endÜstrİyel otomasyon kavrami

7/30/2019 ENDSTRYEL OTOMASYON KAVRAMI

1/21

ENDSTRYEL OTOMASYON KAVRAMI VE LERTEKNOLOJYE GE

ENDSTRYEL OTOMASYON KAVRAMI

Otomatik retim modern sanayinin temeli ve teknik ilerlemenin genel eilimiolmaktadr. Bu da yeni fabrikasyon sreleri, otomasyon olanaklarnn daha geni uygulan,otomatik ilem grclerin ve sanayi robotlarnn, eitli tipte ykleme gereleri, yklemegereleri, transfer tezgahlar ve otomatik kontrol sistemlerinin kullanm demektir. Tm

bunlar iin srekli yeni uzmanlar istemi domaktadr.Sanayi retiminin bugnk durumu dzenli artan kt, retimin uzmanlamas ve

btnlemesi, imalat srelerinin ve fabrika rnlerinin standartlamas ve rnparametrelerinde aynlk istemi ile belirlenmektedir. Bu son gereklilik ancak imalat koullar

pratik olarak deimedii srece karlanmaktadr. Fabrikasyonda, paralarn toplanmasndave zellikle metal kesme tekniklerinde yeni yntemlerin kullanm yalnzca mekanizasyondadeil, imalatn, takm dzmenin ve kontrol srelerinin otomasyonunda ana nkoulolmaktadr.

Endstriyel otomasyonda mekanik, hidrolik ve elektronik birlemekte ve otomasyonaralar olarak kuvvet, basn, hz iletme sistemleri (transducers), rleler, amplifikatrler,sinyal evirgeleri,elektriksel hidrolik ve pnmatik harekete geiriciler kullanlmaktadr.

Otomatik kontrolde, kam kontrolleri, mekanik durdurma kontrolleri, ablonkontroller ve nmerik kontroller kullanlabilmektedir.

Malzeme tayclnda basit oluklar bile otomasyonun bir paras olarak kabuledilmekte; ayrca ayrclar, besleyiciler, iticiler, ynlendiriciler ve robotlara kadar bunlar

eitlenmektedir.lm ilemlerinde ve tezgahlarn ayarnda otomasyondan yararlanlmakta;

otomatik torna, freze, matkap ve talama otomasyonun bir ksmn oluturmaktadr.Montajlara da otomasyon girmitir.

OTOMASYONUN GELECE

Otomasyon, Henry Fordun 20. Yzyln banda ilk kez kitle retim tesisinigerekletirdii zamanki kadar nemli bir teknolojik deimedir.

Tam otomasyona rnekler verirsek, modern bir petrol rafinerisi ya da tek bir denetimsisteminden elektronik impulselarla ynlendirilen petroln iinden akt boru hatt sistemibugnk ilk uygulamalardandr.

Ancak, otomasyonun gerek tanm makinalar altrmak iin makinalarnkullanmdr.

Klasik uygulamada insan gc ve zaman yitirilmesine en ok neden olan drt ge:1) Malzeme aktarm2) lem sras yargs3) Makina ayar4) Verilerin srece konmas, otomasyonda makinalarla ok ksa srede ve ok daha ucuzolarak yaplmaktadr.

Otomasyon ay, alt ay, belki bir yl gibi nemli bir sre boyunca nceden belirlibir kt dzeyinde srekli retimi gerektirir.


2/21

Otomasyonda ilke vardr: birincisi ekonomik almalarn bir sre btn oluu,

yani tm ekonomik alma bir btn olarak uyum iinde olmaldr. kincisi otomasyonsrecinin altnda bir grnd, dzen ve biim vardr. nc ilke ise otomasyonun kendinidzenleyici ve dzeltici denetimi vardr. Ve bu ilkelerin gereklemesi otomatik makinalar,

elektronik kontroller ve bilgisayarlar, mekanik beyinler araclyla olur.Yar otomasyonlu sanayilerin dnda tam otomasyonla alan iki sanayi dal vardr,

biri elektrik gc retimi, ikincisi ise petrol rafinerisidir. Ama tm gelecek otomasyona aittirve otomasyonun birok uygulama olanaklar ok ksa srede gerekleecektir.

Yarnn dmelerle alacak fabrikasnda belki de gerekte retim sahasnda hi iiolmayacaktr. Pratik olarak bugnk otomasyonla g retim santralinde ve petrolrafinerisinde hi ii yoktur. Ama ayn anda makinaya bilgi hazrlayan ve onu makinaya veren

programclar, makina yapmclar, makina yerletiricileri, onarmclar, vb. gibi yksek beceriisteyen ilerde alan inanlmaz oklukta insan vardr. Ayrca makinann tasarmclar,izimcileri, sistem mhendisleri, matematikiler ya da mantklar gibi byk sayda eitilmiinsan gereklidir. Son olarak yksek dzeyde dnme, zmleme ve karar verme yetenei

olan byk sayda sanayi yneticisi olacaktr.

LER TEKNOLOJYE GE VE TEKNOLOJ SEM

Bir lkenin genel kalknmlk dzeyi asndan ileri teknoloji konumunun,endstriyel otomasyona yaknlnn ve genel teknoloji seiminin nemini abartmak olanakldeildir. Seilen bir teknoloji belli sanayi dalnda ekirdei olutururken saysz yan rnsanayilerinin domasna, gelimesine, yaylp serpilmesine yol amaktadr.

Teknoloji seiminin nemini ve dourduu zincirleme yaygnl gstermek iin bir

rnek verelim. Bir fabrika kmr karmakta kullanlan makinalar yapyor olabilir; kmrelektrik retmek iin bir g santralinde yaklabilir; elektrik tezgahlar yapan bir fabrikadakullanlabilir; tezgahlar bir traktr yapmada kullanlabilir; traktr tahl retmek iin bir tahliftliinde kullanlabilir. Burada zincirin son halkasnn tahl olmas yalnzca rastlantdr amatm sanayi bir rntler sistemidir ve bunun iin ekirdek teknolojinin ok iyi seilmesigerekir.

Bu, zellikle teknoloji kullanm ve seiminde kstl mali olanaklar olan gelimekteolan lkeler iin son derece doru ve nemlidir.

Gelimekte olan ya da geri kalm lkeler daha ok dnyann gneyinde yer almakta;bunlar Gney ve Orta Amerika ktas, Afrika ve Asyann eitli yerlerinde bulunmaktadr.Gelimekte olan bu gney lkelerinin bir ouna gre Trkiye, sanayinin kurulmasnn

balatlmas asndan daha ileri bir aamada gzkmektedir.Teknoloji seerken kstl olanaklar ok dikkatli kullanmak, olanaklar erevesinde

ileri teknolojiye doru gitmek ve bunu hem lke hem de firmalar ve iletmeler asndanyapmak gibi bir durumla, ileri teknolojiyi semenin kanlmazl ile kar karyayz.

letme asndan en nemli konu ekonomiklik olmakla birlikte, ileri teknolojilereynelmenin birok olanaklar aan bir yn olarak firmalar bakmndan ekicilii

bulunmaktadr.lke asndan ise kstlar bulunmakla birlikte ileri teknolojiye gei en iyi zm

bekleyen bir sorundur.


3/21

lke Asndan Teknoloji Seimi

Gelimekte olan lkelerde ileri teknolojilerin kullanld retim aralar ve ara

mallar reten kesimlere yatrm yapmak olduka byk paralarn varln gerektirmektedir.Bunun anlam ise gelimekte olan lkelerde geri retim teknolojisi ve yntemlerin ounluktaolmasdr. Bu nedenle i-gcnn verimlilii de dk olmaktadr. Oysa emeinretkenliinin artmas hem kalknmann kendisidir hem de bu nemli oranda kalknmannhznn bykln de belirler. Aslnda i-gcndeki verimlilik ve ileri teknoloji birbirinitamamlayan eylerdir. Ayn zamanda lek bykl ile teknoloji arasnda ayrlmaz biriliki vardr.

Sanayilemede teknoloji seiminde nemli olan, istihdam balangta dkdzeyde tutma pahasna da olsa, ekonominin hzl ve salkl bymesini salayacak olanteknolojilerin ve retim yntemlerinin seilmesidir. Bu yntem ve teknikler ise hi kukusuzyoun emek ve tketim mallar reten sanayi kollarndan daha ok ileri teknolojilere dayal ve

temel mallar reten kesimlerin yelenmesidir.Yatrmlara yneltilecek maddi olanaklarn niceliinden ok niteliinin nemini

kavramak gerekir. Asl nemli olan bu nitelik nedeniyle doacak artn art hz, ekonomininbyme hznn kendisini bytme yeteneidir. Eldeki snrl olanaklarn aklc birynlendirme ile ekonominin gelime potansiyelini en yksek dzeye karacak alanlarayatrlmas ve bu alanlara uygun teknolojilerin seilmesi gerekir.

lkemiz tm kstllklar ap, ileri teknolojilere gei yollarn yaratmak zorundadr.

letme Asndan Yapm Teknolojisi Seimi

letmelerin karar verecekleri yapm teknolojisi dkm, asl ilem, toz metalrjisi,plastik kullanm, kaynak, kaplama, metallerin scak ya da souk ilenii, kalp, metal kesmeve ileme zerine tekniklerden hangisini seme ve seilen bir teknolojinin hangi tarzn semezerine olabilir. Metal ileme seildiyse; tornalama, planyalama, frezeleme, testere, brolama,talama vb. ve bunlarn yntemlerinin hangisi seilecei karar konusu olabilir.

Yalnz byle yapm srelerini ve metal ileme yntemlerini batanbaa sralayarakayrntya girmek konumuz asndan nemli ya da hi deilse olanakl deildir.

Genel olarak, belli bir rn retmek iin birden fazla yntem vardr. Hangi yntem,hangi sre en iyisidir? Eer kt ayn ise, en iyi sre en az girdi kullanan, baka deyile,teknik olarak en verimli sre iyisidir. Teknik ya da teknolojik verim girdileri fiziksel

terimlerle lerken, ekonomik verim masraf terimleri iinde ler.Ekonomide yerini alma ilkesi, verilmi bir teknik olanaklar dizisi iin, verimliretimin daha pahal etkenleri daha ucuz olanlaryla yer deitirttiini, syler. Genel olarak,malzeme, emek, sermaye gibi etkenlerin en az pahals daima yer alacak ekilde hareket edilir.

Bir iletme u kararlar verme durumunda olabilir: 1) Varolan tesis ya da donanmen iyi ne ekilde kullanmak, 2) Verilmi teknik olanaklar erevesi iinde hangi yeni tesis,donanm ya da retim teknolojisini semek, 3) Yeni teknikler gelitirme ve yenileme iin neyapmak.

Grld gibi iletme iin grup karar sz konusudur: 1) ksa erimli, 2) uzun erimli,3) ok uzun erimli kararlar. Ksa erimlide tesis donanm gibi etkenler basittir, deimez. Uzunerimlide iletme ilemlerin leini deitirebilir, yeni rnler ve retim olanaklar

planlayabilir, ya da modernleip retim yntemlerini yeniden rgtlemeye gidebilir. Uzunerim eldeki tekniklerin dnda tekniklere geitir.


4/21

letme iin asl olan retkenlii yani her birim girdi iin kty arttrmaktr.retkenliin art, girdilerin niteliindeki iyileme, rnde iyileme eklinde olabilir veemekilerin daha iyi eitilmesiyle, retimi daha iyi rgtleyerek ya da retim teknolojisindedeiiklik yapmayla domu bulunabilir.

Teknolojide ve enerji kaynaklarnda srekli deime olmu ve olmaktadr. rnein

1900lerde Batda enerji gereklerinin yardan fazlas insan, at, katr ve kzlerdensalanrken 1960larda insan ve hayvan gc, enerjinin %10undan azn salyordu.

Ayn biimde metallerin tr ve nitelii deimitir. elik demirin yerini,alminyum elii almaktadr.

Ve iletme, teknolojideki gelimelere uymak ve kullanaca yapm teknolojisindesrekli yenileme yapmak zorundadr. Bu da ileri teknoloji demektir.

SONU

letmeler dzeyinde ve lke dzeyinde ileri teknolojilere doru gelime lke

kalknmasnn temelini oluturur. leri teknolojilere gei iin yatrmda, planlamada veeitimde daha gelimi dzenlemeler yaplmal ve yeni olanaklar salanmaldr.

Ancak gelime dzeyinde bir sonraki aama olarak ileri teknoloji seimi veotomasyona doru gelimeler bizde de olmakta, ve kanlmaz olarak olacaktr.

KAYNAKLAR:Mhendis ve MakinaCilt: 30 Say: 357 Ekim 1989

KAYNAKA: *Fundamentals of Industrial Automation

V. Tergan, I. Andreev, B. Liberman

* Automation

Morris Philipson, Vintage Booke


5/21

BLGSAYAR DESTEKL TASARIM

Gncel bir konu olan Bilgisayara Destekli Tasarm (computer aided design-CAD)gnmzde bir ok aratrmacnn ilgisini ekmekte, bu alanda almalar yaplmaktadr.

Sanayi devrimi ile yzyln banda yaanan teknolojik geliim zellikle II. DnyaSavandan sonra 1950 ve 1960l yllarda elektroniin destei ile konstrksiyon hakkndabaz dnce deiikliklerini getirdi. Bilgisayar teknolojisindeki gelimeler, tasarm veimalatta yeni mantklarn olumasna destek oldu. Klasik mantkta fikrin rn halinednmesi deneyim ve ekle bal olmakta, konusunda uzman elemanlar gerekmektedir.Gnmzde hala kullanlan bu mantk yapsnda mhendislik hesaplamalar ve retim

planlamas youn insan abas gerektirmekte ve ou zaman ar zaman kaybna ve bazenhatalara sebep olmaktadr. Maliyeti arttran bu nedenler fikrin gerek anlamda ve doruluktarne dnmesini nlemektedir. Btnleik Bilgisayar Destekli Tasarm ve retim(computer aided design-computer aided manufacture: CAD/CAM) fikirden rne gidenaamada dinamik bir ortam yaratmak iin gelitirilmitir. CAD/CAM klasik mantn

uygulanmasnda eksik olan atalet, esneklik ve dinamizmi tasarma getirmitir. Tasarmagetirilen dinamizm ve esneklik tasarmcnn yaratclk gcn daha iyi kullanabilmesidir.nformatik alannda bilginin ilenmesi ynndeki gelimeler yeni mantn hzla olumasnayardmc olmutur.

Tmleik retim Sistemlerinde (computer integrated manufacturing-CIM) farklbilgisayar birimleri ve iletiim alar arasnda bilgi ak ve ynetimi karmak bir yapoluturmaktadr. Datlm bilgi iletim ve i istasyonlar CAD-CAM sistemlerinde etkin bilgi

paylam ve mhendislik uygulamalar iin kullanlmaktadr.

BLGSAYAR DESTEKL TASARIMTasarm bir devin fiziksel esasn belirleyip yapsn belirgin izgileriyle tasarlama

ilemidir. Klasik mhendislikte tasarm aamalarnda bir sra ilemlerden sonra rn sonbiimine getirilir, yeni bir rnn oluturulmas iin devin ve istekler listesininbelirlenmesinden sonra konsepsiyona balanr, temel sorunlara dayal fonksiyon yaps tespitedilerek tasarmc istekler listesi dorultusunda ilk taslak almalarn yapar. stekler listesinikarlayacak eitli alternatif zmler iinden seilen en uygun zm taslak halinde teknikve ekonomik olarak deerlendirilir, kesin zm ekli seilerek son ekillendirme vedetaylandrma yaplr.

Tasarm admlarnda uygulanan dnme ve alma mekanizmas tekrarlayan

iteratif bir yapdadr. Tasarmda bilgisayar kullanmnn getirdii dinamizm ve hzn katklaren ok bu safhalarda gzlenmitir. Tasarm admlarna yaplan deerlendirmeler sonucu,admlar aras ynlendirmeler ilemlerin nceki admlara tekrar dnmesini salar. rnn soneklini almasna ynelik bu faaliyetlerde alma admlarnda tatmin edici cevaplar vesonular alnmaldr. Tasarma gerek olup olmad veya tasavvur edilen tasarmnimkanszl eitli aamalarda ortaya kabilir. Seilen zm taslann uygun olmamas,istek listesi kriterlerinin deerlendirilmesini salamayan taslaklar tasavvur edilen n almataslann yeniden dzenlenmesini veya belirlenen trde tasarmdan vazgeilmesini gerektirir.Sentez ve analiz ilemleri iin fiziksel anlamda ilemi tanmlayan modellerin karlmasgerekir. n taslak almalarndan sonra tasarmn ilk admlarndan birisi tasarm tanmlayanmatematiksel modelin karlmasdr. Model, dev iin seilen fonksiyonlarn istekler listesine

uygunluunu kontrolde kullanlr. Modelin sistem zelliklerini ne lde verdiini gereksistemde yaplan deney ve gzlemlerle elde edebiliriz.


6/21

PLANLAMA

KONSEPSYON

PROJELENDRME

DETAYLANDIRMA

* TASARIM ADIMLARI............................................................................................................................................

CAD tasarmda alma ve dnme mekanizmasnn ileyii ynndenbilgisayar kullanm, tasarmn tanmlanan dev ve istekler dorultusunda modelintariflenmesi, eniyilenmesi iin ilemleri ierir. CAD sistemleri klasik tasarm almayntemlerine gre bilgisayarlarn hzl bilgi ilem gc, bilgi depolama ve yeni bilgiretme olanaklarndan dolay tasarmda daha etkin ve verimli alma ortamn salar.CAD sistemi gerek anlamda boyutlu modelleme, model zerinde analiz yapabilme

olanan salar. Tasarmda CAD kullanm tasarm sonularn CAM ortamndadorudan kullanabilme, tasarm ve imalatn entegrasyonu imkann verir. CAD tasarmsonular CNC (computerised numerical control) para programlama aamasnailetilerek parann imalat gerekleir, otomasyon iin gerekli CAD/CAM btnlemesisalanm olur. Bilgisayar Tmleik retim (computer integrated manufacturing-CIM) tasarmdan retime kadar tm aamalarda bilgisayar destekli sistemlerinkullanmn ve birbirleriyle bilgi alveriini esas alan tmleik bir sistemdir. CIMenformasyon bilgi ileme teknolojisini retimin tm admlarnda kullanr. CIMkavramnda nemli olan datlm bilgi ak ve ynetimidir. CIMin amac; toplamretim ilemlerini daha retken ve etkin klmak, rn kalitesini arttrmak, maliyetidrmek ve tasarm ve imalat aamalarnda mhendislik uygulamalar asndan daha

etkin bir ortam yaratmaktr. CIM kullanm sonucu gzlenmi baz sonular; %15-30tasarm maliyetinde dme, %30-60 toplam tasarm ve imalat zamannda azalma, %40-

dev

steklerListesi

FonksiyonYa s

zmlerinAranmas

Ekonomik veTeknikDeerlendirme

lkProjelendirme

Hata veMaliyetKontrol

Optimizasyon

KesinProje Detaylandrma

malata YnelikDkman

Kontrol veDzeltmeler

rn


7/21


8/21

NC (numerical control) saysal denetim teknolojisinin 1950li yllardan itibarengeliimi ve CNC teknolojisi ile ulalan hassasiyet CAD sistemleri ile tamamlanmtr. CADsistemlerinin ticari olarak ilk defa piyasaya srlmesi 1960l yllardr. lk zamanlarda sadece

byk firmalarn kullanabildii CAD sistemleri gnmzde endstride ok kullancl birortam bulmutur. Tasarmda salanan esneklik ve dinamizmin imalata yansyabilmesi,

hammaddeden rne dnm aamalarnda geen srenin ksaltlmas iin BilgisayarDestekli retim (computer aided manufacturing CAM) ve teknolojinin geliimi ileBilgisayar Tmleik retim (computer integrated manufacture CIM) sistemleriolumutur. Esnek malat Hcresi (flexible manufacturing cell FMC), Esnek MontajSistemleri (flexible assembly systems) ve Esnek malat Sistemleri (flexible manufacturingsystems FMS) daha esnek retim iin gelitirilmi sistemlerdi. CAD/CAM integrasyonu(CIM) fikirden rne giden aamada tasarm ve imalat i aknn ortak bir veri tabanzerinden btnlemesine yneliktir. CIM tasarm, imalat ve ticari i verilerinin sistemlerarasnda aknn ve ynetiminin salanmasna yneliktir.

Kostrksiyon ilemlerinde alma admlarnn nitesel bir ksmnda nicesel faaliyetleryer alr. Tasarmda admlar oluturan ilemler iinde yine baz faaliyetler Algoritmik ve

bazlar da tasarmcnn deneyimi ve yaratcln esas alan sezgiye dayal olanlardr. Birkonstrksiyon sistematiinin meydana getirilmesinde karlalan zorluklar, ok saydakonstrktif varyasyonlarnn, zm yntemlerinin olmas ve konstrksiyon parametrelerinin

birbirlerine bamlldr. Konstrksiyon sistematii oluturma konusunda devam edenalmalarda bilgisayar destei ve yapay zekann tasarma uygulamalarn yeni yaklamlarolarak verebiliriz. Bilgisayar destei, bilgisayara hakiki manada konstrksiyon gibi dahadeerli CAD problemlerini icra ettirme talebi, hiyerarik rn tasvir edici modellerleyaplmaktadr. rn tanm iin rnein fonksiyon ve eklin- gerekli uzman bilgisi

bilgisayara depolanm konstrksiyon kataloglar biiminde verilmektedir. Yapay zekaproblemin algoritmik olarak ifade edilemedii durumlarda bavurulan zm yntemidir.nsann dnce, sezgisel problem zme yeteneinin bilgisayarlara kazandrlmas yapayzeka biliminin uradr. Yapay zeka ve onun bir kolu olan uzman sistem uygulamalartasarmda bilgisayar kullanm asndan yeni olanaklar sunmakta, mhendislik tasarmlarnnkonsepsiyon admnda bilgisayar kullanm oran artmaktadr.

Konstrksiyon sistematii oluturma konusunda oluan yeni yaklamlarn amackonstrktif faaliyetlerin mmkn olan byk bir ksmnn etkileimli bilgisayar destei ilezlebilecek bir yapya dntrlmesi iindir.

BLGSAYAR DESTEKL ZM

Tasarmn eitli admlarnda izimler kullanlr. Tasarm aklayan ve imalatlatasarm arasndaki iletiimi salayan izimlerdir. Klasik teknik resim izim mant, izimtahtas, cetvel gibi izim aygtlarnn kullanmyla ve teknik resim prensiplerine balkalnarak aklanr. Tasarmda fikrin izgilere dnmesi, detaylandrma ve imalatla olaniletiimi kurma tasarmcnn abas ile olmakta, tecrbe nemli rol oynamaktadr. nsan abasve bilgi birikimi klasik mantkta en nemli etkendir, dolaysyla tecrbeye dayal bilgi

birikimi olan elemanlar gerektirir. zellikle daha nce yaplm tasarm almalarnneniyilenmesi veya baz ksmlarnn deitirilmesi gerektiinde, izimlerin ve detaylarnyeniden oluturulmas ar zaman kaybna sebep olur. Bu zaman kayb yeni fikir retmedinamizminin alt dzeye inmesi demektir. Tasarmn boyutlu modellenmesi klasikmantn yetersiz kald tasarm aamalarndan birisidir.


9/21

Klasik mantn olumsuzluklarn gidermek iin CAD mant gelitirilmitir. CADizim mantnda klasik izim aralar yerini bir cismi iki veya boyutlu grntleyecek

bilgisayar donanm ve programlar almtr. CAD iin kullanlan dier bir terim CADD(computer aided design and drafting: bilgisayar destekli tasarm ve izim) tasarm ve izimi

birlikte ifade eder. Klasik mantkla CAD mantnn ortak yan izim iin vazgeilmez bir

kural olan teknik resim prensipleridir. CAD izim mant temel grupta incelenir:

1. ki boyutlu izim sistemi: CAD izim sistemlerinin temeli iki boyutlu izimmodldr. Sistem donanm ve programlar klasik mantktaki izim tahtas, cetvel, silgi gibiaralara karlktr. ou uygulamalarda tasarmn iki boyutlu aklanmas yeterlidir. Busistemlerin klasik aralarla yaplan izimlere gre, kopyalama, elemanlarn tekrar, otomatik

boyutlandrma, standart makine elemanlarnn izimlerinden oluan hazr izimktphanelerinden yararlanma, izimlerde kolaylkla ve hzl bir ekilde deiiklikleryaplabilmesi ynnden stnlkleri vardr. Cismin 2D grntlenmesinde yardmc izgiler(construction lines)bir grntden dierine geilmesinde kolaylk salar.

2. boyutlu modelleme: CAD izim sistemlerinin en nemli modellerinden

birisidir. boyutlu cisimlerin iki boyutlu ekranda grntlenebilmesi iin boyutlu CADyazlmlar gelitirilmitir. Cismin iki boyutlu izimlerini kullanarak veya ncedenoluturulmu geometrik model elemanlarn birletirerek boyutlu modelleme yaplr.

boyutlu modelleme CAD/CAM iindeki bir ok ilevin balang noktasdr. Tasarmn ikiboyutlu sistemlerde gremeyeceimiz geree yakn grntlerini boyutlu sistemler verir.Bylece izim srasnda fark edilemeyen hatalarn imalata gemeden nlenmesi ve oldukamaliyetli olabilecek bir tasarm yenileme ileminin nlenmesi mmkn olur. boyutlu (3D)sistemlerde tasarmdan imalata gei daha gvenli ve ksa zamanldr. 3D sistemlerdemodelleme iin yntem vardr; a. Wire frame: tel ereve modeli, b. Surface model:yzey modelleme, c. Solid modelling: kat modelleme.

Tel ereve Yntemi:Tel ereve yntemi ile modellemede cisimler ekranda yzey kenar izgileri ile

tanmlanr. Tel ereveye benzedii iin bu ad almtr. Bir elik konstrksiyonu bu ekildegrntlemek daha uygundur. Modelleme yntemleri iinde tel ereve yntemi birokmhendislik uygulamas iin uygun olan ve en basit modelleme yntemlerinden birisi olmasasndan tercih edilir. Hafza ve ilem zaman olarak da en uygun yntemdir. Yzeylerdeolabilecek sreksizliklerin aka belli olmasn salar. Karmak yapya sahip objelerde eldeedilen grntden eklin anlalmas zorlaabilir. Tel ereve modelleme uzayda noktalar veizgilerin tanmlanmas ile meydana gelir.

Yzey Metodu:Tel ereve ynteminin yapsnda bulunan birok dezavantaj bu yntemde

giderilmitir. cismin d grntsnn aka tanmlanmas ve ayrca NC kodu retimindeavantaj salar. Kullanc tarafndan belirtilen izgiler esas alnarak birletirilen yzeylermodeli oluturur. Kullanl ekli olarak bu adan tel ereve ynteminin grntlemeyapsna benzemektedir, yntemin esas eitli ekildeki yzeylerin dijital formda bilgiktklerine tanmlanmasdr. NC para program ile CAD arasnda gerekli olan gl bir bada salar. Tanmlanan yzey zerinde kesicinin hareketleri kolaylkla simule edilebilir.Yntemin zayf noktalarndan birisi toplam modelin tanmlanmasndaki eksikliktir. Her yzey

birbirinden ayr tanmland iin yzeyler aras kopukluk, uyumsuzluk olabilir. Yzeylerintm cismi tam olarak kapladna, hacmi oluturduuna ve birbirlerini kesmediklerine dikkat

edilmelidir.


10/21

Kat Modelleme:En st dzey modelleme tekniidir, gerek anlamda cismin i ve d geometrisinin

tanm yaplm olur. Tel ereve veya yzey modelleme yntemlerinin zayf kald biroknokta bu yntemde giderilmitir. Kat modellemenin esas zellii grntnn tesinde cismini ve d geometrisinin bilgi kt eklinde bilgisayara gemi olmasdr. Modelin hacim,

moment, arlk gibi fiziksel zellikleri hakknda bilgi edinilebilir ve kesitler alnarak cismini geometrik formu incelenebilir. Cisimlerin yzeylerindeki renkler, geirgenlik, kyounluu ve glgeleme yaplabilir. Kat modelleme iin CAD sistemlerinde iki temelyntem kullanlr;B-rep (boundary representation) ve C-rep (constructive representation C-rep; constructive solid geometry CSG). B-rep yntemi cisimlerin kenar ve yzeylerinindetayl tanmlanmasn salar. C-rep ynteminde cismin modeli baz standart geometrik

paralarn (primitives) Boolean ilemleriyle birletirilmesi, karlmas ve kesitirilmesi ileoluturulur. Kullanm kolayl ve genelde cisimler silindir, dikdrtgen gibi paralardanolutuu iin tercih edilir. Yzey snrlarnn tanm ve bu snrlar boyunca iki boyutluyzeyler taramas ile cismin tm hacmi tanmlanr. Eksenel simetri olan bir para dnmeeklinde bir tarama ile veya nc bir boyut vererek retilmi hacimlerden model oluur.

Karmak yzeylerde tanmlanan eriler boyunca yaplan tarama yzeyi oluturur.Tasarmlanacak cismin yapsna gre bu iki yntemden birisi tercih edilir.

3. Parametrik Tasarm: Bilgisayar destekli tasarmda benzeim esasna dayalolarak yer alan tasarm mantdr. Uygulamalarda birok tasarm benzer konfigrasyondaancak farkl ldedir. Parametreler ile kodlanm l deerleri ile yeni tasarm boyutlarnoluturmak mmkndr. Parametrik tasarm sistemi belirlenen lm setlerine karlk gelenkonfigrasyon deiimini ve tasarmn yapsn yeni llere gre belirler.

SONULARGnmzde rnlerden beklenen istekler hassasiyet, fonksiyonel ilevlerde

gvenirlilik, kullanm ve bakm kolayl, kalite ve estetiktir. Bu gereksinimleri salayacakrnlerin ksa terminlerde ve dk maliyette retimi gerekmektedir. Tasarm ve tasarmdanimalata gei, rne dnm iin geen zamann en aza indirilmesi arttr. Ayrca, yksekhzlar ve karmak ilemler iin tasarlanan gnmz rnlerinde hata oranlar bellitoleranslarn zerine kmas kabul edilemez. Bilgisayar kullanm bu gereksinimlere yneliktermin ve doruluk faktrlerinde iyileme salamtr. Tasarmda deiiklikler hzlayaplabilmekte, alternatif zmler ok ksa srelerde denenebilmektedir. Bilgisayarntasarmn dnme mekanizmasnda kullanmna ynelik gnmzdeki almalar

konsepsiyonda bilgisayarn baz kararlar alabilmesi (intelligent CAD) olarak adlandrlanyaklam tasarmda tasarmcnn ilk taslak almalarndan bilgisayarn optimum sonucagidebilmesidir. Tasarm aamasnda imalat iin gerekli bilgileri CAD sisteminden salamas,

proses planlama gibi ilemlerde CADn destek olmas ICAD sistemlerinin hedefidir. istasyonlar bilgisayar destekli uygulamalarda ilem gc geliimi asndan

nmzdeki yllarda ncln koruyacaktr. Gelecekte i istasyonlar uygulama alannngenileyecei, yapay zeka uygulamalarn ierecei ve gnmzde mevcut i istasyonlarndanyzlerce defa daha gl birimler eklini alaca tahmin edilmektedir. Ana at bilgisayar vei istasyonlar arasndaki deerlendirmeler devam edecek ve kesin sonu ak olarakkalacaktr. Bilgi ilem dnyasnda her birimin kendi zelliklerine bal kullanmkorunacaktr. Mini bilgisayarlar mhendislik uygulamalarnda nemli rol oynayacak, ana at

veya i istasyonu yapsna benzerlik srecek fakat fiyat ve fonksiyonel farkllklar mevcutolacaktr. Departman bazndan veri taban ynetimi zmlendii srece teknolojik geliime


11/21

uyum asndan mini bilgisayar (server) ve i istasyonlaryaps gelecein sistemleri olarakCAD ve makine mhendislii tasarm otomasyonunda yer alacaktr. Mini bilgisayar ve iistasyonlarnda gzlenen performans/fiyat oranlarndaki hzl geliim de bunu gstermektedir.

CAD sadece bir izim sistemi olarak dnlmemelidir, kurulu iinde organizasyon,teknolojik donanm ve i gcnn yeniden dzenlenmesi gerekir.

KAYNAKLAR:Mhendis ve MakineCilt 32 Say 375

Nisan 1991

KAYNAKA: Engineering DesignSpringer Verlag

The CAD/CAM Process

Pitman Publishers

Engineering Workstations

R.G. Bowerman


12/21

BLGSAYAR TMLEK RETM

Uluslararas ticaretteki rekabet her geen gn eskiye oranla daha sert ve yaamsalhale gelmektedir. Bu alanda baarl olmann srr, her zaman olduu gibi, retim maliyetlerinidrerek, kaliteyi ykseltmek ve mteri isteine en ksa srede cevap verebilmektengemektedir. Btn bunlar yapabilmek iin ise, yeni teknolojilerin retim sistemlerineuyarlanmasndan baka bir yol grlmemektedir.

Ucuz iiliin (ya da dier bir deile; ucuz gibi grnen iiliin) pek bir avantajolmad herkes tarafndan kabul edilen bir gerek olarak nmzde durmaktadr. Bunakarn, esnek imalat sistemleri baarya giden yolda tek zm olarak grlmektedir.

Mikroilemciler son yllarda bir ok alanda kullanlmaktadr. Her geen gn artanhzlar, den maliyetleri ve klen boylar ile yaantmzn ayrlmaz bir paras halinegeldiler. 1970li yllarn balarnda bilgisayar teknolojisini retim alanna sokmak iin deiikdnceler gelitirilmiti. Fakat gerek donanm gerekse yazlm olarak 1980li yllarda ancak

kendilerine bir vcut bulabilmelerine ramen bilgisayarlar retim alannda ikinci bir buhardevrimi gerekletirmektedirler.

BLGSAYAR TMLEK RETM NEDR?

BT, Trke Bilgisayar Tmleik retim (Computer Integrated Manufacturing,CIM) kelimelerinin ba harflerinden olumutur. Bilgisayar teknolojisinin retim alanndakiamac mhendislik ve iletim etkinliklerini ayn at altnda toplamaktr. BT tamamenotomatik bir fabrika oluturmaktan ok, deiik teknolojileri kullanarak otomasyon ve insan

btnln salayarak maksimum krla alan bir fabrika oluturmaktr.BT aslnda birok kk yap tann ortaya kard bir btndr. Dolaysyla tekbana bir BT kavramndan bahsetmek mmkn deildir. Bilgisayar kontroll tezgahlar, anabilgisayarlar, yazlmlar, yerel alar, bilgisayarl idari sistemler vb. BT denince akla gelenbirka yap tadr.

BT retim alanna yeni bir gr as getirmitir. Yllardr yaplmaya allanbirok ii yapsnn zelliinden dolay kolayca zvermitir. zellikle veri tabanuygulamalarnda ok baarl olmutur. Yatrmclar iin de BT yeni bir seenekoluturmaktadr. Dolaysyla bir zamanlar yapld gibi ucuz ii gcnn bulunduu

blgelere sanayi kaydrmak yerine yatrmclar BTy bir zm olarak uygulayacaklardr.********************

BLGSAYAR DESTEKL TASARIM

BT(CIM)

BDT(CAD)

BD(CAM)

OMA(AMH)

YAA(LAN)

YBS/FDS(MIS/DSS)

Pazarlama(Marketing)

Finans(Finance)

Personel(Personnel)

letim(Management)

BTnnYaptalar


13/21

Genel olarak Bilgisayar Destekli Tasarm; BDT (Computer Aided Design CAD),bir rn renkli ekranda gsteren, zerinde deiiklikler yaplabilen bir yazlm olarakdnlmektedir. Aslnda bunu yadsmamak gerekir. nk, BTnn en kkl gemiesahip yaptalarndan biri BDTdir. Bugn birok fabrika BT uygulamas olmamasnaramen, BDT tek bana kullanlmaktadr.

BT asndan baklnca, BDT daha deiik grnmektedir. nk, BT iindeBDTnin grevi bir rnn tasarmn yapmak ve retim iin gerekli olan veri tabannoluturmaktr. Renkli bir ekranda rn grmek, onun zerinde deiiklikler yapabilmekBDTnin bir parasdr. Ama BT iinde dnldnde, BDT bir veri kaynadr.retilecek parann fiziksel boyutlar, rn ileme esaslar vb. ile ilgili btn bilgiler BDTyazlmnn oluturaca veri tabannda saklanr ve bu veri gerekli olduu zaman BTnndier yaptalar tarafndan kullanlr.

BDT kullanm fabrikalara nemli bir kazan salamaktadr. Stok kontrolndenmaliyet analizine kadar deiik alanlarda, BDT tarafndan retilen veriler kullanlmakta,dolaysyla baz gereksiz harcamalar kslabilmektedir. rnein standart paralar kullanmaseenei getirebilen yazlmlar sayesinde bir rnn paralar da standart olabilmekte,

dolaysyla tasarlanan rnden, zel retim gerektiren baz paralar dlanm olmaktadr.Bunlarn yerine de her zaman bulunabilen ve ucuz olan standart paralar kullanlabilmektedir.BT iin nemli bir yapta olmasna ramen, yksek teknolojiye gemek isteyen kurulularilk etapta BDTyi yalnz bana uygulamaya koyabilir. Bunun avantaj da BTnn dieryaptalar kurulmaya balandnda en azndan BTnn bir paras zerinde yeterli deneyimkazanlm olmasdr.

BLGSAYAR DESTEKL RETM

Bilgisayar Destekli retim; BD (Computer Aided Manufacturing CAM), genelolarak bir hammaddeyi sata hazr hale gelmi rne eviren, bilgisayar kontroll retimteknikleri ve onlarn n hazrlk basamaklarnn tm olarak tanmlanabilir.

BD, BDT, Bilgisayar Destekli Stok Kontrol; BDSK (Computer Aided StockControl; CASC) ve Bilgisayar Kontroll letim arasnda kpr oluturmaktadr.

BD denilince, bilgisayar kontroll tezgahlar ile yaplan retim akla gelse de, BTortamnda BD dier baz paralar da bnyesinde toplamaktadr. Bilgisayar destekli sre

planlamas, BDT tarafndan retilen veri tabannn bilgisayar kontroll tezgahlar tarafndananlalr hale gelmesi vb., bu paralardan bazlardr.

BDnn en nemli ksmn oluturan bilgisayar kontroll tezgahlar konusu son otuzyldr gndemde olan bir konudur. Kendisine has bir dil ile retilecek olan parann geometrik

tanmlarna, toleranslarna, kullanlan malzemeye vb., bal olarak bir program yazlr. Buprogram yerel a aracl ile tezgahn hafzasna yklendikten sonra, para tezgah tarafndanilenmektedir.

retilecek paralarn belli bir srada ilenmeleri gerekmektedir. Bunun iin bir sreplanlamas yaplmaldr. Bilgisayar Destekli Sre Planlama, BDSP (Computer Aided ProcessPlanning CAPP) bu ii yapan bir yazlmdr. Bir parann en optimum ekilde retilmesi iingerekli sray oluturur. Daha sonra fabrikann genel veri taban kullanlarak, parannretiminde kullanlacak tezgahlar belirlenir, takmlar seilir, hammadde stok kontrol nitesiile temas kurarak gerektii zaman gerektii miktarda hammaddenin hazr olmas salanr.

Genel olarak BDnn elemanlar bu ekilde aklanabilir. Aslnda olay bu kadarbasit deildir. Her bir elemann ok fazla detay, dolaysyla ok fazla da sorunu vardr.rnein:


14/21

- ilenecek bir parann hangi srada ilenecei- tezgahlarn ileyecei ileme sras- takmlarn hareket yollar- bunlarn tmnn programlanmas- programlamada hangi dilin kullanlaca

- tezgahn program kabul- sanal olarak programn denenmesi ve alr hale getirilmesi, baz detaylardr.

OTOMATK MALZEME TAIMA

Otomatik Malzeme Tama, OMT(Automatic Material Handling AMH) genelolarak fabrika iindeki her trl malzemenin stoklanmas ve tanmas ilemlerinin tmneverilen addr. OMTnin bykl fabrikann yaps, retim hacmi ve eitlilii, retimsrecinin uzunluu ve BT ortamnn ne kadar olutuuna bal olarak deimektedir.

retilen maddenin maliyet analizi yaplrken, retim srasnda harcanan para ok iyibir ekilde hesaplanabilirken, dier maliyetler tam olarak hesaplanamaz ve ilememaliyetlerine belli yzdeler katlarak dengelenmeye allr. Fakat bu tr belirsizliklersonuta fabrikann fiyat politikasnda suni iirmelere gtrr. Dolaysyla belirsizetkenlerden dolay rnn maliyeti artar.

BT ortamnda ileyen OMTnin birok avantaj vardr. Bunlar ksaca:- Gelimi kontrol mekanizmas- Azalan i gc- Daha verimli yer kullanm- Daha fazla esneklik-

Den yatrm maliyetleridir.BT ortamnda OMT fabrikann her tarafna yaylm bir ekilde alr. Bilgisayar

yardm ile tutulan hammadde stok kontrol sayesinde fabrikann genel veri tabanndahammadde durumu hemen grlr ve yeni gelen bir i iin hammadde hazrlama sresi en azainer. Hammaddeler bilgisayar yardm ile stokta en optimum biimde depolanr. Bylece enaz yer ile en fazla malzeme depolanr. Bilgisayar, malzemeleri stlerine yerletirilmi ubukiaretlerle (bar code) tanr.

Hammadde, retime otomatik olarak ynlendirilebilen fabrika ii tatlarla tanr;Otomatik Ynlendirilen Tatlar, OYT (Automated Guided Vehicle AGV). Bu tatlarkablosuz iletiim yollar ile ana bilgisayara baldrlar. Bu aralar normal fork-liftler kadar

yk tayabilmenin tesinde nceden programlanm yollar ve manevralar ile tama sresinien aza indirmektedirler.Esnek retim hcrelerine gelen hammaddeler burada ilendikten sonra ya bir sonraki

ileme gitmektedirler ya da stoa gnderilmektedirler. BTde bir rnn geecei ilemlernceden planland iin genelde yar maml rnn depoda sra bekleme gibi bir sorunuolmamaktadr. Fakat retimin zellii gerei, yar maml rn bekleyecekse, ara stoklarda

bilgisayar kontrol ile dizilmekte, sralar gelenler ise ubuk iaretleri ile tannarak retimesokulmaktadr. lemleri biten rnler ise yine rn deposunda yeni ubuk iaretleri iledepolanmaktadr.

Bu arada rn tipi deitii zaman otomatik makinalarn adaptasyonu gndemegelmektedir. OMT erevesinde, tezgahlarn adaptasyonu da bilgisayar yardm ile


15/21

yaplmaktadr. Bu i iin bir otomatik takm ambar kurulur. Deitirilecek takmlar tatlar ileburadan alnarak tezgahlara tanrlar ve kullanlmayan takmlar ambara geri gtrlrler.

Anabilgisayar btn bu anlatlanlar kontrol altnda tuttuundan hibir adm dierinibeklemeden gereklemektedir. Dolaysyla yaplan iin sresi bellidir. Ayn zamanda srecinbtn admlar bellidir ve en uygun biimde dzenlenmitir. Bir kaynaa* gre OMT;

- ii maliyetlerini %30-40- yer kullanmn %50-70- sistem bakm masraflarn %10-50- satlardaki kayb %5- yatrm maliyetlerini %15-20- verimsizlii %5 orannda drmektedir.

BTnn ana yaptalarna gre daha nemsiz gibi grnse de OMT sayesindenemli bir kr elde edilmektedir. Bu da BTnn btnl iin nemlidir.

OMTnin nemli bir paras da robotlardr.

Robotlar rn, takm, para tayabilen, bunlar iin programlanabilen, ok ilevli,deiken hareketli aletler olarak tanmlanabilir. Programlanabilir olma zellikleri kendilerineesnek retim alanlarnda kolaylkla yer bulmalarna yardmc olmutur. Ayn ekilde BTuygulamalarnda da robotlar kullanlmaktadr. Programlanabilme zellikleri sayesinde,deien BT ortamna gre, robotlar yeni programlarn fabrika iinde kurulu yerel adanalarak, deiikliklere adapte olurlar.

Robotlar retim alannda grlmeye baladklar zamanlar, bamsz birer birimolarak almakta idiler. zellikle kaynak ve sprey boya ilerinde kullanlan robotlar bazzellikleri ile ok avantajl duruma geldiler. Baz zellikleri;

- 24 saat aralksz alabilme- cret, sosyal hak vb. isteklerinin olmamas

- aydnlatma, havalandrma, yemek, imek gibi problemlerinin olmamasdr.

Bu tr nedenlerle iiler tarafndan yadrganan robotlara kar bir kamuoyuolumutur. Ama unu vurgulamak gerekir ki, gnmzde retim sektr, robotlar, iininyerini alarak elde edecekleri krdan ok, artan verimlilik ve kaliteden dolay tercihetmektedirler.

Robotlar belki baz adan insann yaptklarn tam olarak yapamamaktadrlar, amabaz faydalar da kmsenemez. Ar yk tayan, tehlikeli i alanlarnda alan robotlar,insan iin tehlikeli baz ileri yklenmilerdir. Sprey boya yapan robotlar, insan salnazararl alma ortamnda problemsiz alabilmektedir.

BT ortamnda olsun, tek bana olsun sadece robottan bahsetmek doru olmaz.nk robotun verimli bir ekilde alabilmesi iin onu destekleyen yazlmlar vedonanmlarn da bulunmas gerekmektedir. Kaba bir hesapla robotun yatrm miktar dierdonanmlar iinde %30-40 gibi bir miktar ierir. Buradan da yardmc yazlm ve donanmnemi anlalabilir.

Ama artan rn/kalite, den hurda miktar, azalan retim zaman, artan retimdekiuyumluluk gibi faktrler dnlnce yatrmn kendini ksa zamanda amorti edeceigrlebilir.


16/21

YEREL A SSTEM

letiim, bir insandan ve/veya bilgisayardan dierine bilgi aktarm olayna verilenisimdir. BTnn belkemiini iletiimi salayan yerel alar oluturur. BT ortamnda btnyap talarn bir ana bilgisayar kontrol etmektedir. Ayn zamanda her bir yap ta dierinin

durumundan haberdar olmak zorundadr. Bu gereksinimler iin ise fabrika iine denen yereladan faydalanlr.

Baz balklar ile yerel a u tr iletiimi gerekletirir:- Veri girii ve toplanmas: Sat verileri, deme bilgileri, yatrm kontrolleri, fatura

verileri vb.- Normal iletiim: Genel problemlerin mhendislere iletilmesi, tartlmas, zm

yollar vb. normal bir yaz eklinde ve elektronik mektup olarakkullanlmaktadr.

- Uzaktan i balatlmas ve kafilelerin ilenmesi: Ana bilgisayar bir iin yaplmasiin gerekli yazlmlar ilgili tezgahlara yollayarak onlar ie hazrlar ve i

esnasnda rn kafilelerinin durumunu kontrol eder.- Yazlm kontrolleri: retim iin hazrlanan yazlmlar ana bilgisayara

gnderilerek derlenirler ve sonular geri kaynak terminale gnderilirler.- Bilgi kontrol: retim admlarndan ana bilgisayara kontrol amac ile sorular

gnderilir. A zerinde ilk ncelie sahip bilgi akdr ve saniyeler iindecevab geri gnderilir.

- Gerek zamanl izleme: Bir monitr aracl ile genel retim ak takip edilir.- Fabrika iindeki mikroilemcilerin kendi aralarndaki iletiimi: Bundaki ama da

bir ilemcinin yapabilecei hatay dierinin grerek dzeltmesidir.

Yerel a tek bir paradan oluabilecei gibi, birok kk an birlemesinden de

ortaya kabilir. Bunlar gruplarsak: irketler arasndaki, fabrikalar arasndaki, fabrikaiindeki blmler arasndaki ve blmlerin iindeki otomasyon adalarn birbirine balayanyerel alar.

Yerel alar kurulurken baz noktalara dikkat etmek gerekir. Bunlar ksaca:- Uyumluluk- Geniletilebilirlik- Gvenilirlik- Protokollarn uyumu

Yerel a kullanmnda eitlilikler gzlenmektedir. Ethernet veya token ring en ok

kullanlanlardr. Bu tipler zelliklerine ve kullanm alanlarna gre tercih edilmektedirler.Yerel alan alarnda bilgisayarlarn anlayabilecei bir ortak dil (protokol)kullanlmaktadr. BT alannda baarl sonular veren protokollerden biri retim OtomasyonProtokoldr; OP (Manufacturing Automation Protocol MAP).

KAITSIZ LETM BRMLER

BT ortamnn getirdii bir yenilik de katsz iletim yntemidir. Burada bahsedilenkatsz kelimesi, fabrika iindeki birimlerin birbiri arasndaki iletiimleri, talepleri, sorunnermelerinin elektronik ortamda yaplmasn anlatmaktr.


17/21

BT ortamnda, btn fabrikann ulaabilecei genel bir veri bankas bulunmaktadr.Bunun amac, fabrikadaki herhangi bir birimin gerektiinde dierinin bilgilerineulaabilmesidir. rnein, yeni bir rn iin maliyet analizi yaplaca zaman ana bilgisayar buanalizde kullanlacak verileri genel veri bankasndan alr. nk ii cretleri, makine ileme

sreleri, hammadde birim fiyatlar, stok maliyetleri, elektrik, su vb. giderler gibi farklbirimleri ilgilendiren balklar genel veri bankasnda saklanmaktadr. Bu ekilde effaf birynetim gerekletii gibi, maliyet analizi veya muhasebe gibi zaman alan iler de oldukahzlanmaktadr.

BTNN NEM

Teknoloji badndrc bir hzla ilerlerken, bizler de onu yakalayabilmek, angerisinde kalmamak iin uramaktayz. nceleri BDT ile balayan ve sonra BD ile devameden gelimelere Trkiye olarak adapte olmaya alyoruz. Dnyann birok lkesinde buynde almalar yaplmaktadr. Gelimi lkelerde uygulamalar en st dzeye ularken,gelien lkelerde de bir aba izlenmektedir.

BTnn getirdii btnlk erevesinde, bugn kullanlan retim teknolojisi artkrekabet edememektedir. zellikle otomotiv endstrisinde bu aka grlmektedir. Korkun

bir rekabet iinde olan Japon ve Amerikan otomotiv endstrileri u anda BT ortamnfabrikalarnda oturtarak, bu alanda nc olmulardr. Byle bir ilerleme karsnda yerliotomotiv reticilerinin durumu dikkate almalar gerekmektedir.

Trkiyede de devlet ileri teknoloji kullanmn desteklemektedir. leri teknoloji ilealan fabrikalarda vergi indirimi getirilmesi dnlmektedir.

nmzdeki on yl iinde kurulular piyasada yle ya da byle BTnn

yaptalarn bnyelerinde kurmu olacaklardr. nc olanlar ise byk bir ihtimalle BTyoturtmu olacaklar. Bu zamandan sonra rekabet sadece BT ile alanlar arasnda olacak,BTye adapte olamayanlar ise ayakta kalamayacaklardr.

BTNN KURULU MALYET

BT, yaptalarnn bir araya gelmesi ile olumaktadr. BTy oluturanyaptalarnn ayn zamanda kurulmas gibi bir zorunluluk da yoktur. Dolaysyla BTnnkurululara getirecei yk zerinde konumak biraz zordur. Kurulularn mali glerine greBT para para veya btn olarak kurulabilir.

Dier bir nokta da kuruluun bykldr. Genel olarak 100 kiiden az iialtran kurulular kk, 500 kiiden az ii altran kurulular da orta lekte kurulularolarak adlandrlmaktadrlar. Burada verilen 100 ve 500 saylar kurulu hakknda genel birgr olutursa da kuruluun bykl retilen rnle de ilgilidir. Dolaysyla BTnnkuruluu esnasnda kullanlacak malzeme de greceli olarak deimektedir. Bu maliyetietkilemektedir.

BDT yapta BTnn en yaygn yaptadr. Bu nedenle dier yaptalarna greBDT ok daha geni bir pazara sahiptir. Piyasada her dzeyde yazlm ve donanm

bulunmaktadr. Baz donanm ve yazlmlar BTye uyum gsterirken, bazlar bu uyumugsterememektedirler ve sorun karmaktadrlar. Kurulularn BDT yatrm yaparken bu gibidurumlara dikkat etmeleri gerekmektedir. BTye uyumlu bir yazlm yaklak 100000$tutarnda olurken donanm fiyatlar da hemen hemen ayn seviyededir.


18/21

BD, BTnn en pahal ksmn oluturmaktadr. Ayn zamanda maliyet hesabasndan en ok deiiklik gsteren yaptadr. nk maliyet, kullanlan makinalarnsaysna, kalitesine ve esnekliine bal olarak deimektedir. BT iinde dnlenBDnn tipi Esnek retim Sisteminden, ES, (Flexible Manufacturing System FMS)oluuyorsa fiyat 1-4 milyon dolar tutmaktadr.

retim robotlar, teknie gre BT ortamnda bulunabilirler veya bulunmayabilirler.Dolaysyla robot kullanmnn uygun olup olmad nceden belirlenip yatrma gidilmelidir.Bir retim robotunun birim fiyat 80-120000 dolar arasnda deimektedir.

Yerel a ve bilgisayar donanmlar da kurulan BT ortamnn byklne veistenilen iletiim hzna bal olarak deimektedir. Yerel alar ve bilgisayar donanmlardier balklarla karlatrlnca, maliyet pek nemli bir miktar tutmamaktadr. Genel olarakmaliyet 100-500000 dolar civarndadr.

Baz kurulular anahtar teslimi sistem iin fiyat vermektedirler. rneinFinlandiyada bir kurulu btn olarak BTy kurmak iin 8-10 milyon dolar istemitir. Bufiyat orta lekte bir kurulu iin geerlidir. Kk kurulular iin ise bu fiyat doal olarakdecektir.

BTnn kuruluu iin gereken para pek kmsenecek kadar deildir. Ama unu dadnmek gerekir ki BTnn kurulu sresi 4-5 yl gibi uzun bir zaman parasnadatlabilir. Bu da yllk harcamay azaltr. Ayn zamanda kurulan yaptalarnn kendimaliyetlerini dedikten sonra saladklar kr ile dier yaptalar btn oluturmak iinsonradan eklenebilirler.

BT UYGULAMALARINDAK BAZI SORUNLAR

BT gibi ok byk bir uygulamann sorunsuz olmas beklenemez. zellikleBTnn geleneksel retim geleneini deitiriyor olmas, BTy baz nemli sorunlarlakar karya brakmaktadr. Bunlarn en nemli iletmecilik, teknik ve insan sorunlardr.

letmecilik asndan karlalan sorunlar nem olarak en stten en alta doru gidenhiyerarik yapya uyar. BTnn kurulmasnda ve uygulanmasnda, yetersiz planlama ve stdzey yneticilerin olaya uyum salayamamalar ileriye dnk sorunlar karmaktadr.ncelikle st dzey yneticilerin BTy anlayp kendilerini bu dorultuda motive etmelerigerekmektedir.

Dier bir nokta da yneticilerin acelecilikleridir. Olduka ykl bir miktar BTyeyatran yneticiler, ok ksa bir sre iinde sonular grmek istemektedirler. Ama BTnn

buradaki esprisi farkldr. BTnn kurulua kazandrd krlar uzun zamanda kendini

gstermektedirler.Teknik sorunlar asndan en nemli nokta uyumluluktur. BT para para

kullanld zaman bu sorunla karlalmamaktadr. letim sistemlerindeki farkllklar,uyumlu olmayan protokoller, birbirine uyamayan veritabanlar vb. baz sorun balklardr.Ayn donanm kullanld halde bile byle sorunlar kmaktadr. Eer bir de BTuygulamalar tek bir elden yaplamyorsa tam bir kargaa olmaktadr.

Dier bir teknik sorun da yaptalarnn birbiri arasndaki iletiimidir. Bugne kadarbu i iin baz metodlar gelitirilmitir. Fakat standardizasyona gidilememitir. MAP(Manufacturing Automation Protokol) General Motors tarafndan gelitirilen ve sorunu zen

bir protokol olmasna ramen dier protokollerle uyum gsterememektedir.


19/21

BT olduka karmak bir sistemdir ve eitilmi insanlar olmadan alamayacaktr.Dolaysyla bugnk iinin olaya adapte olmas gerekmektedir. i btn bilgisini,

becerisini, yeteneini yenilemek ve gelitirmek zorunda kalacaktr. Bu yzden bu kadardinamik bir olaya insann hemen adapte olmas kolay deildir.

BT uygulamalarnda organizasyon yeniden yaplacaktr. Bu durumda insanlarda

mevkilerini kaybetme sorun olacaktr. Btn bu deiim ve yeniden yaplanma nceden iyiceplanlanmazsa, uygulama geri tepebilir ve kurulu iin bir felakete dnebilir.

BTNN KURULMASINDA ZLENEN YOL

BT uygulamas ok detayl bir n hazrlk devresi gerektirir. Her nokta ncedenaydnlatlp, sorunlar nceden grlmeye allmaldr. Bu amala bir sralama yaparsak:

1- Amalar belirlenmeli,

2- Uygulanacak strateji belirlenmeli ve ekonomik hesaplar yaplmal,3- Kurulutaki her kademe insana BT eitimi verilmelidir,4- Beklentiler belirlenmeli ve aklanmaldr,5- Para para BTnn fiziksel yaptalar kurulmaya balanmaldr.

SONU

BT retim alannda yeni bir kavram. Fakat hzla kendini kabul ettirmekte veuygulamalar endstride gzlenmektedir. Birok adan bakld zaman BT geleceinretim teknolojisi olarak grlmektedir. Dolaysyla rekabet ansn yitirmek istemeyenkurulular en ksa srede kendilerini BTye adapte etmelidirler. Bu adaptasyon, bu konudadeneyimli uzman bir ekip tarafndan yaplabilmektedir. Bu uzman ekip ise, kendi bilgisinikullanarak bu ii tamamlayabilmektedir. Para kaynaklar kstl, gelimekte olan lkelerdedeneyimli uzman ekipler bulmak kolay deildir. Bilgi bu lkeler tarafndan, gelimi lkelerenazaran, daha fazla para deyerek ithal edilmektedir. Bu durum karsnda gelimekte olanlkelerin izleyebilecekleri en uygun yol, kendi uzman ekiplerini oluturmak zere, bu konuzerinde yaplan aratrmalar desteklemesidir. Bu tr aratrmalarn yaplmas ve insan

yetitirilmesi iin en uygun ortam da niversiteler olarak grlmektedir.Gelimi lkelerde BT rnekleri vardr. Ayn zamanda buralarda BT ile ilgiliproblemler grlm ve zm yollar nerilmitir. Dolaysyla Trkiyede BTuygulamalarna daha bilinli gidilebilecektir. Bu da Trkiye iin bir avantajdr.

BT gerekten ileri teknoloji rnlerini gerektiren bir uygulama olup, ilk yatrmmaliyetleri yksek olsa da, getirdikleri kazanlar gzard edilemez. Yol aaca sorunlar dainsanlarn olaya adapte olmas ile zlecektir. Sanayileme abas iinde olan Trkiyede deyakn zaman iinde BT almalarna balanamazsa, ilerisi iin Trk ekonomisinde nemlisorunlarn ortaya kmas kanlmaz olacaktr. Bu nedenle biz de en ksa srede bilinlenmelive ondan faydalanmalyz.


20/21

KISALTMALAR

AGVS: Automated Guided Vehicle SystemOYTS : Otomatik Ynlendirilen Tat SistemleriAI : Artificial Intelligance

YZ : Yapay ZekaAMH : Automated Material HandlingOMT : Otomatik Malzeme TamaAMT : Advanced Manufacturing TechnologiesT : leri retim TeknolojileriCAD : Computer Aided DesignBDT : Bilgisayar Destekli TasarmCAE : Computer Aided EngineeringBDM : Bilgisayar Destekli MhendislikCAM : Computer Aided ManufacturingBD : Bilgisayar Destekli retimCAPP : Computer Aided Process PlanningBDSP : Bilgisayar Destekli Sre PlanlamasCIM : Computer Integrated ManufacturingBT : Bilgisayar Tmleik retimCNC : Computer Numerical ControlBSK : Bilgisayar Saysal KontrolCQ : Cost of QualityKM : Kalitenin MaliyetiDBMS: DataBase Management SystemVTS : Veri Taban letim Sistemi

DNC : Direct Numerical ControlDSK : Dorudan Saysal KontrolDSS : Decission Support SystemsKDS : Karar Destek SistemleriES : Expert SystemsUS : Uzman SistemlerFMS : Flexible Manufacturing SystemsES : Esnek retim SistemleriGT : Group TechnologyGT : Grup TeknolojileriIGES : Initial Graphics Exchange Specifications

IGDT : lk Grafik Deiim TalimatlarLAN : Local Area NetworkYAA : Yerel Alan AMAP : Manufacturing Automation ProtokolOP : retim Otomasyon ProtokolMIS : Management Information SystemYBS : Ynetim Bilgi SistemiMRP : Manufacturing Resource PlanningKP : retim Kaynak Planlamas

NC : Numerical ControlSK : Saysal Kontrol

QIS : Quality Information SystemKBS : Kalite Bilgi Sistemi


21/21

KAYNAKA:

- Computer Integrated Manufacturing Handbook

- CAM Developments in CIMSpring Verlag

- Computer Integrated Manufacturing

Industrial Press

- Planning and Implementing CIM

Computers in Industry

- Developing CIM

Engineering Cost and Production Economics

- Role of Geometric Modelling in CIM

Computers and Industrial Engineering

- Software Technologies in CIM

Computer in Industry

endÜstrİyel otomasyon kavrami

Documents