Uvod Protekla dva desetljea obiljeena su kao desetljea ekoloke svjesnosti. Donesen je

znaajan broj zakona koji se bave ekologijom i propisa kako bi nainili preduzea

ekoloki odgovornima. S rastuim interesom za ekoloka pitanja od strane javnosti,

ekoloka odgovornost je postala znaajno pitanje. Trenutno postoje dvije vrste ekoloke odgovornosti: zakonska i dobrovoljna.

Meunarodna organizacija za standardizaciju (ISO) je pronala nain (ISO 14000 standardi) kako bi pomogla preduzeima u rukovoenju ekolokim standardima. ISO 14000 ekoloki standardi zahtijevat e eventualno od kompanija da osiguraju informacije o njihovom EMS (ekolokom management sistemu) izdavanjem godinjih ekolokih izvjetaja. Uzimajui u obzir rastuu panju vezanu uz ekoloka pitanja, organizacijama je potrebna pomo na svim nivoima u cilju ispunjenja ekolokih zahtjeva.Ouvanje prirodnih resursa, ograniavanje emisija zagaenja, rizika po ivotnu sredinu i stvaranje sigurnog radnog mjesta ciljevi su sistema upravljanja ivotnom sredinom EMS i EMAS temeljne ekoloke politike za ekoloki osvijetene potroae -Sistem upravljanja ivotnom sredinom (EMS) dio je cjelokupnog sistema upravljanja organizacijom, a obuhvaa preventivno djelovanje i primjenu normi za unapreivanje odnosa prema ivotnoj sredini, s osnovnim ciljem smanjenja nepoeljnih uticaja organizacije na ivotnu sredinu -EMAS uredba, punim nazivom ''Uredba Vijea (EU) br. 1836/93 od 29.juna 1993. o dobrovoljnom sudjelovanju industrijskih preduzea u sistemu Zajednice za upravljanje ivotnom sredinom i ispitivanje okolia pogona'' dobrovoljna je norma koja je primjenjiva, na nivou EU i EEZ-a, na sve javne ili privatne organizacije koje ele procijeniti i poboljati svoje upravljanje ivotnom sredinom. U posljednje vrijeme esto se uju i mogu proitati rijei EMS I EMAS, a da li ba svi znamo to one predstavljaju i znae? Radi lakeg razumijevanja i snalaenja objasnit emo to ti pojmovi predstavljaju.

1.0. Zatita okoline i zatita prirode

Zatita okoline i zatita prirode su dva osnovna zakonska koncepta pristupa okolini.Zatita okoline regulie ograniavanja uticaja postrojenja na okolinu, a zatita prirode ograniava promjene u prirodi (ekosistemima). Zatita okoline se odnosi na podruja namjenjena urbanizaciji, industriji, saobraaju, poljoprivredi i druge ovjekove aktivnosti, dok se zatita prirode odnosi na podruja posebne prirodne vrijednosti u kojima je dozvoljeno, ili je veoma ogranieno, unoenje promjena u prirodne sadraje.Zatita okoline je kompromis izmedu zahtjeva za ekonomskim aktivnostima i zahtjeva za ouvanjem kvaliteta prirode, a zatita prirode je kompromis izmedu elje za ouvanjem prirode u njenom izvornom obliku i neminovnim promjenama koje je ovjekova vrsta unjela u, dotada spori i samoreguliui, razvoj prirode.Zatita okoline je evoluirala u neto aktivniji koncept - okolinsko upravljanje.Termin okolinsko upravljanje po ISO EN BAS 14000 znai upravljanje uz uvaavanje okolinske komponente.

Slika 1. Implementacija ISO 140012.0. EMS - Sistem upravljanja ivotnom sredinom

EMS (Environmental management system) dio je cjelokupnog Sistema upravljanja organizacijom (proizvodnom preduzeem, uslunom, vladinim ili drugim upravnim organizacijama), a obuhvaa preventivno djelovanje i primjenu normi za unapreivanje odnosa prema ivotnoj sredini, s temeljnim ciljem smanjenja nepoeljnih uticaja organizacije na ivotnoj sredini.EMS predstavlja kontinuirani ciklus koji se sastoji od: planiranja, implementacije, ispitivanja i stalnog unapreivanja procesa, akcija i mjera koje organizacija preduzima da bi uskladila svoje poslovne ciljeve s ciljevima unapreivanja i upravljanja ivotnom sredinom.

Teite Sistema je na procjeni i ocjeni stanja ivotne sredine (neprestani monitoring, mjerenja, ocjenjivanje, nadzor i kontrola stanja ivotne sredine). Temeljne funkcije sistema upravljanja ivotnom sredinom su: -kontinuirano poboljavanje i usavravanje mjera zatite ivotne sredine-kontinuirano podizanja nivoakvalitete stanja ivotne sredine.Opti ciljevi su ouvanje prirodnih resursa, ograniavanje emisija zagaenja, rizika po okoli i stvaranje sigurnog radnog mjesta.

Slika 2. Odrivi razvoj je put ili cilj koji se ostvaruje sistemom upravljanja ivotnom

sredinom

Prednosti sistema upravljanja ivotnom sredinom su:-sistem omoguuje primjenu i ispunjavanje normi i ispunjavanja zakonskih zahtjeva-uinkovitije sprjeavanje oneiivanja ivotne sredine i ouvanje prirodnih resursa-umanjivanje i ublaavanje rizika za ivotnu sredinu koji su posljedica ovjekovih aktivnosti u njoj.-poveanje efikasnosti i konkurentnosti firme-razvijanje svijesti o potrebi zatite ivotne sredine.Ostvarivanju strategije razvoja, kao modernoj drutvenoj vrednosti, najvie moe doprineti odrivi ekonomski razvoj na makro i mikroekonomskom nivou. Izmeu ostalog, odrivi razvoj u ekonomiji podrazumijeva kritino, odgovorno i aktivno odnoenje privrednih subjekata prema svim elementima ekolokog upravljanja tokom obavljanja ekonomskih aktivnosti a sadrane su u "Poslovnoj povelji za odrivi razvoj" ("Business Charter for Sustainable Development", 1991) i meunarodnim i nacionalnim standardima ISO 14000. Razvoj Evro-eko-menadment sistema kao najvieg oblika ekolokog menadmenta trebalo bi shvatiti u sociolokom smislu kao specifini drutveni proces koji svojom realizacijom unapreuje i ekonomiju i ekologiju. Ekomenadment u preduzeu mogu realizovati samo profesionalne elite ekomenadera.

3.0. Standard ISO 14001

Zatitom okoline osigurava se potpuno ouvanje njenog kvaliteta, ouvanje prirodnih zajednica, racionalno koritenje prirodnih izvora i energije na najpovoljniji nain za okolinu kao osnovni uslov zdravog odrivog razvoja. Najee aktivnosti koje poduzima preduzee, u cilju zatite okoline, su: planiranje proizvodnje i proizvoda, primjena novih tehnolokih postupaka u proizvodnji, investiranje u zatitu okoline i formiranje posebne slube za zatitu okoline u preduzeu.

Slika 3.

Ekoloki ISO standardi prisiljavaju poduzea na brojne aktivnosti u pogledu zatite okoline. Glavne prepreke koje spreavanju ove aktivnosti u preduzeu su loa obavijetenost, pomanjkanje volje i odgovarajua stimulacija. Zatita okoline mora se ugraditi u sr proizvodnih procesa,zatim uticati na izbor sirovina, operativne postupke, tehnologiju i radnu snagu. Ekoloki menader mora posjedovati znanja iz prirodnih i drutvenih nauka i mora djelovati kao koordinator procesa izmeu ekonomije i ekologije. On takoe mora djelovati na smanjenje potronje prirodnih resursa, na smanjenje oneienja okoline i stvaranje pozitivne ekoloke klime.Sistem upravljanja okolinom (EMS-EnvironmentManagementSystem) je dio ukupnog sistema upravljanja koji ukljuuje uspostavu organizacije, zatim aktivnosti planiranja, odgovornosti za provoenje pojedinih postupaka, procedure za razvoj, implementaciju, postizanje, preispitivanje i odravanje politike upravljanja okolinom (prema standardu ISO 14001).Koncepcija EMS sistema zasnovana je na uvoenju sistemskog postupka okolinskog upravljanja na nain da organizacija lake sprijei i kontrolie nepovoljne uticaje na okolinu.S aspekta slinosti sa drugim sistemima upravljanja u organizaciji EMS sistem je najsliniji sistemu upravljanja kvalitetom, prema seriji ISO 9000. To ne znai da je sistem kvaliteta uslov za uvoenje EMS, nego da organizacije sa ve uvedenim sistemom kvaliteta prema seriji ISO 9000, imaju odreene prednosti jer su oba sistema zasnovana na slinoj poslovnoj filozofiji i imaju brojne zajednicke osobine.Meunarodni standard ISO 14001:2004 namjenjen je organizacijama koje ele:

uvesti, provoditi i poboljavati EMS sistem,

osigurati djelovanje u skladu sa jasno definisanom okolinskom politikom,

dobiti certifikat od strane nezavisne organizacije, kojom se potvruje pridravanje okolinskog upravljanja organizacijom,

obezbjediti da EMS sistem organizacije bude u skladu sa zahtjevima standarda.

Ovaj standard zahtjeva da organizacija oblikuje svoju okolinsku politiku, definie operativne ciljeve poslovanja, na nain da se uvaavaju zakoni okolinskog upravljanja. Sam standard nije namjenjen za neku specijalnu industriju ili industrijsku granu ve ima podruje primjene u svim djelatnostima.U primjeni ovog standarda bazne aktivnosti su:

definisanje ciljeva i smjernica zatite okoline, u skladu sa zakonskim i drugim propisima;

uestvovanje u izradi prijedloga i davanju miljenja na zakonske i druge propise iz podruja zatite okoline;

nadzor i kontrola poslova zatite okoline;

izrada prijedloga dokumenata sistema upravljanja okolinom;

izrada izvjetaja, informisanje i edukacija iz podruja zatite okoline;

voenje evidencije otpada i zagaenja vazduha i vode;

praenje i analiza nepredvidljivih dogaaja s uticajem na okolinu;

praenje i analiza inspekcijskog nadzora i sudskih sporova koji se odnose na zatitu okoline;

praenje i analiza trokova zatite okoline i uestvovanje u uspostavi sistema raunovodstvenog praenja trokova;

koordinaciju navedenih aktivnosti;

izgradnju i odravanje sredinje baze podataka iz podruja zatite okoline.

Kvalitetno implementiran standard ISO 14001 daje dokaz i rukovodstvu organizacije i zainteresovanim stranama koje posluju sa datom organizacijom da su sve akcije koje se preduzimaju u okviru proizvodnih procesa takvog karaktera da nemaju tetnog uticaja na okolinu.

Slika 4.

Da bi se svi postavljeni zahtjevi ispotovali organizacija treba da ima ugraen efikasan sistem za usaglaavanje sa tim zahtjevima i za otkrivanje negativnih faktora prije nego to doe do ekscesnih situacija tetnih po okolinu. Ova odgovornost mora ukljuiti sve zaposlene u organizaciji, od rukovodstva pa do linijskih radnika, jer svaki radnik ima uticaja na vezu izmeu organizacije i okoline. Isto tako, svaka organizacija treba da zna kakav uticaj ona ima na okolinu, tj. koji su to elementi kojima ona negativno utiu na nju. Kljuni momenat ISO 14001 je da sistem upravljanja okolinom treba biti takav da omoguava da cjelokupna organizacija bude ukljuena u kontinuirani rad i stalni progres. Uprkos pozitivnoj strani ove serije standarda postoje rezerve prema njima zbog finansijskih pritisaka na organizaciju koja uvodi ove standarde. Ovo je pogotovo naglaeno u privatnom sektoru jer dolazi do sukoba izmeu politike poslovanja (maksimalna dobit) i odgovornosti prema okolini. Sagledavajui pozitivne strane ovog procesa "negativno" miljenje o uvoenju standarda je sve manje prisutno.

3.1. Prednosti uvoenja sistema upravljanja okolinom

Prednosti uvoenja ovog sistema mogu se svrstati u pet kategorija:1. poveanje profita2. poboljanje operativnosti3. marketing4. ureivaka politika5. drutveni aspekt

Pored navedenih prednosti moemo spomenuti jo neke kao to su: smanjenje trokova deponovanja i unitavanja otpada, smanjenje rizika, olakice pri izboru i poveanje sigurnosti i poveanje trokova osiguranja.Sve ove navedene prednosti odnose se na dobit koje preduzee ima od uvoenja standarda ISO 14001, a najvea prednost implementacije navedene serije standarda je zatita ivotne okoline, to je i glavni razlog njihovog postojanja. Prirodni izvori traju due ako se racionalnije koriste i pri tome uvaju od zagaenja. Zemljite, voda i zrak su istiji to u mnogome doprinosi poboljanju ivotnih drutva uopte. Standard ISO 14001 osigurava da se to vei dio neeljenih sporednih-"nus" proizvoda, koji nastaju prilikom izrade traenog proizvoda, obradi na takav nain da svi zainteresirani (pojedinci ili grupe koje su na bilo kakav nain zainteresirane ili pogoene aktivnou organizacije) budu zadovoljeni.

Slika 5.

.

Svi sistemi upravljanja, bili oni usmjereni ka kvalitetu, zatiti zdravlja ili ivotne sredine sadre zajednike elemente:

Politika

Definisana organizaciona struktura i odgovornosti

Definisane i dokumentovane standardne aktivnosti

Kontrola kritinih elemenata

Upravljanje dokumentima

Obuka

Upravljanje zapisima

Interne provjere

Korektivne mjere

Preispitivanje od strane rukovodstva u cilju postizanja neprekidnog poboljanja.

3.2. Slinosti i razlike izmeu standarda ISO 14001 i ISO 9001 Osnovnu veza izmeu ISO 14001 i ISO 9001 moe se objasniti na slijedei nain:Standard ISO 9001 osigurava da organizacija isporui kupcu proizvod u skladu sa njegovim zahtjevima, dok standard ISO 14001 osigurava da se to vei dio neeljenih "nus" proizvoda, koji nastaju prilikom izrade traenog proizvoda, obradi na takav nain da svi zainteresovani U principu su skoro isti,a razlikuju se u specifinim ciljevima zainteresovanih strana.

Neke organizacije integriu zahtjeve oba standarda u jednu zajedniku politiku. S druge strane, veina organizacija se odluuje za odvojene politike. Jedna od bitnih razlika izmeu ova dva standarda je to da ISO 14001 nastaje kao rezultat inicijative iroke grupe zainteresiranih strana, za razliku od ISO 9001, koji je nastao iz potrebe da se definie odnos isporuilac-korisnik. Razlika je i u tome to ISO 9001 ukljuuje ocjenjivanje dobavljaa i preispitivanje ugovora, dok standard ISO 14001 zahtjeva vrednovanje uticaja na ivotnu sredinu i postupke za sluaj opasnosti od zagaenja ivotne sredine. U sistemu ISO 9001 osnovni zahtjevi su definisani od strane korisnika iako se u obzir mogu uzimati i zahtjevi drugih interesnih grupa. Jedino je kupac direktno zainteresovan za kvalitet. Cilj sistema kvalitetom je zadovoljiti zahtjeve korisnika. Sistem upravljanja zatitom ivotne sredine nije tako jednostavan po pitanju cilja. Uticaj organizacije na ivotnu sredinu e biti od interesa za korisnike, ali postoje i druge grupe iji su interesi esto razliiti, kao to su zakonodavna tijela, lokalni organi uprave, razni ekoloki pokreti i mnogi drugi. Razni meunarodni ugovori, specifini programi odreenih industrija, razni kodeksi i druge regulative esto jo vie uslonjavaju ovu sliku zainteresovanih strana o kojima se mora voditi rauna prilikom zadovoljenja zahtjeva standarda ISO 14001. Zajedno primljenjeni standardi ISO 14001 I ISO 9001, uz jo neke preduslove, ine osnovu odrivog razvoja, a time i ukupnog kvaliteta upravljanja.

3.3. Aktivnosti u primjeni sistema ISO 9001:2000 i 14001:2004Generalne sistemske aktivnosti koje je potrebno provesti u cilju uspostave i primjene navedenih sistema obuhvataju:

1. Obuku i planiranje implementacije sistema

2. Snimak stanja i poboljanje procesa

3. Izradu dokumentacije (poslovnika, planova, procedura, radnih i kontrolnih uputa, i ostale dokumentacije)

4. Implementaciju kreirane dokumentacije

5. Provoenje internog/ih audita

6. Provoenje analize sistema, uspostavljanje korektivnih i preventivnih mjera

7. Pripremu za certifikaciju (prethodni audit)

8. Eksterno provoenje audita i certifikacija

9. Odravanje i kontinuirano poboljavanje sistema.

Slika 6. uvanje i zatita okoline je briga svih nas3.4. Strategija odrivog razvoja i ekomenadment u preduzeu Odrivi razvoj (sustainable development) je centralna tema savremene nauke i prakse. Nastao je i razvija se kao strategija i racionalan odgovor ovjeanstva na izazove globalne ekoloke krize i prerastanja savremene civilizacije u svojevrsno "svjetsko drutvo rizika". Zato obezbjeivanje usklaenog i integralnog ekonomskog, tehnolokog, socijalnog i kulturnog razvoja, koji je primjeren standardima zatite i unapreivanja ivotne sredine, jedino moe voditi poveavanju kvaliteta ivota (quality of life) kao visokoj vrijednosti, emu tei moderna civilizacija.

Odgovornost ekolokog menadmenta i, uopte, odgovornost u oblasti ekonomije proizilazi iz injenice da ekonomske aktivnosti najvie ugroavaju i naruavaju ekoloku ravnoteu u prirodi. Neki ekonomisti ukazuju da, upravo, ekonomska neodgovornost u odnoenju prema prirodnim resursima i urbana zagaenja naginju ka "neodgovornom drutvu".Odgovornost eko-menadmenta je u uspjenom povezivanju i kombinovanju pozitivnih vrijednosti iz prolosti, sadanjosti, ali i budunosti, usklaenih sa funkcijama i ciljevima ekonomskih aktivnosti. "Dok su za klasine oblike menadmenta ciljevi dati u vidu borbe za to vee profite, za ekomenadment ciljeve odreuju ne samo aktuelne mogunosti ve i budue vrijednosne orijentacije... ekomenadment je specifian oblik umijea oveka

da ivi u skladu sa prirodom." U razvijenim zemljama, pitanjima odrivog razvoja i posebno, odrivog ekonomskog razvoja posveuju se ne samo teorijska istraivanja,

ve dolazi i do njihovog praktinog rjeavanja. Na nivou preduzea to znai: poveano izdvajanje sredstava (poveavanje trokova) za eliminisanje tetnih dejstava tehnolokog procesa na prirodu i humane resurse; smanjenje mogunosti izazivanja ekolokih i poslovnih rizika kroz poveanu ekoloku odgovornost; prilagoavanje celokupnog poslovanja preduzea zahtjevima ekolokih standarda i zahtjevima sistema menadmenta kvalitetom (QMS) prema ISO 9001/2000 , poveavanje ekolokih investicija; planiranje i realizacija racionalnog ekolokog i ekonomskog ponaanja u troenju prirodnih resursa, uvoenje "istih" tehnologija utemeljenih na konceptu ekologizacije proizvodnje; poveavanje kompleksne odgovornosti menadmenta u ostvarivanju ekolokih parametara u ivotu preduzea uz potovanje svih ekolokih standarda; formiranje i uvoenje ekoloke politike

u preduzeu, redovna kontrola ekolokih performansi i informisanje javnosti o tome i dr.

U savremenom ekomomskom ivotu posebno se naglaava uticaj ekolokih faktora na poslovni rizik, kroz pojavu ekolokih teta koje mogu izazvati znaajne materijalne i nematerijalne tete u poslovanju preduzea.

Ali, ekomenadment nije odgovoran samo za poslovni uspeh preduzea.

injenica da ekoloke tete imaju i iri uticaj na okruenje poveava jo vie odgovornost ekomenadmenta. U tom smislu, visokorazvijene zemlje u

svijetu imaju i vrlo stroge zakonske odredbe kojima se sankcionie neodgovornost preduzea za izazivanje ekoloke tete, ukljuujui i retroaktivnu odgovornost za zagaivanje ivotne sredine, gdje svaki uesnik u ekolokom akcidentu odgovara za cjelokupnu tetu koja je nastala, bez obzira na njegov udio u tome (tzv. "Superfund"-zakoni u SAD).

4.0. Evro-eko-menadment sistem

(EVRO - EMA - sistem)

U zemljama u tranziciji jo uvijek se ne primjenjuju ovako visoki ekoloki standari u poslovanju preduzea, ali razvoj evropskog ekomenament sistema upuuje na potrebu poboljavanja ekolokih performansi. To se postie uvoenjem Evropskog ekolokog menadment sistema. Njegove osnovne komponente po fazama realizacije mogu se vidjeti u Evro-eko-menadment sistem (EVRO - EMA - sistem)

0 - inicijativa i preuzimanje obaveze

1 - poetna ocjena ekoloke situacije

2 - smjernice ekoloke politike

3 - strateki i operativni eko-ciljevi

4 - ekoloki program

5 - eko-menadment sistem

6 - ekoloka deklaracija za javnost

7 - eksterna provjera i validizacija deklaracije

8 - registracija i izjava o ueu u EVRO-EMA sistemu ekoloka

provjera i obnavljanje ciklusa 1-8 u intervalima od 1-3 godine.

Razvoj Evro-eko-menadment sistema kao najvieg oblika ekolokog menadmenta trebalo bi shvatiti, u sociolokom smislu, kao specifini drutveni proces koji svojom realizacijom dovodi do unapreivanja stanja i u ekonomskoj i u ekolokoj oblasti. Primjereno tome transformie se i tradicionalni menadment u preduzeu, koji sve vie

prerasta u "eko-centrini menadment". Ekocentrini menadment podie stepen odrivosti ekonomskog razvoja preduzea i drutva u cjelini, poveava kvalitet ivota, utie na malu potronju energije u ekonomskom poslovanju, vodi racionalnijoj upotrebi resursa, ostvaruje ekologizaciju proizvodnje, aktivno se odnosi prema ljudskim resursima, razvija marketing u funkciji obrazovanja potroaa.

Ekocentrini menadment tei upravljanju ekoloki naklonjenim proizvodima kroz ekoloki dizajn, pakovanje i adekvatno korienje materijala. To podstie korienje manje koliine energije, manje koliine resursa, ekoloku efikasnost i podesniju tehnologiju proizvodnje." Ekomenadment i ekomenaderi postaju oblici odgovornog i profesionalnog upravljanja u preduzeu utemeljenog na sutinskoj meuzavisnosti koja postoji na relaciji drutvo ekonomijapriroda i obrnuto. Istovremeno, ovakvi socijalno-ekonomski procesi uspostavljaju i novu hijerarhiji drutvenih vrijednosti, gde se drutvena vrijednost ouvanja i unapreivanja ivotne sredine pojavljuje na samom vrhu vrjednosne skale modernog svijeta.

5.0. Realizacija ekomenadmenta Ekomenadment u preduzeu mogu realizovati samo profesionalne elite ekomenadera. Pripadnik ekomenaderskog drutvenog sloja je ekonomski strunjak i intelektualac koji posjeduje visoka polivalentna znanja (ekonomska, organizaciona, psiholoka, socioloka, kumunikaciona, kulturoloka i dr.), sposobnosti i odgovornosti u realizaciji poslovnih

zadataka preduzea. Kao oblik "strategijske elite", ekomenaderska profesija

ima kljunu odgovornost u trinoj privredi za realizaciju strategije odrivog razvoja na nivou privrednih subjekata. Socioloki posmatrano, "idealni tip" ekomenadmenta trebalo bi da obuhvati i integralnu povezanost ekomenadmenta i menadmenta kvaliteta koji najbolje sintetie povezanost ekonomije, kvaliteta ivota i ekoloke sfere. Meunarodna organizacija za standardizaciju (ISO) utvrdila je meunarodne standarde za ekoloki menadment (ISO 14000). U tom smislu, ekomenaderi imaju sutinske zadatke realizaciji sledeih ekonomskih aktivnosti:

1. menadment ekolokog sistema

2. snimanje ekoloke situacije

3. procjena ekolokih performansi

4. ekoloko obeleavanje

5. ocena ivotnog ciklusa proizvoda

6. ekoloki aspekti standardizacije proizvoda.

Slika 7. Prikaz faza implementacije ISO 14 000 EMS sistema u poslovni sistem:

6.0. Okolinska komponenta kao dio stratekog menadmenta preduzea Rjeavanje ekoloke krize u svijetu, prouzrokovane spontanim razvojem prirodnog i nedovoljno savjesnim razvojem drutvenog sistema, dovelo je do stvaranja u svijetu okolinski odgovornog trita, te je zatita okoline danas u u zemljama trine privrede sastavni dio ureenja trita tj. drava kroz trite utie na okolinu.Zbog shvatanja da ekoloka kriza dovodi u pitanje opstanak ovjekove civilizacije, samo rjeenje krize se danas ne trai iskljuivo kroz zatitu okoline nego i u mjerama drutveno - ekonomskog osiguranja uslova za razvoj buduih generacija.Ti uslovi se, izmedu ostalog, osiguravaju i uvoenjem okolinske komponente u strateki menadment firmi. Sposobnost ukljuivanja okolinske komponente u strateki menadment firmi je ujedno sredstvo za razdvajanje dobrih i loih firmi u tim dravama. Ovdje se ne govori o zatiti okoline, ogranienju zagaivanja, nego o okolinskoj komponenti stratekog menadmenta preduzea (zatita okoline je mali, sastavni, dio stratekog menadmenta).

Zbog uvoenja ove komponente u strateki menadment firmi, privreda e dobiti usmjerenja u pogledu izbora predmeta proizvodnje, koritenja resursa, bie podstaknuta da ekonominije koristi sve vrste resursa, kao i da prelazi sa koritenja jedne vrste resursa, ka koritenju druge vrste. Zahvaljujui okolini, mnoge firme e ostati na tritu, proiriti svoju trnu niu, poveati svoj prihod. Stoga je potrebno na vrijeme izvriti pripreme za dolazee vrijeme novih ansi i novih prijetnji u Bosni i Hercegovini.Polaznu osnovu sistema okolinskog upravljanja predstavljaju izmeu ostalih i slijedei standardi:- Standard Velike Britanije BS 7750,- Meunarodni standardi ISO 14000 serije- Evropska regulativa EMAS, itd6.1. Standard Velike Britanije BS 7750

Ovaj standard je razvijen u toku 1992. godine od strane British Standards Intitution /BSI/ i bio je prvi koji je obraivao okolinski pristup upravljanju. Nakon dvogodinje probne upotrebe izdata je 1994. godine sadanja verzija ovog standarda.

6.2. Standardi ISO 14000 serije

ISO 14000 serija obuhvata "grupu" standarda koji su usmjereni na okolinsko upravljanja organizacijom. U ovu grupu izmeu ostalih spadaju slijedei standardi:

- ISO 14001:1996, Sistemi okolinskog upravljanja - specifikacije sa smjernicama za upotrebu.- ISO 14004:1996, Sistemi okolinskog upravljanja - opte smjernice o principima, sistema i potporne tehnike).- ISO 14010:1996:1996, Smjernice za okolinski audit - Opti principi.- ISO 14011:1996, Smjernice za okolinski audit - Procedure audita - provedba audita sistema okolinskog upravljanja.- ISO 14012:1996, Smjernice za okolinski audit - Kvalifikacioni kriteriji za okolinske auditore.- ISO 14020:1998, Oznaavanje roba i usluga sa aspekta okolinskog upravljanja.- ISO 14031:1999, Opte smjernice za ocjenjivanje dostignua s aspekta okolinskog upravljanja.- ISO 14040:1997, Opte smjernice za ocjenjivanje uticaja proizvoda na okolinu- ISO 14050:1998, Okolinsko upravljanje termini i definicije.

Slika 8. ematski prikaz procesnog sistema upravljanja kvalitetom

7.0. ZakljuciZakljuak 1.Ekoloka stvarnost i ekonomski ivot privrednih subjekata u privredi Bosni i Hercegovini stavljaju pred menadment sloene i odgovorne zadatke.

Realizacija tranzicije kao oblika "kasne tranzicije" sa svim performansama i problemima koje iz te odrednice proistuu ukazuju da se i strategija odrivog razvoja i koncept ekolokog menadmenta u takvoj privredi sprovodi parcijalno, vie u ekonomski uspjenijim preduzeima i kroz normativnu djelatnost, a manje u cjelini privrednog sistema i rigoroznom sprovoenju zakonskih odredbi u ekolokoj oblasti. Samim tim, naa preduzea koja ne primjenjuju ekoloke sisteme menadmenta i sistema kvaliteta ne mogu se uspjeno ukljuiti u savremeni trini sistem, te je njihova poslovna budunost krajnje problematina. Zato se ciljevi uspjenog razvoja preduzea moraju sve vie povezivati sa uspjehom ekolokog menadmenta i ukupnog odrivog ekonomskog razvoja. Jer, nesumnjivo da ekoloki faktor u savremenoj civilizaciji sve vie postaje gotovo odluujui u poslovanju preduzea i opstanku drutva i prirode. Tako se privreda idrutvo moraju oslobaati tradicionalne svijesti i mentaliteta, prisutnog i u

naim preduzeima, o neogranienosti prirodnih resursa i "slobode" da se oni

mogu neiscrpno, nekanjeno i besplatno zahvatati u obavljanju ekonomskih

aktivnosti. Menadment u naim preduzeima mora zauvijek shvatiti da u savremenoj trinoj privredi, kojoj stremimo, povezivanje ekologije i ekonomije u preduzea sadri, pored ekonomske odgovornosti, i visoku moralnu odgovornost u ostvarivanju kvaliteta radnog ivota i kvaliteta ivota uopte.

Zakljuak 2.Mnogo organizacija je izloeno trokovima koji su posljedica potivanja ekolokih

zakona i propisa. Ekoloki rizici su nesigurni i ekoloki izdaci su znaajni. ISO 14000

ekoloki standardi pomau organizaciji u upravljanju njenim ekolokim zahtjevima i u

osiguravanju da je njena ekoloka politika i praksa u skladu s njihovom misijom i

ciljevima poslovanja.

ISO 14000 registracija moe biti korisna za organizaciju u vidu pomoi da:

zadovolje potroae koji mogu zahtijevati taj standard;

postignu konkurentsku prednost na globalnom tritu;

unaprijede usklaenost s trenutnim ekolokim zakonima, propisima i standardima,

smanjenja njihove izloenosti ekolokim odgovornostima;

poveaju svoj goodwill prevencijom zagaivanja i otpada;

smanje broj audita koji zahtijevaju vanjske organizacije.

Standardi ISO 14000 pruaju organizaciji ekoloke smjernice kako bi joj pomogli u

pripremi korak po korak plana implementacije prihvaanja adekvatnog i efektivnog

EMS, provoenje pravilnih ekolokih audita i uspjeno certficiranje prema standardu

ISO 140018.0. Literatura

1. Miloevi B., Eko-menadment: izmeu privrede i prirode, "Socioloki

pregled", Beograd, br. 3., 1996.

2. Mrevi N., Znaaj, ciljevi i sutina sistema menadmenta kvalitetom prema

zahtevima ISO 9001/2000., "Revija rada", Beograd, br. 308., 2003.

3. Gereke Z.., Leki S., Ekologija kao novi faktor poslovnog rizika, u: Vukievi

S., Ideal i stvarnost ekomenadmenta, Niki, 19964. orevi B., Ekoloki menadment i marketing, u: Privreda i ivotna sredina -

ekonomska i ekoloka meuzavisnost, Fakultet zatite na radu, Ni, 1999.

5. Vukievi S., Ideal i stvarnost ekomenadmenta, Niki, 1996.

6. Bek U., Rizino drutvo, "Filip Vinji", Beograd, 2001.

7. Hafner P., Odrivi razvoj i privreda Srbije, "Ekonomske teme", Ni, br. 4.,

8. www.kvaliteta.net/.../9. www.belupo.hr/Default.aspxSadraj

Uvod......................................................................................................................-1-- 2 -1.0. Zatita okoline i zatita prirode

- 3 -2.0. EMS - Sistem upravljanja ivotnom sredinom

- 4 -3.0. Standard ISO 14001

- 7 -3.2. Slinosti i razlike izmeu standarda ISO 14001 i ISO 9001

- 8 -3.3. Aktivnosti u primjeni sistema ISO 9001:2000 i 14001:2004

- 9 -3.4. Strategija odrivog razvoja i ekomenadment

- 9 -u preduzeu

- 10 -4.0. Evro-eko-menadment sistem

- 10 -(EVRO - EMA - sistem)

- 11 -5.0. Realizacija ekomenadmenta

- 12 -6.0. Okolinska komponenta kao dio stratekog menadmenta preduzea

- 13 -6.1. Standard Velike Britanije BS 7750

- 13 -6.2. Standardi ISO 14000 serije

- 14 -7.0. Zakljuci

- 15 -8.0. Literatura

Izvor: Gereke Z., Leki S., (3., str. 116.)

Izvor: Vukievi S., (5., str. 10.)

PAGE - 15 -