Endokrin Sistem Farmakolojisi

Yrd. Doç. Dr. M. Kürşat DERİCİ

Genel Kavramlar

Endokrin Sistem: Organizmada sinir sistemi dışında ikinci haberleşme sistemi

Endokrin Bez: Kan dolaşımına salgıladığı endojen aktif madde (hormon) ile (genellikle) uzaktaki belli hücrelerin çalışmasını düzenleyen yapı

Hormon: Coşturucu (Yun. “hormaein”). Endokrin bezlerden salgılanıp, kan dolaşımıyla hücreler arası haberleşmeyi sağlayan, metabolik ve biyokimyasal olayları düzenleyen maddeler

2

Hormonların fizyolojik “düzenleyici” fonksiyonları

3

HOMEOSTAZ İç ortamın

dış koşullara uygun şekilde düzenlenmesi

ENERJİ üretimi, kullanımı,

depolanması

ÜREME BÜYÜME- GELİŞME

Genellikle >1 hormon tarafından kontrol

4

HORMON

hedef hücrede ilgili reseptör ile bağlanma

reseptör sonrası olaylar

ETKİ

5

Hormonların kimyasal yapılarına göre sınıflandırılması

I. Peptid hormonlar; insülin

II. Steroid hormonlar; Östrojen, progesteron

III. Amino asit hormonlar; adrenalin, tiroksin

Aminoasit yapısındaki hormanlar; her

ikisi gibi de davranabilen tipleri vardır.

Steroid hormanlar; Kollesterolden elde edilir. Lipofilik yapıda olduklarından hücre zarını geçebilirler. Hücre içerisindeki resp. ile etki gösterir. Ör: testesteron

Peptid hormanlar; hücre zarını geçemez. Hücre yüzeyindeki resp. İle etki gösterir. Ör. insülin

Endokrin Sistem Hastalıkları; 1. Diabetes

Mellitus

Hepatositler….. Glukoz-glikojen-----

Glukoz

Hipoglisemi X Hiperglisemi

Beyin hipoglisemiye çok duyarlıdır.

AKŞ, idrarda glukoz

Pankreas alfa adacıkları; glukagon

beta adacıkları; insülin

(Langerhans Adacıkları)

Vücudun Kan şekeri regülasyon

mekanizmaları

Kan şekeri arttığında;

İnsülin salınımı kas ve yağ hücrelerine glukoz girişi

artar.

Glukoz taşıyıcılarının sayısı artar

Kan şekeri düşer.

Kan Şekeri Düştüğünde;

Pankreas alfa hücrelerinden Glukagon salınımı glikojen

depolarından kana glikoz salınımı (hepatositlerde)

Vücudun Kan şekeri regülasyon

mekanizmaları

Diabetes Mellitus

Tip 1, Tip 2 (%90)

Tip1; beta hücrelerinin

otoimm. Hasar vardır.

◦ İnsülin üretimi bozuk.

◦ Gençlerde görülür.

◦ İnsülin enjeksiyonları ile

ted. Edilir.

◦ Ketozis riski fazladır. Yağ

yakımına bağlı olarak

ketoasidoz

◦ Nefropati, retinopati vb

Tip2; orta ve ileri yaş

◦ İnsulin direnci, üretimde

azalma

◦ Diyet, egzersiz, oral veya

paranteral ted.

DM tedavisinde kullanılan ilaçlar

Tip 1; insülin ted.

Kısa etkili; 8 sa etki,

2-4 sa. Pik etki.

Orta etkili; 16-35 sa

etki, 4-12 sa. Pik etki.

Bifazik insulinler;

yukarıdaki tiplerin

karışımları

Tip 2; Antidiyabetik

ilaçlar

1. Sülfonilüreler

2. Biguanitler

3. Akarboz

4. Eksenatid

5. Sitagliptin

6. Meglitinitler

7. Tiyazolidindionlar

OAD İlaçlar

1. Sülfonilüreler;

Glikazid, tolbutamit.. Kısa etkili

Klorpropamid, glibenklamid,

glipizid.. Uzun etkili

Beta hücrelerinde hücre

zarında Ca kanallarını açıp

insülin salmalarına neden olur.

2. Biguanidler;

Metformin

Hücreler tarafından

glukozun alınmasını

artırır.

OAD İlaçlar

3. Akarboz;

Nişastaların sindiriminde

rol alan alfa-glukozidaz

enzimini inh. Eder.

Nişastaların parçalanması

azalır. Glukoz emilimi hızı

azalır.

Y.e: Aşırı gaz oluşumu

nedeniyle kullanımı

zordur.

4. Eksenatid;

Pankreasın alfa hücreleri

tarafından glukagon

salınımını azaltır, mide

boşalımını yavaşlatır,

insulin salınımını artırır.

(Byetta)

OAD İlaçlar

5. Sitagliptin;

Dipeptidil peptidaz-4 enzimini inh. Eder.

(januvia)

6. Meglitinitler;

Nateglinit(starlix) ve repaglinit(novonorm)

İnsulin salınımını uyarır.

7. Tiyazolidindionlar

Pioglitazon, rosiglitazon

(glifix, rosenda, avandia)

YE: iskemik kalp hast ve periferik arter hast.da kontraendike

Hipoglisemi

Glikoz verilmesi

Glukagon enjeksiyonu

Kadın Üreme Siklusu Düzenlenmesi

ile ilgili ilaçlar

Ön hipofizden; FSH,

LH

Ovaryumdan;

Östrojen,

progesteron

Hormon replasman tedavisi

Postmenapozal

şikayetlerin tedavisi

Eksilen hormonları

yapay olarak yerine

koymak

Östradiol +

progesteron

kombinasyonları

oral, veya dermal

yama

Yan etkileri

Bulantı-kusma

Abdominal kramplar

Göğüslerde hassasiyet

Meme,endometriyum

ve over kanseri riski

Venöz tromboz,

strok(inme)

Osteoporoz

Postmenopozal- yaşlı kadın hastalarda

Kemik yoğunluğunda hızlı kayıp

Hiperparatiroidizm ve tirotoksikoz

Uzun süreli kortikosteroid kullanımı

Süngerimsi durum alması ve patolojik kırıklar

Osteosit, osteoblast ve osteoklast…. Kemik formasyonu

Osteoporoz tedavisi

Düzenli egzersiz

Bol kalsiyum

D vitamini

Kalsitonin

Paratiroid Hormon

(teriparatid)pulsatil

salınım

Bifosfonatlar; alendronik

asit, disodyum etidronat,

risedronat sodyum

Kemiğe absorbe olur.

Osteoklastlar tarafından

alındıklarında apoptoza

neden olur ve denge

osteoblastlar tarafına

kayar.

Oral Kontraseptifler

Kombine OKS; E + P

Sadece Progestogen; elektif cerrahi öncesi veya doğumdan hemen sonra kull.

Emziren annede, pro-trombotik etkileri nedeniyle bacak cerrahilerinde östrogen içerenler kontraendikedir.

OKS ler, hipofizden FSH ve LH salınımını baskılayarak etki gösterir.

Ovulasyonu engeller.

OKS de bulunan progesteron servikal mukusu koyulaştırır. Sperm hareketine engel olur.

Y.E: ödem, kilo alma, bulantı-kusma, baş ağrısı

Endometriyum ve over kanserine karşı koruyucu etkili

HRT, emboli ve meme kanseri riskinde artış

OKS lerde İlaç etkileşimleri

Rifampisin

Rifabutin

Karbamazepin

Griseofulvin

Fenitoin

Hepatik enzim aktivitesini indükleyerek

OKS ilaç etkilerini bozabilir.

Tiroid Bezi; Hastalıkları ve tedavisi

Yapılarında İyot bulunur.

Ön hipofizden salınan TSH ile kontrol edilir. (tiroid stimulan hormon)

KH. Ve lipitlerinin enerji üretimi için kullanımını artırırlar

Vücut ısısının devamı

Büyümenin devamı

• Larenksin en büyük kartilajının altında bulunur.

• «Adem elması»

• T4 (tiroksin) ve T3 (triiyodotironin)salgılar.

• T3 daha aktif

• T4 daha uzun ömürlü ve dolaşımda bulunan tip

• Prohormon (T4 T3)

Tiroid Bezi Hastalıkları

Hipertiroidi;

Anormal yüksek düzeyde kana tiroid hormon salınması (tirotoksikoz)

Graves Hast. (otoimmun tiroidit)

Bening adenomlar

Bezde büyüme (Guvatr)

Ekzoftalmus

Hipotiroidi;

Tiroid hormon salınım azlığı (Miksödem)

Azalmış metabolizma, halsizlik, uykuya meyil

Şiddetli iyot eksikliği

Adenomlar,

Hashimato tiroidit

Tiroid hastalıkları tedavisi

Hipertiroidi

Karbimazol

Propiltiyourasil

Lugol solusyonu

Tiroidektomi

(cerrahi ted)

Hipotiroidi

Levotiroksin sodyum

(T4)

Liyotironin

sodyum(triiyodotiron

in) (T3)(acil

durumlarda kull.)

Kombine preparatlar;

(T3+T4)

Tekrar Soruları

1. Peptid hormonlar hücrelerle nasıl etkileşir?

2. Hormonların hangi sınıfı hücre içi reseptörlere bağlanır?

3. Karaciğer glikozu nasıl depolar?

4. Glikozun kanda düzenlenmesinde glukagonun rolü nedir?

5. Tip1 ve tip2 diyabet hastalıkları arasındaki farklar nelerdir?

6. Ketoasidoz nedir? Hangi kastalıklarda meydana gelir?

7. Tip1 diyabet tedavisinde OAD ilaçlar neden kullanılamaz?

Tekrar Soruları-2

8. Kadın hormonal siklüsünde etken olan hormanlar ve salındıkları yerleri yazınız?

9. Menapoz belirtileri nelerdir?

10. Menapozun hormonal nedenleri nelerdir?

11. Kemik formasyonunda görev alan hücreler ve rolleri nelerdir?

12. Bifosfonatların osteoporoz tedavisindeki etki mekanizması nedir?

13. Kombine OKS ilaçlar gebeliği nasıl önler?

14. Progesteron yapıda OKS ler gebeliği nasıl önler?

Tekrar Soruları-3

15. Doğum yapmış anneye hangi OKS

verilmez, neden?

16. OKS ler ile etkileşen ilaç grupları

nelerdir?

17. Hipertiroidizm belirtileri nelerdir?

18. Hipotiroidizm teavisinde hangi ilaçlar

kullanılır?