Kömür

Kullan›m› ve Alternatif Yak›tlar. Türk Is› Bilimive Tekni¤i Dergisi Say›: 12.

Karakoç T. H., Uluakay, F. (1989). Çimento De¤irme-

nine Seperatör Uygulamas› ile Maliyet ve Ener-

ji Tasarrufu. Türk Is› Bilimi ve Tekni¤i Dergisi.Karakoç, T. H., K›l›çkaya, M. S., Sürücü, A., Altunan, G.

(1993). Cam Sanayinde Enerji Tasarrufu Olanak-

lar›n›n De¤erlendirilmesi-Toprak Enerji Sana-

yi A.fi. Tesislerinde bir Araflt›rma. 9. Ulusal Is›Bilim ve Tekni¤i Kongresi F›rat Üniversitesi Mühen-dislik Fakültesi Bildiriler Kitab›.

Kuleli, Ö. (1987). Sanayide Enerji Tasarrufu. TMMOBMMO Sanayi Kongresi Bildirileri Kitab›.

Özgür, D., Heperkan, H. (1995). Sanayide Enerji Ta-

sarrufu. TMMOB MMO TESKON Bildirileri Kitab›.Öztürk, M. (2009). Enerji Yo¤un Sanayiye Son Veril-

meli. Mustafa Öztürk Kiflisel ‹nternet Sitesi.Tan, S. (1983). Demir-Çelik Sanayiinde Verimlilik

(1982). Milli Prodüktivite Merkezi Yay›nlar›.T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanl›¤› S›nai Araflt›rma, Gelifl-

tirme Genel Müd. (1987). Demir-Çelik Sanayiinde

Enerji Tasarrufu Semineri.

Yücel, F. B. (1994). Enerji Ekonomisi. FEBEL Ltd. fiti.http://www.ekopolitik.org/public/news.aspx?id=1741&

pid=15http://ga.water.usgs.gov/edu/watercycleturkish.html


Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Ev aletlerinde kullan›lan standartlar› aç›klayabilecek,Ev aletlerinde enerji tasarrufunun önemini aç›klayabilecek,Ayd›nlatma ve verimli ayd›nlatma hesaplar› yapabilecek,Ayd›nlatma sistemlerindeki geliflmeleri aç›klayabilecek,bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.


• Ev aletleri standartlar›• Tasarruflu ev aletleri

• Ayd›nlatma sistemleri• Ayd›nlatma hesaplar›

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNN

Enerji Tasarrufu

• EV ALETLER‹NDESTANDARTLAR

• EV ALETLER‹NDE ENERJ‹TASARRUFU

• AYDINLATMA HESAPLARI VEVER‹ML‹ AYDINLATMA

• AYDINLATMA S‹STEMLER‹

6ENERJ‹ TASARRUFU

Ev Aletleri veAyd›nlatma SistemlerindeEnerji Tasarrufu

‹nsan nüfusunun artmas›yla birlikte ihtiyaç duyulan enerji de giderek artmaktad›r.Artan enerji ihtiyac›n› karfl›lamak için iki yol vard›r: Alternatif enerji kaynaklar› ya-ratmak ya da enerjiyi verimli kullanabilmek. Alternatif enerji kaynaklar› yaratmak,insan nüfusunun h›zla artmas› ve enerji kaynaklar›n›n k›s›tl› olmas› nedeniyle çokkolay de¤ildir. Bununla birlikte özellikle evlerimizde kulland›¤›m›z cihazlar› dahaverimli kullanabilecek flekilde tasarlamak ve üretmek mümkündür. Günümüzdeelektronik cihazlar›n elektri¤i ne kadar verimli kullanabildi¤i üzerlerindeki etiket-ten kolayca anlafl›labilmektedir. Sat›n al›rken daha pahal› gibi görülen bu tasarruf-lu cihazlar, asl›nda uzun vadede daha ucuza gelmektedir. Ev aletlerinin yan› s›rahayat›m›zda genifl bir yeri olan ayd›nlatman›n da enerji tasarrufunda önemli bir rö-lü vard›r. Ayd›nlatma için tasarruflu lambalar›n yayg›nlaflmas›yla birlikte enerjiyiciddi anlamda verimli kullanabilme olana¤›na kavuflulmufltur. Sonuç olarak, evaletlerinde ve ayd›nlatma sistemlerinde seçilecek ürünler, enerjinin do¤ru kullan›-m› aç›s›ndan büyük önem tafl›maktad›r.

EV ALETLER‹NDE STANDARTLAREvlerimizde günlük yaflant›m›z›n bir parças› olarak birçok elektronik ev aleti kul-lanmaktay›z. Buzdolab›, çamafl›r makinesi, bulafl›k makinesi, f›r›n, klima, televiz-yon, bilgisayar ve elektrik süpürgesi en çok kulland›klar›m›zdan baz›lar›d›r. Çama-fl›r ve bulafl›k makinesi en çok enerjiyi, kullan›lan suyu ›s›t›rken harcamaktad›r. Budurumda, bu ›s›t›c›lar›n verimlili¤ini veya daha düflük s›cakl›klarda temizleme ka-litesini art›rmak, bu cihazlar› enerji tasarruflu k›lmaktad›r. Peki, bir tüketici olaraktasarruflu aletleri nas›l seçebiliriz? Bunun için baz› standartlar gelifltirilmifltir. Stan-dartlar, tüketiciye hem ürünün kalitesi hakk›nda kesin ve güvenilir bilgi verir hemde ihtiyac› karfl›layabilecek ürünün çok k›sa sürede belirlenmesine yard›mc› olur.

Cihazlarla ilgili bilgiye çabucak ulaflabilmek amac›yla cihazlara enerji etiketle-mesi yap›lmaktad›r. Bu etiketlemeler;

• Tüketiciye alaca¤› ürünün y›lda ne kadar enerji tüketece¤i bilgisinin sat›n al-ma s›ras›nda sa¤lanmas›,

• ‹malatç›lar›n ürettikleri cihazlar›n enerji tüketimlerini azaltmak için önlemalmaya teflvik edilmesi

nedeniyle önemlidir. fiekil 6.1’de standart bir buzdolab› etiketi örne¤i görül-mektedir.

Ev Aletleri ve Ayd›nlatmaSistemlerinde Enerji

Tasarrufu

Standart bir buzdolab› etiketinde yer alacak bilgiler afla¤›daki flekilde olmal›d›r:I. ‹malatç›n›n ad› veya ticari markas› yaz›lacakt›r.II. ‹malatç›n›n model tan›m› belirtilecektir. III. Cihaz›n enerji verim s›n›f› EK-V’ e uygun olarak belirlenecektir. Uygun harf

ilgili ok iflareti ile ayn› hizaya yaz›lacakt›r.IV. Bir ürüne Avrupa Toplulu¤u Konseyi’nin 880/92/EEC say›l› direktife daya-

narak “Topluluk Çevre Etiketi Ödülü” vermesi hâlinde, çevre ödülü iflaretisöz konusu direktifte belirtilen kurallara uymak kayd›yla ürüne ilifltirilebilir.

V. Enerji Tüketimi, beflinci maddenin üçüncü f›kras›n›n (d) bendinde belirtilenstandara uygun olarak ve kWh/y›l cinsinden aç›klanabilir (24 saatteki tüke-tim x 365 belirtilecektir).

VI. Y›ld›z vererek belirtilmesi gerekmeyen (çal›flma s›cakl›¤› > -6 °C olan) tümg›da saklama bölümlerinin net depolama hacmi toplam› yaz›lacakt›r.

VII. Y›ld›z vererek belirtilmesi gereken (çal›flma s›cakl›¤› < -6 °C olan) tüm dondu-rulmufl g›da saklama bölümlerinin net depolama hacmi toplam› belirtilecektir.

VIII. Belirtilen standartlara göre dondurulmufl g›da saklama bölmesinin y›ld›zsay›s› belirtilecektir. Bu bölme için y›ld›z verilmesi gerekmiyorsa bu sat›rbofl b›rak›lacakt›r.

IX. Gürültü seviyesi (desibel cinsinden) yaz›lacakt›r.

Elektrikli ev aletlerinde kullan›lan enerji etiketleri neden önemlidir?


I

II

III

IV

V

VIVIIVIII

IX

fiekil 6.1

Enerji EtiketiÖrne¤ihttp://www.eie.gov.tr/EV.html

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

EV ALETLER‹NDE ENERJ‹ TASARRUFUEv aletlerinin sat›n al›m›nda uzun dönemdeki kazançlar göz önüne al›narak aletseçimi yap›lmal›d›r. Enerji tasarruflu aletler ço¤unlukla di¤er ürünlere göre pahal›olmas› nedeniyle tercih edilmemektedir. Baz› ev aletlerinin 10-15 y›ll›k bir kulla-n›m ömürleri olmaktad›r. Bu durumda bu aletler tercih edilirken kullan›m maliyet-leri de düflünülmelidir. Örne¤in; bir buzdolab›n› 13-15 y›l kullanmak genellikle sa-t›n alma maliyetinin 1-1,5 kat›na mal olur. Verimli bir aletin sat›n alma ve kullan›-m› süresince maliyetlerinin toplam›, düflük verimli bir aletin toplam maliyetindenazd›r. Örnek olarak bilindik bir markan›n 2 kap›l›, 450 lt hacimli, A ve B s›n›f› “nofrost” buzdolaplar›n› alal›m. A s›n›f› buzdolab› yaklafl›k T1.600, B s›n›f› ise yaklafl›kolarak T1.250 etiket fiyat›na sahiptir. A s›n›f› buzdolab› günde 1,3 kWh enerji tü-ketirken, B s›n›f› buzdolab› 1,8 kWh enerji tüketmektedir. Ülkemizde elektri¤in bi-rim fiyat›n›n 25 kurufl oldu¤u düflünüldü¤ünde bu buzdolaplar› aras›nda, 15 y›liçinde, (1,8 - 1,3) kWh/gün x 365 gün/y›l x 15 y›l x 0,25 T/kWh = T684’lik bir kul-lan›m maliyeti fark› ç›kmaktad›r. Bu durumda, sat›n al›rken T350 daha ekonomikgörünen B s›n›f› buzdolab›, uzun vadede, kullan›m maliyeti nedeniyle daha paha-l›ya gelebilmektedir. Kald› ki bu hesap, elektrik fiyatlar›nda oluflabilecek olas› fiyatart›fllar›n› kapsamamaktad›r.

Elektrikli ev aletlerinin verimli kullan›m› için bu aletlerin özelliklerini tek tek in-celemek gerekir. Bu aletlerden yayg›n olarak kullan›lanlar ve bunlar›n özellikleriafla¤›da s›ralanm›flt›r:

Buzdolab›Buzdolaplar› günlük yaflant›m›zda y›l›n 365 günü 24 saat çal›flan aletlerdir. Buözelli¤iyle di¤er elektrikli aletlere göre farkl› bir konuma sahiptir.

Buzdolab› kullan›m›nda amaç, yiyeceklerin gerek dondurularak gerekse so-¤utularak bozulmadan saklanabilmesidir. Bu durumda buzdolaplar›nda kullan›-lan yal›t›m malzemenin kalitesi ve kal›nl›¤›, buz eritme sistemi, iç k›s›mda kulla-n›lan ›fl›kland›rma ve kap›-dolap dizayn› cihaz›n verimlili¤ini önemli derecedeetkilemektedir.

Yukar›da da bahsedildi¤i gibi buzdolaplar› so¤utma amaçl› kullan›ld›¤› için ›s›-n›n buzdolab›n›n içinden al›n›p d›flar›ya aktar›lmas› gerekmektedir. Bu transfer sis-temine yak›ndan göz atarsak, bu sistemin 4 ana birimden olufltu¤unu görürüz:

1. So¤utucu gazlar: So¤utma iflleminde ›s›n›n buzdolab›ndan d›flar›ya at›l-mas›na yarayan kimyasal maddedir. Bu madde, ›s›y› so¤urup s›v› hâldey-ken gaz hâline dönen ve ›s›y› verirken tekrar s›v› hâle dönebilen kimya-sal bir gazd›r. Genelde bu gazlar kloroflorokarbon bilefliklerinden oluflangazlard›r.

2. Kompresör (s›k›flt›r›c›): Evaporatörden gelen so¤uk gaz› s›k›flt›rmada kulla-n›l›r. S›k›flan gaz›n s›cakl›¤› ve bas›nc› artar. Is›t›lan gaz kompresör taraf›n-dan kondensere aktar›l›r.

3. Kondenser (yo¤unlaflt›r›c›): S›cak serpantin olarak adland›r›lan kondenser›s›y› da¤›tmak için kullan›l›r. S›cak serpantinde gaz ›s›s›n› havaya vererekyo¤uflur ve tekrar s›v› hâle döner.

4. Evaporatör: So¤uk serpantin olarak adland›r›lan evaporatör ›s›y› toplamakiçin kullan›l›r. So¤uk serpantinde s›v› hâldeki kimyasal madde havadaki ›s›-y› so¤urarak tekrar gaz hâle dönüflür.

1156. Ünite - Ev A let ler i ve Ayd›nlatma Sistemler inde Ener j i Tasarrufu

Yeni Buzdolab› Seçiminde Dikkat Edilecek Noktalar Yukar›daki bilgilerde bahsi geçen so¤utma gaz›n›n zaman içinde azalmas› veyaözelli¤inin bozulmas› ve di¤er birimlerin yafllanmas›yla buzdolab›n›n verimlili¤iazalmaktad›r. Bu durumda 10-15 y›ll›k bir buzdolab›n›n harcad›¤› enerji yeni birbuzdolab›na göre daha fazla olabilmektedir. Buna yeni üretilen teknolojiler de ek-lendi¤i zaman buzdolaplar›n›n 10 y›ldan fazla kullan›lmas› enerji maliyetlerinin art-mas›na sebep olabilmektedir.

Yeni buzdolab› seçiminde baz› noktalara dikkat etmek, harcanan enerjinin enaza indirilmesini ve uzun vadede büyük miktarda enerji tasarrufunu sa¤lamaktad›r.Örne¤in, buzdolaplar›n›n harcad›¤› enerji büyüklükleriyle do¤ru orant›l›d›r. Bu du-rumda, buzdolab›n›n büyüklü¤ünün ihtiyaca göre seçilmesi, gereksiz yere enerjitüketimini önleyecektir. Derin dondurucunun üstte, altta veya yanda olmas› da ve-rimlili¤i etkilemektedir. ‹ki kap›l› (yanyana) olan derin dondurucular yal›t›m yap›-lacak bölgenin artmas› nedeniyle daha verimsiz çal›flmaktad›r. Bu nedenle buzdo-lab›n›n, tek kap›l›, derin dondurucunun altta veya üstte olan modellerden seçilme-si ak›ll›ca olacakt›r. Otomatik buz çözme ifllemine sahip olmayan derin donduru-cular daha az enerji tüketmektedir. Bununla birlikte buzun 6-7 mm’ye ulaflmas› de-rin dondurucunun verimlili¤ini azaltmaktad›r. Bu durumda, otomatik buz çözmeözelli¤ine sahip derin dondurucular tercih edilmelidir. Harcanan enerjinin göster-gesi olarak, enerji etiketlerinde Watt cinsinden elektrik enerjisi sarfiyat› (cihaz›ngücü, yani birim sürede harcanan enerji miktar›) verilmektedir. Ayn› hacimdeki veözellikteki buzdolaplar› için daha düflük oranlar daha verimli cihaz anlam›n› tafl›-maktad›r. Baz› buzdolab› etiketlerinde güç HP (beygir gücü) olarak verilir. HP bi-rimli rakam› 746 ile çarparak cihaz›n birim sürede harcad›¤› enerjiyi Watt cinsin-den bulmak mümkündür. Buraya kadar bahsedilenler cihaz›n tasar›m›yla ilgiliolanlard›. Cihaz›n kullan›m› da elektrik tüketimini etkiledi¤inden, tüketicinin baz›konulara dikkat etmesi gerekmektedir.

Enerji Tasarrufu ‹çin ‹puçlar›• Serpantinlerin ayl›k olarak metalik olmayan bir f›rçayla temizlenmesi ›s› aktar›-

m›n› kolaylaflt›rd›¤› için hem aletin ömrünü hem de verimlili¤ini art›rmaktad›r. • Buzdolab› kap›lar› aç›k pozisyondayken serbest b›rak›ld›¤›nda otomatik ola-

rak kapanacak flekilde ayarlanmal›. Serbest b›rak›ld›¤›nda kap› kapanm›yor-sa, seviye ayar› yap›larak kap›n›n otomatik olarak kapanmas› sa¤lanmal›d›r.

• Serpantinli buzdolaplar›n›n çevresinin ›s› aktar›m›n›n kolayca yap›labilmesiiçin aç›k olmas› gerekmektedir. Buzdolab›n›n arkas›nda 10 cm boflluk b›rak-mak, hava ak›fl›n› sa¤layaca¤›ndan, ›s› aktar›m›n› kolaylaflt›r›r ve enerji sarfi-yat›n› düflürür.

• Buzdolab›n›n amac› so¤utmak oldu¤u için etraf›ndaki ›s› kaynaklar›ndanmümkün oldu¤unca uzak tutulmal›d›r. Bu nedenle, buzdolab›, verimli çal›-flabilmesi için f›r›n, soba, radyatör gibi aletlerin uza¤›na kurulmal›d›r. Ayn›flekilde günefli yo¤un olarak gören bölgelerden de uza¤a kurulmal›d›r.

• Derin dondurucudan kullanmak için ç›kar›lacak yiyece¤i bir gün önceden ç›-kar›n›z ve buzdolab›na koyunuz. Böylece yiyece¤in so¤uklu¤u buzdolab›n›ndaha az çal›flmas›na yard›mc› olacak ve enerji tasarrufu sa¤lanm›fl olacakt›r.

• Buzdolab›n›za s›cak malzeme koymay›n›z. Kalan yemekleri buzdolab›nakoymadan önce s›cakl›¤›n›n düflmesini ve oda s›cakl›¤›na inmesini bekleyi-


niz. Buzdolab›na s›cak konulan yiyecekler buzdolab›n›n daha çok çal›flma-s›n› sa¤layaca¤›ndan enerji kayb›na neden olacakt›r.

• S›v› yiyeceklerin üzerini kapatmadan buzdolab›na koymay›n›z. Üzeri aç›k s›-v› yiyecekler, içerideki nemi art›raca¤›ndan buzdolab›n›n daha çok çal›flma-s›na yani enerji sarfiyat›n›n artmas›na neden olacakt›r.

• Otomatik buz çözücü özelli¤i olmayan buzdolaplar›ndaki buz kal›nl›¤›n›n 5mm’yi geçmemesine dikkat ediniz.

• Buzdolaplar›n›n kapa¤›n› mümkün oldu¤unca az aç›k tutunuz. Özellikle yazaylar›nda s›cak bölgelerde buzdolab›n›n kapa¤› s›k s›k so¤uk su ihtiyac›n›ngiderilmesi için aç›lmaktad›r. Bunu engellemek için so¤uk su ihtiyac›n›n susebilleri kullan›larak giderilmesi tavsiye edilmektedir.

KlimalarÜlkemizin özellikle s›cak bölgelerinde klimalar yayg›n olarak kullan›lmaktad›r. Kli-ma seçiminde kullan›lacak alana uygun bir klima seçimi yap›lmas› önemlidir. Kli-ma kapasitesi flartland›r›lmak istenilen alan›n büyüklü¤üyle do¤ru orant›l›d›r. Ala-na göre tavsiye edilen klima kapasitelerini Çizelge 6.1’de bulabilirsiniz. Bu de¤er-ler de¤iflik klima flirketlerindeki modellere göre farkl›l›klar gösterebilmektedir. Buçizelge örnek teflkil etmesi aç›s›ndan sunulmufltur. Çizelgedeki de¤erler oday› kul-lanacak kifli say›s›n›n iki oldu¤u düflünülerek hesaplanm›flt›r. Güncel bilgiler içinklima üreticilerinin kullanma k›lavuzlar›ndan yararlan›labilinir.

Gerekenden daha yüksek kapasiteli bir kliman›n kullan›lmas›, verimlili¤in düfl-mesine sebep olur. Bu nedenle kliman›n kapasitesi en verimli olacak flekilde seçil-melidir. Enerji Verimlilik Oran› (EVO), en verimli klimay› seçebilmemiz için bizeipucu vermektedir. Bu oran› bulabilmek için BTU/saat oran›n›, Watt de¤erine böl-mek gerekir. K›saca,

EVO = So¤utma Kapasitesi (BTU/saat)/ Watt De¤eriolarak bulunur.

1 BTU = 0,293 Wh

EVO de¤erini bilmek önemlidir çünkü üreticiler bu de¤eri her zaman klima eti-ketlerinde bulundurmazlar. Daha yüksek EVO oran› daha verimli bir kliman›n gös-tergesidir. Genelde verimli klimalar›n EVO de¤erleri 10 civar›ndad›r. Split tiptekibir klimada bu de¤eri hesaplanayabilmek için iç ve d›fl ünitenin birim zamandaharcad›¤› toplam enerji yani Watt de¤eri kullan›lmal›d›r.

Baz› klima üreticileri etiketlerinde EVO yerine ‹ngilizce karfl›l›¤› olan EER(Energy Efficiency Ratio) de¤erini verebilmektedir. Benzer flekilde SEER (SeasonalEnergy Efficiency Ratio, Mevsimsel Enerji Verimlilik Oran›) veya COP (Coefficientof Performance, Verimlilik Katsay›s›) gibi de¤erler de kullan›lmaktad›r. SEER de¤e-ri verilmifl bir kliman›n EVO de¤eri bu de¤eri 0,875 de¤eriyle çarp›larak bulunabi-lir. Yani,

EVO = 0,875 x SEER (6.1)

COP de¤eri verilmifl bir kliman›n EVO de¤eri de 3,413 de¤eri ile çarp›larak bu-lunabilir:

EVO = 3,413 x COP (6.2)


BTU ya da Btu (Britishthermal unit); bir libre(453,6 gr) suyun s›cakl›¤›n›63 °F’den (°F = 1,8 °C +32) 64 °F’ye ç›kartmak içingerekli olan enerjimiktar›d›r. Bu tan›mdakullan›lan s›cakl›kde¤iflimlerinin 1 atmosferlikbas›nç alt›nda ölçüldü¤üvarsay›lm›flt›r.

So¤utma kapasitesi 7.300 BTU/saat olan bir kliman›n elektrik tüketimi 690 W’t›r.Bu kliman›n EVO de¤erini bulunuz. Bu kliman›n verimlili¤i hakk›nda ne söyleye-bilirsiniz?

Çözüm:

EVO = 7.300 BTU/saat / 690 W = 10,6

Bu kliman›n EVO de¤eri 10 de¤erinden büyük oldu¤u için verimli bir klima oldu-¤unu söyleyebiliriz.

D›fl ünitelerin yerleflimi önemlidir. D›fl ünitenin, iç ünitenin bulundu¤u yerdenyaklafl›k 50-60 cm uzakta, özellikle çok fazla günefl almayan bir yere konulmas› ge-rekmektedir. D›fl ünite, verimli çal›flabilmesi için, hava ak›fl›n› kesecek flekilde a¤açdallar› ve çal›l›klar aras›na veya kapal› bir mekâna kurulmamal›d›r.

Enerji Tasarrufu ‹çin ‹puçlar›• Enerji tasarrufu sa¤lamak için aletin kullan›m k›lavuzunda yaz›lan süreli ba-

k›mlar yapt›r›lmal›d›r. Zaman içerisinde alette kullan›lan filtreler t›kanaca¤›n-dan filtrelerin temizlenmesi veya gerekiyorsa de¤ifltirilmesi gerekmektedir.

• Özellikle s›cak bölgelerde izolasyon, kliman›n daha az çal›flmas› için çokönemlidir. Bina d›fl cephe izolasyonu sadece k›fl›n de¤il yaz›n da önemlidir.Ayn› flekilde günefl ›fl›nlar›na direk maruz kalmamak için pencerelere uygu-lanacak cam filmleri enerji tasarrufunda önemli yer tutmaktad›r. Cam filmiyerine aç›k renk perdeler de günefl ›fl›nlar›n› engelleyece¤inden benzer etkigösterebilmektedir.

Ocak ve F›r›nlarGünümüzde yemek piflirilen ocaklarda kullan›lan üç kaynak vard›r: Bunlar elek-trik, do¤al gaz ve tüp gazd›r. Bunlardan en ekonomik olan› do¤al gazd›r. Tüp gazdo¤al gaza benzer özellik gösterse de tüpün dibinde biriken kal›nt›lar ve kullan›-lamayan gaz, sürekli kay›plara neden olmaktad›r. Elektrik enerjisi ise bugün içinülkemizde en pahal› yöntemdir ve çok zorda kal›nmad›kça kullan›lmamal›d›r.

Modern f›r›nlarda, yiyecekleri piflirmek için elektrik enerjisi kullan›lmaktad›r.Elektrik ›s›t›c›lar› f›r›n›n her noktas›na yerlefltirilebildi¤i için gaz kullanan f›r›nlaragöre daha kullan›fll›d›r. Bu nedenle, f›r›nlarda elektrik enerjisini kullanmak daha

ALAN (m2) KL‹MA ÖLÇÜSÜ (BTU/saat)

10-12 8.000

12-14 9.000

14-16 10.000

16-20 12.000

20-24 14.000

26-30 18.000

30-35 21.000

45-50 30.000


Çizelge 6.1Belli ÖlçülerdekiAlanlar ‹çin TavsiyeEdilen KlimaKapasiteleri

Ö R N E K

pratik bir yöntemdir. Bununla birlikte, elektrik daha pahal› bir enerji kayna¤› oldu-¤u için yemek piflirirken kullan›lan kaplar enerji tasarrufunda önem kazanmakta-d›r. Örne¤in, kapal› cam kaplarda piflirildi¤i zaman yemekler daha k›sa sürede pifl-ti¤i için enerji tasarrufu sa¤lanm›fl olmaktad›r. Yiyecekler piflirilirken f›r›n›n kapa-¤›n›n aç›lmas› ›s› kayb›na neden olmaktad›r. Bu yüzden yiyecekler piflirilirken f›r›nkapa¤›n›n aç›lmamas›na dikkat edilmelidir. Yiyeceklerin ›s›t›lmas› için normal f›r›n-larda daha fazla enerji harcanaca¤›ndan ›s›tmak için mikrodalga f›r›nlar›n kullan›l-mas› büyük oranda enerji tasarrufu sa¤layacakt›r.

Çamafl›r MakineleriÇamafl›r makinelerinde en çok elektrik sarfiyat› suyu ›s›t›rken ortaya ç›kmaktad›r.

Enerji Tasarrufu ‹çin ‹puçlar›• De¤iflik tür çamafl›rlar için uygun programlar›n kullan›lmas›na dikkat edil-

melidir.• Daha düflük s›cakl›klarda temizleme ifllemi yapabilen çamafl›r deterjanlar›

kullan›lmal›d›r.• Is›t›c›lar›n kireçlenmesi, ›s›t›c›lar›n verimlili¤ini düflürmektedir. Is›t›c›lar›n ki-

reçlenmemesi için kireç çözücüler kullan›lmal›d›r.• Baz› çamafl›r makinelerinde kurutucu da bulunmaktad›r. Mümkün oldu¤un-

ca kurutucu kullan›lmamal›, kurutma ifllemi ayr›ca yap›lmal›d›r.• Yap›lan araflt›rmalarda, çamafl›r makinelerinin kapasitelerinin alt›nda kulla-

n›ld›¤› tespit edilmifltir. Tam kapasiteden daha az çamafl›r y›kanmas› s›ras›n-da da tam yükteki su miktar› kadar tüketim olmakta ve ayn› miktardaki su›s›t›lmaktad›r. Bu nedenle, mümkünse çamafl›rlar biriktirilip çamafl›r maki-nesi tam kapasiteyle çal›flt›r›lmal›d›r.

Bulafl›k MakineleriBulafl›k makinelerinde de en fazla elektrik enerjisi suyu ›s›tma s›ras›nda harcan-maktad›r. Bu aletlerin seçiminde de kapasite ve enerji tüketim de¤erleri göz önün-de bulundurulmal›d›r. Her zaman tam kapasite doldurulamayan kullan›mlar içintek sepetli y›kama program› olanlar tercih edilebilir.

Enerji Tasarrufu ‹çin ‹puçlar›• Bulafl›k makinelerinde yar›m y›kama seçene¤inin bulunmas›, az nüfuslu ev-

lerde enerji tasarrufu sa¤lamaktad›r.• Gerekmedikçe yüksek s›cakl›klarda y›kama ifllemi yap›lmamal›d›r. 55 °C’lik

su s›cakl›¤› normalde y›kama için yeterli olmaktad›r.• Baz› bulafl›k makinelerinde ›s› harcamadan kurutma seçene¤i bulunmakta-

d›r. E¤er yoksa, çal›flt›r›lan program›n kurutma basama¤›na gelince bulafl›kmakinesinin durdurulmas› ve bulafl›klar›n havayla kurumaya b›rak›lmas› ta-sarruf sa¤lamaktad›r.

Elektrikli SüpürgelerElektrik süpürgelerinde elektrik kullan›m› motor k›sm›nda harcanmaktad›r. Dahagüçlü elektrik süpürgesi daha fazla elektrik sarfiyat› demektir.


Enerji Tasarrufu ‹çin ‹puçlar›• ‹htiyaçtan daha büyük sat›n al›nan elektrik süpürgesi daha çok elektrik sar-

fiyat›na sebep olur. Sat›n al›rken ihtiyac›n›za göre elektrik süpürgesi almakönemlidir.

• Elekrik süpürgesinin emme gücü toz torbas›n›n dolulu¤u ile orant›l› oldu¤uiçin s›k s›k temizlenmelidir. Emme gücünü kaybetmeyen bir elektrikli süpür-geyle daha h›zl› temizlik yap›labilece¤i için enerji tasarrufu sa¤lanacakt›r.

TelevizyonlarGünümüzde televizyonlar için alternatifler bulunmaktad›r. Eski tüplü televizyonla-r›n yerini LCD, plazma veya projeksiyon cihazlar› almaya bafllam›flt›r.

Enerji Tasarrufu ‹çin ‹puçlar›• Televizyonlar›n harcad›¤› elektrik enerjisi, büyüklü¤ü ile orant›l›d›r. ‹htiyaç-

tan daha büyük bir televizyon enerji sarfiyat›n› art›rmaktad›r. Bu yüzden ih-tiyac› belirleyip ona göre televizyon al›nmal›d›r.

• Eski, tüplü (CRT) televizyonlar ayn› büyüklükteki LCD (likit kristal ekranl›)televizyonlardan daha çok enerji harcamaktad›r. Uzun vadede enerji sarfiya-t› düflünülerek tüplü televizyonlar›n LCD televizyonlar ile yenilenmesi düflü-nülmelidir.

• Kullan›lmad›¤› zaman televizyonlar fiflten kapat›lmal›d›r. Kapat›lmayan tele-vizyonlar enerji harcamaya devam eder. Tamamen kapat›lan televizyonlarbüyük oranda enerji tasarrufu sa¤lamaktad›r. “Energy Star” etiketli ürünlertamamen kapat›lmad›¤› zaman uyku moduna geçerek gereksiz harcanan buenerjiyi büyük oranda azaltmaktad›r. Çizelge 6.2’de, uyku modunda, CRT veLCD ekranlar›n harcad›¤› güç fark› aç›kça görülmektedir.

Bu de¤erler farkl› üreticilerin üretti¤i çeflitli televizyonlar aras›ndan karfl›laflt›rmaamac›yla seçilmifltir. Farkl› üreticiler için bu rakamlar de¤iflebilir.

Enerji tüketimi neden özellikle buzdolaplar›nda önemlidir?

AYDINLATMA HESAPLARI VE VER‹ML‹ AYDINLATMAOturdu¤umuz mekânlar›, çal›flt›¤›m›z ofisleri ve çevremizi çeflitli ›fl›k kaynaklar› kul-lanarak ayd›nlat›yoruz. Bu ayd›nlatman›n miktar›n› belirlemek için baz› teknik bilgi-leri bilmemiz gerekir. Örne¤in lambalar›n üzerinde Watt (W) cinsinden de¤erler gö-rürüz. Gördü¤ümüz bu de¤er lamban›n birim zamanda ne kadar elektrik enerjisi tü-

TELEV‹ZYON

T‹P‹

EKRAN

BOYUTU (‹nç)

ÇALIfiIRKEN GÜÇ

HARCAMASI (W/saat)

UYKU MODUNDA

GÜÇ HARCAMASI

(W/saat)

CRT 32,00 167,00 1,50

CRT 57,00 192,00 2,50

LCD 45,90 107,45 0,06

LCD 52,00 191,27 0,46

Plazma 42,30 142,97 0,49

Plazma 49,90 201,08 0,57


Çizelge 6.2De¤iflik TiptekiTelevizyonlar›nElektrik Sarfiyat›

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

CRT televizyonlar içinbelirtilen büyüklüklerasl›nda tam olarak do¤rude¤ildir. CRT televizyonlar›nkenar bölümleri korumaalan› olarak ayr›l›r. Budurumda asl›nda 17” (17inç) büyüklü¤ünde bir CRTtelevizyonun görülebilirbüyüklü¤ü 16” olmaktad›r.LCD televizyonlarda böyle birk›s›tlama olmad›¤›ndanekran büyüklü¤üylegörülebilir büyüklükaras›nda bir fark yoktur. CRTve LCD televizyonlararas›nda karfl›laflt›rmayap›l›rken bu noktan›n gözönünde bulundurulmas›gerekmektedir.

ketti¤ini göstermektedir. Bu durumda, daha büyük bir Watt de¤eri daha yüksek ay-d›nlatma miktar›n› m› göstermektedir? E¤er kullan›lanlar ayn› tipte bir lambaysa ya-n›t›m›z “evet” olabilir. Fakat lamban›n tipi farkl›ysa bu cevap her zaman do¤ru de¤il-dir. Örne¤in 100 W’l›k bir akkor lamba 25 W’l›k bir kompakt floresan lamba ile ay-n› ayd›nlatma fliddetini verebilmektedir. Bu durumda farkl› tip lambalar› karfl›laflt›r-mak için Watt bilgisinden fazlas›na ihtiyaç vard›r. Bu bilgi lamban›n verdi¤i ›fl›k ak›-s› (U) bilgisidir ve birimi Lümen (Lm)’dir. Ifl›k ak›s›, bir ›fl›k kayna¤›ndan birim za-manda ç›kan ›fl›k miktar›d›r. Örne¤in 2.000 Lm’lik bir ›fl›k kayna¤› 1.500 Lm’lik bir ›fl›kkayna¤›ndan daha parlak ›fl›k vermektedir (tipinden ba¤›ms›z olarak). Lümen bilgisi,›fl›¤›n parlakl›¤›yla ilgili bilgi verip farkl› ›fl›k kaynaklar›n› karfl›laflt›rmam›z› sa¤lamak-la birlikte ›fl›ksal verimlilikle ilgili bilgi vermemektedir. Öyleyse farkl› ›fl›k kaynakla-r›n›n ›fl›ksal verimlili¤ini anlamak için ek bilgiye ihtiyaç vard›r. Ifl›k kayna¤› için Wattbilgisi girdiyi, Lümen bilgisi ise ç›kt›y› göstermektedir. Lümen/Watt de¤eri bize ç›k-t›/girdi oran›n› yani ›fl›k kayna¤›n›n etkinlik faktörünü (›fl›ksal verimlili¤ini) vermek-tedir. Örne¤in akkor lamban›n etkinlik faktörü 4 iken kompakt floresan lamban›n et-kinlik faktörü 40 olabilmektedir. Bu bilgi bize kompakt floresan lamban›n ›fl›ksal ve-rimlili¤inin akkor lambalara göre 10 kat fazla olabilece¤ini göstermektedir. Bu nok-tada bu kadar büyük fark›n nereden geldi¤i akla gelebilir. Bu sorunun yan›t› çok ba-sittir: Akkor lambalarda elektrik enerjisinin ço¤u ›s›ya dönüflmektedir. Bu da, bu tiplambalar›n verimlili¤ini büyük ölçüde azaltmaktad›r. Ayd›nlanmayla ilgili çokca kul-lan›lan di¤er bir terim ise ayd›nlanma fliddetidir (E) ve birimi Lüks (Lx)’tür. Ayd›n-lanma fliddeti, birim yüzeye dik olarak düflen ›fl›k ak›s›na denir. Bu durumda,

1 Lx = 1 Lm / 1 m2

olarak gösterilebilir.Yukar›daki temel bilgiler ve baz› ek bilgiler kullan›larak, bir mekân›n ayd›nla-

t›lmas› için ayd›nlatma hesaplar› yap›labilir. Örne¤in, ›fl›k kayna¤›n›n tipine ve ta-lep edilen ayd›nlatma miktar›na göre bir mekân›n ayd›nlat›lmas› için gerekli arma-tür say›s›n› hesaplamak mümkündür. Hacmi bilinen bir oda için gerekli armatürsay›s›, oda indeksi (k), tesisin kirlenme faktörü (d =1,25), ›fl›k kayna¤›n›n ›fl›k ak›-s› ve oda ayd›nlatma verimi (η) bilinerek hesaplanabilmektedir (bak›n›z Çizelge6.3). Bu hesaplamalar için afla¤›daki eflitlikler kullan›lmaktad›r:

UT = E xA xd / η (6.3)

Burada E istenen ayd›nl›k fliddetini ve A ayd›nlat›lacak bölgenin alan›n› göster-mektedir.

N = UT / UL (6.4)

Burada UT gerekli toplam ›fl›k ak›s›n›, UL bir lamban›n verdi¤i ›fl›k ak›s›n› ve Nde lamba say›s›n› göstermektedir.

(6.5)

Burada a geniflli¤i, b uzunlu¤u ve h’de ›fl›k kayna¤›yla, çal›flma yüzeyi aras›ndakiyüksekli¤i göstermektedir ve birimleri metredir. Bu durumda oda yüksekli¤ine H,oturulan mekân›n yerden yükseli¤ine de yaklafl›k 1 m dersek,

h=H-1m

olarak ifade edebiliriz.

k =a x b

h x (a + b)


Ifl›k ak›s›, bir ›fl›kkayna¤›ndan birim zamandaç›kan ›fl›k miktar›d›r.

Ayd›nlanma fliddeti, birimyüzeye dik olarak düflen ›fl›kak›s›na denir.

Tavan, duvar ve zemin yans›ma katsay›lar›n›n s›ras›yla 0,5; 0,3 ve 0,3 oldu¤u-nu ve oda indeksinin de 3,00 olarak hesapland›¤›n› kabul ederek oda veriminibulunuz.

Çözüm: Çizelge 6.3’ü kullanarak tavan, duvar ve zemin katsay›lar›n›n verilen oda indeksiy-le kesiflti¤i noktay› bulabiliriz. 3,00 rakam› için kesiflen nokta 0,43 de¤eridir. Bu de-¤er oda verimini vermektedir.

7 m x 4 m’lik bir mekân›n 100 Lx’lük ayd›nlatmaya ihtiyaç duydu¤unu düflünü-nüz. Bu mekân›n yüksekli¤inin 3 m, tavan, duvar ve zemin yans›ma katsay›lar›-n›n ise s›ras›yla 0,8, 0,3 ve 0,1 oldu¤unu kabul ediniz. Çizelge 6.3’ü kullanarak,bu mekân›n ayd›nlat›lmas› için 2.000 Lm’lik kompakt floresan lambalardan kaçtane kullanmak gerekti¤ini bulunuz.

Çözüm: Verilen de¤erlerden kolayca mekân›n alan›n› ve ›fl›k kayna¤›yla çal›flma yüksekli-¤i aras›ndaki yükseklik fark›n› hesaplayabiliriz.

A = 7 m x 4 m = 28 m2

h = H - 1 m = 3 m - 1 m = 2 m

Bu verilerle ilgili formülü kullan›rsak oda indeksini,

olarak bulabiliriz.

k = a x bh x (a + b)

= 7m x 4m2m x (7m + 4m)

= 1,27


TAVAN 0,80 0,50 0,3

DUVAR 0,50 0,30 0,50 0,30 0,10 0,30

ZEM‹N 0,30 0,10 0,30 0,10 0,30 0,10 0,30 0,10 0,30 0,10

Oda indeksi

k =a x b

h x (a + b)ODA VER‹M‹ η

0,60 0,24 0,23 0,18 0,18 0,20 0,19 0,15 0,15 0,12 0,15

0,80 0,31 0,29 0,24 0,23 0,25 0,24 0,20 0,19 0,16 0,17

1,00 0,36 0,33 0,29 0,28 0,29 0,28 0,24 0,23 0,20 0,20

1,25 0,41 0,38 0,34 0,32 0,33 0,31 0,28 0,27 0,24 0,24

1,50 0,45 0,41 0,38 0,36 0,36 0,34 0,32 0,30 0,27 0,26

2,00 0,51 0,46 0,45 0,41 0,41 0,38 0,37 0,35 0,31 0,30

2,50 0,56 0,49 0,50 0,45 0,45 0,41 0,41 0,38 0,35 0,34

3,00 0,59 0,52 0,54 0,48 0,47 0,43 0,43 0,40 0,38 0,36

4,00 0,63 0,55 0,58 0,51 0,50 0,46 0,47 0,44 0,41 0,39

5,00 0,66 0,57 0,62 0,54 0,53 0,48 0,50 0,46 0,44 0,40

Çizelge 6.3Oda Ayd›nlatmaVerimi De¤erleri

Ö R N E K

Ö R N E K

Çizelge 6.3’ten bakarsak bu say›ya en yak›n oda indeksi de¤erinin 1,25 oldu¤u-nu görürüz. Bu de¤erin bulundu¤u sat›rda ilerlersek tavan, duvar ve zemin yans›-ma katsay›lar›n›n bulundu¤u sütunla çak›flan say›n›n 0,32 oldu¤unu görürüz. Bude¤er oda verimidir (η). Bu bilgileri kullanarak oda için gerekli toplam ›fl›k ak›s›-n› (UT) bulabiliriz.

UT = E x A x d / η = 100 Lx x 28 m2 x 1,25 / 0,32 = 10.937,5 Lm

Bu de¤er kullan›larak da toplam lamba say›s› kolayca bulunur:

N = UT / UL = 10.937,5 Lm / 2.000 Lm = 5,5

Bu rakam 5’e yak›n oldu¤u için 5 tane lamba kullan›labilir. Daha fazla lambakullanmak gere¤inden fazla ayd›nlatmaya ve gereksiz yere enerji harcanmas›naneden olacakt›r.

Yukar›daki örnekten de görülece¤i gibi ayd›nlat›lacak mekânda kullan›lacakmalzemeler ve boyalar, oda ayd›nlatma verimini etkilemektedir. Çizelge 6.4’demalzemelerin yans›ma katsay›lar› verilmifltir. Bu bilgilerden anlafl›laca¤› üzere oda-larda yans›ma katsay›s› yüksek malzemeler kullanmak oda verimini art›rmakta vekullan›lacak lamba say›s›n› azaltmaktad›r. Bu da enerji tasarrufu sa¤lamaktad›r. So-nuç olarak, enerji tasarrufu için ayd›nlatma yap›lacak mekânlarda yans›ma katsay›-s› yüksek malzemeler ve ayd›nlatma hesaplar›ndan ortaya ç›kacak say›da lambakullanmak gerekmektedir.

Kapal› mekânlarda neden aç›k renk duvar boyalar› seçmeliyiz?

AYDINLATMA S‹STEMLER‹Günümüzde geliflen teknolojiyle beraber genellikle kullan›lan akkor lambalar›nyerini floresan, kompakt floresan ve LED’li lambalar almaya bafllad› (bak›n›z fie-kil 6.2). Florensanlar manyetik balastl› ve elektronik balastl› olmak üzere ikiyeayr›lmaktad›r. Balast cihazlar› floresan lambalarla bileflik cihazlar oldu¤u için


MALZEME YANSIMA KATSAYISI

Eloksall› Alüminyum 0,85

Beton 0,10-0,50

Cam-Gümüfl-Ayna 0,85-0,90

Beyaz Mermer 0,60-0,65

Koyu Kahverengi 0,10-0,20

Aç›k Sar› 0,50-0,70

Aç›k Yeflil 0,45-0,65

Aç›k K›rm›z› 0,30-0,50

Gök Mavisi 0,35-0,45

Beyaz 0,70-0,90

Çizelge 6.4Malzemeler ‹çinYans›ma Katsay›lar›

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

Balast, floresan ve kompaktfloresan lambalara ilkçal›flma komutunu veren veçal›flmas›n› sa¤layancihazd›r.

floresan lambalar›n elektrik sarfiyat›nda ve veriminde rol oynamaktad›rlar. Elek-tronik balastlar, manyetik balastlardan sonra gelifltirilmifltir ve % 40’a varanenerji tasarrufu sa¤lamaktad›rlar. Elektronik balastlar, manyetik balastlardanfarkl› olarak, standart 50 Hz olan alternatif ak›m frekans›n› 25.000-40.000 Hz’yekadar ç›kararak çal›fl›rlar. Bu da ayn› miktardaki ›fl›k ak›s›n› % 40 daha az güçharcayarak elde etmek anlam›na gelmektedir. Daha yüksek frekansta çal›flan bubalastlar floresan lambalarda yaflanabilecek p›rp›r› da engellemektedir. K›sacaelektronik balastlar, floresan lambalar›n kalitesini ve verimini art›rmaktad›r. Çi-zelge 6.5 de¤iflik ›fl›k kaynaklar›n›n elektrik sarfiyatlar›n›, verimliliklerini ve kul-lan›m ömürlerini listelemektedir.

Akkor lambalar, Edison’un 1879 y›l›nda ampulü buluflundan günümüze ka-dar kullan›lm›flt›r. Bir akkor lambada bir flamandan geçirilen elektrik ak›m›n›nflaman› akkor hâle getirmesi sayesinde ›fl›k elde edilir. Akkor lambalar maliyetien ucuz lambalard›r. Bununla birlikte kullan›m ömrü en k›sa olan lambalard›r.Halojen lambalar, akkor lambalarla ayn› özellikte olan daha minyatür tipte lam-balard›r. Floresan lambalarda, elektrik dü¤mesine bas›ld›¤›nda, tüpün bir ucun-daki elektrottan di¤erine bir ark oluflur. Bu ark›n enerjisi tüpün içindeki civay›uyar›r ve ›fl›mas›na neden olur. Bu ›fl›nlar tüpün iç yüzeyine kaplanm›fl olan fos-for kapl› tabakaya çarparak gördü¤ümüz ›fl›¤› oluflturur. Kompakt floresan lam-balar, floresan lambalar›n çal›flmak için ihtiyaç duydu¤u elektrik ekipman›n› dabar›nd›ran, ayn› tipteki lambalard›r. Metal halide, sodyum ve civa lambalar›,floresan lambalar gibi gaz deflarjl› lambalard›r. Bu lambalar›n floresan lambalar-dan fark›, yüksek bas›nçl› gaz kullan›lmas›d›r. Yüksek bas›nçl› lambalar›n ve-rimlilikleri ve ›fl›k ak›lar› yüksek oldu¤undan daha çok d›fl mekânlar›n ayd›nla-t›lmas›nda kullan›lmaktad›r (stadyum ›fl›klar›, yol ›fl›klar›, projektörler vb.). Sonzamanlarda kullan›m›na bafllanan LED’li lambalar ise yukar›da bahsedilen lam-balardan farkl›d›r. Düflük enerji tüketimleri ve uzun ömürleri ile dikkat çekmek-tedirler. Bu lambalar›n kullan›m› yer›iletken teknolojisinin geliflmesi ve ucuzla-mas›yla son zamanlarda artm›flt›r.

En uzun ömürlü akkor lambayla ilgili daha genifl bilgiyi ve lamban›n çal›fl›r durumda, 10 sa-niyede bir yenilenen görüntülerini “http://www.centennialbulb.org” adresinde bulabilirsiniz.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Thomas Alva Edison(1847 -1931).

Metal halide, metal vehalojen bilefliklerine verilenadd›r. Halojenler, periyodiktablonun 7A grubundabulunan, tepkimeye e¤ilimliametallerdir. Bunlardan flor(F) ve klor (Cl) gaz, brom(Br) s›v›, iyot (I) ve astatin(At) ise kat› haldedir.

Thomas Alva Edison: (1847 -1931). 20. yüzy›l yaflam›n›icatlar›yla büyük bir flekildeetkileyen Amerikal› mucit veifl adam›d›r. Baz› icatlar›tamamen orijinal olmaklabirlikte, eski icatlar›ngelifltirilmesi veya yönetimialt›nda çal›flan yüzlerceçal›flana aittir. Yine deEdison elinde bulundurdu¤ukendi ad›n› tafl›yanAmerikan patentiyletarihteki en önemli ve enverimli mucitlerden biriolarak nitelendirilir.Patentlerinin ço¤uAmerika’n›n haricindeAlmanya, Fransa ve ‹ngiltereonaylar›na da sahiptir.(Kaynak:http://tr.wikipedia.org/wiki/Thomas_Alva_Edison)

AkkorLamba

KompaktFloresan

Floresan

CivaLambas›

HalojenLamba

SodyumLambas›

LedLamba

fiekil 6.2

De¤iflik LambaTipleri

K›saltmalar: W: Watt, Lm: Lümen, h: Saat, M-B: Manyetik Balast, E-B: Elektro-nik Balast, Y. B.: Yüksek Bas›nç, A. B.: Alçak Bas›nç

Ayn› ›fl›k ak›s›na sahip 100 W’l›k bir akkor lamba ve 32 W’l›k bir Floresan lamban›n sat›nal›m ve kullan›m maliyetlerini karfl›laflt›r›n›z? Akkor lamban›n T1, floresan lamban›n T10sat›fl fiyat› oldu¤unu ve elektrik tüketim fiyat›n›n da T0,25/kWh oldu¤unu kabul ediniz.

LED Ayd›nlatma SistemleriLED, ‹ngilizce light emitting diode (›fl›k yayan diyot) kelimelerinin bafl harflerin-den oluflmaktad›r. LED’in yap›s›na bakt›¤›m›zda (fiekil 6.3) iç k›s›mda çok kü-çük (~0,25 mm2) bir yar›iletken malzeme (LED çipi) görürüz. Bu çip, zarar gör-memesi ve ç›kan ›fl›¤›n verimli kullan›labilmesi için plastik bir k›l›fla kaplanm›fl-t›r. LED çipe gerilim uygulanabilmesi için LED’in alt k›sm›nda iki ba¤lant› ucubulunmaktad›r. Bu uçlardan biri k›sa biri uzundur. Ba¤lant› yap›l›rken LED’inuzun ucu pilin art› ucuna k›sa ucu ise pilin eksi ucuna ba¤lanmal›d›r. Bununnedeni LED’in tipik bir diyot (tek yönde ak›m geçiren devre eleman›) yap›s›n-da olmas›d›r. K›saca ters ba¤lant› yap›lmas› durumda LED’den ak›m geçmez ve›fl›k yayamaz.

LED’ler, yar›iletken malzemenin yap›sal özelli¤ine ba¤l› olarak, görünür böl-gedeki farkl› dalga boylar›nda ›fl›k yayabilmektedirler. Bu özellikleriyle LED’ler di-¤er ›fl›k kaynaklar›ndan farkl› olarak istenilen bölgede daha kararl› ›fl›k verebil-mektedirler.


IfiIK KAYNA⁄I GÜÇ (W)IfiIK AKISI

(Lm)

ETK‹NL‹KFAKTÖRÜ

(Lm/W)

ORTALAMAÖMÜR (h)

Akkor lamba 15 - 300 90 - 3.150 8 - 16 1.000

Halojen Lambalar 10 - 300 60 - 4.200 14 - 25 2.000-4.000

Floresan Lambalar 15 - 58 120 - 5.200 66 - 89M-B: 12.000E-B: 16.000

Kompakt FloresanLambalar

5 - 55 250 -3.500 50 - 87M-B: 8.000E-B: 12.000

Civa Buharl›Lambalar

50 – 1.000 1.800 - 58.000 40 - 60 8.000-16.000

Metal HalideLambalar

35 - 400 3.100 - 20.000 61 - 83 6.000-10.000

Y. B. Sodyum Buh.Lambalar

35 – 1.000 2.200 - 130.000 66 - 138 14.000-18.000

A. B. Sodyum Buh.Lambalar

18 - 130 1.800 - 25.000 130 - 200 12.000

LEDli Lambalar 1 - 150 45 - 8.000 45 - 65 50.000

Çizelge 6.5Ifl›k Kaynaklar›Karakteristikleri

Akkor lambalar›n üretimmaliyetinin düflük oldu¤unubununla birlikte kullan›msürelerinin k›sa oldu¤unu(2-3 y›l) biliyoruz. Peki enuzun ömürlü akkor lamban›nnerede ve ömrünün ne kadaroldu¤unu biliyor musunuz?fiafl›rt›c› olmakla birlikte enuzun ömürlü lamba 108y›ld›r hâlâ Amerika’n›nCalifornia eyaletindekesintisiz olarakyanmaktad›r. Demek oluyorki, asl›nda, en uzun ömürlüakkor lamban›n ömrü hâlâbilinmemektedir. Bu lambaCalifornia eyaletininLivermore kentinde, biritfaiye müdürlü¤ündebulunmaktad›r. 1901’dekullan›lmayabafllamas›ndan bu yanaçevresini ayd›nlatmayadevam etmektedir.Çal›flmaya devam edenlamban›n bu rekoru,Guinness taraf›ndan daonaylanm›fl durumdad›r.

Lamba ilk olarak 1901y›l›nda itfaiyeyiayd›nlatmaya bafllam›fl.1903 y›l›nda yeni evinegiden lamba, 1937’demüdürlü¤ün yenilenmesis›ras›nda zarar görmemifltir.Ancak bu s›rada bir haftakadar çal›flt›r›lmam›fl. 1976y›l›nda, lamba, hâlâ hizmetverdi¤i binaya tafl›nm›fl. Bulamban›n en yak›n rakibi ise1908’den bu yana çal›flmayadevam eden bir akkorlambad›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

Görünür bölge: ‹nsangözünün hassas oldu¤u vegörebildi¤imiz ›fl›¤›nkapsad›¤› bölge. Bu bölge,elektromanyetik tayf›n çokküçük bir bölgesi olan mavirenk (400 nm’lik dalgaboyuna sahip ›fl›k) ile k›rm›z›renk ( 700 nm’lik dalgaboyuna sahip ›fl›k) aras›n›kapsamaktad›r.

Tek Çipli LED’lerGünümüzde farkl› cihazlarda çokca kullan›lmaktad›r. Birçok flarj cihaz› ve güçadaptöründe bu tip LED’lere rastlamak mümkündür. Cihaz›n elektri¤e tak›l› olupolmad›¤›n› kolayca fark edebilmemiz amac›yla kullan›lan bu LED’ler tek renklidir.Trafik ›fl›klar›nda da bu tip LED’lerden çok say›da kullan›lmaktad›r. Böylece günü-müzde daha parlak ve net görünen trafik ›fl›klar› üretilebilmektedir. LED’lerin dü-flük güç tüketimi ve uzun kullan›m ömürleri sayesinde ciddi miktarda enerji tasar-rufu sa¤lanmaktad›r.

Çok Çipli LED’lerFarkl› renklere ihtiyaç duyuldu¤u zaman kullan›lan LED’lerdir. Pil flarj cihazlar›n-da, harici sabit disklerde ve birçok elektronik cihazda, cihaz›n durumunu habervermek üzere kullan›lmaktad›r. Örne¤in pil flarj edilirken k›rm›z›, piller dolu du-rumdayken mavi gibi. Günümüzde çok farkl› uygulamalarda da bu tip LED’lerlekarfl›laflmak mümkündür. Bir s›cakl›k sensörüyle efllefltirilen bu tip LED’ler dufltasu s›cakl›¤›n›n belirlenmesi için kullan›labilmektedir (fiekil 6.4). Görüntü sistemle-rinde de bu tip LED’lerin daha karmafl›klar› kullan›lmaktad›r. Üç de¤iflik rengi (k›r-m›z›, yeflil ve mavi) yayabilecek flekilde LED çiplere ve ba¤lant›ya sahip bu tipLED’ler de¤iflik renkleri (k›rm›z›/yeflil kombinasyonunun turuncu renk vermesi gi-bi) farkl› kombinasyonlarla oluflturabildi¤i için görüntü sistemlerinde kullan›lmak-tad›r. Böylece, eski tip görüntü sistemlerinden daha net ve daha az enerji tüketensistemler gelifltirilebilmektedir.


fiekil 6.3

LED’in yap›s›

LED LambaFarkl› say›da tek çipli yüksek güç LED’lerden oluflur. Lambadaki LED say›s› art›-r›larak daha yüksek ayd›nlatma fliddeti elde edilebilmektedir. Düflük enerji tüke-timi ve parlak ›fl›k yaymas› nedeniyle kullan›m alan› giderek artmaktad›r. Özel-likle son y›llarda yüksek güç LED’lerin ›fl›ksal verimlili¤i konusunda rekorlar k›-r›lmaktad›r. Son olarak önde gelen LED üreticilerinden Cree firmas›(http://www.cree.com/press/pressreleases.asp) beyaz ›fl›k yayan LED’lerde 231Lm/W de¤erine ulaflarak bir rekora imza atm›flt›r. Giderek artan ›fl›k verimlilikle-ri ve ucuzlayan üretim maliyetleri nedeniyle bu lambalar gelece¤in enerji tasar-ruflu lambalar› olarak gösterilmektedir.


fiekil 6.4

Farkl› sus›cakl›¤›na göreyanan çok çipliLED’ler

Kaynak:(http://www.geekalerts.com/led-shower-light/)


Ev aletlerinde kullan›lan standartlar› aç›klamak.Günümüzde artan elektrik enerjisi ihtiyac› nede-niyle elektrik enerjisinin tasarruflu kullan›lmas›büyük önem tafl›maktad›r. Günümüzde elektrik-li ev aletlerinde birçok seçenek bulunmaktad›r.Elektrik enerjisinde tasarruf göz önünde bulun-durularak bu cihazlar› sat›n al›rken tasarrufluolanlar›n›n seçilmesi çok önemlidir. Bu durumdacihazlar›n harcad›klar› enerjilere göre s›n›fland›-r›lmalar› tüketicilerin enerji tasarruflu ürünlerikolayca belirleyebilmesi için önemlidir. Bununiçin baz› standartlar gelifltirilmifltir. Standartlar,tüketiciye hem ürünün kalitesi hakk›nda kesinve güvenilir bilgi verir hem de ihtiyac› karfl›laya-bilecek ürünün çok k›sa sürede belirlenmesineyard›mc› olur. Cihazlarla ilgili bilgiye çabucakulaflabilmek amac›yla cihazlara enerji etiketleme-si yap›lmaktad›r. Bu etiketlemeler;• Tüketiciye alaca¤› ürünün y›lda ne kadar

enerji tüketece¤i bilgisinin sat›nalma s›ras›n-da sa¤lanmas›,

• ‹malatç›lar›n ürettikleri cihazlar›n enerji tüke-timlerini azaltmak için önlem almaya teflvikedilmesi, nedeniyle önemlidir.

Ev aletlerinde enerji tasarrufunun önemini aç›k-lamak.Tasarruflu ev aletlerinin sat›n al›nmas›, elektrikenerjisinde tasarruf için yeterli de¤ildir. Bu ci-hazlar›n kullan›mlar› s›ras›nda baz› noktalara dik-kat etmek elektrik tüketiminde önemli tasarruflarsa¤lamaktad›r. Örne¤in; buzdolaplar›n›n güneflgörmeyen, s›cak cihazlardan uza¤a ve hava ak›-fl›n›n sa¤lanabilece¤i bir flekilde yerlefltirilmesiönemlidir. Buzdolab› A+ enerji s›n›f›na sahip ol-sa bile sürekli günefl gören bir yere yerlefltirilme-si nedeniyle buzdolab› ›s› transferini kolayca ya-pamayaca¤›ndan daha uzun süre çal›flmak du-rumunda kalacakt›r. Televizyonlarda, cihaz›nbekleme modunda tutulmas› yerine tamamen ka-pat›lmas› da ayn› flekilde büyük tasarruflar sa¤la-maktad›r. ‹lk bak›flta harcanan elektrik enerjisiçok küçük görünse bile bir ülkenin tüm nüfusuve y›llarca bu enerjinin harcand›¤› dikkate al›n›n-ca ortaya ç›kan enerji kayb› çok büyük olmakta-d›r. Bu nedenle ev aletlerinde sa¤lanacak enerjitasarrufu büyük önem tafl›maktad›r.

Ayd›nlatma ve verimli ayd›nlatma hesaplar›yapmak.Günümüzde elektrik enerjisinin en çok kullan›l-d›¤› yerlerden biri ayd›nlatmad›r. Bu durumdamekânlar›n ayd›nlat›lmas› önemli bir konu hâlinegelmektedir. Ayd›nlatman›n yap›laca¤› mekandakullan›lacak ayd›nlatma sisteminin ve say›s›n›nseçimi uygun hesaplama yöntemleri kullan›larakyap›labilmektedir. Ayd›nlatma hesaplar›n› yapa-bilmek için ›fl›k ak›s›, ›fl›k fliddeti gibi belli bafll›kavramlar›n bilinmesi gerekmektedir. Ayd›nlat-ma hesaplamalar›nda kullan›lan de¤iflkenlerdenbiri mekân›n tavan, duvar ve zemin malzemeleri-dir. Bu malzemelerin yüksek yans›ma katsay›l›olanlar›ndan seçilmesi önemlidir. Ayn› ayd›nlat-ma fliddeti, yüksek yans›ma katsay›na sahip mal-zemeler seçilerek daha az say›da lamba kullan›-larak elde edilebilmektedir. Bu hesaplamalar›nbilinmesi ve kullan›lmas› gereksiz say›da ayd›n-latma sisteminin kullan›lmas›n› engelleyecektir.Bu da elektrik enerjisi tasarrufuna önemli katk›sa¤lamak anlam›na gelmektedir.

Ayd›nlatma sistemlerindeki geliflmeleri aç›klamak.Son y›llarda geleneksel akkor lambalar›n yerini›fl›ksal verimlili¤i daha yüksek olan kompakt flo-resan lambalar ve LED’li lambalar almaya baflla-m›flt›r. Bunun en önemli nedeni akkor lambala-r›n ›fl›ksal verimlili¤inin düflük olmas›d›r. Akkorlambalarda enerjinin büyük bölümü ›s› enerjisi-ne dönüflmektedir. Bu lambalar›n üretim mali-yetleri ucuz olmas›na ra¤men uzun vadede kul-lan›m maliyetlerinin yüksek olmas›, bu lambala-r› pahal› k›lmaktad›r. Bu lambalar›n yerini üretimmaliyeti nispeten daha yüksek olan ama dahadüflük kullan›m maliyetine ve daha uzun kulla-n›m ömrüne sahip kompakt floresan ve LED’lilambalar almaktad›r. Floresan lambalar gibi gazdeflarj yöntemiyle çal›flan di¤er lambalar da yük-sek ›fl›ksal verimlilikleri nedeniyle tercih edil-mektedir. Bu lambalar farkl› özellikte olduklar›için de¤iflik amaçlar için kullan›lmaktad›r. Örne-¤in floresan, kompakt floresan ve LEDli lambalariç mekânlarda kullan›l›rken, metal halide, civave sodyum buharl› lambalar ise yüksek ›fl›k ak›-lar› nedeniyle d›fl mekânlarda tercih edilmekte-dir. Bu ayd›nlatma sistemlerinin özelliklerinin bi-linmesi, kullan›m için uygun mekân›n›n seçilme-sine yard›mc› olaca¤›ndan önemlidir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç


Kendimizi S›nayal›m1. Enerji etiketlerinde afla¤›dakilerden hangisi yer almaz?

a. Enerji verim s›n›f›b. ‹malatç›n›n ad› veya ticari markas›c. ‹malatç›n›n model tan›m›d. Cihaz›n enerji tüketimie. Cihaz›n rengi

2. Buzdolaplar›nda enerji tasarrufu ile ilgili afla¤›dakiifadelerden hangisi yanl›flt›r?

a. S›cak bölgelerden uzakta tutulmal›d›r.b. Yemekler so¤utmadan buzdolab›na konulma-

mal›d›r.c. Buzdolab›n›n kapa¤› s›k s›k aç›p kapat›lmal›d›r.d. Hava ak›fl›n›n rahatça yap›labilece¤i flekilde yer-

lefltirilmelidir.e. Sat›n al›rken enerji s›n›f›na dikkat edilmelidir.

3. So¤utma kapasitesi 5.000 BTU/saat olan bir klima-n›n elektrik tüketimi 400 W’t›r. Bu kliman›n EVO de¤e-ri kaçt›r?

a. 12,5b. 10,5c. 5,5d. 2,5e. 0,08

4. Ayn› ekran boyutundaki LCD televizyonlar›n, enerjitasarrufu aç›s›ndan, CRT televizyonlardan en büyük far-k› afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Daha net göstermesib. Daha ince olmas›c. Çal›fl›rken daha az güç tüketmesid. Bekleme modunda daha az güç tüketmesie. Daha yüksek frekansta çal›fl›yor olmas›

5. Afla¤›da de¤iflik lambalar›n ›fl›k ak›lar› ve harcad›kla-r› güçler verilmifltir. Buna göre, hangi lamban›n etkinlikfaktörü en yüksektir?

a. Akkor lamba, 2.000 Lm, 100 Wb. Kompakt floresan, 2.000 Lm, 25 Wc. Halojen lamba, 600 Lm, 10 Wd. Civa buharl› lamba 1.800 Lm, 50 We. Sodyum buharl› lamba, 1.800 Lm, 30 W

6. Afla¤›daki boya renklerinden hangisinin yans›ma kat-say›s› en düflüktür?

a. Koyu kahverengib. Aç›k sar›c. Aç›k yeflild. Aç›k k›rm›z›e. Gök mavisi

7. 5 m x 5 m’lik bir mekân›n 50 Lx’lük ayd›nlatmaya ih-tiyaç duydu¤unu düflününüz. Bu mekân›n yüksekli¤i-nin 3 m, tavan, duvar ve zemin yans›ma katsay›lar›n›nise s›ras›yla 0,5; 0,5 ve 0,1 oldu¤unu kabul ediniz. Çi-zelge 6.3’ü kullanarak, bu mekan›n ayd›nlat›lmas› için2.500 Lm’lik floresan lambalardan kaç tane kullanmakgerekti¤ini bulunuz?

a. 1b. 2c. 3d. 4e. 5

8. COP de¤eri 3 olan bir kliman›n EVO de¤eri kaçt›r?a. 3.2b. 5.2c. 8.2d. 10. 2e. 13.2

9. Elektrik tüketim fiyat›n›n 0,25 T/kWh oldu¤u kabuledildi¤inde günde ortalama 1,5 saat kullan›lan 120 W’l›kbir akkor lamban›n y›ll›k kullan›m maliyeti ne kadard›r? .

a. T16b. T26c. T36d. T46e. T56

10. Afla¤›dakilerden hangisi floresan lambalar›n özelli¤ide¤ildir?

a. Floresan lambalarda kullan›lan gaz, alçak ba-s›nçl›d›r.

b. Floresan lambalarda kullan›lan gaz, civad›r.c. Floresan lambalarda hem manyetik hem de elek-

tronik ballast kullan›lmaktad›r.d. Floresan lambalar›n iç k›sm› fosfor ile kaplan-

m›flt›r.e. Floresan lambalar, akkor lambalara göre daha

verimsiz lambalard›r.


Okuma Parças›Enerji Verimlili¤i

Enerji verimlili¤i, binalarda yaflam standard› ve hizmetkalitesinin, endüstriyel iflletmelerde ise üretim kalitesive miktar›n›n düflüflüne yol açmadan, birim hizmet ve-ya ürün miktar› bafl›na enerji tüketiminin azalt›lmas›d›r.Is›tma, ayd›nlatma ve ulafl›m ihtiyaçlar›m›z› karfl›larken,elektrikli ev eflyalar›m›z› kullan›rken, k›sacas› günlükyaflant›m›z›n her safhas›nda enerjiyi verimli kullanmaksuretiyle, ihtiyaçlar›m›zdan k›s›tlama yapmadan aile büt-çesine, ülke ekonomisine ve çevremizin korunmas›nakatk› sa¤lamam›z mümkündür.En önemli enerji kayna¤› olan petrol ve kömür gibi fo-sil yak›tlar h›zla tükeniyor. Enerji üretim ve tüketim sü-reçlerinde ortaya ç›kan sera gaz› emisyonlar› küresel›s›nma ve iklim de¤iflikli¤inin en önemli nedenleri ara-s›ndad›r. Kulland›¤›m›z enerjinin % 75’ini yurtd›fl›ndandöviz ödeyerek sat›n al›yoruz. Evimizde ve ulafl›mdatüketti¤imiz enerjinin faturas› aile bütçemizin en önem-li kalemlerindendir.Ülkemizde, bina sektöründe % 30, sanayi sektöründe %20 ve ulafl›m sektöründe % 15 olmak enerji tasarruf po-tansiyelimiz oldu¤u tespit edilmifltir.15/02/2008 tarihli 2008/2 say›l› Baflbakanl›k Genelge-si ile kamu kurum ve kurulufllar›nda enerjinin etkin veverimli kullan›lmas›na yönelik tedbirler belirlenmifltir.Bu Genelge ile “Ulusal Enerji Verimlili¤i Hareketi”

bafllat›lm›fl ve 2008 y›l› “Enerji Verimlili¤i Y›l›” ilanedilmifltir.Enerji verimlili¤inin süratle ve etkili bir flekilde artt›r›la-bilece¤i tedbirler aras›nda, ayd›nlatma amac›yla kulla-n›lmakta olan akkor flamanl› lambalar›n yaklafl›k 5 katdaha tasarruflu olan kompakt floresan lambalarla de-¤ifltirilmesi hususuna öncelik verilmektedir.Baflbakanl›k Genelgesi do¤rultusunda ülke genelindeyap›lan uygulama sonucunda, toplam 1.828.742 adetampul ç›kar›larak yerine 1.758.954 adet verimli lambatak›lm›flt›r. Sat›n al›nan verimli lambalar için 11,5 mil-yon lira, 101 günde geri kazan›lm›flt›r. Elektrik giderin-deki azalma ile bütçeye y›lda 41 milyon lira katk› sa¤-lanmaktad›r.

Kaynak: Bu rapor T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Ba-kanl›¤›’n›n resmi sitesinden 15.10.2009 tarihinde al›n-m›flt›r “http://www.enerji.gov.tr”.

1. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ev Aletlerinde Standartlar”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ev Aletlerinde Enerji Tasar-rufu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ev Aletlerinde Enerji Tasar-rufu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ev Aletlerinde Enerji Tasar-rufu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ayd›nlatma Hesaplar› veVerimli Ayd›nlatma” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ayd›nlatma Hesaplar› veVerimli Ayd›nlatma” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ayd›nlatma Hesaplar› veVerimli Ayd›nlatma” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

8. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ev Aletlerinde Enerji Tasar-rufu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ayd›nlatma Sistemleri” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ayd›nlatma Sistemleri” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.


Enerji etiketleri, tüketiciye alaca¤› ürünün y›lda ne ka-dar enerji tüketece¤i bilgisinin sat›n alma s›ras›nda sa¤-lanmas› ve imalatç›lar›n ürettikleri cihazlar›n enerji tü-ketimlerini azaltmak için önlem almaya teflvik edilmesinedeniyle önemlidir.

S›ra Sizde 2

Buzdolaplar› evlerimizde kesintisiz (24 saat çal›flan) tekcihazd›r. Bu nedenle, cihaz›n enerji tüketimi ne kadardüflük olursa uzun vadede kullan›m maliyeti o kadardüflecektir.

S›ra Sizde 3

Çizelge 6.3’ten de görülece¤i gibi duvarlar aç›k renkliboyalarla boyand›¤› zaman yans›ma katsay›lar› yüksel-mektedir. Yans›ma katsay›s› mekân›n›n ayd›nlatmas›n›etkiledi¤inden, ayd›nlatma için harcanacak enerjiyi deetkilemektedir. Bu nedenle, mekân duvarlar›nda kulla-n›lacak aç›k renkli duvar boyalar› enerji tasarrufu aç›-s›ndan önemlidir.




S›ra Sizde 4

Her bir lamban›n günde ortalama 2 saat kullan›ld›¤›n›düflünelim. Bu durumda akkor ve floresan lamban›ny›lda tüketti¤i enerji,

2 h x 365 x 100 W = 73.000 Wh = 73,00 kWh,

2 h x 365 x 32 W = 23.360 Wh = 23,36 kWh

olmaktad›r. Bu durumda akkor ve floresan lamban›ny›ll›k kullan›m maliyeti,

73,00 kWh x 0,25 T/kWh = T18,25

23,36 kWh x 0,25 T/kWh = T5,84

olmaktad›r. Bu bilgiler ›fl›¤›nda, ayd›nlatma için akkorlamba kullanan birisinin ilk bak›flta T9’lik bir kazanc›varm›fl gibi görünse de asl›nda bir y›l sonunda,

T9 - (T18,25 - T5.84) = T- 3.41

zararda olaca¤›n› söylemek mümkündür.

http://www.crutchfield.com/Learn/learningcenter/ho-me/TV-power.html?page=2#results

http://www.emo.org.trhttp://www.eie.gov.tr/EV.htmlhttp://en.wikipedia.org/wiki/Seasonal_energy_effici-

ency_ratiohttp://www.energystar.govhttp://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Ulafl›m ve ulafl›m (tafl›t) araçlar›n› tan›mak,Ulafl›m çeflitlerini tan›mlamak,Ulafl›mda enerji tüketiminin da¤›l›m›n› aç›klamak,Ulafl›mda enerji maliyetini tan›mlamak,Otomobillerde yak›t ekonomisini aç›klamak,Ulafl›mda enerji verimlili¤ini tan›mlamak için gerekli bilgi ve becerilere sahipolacaks›n›z.

‹çindekiler

• Ulafl›m• Mavi ak›m• KGM

• Tafl›t araçlar›• Ulafl›mda enerji maliyeti• Toplu tafl›ma

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNNNN

Enerji Tasarrufu Ulafl›mda EnerjiTasarrufu

• ULAfiIM• ULAfiIM (TAfiIT) ARAÇLARI• ULAfiIM ÇEfi‹TLER‹• ULAfiIMDA ENERJ‹ TÜKET‹M‹• ULAfiIMDA ENERJ‹ MAL‹YET‹• ÜLKEM‹ZDEK‹ KARAYOLU

TAfiITLARI• OTOMOB‹LLERDE YAKIT

EKONOM‹S• OTOMOB‹LLERDE YAKIT

EKONOM‹S‹ ‹Ç‹N NE YAPILMALI• ULAfiIMDA ENERJ‹ VER‹ML‹L‹⁄‹

7ENERJ‹ TASARRUFU

ULAfiIMUlafl›m; “‹nsanlar›n, hayvanlar›n, g›da maddelerinin ve eflyalar›n yerlerini h›zl›,ekonomik ve güvenli olarak de¤ifltirmek” olarak tan›mlanabilir. Ulafl›m etkinlikle-rinin çevre problemi yaratmadan, enerji tasarrufu sa¤layarak maliyeti en aza indir-mek suretiyle ve daha da önemlisi de güvenli olarak gerçeklefltirilmesi önem tafl›-maktad›r. Bu flekilde gerçeklefltirilen ulafl›m, toplumsal refah ve geliflimde önemlibir faktör ve gösterge olarak kabul edilmektedir.

Ulafl›m sistemleri, sosyal, ekonomik, çevresel, politik ve güvenlik sorunlar›n›nönemli bir parças› olarak de¤erlendirmeli ve bu alanda k›sa, orta ve uzun vadedeyap›lan yat›r›mlar›n sa¤layaca¤› toplumsal fayday› göz önünde bulundurmal›d›r.Ayr›ca ulafl›m sistemlerini ucuz ama konforlu, h›zl› ama güvenli k›labilmek içinulafl›m politikalar›n›n oluflturulmas› ve bu politikalar›n sürdürülebilirli¤inin sa¤lan-mas›na yönelik çal›flmalara öncelik ve önem verilmesi gerekmektedir. Ulafl›m sis-temlerinde iyilefltirilmenin sa¤lanmas› ve mevcut sorunlar›n çözümü için kararl›l›kve kurumlar aras› iflbirli¤i süreci ve uzun soluklu bir koordinasyon ile mümkünolabilmektedir. Geliflmifl ülkelerin ulafl›m alan›ndaki gösterdikleri baflar›n›n s›rr›burada sakl›d›r.

ULAfiIM (TAfiIT) ARAÇLARIYolcu ve yük tafl›maya yarayan araçlara genel olarak tafl›t araçlar› ad› verilmekte-dir. Tafl›t araçlar›n› genel olarak;

• Karayolu tafl›tlar›• Rayl› tafl›tlar• Su tafl›tlar›• Hava tafl›tlar›

fleklinde dört s›n›f alt›nda ele almak mümkündür.

Karayolu Tafl›tlar›Karayolu tafl›tlar›n›; motorsuz karayolu tafl›tlar› ve motorlu karayolu tafl›tlar› olmaküzere iki grupta toplar›z.

Motorsuz karayolu tafl›tlar›: Bunlar; her türlü bisikletler gibi pedall›lar; karkaya¤›, su kaya¤› ve k›zak gibi sürüklemeliler; çekçek, el arabas›, taht›revan, valiztafl›ma arabas›, tekerlekli sandalye, kaykay ve çeflitli hayvanlar›n çekti¤i arabalargibi yük tafl›ma araçlar› ile bir kamyon, otobüs veya otomobil taraf›ndan çekilen

Ulafl›mda Enerji Tasarrufu

ve tafl›yaca¤› yükün özelliklerine has bir flekilde tasarlan›p imal edilen en az birdingili ve çekildi¤i tafl›ta çeki oku, döner tabla, kanca vb adlarla tan›mlanan birba¤lant› ayg›t› arac›l›¤› ile ba¤lanan yük tafl›ma amaçl› karayolu tafl›t araçlar› olantreyler ad› verilen araçlard›r.

Motorlu karayolu tafl›tlar›: Bunlar; motosikletler, otomobiller, minibüsler,otobüsler, kamyonlar ve traktörlerdir.


a b

c d

fiekil 7.1

Motorsuz KarayoluTafl›tlar› (a: Kar Kaya¤›,b: Valiz Tafl›maArabas›,c: At Arabas›,d) Treyler)

a b

c d

fiekil 7.2

Motorlu KarayoluTafl›tlar› (a: Motosiklet,b: Otomobil,c: Otobüs,d: Kamyon)

Rayl› Tafl›tlarRayl› tafl›tlar trenler, tramvaylar, monoraylar ve fünikülerdir.

Tren: Bunlar demiryolu üzerinde bir lokomotifin çekti¤i vagonlar dizisidir. Mo-dern anlam› ilk kez 1820’lerde ‹ngiltere’de kullan›lm›flt›r.

Tramvay: Kent içinde yol boyunca yerlefltirilmifl ray ve elektrik hatt›n› kullana-rak yolcu tafl›makta kullan›lan çekici makine ve vagonlardan oluflan tafl›t arac›d›r.

Monoray: Tek bir raydan oluflan demir yolu üzerinde hareket eden çekici ma-kine ve vagonlardan oluflan tafl›t arac›.

Fünikü: Bir da¤ veya tepe gibi e¤imli arazide halatlarla yukar›ya çekilerek, ikiayr› arac›n ayn› anda kullan›m› ile vagonlar›n her birinin karfl› a¤›rl›k olarak etki-lemesi prensibi ile çal›flan tafl›t arac›d›r.

Su Tafl›tlar›Kay›k, gondol gibi küçük su tafl›tlar›, deniz motorlar›, yelkenliler, hoverkraftlar,yolcu, yük ve savafl gemileri, denizalt›lar gibi tafl›t araçlar›d›r.

1357. Ünite - Ulafl›mda Ener j i Tasarrufu

fiekil 7.3

a b

c d

Rayl› Tafl›tlar(a: Tren,b: Tramvay,c: Monoray,d: Fünikü)

fiekil 7.4

a b

c d

Su Tafl›tlar›(a: Gondol,b: Hoverkraft,c: Gemi,d: Denizalt›)

Hava Tafl›tlar›Havada hareket eden bu araçlar› kanat yap›lar›na göre ve havada yükselmelerinegöre olmak üzere iki grupta toplar›z:

Kanat yap›lar›na göre hava araçlar: Bunlar uçaklar gibi sabit kanatl› olanlar-la helikopterler gibi döner kanatl› olanlar olmak üzere iki grupta ele al›nabilir.

Havada yükselmelerine göre hava araçlar: Bunlar balon ve zeplin gibi gazbas›nc›yla yükselenlerle planör ve paraflüt gibi aerodinamik yap›lar›yla yükselen-ler olmak üzere iki grupta toplanabilir.

ULAfiIM ÇEfi‹TLER‹Farkl› yöntem ve tafl›tlarla gerçeklefltirilen bafll›ca alt› (6) ulafl›m türü vard›r. Bunlar;

• Karayolu ulafl›m›,• Demiryolu ulafl›m›,• Havayolu ulafl›m›,• Denizyolu ulafl›m›,• Boru hatt› ulafl›m›,• ‹çsu ulafl›m›

d›r. Ancak bir çok durumda bunlar›n birkaç› bir arada kullan›lmaktad›r. Buna daçoklu ulafl›m denilmektedir. Önceleri Dünya ticaretinde tekli tafl›mac›l›k ege-mendi. Dünya co¤rafyas›n›n getirdi¤i s›n›rlamalara koflut olarak da a¤›rl›¤› deniztafl›mac›l›¤› oluflturmakta; tafl›malar limandan-limana yap›lmaktayd›. Liman gerisiveya hinterland tafl›malar›n› da forvarderler yürütmekteydi. Ancak, 196O’l› y›l-larla birlikte birimlefltirilmifl yüklerin, özellikle de konteyn›r›n deniz tafl›mac›l›-¤›na girmesiyle tafl›ma anlay›fl› çoklu tafl›maya dönüflmeye bafllam›flt›r. ‹ki limanaras›nda yap›lan tafl›ma hizmetleri s›n›rlar›n› geniflleterek liman gerisi tafl›malar›da içermifl; “kap›dan kap›ya tafl›ma”, “fabrikadan ma¤azaya tafl›ma” fleklinde ya-p›l›r olmufltur. Çoklu tafl›mac›l›k konteynerle geliflmifltir. Günümüzde çoklu tafl›-mada bilgisayar teknolojisi kullanmaktad›r. Bilgisayar teknolojisi sayesinde çok-


a b

c d

fiekil 7.5

Hava Tafl›tlar›(a: Uçak,b: Helikopter,c: Balon,d: Paraflüt)

Hinterland: Bir kenti, kentlerdizisini ya da bölgeyiçevreleyen ve onunla yak›nekonomik ve toplumsaletkileflim içinde bulunanbölge.

Forvarder: Sevkiyat acentesi.

Konteyn›r: ‹ngilizce Containerolarak yaz›l›p Türkçe’deKonteyn›r ya da Konteynerolarak telafuz edilen veyükleri tafl›makta kullan›lanbir tafl›ma arac›d›r. Çeflitliboy, genifllik ve yükseklikte,so¤utmal›, havaland›rmal›,üstü aç›k, dökme yük için vb.tipleri bulunur; gemi, uçak,tren ve kamyonla tafl›nabilir.Konteyner bir ya da birdenfazla tafl›ma modu ile yükleriyolda boflalt›p doldurmadantafl›nmas›n› sa¤layan biraraçt›r. Konteynerler 20 feetve 40 feet uzunlu¤unda olmaküzere 2 boyutta, genellikleçelikten üretilir.

lu tafl›mada k›rtasiye asgariye inmekte, ifllemlerde h›z artmakta, konteynerlerinyanl›fl ve eksik teslimi minimize edilmektedir.

fiimdi bu ulafl›m türlerine k›saca göz gezdirelim.

Karayolu Ulafl›m›Karayolu, enerji tüketimi yönünden ulafl›m seçenekleri içinde maliyetli en yüksekolan›d›r. Karayolunda yak›t maliyeti de¤iflken giderlerin % 50”sine, kilometre ma-liyetinin de % 33”üne kadar ç›kabilmektedir. Karayolu, uzun mesafeli tafl›malardayüksek maliyetli olmas›na ra¤men, özellikle k›sa mesafeli tafl›malarda di¤er tafl›matürlerine göre daha ekonomik olmas› ve uç noktalara kadar eriflebilme imkan› sa¤-lad›¤› için önem tafl›maktad›r. Karayolu tafl›mac›l›¤›, konteynerin yayg›nlaflmas›ylabirlikte, liman terminalinden veya istasyondan hinterlandaki uç noktalara ulaflma-da kullan›lan forvarderlik hizmetleri için yayg›n alternatif oluflturmufltur. Günü-müzdeki geliflmeler karayolu tafl›mac›l›¤›n› “nihai” tafl›ma, yani tafl›ma zincirininson halkas› flekline dönüfltürmüfltür.

Demiryolu Ulafl›m›Demiryolu tafl›mac›l›¤› sanayi devrimiyle yafl›tt›r. Kitle tafl›mac›l›¤›na uygun oluflu,oldukça düflük enerji tüketimi ve yüksek h›z› sayesinde demiryolu sistemi özellik-le uzak mesafeler için ekonomik bir tafl›ma seçene¤idir. Karayolundaki olas› tehli-keler de demiryolunun daha güvenli ortam›nda bertaraf edilmektedir. Demiryolla-r›nda konteyner tafl›mac›l›¤› yap›lmaktad›r. Dolay›s›yla, çoklu tafl›ma sistemi aç›s›n-dan demiryollar› uygun bir ulafl›m ortam›d›r Demiryollar›nda konteyner aç›k yanidüz vagonlarla tafl›n›r. Ancak, köprü, üst geçit gibi yükseltilerin gabarisi kontey-ner tafl›malar›n›n imkan veya imkans›zl›¤›n› belirler. Alçak gabarili demiryollar›ndatekerlek çap›n› küçültmek konteyner yüklü vagonlar›n yüksekli¤ini gabarilereuyarlamak aç›s›ndan etkin bir yol olmaktad›r. Ancak, bu türden uygulaman›n de-miryollar›na ek yat›r›m külfeti getirece¤i de unutulmamal›d›r.

Havayolu Ulafl›m›Son yirmi y›lda hava tafl›mac›l›¤› di¤er tafl›mac›l›k türlerine göre en h›zl› art›fl kay-dedeni olmufltur. Yolcu/kilometre baz›nda hava tafl›mac›l›¤› y›ll›k ortalama yüzde7,4 artarken 15 AB üyesi ülkenin havaalanlar›ndaki trafik 1970’den bugüne 5 katartm›flt›r. Yolcu tafl›mac›l›¤›nda havayolunun 1990 y›l›nda yüzde 4 olan pay›n›n2010 y›l›nda yüzde 8’e ç›kmas› hedeflenmekte iken, özellikle son y›llarda iç hatlar-da özel havayollar›na tan›nan imkanlar ve ulafl›m bedellerinin düflürülmesi ile ha-vayollar›n›n yolcu tafl›madaki pay› h›zla artm›flt›r. Bu nedenle, söz konusu hedefeçok daha k›sa sürede ulafl›laca¤› düflünülmektedir.

Deniz Ulafl›m›Deniz tafl›mac›l›¤›, insan ve yükün bir yerden ötekine denizyolu ile ulaflt›r›ld›¤›“hizmet üretimi” dal›d›r. Dünya ticaretinin yüzde 90’l›k bölümü denizyolu ile tafl›n-maktad›r. 2001 y›l›nda dünyada denizyoluyla tafl›nan mal miktar› 5,4 milyar tonaulaflm›flt›r. Denizyolu tafl›mac›l›¤›nda dökme yükler önemli yer tutmaktad›r. 150bin ton demir cevheri tafl›yan bir dökme yük gemisinin tafl›d›¤› yükü tafl›yabilmekiçin 4.000 TIR gerekmektedir.

Deniz tafl›mac›l›¤›;• Güvenilir olmas›,• Bir defada çok fazla yük tafl›nabilmesi,


Gabari: Tafl›tlarda yükünyükseklik ölçüsü.

• Mal zayiat›n›n minimum düzeyde olmas›,• Di¤er kay›plar›n hemen hemen hiç olmamas›,• Hava yoluna göre 14, karayoluna göre 7, demiryoluna göre 3,5 kat daha• Ucuz olmas›,• S›n›r afl›m› olmamas›

nedenlerinden dolay› dünyada en çok tercih edilen ulafl›m fleklidir.Deniz yoluyla bir defada en çok yük, en güvenli flekilde, en ucuza tafl›nmakta-

d›r. Ülkeler aras› s›n›r afl›m› problemi yoktur. Japonya’dan veya Amerika’dan ithaledilen bir mal s›n›r aflmadan do¤rudan ülkemize gelir, ülkemizden ihraç edilenmal yine s›n›r aflmadan do¤rudan Fransa’ya veya ‹ngiltere’ye gider.

‹çsu Ulafl›m›‹çsu yollar› olmaya elveriflli akarsulara sahip ülkeler için bu akarsular deniz kadarde¤erli bir hazinedir. Kitle tafl›mac›l›¤›na imkan sa¤layan bu do¤al ulafl›m ortam›,son y›llarda giderek önem kazanmaya bafllam›flt›r. ‹çsu nakliyat›, baflka ad›yla danehir ve kanal tafl›mac›l›¤›n›n, Avrupa’n›n k›ta üzerinde a¤›rl›¤›n› duyuraca¤› tafl›-mac›l›k türü olaca¤› tahmin edilmektedir. Artan tafl›ma uzakl›klar›, büyüyen nakli-ye ihtiyaçlar› ve bu ihtiyaçlar›n kitle tafl›mac›l›¤› do¤rultusunda geliflmesi, mukaye-seli maliyetlerde su yollar› lehine ucuzluk vb. etmenler, k›ta içi ve çevresindeki ta-fl›mac›l›¤›n nehir ve kanal nakliyat› do¤rultusunda geliflece¤i kan›s›n› güçlendir-mektedir. Ne yaz›k ki ülkemiz akarsular› tafl›mac›l›k yapmaya elveriflli de¤ildir.

Boru Hatt› Ulafl›m›Bu ulafl›m türü uluslararas› tafl›mac›l›kta ülkemizin etkili olabilece¤i tafl›ma yön-temlerinin bafl›nda gelmektedir. Ülkemizin co¤rafi durumu, ülkemizden geçerek,ülkemize ekonomik ve siyasi güç kazand›racak uluslararas› ham petrol ve do¤algaz boru hatt› yat›r›mlar› için önem arz etmektedir.

Irak-Türkiye Boru Hatt›, Irak’›n Kerkük bölgesinde üretilen petrolü ‹skende-run körfezindeki dolum tesislerine ileten 970 kilometre uzunlu¤undaki boru hatt›-d›r. 1977 y›l›nda aç›lan bu boru hatt› Irak petrol ihrac›n›n dörtte birini tafl›maktad›r.

Mavi Ak›m, Rusya’dan Türkiye’ye do¤al gaz nakletmek için Karadeniz geçifllibüyük boru hatt›d›r. Mavi Ak›m hatt›n›n uzunlu¤u 1200 kilometre olup, 17 kas›m2005 tarihinde resmi aç›l›fl› yap›lm›flt›r. Mavi Ak›m projesi, Ankara ile Moskova ara-s›nda 1997 y›l›nda imzalanan anlaflmaya göre, 25 y›l süreyle, Türkiye’nin Rus-ya’dan y›lda 16 milyar metre küp do¤algaz sat›n almas›n› öngörmektedir.

Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hatt› Projesi, Hazar havzas›ndaki petrolün ülke-miz üzerinden Akdeniz’deki terminale getirilerek buradan dünya pazarlar›na ulafl-t›r›lmas›n› öngören ülkemiz için çok önemli bir projedir. Bu proje 2006 y›l›nda tamolarak hizmete girmifltir.

ULAfiIMDA ENERJ‹ TÜKET‹M‹Son 30 y›lda ulafl›m sektörü tüm dünyada ve Türkiye’de büyük bir geliflme göster-mifltir. Halk›n refah seviyesinin artmas›yla birlikte artan yaflam kalitesi ve bunaba¤l› olarak geliflen ulafl›m talebindeki art›fl bu geliflmenin temel sebebidir. Buyüzden ulafl›m sektöründe enerji tüketimi sürekli art›fl göstermektedir. Güvenli, et-kin ve verimli ulafl›m için enerjinin temini, maliyetlerinin düflürülmesi için verimli-li¤in art›r›lmas› ve güvenli¤inin sa¤lanmas› büyük önem tafl›maktad›r. Ülkemizinde imzalam›fl oldu¤u Kyoto Protokolü kapsam›nda yak›tlardan kaynaklanan kirle-tici emisyonlar›n (CO, NOx, hidrokarbonlar, partikül madde) yan› s›ra, küresel


Irak-Türkiye Boru Hatt›: BMtaraf›ndan Irak’a uygulananambargo neticesinde 1990-1996 aras›nda 6,5 y›l kapal›kalm›fl, ülkemiz önemli birtafl›ma geliri kayb›nau¤ram›flt›r. Ambargonunkald›r›larak hatt›n tamkapasite ile çal›flmas› veyeni hatlar›n oluflturulmas›ülkemiz için önem arzetmektedir.

Mavi Ak›m: 1200 kilometreuzunlu¤unda do¤algaz›tafl›yan boru hatt›n›n,yaklafl›k 380 kilometresi,Karadeniz’in alt›ndangeçmektedir. Deniz alt›ndakiboru hatt›, 2 bin 140 metrederinlikle, yeryüzünün enderindeki boru hatt›d›r. Y›ll›k16 milyar metre küpkapasiteli boru hatt›ndanTürkiye, 2002 y›l› sonundanbu yana gaz almaktad›r.

Bakü-Ceyhan Boru Hatt›:Yaklafl›k 4 milyar dolarmaliyeti olan 1760 kilometreuzunlu¤undaki boruhatt›n›n, y›lda 1 milyon tonham petrol tafl›mas›planlanmaktad›r.

›s›nmaya neden olan CO2 emisyonlar›n›n çevresel etkileri konusunda önlem al-mak giderek daha önemli hale gelmektedir.

TMMOB Makine Mühendisleri Odas›’n›n Nisan 2008 tarihli “Dünya’da ve Türki-ye’de Enerji Verimlili¤i Oda Raporu” na göre; 2006 y›l›nda Enerji ve Tabi-i Kaynaklar Bakanl›¤› verilerine göre ulafl›m sektörü, yaklafl›k 14,3 milyon ton pet-rol eflde¤eri enerji tüketimi ile ülkemiz enerji tüketiminde yaklafl›k olarak % 20’likbir pay almakta oldu¤u ve sektörün neredeyse tamamen ithal petrole ba¤›ml› ol-du¤u görülmektedir. Karayolu ulafl›m›nda kullan›lan enerjinin % 99’dan fazlas› pet-rol ürünlerinden sa¤lanmaktad›r. Bu durum karayolu ulafl›m›nda kullan›lan enerji-nin tamamen ithal kaynaklara ba¤›ml› oldu¤umuz anlam›na gelmektedir. 2006 y›-l›nda ülkemizde kullan›lan petrolün % 43’ü bu sektörde tüketilmifltir. Di¤er bir ifa-deyle ithalat›na 18 milyar dolardan fazla ödenen ham petrolün 7 milyar dolar civa-r›ndaki bölümü bu sektörde tüketilmektedir. Ülkemizde yolcu ve yük tafl›mac›l›¤›-n›n çok önemli bir bölümü Çizelge 7.1’den aç›kça görüldü¤ü gibi karayolu ulafl›-m›yla sa¤lanmaktad›r. Yolcu tafl›mac›l›¤›nda karayolunun pay›; demiryolu, deniz-yolu ve havayolunun toplam pay›n›n on dokuz (19) kat›d›r. Yük tafl›mac›l›¤›ndaise bu oran yaklafl›k olarak on (10) dur.

ULAfiIMDA ENERJ‹ MAL‹YET‹De¤iflik ulafl›m biçimleri karfl›laflt›r›ld›¤›nda karayolu ile yolcu ve yük tafl›mac›l›¤›-n›n enerji maliyeti di¤er ulafl›m alternatiflerine göre oldukça yüksektir. Çizelge7.2’den aç›kça görülebilece¤i gibi karayolunda otomobil ile yolcu tafl›mac›l›¤›nda1 kilometrede ton bafl›na harcanan enerji 567 kilokalori (kcal) iken bu de¤er de-miryolunda 48 kilokalori (kcal)dir. Denizyolu yolcu tafl›mac›l›¤›nda ise 1 kilomet-rede ton bafl›na harcanan enerji 20 kilokalori (kcal)dir. O halde karayolunda oto-mobil ile bir kifliyi tafl›rken harcad›¤›m›z enerji ile demiryolunda ve denizyolundaçok daha fazla yolcu tafl›mak mümkündür. Dolay›s›yla, yolcu tafl›ma sektöründekienerji yo¤unlu¤unun düflürülmesi, enerji verimlili¤inin art›r›lmas› ve emisyonunazalt›lmas›na yönelik çal›flmalar›n bafl›nda özellikle demiryolu ve denizyolu ulafl›-m›n›n yayg›nlaflt›r›lmas› gerekti¤i aç›kça görülmektedir.

Yolcu Tafl›mac›l›¤›

(kcal/ kifli-km)

Yük Tafl›mac›l›¤›

(kcal/ ton-km)

Otomobil

Karayolu Otobüs

Kamyon

567

155

-

-

-

921

Demiryolu 48 61

Denizyolu 20 25

Havayolu 100 -

Karayolu

%

Demiryolu

%

Denizyolu

%

Havayolu

%

Yolcu Tafl›mac›l›¤› 95 3,4 0,1 1,5

Yük Tafl›mac›l›¤› 91 5,2 3,2 1,5


Çizelge 7.1Ülkemizde Ulafl›mdaYolcu ve YükTafl›mac›l›¤›n›nDa¤›l›m›

Çizelge 7.2Birim NakliyatBafl›na EnerjiTüketimleri

Karayolunda otomobil ile yolcu tafl›mac›l›¤›nda 1 kilometrede ton bafl›na harcanan ener-jiyi, demiryolu ve denizyolu ile yolcu tafl›mac›l›¤›nda ayn› ölçekte harcanan enerjiyle kar-fl›laflt›r›n›z.

Yük tafl›mac›l›¤›nda durum daha vahimdir. Yine Çizelge 7.2’den görülebilece¤igibi karayolunda kamyon ile yük tafl›mac›l›¤›nda 1 kilometrede ton bafl›na harca-nan enerji 921 kilokalori (kcal) iken bu de¤er demiryolunda 61 kilokalori (kcal) vedenizyolunda 25 kilokalori (kcal)dir. O halde karayolunda kamyon ile 1 ton yükütafl›rken harcad›¤›m›z enerji ile demiryolunda ve denizyolunda çok daha fazla yüktafl›mak mümkündür. T›pk› yolcu tafl›mada oldu¤u gibi yük tafl›ma sektöründekienerji yo¤unlu¤unun düflürülmesi için de demiryolu ve denizyolu ulafl›m›n›n yay-g›nlaflt›r›lmas› gerekmektedir.

Karayolunda kamyon ile yük tafl›mac›l›¤›nda 1 kilometrede ton bafl›na harcanan enerji-yi, demiryolu ve denizyolu ile yük tafl›mac›l›¤›nda ayn› ölçekte harcanan enerjiyle karfl›-laflt›r›n›z.

AB ülkeleriyle karfl›laflt›r›ld›¤›nda da, ülkemizdeki karayolu tafl›mac›l›¤›n›n yol-cu ve yük tafl›mac›l›¤›ndaki pay›n›n son derece yüksek oldu¤u ortaya görülmekte-dir. Karayoluyla ulafl›m›n demiryolu ve denizyolu ulafl›m›na göre çok daha pahal›olmas›n›n yan› s›ra karayolu ulafl›m›n›n alt yap›s›n› yapmak da di¤erlerine göre da-ha pahal›d›r. Örne¤in saatte tek yönde 60.000 yolcu tafl›mak için gereken 12 flerit-li otoyolun 1 kilometresinin maliyeti 24 milyon $ (dolar) iken ayn› say›da yolcuyutafl›mak için çift hatl› demiryolunun kilometre maliyeti 4 milyon $ d›r. Yani kara-yolunun altyap› maliyeti, eflde¤er demiryolu maliyetinin alt› (6) kat›d›r. Görüldü¤ügibi karayolu hem iflletme ve hem de alt yap› yat›r›m› olarak ulafl›m›n pahal› olma-s›na yol açmaktad›r. Bir de enerjide d›fla ba¤›ml› oldu¤umuz gerçe¤ini göz önüneal›rsak karayolu ulafl›m›n›n ülkemiz aç›s›ndan do¤ru tercih olmad›¤› ortaya ç›kar.Ayr›ca araç park›m›zdaki yafll› araçlar›n yak›t tüketimini art›rd›klar› ve sera gazlar›emisyonunu olumsuz yönde etkiledikleri de bir gerçektir.

ÜLKEM‹ZDEK‹ KARAYOLU TAfiITLARIÜlkemizdeki karayolu tafl›t araçlar›n›n say›s› h›zla artmaktad›r. Türkiye ‹statistikKurumu (TÜ‹K), taraf›ndan aç›klanan 2011 Mart ay›na iliflkin motorlu kara tafl›tlar›istatistiklerine göre, araç say›s› 11 y›lda 7 milyondan fazla art›fl göstermifltir. Yaln›z-ca 2011 Mart ay›nda 99 bin 932 adet tafl›t trafi¤e kaydolmufltur. Bu yeni tafl›tlar›niçinde otomobilin pay› yüzde 51,5 olup say›s› 51 bin 502 dir. Esasen genel olaraktoplam motorlu kara tafl›tlar› içinde otomobilin pay› % 50’nin biraz üzerinde sey-retmektedir. 2011 Mart ay›nda, 2010 Mart ay›na göre trafi¤e kayd› yap›lan tafl›t sa-y›s› yüzde 77,2 artm›flt›r.

2011 Ocak-Mart döneminde 324 bin 760 adet tafl›t›n trafi¤e kayd› yap›ld› ve 37bin 455 adet tafl›t›n ise trafikten kayd› silindi. Böylece trafikteki toplam araç say›s›2011’in ilk üç ay›nda 287 bin 305 adet artm›fl oldu.

2011 Mart ay› sonu itibariyle trafi¤e kay›tl› toplam 15 milyon 382 bin 908 adettafl›t›n yüzde 50,2’sini otomobil, yüzde 16,1’ini kamyonet, yüzde 15,6’s›n› motosik-let, yüzde 9,2’sini traktör, yüzde 4,8’ini kamyon, yüzde 2,5’ini minibüs, yüzde1,4’ünü otobüs, yüzde 0,2’sini ise özel amaçl› tafl›tlar oluflturdu.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Çizelge 7.3’te 2011 y›l›n›n ilk 3 ay› itibariyle ülkemizdeki motorlu kara yolu ta-fl›tlar›n›n da¤›l›m› görülmektedir. Bu çizelgeden görülece¤i gibi tüm motorlu karayolu tafl›tlar›n›n yaklafl›k yar›s›n› otomobiller oluflturmaktad›r.

Son on bir y›lda ülkemizdeki toplam motorlu kara yolu tafl›tlar›n›n ve otomo-billerin say›s›n›n nas›l de¤iflim gösterdi¤i Çizelge 7.4’te verilmifltir. Bu çizelgedengörülece¤i gibi motorlu kara yolu tafl›tlar›n›n say›s› h›zla artmakta ve toplam say›-n›n yar›s› otomobillerden oluflmaktad›r. 2000 y›l›nda ülkemizde her 1.000 kifliyedüflen otomobil say›s› (67) iken günümüzde (115) civar›ndad›r. Bu rakam Fran-sa’da (500), ‹talya’da ise (600) civar›ndad›r.

Y›l Toplam Tafl›t Otomobil

2000 8.320.449 4.422.180

2001 8.521.956 4.534.803

2002 8.655.170 4.600.140

2003 8.903.843 4.700.343

2004 10.236.357 5.400.440

2005 11.145.826 5.772.745

2006 12.227.393 6.140.992

2007 13.022.945 6.472.156

2008 13.765.395 6.796.629

2009 14.316.700 7.093.964

2010 15.095.603 7.544.871

2011 (ilk 3 ay) 15.382.908 7.722.219

Y›l Adet

Otomobil 7.716.369

Minibüs 389.003

Otobüs 212.549

Kamyonet 2.473.784

Kamyon 728.104

Motosiklet 2.406.232

Özel Amaçl› Tafl›tlar 35.428

Traktör 1.419.265

Toplam 15.382.908


Çizelge 7.32011 Y›l›n›n ‹lk ÜçAy› ‹tibariyle MotorluKara Tafl›t› Say›lar›(TÜ‹K Verileri)

Çizelge 7.4Son On Bir Y›ldaÜlkemizdekiOtomobil Ve ToplamTafl›t Say›lar›

OTOMOB‹LLERDE YAKIT EKONOM‹S‹Günümüzde otomotiv sektörü tafl›tlar›n performans›n› ve konforunu ve sürüfl ko-layl›¤›n› art›rmaya çal›fl›rken bir yandan da yak›t ekonomisini sa¤lamaya çal›flmak-tad›r. Otomobillerde yak›t ekonomisini etkileyen birçok faktör vard›r. Bunlar;

• Tafl›t›n tasar›m› ve teknik özellikleri,• Yol ve iklim koflullar›,• Sürücü deneyimi,• Ulafl›m organizasyonu

olarak s›ralanabilir.Tafl›t›n Tasar›m› ve Teknik Özellikleri: Motor hacmi 2000 cc’nin alt›ndaki 3

ve 4 silindirli araçlar genellikle ekonomik araçlard›r. 4’ten fazla silindirli ve 2000cc’nin üzerindeki araçlar performans için üretilirler. Performans yükseldikçe yak›tekonomisi azal›r. Yani bu iki özellik birbiriyle ters orant›l›d›r. Yüksek h›zlarda sey-retmek ve araç a¤›rl›¤› yak›t ekonomisini olumsuz yönde etkileyen faktörlerdir.Buna karfl›l›k arac›n teknik bak›m›n›n düzenli olarak yap›lmas› ve lastik havalar›-n›n tavsiye edilen de¤erlerde olmas› yak›t sarfiyat›n› azaltacakt›r.

Yak›t ekonomisi için tafl›t araçlar›nda aranan özellikler nelerdir?

Yol ve ‹klim Koflullar›: Arac›n üzerinde seyretti¤i yolun toprak yol, stablizeveya asfalt olmas› harcanan yak›t› önemli ölçüde etkiler. Yak›t ekonomisi için enuygun yollar asfalt yollard›r. Ya¤›fll› havalarda yol kaygan olur. Bu yüzden dikkat-li ve yavafl gitmek gerekir. Düflük viteste yavafl gitmek ise yak›t sarfiyat›n› art›r›r.

Sürücü Deneyimi: Yoldaki h›z s›n›rlamalar›na ba¤l› olarak uygun vites ve h›zseçimi, ani fren yapmaktan kaç›nmak yak›t sarfiyat›n› önemli derecede etkileyenfaktörlerdir. Ayn› güzergahta ayn› araçla sürüfl yapan sürücüler aras›nda sürüfl be-cerisinden kaynaklanan % 5-15 aras›nda de¤iflebilen yak›t tüketme farkl›l›klar› gö-rülebilir. fiehirleraras› yollarda saatte 90-100 kilometrelik h›zlarla ve h›z de¤ifltirme-den sürmek yak›t ekonomisi sa¤lar.

Ulafl›m Organizasyonu: fiehir merkezlerine girmek yerine yap›lacak yönlendir-meler ile alternatif yollar› kullanarak ulafl›m› sa¤lamak ve flehir merkezlerinde araçkullan›m›n› azalt›c› önlemler almak yak›t tüketimine olumlu yönde katk› yapacakt›r.

Tafl›t araçlar›nda yak›t ekonomisi ile ilgili genel özellikler nelerdir?

OTOMOB‹LLERDE YAKIT EKONOM‹S‹ ‹Ç‹N NEYAPILMALIYak›t ekonomisi denildi¤inde;

• Arac›n 100 km yol gitmek için harcad›¤› yak›t miktar› (Yak›t tüketimi),• Bir kilometre yol al›ncaya kadar egzozdan kaç gram karbondioksit at›ld›¤›

(Karbondioksit emisyon de¤eri)anlafl›l›r. Yeni tüketici kanununa göre tafl›tlar da beyaz eflyalar gibi verimlilik eti-keti tafl›mak zorundad›r. Yeni araç sat›n al›rken araçlar›n yak›t tüketimi ve karbon-dioksit emisyon de¤eri incelenmeli ve alternatif modellerle karfl›laflt›rma yap›larakkarar verilmelidir.

Araç Fenni Muayenesi: Özel otomobiller (binek otomobilleri) ile bunlar›n hertürlü römorklar›n›n ilk üç yafl sonunda muayene edilmesi ve devam›nda da her ikiy›lda bir muayenenin tekrarlanmas› yasal zorunluluktur. Araç fenni muayeneleri araçmuayene istasyonlar›nda yap›l›r. Süresi içerisinde arac›n›n muayenesini yapt›rmad›-¤› tespit edilen sürücülere para cezas› uygulan›r ve trafikten men edilerek tescil bel-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

Araç Fenni Muayenesi:Trafi¤e ç›kan motorlu vemotorsuz araçlar›n teknikyeterliliklerinin tespitedilmesidir.

gesi al›konululup en yak›n muayene istasyonuna sevk edilir. Araçlar›n fenni muaye-neleri sayesinde varsa kusurlar› tesbit edilip giderilerek yak›t tasarrufu ve çevre de-¤erleri aç›s›ndan bir çok yarar elde edilir. Bunlar› flöyle s›ralamak mümkündür:

• Araç kusurlar›ndan kaynaklanan trafik kazalar› azal›r, trafik güvenli¤i artar.• Arac›n performans› artar.• Yak›t tasarrufu da artar.• Egzoz gazlar›n›n neden oldu¤u hava kirlili¤i azal›r. • Egzoz emisyonunun denetlenmesiyle gürültü kirlili¤i azal›r. • Araç ömrü uzar ve ikinci el de¤eri artar.Araç Sürme Al›flkanl›¤›: Bir tak›m sürüfl kurallar›n›n uygulanmas›yla otomo-

bilin yak›t tüketimi ve karbondioksit sal›n›m› azalt›labilir. Bu sayede hem kendi ke-semize hem de ülke ekonomisine katk› sa¤laman›n yan› s›ra çevrenin daha az kir-lenmesine katk› sa¤lamak mümkündür. Bu konuda afla¤›daki maddeler önerilir.

• Arac›n bak›m ve kontrolleri yetkili servislere düzenli olarak yapt›r›lmal›d›r.• Araban›n ya¤› ve hava filtresi zaman›nda de¤ifltirilmelidir.• Orijinal buji kullan›lmal›, her servis zaman›nda bujiler de¤ifltirilmelidir (ben-

zinli araçlarda).• Do¤ru ve kaliteli yak›t al›nmal›d›r.• Yak›t sabah erken saatlerde veya gece al›nmal›d›r.• Depoda az benzin olmas› durumunda buharlaflma daha fazla olur. Bu yüz-

den yak›t deposu daima dolu bulundurulmal›d›r.• Lastiklerin hava bas›nc› düzenli olarak kontrol edilmeli ve kullan›m k›lavu-

zunda önerilen ayarda olmas›na sa¤lanmal›d›r. Yeterince fliflmemifl lastikleryak›t sarfiyat›n›z› % 5-10 aras›nda art›racakt›r.

• Radyal lastik kullanmak flehir içinde ve özellikle otoyolda yak›t tasarrufusa¤lar.

• Araç ilk defa çal›flt›r›ld›¤›nda motoru ›s›tmak için rölantide (boflta) uzun sü-re bekletmek yak›t sarfiyat›n› artt›r›r. ‹lk hareketten önce motorun ›s›nmas›için en fazla 30 saniye beklenmesi yeterlidir.

• Araç, daima h›z›yla uygun viteste kullan›lmal›d›r. Vitesleri zaman›nda de¤ifl-tirmek yak›t tüketimini azalt›r. Kalk›fllarda, sürüfl s›ras›nda ve vites de¤ifltirir-ken ani gaz verilmemelidir.

• Yüksek h›zdan kaç›n›lmal›d›r.• Yol boflken mümkün olan en yüksek viteste ve mümkün oldu¤unca düflük

bir devirde gidilmelidir.• fiehirleraras› yollarda yol bofl oldu¤unda dahi sabit h›zda gidilmelidir.• Gerekmedikçe klimalar kullan›lmamal›d›r. Güneflte kalm›fl bir arac› so¤ut-

mak için önce camlar aç›lmal›, klima bir süre sonra çal›flt›r›lmal›d›r.• H›zl› arac›n camlar› kapat›lmal›d›r. (Özellikle saatte 80 kilometre ve daha

yüksek h›zlarda giderken aç›k pencereler yak›t sarfiyat›n› art›r›r.)• Yolculuk esnas›nda araç afl›r› yüklenmemelidir. Afl›r› yük yak›t tüketimini art›r›r.• Gereksiz yere ani frene veya gaza bas›lmamal›d›r. Sürücü öndeki araçla ara-

s›nda belli bir mesafe b›rakmal›d›r. Bu, hem kazalardan korur hem de yak›ttasarrufu sa¤lar. Frene her bas›ld›¤›nda hemen öncesinde verilmifl gaz›n bo-fla gitti¤i unutulmamal›d›r.

• Araç mümkün oldu¤unca gölgelik bir yere park edilmelidir.• Araç, ç›karken zor manevra yapmaya gerek kalmayacak flekilde park edil-

melidir. So¤uk bir motorla yap›lan manevralar daha fazla yak›t tüketiminesebep olur.


S›cak havada yak›tgenleflece¤i için ayn›parayla daha az yak›t al›n›r.Ayn› zamanda doldurmaifllemi s›ras›ndabuharlaflmayla yak›t kayb›olur.

H›z artt›kça yak›t tüketimi deartar.

En verimli h›z 80-90 kmaras›ndad›r. Sürekli olarakh›zlan›p yavafllamak veyüksek h›zlarda gitmek yak›ttüketimini artt›r›r. Örne¤inaraç 95 km/saat yerine 115km/saat h›zda sürüldü¤ündeise % 15 daha fazla yak›ttüketilir.

• Mümkün oldu¤unca trafi¤in s›k›fl›k oldu¤u saatlerde yola ç›kmaktan kaç›n›l-mal›d›r.

• 30 saniyeyi geçen beklemelerde araç motoru durdurulmal›d›r.

ULAfiIMDA ENERJ‹ VER‹ML‹L‹⁄‹Enerji Verimlili¤i Kanunu (5627) 02.05.2007: Madde 7. Ulafl›mda enerji verimlili¤iile ilgili olarak yurt içinde üretilen araçlar›n yak›t tüketimlerinin düflürülmesine,araçlarda verimlilik standartlar›n›n yükseltilmesine, toplu tafl›macul›¤›n yayg›nlaflt›-r›lmas›na, geliflmifl sinyalizasyon sistemlerinin kurulmas›na iliflkin usul ve esaslarSanayi ve Ticaret bakanl›¤› ile müfltereken haz›rlanarak Ulaflt›rma Bakanl›¤› tara-f›ndan yürürlü¤e konulacak yönetmelikle uygulan›r. (Ulafl›mda Enerji Verimlili¤i-nin Art›r›lmas›na ‹liflkin Usül Ve Esaslar Yönetmeli¤i (26901) 09.06.2008 tarihindeResmi Gazete’de yay›nlanarak yürürlü¤e girmifltir.) Bu yönetmelik, ulafl›mda ener-ji verimlili¤inin art›r›lmas› amac›yla; motorlu araçlar›n birim yak›t tüketimlerinindüflürülmesine, araçlarda verimlilik standartlar›n›n yükseltilmesine, toplu tafl›mac›-l›¤›n yayg›nlaflt›r›lmas›na, trafik ak›m›n›n artt›r›lmas›na yönelik sistemlerin kurul-mas›na iliflkin usul ve esaslar› kapsar. Bunun için yap›lacaklar ve kurulacak sistem-ler afla¤›daki bafll›klar alt›nda toplanm›flt›r.

Blok Tren Uygulamas›Yük tafl›mac›l›¤›nda yük trenlerinin blok tren fleklinde çal›flt›r›lmas›na öncelik ve-rilecek.

Elektrikli ‹flletmecilik Uygulamas›Rayl› ulafl›mda enerji tüketimini asgari seviyeye düflürmek için elektrikli iflletmeci-li¤e öncelik verilecek.

Yön Levhalar›, Elektronik Yol Yönlendirme Sistemi,Seyahat Talep Yönetimi, Trafik Yönetimi, Modlararas›Tafl›mac›l›kUlafl›mda etkinlik, verimlilik ve sürücülere kolayl›k sa¤lamak için; seyahat talepyönetimi, modlararas› tafl›mac›l›k sistemi, trafik yönetimi, yön levhalar› ve elektro-nik yol yönlendirme sistemleri ilgili kurum/kurulufllarca uygulanacak. Uygulama-larda var olan ulusal ve uluslararas› standartlara uygunluk aranacak.

Kent merkezi girifllerine yap›lacak yönlendirme sistemleri ile yo¤un trafik alan-lar›na girmek yerine araçlar›n alternatif yollardan ulafl›m› sa¤lanacak

Nüfusu iki yüz elli bin ve üzerinde olan kentlerde belediyelerce; karayollar›n-da günün koflullar›na uygun merkezi bilgisayar sisteminin kurulmas› için çal›flma-lar yap›lacak ve bu bilgisayar sistemi ile kavflaklar›n merkezden kumanda edilme-si sa¤lanacak. Kurulacak olan kamera sistemleri ile yol yo¤unlu¤u izlenecek, elek-tronik yol yönlendirme sistemleri ve trafik radyosu yoluyla sürücülerin yolun du-rumuna göre alternatif güzergahlara yönlendirilmesi sa¤lanacak

Elektronik hava tahminleri; yol güzergâhlar›na kurulacak cihazlarla sürücülerinönceden uyar›lmas› ve de¤iflken mesaj sistemi uygulanarak sürücülerin yol trafikdurumuna göre yönlendirilmesi sa¤lanacak.

Kent Merkezlerinde Araç Kullan›m›n› Azalt›c› UygulamalarBelediyeler yerleflim planlamas›nda ve kentsel dönüflüm projelerinde motorlu ta-fl›tlar›n flehir giriflinde park edilebilmesi için otopark kurulmas›n› sa¤layacak ve Buotoparklara park eden sürücülerin otoparktan flehir merkezine gidifl ve dönüfl gü-


Düflük viteste sürüfl ve durkalklar yak›t tüketiminiart›r›r.

zergâhlar›nda hizmet verecek toplu tafl›m araçlar›ndan yararlanmas› için yöntemgelifltirerek kent merkezlerinde araç kullan›m›n› azalt›c› uygulamalar yapacak.

Belediyeler taraf›ndan toplu tafl›m araç duraklar›nda modlararas› tafl›mac›l›k sis-teminin oluflturulmas›na ve do¤algaz da¤›t›m flebekesi bulunan flehirlerde toplu ta-fl›ma arac› olarak do¤algazl› araçlara öncelik verilecek.

Taksi Uygulamalar›Belediyeler; taksilerin trafikte bofl dolaflmalar›n›, durak d›fl›nda beklemelerini en-gelleyecek telefonlu, telsizli durak ve merkezi alanlarda taksi cepleri gibi uygula-malar› yayg›nlaflt›racak. Bunun için flehir trafi¤ine uygun bir flekilde, taksilerin bek-letilece¤i alanlar› tespit edecek.

Kentsel Ulafl›m Planlar›Büyükflehir belediyeleri ve büyükflehir belediyesi s›n›rlar› d›fl›ndaki belediyelerdennüfusu yüz binin üzerinde olanlar on befl y›ll›k süreler için ulafl›m ana plan› haz›r-layacak ve bu planlar› her befl y›lda bir yenileyecek. fiehir planlar› ile sürdürülebi-lir kentsel ulafl›m planlar› birlikte ele al›nacak.

Kentsel ulafl›m planlamas› s›ras›nda ilgili kurum/kurulufllar›n görüflleri al›na-rak, çevre otoyollar› ve rayl› sistem çal›flmalar›na öncelik veren, yerleflim alanlar›-n›n yer seçimi ve bu alanlar›n birbiri ile olan ulafl›mlar›n› sa¤layan üst ölçekliplanlar yap›lacak.

Kent içinde yetersiz kalan yollarda s›k›flan trafi¤i rahatlatmak üzere; yol genifl-letmesi, kavflak düzenlemesi ve otopark kurulmas› gibi önlemler al›nacak.

Yeni aç›lan yollar›n çevre otoyollar›na ba¤lant›s› KGM’nin uygun görüflü al›na-rak yap›lacak.

Kentsel ulafl›m planlar› yap›l›rken toplu tafl›may› teflvik etmek amac›yla rayl›sistem yat›r›m› art›r›lacak.

Kent ulafl›m›nda enerji verimlili¤inin art›r›lmas› ve yak›t tüketiminin düflürülme-si için trafi¤in güvenli ve ak›c› olmas› sa¤lanacak.

Belediyeler; kent içi ulafl›m güzergâhlar›n›n belirlenmesinde trafik ak›fl›ndakiyak›t sarfiyat›n› öncelikle göz önünde bulundurulacak. Topografik yap›s› uygungüzergahlara bisiklet yollar› ve bisiklet park alanlar› yap›lacak.

Trafik Sinyalizasyon Sistemlerifiehir içi ve flehirleraras› karayollar› üzerinde trafik ak›m›n› düzenlemek ve trafikgüvenli¤ini art›rmak, mevcut/planlanan karayolu ve karayolu elemanlar›n›n kapa-sitesini maksimum düzeylerde kullanabilmek için oluflturulacak sinyalizasyon sis-temleri KGM taraf›ndan belirlenmifl/belirlenecek kriter, usul ve teknik esaslara uy-gun olarak gerçeklefltirilir. Trafik sinyalizasyon sistemlerinde sistemlerinin gerekli-li¤i, faz hesaplamalar› ile di¤er teknik hususlar, kullan›lacak malzemeler TSE bel-gesini haiz ve Karayollar› Teknik fiartnamesinde belirlenmifl/belirlenecek flartlarauygun flekilde tesis edilecek.

Ulafl›mda trafik ak›fl›n› düzenlemek ve enerji tüketimini asgari seviyeye düflür-mek için kullan›lan sinyalizasyon sistemlerinde LED li sinyalizasyon sistemlerineöncelik verilecek.

Tüketicinin BilgilendirilmesiSanayi ve Ticaret Bakanl›¤›; tüketicilerin bilinçli seçim yapabilmesine imkan ver-mek için, piyasada sat›fla veya kiraya sunulan yeni binek otomobillerinin CO2emisyonu ve yak›t ekonomisi konusunda tüketicilerin bilgi edinmesini sa¤layacak.


KGM: Karayollar› GenelMüdürlü¤ü.

Ml s›n›f› yeni binek otomobillerin yak›t ekonomisi ve CO2 emisyon de¤erle-rini gösteren etiket, k›lavuz, poster/gösterim, promosyon literatürü ve materyallerindüzenlenmesinde 28/12/2005 tarihli ve 25330 say›l› Resmî Gazete’de yay›mlananYeni Binek Otomobillerin Yak›t Ekonomisi ve CO2 Emisyonu Konusunda Tüketici-lerin Bilgilendirilmesine ‹liflkin Yönetmelikte belirtilen hususlar esas al›nacak.

Otoparklar›n Oluflturulmas› ‹l ve ‹lçe Trafik Komisyonunca kent trafi¤ine uygun bir flekilde, otopark olabile-cek alanlar tespit edilecek, bu alanlar›n verimlilik ilkesi çerçevesinde otopark ola-rak iflletilmesi sa¤lanacak.

Sürücülerin BilgilendirilmesiSürücü belgesi verilmesi ile ilgili kurslarda ekonomik sürüfl tekni¤i ve çevre konu-lar›na yer verilir.

Tüzel Kiflilerce Verilecek Ekonomik Sürüfl Teknikleri ‹le‹lgili E¤itimTafl›mac›l›k faaliyetlerinde bulunan tüzel kifliler, sürücülerine ifle al›nd›klar›nda veher befl y›lda bir defa olmak üzere ekonomik sürüfl teknikleri ile ilgili e¤itim veril-mesini sa¤layacak.

Toplu Tafl›maBelediyelerce toplu tafl›ma araçlar›n›n talep edilebilirli¤i ve yolcu kapasitesini art›-r›c› gerekli tedbirler al›nacak. Nüfusu iki yüz elli bin’in üzerindeki belediyelercekent içi toplu tafl›maya yönelik afla¤›daki uygulamalar yap›lacak.

Rayl› sistemler azami dolulu¤u sa¤lanacak flekilde iflletilecek. Bu kapsamda;sefer s›kl›¤› yolcu talebi dikkate al›narak yap›lacak ve tek bilet sistemi yayg›nlafl-t›r›lacak.

Toplu tafl›ma araçlar› için ayr›lm›fl flerit ve yol uygulamalar› yayg›nlaflt›r›lacak.Hizmet kalitesi yüksek ve çevre dostu toplu tafl›ma araçlar›n›n kullan›m›na ön-

celik verilecek.Toplu tafl›ma araçlar›nda ve duraklarda; hareket saatleri, güzergâhlar ve benze-

ri bilgilendirme panolar› bulundurulacak.

Akaryak›t Tüketiminin ‹zlenmesiKarayolu ulafl›m› için Emniyet Genel Müdürlü¤ü araç tescil belgesi bilgilerindenmotor gücü, yak›t tipi, araç kategorisi ve model y›l› verilerini, TCDD araç-km, yol-cu-km ve ton-km bilgilerini, Petrol ‹flleri Genel Müdürlü¤ü ise yak›t tiplerine göreayl›k bazda y›ll›k toplam yak›t sat›fl bilgilerini her y›l›n Mart ay›nda Enerji ve TabiiKaynaklar Bakanl›¤›na bildirilecek.

Belediyeler; taksi, özel halk otobüsü, belediye otobüsü, dolmufl, metro, hafifrayl› sistem, tramvay ve deniz yolu araç say›lar›n›, tafl›nan y›ll›k yolcu say›s›n›, yol-cu-km, araç-km verilerini, rayl› sistemlerin ve karayollar› sinyalizasyon sistemleri-nin iflletilmesi için kullan›lan y›ll›k elektrik miktar›n› her y›l›n Mart ay›nda Enerji veTabii Kaynaklar Bakanl›¤›na bildirilecek.

fiehirleraras›nda çal›flan otobüs flirketleri; otobüs say›s›n›, y›ll›k yak›t tüketimibilgilerini, y›lda tafl›nan yolcu say›s›n›, yolcu-km bilgilerini, nakliye flirketleri; araçsay›s›n›, y›ll›k yak›t tüketimi bilgilerini, y›lda tafl›nan yükü, ton-km bilgilerini top-layacak ve her y›l Mart ay›nda Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl›¤›na bildirecek.


M1 s›n›f› binek otomobiller:Sürücü d›fl›nda en fazla 8oturma yeri olan araçlar.


Ulafl›m ve ulafl›m (tafl›t) araçlar›n› tan›mak.

Ulafl›m; insanlar›n, hayvanlar›n, g›da maddeleri-nin ve eflyalar›n yerlerini h›zl›, ekonomik ve gü-venli olarak de¤ifltirmek demektir.Yolcu ve yük tafl›maya yarayan araçlara tafl›t araç-lar› ad› verilir. Tafl›t araçlar›n› genel olarak;

• Karayolu tafl›tlar›a) Motorsuz (kar kaya¤›, su kaya¤› çekçek, el ara-

bas›, taht›revan, valiz tafl›ma arabas›, tekerleklisandalye, kaykay treyler vb.)

b) Motorlu (Motosiklet, otomobil, otobüs, kamyonvb.)

• Rayl› tafl›tlar (trenler, tramvaylar, monoraylar vefüniküler)

• Su tafl›tlar› (Gondol, hoverkraft, gemi, denizalt›vb.)

• Hava tafl›tlar› (Uçak, helikopter, balon, paraflütvb.)fleklinde dört s›n›f alt›nda ele al›n›r.

Ulafl›m çeflitlerini tan›mlamak.

Farkl› yöntem ve tafl›tlarla gerçeklefltirilen bafll›-ca alt› (6) ulafl›m türü vard›r. Bunlar;

• Karayolu ulafl›m›,• Demiryolu ulafl›m›,• Havayolu ulafl›m›,• Denizyolu ulafl›m›,• Boru hatt› ulafl›m›,• ‹çsu ulafl›m›

d›r.

Ulafl›mda enerji tüketiminin da¤›l›m›n› aç›klamak.

Halk›n refah seviyesinin artmas›yla birlikte artanyaflam kalitesi ve buna ba¤l› olarak geliflen ulafl›mtalebindeki art›fl yüzünden ulafl›m sektöründeenerji tüketimi de sürekli art›fl göstermektedir.Son 30 y›lda ulafl›m sektörü tüm dünyada ve Tür-kiye’de büyük bir geliflme göstermifltir. Halk›nrefah seviyesinin artmas›yla birlikte artan yaflamkalitesi ve buna ba¤l› olarak geliflen ulafl›m tale-bindeki art›fl bu geliflmenin temel sebebidir. Buyüzden ulafl›m sektöründe enerji tüketimi sürek-li art›fl göstermektedir. Güvenli, etkin ve verimliulafl›m için enerjinin temini, maliyetlerinin düflü-rülmesi için verimlili¤in art›r›lmas› ve güvenli¤i-nin sa¤lanmas› büyük önem tafl›maktad›r. Bun-

lar› sa¤larken yak›tlardan kaynaklanan kirleticiemisyonlar›n (CO, NOx, hidrokarbonlar, parti-kül madde) yan› s›ra, küresel ›s›nmaya nedenolan CO2 emisyonlar›n›n çevresel etkileri konu-sunda önlem almak giderek daha önemli halegelmektedir.

Ulafl›mda enerji maliyetini tan›mlamak.

Ulafl›mda enerji maliyeti ulafl›m›n cinsine görefarkl›l›k göstermektedir.

• Karayolunda otomobil ile yolcu tafl›mac›l›¤›nda 1kilometrede ton bafl›na harcanan enerji 567 kilo-kalori (kcal), demiryolunda 48 kilokalori ve de-nizyolunda 20 kilokalori (kcal)dir.Buna göre ka-rayolunda otomobil ile yolcu tafl›mac›l›¤›nda har-canan enerji, demiryoluna göre yaklafl›k 12 katfazla, denizyoluna göre ise yaklafl›k 28 kat fazla-d›r. Baflka bir deyiflle karayolunda otomobil ilebir kifliyi tafl›rken harcad›¤›m›z enerji ile demir-yolunda 12 kifliyi, denizyolunda ise 28 kifliyi ta-fl›mak mümkündür.

• Karayolunda kamyon ile yük tafl›mac›l›¤›nda 1kilometrede ton bafl›na harcanan enerji 921 kilo-kalori (kcal), demiryolunda 61 kilokalori ve de-nizyolunda 25 kilokalori (kcal)dir.Buna göre ka-rayolunda kamyon ile yük tafl›mac›l›¤›nda harca-nan enerji, demiryoluna göre yaklafl›k 15 kat faz-la, denizyoluna göre ise yaklafl›k 37 kat fazlad›r.Baflka bir deyiflle karayolunda kamyon ile 1 tonyükü tafl›rken harcad›¤›m›z enerji ile demiryo-lunda 15 ton, denizyolunda ise 37 ton yük tafl›-mak mümkündür.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç


Otomobillerde yak›t ekonomisini aç›klamak.

Yak›t ekonomisi denildi¤inde;• Arac›n 100 km yol gitmek için harcad›¤› yak›t

miktar› (Yak›t tüketimi),• Bir kilometre yol al›ncaya kadar egzozdan kaç

gram karbondioksit at›ld›¤› (Karbondioksit emis-yon de¤eri)anlafl›l›r. Günümüzde otomotiv sektörü tafl›tlar›nperformans›n› ve konforunu ve sürüfl kolayl›¤›n›art›rmaya çal›fl›rken bir yandan da yak›t ekono-misini sa¤lamaya çal›flmaktad›r. Otomobillerdeyak›t ekonomisini etkileyen birçok faktör vard›r.Bunlar;

• Tafl›t›n tasar›m› ve teknik özellikleri,• Yol ve iklim koflullar›,• Sürücü deneyimi,• Ulafl›m organizasyonu

olarak s›ralanabilir.

Ulafl›mda enerji verimlili¤ini tan›mlamak.

5627 say›l› Resmi Gazete’de 02.05.2007 tarihindeyay›nlanarak yürürlü¤e giren “Enerji Verimlili¤iKanunu”nun 7. Maddesi; “Ulafl›mda enerji verim-lili¤i ile ilgili olarak yurt içinde üretilen araçlar›nyak›t tüketimlerinin düflürülmesine, araçlarda ve-rimlilik standartlar›n›n yükseltilmesine, toplu ta-fl›mac›l›¤›n yayg›nlaflt›r›lmas›na, geliflmifl sinyali-zasyon sistemlerinin kurulmas›na iliflkin usul veesaslar Sanayi ve Ticaret bakanl›¤› ile müfltere-ken haz›rlanarak Ulaflt›rma Bakanl›¤› taraf›ndanyürürlü¤e konulacak yönetmelikle uygulan›r.”demektedir.Bu kanuna uygun olarak haz›rlanan “Ulafl›mdaEnerji Verimlili¤inin Art›r›lmas›na ‹liflkin Usül VeEsaslar Yönetmeli¤i” 26901 say›l› Resmi Gaze-te’de 09.06.2008 tarihinde yay›nlanarak yürürlü-¤e girmifltir. Bu yönetmelik, ulafl›mda enerji ve-rimlili¤inin art›r›lmas› amac›yla; motorlu araçla-r›n birim yak›t tüketimlerinin düflürülmesine,araçlarda verimlilik standartlar›n›n yükseltilmesi-ne, toplu tafl›mac›l›¤›n yayg›nlaflt›r›lmas›na, trafikak›m›n›n artt›r›lmas›na yönelik sistemlerin kurul-mas›na iliflkin usul ve esaslar› kapsamaktad›r.

5NA M A Ç

6NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi motorlu tafl›t araçlar›ndanbiri de¤ildir?

a. Treyler b. Otobüsc. Hoverktaftd. Otomobile. Fünikü

2. Konteynerin kullan›m›yla geliflerek kap›dan kap›yave fabrikadan ma¤azaya flekline dönüflen tafl›ma flekli-ne ne ad verilir?

a. Posta ile tafl›mab. Karakolu tafl›mac›l›¤›c. Demiryolu tafl›mac›l›¤›d. Kurye ile tafl›mae. Çoklu tafl›ma

3. Enerji tüketimi aç›s›ndan maliyeti en yüksek olanulafl›m çeflidi afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Demiryolu ulafl›m›b. Karayolu ulafl›m›c. Havayolu ulafl›m›d. Denizyolu ulafl›m›e. ‹çsu ulafl›m›

4. En ucuz ulafl›m türü afla¤›dakilerden hangisidir?a. Karayolu ulafl›m›b. Demiryolu ulafl›m›c. Denizyolu ulafl›m›d. Havayolu ulafl›m›e. ‹çsu ulafl›m›

5. I. DemiryoluII. KarayoluIII. HavayoluIV. Denizyolu

De¤iflik sektörlerdeki yolcu tafl›mac›l›¤›nda 1 kilometre-de ton bafl›na harcanan enerjinin en büyü¤ünden en

küçü¤üne do¤ru s›ralan›fl› afla¤›dakilerden hangisidir?a. III-II-I-IVb. II-III-IV-Ic. II-IV-I-IIId. II-III-I-IVe. III-I-II-IV

6. Ülkemizde yük tafl›mac›l›¤›n yüzde kaç› karayolu ileyap›lmaktad›r?

a. 80’ib. 95’ic. 91’id. 75’ie. 60’›

7. Ülkemizde havayoluyla yolcu tafl›mac›l›¤›nda 1 kilo-metrede kifli bafl›na harcanan enerji afla¤›dakilerdenhangisine daha yak›nd›r?

a. 700 kilokalorib. 500 kilokaloric. 600 kilokalorid. 100 kilokalorie. 50 kilokalori

8. I. Tafl›t›n tasar›m› ve teknik özellikleriII. Yol ve iklim koflullar›III. Sürücü deneyimiIV. Ulafl›m organizasyonu

Yukar›dakilerden hangileri otomobillerde yak›t ekono-misini etkileyen faktörlerdendir?

a. I-II ve IIIb. I ve IIIc. I-II ve IVd. II-III ve IVe. I-II-III ve IV

9. 2011 y›l›n›n ilk üç ay› itibariyle ülkemizdeki toplammotorlu tafl›t say›s› ile ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisido¤rudur?

a. 15.000.000 ile 15.500.000 aras›ndad›r.b. 15.500.000 ile 16.000.000 aras›ndad›r.c. 14.500.000 ile 15.000.000 aras›ndad›r.d. 14.000.000 ile 14.500.000 aras›ndad›r.e. 13.500.000 ile 14.000.000 aras›ndad›r.

10. Hizmet kalitesi yüksek ve çevre dostu toplu tafl›maaraçlar›n›n kullan›m›na öncelik verilmesi; “Ulafl›mdaEnerji Verimlili¤inin Art›r›lmas›na ‹liflkin Usül Ve Esas-lar Yönetmeli¤i”nin hangi bafll›¤› alt›na girer?

a. Toplu tafl›mab. Elektrikli iflletmecilik uygulamas›c. Tüketicinin bigilendirilmesid. Akaryak›t tüketiminin izlenmesie. Blok tren uygulamas›



Çin, Dünya’n›n En Geliflmifl Yüksek H›zl› Demir-

yolu A¤›n› Kurdu

(http://turkish.cri.cn/781/2011/03/17/1s131947.htm)Modern toplumda yeni bir ulafl›m tarz› olarak benimse-nen yüksek h›zl› trenler, güvenli, h›zl›, tasarruflu veçevre dostu özellikleriyle göz al›c› avantajlara sahip.Yüksek h›zl› tren sistemi, yeni yüzy›l›n bafl›ndan beriÇin ekonomisi ile h›zla bütünlefliyor. Çin Demiryollar›Bakanl›¤›, bu çerçevede yüksek h›zl› trenler için demir-yolu inflas›n› temel hedeflerinden biri olarak seçti. Budo¤rultuda, son 10 y›lda infla edilen demiryollar›, Çin’idünyan›n en uzun h›zl› tren a¤›na sahip ülkesi halinegetirdi. Üstelik, Çin, bu baflar›y› öz kaynaklar› ve yara-t›c› yenilik gücüyle gerçeklefltirdi.Dünyan›n en büyük altyap› projelerinden Beijing-Shanghai yüksek h›zl› treni baflta olmak üzere, 2011 y›-l›nda hizmete aç›lacak yeni hatlarla, Çin’in h›zl› tren a¤›uzunlu¤u 13 bin kilometreyi aflacak. Genifl yüzölçümüne ve kalabal›k nüfusa sahip Çin’de,ekonomik geliflme bölgesel dengesizlikler gösteriyor.Ülkenin temel ulafl›m altyap›lar›ndan demiryolu, büyükbask› alt›nda bulunuyor. Çin, yak›n tarihe kadar devam eden yaklafl›k 20 y›ll›kbir süreçte, h›zl› tren teknolojisi ve altyap›s› bak›m›n-dan birçok geliflmifl ülkenin gerisinde kald›. Çin DevletKonseyi taraf›ndan 2004 y›l› bafl›nda ortaya konulan‘Orta ve Uzun Vadeli Demiryolu A¤› Plan›’, ülke tarihi-nin ilk orta ve uzun vadeli geliflme program› olma özel-li¤i tafl›yor. Planda, ülkede hizmete giren demiryolu a¤›uzunlu¤unun 100 kilometreye ulaflt›r›lmas› öngörüldü. Çin Demiryolu Bakanl›¤›’ndan bafl mühendis He Hua-wu, bafll›ca flehirlerin yüksek h›zl› tren hatlar› ile enteg-rasyonunun, plan›n bafll›ca amaçlar›ndan biri olarak be-lirlendi¤ini, yaln›zca 4 y›l içinde bu hedefin gerçeklefl-tirildi¤ini vurgulad›. He flöyle konufltu: “Amaçlar›m›z do¤rultusunda büyük bir kararl›l›kla yo¤unçaba gösteriyoruz. 4 y›l gibi k›sa bir zaman dilimi içinde,yarat›c› yenilik gücümüzü de kullanarak dünyan›n en ge-liflmifl yüksek h›zl› tren yollar›ndan Beijing-Tianjin fiehir-leraras› H›zl› Tren hatt›n› infla ettik. Büyük bir baflar› ör-ne¤i olan Beijing-Tianjin hatt›, Çin’in ilk yüksek h›zl› tre-ni oldu. Uzunlu¤u 120 kilometre olan tren yolu, Çin’inbaflkenti Beijing’i do¤rudan Tianjin kentine ba¤lad›. ‹nfla-s› 4 Temmuz 2005’te bafllayan proje, ileri teknolojiye da-yal› tekniklerle yürütülerek 15 Aral›k 2007’de tamamlan-d›. Tren hatt›, 1 A¤ustos 2008’de hizmete aç›ld›.”

Çin’in kendi gücüne dayanarak tamamlad›¤› bu trenyolu, dünyada ilk kez 350 kilometre h›z yapabilen tren-lerin kullan›lmas›na olanak verdi. Bu, Çin’in demiryoluteknolojisinde ulaflt›¤› seviyenin bir göstergesi niteli¤ide tafl›yor. Proje, ülke tarihinde ayn› zamanda bir at›l›m anlam›nada geliyor. Çin Demiryollar› Bakanl›¤›’na ba¤l› Tafl›ma-c›l›k Dairesi Müdürü Zhang Shuguang, bakanl›¤›n uzunsüren kapsaml› tart›flmalar›n sonucunda projeyi uygula-maya geçirme karar› ald›¤›n› söyledi. Zhang sözlerini flöyle sürdürdü: “Bizim d›fl›m›zdaki bir ülkenin, Çin’de bu projeyi ger-çeklefltirmesi mümkün de¤il. Çünkü, Çin’in kendi flart-lar›na uygun bir yüksek h›zl› demiryolu, pek çok sektö-rün bir araya gelecek yarataca¤› itici güce dayanarak in-fla edilebilirdi. O nedenle, böylesine önemli bir projeyikendi ellerimizle yürüttük.”2010 y›l›nda, saatte 350 kilometre h›za olanak verenShanghai-Hangzhou yüksek h›z tren yolu ve saatte 250kilometre h›z sa¤layabilen Guangzhou-Zhuhai h›zl›tren yolu gibi demiryolu projeleri ard› ard›na tamamla-narak hizmete aç›ld›. Henüz hizmete sokulmayan Bei-jing-Shanghai yüksek h›zl› tren yolunda yap›lan test birsürüflünde, saatte 486.1 kilometre h›za ç›k›larak, bualanda yeni bir dünya rekoru k›r›ld›. Bu rekor, Çin’indemiryolu teknolojisi konusunda, dünyada öncü konu-ma yükselmesine katk› yapt›. Beijing’de 2010 y›l›n›n sonunda düzenlenen 7. Ulusla-raras› Yüksek H›zl› Tren Konferans›’nda, Uluslararas›Demiryolu Federasyonu Genel Sekreteri, Çin’in yüksekh›zl› demiryollar› alan›nda elde etti¤i baflar›lar› takdirlede¤erlendirerek, flunlar› flöyledi: ‘Çin, dünyadaki en uzun h›zl› tren flebekesine sahip. Buflebeke, önümüzdeki 10- 20 y›lda iki veya üç kat genifl-letilecek. Çin, yüksek h›zl› demiryollar› alan›nda dün-yada öncü konumda bulunuyor.’ Resmi tahminlere göre, Çin’in ifller durumdaki demir-yolu flebekesinin toplam uzunlu¤u 110 bin kilometreyiaflacak. Bohai Bölgesi, Yantze Nehri Deltas›, Zhu Jiang NehriDeltas› ve ülkenin kuzeydo¤u kesimi gibi ekonomikaç›dan geliflmifl, kalabal›k nüfusa sahip bölgelerde fle-hirleraras› tren yollar› pefl pefle hizmete sokulacak. Çin,bu ad›mlarla yüksek h›zl› tren sektörünün lokomotifigörevi görüyor.

Yaflam›n ‹çinden

“


Yüksek h›zl› demiryollar›, Çin’in ulaflt›rma haritas›n› dade¤ifltiriyor. Tafl›mac›l›kta kaynak tasarrufu sa¤lamas›-n›n ötesinde, yüksek h›zl› demiryolar› çevre dostu özel-li¤i ve pek çok sektörü canland›r›c› etkisi nedeniyleönemli avantajlar tafl›yor.Çin Baflbakan Yard›mc›s› Zhang Dejiang, bu konuda flubilgileri verdi:“Çin’in yüksek h›zl› tren teknolojisi alan›nda kaydetti¤iilerlemeler, ülkenin modernleflme seviyesini ve demir-yolu tafl›ma kapasitesini yükseltti. Tafl›ma kapasitesin-deki geniflleme, ekonomik ve toplumsal kalk›nman›nönündeki engelleri de azaltt›. Ayr›ca, makina ve dona-n›m imalat›, AR-GE çal›flmalar› ve çeflitli hizmet sektör-lerine ivme kazand›rd›. Ekonomik ve toplumsal verim-lili¤i art›ran yüksek h›zl› demiryolu sektörü, teknolojikyenili¤e, sektörel yeniden yap›lanmaya, topraklar›n ve-rimli kullan›lmas›na, enerji tasarrufuna ve çevreye za-rarl› maddelerin boflalt›m›n›n azalt›lmas›na da zeminhaz›rlad›.”Ekonomiyi canland›ran demiryolu projeleri, halk›n ya-flam›n› da kolaylaflt›rd›. Seyahat, aile ve arkadafl ziyare-ti, iflyeri ve okula gidifl-dönüfl gibi gündelik faaliyetler-de halk›n yaflam›na önemli katk›lar sa¤lad›. Araflt›rmalar, 2011 y›l›n›n Babar Bayram› tatilinde,Shanghai kenti çevresindeki Yantze Nehri Deltas› böl-gesine yap›lan gezilerde, yüksek h›zl› trenin tercih edil-di¤ini ortaya ç›kard›. Çin, yüksek h›zl› trenlerle, yeni bir ulafl›m arac›n›n öte-sinde, yeni bir yaflam tarz› yaratt›.

1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ulafl›m Araçlar›” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ulafl›m Çeflitleri” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ulafl›mda Enerji Maliyeti”konular›n› yeniden gözden geçiriniz.

4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ulafl›mda Enerji Maliyeti”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ulafl›mda Enerji Maliyeti”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ulafl›mda Enerji Tüketimi”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ulafl›mda Enerji Maliyeti”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Otomobillerde Yak›t Eko-nomisi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ülkemizdeki Karayolu Ta-fl›tlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ulafl›mda Enerji Verimlili¤i”konusunu yeniden gözden geçiriniz.


”


S›ra Sizde 1

Karayolunda otomobil ile yolcu tafl›mac›l›¤›nda 1 kilo-metrede ton bafl›na harcanan enerji 567 kilokalori (kcal),demiryolunda 48 kilokalori ve denizyolunda 20 kiloka-lori (kcal) oldu¤una göre karayolunda otomobil ile yol-cu tafl›mac›l›¤›nda harcanan enerji, demiryoluna göre567/48=11,81 (yaklafl›k 12) kat fazla, denizyoluna göre567/20=28,35 (yaklafl›k 28) kat fazlad›r. Baflka bir deyifl-le karayolunda otomobil ile bir kifliyi tafl›rken harcad›-¤›m›z enerji ile demiryolunda 12 kifliyi, denizyolundaise 28 kifliyi tafl›mak mümkündür.

S›ra Sizde 2

Karayolunda kamyon ile yük tafl›mac›l›¤›nda 1 kilomet-rede ton bafl›na harcanan enerji 921 kilokalori (kcal),demiryolunda 61 kilokalori ve denizyolunda 25 kiloka-lori (kcal) oldu¤una göre karayolunda kamyon ile yüktafl›mac›l›¤›nda harcanan enerji, demiryoluna göre921/61=15,1 (yaklafl›k 15) kat fazla, denizyoluna göre921/25=36,84 (yaklafl›k 37) kat fazlad›r. Baflka bir deyifl-le karayolunda kamyon ile 1 ton yükü tafl›rken harcad›-¤›m›z enerji ile demiryolunda 15 ton, denizyolunda ise37 ton yük tafl›mak mümkündür.

S›ra Sizde 3

Motor hacminin 2000 cc’nin alt›nda ve silindir say›s›n›n3 ve 4 olmas›, yüksek h›zlarda (saatte 90 kilometreninüstünde) araç kullan›lmamas›, Arac›n teknik bak›m›n›ndüzenli olarak yap›lmas› ve lastik havalar›n›n tavsiyeedilen de¤erlerde olmas›.

S›ra Sizde 4

Tafl›t›m tasar›m› ve teknik özellikleri, yol ve iklim ko-flullar›, sürücü deneyimi ve ulafl›m organizasyonu.

‹stanbul Ticaret Odas› Etüt ve Araflt›rma fiubesi, DenizTafl›mac›l›¤› Sektör profili, haz›rlayan Enis Kayserili-o¤lu, 2004.

http://www.mmo.org.tr/resimler/dosya_ekler/a551829d50f1400_ek.pdf

Zeynep fiARLAK, Enerji Tasarrufu, T.C. Baflbakanl›k Ai-le ve Sosyal Araflt›rmalar Genel Müdürlü¤ü Yay›nla-r›, ISBN 978-975-19-5036-9, Ankara, 2011.

http://turkish.cri.cn/781/2011/03/17/1s131947.htmhttp://www.mmo.org.tr/resimler/dosya_ekler/76115b4

c60c5029_ek.pdfTÜ‹K - Türkiye ‹statistik Kurumu - TÜ‹K ‹statistikleri

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Yararlan›lan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Enerji depolamay› aç›klayabilecek,Enerji depolama yöntemlerini tan›yabilecek,Enerji depolama yöntemlerini karfl›laflt›rabilecek bilgi ve becerilere sahip ola-caks›n›z.


• Enerji depolama• Fotosentez• Süperiletken• Bas›nçl› hava depolama

• Akümülatör• Faz de¤ifltiren maddeler • Volan

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNN

Enerji Tasarrufu Enerji Depolama

• ENERJ‹ DEPOLAMA, ÖNEM‹ VEYÖNTEMLER‹

• B‹YOLOJ‹K ENERJ‹ DEPOLAMA• ELEKTR‹K-ELEKTROK‹MYASAL

ENERJ‹ DEPOLAMA• MEKAN‹K ENERJ‹ DEPOLAMA• ISI ENERJ‹S‹N‹ DEPOLAMA

8ENERJ‹ TASARRUFU

ENERJ‹ DEPOLAMA, ÖNEM‹ VE YÖNTEMLER‹Ülkelerin ekonomik ve sosyal kalk›nmas›nda en önemli girdilerin bafl›nda enerjigelir. Kullan›lan enerji büyük oranda (~% 80) fosil yak›tlardan karfl›lanmaktad›r.Fosil yak›t fiyatlar› ise, özellikle 1970’li y›llardan itibaren h›zl› art›fl ve dalgalanma-lar göstermektedir. Ayr›ca fosil yak›tlar baz› ülkelerin tekelinde bulunmaktad›r. Buba¤›ml›l›k yüzünden ço¤u ülke yenilenebilir enerji kaynaklar›na yönelmenin ya-n›nda enerjinin tasarruflu kullan›m›n› da gündeme getirmifltir. Enerji tasarrufununbir flekli de enerjinin depolamas›d›r. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda enerji depolama, birçeflit enerji tasarrufu yöntemi olarak da de¤erlendirilmektedir.

Çevre kirlili¤i oluflturmayan günefl ve rüzgâr enerjisi gibi temiz enerji kaynak-lar›n›n daha yayg›n kullan›m› ancak bunlar›n daha etkin olarak depolanmas› ilemümkün olacakt›r.

Enerji Depolama YöntemleriCep telefonu ile konuflurken, telefonun aküsünün boflalmas› nedeniyle konuflma-m›z›n yar›da kald›¤› günlük yaflant›m›zda s›kça karfl›laflt›¤›m›z olaylardand›r. Tele-fonlar›m›z›n aküleri belki ilerideki y›llarda çok uzun süre flarj gerektirmeyecektirama flimdiki teknoloji cep telefonu akülerinin belli aral›klarla flarj edilmesini gerek-tirmektedir. Cep telefonuyla uzun süre konuflmak için aküsünde depolanan elek-trik enerjisinin büyük miktarda olmas› gerekir. Bu örnekte oldu¤u gibi enerji ihti-yaçlar›m›z›n sürekli karfl›lanabilmesi için enerjinin belli bir süre için belirli bir mik-tarda depolanmas› gerekir.

Enerji depolama, bir bak›ma param›z› ihtiyaç duyulan günler için saklamam›zabenzer. Hepinizin bildi¤ini sand›¤›m bir atasözü vard›r; “Sakla saman›, gelir zaman›”‹flte enerji depolama, atasözündeki saman›n saklanmas› ifllemiyle ayn›d›r. Saman,nas›l bol oldu¤u harman zaman›nda k›fl aylar›nda hayvanlar›n beslenmesi için sak-lan›yorsa, enerji de bol oldu¤u zamanlarda olmad›¤› ya da ihtiyac›n tam olarak kar-fl›lanamad›¤› dönemlerde kullan›lmak üzere saklan›r. Saman, k›fl aylar› için tekraral›nmak için ya sat›larak paraya dönüfltürülür ya da sat›lmayarak saman olarak sak-lan›r. Enerji depolama iflleminin mant›¤› da saman› saklama ifllemiyle ayn›d›r.

Enerji; olmad›¤› ya da az oldu¤u dönemlerde kullan›lmak üzere bol oldu¤u zamanlardadepolanabilir.

Enerji Depolama

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Günlük yaflant›m›zda çeflitli flekillerde depolanan enerji yan›nda birçok enerjidepolayan cihazlar› da s›kça kullanmaktay›z. Yedi¤imiz g›dalar, otomobilimizindeposuna koydu¤umuz benzin, cep telefonumuzdaki akü ve saat pilleri, depola-nan enerjiye ve enerji depolayan araçlara örnek gösterilebilir.

Günlük yaflant›n›zda kulland›¤›n›z befl tane enerji depolayan araca örnek veriniz.

Enerjinin korunum yasas›, enerjinin yoktan var edilemeyece¤ini, var olan ener-jinin de yok edilemeyece¤ini ifade eder. Ancak, enerji bir türünden baflka bir tü-rüne dönüflebilir. Enerjinin bu dönüflüm özelli¤i de depolanmas› ya da saklanma-s›n› sa¤lar. Di¤er bir ifadeyle söylemek gerekirse, enerjinin dönüflüm özelli¤i ol-mam›fl olsayd›, enerjiyi depolamak mümkün olmayacakt›.

Enerji do¤ada, potansiyel enerji veya kinetik enerji olarak mekanik enerjinin birflekli olarak görülür. Kurmal› bir saatin yay›nda depolanan potansiyel enerji, saatinbirkaç gün boyunca baflka enerji kayna¤›na ihtiyaç göstermeksizin çal›flmas›n› sa¤-lar. Batarya da, kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine dönüfltürebilen bir araç olup,enerji sa¤lad›¤› cihaz çal›flmad›¤› sürelerde bile kimyasal enerjiyi depo etmeye de-vam eder. Bir baraj gölünde biriken su, enerjiyi yerçekimsel (gravitasyonel) potan-siyel enerji olarak depo eder. Saklama kaplar›ndaki yiyeceklerinin bozulmas›n› ön-lemede kullan›lan buz da, bir bak›ma ›s› enerjisini depo etmektedir.

Enerji depolama, evrenin yafl› kadar eski bir ifllemdir. Evrenin oluflmas›n› sa¤-layan enerji, asl›nda günefl gibi y›ld›zlarda milyarlarca y›ld›r depo edilmektedir. ‹n-sano¤lu bu enerjiden güneflle ›s›tmada oldu¤u gibi direkt olarak, ürünlerin (tah›l,sebze ve meyve vb.) büyümesindeki gibi veya günefl pillerindeki elektri¤e dönü-flüm olay›ndaki gibi dolayl› olarak yararlanmaktad›r. Depolanan enerji, günlük ya-flant›m›z› sürdürmede ald›¤›m›z ve harcad›¤›m›z enerjiyi dengelemede yararl› olur.Günümüzde kulland›¤›m›z enerji depolama sistemleri, genifl anlamda mekanik,elektrik, kimyasal, biyolojik ›s›l ve nükleer enerji gibi s›n›flara ayr›lmaktad›r.

Enerji Depolama ve Da¤›t›m›Enerjinin yaln›zca var olmas› yeterli de¤ildir, istenildi¤i zaman ve istenilen yerdekullan›lmaya haz›r olmas› da gerekir. Enerjinin istedi¤imiz zaman kullan›labilmesiiçin depolanmas› yan›nda kullan›m yerine kolayca tafl›nmas› da gerekir. Enerjiyi is-tedi¤imiz yere tafl›maya enerjinin da¤›t›m› denir. Enerjinin depolama ve da¤›t›m çe-flitli flekillerde yap›labilmektedir. Enerjinin depolamas› ve da¤›t›m›, enerji kaynakla-r› aç›s›ndan farkl›l›k gösterir. Örne¤in, yenilenebilir enerji kaynaklar›n›n (günefl,rüzgâr, jeotermal vb.), depolama ve da¤›t›m›, geleneksel (kömür, petrol, do¤al gaz)ve nükleer gibi enerji kaynaklar›ndan farkl›d›r. Yenilenebilir enerji kaynaklar›, dü-flük enerji yo¤unlu¤u ve kayna¤›n genifl bir sahada yay›lm›fl olmas› nedeniylemerkezî olmayan yani da¤›n›k kullan›ma daha uygundur. Zaten günefl ve rüzgâr gi-bi yenilenebilir enerji kaynaklar› da¤›n›k durumda bulundu¤undan, iletime ve da-¤›t›ma gereksinimi azd›r. Bununla birlikte hidrolik enerji gibi yenilenebilir enerjikaynaklar› için merkezî elektrik üretimi daha uygundur. Yenilenebilir enerji kay-naklar› do¤as› gere¤i çevremizde sürekli bulunurken, bu kaynaklar›n ancak bir k›s-m›n› de¤erlendirebilmekteyiz. Enerji ihtiyac›m›z sürekli (günlük, saatlik hatta sani-yelik) olarak de¤iflebilmektedir. Bu enerji de¤iflimine karfl›l›k yenilenebilir enerji gi-rifli de sürekli de¤iflmektedir. Bu durumda enerji ihtiyac›m›z› karfl›lamak için yap›-labilecek iki seçenek bulunmaktad›r. Bunlar, enerji ihtiyac›m›z› enerji girifline göreayarlamak ve enerjiyi daha sonra kullan›lmak üzere depolamakt›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Enerji yo¤unlu¤u: Birimkütle veya hacme düflenenerji miktar›d›r. Birimi J/kgveya J/m3 dür.

Bu seçeneklerden ilki fazla enerjiye ihtiyaç duydu¤umuz baz› al›flkanl›klar›m›z-dan vazgeçilmesi veya bu ihtiyaçlar›m›z için gerekli enerjiyi tasarruflu kullanmaanlam›na gelir. Fakat insano¤lu yap›s› gere¤i al›flkanl›klar›n› terk etmede her za-man zorlanmaktad›r. O hâlde yap›lmas› gereken, ihtiyaç duyulan enerjiyi daha ön-ce depolamakt›r. ‹htiyaç duyulan bu enerji de çok de¤iflik flekillerde depolanabi-lir. fiimdi enerji depolaman›n tarihsel geliflimine göz atal›m.

Enerji Depolaman›n K›sa Tarihçesi‹nsano¤lunun, enerjiyi depolayarak kullanmas›, insanl›k tarihi kadar eskidir. ‹lkça¤larda, enerji depolama baz› savafl filmlerinde gördü¤ünüz gibi silah amaçl› kul-lan›lm›flt›r. Manc›n›kla f›rlat›lan tafl gülleler, yayla f›rlat›lan oklar veya bir tepeninüzerinden düflman askerleri üzerine yuvarlanan tafl bloklar bunun güzel örnekle-rini oluflturur. Günümüz hidroelektrik santrallerinin atas› say›lan su de¤irmenleriyine enerji depolama ve enerji dönüflümünün güzel bir örne¤ini oluflturur. On do-kuzuncu yüzy›l›n sonlar›na do¤ru elektri¤in ve rafine edilmifl petrol ürünlerinin(benzin, dizel vb.) yayg›n kullan›lmas› ekonomik geliflmede önemli bir rol oyna-m›flt›r. Ekonomik geliflmede büyük bir rol oynayan elektrik enerjisinin üretilmesikadar tüketilmesi de önemli bir faktördür çünkü elektrik enerjisi genel olarak üre-tildi¤i anda kullan›lmas› gereken bir enerji türüdür. Büyük ölçekte elektrik enerji-sini depo etmek, bugünün teknolojisiyle mümkün de¤ildir. Temiz enerji kaynakla-r›n›n önümüzdeki y›llarda daha yayg›n ve etkin kullan›lmas› isteniyorsa bu kay-naklarla ilgili depolama sorunlar›n›n mutlaka çözüme kavuflturulmas› gerekir. Ör-ne¤in rüzgâr esti¤inde, rüzgâr türbinlerinden elde edilen elektrik enerjisinin depo-lanarak, rüzgâr›n olmad›¤› dönemde kullan›lmas› gibi, ayn› sorun günefl enerjisiiçin de söz konusudur. Günefl enerjisi özellikle k›fl aylar›nda ve bulutlu günlerdeetkin de¤ildir. Bu nedenle güneflin enerjisinin, bol oldu¤u yaz aylar› veya gündüz-leri, olmad›¤› dönemlerde veya geceleri kullan›lmak üzere depolanmal›d›r. Güneflenerjisinin depolanmas›, bilim insanlar›n› uzun süredir meflgul etmekte olup, ener-ji kaynak araflt›rmalar› içinde en yo¤un araflt›rmalar›n yürütüldü¤ü alanlardan biriolma özelli¤ini sürdürmektedir. Elektrik enerjisinin depolanmas›na getirilen ilk çö-züm, bir elektrokimyasal depolama arac› olan bataryalard›r. Fakat bataryalar›nelektrik güç sistemlerinde kullan›m›, düflük kapasiteleri ve yüksek fiyatlar› nede-niyle s›n›rl› kalmaktad›r. Ayn› sorunlar elektrik yüklerini depolamada kulland›¤›-m›z kondansatörler için de geçerlidir. Is› Enerjisini Depolama (IED) Sistemleri, birgrup üretici taraf›ndan, enerjinin en yo¤un kullan›ld›¤› saatlerde artan enerji ihti-yac›n› karfl›lamak amac›yla 1980’li y›llarda ayr›nt›l› olarak araflt›r›lm›fl olup, hâlendünyada birkaç büyük firma IED sistemlerinin üretimini sürdürmektedir. So¤utmaamaçl› ›s› enerjisinin depolanmas›nda izlenen en s›k baflvurulan yöntem de buzundepolamas›d›r. Bunun nedeni de buzun sudan daha fazla enerjiyi, daha az hacim-de depolayabilme özelli¤idir. IED sistemleri, baz› depolama sistemlerinden (yak›tpilleri, volan vb.) daha ucuzdur. Bugün için dünyada kurulu IED kapasitesi GW(gigawatts) mertebesine ulaflm›fl olup, bugün için 35 ülkede 3300’ün üzerinde ko-nutta kullan›lmaktad›r. Bu enerji depolama yönteminde izlenen yol, elektri¤inucuz oldu¤u gece saatlerinde elektrik buz yap›m›nda kullan›lmakta, bu buz ise er-tesi gün konutlardaki havay› serinletmekte kullan›lmaktad›r.

Kimyasal yak›tlar, hem elektrik üretiminde hem de enerji naklinde enerji de-polaman›n en bilinen fleklidir. Yayg›n kullan›lan kimyasal yak›tlar benzin, dizel,do¤al gaz, hidrojen, s›v›laflt›r›lm›fl petrol gaz› (LPG) gibi bir proses sonucu eldeedilen yak›tlard›r. Bu yak›tlar›n ortak özelli¤i yanma sonucu ortaya ç›kan ›s›n›n,

1578. Ünite - Ener j i Depolama

önce bir ›s› makinesiyle mekanik enerjiye, daha sonra bu enerjinin türbin- jenera-tör sistemiyle elektrik enerjisine dönüflmesidir.

Yak›t hücreleri ad› verilen elektrokimyasal cihazlar, bataryalarla yaklafl›k ayn›tarihlerde icat edilmifltir. Bununla beraber çeflitli nedenlerden dolay› yak›t hücrele-ri uzay çal›flmalar›n›n bafllad›¤› 20. yüzy›l›n ortalar›na kadar pek fazla geliflme gös-terememifltir. Yak›t hücreleri özellikle hafif olufllar› ve s›cakl›k de¤iflimlerinden faz-la etkilenmemeleri nedeniyle (verimi de¤iflmiyor) uzay araçlar›nda uygulama bul-mufltur. Yak›t hücrelerinin, son y›llarda yayg›n kullan›m›n›n bir nedeni de yak›thücresinde yak›t olarak kullan›lan hidrojenin yanma sonucu büyük bir verimleelektrik enerjisine dönüflmesidir.

Günümüzde, s›v› hidrokarbon yak›tlar (benzin, mazot, fueloil), tafl›mac›l›ktayayg›n olarak kullan›ld›¤›ndan enerji depolaman›n en kullan›l›r fleklidir. Bununlaberaber bu yak›tlar kara, deniz ve hava tafl›tlar›nda kullan›ld›¤› zaman sera gaz›üretirler. Etanol ve biyodizel gibi s›v› yak›tlar, sera gaz› yay›l›m›na karfl› önerilens›v› yak›tlard›r.

ABD ve ‹ngiltere’de üretilen fazla elektri¤i kullanarak ve yörenin jeolojik özel-liklerinden yaralanarak suya potansiyel enerji kazand›rma, depolanan bu sudanelektrik elde etme projeleri yürütülmektedir. Ayr›ca volan (flywheels) ve yer alt›n-daki ma¤aralarda bas›nçl› havan›n depolanmas› gibi teknolojiler üzerinde de arafl-t›rmalar yürütülmektedir. Fakat flimdiye kadar yap›lan çal›flmalar sonucunda, fosilyak›t örne¤inde oldu¤u gibi birim kütleye düflen enerjinin büyük oldu¤u bir ener-ji depolama yöntemi bulunamam›flt›r.

Son y›llarda, kimyasal olmayan birkaç enerji depolama yöntemi, büyük güç uy-gulamalar›nda kullan›lmak üzere gelifltirilmifltir. Bu yöntemlerden kondansatörlerhariç hepsi uygulama bulmufltur. Kondansatörler ise enerji depolamada henüz ye-rini tam olarak alamam›flt›r. fiimdi, yukar›da sözü edilen bu depolama yöntemle-rinden baz›lar›n› daha ayr›nt›l› olarak inceleyelim.

B‹YOLOJ‹K ENERJ‹ DEPOLAMA Biyolojik besinlerden olan protein, ya¤ ve karbonhidratlar enerji kayna¤›d›r. Bun-lara genel olarak biyokütle denilmektedir. Yedi¤imiz besinler asl›nda birer enerjideposudur.

Termodinamik yasalar›n›n, biyolojide özellikle moleküler biyoloji alan›nda,hücrelerin yap›s›n›n ve ifllevlerinin çözümlenmesi konusunda çok önemli katk›lar›olmufltur; bu ilkelerin ayr›ca genetik ve evrim gibi daha genifl alanlarda da uygu-lama bulmas› beklenmektedir.

Çeflitli biyolojik dönüflümlerdeki enerji dolafl›m›n›, bir ›rma¤›n da¤dan afla¤› ak›p,izledi¤i yol üstünde çevresine yaflam vermesinden sonra denizde yok olmas›na ben-zetebiliriz. Dünyadaki yaflam›n kayna¤› olan günefl enerjisinin canl› dünyadaki ilkkullan›l›fl›, yeflil bitkilerin klorofili arac›l›¤›yla kimyasal enerjiye dönüflmesidir.

FotosentezCanl›lar büyüyüp geliflebilmek çeflitli besin maddelerine ihtiyaç duyarlar. ‹nsanlarve hayvanlar ihtiyaç duyduklar› bu besin maddelerini kendileri yapamazlar, haz›rbulduklar› besinlerle beslenirler. Haz›r besinle beslenen canl›lara tüketici, kendibesinini yapan canl›lara da üretici denir. Üretici ve tüketiciler aras›nda ayr›flt›r›c›laryer al›r.

Yeflil bitkiler, kökleri ile topraktan su ve suda çözünmüfl madensel maddeleri,yapraklar› ile de havadan karbondioksiti (CO2) al›r. Ald›klar› bu maddeleri yeflil


yapraklar›nda bulunan klorofil ve günefl ›fl›¤› yard›m›yla organik besin maddeleri-ne dönüfltürür. Bu olaya fotosentez (karbon özümlemesi) denir. Fotosentez, ›fl›kenerjisi ile su ve karbondioksitin birleflerek besin oluflturmas›n›, bir bak›ma güneflenerjisinin depolanmas›n› aç›klar. Fotosentezi;

fleklinde bir kimyasal tepkime ile basitçe ifade edebiliriz. Fotosentez olay›n›n ger-çekleflebilmesi için CO2, H2O ve klorofil yan›nda günefl ›fl›¤› gereklidir. Klorofil,bitkilerin yeflil yapraklar›nda bulundu¤undan fotosentez yo¤un olarak yapraklardaoluflur. Bitkilerin yeflil renkli k›s›mlar›ndaki hücrelerde kloroplast denilen organel-ler bulunur. Kloroplastlar›n içinde klorofil tanecikleri vard›r. Klorofil, güneflten ge-len ›fl›k enerjisini so¤urarak kimyasal enerjiye dönüfltürür. fiekil (8. 1)’de görüldü-¤ü gibi fotosentez olay› gündüz gerçekleflir. Fotosentezi, ›fl›k fliddeti, CO2 miktar›,s›cakl›k, su miktar› etkileyen faktörledir.

Fotosentezin Enerji Depolamadaki ÖnemiYeryüzünde hayat›n temeli günefl enerjisidir. Günefl enerjisinin bitkilerce kullan›m›fotosentez olay› ile olur. Fotosentez olay› ile bitkilerde depolanan enerji, kimyasalenerjidir ve bu enerji bütün canl›lar›n da enerji kayna¤›d›r. Bu nedenle hayat›n de-vaml›l›¤› yeflil bitkilere ba¤l›d›r. Çünkü dünyada oksijen ve besin üreten bitkiler ilebunlar› tüketen di¤er canl›lar aras›nda karfl›l›kl› madde ve enerji al›flverifli olan birdüzen bulunmaktad›r. Ekolojik sistem ad› verilen bu sistemin devam ettirilmesi do-¤an›n ve çevrenin korunmas›na ba¤l›d›r. Tüketiciler yaflamlar›n› sürdürebilmek içinyeflil bitkilerin yapm›fl olduklar› besin maddelerine ihtiyaç duyarlar.

Fotosentez olay› kulland›¤›m›z fosil yak›tlar›n oluflunu sa¤layan temel bir ifllemdir. Fosil ya-k›tlar›n temeli asl›nda fotosentez olay› ile günefl enerjisini depolayan bitki ve havan art›kla-r› oldu¤undan fosil yak›tlar bu aç›dan de¤erlendirildi¤inde depolanan günefl enerjisidir.

CO H O2 2(Karbondioksit) + (su) Güneş ışığıKlorofill

Organik Besin + (oksijen) → O2


fiekil 8.1

Yapraklarda günefl›fl›¤› so¤rulur.

Fotosentez sonucuüretilen glikoztafl›n›r.

Su köklerdengelir.

Karbondioksitatmosferdenal›n›r.

Oksijen atmosferesal›n›r.

Fotosentez Olay›

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



ELEKTR‹K-ELEKTROK‹MYASAL ENERJ‹ DEPOLAMAElektrik enerjisi, üretildi¤i anda tüketilmesi gereken di¤er bir deyiflle baflka bir ener-ji türüne dönüfltürülmesi gereken bir enerjidir. Bu enerjinin depolanmas› çeflitli fle-killerde yap›labilmektedir. Bu depolama flekillerinin baz›lar›n› flimdi inceleyelim.

Kimyasal Enerji Depolama Tepkimeye uygun bir ortam mekanik, ›s›, elektrik, ›fl›k vb. biçimdeki enerjiyi so-¤urabilir ya da üretebilir. Örne¤in bir kimyasal tepkime olan yanma olay›nda, kim-yasal enerji kullan›l›r ve bu enerjide mekanik enerji, ›s› enerjisi ya da baflka birenerji biçimine dönüflmektedir. Aç›¤a ç›kan enerji yani tepkime ›s›s›, yan›c› mad-denin birim kütlesi veya hacmi bafl›na düflen enerji ile orant›l›d›r. Patlama olay›n-da aç›¤a ç›kan enerjinin büyük bir bölümü mekanik, geriye kalan ise ›s› ya da ›fl›-ma enerjisi olarak aç›¤a ç›kmaktad›r.

Piller ve akümülatörler kimyasal enerjiyi do¤rudan elektrik enerjisine dönüfltürür;buna karfl›l›k bir elektroliz tepkimesinde ise analiz için elektrik enerjisi harcan›r.

Havadaki CO2 gaz›n›n klorofil yard›m›yla besine dönüflmesi, ›fl›k enerjisinin so-¤urulmas› olmadan gerçekleflmezken, fosforlu maddeler kimyasal de¤iflmeye u¤-rayarak ›fl›k yayabilir.

Kimyasal enerjinin kayna¤› nedir?

Elektrik Enerjisini DepolamaElektrik enerjisi, kondansatörler ve süperiletken gibi malzemelerde depolanabilir;ama elektrik enerjisinin kondansatörler ve süperiletkenlerde depolanmas› di¤erdepolama yöntemlerine göre kolay de¤ildir.

Kondansatörler: Elektriklenmifl iki cismin birbirini çekmesi ya da itmesi, birelektrik enerjisinin varl›¤›n› gösterir. Bu olay, Elektrik Alan› ve Elektrik Potansiye-li kavramlar›n›n tan›mlanmas›n› sa¤lar. Bir elektrik E alan› içerisinde, aralar›nda birV potansiyel fark olan iki nokta aras›nda bir q elektrik yükünün yer de¤ifltirmesidurumunda, sisteme yap›lan ya da sistemden al›nan W ifli;

W=q × V (8. 1)

eflitli¤i ile verilir. W ifli de E elektrik alan›nda elektriksel enerji olarak depolan›r.Elektrik enerjisini depolama arac› olarak kullan›lan kondansatör birbirlerindenbelli bir mesafe ile ayr›lm›fl z›t yüklü iki plakadan oluflmufltur. Kondansatörler,enerjisini plakalar› aras›ndaki elektrik alanda depolar ve plakalar› aras›na bir po-tansiyel fark› uygulanarak yüklenirler. Depolanan enerji, her bir plakadaki yük q(coulomb) ve plakalar aras›ndaki potansiyel fark› V (volt) ile orant›l›d›r. S›¤as› C(farad) olan kondansatörde depolanan E (joule) enerjisi:

E=1/2 qV=1/2 CV2 (8. 2)

eflitli¤i ile verilir. Elektrik enerjisini depolamada kondansatörlerin kullan›m›, batar-yalardan çok daha öncedir.

Kondansatörler yükü yaln›zca plakalar›n yüzeylerinde birikti¤inden, bataryala-ra göre düflük enerji kapasitesi ve enerji yo¤unlu¤una sahiptirler. Kondansatörle-rin yüklenme (flarj)/boflalma(deflarj) ifllemleri, plakalar›n yüzeyinde gerçekleflti¤in-den daha yüksek h›zda çal›fl›r ve k›sa sürede çok büyük enerji sa¤layabilirler.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Kondansatörlerin, depolama s›¤as›n› art›rmak için genifl alanl› plakalar önerile-bilir. Fakat plakalar›n yüzey alanlar›n› büyütmek yerine plakalar aras›na dielektrikad›n› verdi¤imiz yal›tkan bir malzeme yerlefltirmek ve bu maddenin kal›nl›¤›n›ayarlayarak kondansatörün s›¤as›n› artt›rmak daha çok tercih edilen bir yöntemdir.

Son y›llarda imal edilen kondansatörlerde dielektrik tabaka yerine ince polimerfilm kullan›lmaktad›r. Nanoteknolojideki geliflmeler sonucu önümüzdeki y›llardakarbon nanotüpler ve polimerler kondansatörlerde daha s›k kullan›lmaya bafllaya-cakt›r. Bunun sonucu kondansatörlerdeki yükleme/boflalma ifllemlerinde görülenbaz› sorunlar giderilecek, uzun ömürlü enerji depolayan kondansatörlerin yap›m›mümkün olacakt›r.

2,5 µF ‘l›k bir kondansatör 300 V’luk potansiyel fark› alt›nda yüklenmektedir. Bu kondan-satörün yükünü ve kondansatörde depo edilen enerjiyi bulunuz.

Manyetik Enerji Depolama M›knat›slar›n birbirini çekmesi ya da itmesi olay› bize, ortamda bir manyetik ener-jinin varl›¤›n›n gösterir. Ak›mlarla manyetik alan›n üretilmesi ya da manyetik alan-lar›n ve ak›mlar›n karfl›l›kl› etkisi; elektrik enerjisi ve manyetik enerji aras›nda s›k›bir ba¤lant› oldu¤unu ifade eder. Elektromanyetik teorinin konusu olan bu olay-larla elektrik motorlar›nda, elektrik enerjisinin kolayl›kla mekanik ifle ya da jenera-törlerde mekanik iflin elektrik enerjisine dönüflümü incelenir. ‹çinde I fliddetindeak›m geçen ve öz indüklenme katsay›s› (indüktans) L olan bir bobinde depo edi-len manyetik enerji;

(8. 3)

eflitli¤i ile verilir. Bu enerji, bir manyetik alanda depolanmakta olup bobinden ge-çen ak›m›n kesilmesiyle geri al›nabilir.

W LI = 12

2


fiekil 8.2

UygulananVoltaj

++++++++++

––––––––––––

Metal Elektrot Dielektrik Metal Elektrot

Alan=A

, V

d

Kondansatör

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

Süperiletkenler: Süperiletken Manyetik Enerji Depolama (SMED) Sistemi fie-kil 8.3’te görüldü¤ü gibi enerjiyi, düflük s›cakl›kta ( ~ -200 °C) so¤utulan süperilet-ken bir halkada dolanan do¤ru ak›m (DC) taraf›ndan yarat›lan manyetik alandadepo eder.

Düflük s›cakl›klarda elektrik ak›m› hiçbir dirençle karfl›laflmaz. Böylece enerjimanyetik alanda depo edilir. Bir SMED sisteminin özellikleri Çizelge 8. 1 ‘de gös-terilmifltir. Depolama kapasitesi, süperiletken halkan›n H (yükseklik)/D(çap) ora-n›na ve oluflan manyetik alan›n büyüklü¤üne ba¤l›d›r.

Süperiletken manyetik enerji depolama sistemleri, ak›m› direkt olarak büyük bir manye-tik halkada depo eder. ‹stenildi¤i zaman ak›m tekrar AC ak›ma dönüfltürülür.

S›v› helyum s›cakl›¤›na (~ -273 °C) so¤utulan SMED’ler ticari olarak üretilmek-tedir. S›v› azotla so¤utulan ( ~ -196 °C ) yüksek s›cakl›k SMED’ler hâlen araflt›r-ma aflamas›nda olup gelecekte önemli ticari enerji depolama sistemleri olmalar›beklenmektedir. SMED’ler büyük sistemler olup k›sa süreli elektrik kesintileriiçin uygundurlar. Ayr›ca, bu depolama sistemleri yüksek verimle çal›fl›r ve çevredostudur.


taban destek aya¤›

d›fl sar›m

sar›mlar aras›destek

merkez silindiriç sar›m

vakum

kalkan

so¤utucu

süperiletkensar›m

fiekil 8.3

SüperiletkenManyetik EnerjiDepolama (SMED)Sistemleri

Çizelge 8.1SMED SistemininÖzellikleri

SMDE Ak›m› 1000A

Depo Edilen Enerji 2,1MJ

Ortalama Güç 200 kW

Maksimum Güç 800 kW

DC Ba¤lant› Gerilimi 800 V

Manyetik Alan 4, 5 T

M›knat›s Çap› 760 mm

M›knat›s Yüksekli¤i 600 mmS O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Süperiletkenler: Düflüks›cakl›klarda yaklafl›k-200 °C’de içinden geçenak›ma direnç göstermeyenmaddelerdir.

Elektrokimyasal Enerji DepolamaBu yöntemle elektrik enerjisi, pillerde oldu¤u gibi uygun kimyasal tepkimeler yar-d›m›yla depolan›r.

Elektrik enerjisini kimyasal enerji fleklinde depo eden bataryalar iki gruptatoplanabilir. Bunlar:

• Akümülatör ve• Yak›t pilleridir. fiimdi bunlar› inceleyelim. Akümülatör: Elektrik enerjisini depolayan bu malzemeler, defalarca dolduru-

labilme (flarj edilebilme) özelli¤ine sahiptir. Otomobillerde kurflunlu-asitli türü kul-lan›l›r. fiekil 8.4’te kurflun –asit bataryas›n›n çal›flmas› gösterilmifltir.

Bu bataryalar, elektrik yükleri üzerine ifl yapmak için kimyasal reaksiyonu kul-lan›r. Böylece elektrotlar›n ç›k›fl uçlar› aras›nda bir potansiyel fark› oluflur. Buradaher iki elektrot da kurflundan yap›lm›flt›r. Kurflun elektrot pozitif (+) olarak yükle-necek olursa kurflun oksitlenir. Bu tür bataryalarda elektrolit olarak sulu sülfürikasit kullan›l›r. Elde edilen gerilim, yaklafl›k 2V kadar olup bataryan›n yükleme (flarjetme) durumuna ba¤l›d›r. Bu bataryalarda enerji yo¤unlu¤u 0, 6 MJ/kg, verim ise %15 civar›ndad›r.

Akümülatörün elektrik biriktirme yetene¤ine s›¤a ad› verilir. S›¤a, amper-saat(A-h) ile ifade edilir. 1 A-h, 1A fliddetinde ak›m veren bir elektrik devresinden 1saatte geçen elektrik miktar› olarak tan›mlan›r. Yük Q olmak üzere;

Q = I × t (8. 4)

eflitli¤i ile verilir. Burada I (amper) ak›m›, t (saat) ise zaman› göstermektedir. Akümülatörler, ulafl›m sektörü baflta olmak üzere birçok alanda uygulama bul-

mufltur. Otomobil, tren gibi tafl›tlar ve telefon merkezleri bu uygulama alanlar›nabirer örnektir. Akümülatörler genellikle seri ba¤lanm›fl bataryalar hâlinde kullan›l›r.

Ni-Fe pilleri dayan›kl› ve hafiftir. Bu pillerde elektrolit olarak potasyum hidrok-sit (KOH) çözeltisi kullan›l›r. Ancak son zamanlarda bunlar›nda yerini Nikel-Kadmiyum (Ni-Cd) piller almaya bafllam›flt›r. Üretimi yap›lan farkl› batarya enerjidepolama sistemlerinin karfl›laflt›r›lmas› Çizelge 8. 2’de yap›lm›flt›r.


fiekil 8.4

Kurflun levhalara ba¤l›elektrot – +

Kurflun dioksitlilevhalara ba¤l›elektrot

Sülfürük AsitKurflun ve kurflundioksitli levhalar

kurflunlevha

– +

kurflundioksit

H +H +

H +

H +

H +

SO2-4

SO2-4

SO2-4

SO2-4 SO2-

4

SO2-4

SO2-4

Akümülatör

S›¤as› 24 A-h olan bir akümülatörden 1A fliddetinde ak›m al›n›rsa, bu akümüla-tör kaç saate boflal›r?

Çözüm:Efl. (8. 4)’ten, Q = I. t24 = 1. t → t = 24 saat bulunur.

Kapasitesi 24 A-h olan bu akümülatör kaç saatte dolar?

Kondansatörlerin ve bataryalar›n baz› de¤erlerinin kars›laflt›r›lmas› Çizelge 8. 3’teyap›lm›flt›r.

Kondansatörde kimyasal reaksiyon oluflmaz. Yükleme/boflalma ifllemleri batar-yadan çok fazla say›da oluflur (108 çevrim). Bu yüzden kondansatörler özel bir dev-reye ihtiyaç göstermezler ve yüksek gerilim sa¤lamak için kullan›l›rlar. Çok yüksekyük kapasitelerine karfl›n çal›flma gerilimleri birkaç voltla s›n›rl› kalmaktad›r.

Yak›t Pilleri: Bunlar pile benzeyen do¤ru ak›m güç kaynaklar›d›r. Pilden far-k›, kullan›ld›¤› sürece kimyasal bir yak›tla beslenmeyi gerektirmesidir. fiekil 8.5’tehidrojenin yak›t olarak kullan›ld›¤› yak›t hücresi görülmektedir.

Oksijenin, yak›t hücresine giren hidrojenle reaksiyon sonucu su meydana gelirve d›fl devrede 1,229V’luk bir potansiyel fark› oluflur. Bu reaksiyon;

H2 (g) + 1/2 O2 (g) → H2 O (EP = +1,229V)

fleklindedir. Yak›t pillerinde kimyasal enerji do¤rudan elektrik enerjisine dönüfl-mektedir. Bu pillerin verimi çok yüksek olup gelecekte, benzin motorlar›na alter-natif gösterilmektedir. NASA gibi kurulufllar taraf›ndan uzay araçlar›nda elektriküretimi amaçl› kullan›lmaktad›r. Yak›t pilleri kulland›klar› elektrolitlere ve çal›flmakoflullar›na göre s›n›fland›r›l›rlar. Bunlar:


KURfiUN-

AS‹TN‹KEL

KADM‹YUMSODYUMSÜLFÜR

L‹TYUM‹YONLU

SODYUMN‹KEL

KLOR‹D

Limit Güç ~100MW ~100MW MW ~100kW ~100kW

Özgül Enerji 35-50 75 150-240 150-200 125

Çevrim Say›s› 500-1500 2500 2500 1000-10000 2500

Yükleme/BoflalmaEnerji verimi (%)

~80 ~70 90 ~95 ~90

Kendi kendineBoflalma süresi (%)

2-5 5-20 ........ ~1 ........

Özgül Güç (W/kg) 75-300 150-300 90-230 200-315 130-160

Çizelge 8.2Farkl› Batarya EnerjiDepolamaSistemlerininKarfl›laflt›r›lmas›

Ö R N E K

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

Çizelge 8.3Kapasitör/BataryaKarfl›laflt›r›lmas›

C‹HAZ ENERJ‹

YO⁄UNLU⁄U

Wh/L

YÜK

YO⁄UNLU⁄U

W/L

ÇEVR‹M ÖMRÜ

ÇEVR‹M SAYISI

BOfiALMA

ZAMANI

SAN‹YE

Batarya 50 - 250 150 1 - 103 > 1000

Kondansatör 0,05 - 5 105 - 108 105 - 106 <1

• Alkali yak›t pilleri,• Polimer elektrolit zarl›,• Fosforik asitli yak›t pilleri,• Erimifl karbonatl› yak›t pilleri,• Kat› oksit yak›t pilleri,• Yenilenen yak›t pilleridir.Yak›t pilleri hidrojeni yak›t olarak kulland›klar›ndan sera gaz› oluflturmazlar.

Yak›t pillerinin uzun kulan›m süresi de önemli bir avantajd›r. Yaln›z hidrojenin ko-lay tutuflabilme özelli¤i nedeniyle depolanmas› gerekir. Bu yüzden metal hidridler(FeTiH1,7), borhidrür gibi malzemeler hidrojen depolay›c›s› olarak kullan›labilir yada amonyak gaz› hidrojene alternatif olarak önerilmektedir.

MEKAN‹K ENERJ‹ DEPOLAMA Bir cismin, mekanik enerjisini depolayarak yap›lan uygulamalard›r. Mekanikenerji depolamaya s›k›flt›r›lm›fl hava, yay, hidroelektrik baraj veya su depolar›,dönen volan vb. örnek olarak gösterilebilir. fiimdi bu örnek sistemlerden baz›la-r›n› inceleyelim.

Teknolojinin Bilimsel ‹lkeleri, (Eskiflehir: AÜ Aç›kö¤retim Yay., 2009) kitab›nda bu ko-nu ile ilgili temel bilgileri bulabilirsiniz.

YayEnerji, kurmal› saat mekanizmas›nda oldu¤u gibi yay›n kurulmas› ile depolanabi-lir. Yay serbest b›rak›ld›¤›nda, yayda depolanan potansiyel enerji bir dinamo yar-d›m›yla elektrik enerjisine dönüflür. Bu ifllem, yaln›zca düflük kapasite ve güç uy-gulamalar› için uygun olup yay›n boflalma süresiyle s›n›rl›d›r. Ayr›ca, yay›n boflal-ma süresi uygun diflli sistemler kullan›larak uzat›labilir.

Do¤rusal bir yayda depolanan potansiyel enerji (E) ;

E = (1/2) kx2 (8. 4)

eflitli¤i ile verilir. Burada k (N/m), yay sabitini x (m), yay›n uzama miktar›n› gös-termektedir.


fiekil 8.5

H2

e–

e– e– e–

e–

e–

H+ H+H+ H+H+

O2

Hava

Katot

H2O

O2

O2

O2

Polimerelektrolit zar

Yak›tAnot

Yak›t Hücresi

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



PompaElektri¤in üretilmesi ile ilgili önemli sorunlardan birisi de enerjiye olan ihtiyac›nde¤iflebilir olmas›d›r. Gündüzleri daha fazla enerjiye duyulan ihtiyaç, özellikle sa-nayide gece saatlerine göre çok daha fazla hissedilir. Bu sorunun çözümü de elek-trik enerjisini depo etmekten geçmektedir. E¤er elektrik enerjisini büyük miktarlar-da depolamak için uygun bir yöntem bulunabilirse bu sorun çözülebilir. Bu amaç-la, elektrik üretim santralleri geceleri verimli flekilde çal›flt›r›larak ihtiyaç oldu¤u za-man kullan›lmak üzere enerji depo edilebilir. Belki az miktarda kullan›m için akü-mülatör bataryalar› kullan›labilir, fakat konut ve sanayinin büyük olan enerji ihti-yac› için bataryalar pratik çözüm de¤ildir. Çünkü büyük miktarda elektrik enerjisi-ni depolayacak akümülatör bataryalar› üretmek ve bunlar›n bak›m›n› yapmak ne-redeyse imkâns›z gibidir. Bu konuda çözüm olarak, suyun pompalanarak depoedilmesi gösterilir. Geceleri enerjiye ihtiyaç az oldu¤u zaman, santralin çal›flma se-viyesini düflürme yerine fiekil 8. 6’da görüldü¤ü gibi, ç›k›fl gücünün bir k›sm›n› bir›rmak veya gölden suyun yüksek seviyedeki bir toplama deposuna pompalanma-da kullanmak önerilir.

Bu su depo edilmifl enerjiyi temsil eder ki bu enerji suyun ilk yüksekli¤ine dön-mesine izin verilip bu arada türbin jeneratörü döndürerek bu enerji geri al›nabilir.Geceleyin suyu pompalayarak ve gündüz santralin ç›k›fl gücüne bu hidroelektrikenerjiyi ekleyerek üretilen enerji ihtiyac› daha iyi bir flekilde karfl›layacakt›r.

Hidroelektrik pompal› depolama yöntemi, di¤erlerine göre daha basit olup, bü-yük enerji taleplerini karfl›lamak ve büyük miktarda elektrik üretmek için kullan›-l›r. Elektrik taleplerinin düflük oldu¤u zamanlarda fazla elektrik, suyu daha yüksekbir su havzas›na veya göle depolamada kullan›l›r. Büyük enerji talebi oldu¤unda;su, bir türbinden elektrik üretmek amac›yla geçirilir ve daha alçak bir su havzas›-na b›rak›l›r. Bu ifllem sayesinde su pompalamada kullan›lan elektri¤in % 80’i yeni-den kazan›l›r. Bu amaçla terk edilmifl maden ocaklar› da kullan›labilir. Fakat genel-likle yapay veya do¤al su havzalar› aras›ndaki do¤al yükseklik fark› bu amaçla kul-lan›l›r. Birçok pompalama istasyonu yeryüzünde kurulmufl ve iflletilmektedir. Wal-ley’deki Dinorwing 1230 MW güçlü elektrik üreten tesis buna örnek gösterilebilir.

Pompa ile enerji depolama sistemlerinin birtak›m avantaj ve dezavantajlar› bu-lunur. Avantajlar›:

• 2000 MW ’›n üzerinde büyük enerji kapasitesi, • Enerji yo¤unlu¤u 0, 001 MJ/kg.


Elektrikgüçç›k›fl›

Pompalanansu

Çekirdekgüçsantral›

Irmak

Elektrikgüçç›k›fl›

Hidroelektrikgeneratör

Depo

fiekil 8.6

PompalanarakDepolamaSisteminin fiemas›

Dezavantajlar›:• Yap›ld›¤› yerin co¤rafi özelliklerine ba¤›ml›l›k, • ‹lk kurulufl maliyetinin büyük oluflu, • Toprak erozyonu, barajlar›n mille dolmas› ve toprak kaymas› gibi olaylar-

dan etkilenmesi.

Yerden 100 m yükseklikte depolanm›fl 1 ton suyun enerjisini kWh olarak bulunuz.

Çözüm:Yerden 100 m yükseklikte depolanm›fl 1 ton suyun potansiyel enerjisi;E = mgh = (1000kg)(9. 8m/s2 )(100m)

= 980000 = 9,8. 105 J1kWh = 3,6. 106 JE = 0,27 kWholarak elde edilir.

Bas›nçl› (S›k›flt›r›lm›fl) Hava Bas›nçl› Hava Enerji Depolama (BHED) Yöntemi, depolama ortam› olarak bas›nç-l› havay› kullan›r. fiekil 8.7’de görüldü¤ü gibi bir elektrik motoru ile çal›flt›r›lankompresör elektrik üretiminin fazla oldu¤u dönemlerde bu enerjiyi kullanarak, ha-vay› bas›nçla depolama havzas›na pompalayarak biriktirir.

Depolama havzas›nda biriken bas›nçl› hava, elektrik üretimi için enerjiye ihtiyaçduyuldu¤u dönemlerde bir türbinden geçirilerek serbest b›rak›larak elektrik tekrarelde edilir. Bas›nçl› havayla enerji depolama adyabatik, diadyabatik ve izotermalolarak yap›labilir. Tersinir olarak gerçeklefltirilen hava s›k›flt›rma ve genlefltirme(b›rakma) çeflitlerinden olan izotermal ifllemde, s›cakl›k sabit tutulur; fakat izoter-mal ifllemde hava s›k›flt›r›l›rken ›s› aç›¤a ç›kar. Bu ›s›, ifllemde s›cakl›¤› sabit tutmakiçin d›flar›ya at›l›r. ‹zotermal bas›nçl› enerji depolama iflleminde (sabit s›cakl›kta)ideal gaz yasas› kullan›labilir:

PV = nRT


Ö R N E K

fiekil 8.7

Elektrik girifli Elektrik ç›k›fl› Yak›t ›s›ç›k›fl›

Motor +Kompresör

650 m

Hava Jeneratör

HavaHava

Türbin Geri kazan›münitesi

Ma¤araHava (girifl/ç›k›fl)

Bas›nçl› HavaEnerji DepolamaSistemi

ideal gaz ifadesinden, T = sabit oldu¤unda;

P1 V1 = P2 V2

veya

P1/P2 = V2/V1 (8. 5)

eflitli¤i edilir. Burada;P: Mutlak bas›nç,T: Mutlak s›cakl›k,R: ‹deal gaz sabiti (R = 8,314 J/mol.K n: Gaz›n mol say›s› olmaktad›r. Bas›nçl› hava sistemlerinin verimi teorik olarak % 100 olmas›na karfl›n uygula-

mada bu verime ulafl›lamaz. Motor ve kompresörde ›s› fleklinde enerji kay›plar› ol-maktad›r. Bu sistemlerin genel olarak verimi yaklafl›k % 50 olup; enerji yo¤unlu¤u0, 2-2MJ/kg aras›nda de¤iflir. Bas›nçl› hava sistemleri, bataryalar ile karfl›laflt›r›ld›¤›n-da hem kullan›m süreleri hem de teknik aç›dan çok daha geliflmifllerdir. Ayr›ca busistemler daha ucuzdur. Son y›llarda bas›nçl› havaya dayan›kl› kaplar gelifltirilmifltir.

1m3 s›k›flt›r›lm›fl havan›n elektri¤e dönüflümden 5 kWh’l›k enerji elde edilebilir.Bu durumda en düflük bas›nç, yaklafl›k 82105 Pa (pascal)’d›r. Bas›nçl› hava depo-lama havzas› olarak aküferler (suyun oydu¤u kayaçlar), kullan›lmayan gaz ve pet-rol kuyular›, sert kayaçlar içindeki maden ocaklar› ve tuz ma¤aralar› kullan›l›r. Budepolama sisteminin, birkaç yüz MW(megawatt) gücündeki iflletme planlamalar›yap›lm›flt›r. Küçük çapl› depolama sistemlerinde hava, bas›nca dayan›kl› tanklardadepolan›r. Tanklarda depolanan bas›nçl› hava çeflitli güç sistemlerinde ve tafl›tlar-da kullan›labilir. Bu sistemin, h›zl› enerji dönüflümü gibi bir avantaj› yan›nda ba-s›nçl› havan›n geri al›nmas› ve jeolojik yap›dan kaynaklanan baz› dezavantajlar›dabulunmaktad›r.

Bir evin elektrik tüketimi 150 kWh oldu¤una göre, evin bir ayl›k ihtiyac›n› karfl›la-yacak bas›nçl› hava deposunun hacmi ne olmal›d›r?

Çözüm:1 m3 bas›nçl› havadan 5 kWh elektrik enerjisi elde edildi¤ine göre; 150 kWh

elektrik enerjisi ihtiyac› için 150/5 = 30 m3 hava depolamak gerekir.

Ayn› evin y›ll›k elektrik enerjisi ihtiyac› için gerekli olan bas›nçl› hava deposunun hacmi-ni bulunuz. Ayl›k elektrik enerjisi harcamas›n›n sabit oldu¤unu kabul ediniz.

VolanÇo¤umuz, bir çömlekçinin kilden çömlek yapt›¤›n› görmüflüzdür. Çömlekçi, kil-den haz›rlad›¤› çamuru dönen bir çark üzerine yerlefltirerek kile flekil vererek çöm-lek yapar. Bir volanda enerji depolaman›n tarihi de, çömlekçinin kulland›¤› çarkkadar eskidir. Çünkü çömlekçi ürünü yaparken asl›nda çarkta depo edilmifl ener-jiyi kullanmaktad›r. Enerji depolamada kullan›lan volan da asl›nda bir çarkt›r. Ohâlde bir volanda depolanan enerji, dönme kinetik enerjisi olup;

E = 1/2 Iω2 (8. 6)

ifadesi ile verilir. Burada, I volan›n Eylemsizlik Momenti ω ise volan›n aç›sal h›z›-d›r. Eylemsizlik momenti;


Volan: Metalden yap›lm›fltekerlek.

Ö R N E K

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

I = kMr2 (8. 7)eflitli¤i ile verilir. Burada M volan›n kütlesini, r yar›çap›n›, k ise eylemsizlik sabiti-ni göstermekte olup dönen cismin flekline ba¤l› bir sabittir. Bu çember için (k=1)ve içi dolu düzgün silindir için (k=1/2) al›n›r.

Modern volanlar, davulfleklinde olup çok daha yük-sek h›zda dönerler. fiekil 8.8’de görüldü¤ü gibi volan›nmiline ba¤l› bir motor bulun-maktad›r. Elektrik enerjisi faz-la oldu¤unda bu enerji, volan›h›zland›rmada kullan›l›r. Ener-ji geri istendi¤inde davul flek-lindeki volan, elektrik jenera-törünü çal›flt›rarak elektriküretilir. Modern yüksek h›zl›volanlarda rotor olarak hafifkarbon-fiber alafl›m› malzeme-ler kullan›lmaktad›r. Bu malzemeler dayan›kl› malzemeler olup ayr›ca verim art›fl›sa¤lar. Volanda, enerjinin dönüflüm verimi % 80’dir. Volan›n enerji yo¤unlu¤u bi-rim kütle bafl›na düflen enerji olarak afla¤›daki gibi tan›mlan›r:

E/m = 1/2 V2 = σ/ρ (8. 8)

Burada;• V: Volan›n çizgisel h›z›n›, • σ: Malzemenin öz mukavemetini, • ρ: Malzemenin yo¤unlu¤unugöstermektedir. Volan›n enerji yo¤unlu¤u, yaklafl›k 0, 05 MJ/kg’d›r. Volan yap›-

m›nda kullan›lan baz› malzemelerin özellikleri Çizelge 8. 4’te verilmifltir.

Volanla enerji depolaman›n avantaj›: • Di¤er enerji sistemleriyle karfl›laflt›r›ld›¤›nda çok küçük yani t›k›z yap›dad›rlar.• Volanlar, hareket ettirici ve frenleyici amaçl› kullan›labilir. • Volan, hafif ve yüksek enerji depolama kapasitesi tercih nedenidir. Dezavantaj› :• Enerji depolama ve yükleme çevrim say›s› s›n›rl› oldu¤unda, ekonomik

de¤ildir.


fiekil 8.8

güç ba¤lant›s›jeneratör

volan

vakum

mil

manyetik yatak

Koruyucu

Volan

MALZEME ρ, YO⁄UNLUK (kg/m3 ) σ, ÖZ

MUKAVEMET(MJ/kg)

Çelik 7800 0, 22

Alüminyum Alafl›m 2700 0, 22

Titanyum 4500 0, 27

Cam elyaf Katk›lanm›fl Polimer 2000 0, 80

Karbon Elyaf Katk›lanm›fl Polimer 1500 1, 60

Çizelge 8.4Volan Yap›m›ndaKullan›lan Baz›MalzemelerinÖzellikleri

Eylemsizlik momenti 2 kgm2 olan bir tekerlek 5 rad/s ’lik aç›sal h›zla dönmektedir.Bu tekerle¤in depolad›¤› kinetik enerji nedir?

Çözüm:Efl. (8. 6) kullan›larak;

E = 1/2 Iω2 = (0, 5)( 2 kgm2 )( 5 rad/s )2 = 25 J bulunur.

Çizelge 8. 5’te flimdiye kadar gördü¤ümüz baz› enerji depolama yöntemlerininenerji yo¤unluklar› (kWh/kg) olarak verilmifltir.

ISI ENERJ‹S‹N‹ DEPOLAMABir maddenin s›cakl›¤›n›n artmas›, erimesi, buharlaflmas› yan›nda endotermik (›s›alan) reaksiyonlarla da enerji depolanabilir. Deniz, göl ve okyanuslardaki suyun ›s›n-mas› ve buharlaflmas› ile karalar›n ›s›nmas›, ›s› enerjisini depolamaya bir örnektir.

Is› enerjisini depolamak için temelde üç yöntem bulunmaktad›r. Bunlar; duyu-lur, gizli ve termokimyasal ›s› depolamalar›d›r. Bu yöntemler birim hacimde depo-layabildikleri enerji bak›m›ndan birbirlerinden ayr›l›rlar. Is› enerjisinin (0-90)°C gi-bi düflük s›cakl›kta depolanmas› için genel olarak kullan›lan yöntemler fiekil 8.9’da flematik olarak verilmifltir.

Is› enerjisini depolama (IED) sistemlerinin temelinde depolama sistemine ener-ji sa¤lanmas›, bu enerjinin depolanmas› ve depolanan enerjinin ihtiyaç duyulan za-manlarda kullan›lmas› prensibi yatmaktad›r. Bu; yükleme, depolama ve geri ka-zanma olarak özetlenebilecek bir süreçtir.


Ö R N E K

DEPOLAMA YÖNTEM‹ ENERJ‹ YO⁄UNLU⁄U (kWh/kg)

Hidrojen 38

Benzin 14

Kurflun-Asit Bataryas› 0, 04

Su Depolama (m3bafl›na) 0, 3

Volan, çelik 0, 05

Volan, karbon elyaf 0, 2

Volan, eritilmifl silis 0, 9

Bas›nçl› Hava (m3bafl›na) 2

Çizelge 8.5Baz› EnerjiDepolamaYöntemlerininYo¤unluklar›

TermokimyasalIs› Borusu

KimyasalIs› Pompas›

TepkimeIs›s›

GizliIs›

DuyulurIs›

Is› DepolamaYöntemleri

Is›lYöntem

KimyasalYöntem

S›v›lar Kat›lar Kat›-Kat› Kat›-S›v› S›v›-Buhar Kat›-Buhar

fiekil 8.9

Is› EnerjisiniDepolamadaKullan›lanYöntemler

Duyulur Is›Is› depolama, malzemenin s›cakl›¤›ndaki de¤iflimi, kullanarak gerçeklefltirilen de-polamad›r. Depolanabilecek ›s›n›n miktar›; malzemenin ›s› kapasitesine, s›cakl›kta-ki de¤iflim miktar›na ve depolama malzemesinin kütlesine ba¤l›d›r. Duyulur ›s› de-polamada kat› (toprak, kaya) veya s›v› malzemeler kullan›l›r. Duyulur ›s› depolan-mas›nda kullan›lan s›v› malzemeler genellikle; su, etilen glikol, su-etilen glikol (%50-50) ve baz› alkollerdir. Duyulur ›s› olarak kat› veya s›v› malzemede depolananya da depolanabilecek enerji miktar›;

Q= mCp(Ts -Tb) (8. 9)

dir. Burada;• Q : Malzemede depolanan toplam enerji,• Tb : Malzemenin bafllang›ç s›cakl›¤›,• Ts : Malzemenin son s›cakl›¤›,• m: Enerji depolayan maddenin kütlesi,• Cp : Tb ve Ts aras›nda ve sabit bas›nç alt›ndaki ortalama özgül ›s›

olmak üzere Efl (8. 9)’ den hesaplan›r. Günümüzde bu yöntemle ilgili etkin sistem-ler tasarlanmakta ve mevcut olan teknolojiler de bu sistemlere uygulanmaktad›r.S›v›, kat› ve s›v›-kat› karma hâldeki ›s› depolama malzemelerini içeren sistemler detasarlamak mümkündür. Duyulur ›s› uygulamalar›nda enerji daha uzun süreli ola-rak depolanabilmektedir.

Bir günefl kolektörünün deposunda 100 litre su bulunmaktad›r. Bu suyun s›cakl›-¤›n› 20°C den 50°C ç›kard›¤›m›zda suda depolanan enerji miktar› nedir?

Çözüm:Q= mCp (Ts -Tb ) eflitli¤inde de¤erler yerine konulursa; m=100 kg, Ts=50°C, Tb=20 °C, Cp = 1 kcal/kgQ =(100 kg) ( 1 kcal/kg) (30 °C) =3000 kcal1kcal=4186 J oldu¤undan; Q =12, 6 MJ bulunur.

Kütlesi 100kg olan bir mermer blo¤un s›cakl›¤› 20 °C’den 50 °C’ye ç›kar›ld›¤›nda mermerblokta depolanan enerji nedir? (Cp =0, 21 kcal/(kg°C))

Gizli Is› Depolama Maddenin faz de¤iflimi s›ras›nda ald›¤› ya da sald›¤› ›s›, gizil ›s› olarak tan›mlan›r.Faz de¤iflimi gösteren bu malzemelere Faz De¤ifltiren Maddeler (FDM) denir. Ener-ji depolama kat›-s›v›, kat›-kat›, s›v›-buhar ve buhar-kat› faz dönüflümleri kullan›-larak gerçeklefltirilebilir. Ancak uygulanabilirlik aç›s›ndan en çok tercih edilen, ka-t›-s›v› dönüflümüdür. Gizli ›s› depolama:

Q= m[∆He+ Cpb(Te-Tb) + Cps (Ts -Te)] (8. 10)

Burada;• M : enerji depolayan maddenin kütlesi,• Te : Erime s›cakl›¤›,• ∆He : Birim kütlenin erime entalpisi,• Cpb : Te ve Tb aras›ndaki ortalama özgül ›s›,• Cps : Ts ve Te aras›ndaki ortalama özgül ›s›

olmak üzere Efl (8. 10)’den hesaplanabilir. Gizli ›s› depolama yöntemleri için gereklidepo hacmi, duyulur ›s› için duyulan depo hacmine göre daha küçüktür. Faz de¤ifl-


Ö R N E K

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

tiren maddeler (FDM) sabit bir s›cakl›k aral›¤›nda enerji depolama olana¤› sa¤lar veerime s›cakl›¤›na ba¤l› olarak hem ›s›tma hem so¤utma amaçl› kullan›labilirler.

Faz De¤ifltiren Maddelerin S›n›fland›r›lmas›Enerji depolama malzemesi olarak FDM seçimi yap›l›rken malzemenin istenilen s›-cakl›k aral›¤›nda faz de¤iflimi göstermesi gerekir. Genellikle 0-120 ºC s›cakl›k ara-l›¤›nda faz de¤iflimi gösteren FDM’ler daha, fazla uygulama alan› bulmaktad›r.FDM’ler organik, inorganik bileflikler ve bunlar›n kar›fl›mlar› fleklinde grupland›r›l-d›klar› gibi genel hatlar›yla afla¤›daki gibi iki grupta da incelenebilir:

• Tuz hidratlar› • ParafinlerTuz Hidratlar›: ‹norganik FDM’ler grubunda bulunan tuz hidratlar ›s› depola-

ma için; uygun erime s›cakl›k aral›¤›, gizli ›s›s› ve gösterdikleri küçük hacim de¤i-flimi gibi özellikleri nedeniyle tercih edilen malzemelerdir. Baz› tuz hidratlar› Çizel-ge 8.6’da gösterilmifltir. Bunlar›n en önemli özellikleri:

• Erime gizli ›s›lar›n›n yüksek olmas›, • Erime-donma sonucunda çok az hacim de¤iflimi göstermesi, • Organik FDM’lere göre ›s›l iletkenliklerinin yüksek olmas›fleklinde s›ralanabilir. Tuz hidratlar›n gizli ›s› depolama kapasiteleri yüksek

olup 0-150 °C s›cakl›k aral›¤›nda daha çok kullan›l›rlar.

Parafinler: Organik malzemelerin enerji depolamada kullan›lmas› durumun-da; depolama hacminin büyük olmas›, bu maddelerin yan›c› ve düflük ›s›l iletken-lik özellikler göstermesi gibi dezavantajlar› vard›r. Fakat bu malzemelerin uygunerime s›cakl›klar›, kendili¤inden kristalleflebilmesi gibi özellikleri yan›nda kurulubulunan depolama sistemlerinde kullan›labilme gibi üstünlükleri bulunmaktad›r.

Is› depolama için kullan›lacak bir maddede istenilen birçok fiziksel, kimyasalve termokimyasal özelli¤e sahip olan parafinin, ›s› depolama bak›m›ndan baz›önemli üstünlükleri flu flekilde s›ralanabilir:

• Maliyetinin düflük ve bol miktarda olmas›, • Korozif ve toksik olmamas›, • Erime s›cakl›k aral›¤›n›n geniflli¤i, • Erime gizli ›s›s›n›n yüksekli¤i, • H›zl› faz de¤ifltirmesi, • Yo¤unlu¤unun büyük olmas›, • Kendili¤inden kristalleflebilmesi.

‹deal bir enerji depolama malzemesi hangi özellikleri tafl›mal›d›r?

TUZ

H‹DRATLARI

ERG‹ME SICAKLI⁄I

(ºC)

ERG‹ME ISISI

(kJ/kg)

YO⁄UNLUK

(kg/dm3)

ÖZGÜL ISI

(kJ/kgK)

CaCl2. 6H2O 29, 7 171 1, 710 1, 45

Na2SO4. 10H2O 32, 4 254 1, 485 1, 93

Na 2S 2O 3. 5H2O 48, 0 201 1, 730 1, 46

NaHPO 4. 12H2O 35, 0 281 1, 520 1, 70

Zn(NO3)2. 6H2O 36, 4 147 2, 065 1, 34

Ba(OH)2. 8H2O 78, 0 267 2, 180 1, 17

MgCl2. 8H2O 116, 0 165 1, 570 1, 72


Çizelge 8.6FDM OlarakKullan›lan Baz› TuzHidratlar›

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



7


Enerji depolamay› aç›klamak.

Enerjinin, olmad›¤› ya da az oldu¤u dönemlerdekullan›lmak üzere bol oldu¤u zamanlarda sak-lanmas›na enerjinin depolanmas› denir. Bilindi¤iüzere; korunur yani yoktan var olmaz; var olanenerji de yok olmaz. Enerji bir formundan baflkabir formuna dönüflür. ‹flte bu dönüflüm özelli¤ienerjinin depolanmas›n› sa¤lar. Di¤er bir ifadeyleenerji, dönüflüm göstermemifl olsayd› depolan-mas› mümkün olmayacakt›.

Enerji depolama yöntemlerini tan›mak.

Enerji çeflitli yöntemlerle depolanabilir. Bu de-polama yöntemlerinden bafll›calar›; Biyolojik

Enerji Depolama, Kimyasal Enerji depolama,

Elektrik-Elektrokimyasal Enerji. Depolama, Me-

kanik Enerji Depolama ve Is›l Enerji Depolama

olarak grupland›r›labilir. Biyolojik Enerji Depolaman›n temeli fotosentezolay›d›r. Fosil yak›tlar›n ve yedi¤imiz g›dalar›ntemeli asl›nda fotosentez olay› ile günefl enerjisi-ni depolayan bitki ve hayvanlar oldu¤undan ha-yat›n temeli günefl enerjisidir. Kimyasal Enerji Depolaman›n temelini atomlar›nbir kristal ya da molekülü oluflturmak için birbir-leriyle ba¤ yapmas› veya bu ba¤›n bozulmas› so-nucu ortaya ç›kan enerji oluflturur. Kömür, odunve do¤al gaz gibi yak›tlar›n yanmas› sonucu or-taya ç›kan bu enerjidir. Pillerde kimyasal enerjiyidepolayan araçlara örnek gösterilebilir. Elektrik-Elektrokimyasal Enerji Depolamadaelektrik enerjisi kondansatör ve süperiletkenleryan›nda akümülatör ve yak›t pilleri yard›m›yladepolanabilmektedir. Mekanik Enerji Depolamada enerji, yaylar (saatmekanizmal› batarya), pompa ile depolama, ba-s›nçl› s›k›flt›r›lm›fl hava (ponematik batarya) vevolan (kinetik batarya) ile depolanabilmektedirIs›l Enerji Depolamada bir maddenin s›cakl›¤›n›nartmas›, erimesi, buharlaflmas› yan›nda endoter-mik (›s› alan) reaksiyonlarla da enerji depolana-bilir. Deniz, göl ve okyanuslardaki suyun ›s›nma-s› ve buharlaflmas› ile karalar›n ›s›nmas› ›s›l ener-jiyi depolamaya bir örnektir.

Is›l enerjisini depolamak için temelde üç yöntembulunmaktad›r. Bunlar; duyulur, gizli ve termo-

kimyasal ›s› depolamalar›d›r. Bu yöntemler bi-rim hacimde depolayabildikleri enerji bak›m›n-dan ayr›l›rlar. Is› enerjisini depolamada kullan›-lan yönteme ba¤l› olarak organik ve inorganikçok çeflitli malzemeler kullan›l›r.

Enerji depolama yöntemlerini karfl›laflt›rmak.

Enerji depolama yöntemlerini birbiriyle karfl›lafl-t›rmak anlaml› de¤ildir. Çünkü bu yöntemlerdenhiçbiri bütün depolama amaçlar›n› karfl›lamaz.Enerji depolama yöntemleri s›¤a ve maksimumkullan›labilirlik zaman› aç›s›ndan farkl›l›klar gös-terir. Büyük ölçekli enerji depolamalar› için yeral-t› ›s›l depolama, pompal› su ve bas›nçl› hava sis-temleri tercih edilirken, Süperiletkenlerle enerjiihmal edilebilir kay›plarla depolanabilir. Yak›tpilleri, yüksek verimleri nedeniyle petrol motor-lar›na karfl› bir alternatif olabilecek özelliktedir.Volanlar küçük uygulamalar için uygun olup bü-yük ölçekli uygulamalarda düflünülmez. Güvenli ve üzerinde çal›fl›lmas› gereken enerjidepolama yöntemi, yenilenebilir enerji kaynak-lar›na yönelik olmal›d›r. Bu aç›dan enerji depo-laman›n gelecekte enerji teknolojisinde önemlibir yeri olacakt›r. Enerji depolama, enerjininflimdiye kadar oldu¤u gibi sürekli artan talebinikarfl›lamak için en ümit veren teknoloji olarakgözükmektedir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç


1. Afla¤›daki araçlardan hangisi kimyasal enerjiyi de-polayan araçlara bir örnektir?

a. Yayb. Kondansatörc. Bobind. Akümülatöre. Termos

2. Biyolojik enerji depolaman›n temeli afla¤›dakiolaylardan hangisine dayan›r?

a. Fotosentezb. Buharlaflmac. Donmad. Yanmae. Erime

3. Yay sabiti 100 N/m olan bir yay uzamas›z durumun-dan 1m çekilirse yayda biriken enerji kaç joule (J) olur ?

a. 25b. 50c. 75d. 100e. 150

4. Yerden 50m yüksekte depolanm›fl 10 ton suyun ener-jisi kaç joule (J)’dür ?g=10m/s2 al›n›z.

a. 10MJb. 20MJc. 30MJd. 50MJe. 100MJ

5. Eylemsizlik momenti 100 kgm2 olan bir tekerle¤inaç›sal h›z› 10 rad/s’dir. Bu tekerlekte depo edilmifl olanenerji kaç joule (J) dur?

a. 1kJ

b. 5kJ

c. 10kJ

d. 15kJ

e. 20kJ

6. Afla¤›daki malzemelerden hangisi en fazla enerji yo-¤unlu¤una (kWh/kg) sahiptir?

a. Benzinb. Bas›nçl› hava (m3 )c. Hidrojend. Volan(çelik)e. Volan(karbon elyaf)

7. 100kcal’lik ›s› enerjisi 10 kg suyun s›cakl›¤›nda kaç°C art›fl sa¤lar?(Csu=1kcal/kg)

a. 1b. 5c. 10d. 15e. 20

8. I. Yer alt› ›s›l depolamaII. Pompal› su ve bas›nçl› hava sistemleriIII. SüperiletkenlerBüyük ölçekli enerji depolamalar› için yukar›daki-

lerden hangi sistem/sistemler tercih edilir?a. Yaln›z Ib. I ve IIc. I ve IIId. II ve IIIe. I,II ve III

9. Afla¤›daki maddelerden hangisi faz de¤ifltiren mad-de olarak kullan›l›r?

a. Çelikb. Bak›rc. Parafind. Mermere. C›va

10. I. Maliyetinin düflük ve bol miktarda olmas›II. H›zl› faz de¤ifltirmesiIII. Erime aral›¤›n›n geniflli¤i

Yukar›daki özelliklerden hangisi/hangileri ideal bir de-polama maddesinin özelli¤idir?

a. Yaln›z Ib. Yaln›z IIc. I ve IId. II ve IIIe. I,II ve III



Enerji Depolama Teknolojisinde Yeni Bir Geliflme

Massachusetts Teknoloji Enstitüsü araflt›rmac›lar›, çokyüksek seviyede enerji depolayabilen yeni bir pil türüüzerinde çal›flmalar›n› sürdürüyor. Çok yüksek seviyelerdeki elektrik enerjisinin depolan-mas›na yarayacak piller üzerinde çal›flan MIT (Massac-hussetts Teknoloji Enstitüsü) araflt›rmac›lar› çözümü s›-v› metallerde buldu. Su ve ya¤da görüldü¤ü gibi birbi-rine kar›flmayan eriyik durumundaki metallerin kulla-n›lmas›yla üretilecek bu piller, yüksek enerji depolan-mas› gereken alanlarda kullan›labilecek. 500 derece ve üzeri s›cakl›klarda korunmas› gereken bupillerin kullan›m alan› ise rüzgâr ve günefl enerjisini elek-tri¤e dönüfltüren sistemler ile sürekli jeneratör deste¤ineihtiyaç duyan hastane ve benzeri kurumlar olarak öngö-rülüyor. Yani 500 derece gibi bir s›cakl›kta duran pilicep telefonu ya da müzik çalara takarken parmaklar›nbuharlaflmas› durumuna çare bulmak gerekmeyecek. Mühendislik aç›s›ndan yap›lmas›na y›llar olan bu pille-rin gelecekte endüstriyel ölçekte enerjinin depolanma-s›na ihtiyaç duyulan birçok alanda karfl›m›za ç›kaca¤›düflünülüyor.

Kaynak: http://yahoyt. com/h/3834/enerji-depolama-teknolojisinde-yeni-bir-gelisme 31. 08. 2009 tarihindeal›nd›.

Cep Telefon fiarj Aleti Günefl Enerjisi ile Çal›fl›yor

Pro flirketinin üretimi ile cep telefonu, flarjl› pilleri gü-nefl enerjisi ile flarj etmek mümkün. ‹ngiltere’de internetüzerinden sat›fl› gerçeklefltirilen flarj aleti gerçekte in-sanlar›n hayat›n› kolaylaflt›racakt›r. Tatilde deniz kena-r›nda günefllenirken bir taraftan telefonunuz flarj ola-cak, veya baflka nedenlerle elektrik olmayan yerlerdesadece günefl size yard›mc› olacakt›r.Sonuç olarak teknoloji o kadar ileriki bir sonraki tekno-loji dahi ürettiklerini san›r›m. Fakat flimdi bu flarj aletle-ri dünyada yayg›nlaflt›ktan ve piyasalar doygunlu¤a ulafl-t›ktan sonra flöyle bir ürün piyasaya sürebilirler. fiarjatakma gerektirmeyen, günefl enerjisi ile kendili¤indenflarj olan cep telefonu, Günefl enerjili cep telefonu. Bel-ki de üretilmifltir. Nas›l y›llar önce günefl enerjisi ile ça-l›flan hesap makinesi üretilip, pilli hesap makinelerin pi-yasadan kalkt›¤› gibi. Neyse güzel bir teknoloji.

Kaynak: www. binaisletimi. com/. . . /cep-telefon-sarz-aleti-gunes-enerjisi-ile-calisiyor/14. 09. 2009 tarihindeal›nd›.

Okuma Parças›


1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Enerji Depolama, Önemi veYöntemleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise ‘“Biyolojik Enerji Depola-ma’’ konusunu yeniden gözden geçiriniz

3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yaylar-Saat Mekanizmal›Batarya’’ konusunu yeniden gözden geçiriniz

4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Pompa ile Depolama’’ ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz

5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Volan-Kinetik Batarya’’ ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz

6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mekanik Enerji Depolama’’konusunu yeniden gözden geçiriniz

7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Duyulur Is›’’ konusunu ye-niden gözden geçiriniz

8. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Is› Enerjisini Depolama”konusunu yeniden gözden geçiriniz

9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gizli Is› Depolama” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz

10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Enerji Depolama” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz


Vücut gelifltirmede kulland›¤›m›z yay, foto¤raf makine-si flafl›, termos, balon, sifon günlük hayat›m›zda kullan-d›¤›m›z enerji depolayan araçlard›r.

S›ra Sizde 2

Bu sorunun yan›t› kimyasal tepkimenin bir molekülüoluflturan atomlar›n yeniden düzenlenmesi oldu¤unuan›msamaktan geçer. Atomlar bir kristal ya da moleküliçinde, birbirlerine “enerji aç›s›ndan büyük” ba¤larlaba¤l›d›rlar. O hâlde, tepkime ›s›s› ya da kimyasal ener-ji, moleküllerin kimyasal tepkime s›ras›nda, bir T s›cak-l›¤›nda parçalanmalar› ya da ba¤lanmalar› s›ras›nda ç›-kan enerjidir.

S›ra Sizde 3

Q=CV ve E=1/2 qV=1/2 CV2 eflitliklerini kullan›larak; Q=CV=(2, 5. 10-6 F)(300V)=7, 5. 10-4 C(coul), E=(0, 5)(7, 5. 10-4 C)(300 V)=0, 11 J bulunur

S›ra Sizde 4

Bir akümülatör kapasitesinin en fazla onda biri kadarbir ak›mla doldurulmal›d›r ya da onda bir ak›m kullan›l-mal›d›r. Bu akümülatörü tam olarak doldurmak (flarj et-mek) için 2, 4 A ak›m kullan›l›rsa 10 saat, 0, 1 A ak›mkullan›l›rsa 240 saat beklemek gerekir.

S›ra Sizde 5

Evin y›ll›k elektrik enerjisi ihtiyac›;150x12=1800 kW-h olur. Bu enerjiyi sa¤layacak havadeposunun hacmi; 1 m3 havadan 5 kW-h elektrik enerjisi elde edildi¤inden;1800/5=360 m3 bulunur.

S›ra Sizde 6

Q= mCp(Ts-Tb) eflitli¤inde de¤erler yerine konulursa; Q=(100 kg)(30 °C )(0,21 kcal/kg °C) =630 kcal=2, 6.106 J=2.6 MJ bulunur.

S›ra Sizde 7

‹deal enerji depolama malzemesinde olmas› gerekenbaz› özellikler bulunmal›d›r. Bunlar:

• Yüksek depolama kapasitesi,• Yüksek yükleme /boflaltma verimi,• Kendili¤inden boflalman›n ve kapasite kay›plar›-

n›n az olmas›,• Uzun ömür,• Ucuzluk,• Enerji yo¤un olmas›(kWh/kg veya kWh/litre).

Yani en az hacimde ve kütlede depolayabilmesidir. Bir depolama malzemesinin bu özelliklerin hepsini bün-yesinde bulundurmas› beklenmez. Depolama malze-mesi bu özelliklerden ne kadar›n› bünyesinde bulundu-rursa o kadar iyi depolama malzemesi kabul edilir.



Dinçer, ‹. ve Hepbafll›, A. (2006). Kanada’n›n En Bü-

yük Kuyu ‹çi Is›l Enerji Depolama Sistemi: Bir

Uygulama. Tesisat Mühendisli¤i Dergisi, 93, 65-78. Öztürk, H. ve Baflçetinçelik, A. (2002). Is› Depolama

Tekni¤i. Türkiye Ziraat Odalar› Birli¤i Yay›n›No:230, Ankara.

Y›ld›z, S. (2008). So¤utma Uygulamalar›nda Faz De-

¤ifltiren Maddelerde Termal Enerji Depolama.

Ç. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Kimya Anabilim Dal›,Yüksek Lisans Tezi, Adana.

Yörüko¤ullar›, E. (1985).Günefl Enerjisinin Do¤al Ze-

olite Depolanmas›. A. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü,Fizik Anabilim Dal›, Doktora Tezi, Eskiflehir.

www. berr. gov. uk/files/file15189. pdf 31. 08. 2009 ta-rihinde al›nm›flt›r.

en. wikipedia. org/wiki/Energy_storage 15. 08. 2009tarihinde al›nm›flt›r.

www. sandia. gov/ess 20. 082009 tarihinde al›nm›flt›r. www. che. iitm. ac. in/~sjayanti/presentations/ess. ppt

01. 08. 2009 tarihinde al›nm›flt›r. www. berr. gov. uk/files/file15189. pdf 31. 08. 2009 ta-

rihinde al›nm›flt›r. www. sti. nasa. gov/tto/spinoff1996/32. html 31. 08.

2009 tarihinde al›nm›flt›r.


179Sözlük

AAB ‹lerleme Raporu: Avrupa Birli¤i taraf›ndan, her y›l birlik

üyeli¤ine aday ülkelerin adayl›k sürecindeki geliflmeler-

ine yönelik haz›rlanan de¤erlendirme raporudur.

Alternatif enerji kaynaklar›: Günefl enerjisi, rüzgar enerjisi,

jeotermal enerji, hidroelektrik enerjisi, dalga enerjisi,

hidrojen enerjisi, nükleer enerji gibi yenilenebilir ve

temiz enerji kaynaklar›na verilen genel isimdir.

Ak›ll› bina: Enerjinin en verimli flekilde kullan›lmas›n› hede-

fleyen ve bu amaçla kendi çevresini kontrol edebilen bina.

Avrupa Birli¤i (AB): Yirmi yedi üye ülkeden oluflan ve

topraklar› büyük ölçüde Avrupa k›tas›nda bulunan siyasi

ve ekonomik bir örgütlenmedir.

BBina kabu¤u: Binalar›n d›fl duvar, pencere, çat› ve temel

döflemelerinden oluflan k›sm›.

BTU (British thermal unit): Bir libre (453,6 gr) suyun

s›cakl›¤›n› 63 °F'den (°F = 1,8 °C + 32) 64 °F'ye ç›kart-

mak için gerekli olan enerji miktar›d›r.

C-ÇCOP: Verimlilik Katsay›s› (Coefficient of Performance). EVO

de¤erinin yerine kullan›lmaktad›r. COP de¤eri belli bir

katsay›yla çarp›larak EVO de¤eri bulunabilir.

CRT televizyon: Katot Ifl›n Tüplü (Chatode Ray Tube)

Televizyon. LCD televizyonlar ç›kmadan önce yayg›n

olarak kullan›lan televizyon tipi.

ÇED: Belirli bir proje veya geliflmenin, çevre üzerindeki önem-

li etkilerinin belirlendi¤i bir süreçtir.

Çevre: ‹nsanlar›n ve di¤er canl›lar›n yaflamlar› boyunca

iliflkilerini sürdürdükleri ve karfl›l›kl› olarak etkileflim

içinde bulunduklar› fiziki, biyolojik, sosyal, ekonomik

ve kültürel ortamd›r.

E-FEkolojik denge: En küçükten en büyü¤üne, beslenme zin-

cirinde en altta bulunandan en üsttekine, canl›lar›n

varl›¤›n› sürdürebilmesi için gerekli olan koflullar›n

bütününe verilen add›r.

Emisyon-at›k vergileri: Çevreyi kirleten emisyon oranlar›n›

azaltmak amac›yla AB’de al›nan vergilerdir.

Enerji: Bir fiziksel sistemin ifl yapabilme yetene¤i.

Enerji etkin bina: Bir yandan yenilenebilir enerji kay-

naklar›ndan yararlanan, di¤er yandan da enerjinin ver-

imli kullan›lmas›na ve korunmas›na yönelik tedbirlerin

al›nd›¤› yap›.

EVO (EER, energy efficiency ratio): Enerji Verimlilik Oran›.

So¤utma kapasitesinin (BTU/saat), gereksinim duyulan

güce (Watt) oran›.

Fosil: Canl› organizmalar›n öldükten sonra toprak alt›nda

milyonlarca y›l içinde oksijensiz bozulmaya u¤ramas›yla

oluflan yap›.

I-‹Is›: iki cisim (veya sistem) aras›nda, sahip olduklar› s›cakl›k

farkl› nedeniyle birinden di¤erine aktar›lan enerji.

Ifl›k ak›s›: Bir ›fl›k kayna¤›ndan birim zamanda ç›kan ›fl›k

miktar›d›r.

Ifl›k fliddeti: Birim yüzeye dik olarak düflen ›fl›k ak›s›na denir.

‹klimlendirme: Binalarda ›s›tma, so¤utma, havaland›rma,

nemlendirme gibi ifllerin sorumlu cihazlar arac›l›¤›yla

düzeninin ve kontrolünün sa¤lamas›.

‹klim de¤iflikli¤i: Bilimsel olarak klimatoloji dal›na göre

incelenen bir tür atmosferik ya da astronomik de¤ifliklik-

lerdir.

K-LKanun: Anayasada öngörülen usullere göre; yasama organ›

Büyük Millet Meclisi taraf›ndan yaz›l› olarak konan, uyul-

mas› zorunlu hukuk kurallar›d›r.

Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi (KOB): Avrupa Birli¤i’ne aday

ülkelerin üye ülke olabilmeleri için yerine getirmeleri

gereken flartlar› içeren belgedir.

Kojenerasyon: Enerjinin hem elektrik hem de ›s› formlar›nda

ayn› sistemden beraberce üretilmesidir.

Kullan›m temelinde belirlenen vergiler: AB’de al›nan ve

çevreye olumsuz etkisi olan bir hizmet karfl›l›¤›nda al›nan

vergilerdir.

Kyoto Protokolü: Küresel ›s›nma ve iklim de¤iflikli¤i

konusunda mücadeleyi sa¤lamaya yönelik imzalanm›fl

uluslar aras› anlaflmad›r.

LCD televizyon: S›v› Kristal Ekran (Liquid Crystal Displays)

Televizyon. Tüplü televizyonlar›n yerini alan yeni nesil

televizyonlar.

LED lambalar: Ifl›k Yayan Diyot (Light Emmitting Diode)

lambalar. Akkor lambalar›n yerine kullan›lmaya

bafllanan, düflük güç harcayan, yar›-iletken tabanl› lam-

balar.

MMevzuat: Bir ülkede yürürlükte olan yasa, tüzük, yönetmelik

vb.nin tümüne verilen isim.

Sözlük

180

Milli Park: Bilimsel ve estetik bak›mdan, millî ve milletler-

aras› ender bulunan tabiî ve kültürel kaynak de¤erleri ile

koruma, dinlenme ve turizm alanlar›na sahip tabiat

parçalar›d›r.

RR-de¤eri: ›s› ak›fl›na karfl› ortam›n direnci.

Radyasyon enerjisi: Her cisim sahip oldu¤u yüzey alan› ve

s›cakl›¤› ile orant›l› olacak flekilde ortama yayd›¤› enerji.

SSEER: Mevsimsel Enerji Verimlilik Oran› (Seasonal Energy

Efficiency Ratio). EVO de¤erinin yerine kullan›lmaktad›r.

SEER de¤eri belli bir katsay›yla çarp›larak EVO de¤eri

bulunabilir.

S›cakl›k: bir maddenin moleküllerinin dönme, titreflim ve

öteleme kinetik enerjilerinin bir ölçüsü.

Sürdürülebilirlik: Günümüz ihtiyaçlar›ndan taviz vermeden

gelecekteki ihtiyaçlar›m›z›n karfl›lanabilece¤i çevresel,

ekonomik ve sosyal (toplumsal) esenlik hali.

ÜÜrün temelinde belirlenen vergiler: AB’de çevreye

b›rak›ld›¤›nda zarar verilen ürünlerden al›nan vergilerdir.

YYenilenebilir enerji: Günefl ›fl›¤›, ya¤mur, gel-git, rüzgâr

gibi sürekli devam eden do¤al süreçlerden elde edilen

enerji.

Yönetmelik: Bakanl›klar›n yönetmelik ve kamu tüzel

kiflilerinin, kendi görev alanlar›n› ilgilendiren, kanun-

lar›n ve tüzüklerin uygulanmas›n› sa¤lamak üzere

ç›kard›klar› hukuk kurallar›d›r.

Ener j i Tasarrufu

181Diz in

AAk›ll› Bina 64, 78-80

Aktif Enerji Sistemleri 64, 72, 80

Ampirik Denklemler 30

Ashrae 32

At›k Vergileri 6

Avrupa Çevre Ajans› 6, 7

Avrupa Çevre ‹lkeleri 6

Avrupa Komisyonu 4, 8, 12, 14

Avrupa Parlamentosu 4

Avrupa Yat›r›m Bankas› 6

Ayd›nlatma 66, 71, 73, 77, 79, 80, 91, 94, 112, 113, 120, 121,

123, 125, 127, 128

BBa¤›l Nem 22, 24, 25, 30, 32, 36

Bina Otomasyon 64, 73, 78, 79, 80

Binalarda Enerji Performans› Yönetmeli¤i 15

Binalarda Is› Yal›t›m Yönetmeli¤i 15

Bm ‹klim De¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi 6

C-ÇClo 26, 27, 31, 32

COP 117, 129

ÇED 8, 9, 104

Çevre Genel Müdürlü¤ü 6

Çevre Kirlili¤i 4, 65, 71, 80, 95, 104, 155

Çevre Müsteflarl›¤› 7

DDo¤al Gaz ‹ç Pazar› 12

Du Bois 28

EEER 117

Elektrik ‹ç Pazar› 12

Emisyon 4-6, 9-11, 87, 89, 100-104, 106, 138-140, 142, 143,

145-148

Emisyon Kredisi 11

Emisyon Ticareti Mekanizmas› 11

Enerji 2, 3, 10-15, 23, 27, 30, 31, 39, 43, 45, 47-51, 58, 64-72,

74, 75, 77, 78, 86-91, 94-100, 102-104, 106, 113, 115-120,

123, 126, 128, 133, 137-140, 144-147, 155-173

Enerji Etiketi 114

Enerji Etkin Bina 64, 71, 72, 80

Enerji Konseyi 12

Enerji Piyasas› Düzenleme Kurumu 14

Enerji Toplulu¤u Antlaflmas› 14

Enerji Verimlili¤i 10, 14, 15, 66, 80, 86, 88-91, 99, 103, 106,

132, 139, 144, 145, 148

Enerji Verimlili¤i Kanunu 15, 144, 148

EVO 117, 118

FFanger 31, 32, 36

GGagge 31

HHavaland›rma 33, 36, 50, 70-73, 75-78, 80, 92, 136

I-‹Is› 15, 23-35, 43-58, 67, 69, 72-76, 94-100, 106, 116, 119, 156,

157, 160, 167, 168, 170-173

Is› Transferi 24, 26, 30, 45, 47, 49, 58, 128

Is›l Konfor 22-26, 29-36, 51

Is›tma 10, 14, 33, 34, 36, 50, 54, 56, 70-80, 96, 97, 104, 119,

143, 156, 172

Ifl›k Ak›s› 121

Ifl›k fiiddeti 81

Ifl›ma 24, 30, 31, 36, 124, 160

‹klimlendirme 36, 71, 72, 76, 91

‹lerleme Raporu 8, 9, 14, 16

KKalite Standartlar› 3, 5

Kapsaml› Kontrol Yöntemleri 33

Karadeniz Bölgesel Enerji Merkezi 13

Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi 8, 14

KOB 8, 14

Küresel Is›nma 5, 65, 68, 87, 138, 147

Kyoto Protokolü 16, 87, 90, 103, 106, 138

MMet 28, 29

Metabolik Is› Katsay›s› 28, 29

OOrtam S›cakl›¤› 24, 25, 30, 31, 36, 48, 49, 51, 58, 78

Ozon Tabakas› 5

PPasif Enerji Sistemleri 75

Dizin


RRadyasyon Enerjisi 48, 49, 58

Rio Zirvesi 6

SSEER 117

Sera Etkisi 9, 70, 73, 101

Serbest Dolafl›m 3, 4, 5

S›cakl›k 24, 25, 27, 30, 32, 33, 43-45, 47- 49, 51, 53- 56, 58,

67, 69, 72, 75, 78, 97, 98, 105, 113, 119, 126, 158, 159,

162, 167, 168, 170-172

Sürdürülebilirlik 65, 66, 80

TTafl›n›m 24, 25, 47, 49, 51, 58

Termal Enerji 43

YYal›t›m 15, 26, 27, 31, 33, 34, 36, 45, 46, 49-58, 72, 73, 77, 91,

92, 115, 116

Yenilenebilir Enerji 10, 11, 13-15, 64, 68-71, 77, 80, 104,

155, 156, 173

Yönetimsel Kontrol 32, 36

enerj‹ tasarrufu - solar- · pdf fileenerj‹ etk‹n b‹na tasarimi...

Documents